‌غازی حەسەن

لەدوو هەفتەی رابردوو لەگفتوگۆیەکی پێچەوانە بیر لەگۆڤاری (نیوزویک)ی ئەمەریکا دوو بۆچوونی دژبەیەک و ناکۆک بڵاکرایەوە و بەپرسیارێک دەستپێدەکات و دەپرسێت: ئایا لەئەمەریکا حزبایەتی پێویستە؟.

رەنگە ئەم پرسیارە پەیوەندی بەخڕ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و گروپ و پێکهاتەو دەوڵەت و سیستەمە ئایدیۆلۆژییە جیاوازەکان و فکری سیاسی و شێوازی کاری سیاسەتیشەوە هەبێت.

(دێڤید فەریس) پرۆفیسۆر لەزانکۆی رووسەلڤت ئاماژە بەململانێی نێوان (بایدن و ترەمپ) دەکات و دەپرسێت ئایا حزبایەتی بەمانای بەدڕەوشتی دێت و لەدرێژەی بۆچوونەکانی دەڵێت: حزبایەتی تەنیا کارێکی خۆبەخشی پەیوەست بەئامانج و بیروبۆچوونی حزبێکی سیاسی نییە. حزبایەتی بەهیچ شێوەیەک شتی نائاسایی و ژەهراوی تێدا نییە لەکاتێکدا پسپۆرانی دروستکردنی دەستوور، کە بەدوژمنایەتی حزبايەتی بەناوبانگن، دەرکەوت بەشێوەیەکی گشتی سەبارەت بەڕۆڵی ئەم رێکخراوانە هەڵەبوون، نەک تەنیا لەسیاسەتی ئەمەریکادا بەڵکو لەبارەی دیموکراسییەتی سەرتاسەری دونیاش هەڵەبوون، هەریەکە لە (ڕوسل مویرهێدو نانسی ڕۆزنبلوم)ی زاناو پسپۆرانی بواری سیاسیەت ئاماژەیان بەحزبایەتی کردووەو پێناسەیان کردووە بەوەی «توخمێکی دەرخەرە بۆ ناساندنی هاووڵاتیبوونی باش». ئەمەشیان بەستاوەتەوە بە «پابەندبوون بەفرەیی، داننان بەشەرعیەتی دژایەتی و ململانێ» و «پابەندبوون بەیاساکانی رکابەریی رێکخراو».

لەبەرانبەر ئەم لێکدانەوەيەشدا، کەپێچەوانەوە بیرۆکەو بۆچوونەکانی (دێڤید)ە، (ویلەم کوپەر)ی نووسەریش راشکاوانە دەبێژێت: کێشەی سەرەکی بیرکردنەوەی حزبی ئەوەیە، نادروست و هەڵەیە و بەبێ گوێدانە ئەوەی لەچ هۆزێکەوە هاتووە کاردەکات. ئەمەش لەسەرتاپای کاری سیاسیدا دەبێتە هۆی گەمژەییەکی گەورە، وەک ئەوەی باوەڕمان بەوە هەبێت، کە سەرۆکی پێشوو باراک ئۆباما لە کینیا لەدایکبووە، یان سەرۆکی پێشووی ئەمەریکا دۆناڵد ترەمپ هاوپەیمانی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی روسیادا هەبووە.

بینین بەچاویلکەی حزبی لەکردەوەدا دژە بەرهەمە، ئەگەر ئامانجت لێکدانەوەی وردی جیهان بێت، بۆ نموونە گەر پێت وابێت لەکردەوەیەکدا تەنیا نەتەوەو گروپە سیاسییەکەی خۆت لەڕووی ئەزموونی بەکردەوە راستە، لەدۆخێکی وەهادا زوومەکەی ئەم چاویلکە حزبییە زیادەیە. ئەگەر هۆزەکەشت لەڕووی ئەزموونەوە هەڵە بێت، لەم دۆخەشدا زوومەکەی بەشێوەیەکی دیکە شێواوە.

