شای بەریتانیا رەزامەندی لەسەر ناردنی کۆچبەرانی نایاسایی بۆ رواندا دەربڕی

هاوڵاتی وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان جه‌خت له‌وه‌ ده‌كاته‌وه‌ كه‌ پرۆژه‌ی هه‌ژماری من له‌ پرسی مووچه‌دا "ئه‌وله‌ویاتی" حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه‌ و هه‌ر چاره‌سه‌رێك له‌ نێوان هه‌ولێر و به‌غدا له‌سه‌ر حسابی پڕۆژه‌ی هه‌ژماری من ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌. پێشەوا هەورامی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند، "هەژماری من یەکێکە لە ئەولەویاتەکانی حکومەتی هەرێم و بەلایەوە گرنگە، گەر هەژماری من قەبوڵ نەکرێت جۆرێکە لە بیانوو گرتن و گێچەڵ کردن، چونکە ئەوەی لەناو هەژماری مندا هەیە زۆر زیاترە لەوەی لە عێراق کراوە و پێیدەوترێت تەوتین [بە نیشتیمانی کردن]." پێشه‌وا هه‌ورامانی ده‌ڵێت: "ته‌وتین ته‌نها كارتێكی مووچه‌وه‌رگرتنه‌ نه‌ك هه‌ژماری بانكی و به‌شێك له‌و بانكانه‌ش نیشانه‌ی پرسیاریان له‌سه‌ره‌، بۆیه‌ به‌دوای چاره‌سه‌رێكدا ده‌گه‌ڕێین و چاره‌سه‌ره‌كه‌ش له‌سه‌ر حسابی ده‌ستبه‌رداربوون نییه‌ له‌هه‌ژماری من. فه‌رمانبه‌ری عێراق سه‌رپشك كراوه‌ له‌ بانكی ئه‌هلی یان حكومی ته‌وتین بكات، بۆچی بۆ فه‌رمانبه‌ری هه‌رێم ئه‌مه‌ سنوردار كراوه‌؟". چاوەڕوان دەکرێت لەماوەی داهاتوودا وەفدێکی هەرێمی کوردستان سەردانی بەغدا بکات بۆ گفتووگۆکردن لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق. چارەسەرکردنی کێشەی نێوان هەرێم و بەغدا لەسەر هەژماری من و پرسی بە ئەلیکترۆنی کردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم یەکێک دەبێت لەتەوەرەکانی گفتووگۆی نێوانیان. هه‌ژماری من كه‌ حكومه‌تی هه‌رێم ده‌یه‌وێت له‌ ڕێگه‌یه‌وه‌ موچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان دابه‌ش بكات، تا ئێستا 6 بانك چوونه‌ته‌ نێویه‌وه‌ كه‌ بریتین له‌ بانكه‌كانی ئارتی بانك، جیهان، بیبلۆس، بانكی ئیسلامی عێراقی، بانكی ئه‌هلی عێراقی و بانكی به‌غدا. به‌گوێره‌ی په‌رله‌مانتارێكی كورد له‌ به‌غدا، حكومه‌تی عێراق تا ئێستا پێداگری ده‌كات له‌وه‌ی مووچه‌ی مووچه‌خۆرانی هه‌رێم له‌ ڕێگه‌ی بانكه‌ فیدڕاڵییه‌كانه‌وه‌ دابینبكرێت. لەکاتێکدا ناکۆکی نێوان هەرێم و بەغدا لەسەر تەوتین و هەژماری من بەهەڵواسراوی ماوەتەوە، حکومەتی هەرێم لیستی موچەخۆرانی هەرێمی بۆ موچەی مانگی 4 ڕەوانەی وەزارەتی دارایی عێراق کردووە و چاوەڕوانی ڕەوانە کردنی پارەکە دەکات.