لەوەسفی حزبایەتی لەکۆمەڵگەی سیاسی ئەمەریکادا (پۆپەر) دەڵێت: دژە حزبی بوون رێگایەکی رۆشتنە. حوکمدانی هەڵەی حزبی زیاترە لەوەی تەنیا بابەتێکی دەروونی سەرنجڕاکێش، یان پرسیارێکی ئەکادیمی هاندەر بێت. سەپاندنی ئایدیۆلۆژیایەک وەک شتێکی فەرزکراو بەسەر دەرەنجامە هەڵەکانە لەجیهاندا، هەرگیز بەباشی بەڕێوە ناچێت، بەتایبەت لەدیموکراسییەکی نوێنەرایەتیدا زۆرجار رای گشتی سیاسەت وەکو فەرهەنگ جێبەجێ دەکات. پێویستە بنەمای فیکریی حکومەت، بنەمایەکی تەندروست بێت بۆ ئەوەی بەباشی کاربکات. کاری حزبی و شێوازی حزبایەتی لەئەمەریکادا لەچەندین هەڵەو شکستی بەرچاوی سیاسەتی گشتی بەشداربووە.

(دەڤید فەریس) لەبارەی حزبایەتی و کاریگەریی لەسەر ژیانی سیاسی و کۆمەڵگەو بڕیارەکاندا دەڵێت: کێشەکە لەئەمەریکادا بەجۆرێکە، ئەو کێشەیە هەموو رۆژێک بەشێوەیەکی مەجازی نمایش دەکرێت و بەجۆرێک لەجۆرەکان کاریگەری لەسەر تواناو پێگەی کۆنگرێس هەیە. ئەوەنییە حزبایەتی دەکەن بۆ جێبەجێکردنی ئەو بیرۆکەو سیاسەتانەی کەباوەڕیان پێیەتی، لەهەمان کاتدا ناتوانن بیشارنەوە ئەوان لەوەش دەگەن، کە سیستەمی سازشکردن لەپێناو بەڕێوەبردنی حکومەتی ئەمەریکا کارێکی پێویستە بۆ ئەوەی بتوانین زۆربەی ئەرک و شتەکانیان ئەنجامبدەن، حزب چییەکان بەزۆری حزبەکەیان لەپێش هەموو شتێکەوە دادەنێن.

تەنیا سەیری هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٢٤ بکەن: پیاوێک هەوڵی رووخاندنی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی دەدات و خەریکە لەگەڵ کابرای دیکە یەک دەگرێتەوە، کەکێشەی تەواوکردنی رستەیەکی درێژتر لەچەند وشەیەکی هەیە. بەهۆی هێزی حزبایەتییەوە هەر لایەنێک پێی وایە بەڕاستی نوێنەرەکەیان کەسێکی گونجاوە بۆ ئەوەی ببێتە سەرۆک. ئەمەش رەنگدانەوەی ئەوەیە سیاسەتی ئەمەریکا چۆن پتر حزبایەتی  بەستراوەتەوە.

ئەمەی سەرەوە بۆچوونی دوو نووسەرو پسپۆرە، لەبارەی کاریگەری ئەرێنی و نەرێنی حزب لەنێو کایەی سیاسی لەئەمەریکادا. منیش پێم وایە ئەمەی سیستەمی دیموکراسی ئەمەریکای لەوڵاتەکانی دیکە جیاکردووەتەوە، چۆنیەتی ململانێ و رکابەری سیاسییە لەنێو حزبەکان و هەروەها لەنێو خودی حزبەکان لەکاتی هەڵبژاردنی نوێنەرەکانی کۆنگرێس و ئەنجوومەنی پیران و سەرۆکی وڵات و لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی گشتی، بەڵام لەم چوارساڵەی دواييدا خەریکە ململانێکان ئاراستەی دیکە وەردەگرن و هێزی حزب وەکو بزوێنەرێکی نیمچە نەرێنی خەریکە دەچێتە نێو هەموو کایە جیاکان.

فشارە ئاشکراکانی دیموکراتەکان دژی (دۆنالد ترەمپ) هێندە زەقە، هیچ کەسێک و ناوەندێکی توێژینەوەی ستراتیژی و راگەیاندن و سیاسی ناتوانێت ئەم راستییە بشارێتەوە، کە ئەوەی روودەدات بریتییە لەململانێ و فشاری حزبی لەپێناو فڕێدانە دەرەوەی ترەمپ و لێسەندنەوەی مافی خۆ کانديدکردنی بۆ خوڵی ٢٠٢٤ی سەرۆکایەتی وڵات. لەهەمان کاتدا کۆمارییەکانیش پتر لەجاران وەکو کاردانەوەی حزبی هەموو دەسەڵات و پێگەیەکی سیاسی و نوێنەرایەتی و فشارە هەمەجۆرەکان بەکاردەهێنن، بۆ سوکكردنی پێگەی (جۆ بایدن) و پێناسەکردنی وەکو کەسێکی بەتەمەنی کەم تواناو تووشبوو بەنەخۆشی لەبیرچوونەوە. ئەم ناکۆکیانە هێندە بەزەقی حزبایەتیان پێوە دیارە، رەنگە کەم جار لەمێژووی سیاسی ئەمەریکادا هێندەی ئێستا رەوشە سیاسییە گشتییەکەو دیموکراسیەتی نوێنەرایەتی و هەڵبژاردن کەوتبێتە نێو بازنەی حزبایەتی و گومان و پێداچوونەوە.