هاوڵاتی به‌پێی‌ نووسراوێكی‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی‌ پۆلیسی‌ گه‌رمیان، هه‌ر ئه‌فسه‌ر و كارمه‌ندێك فۆڕمی "هه‌ژماری من” پڕنەكاته‌وه‌، سزا ده‌درێت به‌ دواكه‌وتن و راگرتنی‌ مووچه‌كه‌ی. ئەمڕۆ پێنجشەممە ٢٥/٤/٢٠٢٤، پۆلیسی‌ گه‌رمیان نووسراوی‌ ژماره‌ 3467ی‌ به‌ ئیمزای‌ عه‌مید لوقمان سابیر شكور به‌ڕێوه‌به‌ری‌ پۆلیسی‌ گه‌رمیان به‌وه‌كاله‌ت، ئاراسته‌ی‌ سه‌رجه‌م به‌ش و بنكه‌كان كردووه‌ و تیایدا هاتووه‌ كه‌ "هاوپێچ له‌گه‌ڵ نووسراوماندا فۆڕمی "هه‌ژماری من” ده‌نێرین بۆتان به‌ مه‌به‌ستی پڕكردنه‌وه‌ی له‌لایه‌ن سه‌رجه‌م ئه‌فسه‌ر و كارمه‌ندانی به‌شه‌كانتان و ناردنه‌وه‌ی فۆڕمه‌كه‌ بۆمان تا ڕۆژی یه‌كشه‌مه‌". پۆلیسی‌ گه‌رمیان ده‌ڵێت: "له‌كاتی پڕنه‌كردنه‌وه‌ی فۆڕمه‌كه‌دا له‌لایه‌ن هه‌ر ئه‌فسه‌ر و كارمه‌ندێكه‌وه‌، خۆی به‌رپرسیاره‌ ده‌بێت له‌ دواكه‌وتن و ڕاگرتنی مووچه‌كه‌ی". شوباتی ساڵی رابردوو، حکومەتی هەرێمی کوردستان پڕۆژەی "هەژماری من"ی راگەیاند و هه‌وڵه‌كانی‌ خستووه‌ته‌گه‌ڕ بۆ ئه‌وه‌ی‌ له‌لایه‌ن حكومه‌تی‌ عێراقه‌وه‌ مامه‌ڵه‌ی‌ له‌گه‌ڵ‌ بكرێت،بۆ ئەوەی لە ڕێگەی ئەو هەژمارەوە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دابەشبکرێت بەڵام تا ئێستا لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دان بەو هەژمارەدا نەنراوە و نازانرێت کە کاری پێدەکرێت یاخود نا هاوکات  به‌شێك له‌ فه‌رمانبه‌ران و هاوڵاتیانی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان متمانه‌یان به‌و پرۆژه‌یه‌ نییه‌ و ره‌تیده‌كه‌نه‌وه‌ و داوكارن مووچه‌كانیان له‌ بانكه‌كانی‌ حكومه‌تی‌ عێراق "ته‌وتین" بكرێت. ده‌قی‌ نووسراوه‌كه‌:

هاوڵاتی وەزیری بەرگری ئیسرائیل کوشتنی ژمارەیەکی زۆری فەرماندەکانی حیزبوڵای ڕاگەیاند و حیزبوڵآش کوشتنی ئەو فەرماندانە ڕەتدەکاتەوە. یوئاڤ گالانت، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، دوای ئامادەبوون لە کۆبوونەوەی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە بنکەی فەرماندەیی هێزەکانی باکووری ئیسرائیل وتی :" چالاکییە سەربازییەکان سوپای ئیسرائیل لە باشوور و شوێنەکانیتری لوبنان درێژەی ئەبێت و تا ئێستا ئەنجامی زۆر باشی بووە و نیوەی فەرماندەکانی حزبوڵڵا لە باشووری لوبنان، بە هۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە کوژراون. رۆژی چوارشەممە ٢٤ی نیسان هێزەکانی ئیسرائیل بە فڕۆکەی جەنگی هێرشیان کردە سەر باشووری لوبنان و نزیک ٤٠ شوێنیان کردە ئامانج و لە وڵامدا حزبوڵڵای لوبنانیش بە کاتیۆشا هێرشێ کردە سەر گوندێکی سنووری ئیسرائیل. سوپای ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە ٢٤ی نیسان رایگەیاند، ئەو شوێنانەی لە لایەن هێزی ئاسمانی ئیسرائیلەوە کراونەتە ئامانج، نزیک گوندی " عیتا الشعب" لە قووڵایی ٣ کیلۆمەتری خاکی لوبنان بووەو کۆگای چەک و چۆڵ و ژێرخانەکانی حزبوڵڵای کردۆتە ئامانج و ئەو ناوچانە کراونەتە ئامانج کە میلیشیاکانی حزبوڵڵا لەوێوە تێدەپەڕن. بەرپرسێکی باڵای حزبوڵڵا لە باشووری لوبنان ئەم وتەیەی وەزیری بەرگری ئیسرائیلی بە بێ بنەما ناو برد و وتی مەبەستی وەزیری بەرگری ئیسرائیل ، بردنە سەرەوەی ورەی هێزەکانی خۆیانە و حزبوڵڵای لوبنان هەمووکات وێنە و ژیاننامەی کوژراوەکانی خۆی لە جەنگدا بڵاو ئەکاتەوە. لە سەرەتای جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماسەوە لە کەرتی غەزە، لە ٧ی تشرینی یەکەمەوە، ململانێ و ناکۆکییەکانی نێوان حزبوڵڵای لوبنان و سوپای ئیسرائیل زۆر زیاتر پەرەی سەندوە لە ناوچەکە.