لەڕاستیدا لەسەردەمی سۆڤیەتی پێشوو و دەسەڵاتی کۆمۆنیستی و دابەشبوونی دونیا بۆ سەر دوو جیهانی سۆسیالسیتی و سەرمایەداری حزبایەتی و رێکخستن و ئایدۆلۆژیای حزبی دابەشی سەر ئەم دوو جیهانە ناکۆک و دژ بەیەکە بوو بوو. پرسیاری هەنووکەی بەردەم زۆر لەکۆمەڵگە جیاکانی دونیا ئەوەیە، ئایا لەئەگەری دابەشبوونەوەی سەرلەنوێی جیهان بەسەر دوو، یان پتر لەدوو هێزو ناوچەو زلهێزی دونیا، حزبایەتیش بەهەمان شێوە دەمێنێتەوە، بێگومان لەئەگەری هەر گۆڕانکارییەک، شێوازو تەکنیک و مەرامی حزبایەتیش دەگۆڕێت و پێویستی بەنوێبوونەوە هەیە.

ئەمەریکا لەبەردەم ژمارەیەک ئەگەرو پرسیاری جددییە، ئایا ترەمپیزم بووەتە فەلسەفەو رێگەو شێوازێکی تایبەت و  نوێی ئەمەریکیی بۆ چۆنیەتی بەڕێوەبردن و رێکخستن و دیموکراسیەتی نوێنەرایەتی و حزبایەتی لەنێو خودی ئەمەریکا؟ ئایا بەڕاستی ترەمپیزم وەکو شێوازێک و تەکنیکێکی فکری و سیاسی کاریگەریی لەسەر راگەیاندن و ژیانی سیاسی و سیاسەتکردن لەجیهان هەبووە؟ ئایا هەموو ئەندام و نوێنەرەکانی خودی حزبی کۆماری لەئەمەریکا بەم شێوازە رازيین و پاڵپشی ترەمپیزم دەکەن، یان لەنێو خۆشیاندا ناکۆکن و ترسیان لەگۆڕانکاریی و شێوازی کارکردنی دۆنالد ترەمپ هەیە؟  لەبەرانبەر ئەوانیشدا ئایا دیموکراتەکان دەتوانن لەپێگەو هێزی دەسەڵات و جەماوەریی خۆیان بمێننەوە، بێ ئەوەی خۆیان لە ترەمپیزم و نوێبوونەوە بپارێزن؟ ئایا رێگاکانی خۆپارێزییان چییە؟

گریمانەکان و پێشگریمانەکان زۆرن، هەر کاتێک کۆمەڵگە هەنگاو بەرەو نوێبوونەوە دەنێت، حزبایەتیش پێویستی بەگۆڕانکاریی و نوێبوونەوە دەبێت. حزب لەپێناو چاککردنی کێشەکان و پێشکەشکردنی بەرنامەی فکری و سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی و رۆشنبیریی خەبات دەکات، نەک بەپێچەوانەوە کێشەکان حزب چاک بکەن. لەهەنگاوی یەکەم حزب دەستپێشخەر و پێشەنگ دەبێت، لەوەی دووەمیشیاندا حزب دوادەکەوێت و ئیرادەی بڕیاری لاواز دەبێت.

پێشکەوتنی سیاسی هەر کۆمەڵگەیەک و زیندوویی فکری لەوەدایە، وەکو ئەوەی لەئەمەریکاو لەنێو گۆڤاری (نیوزویک) گفتوگۆی لەسەرکراوە، ئەوەیە ئایا حزبایەتی پێویستە بۆ ئەوەی کاریگەریی لەسەر کێشەکان و ململانێ و رووداوەکان هەبێت، یان  لەبنەڕەتدا پێویستییەکانی بوونی حزب لەنێو کۆمەڵگە نەماوە؟!