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رەوشی کەشوهەوای سبەینێ هەینی بڵاوکردەوە، بەپێی پێشبینییەکان بێت کەشوهەوا جێگیردەبێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە 25ی نیسانی 2024، بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند "سبەینێ هەینی 26ی نیسانی 2024 ئاسمان ساماڵ دەبێت لەگەڵ هەندێ پەڵە هەور و خێرای با لەسەرخۆ و مامناوەند دەبێت". ئاماژە بەوەشکراوە، پلەکانی گەرما کەمێک بەرزتر دەبێت بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ. بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بۆ سبەینێ هەینی: هەولێر: 33  سلێمانی: 30 دهۆک:  31 زاخۆ: 32 هەڵەبجە: 32 کەرکوک: 35 سۆران: 29 حاجی ئۆمەران: 19 گەرمیان: 35

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کارەبای سلێمانی نرخی کارەبای موەلیدەی سیتییەکانی بۆ مانگی نیسان دیاریکرد، بەپێی ئەو نرخە بێت کە دیاریکراوە بۆ ئەم مانگە نرخی  کیلۆوات ئاوەڕێک 252 دینارە. ئەمڕۆ پێنجشەممە 25ی نیسانی 2024، بەڕێوەبەرایەتیی کارەبای سلێمانی رایگەیاند "لیژنەی باڵای دیاریکردنی نرخی کارەباى کۆمەڵگاکانى نیشتەجێبوون (سیتییەکان) کۆبوونەوەیەکی سازکرد و تیایدا نرخی کیلۆواتی کارەبای موەلیدەی بۆ مانگی نیسان دیاریکرد، کە بریتییە لە 252 دینار بۆ هەر کیلۆواتێک، بەگوێرەی نرخی گازوایل لەبازاڕ و ئەو توێژینەوەیەی بۆ خەرجی موەلیدەی ستییەکان ئامادەکراوە نرخی کیلۆوات ئاوەڕێک کارەباى موەلیدەى ستییەکان بۆ ئەم مانگە نیسان بریتییە لە 252 دینار". ئەوەشخراوەتەڕوو "پێویستە سەرجەم سیتیيەکانی سنووری پارێزگای سلێمانی پابەندبن بەنرخەکەوە، بەپێچەوانەوە ئەگەر زیاتر لەو نرخە وەربگرن رووبەڕووی رێکاری یاسایی دەکرێنەوە".

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد بەڕێوەبەری كۆمپانیای خۆراك لە سلێمانی رایدەگەیەنێت لە بەشەخۆراکی مانگی سێی هاوڵاتییان بەشە برنج کەمیکردووە لە سێ کیلۆوە بۆ دوو کیلۆ و نیو. ئەمڕۆ پێنجشەممە 25ی نیسانی 2024، كامەران فەتاح، بەڕێوەبەری كۆمپانیای خۆراك لە سلێمانی بە هاوڵاتی راگەیاند، "بە نووسراوی فەرمی ئاگادارکراوینەتەوە کە لە بەشەخۆراکی مانگی سێ بەشە برنجی هاوڵاتییان لە سێ کیلۆوە بۆ دوو کیلۆ و نیو کەمکراوەتەوە و لە بەرامبەردا بڕی دۆشاو زیادیکردووە کە مانگەکانی پێشووتر بۆ هەر کەسێک 400 گرام بوو، بەڵام بۆ ئەم مانگە کراوەتە 800 گرام بۆ هەر کەسێك". روونیشیکردەوە، "لە نووسراوەکەدا هۆکاری کەمکردنەوەی بەشە برنج ئاشکرانەکراوە، بەڵام بڕیارەکە تاوەکو ئێستا بۆ ئەم مانگەیە، چونکە هەموو مانگێک لەلایەن وەزارەتی بازرگانی عێراقەوە نووسراوی نوێ دەکرێت بۆ شێوازی دابەشکردنی بەشەخۆراک". بەشەخۆراکی مانگانەی هاوڵاتییان لە حەوت مادە پێکهاتووە کە مانگانە لەرێگەی بریکارەکانی خۆراکەوە بەسەر هاوڵاتییاندا دابەشدەکرێت، مادەکانیش بریتین لە "برنج، دۆشاو، زەیت، نیسک، فاسۆلیا، شەکر، لەتکەنۆک"، هەندێک مانگیش گۆڕانکاری لە مادەکاندا دەکرێت.

هاوڵاتی وەزیری پلاندانانی عێراق رایدەگەیەنێت لە مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵدا پرۆسەی سەرژمێری گشتی لە عێراق ئەنجام دەدرێت، ئاماژە بەوەشدەکات سەرژمێری ئەزموونی لە مانگی ئایاردا ئەنجام دەدەن. ئەمڕۆ پێنجشەممە 25ی نیسانی 2024، رۆژنامەی سەباح بڵاویکردەوە، محەمەد عەلی تەمیم، وەزیری پلاندانانی عێراق لەمیانەی بەشداریکردنی لە "هەژدەهەمین کۆنفرانسی زانستی بەکارهێنانە ئامارییەکان" راگەیاندووە، "لە رۆژی 20ی تشرینی دووەمی ئەمساڵدا پرۆسەی سەرژمێری گشتی لە عێراق ئەنجام دەدەین و لە پرۆسەکەدا 120 هەزار کارمەند بەشداردەبن و بۆ ئەو مەبەستەش لەگەڵ وەزارەتی پەرورەردە رێککەوتنمان کردووە بۆ ئامادەکردنی ئەو کارمەندانە". ئاماژەی بەوەشکردووە، "تەنها شەش مانگ ماوەی بۆ ئەنجامدانی پرۆسەکە و ئامادەکارییەکان بەردەوامن و ئەرکی زۆرمان لەپێشە، هەروەها بۆ قۆناغی ژمارەلێدان و جیاکردنەوە ماوەی دوو مانگمان پێویست دەبێت". وەزیری پلاندانانی عێراق وتویەتی، "ئەم سەرژمێرییە یەکەم سەرژمێری ئەلیکترۆنی دەبێت لەسەر ئاستی عێراق، رەنگە دوا سەرژمێری بێت، دوای ئەوەش وڵات پێویستی بە سەرژمێری نییە بە مانا هەمەلایەنەیەکەی، بەڵکو ئێمە ڕازی دەبین بە نوێکردنەوەی داتاکان بەپێی بنەمایەکی فراوان و گشتگیر".

هاوڵاتی وەزارەتی کارەبای هەرێمی کوردستان لەبارەی کەمبوونەوەی کاتژمێرەکانی کارەباوە روونکردنەوە دەدات و ئاماژە بەوەدەکات، لە سبەینی پرۆسەی چاکسای لە یەکەکانی بەرهەمهێنان کۆتایی دێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە 25ی نیسانی 2024، وەزارەتی کارەبای هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "ئاگاداری هاوبەشانی کارەبا دەکەینەوە پرۆسەی چاکسازی لە یەکەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بە سەرکەوتوویی بەرەو تەواوبوون دەچێت و بڕیارە ڕۆژی هەینی پرۆسەکە تەواو بێت و بارودۆخەکە ئاسایی ببێتەوە". ئاماژە بەوەشکراوە، "پرۆسەی چاکسازی لە یەکەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا ساڵانە دەکرێت و وەزارەتی کارەبا پێی باش بوو لەم وەرزەدا پێش هاتنی وەرزی گەرما بکرێت". ماوەی چەند رۆژێکە کاتژمێرەکانی پێدانی کارەبای نیشتمانی بە هاوڵاتییان کەمیکردووە وەک وەزارەتی کارەبا ئاماژەی پێکردووە، هۆکارەکەی بۆ چاکسازی دەگەڕێتەوە لە یەکەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا.

هاوڵاتی، وارشۆ/هەوراز حوسێن گوتەبێژی بزوتنەوەی حەماس دەڵێت، ئەوان داوایان نەکردووە بارەگای سەرەکییان لە قەتەرەوە ببەنە سووریا. قسەکانی ئەو سەرکردەیەی حەماس دوای ئەوە هات، رۆژنامەی لیوای لوبنانی لە زاری سەرکردەیەکی نەزانراوی حەماسەوە بڵاویکردبووەوە، حەماس خواستی وایە بچێتە سووریا. رۆژی چوارشەممە 24-4-2024، جیهاد تەها، گوتەبێژی بزوتنەوەی حەماس لە راگەیێنراوێکدا بڵاویکردەوە، "حەماس ئەو هەواڵانە رەتدەکاتەوە لەلایەن رۆژنامەی لیواوە بڵاوبوونەتەوە لەبارەی داواکاریمان بۆ گواستنەوە بۆ سووریا". ئەو گوتەبێژە ئەوەشی گوتووە، "بزوتنەوەکەمان داوای نە لە سووریا نە لە هیچ وڵاتێکی دیکە نەکردووە" تێیدا جێگیر بێت. رۆژنامە لوبنانییەکە وا لەبارەی بابەتەکەوە دوابوو، گوایە حکومەتەکەی بەشار ئەسەد، سەرۆکی سووریا داواکەی حەماسیان بەدەستگەیشتووە و رەتیانکردووەتەوە رێگە بە شتێکی لەو جۆرە بدەن. رۆژی سێشەممە 23-4-2024، مەجید ئەنساری، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی قەتەر ئاماژەی بە هۆکاری سەرەکی بوونی بارەگای حەماس لە قەتەر کرد و رایگەیاندووە، لە 2012ـدا بە هاوئاهەنگی لەگەڵ ئەمریکا بارەگای حەماس لە قەتەر بۆ مەبەستی نێوەندگیری کراوەتەوە لە نێوان هەردوو لایەندا. گوتەبێژەکەی حەماسیش لەو بارەیەوە دەڵێت، "تاوەکو هەوڵەکانی قەتەر بۆ نێوەندگیری لە ئارادا بن، هیچ هۆکارێک بۆ کۆتاییهێنان بە بوونی فەرمانگەی سیاسیی حەماس لە دۆحە نییە". بزوتنەوەی حەماس لە ساڵی 1987 لەلایەن ئەحمەد یاسین، سەرکردەی فەڵەستینی بۆ شۆڕش لە دژی دەوڵەتی ئیسرائیل دامەزراوە. لەو کاتەوە حەماس و ئیسرائیل لە رووبەڕووبوونەوە و شەڕی بەردەوامدان.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی ئاوی سلێمانی لەبارەی لێخۆشبوونی قەرزی کرێی ئاو لە هاووڵاتیان راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و کە تێیدا هاتووە، "بڕیاری تازەی لێخۆشبوون بۆ قەرزی ئاو بە رێژەی لە %20ە". رۆژی چوارشەممە 24ی نیسانی 2024، بەڕێوبەرایەتیی ئاوی سلێمانی رایگەیاند "بڕیاری تازەی لێخۆشبون بەڕێژەی 20% لە قەرزی کرێی ئاو بە مەبەستی ئاسانکاری زیاترە بۆ هاوڵاتییان لە گێرانەوەی قەرزی کرێی ئاو". لە بڕیارەکەدا باس لەوەشکراوە، هاووڵاتیان هەرچەندێک لەو قەرزەی بۆ ئاو لایانە بدەنەوە، 20٪ی لێخۆشبوونەکە دەیانگرێتەوە، هەروەها ئەم لێخۆشبوونە هیچ وادەیەک بۆ کۆتایی هاتنی دیارینەکراوە تاوەکو بەشێکی زۆری هاووڵاتیان لێی سوودمەندبن. لە ماوەی رابردوودا حکومەتی هەرێمی کوردستان چەندین جار بڕیاری لێخۆشبوونی بۆ قەرزی کرێی ئاو و کارەبا بە مەبەستی کارئاسانی بۆ هاووڵاتیان دەرکردووە. دوایین جاریش داشکاندنی رێژەی لە %15 بوو بۆ قەرزی ئاو، کە رۆژی 10ی ئاداری 2024 وادەکەی کۆتایی هات.

  هاوڵاتی، هەوراز حوسێن لاڤرۆڤ دەڵێت، خەریکە بە تەواوەتی لە ئاڵووگۆڕە بازرگانییەکانیان لەگەڵ چین دەستبەرداری دۆلار دەبن و نزیکەی تەواوی ئاڵووگۆڕی پارە لە نێوانیاندا بە رەبڵی رووسی و یانی چینی دەکرێت. رۆژی دووشەممە 24-4-2024، سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی رووسیا بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاندووە، زیاتر لە 90٪ی بازرگانییەکانی نێوان رووسیا و چین بە دراوە نیشتمانییەکانی ئەو دوو وڵاتە دەکرێت و خەریکە بە تەواوەتی لە مامەڵاکانیاندا دەستبەرداری دۆلار دەبن. وەزیرەکەی کرێملن ئاماژەی بەوەکردووە، پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان چین و رووسیا "چالاکانە" روو لە گەشەسەندن و بەرەوپێشچوونن، هەرچەندە "وڵاتانی رۆژئاوا بەردەوام هەوڵی خاوکردنەوە و راگرتنیان دەدەن". دوای ئەوەی شەڕی نێوان رووسیا و ئۆکراینا لە شووباتی 2022 دەستیپێکرد، ئاڕاستەی سیاسی و دیپلۆماسی و ئابووری زۆرێک لە وڵاتان گۆڕانکاریی بەرچاویان تێدا روویدا و پەردە لەسەر خواستەکانیان لاچوو. لەوانە چین، بێ گوێدانە رەخنەی سەرکردەکانی رۆژئاوا، تاوەکو ئێستا سەرکۆنەی هێرشەکانی رووسیای دراوسێی بۆ سەر ئۆکراینا نەکردووە و لە دوای شەڕەکەشەوە نزیکبوونەوەی دیپلۆماسی و ئابووری زۆر لە نێوان مۆسکۆ و پەکین بینراوە، بەڵام تاوەکو ئێستا پاڵپشتیی سەربازی یان دیپلۆماسی بۆ هێرشەکانی رووسیا دەرنەبڕیوە. بە گوێرەی بلۆمبێرگ، لە 2023ـدا ئاڵووگۆڕە بازرگانییەکانی نێوان رووسیا و چین بە رێژەی 26٪ بەرزبووەتەوە و ئێستا گوژمەی بازرگانیی ساڵانەی نێوان ئەو دوو زلهێزەی جیهان 290 ملیار دۆلارە.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان لیستی مووچەی مانگی چواری فەرمانبەرانی رەوانەی بەغدا کردووە و چاوەڕواندەکرێت لە چەند رۆژی داهاتوودا حکومەتی عێراق مووچە فەرمانبەرانی هەرێم بنێرێت. ئەمڕۆ چوارشەممە 24ی نیسانی 2024 لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری راپۆرتێکی لە بارەی هەنگاوەکانی وەزارەتەکەی خستەڕوو بۆ مووچەی مانگی نیسان کە چەند رۆژێک لەمەوبەر، بە فەرمی لیستی وردبینیکراو و پەسەندکراوی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بە زانیاری پێویستەوە ئاراستەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ کراوە". وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "چاوەڕوان دەکرێت هاوشێوەی مانگی رابردوو، لەگەڵ مووچەی ناوچەکانی دیکەی عێراق مووچەی مانگی چواری فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بنێردرێت". بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی بێت، هەفتەی داهاتوو بەغدا پارە بۆ هەرێمی کوردستان دەنێرێت و دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی چوار دەکرێت.

هاوڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان لەبارەی کۆبوونەوەی ئەمڕۆ راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و لە کۆبوونەوەکەدا باس لە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم کرا بەپێی ئەو رێککەوتنەی لەنێوان هەردوو حکومەتی هەرێم و فیدراڵ کراوە. ئەمڕۆ چوارشەممە 24ی نیسانی 2024، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم کۆبووەوە و لەبارەی کۆبوونەوەکە راگەیەندراوێک بڵاوکرایەوە کە تیادا هاتووە، "لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆک وەزیران کورتەیەکی دەربارەی سەردانی سەرۆک کۆماری تورکیا رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ بەغدا و هەولێر خستە ڕوو و ئاماژەی بەوە کرد کە سەردانێکی گرنگ بوو و کاریگەریشی لە سەر پێشخستن و پەرەپێدانی پەیوەندی دوولایەنە دەبێت". ئاماژە بەوەکراوە، "لە بڕگەی یەکەمی کۆبوونەوەکە، ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری، راپۆرتێکی لە بارەی هەنگاوەکانی وەزارەتەکەی خستەڕوو بۆ مووچەی مانگی نیسان کە چەند رۆژێک لەمەوبەر، بە فەرمی لیستی وردبینیکراو و پەسەندکراوی مووچەخۆرانی هەرێم بە زانیاری پێویستەوە ئاراستەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ کراوە، چاوەڕوان دەکرێت هاوشێوەی مانگی ڕابردوو، لەگەڵ مووچەی ناوچەکانی دیکەی عێراق بنێردرێت، دواتر، وەزیری دارایی و ئابووری، لە چوارچێوەی ڕاپۆرتێکدا کە بە هاوبەشی لەگەڵ شاندی دانوستانکار ئامادە کرابوو، چەند میکانیزمێکی خستەڕوو بۆ جێبەجێکردنی پابەندییەکانی حکومەتی هەرێم لە بواری داهاتە نانەوتییەکانی هەرێم و چۆنیەتی هاوبەشیپێکردنی لەگەڵ بەغدا بە گوێرەی دەستوور و یاسای بودجەی فیدراڵ و یاسای بەڕێوەبردنی دارایی فیدراڵ، ئەمەش وەک دەستپێشخەری حکوومەتی هەرێم بۆ یەکلاکردنەوەی ئەم بابەتە، بەجۆرێک کە بابەتی داهاتەکان، نەبێتە رێگر لەبەرامبەر خەرجکردنی شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان لە پێش هەمووشیانەوە مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان". ئەنجومەنی وەزیران جەختیکردەوە، "نابێت هیچ بیانوو و پاساوێک بۆ وەزارەتی دارایی فیدراڵ بهێڵرێتەوە تا بکرێتە بيانوو بۆ خەرجنەکردنی مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێم؛ هەر بە ئەم ئاراستەیەش ئەنجومەنی وەزیران، وەزارەتی دارایی و ئابووریی و شاندی دانوستانکاری ڕاسپارد، ئەوەی لە یاسا بەرکارە فیدراڵیيەکان دەستنیشان کراوە وەک بەشی گەنجینەی فیدراڵیی لە داهاتی نانەوتی بەدەست هاتوو لە هەرێم، بخرێتە سەر ئەژمێری وەزارەتی دارایی فیدراڵ". سەبارەت بە بابەتی بەبانکیکردنی مووچەخۆرانی هەرێميش، ئەنجومەنی وەزیران رایگەیاند، "ئەم بابەتە بە گرنگ دەزانێت و حکومەتی هەرێم هیچ کات دژی بە بانکیکردنی تەوتین)ی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان نەبووە و نابێت.. لە مێژە وەک لە کارنامەی کابینەکەدا هاتووە، بە کردارەکیی پرۆسەی بەبانکیکردن (تەوتین) لە ڕێگەی (هەژماری من)ەوە لە هەرێم دەست پێ کراوە وەک هەنگاوێکی گرنگ بۆ پتەوکردنی ژێرخانی ئابووریی و برەودان بە چالاکیی بانکیی و روونی لە چالاکییە داراییەکان وسوودمەندبوونی هاووڵاتیان لە هەموو ئەو ئیمتیازات و ئاسانکارییانەی بانکەکان بۆ هاووڵاتییان دەستەبەری دەکەن بەو جۆرەی لە دونیای پێشکەوتوو پەیڕەو دەکرێت، بۆیە گفتوگۆ لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵ زیاتر لەسەر میکانیزمی بەبانکیکردنە نەک خودی پرۆسەکە، ئەم بابەتەش شایەنی چارەیە لە ڕێگەی دۆزینەوەی لێکگەیشتنی هاوبەش بە جۆرێک لە بەرژەوەندی مووچەخۆر بێت و بە ئاسانی پرۆسەکە تەواو بکرێت لە ڕێگەی ئەو بانکە باوەڕپێکراوانەی لە ژێر سەرپەرشتی و مۆڵەتی بانکی ناوەندیی، سەرقاڵی پرۆسەی تەوتینن لە چوارچێوەی پڕۆژەی تەوتینی هەرێم بە ناوی (هەژماری من) کە گشت مەرج وپێداویستییەکانی بانکی ناوەندییان جێبەجێ کردووە و حکوومەتی هەرێم تەنيا رۆڵی ئاسانکاریی دەگێڕێت، ئەگینا پڕۆژەکە، بانکە ڕێپێدراوەکان جێبەجێی دەکەن کە هەندێکیان لە پرۆسەی تەوتینی ناوچەکانی دیکەی عێراقیش بەشدارن". لەبارەی بە بابەتی هەناردەکردنەوەی نەوتیش، حکومەتی هەرێم خوازیاری هەرچی زوو دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمە وەک لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵی لەسەری ڕێکەوتبووین کە لە لایەن کۆمپانیای سۆمۆ نەوتی هەرێم بفرۆشرێت و داهاتەکەشی بچێتەوە ناو گەنجینەی گشتی فیدراڵ لە دوای یەکلاکردنەوەی ئەو بابەتانەی کە بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوە، ئەمەش پێویستە لە چوارچێوەی دوا کۆنووسی هاوبەشی هەردوولادا بێت کە لە مانگی یەکی ئەمساڵ ئیمزا کراوە بەڕەچاوکردنی بنەما دەستوورییەکان. لە بەرامبەر ئەم پابەندییانەش، ئەنجومەنی وەزیران داوا لە حکوومەتی فیدراڵ دەکات هاوتای ناوچەکانی دیکەی عێراق، شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بنێرێت لە ناویشیاندا مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم و تەرخانکراوەکانی دیکەی هەرێم لە بودجەی بەکاربردن و بودجەی پڕۆژەکانی وەبەرهێنان و گەشەپێدانی پارێزگا و هەرێمەکان هاوتای ناوچەکانی دیکەی عێراق. بڕگەی دووەم تایبەت بوو بە خستنەڕووی چەند پێشنیارێک سەبارەت بە کارئاسانیی بۆ گەڕاندنەوەی پێشینەکانی بانکە پسپۆڕییەکان لای هاووڵاتییان (پێشینەکانی خانووبەرە، كشتوكاڵی ، نیشتەجێبوون، پیشەسازی، گەشتوگوزار، هاوسەرگیری)، هەروەها پەسەندکردنی چەند پێشنیارێک سەبارەت بە یەکلاكردنەوەی قەرزی بانکە بازرگانییەکان و بابەتی ڕێژەی سوودی بانکیی سەر ئەم قەرزانە و ڕێکارەکانی وەرگرتنەوەی ئەم قەرزانە بە گوێرەی یاسای چاکسازی. لە دوای گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوە، ئەنجومەنی وەزیران وەزارەتی دارایی و ئابووریی راسپارد کە پێداچوونەوەی پێویست بکات لە چوارچێوەی ئەو پێشنیارانەی لە کۆبونەوەکە خرانە ڕوو، لەگەڵ پۆڵێنکردنی پێشینەکان، بەجۆرێک کارئاسانیی پێویست بکرێت بۆ هاووڵاتیيان کە ڕەچاوی پاراستنی بەرژەوەندیی گەنجینەی گشتی و ڕێگەگرتن لە بەهەدەردانی پارەی گشتی بکرێت. لە بڕگەی سێیەمدا، دارا ڕەشید، وەزیری پلاندانان ڕەشنووسی پەیڕەوی ( پۆلێنکردنی بەڵێندەران و دانان لە لیستی بێبەشکردنی لە بەشداربوون لە هەرێمی کوردستان) خستەڕوو. لە دوای گفتوگۆ، ئەنجومەنی وەزیران بە زۆرینەی دەنگ پەیڕەوەکەی پەسەند کرد، کە ئامانج لەم پەیڕەوە، پۆلێنكردنی بەڵێندەرانە لە هەرێم، بەپێی پێوەرە کار پێ کراوەکان لە بواری پسپۆریی و توانا و لێهاتوویی تەکنیکی و دارایی و دوورخستنەوەی بەڵێندەری نالێهاتوو كە توانا و كارامەیی نییە بۆ جێبەجێكردنی كارەكان، هەروەها مسۆگەركردنی هێنانەكایەی دادوەریی و ڕوونیی لە کێبڕکێ بۆ بەدەستهێنانی پڕۆژەکان و بێبەشکردنی ئەو بەڵێندەرانەی کە پابەندییەكانی گرێبەست پێشێل دەکەن لە بەشداریی گرێبەستە حكومەتییەكاندا.    

هاوڵاتی دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ کچێکی تەمەن ٢١ ساڵ لە پردێکی پەڕینەوەی شاری سلێمانی بەربووەو لە ئێستادا باری تەندروستی ناجێگیرە. لەم بارەیەوە ،سەرچاوەیەک بە پەیامنێری هاوڵاتی وت لە سلێمانی، ئەو کچە تەمەنی ٢١ ساڵە و بە ڕەگەز کوردە و دانیشتوی شاری سلێمانییە  و لە پردی خاڵە شەهاب لەسەر شەقامی شەست مەتری سلێمانی لای فامیلی مۆڵ کەوتۆتە خوارەوە. وتیشی، ئە کچە کە ناوی (ع .ع .ح ) ـە لە ئێستادا باری تەندروستی ناجێگیرە و بێهۆشە و لە بەشی چاودێری چڕی نەخۆشخانەی شار ماوەتەوە بە مەبەستی وەرگرتنی چارەسەر. هاوکات وتەبێژی پۆلیسی سلێمانیش لەسەر ڕوداوەکە بە هاوڵاتی وت، بەهۆی ئەوەی بێهۆشە تا ئێستا نازانرێت کە ئایا ئەو کچە خۆی هەڵداوەتە خوارەوە یانیش بەربۆتەوە. باسی لەوەشکرد کە لە ئێستادا لێکۆڵینەوەکانیان لە ڕوداوەکە دەستی پێکردووە.  

هاوڵاتی ئەندامێکی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هۆشداری دەداتە فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و دەڵێت بە ئەلکترۆنیکردنی مووچەکانیان لە ڕێگەی بانکە ناحکومییەکانەوە ناڕەسمییە. یوسف کیلابی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکسەوە هۆشداری دایە فەرمانبەرانی هەرێم و ڕایگەیاند، بە ئەلکترۆنیکردنی مووچە لە دەرەوەی بانکە حکومییەکان و لە ڕێی هەژماری من ناڕەسمییەو مووچەکانیان لەو هەژمارەدا پارێزراو نابێت. دەشڵێت، فەرمانبەران لە ڕێگەی ئەو هەژمارانەی کە سەر بە بانکە حکومییەکان نین ناتوانن مووچەکانیان وەربگرن کە لە لایەن حکومەتی عێراقەوە بۆیان دەنێردرێت. ئاماژەی بەوەشکردووە، بەڕێوبەری بانکە گشتییەکان بانگێشتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کراون و سەرجەم بانکە حکومییەکان ئامادەن بۆ بەئەلکترۆنیکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم. ئەو پەرلەمانتارە دەڵێت، هۆکاری دواکەوتنی پرۆسەی  بە ئەلکترۆنیکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە حکومەتی هەرێمەوەیە و بەربەستی بۆ دروست دەکرێت. دوای ئەوەی بە بڕیارێکی دادگای فیدراڵی عێراق پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە نیشتیمانیکراو بڕیاردرا لەلایەن حکومەتی عێراقەوە دابین بکرێت، بۆ بەردەوامبوونی دابەشکردنی مووچە بەبێ کێشە، وەزارەتی دارایی عێراق دەڵێت، پێویستە بەبانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دەستپێبکات، بەڵآم رۆسەی بەبانکیکردن دەستیپێنەکردووە و حکومەتی هەرێمی کوردستان چاوی لەوەیە پرۆژەی 'هەژماری من' بخرێتە چوارچێوەی پرۆژەی بەبانکیکردنی عێراقی کار بەو هەژمارە بکرێت.