شەنای فاتیح

بۆردومانکردنی هەرێمی کوردستان لەلایەن وڵاتی تورکیا بەبیانووی بوونی چەکدارانی پەکەکەوە زیادیان کردووەو بەشێکی زۆری قوربانییەکانیش هاووڵاتیانی مەدەنین و بەپێی ئامارێکی رێکخراوی سی پی تی ساڵی ٢٠١٥ تائێستا بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە ١٥٢ هاووڵاتی مەدەنی هەرێمی کوردستان گیانیان لەدەستداوەو ٢٢٨ هاووڵاتیش برینداربوون.

سوپای تورکیا لەهەرێمی کوردستاندا چەند بنکەیەکی سەربازی جێگیرکردووەو لەساڵی ٢٠١٧وە تائێستا تەنها لەسنووری برادۆست نزیکەی ٢٠ بنكەی سەربازیی جێگیر كردووە.

چاودێرێکی سیاسی: تێگەیشتنی توركیا دەرهەق بەنەتەوەی كوردو كوردستان، هێشتا لەقۆناغی تێروانین و ستراتیژیەتی دەوڵەتی عوسمانی تێپەڕی نەكردووە

کەمال رەئوف، چاودێری سیاسی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت:  هۆكاری هێرش  بۆردومانەكانی توركیا بۆ سەر كوردستان بەگشتی و باشور بەتایبەتی، پەیوەستە بەبونیادی بیركردنەوەو ستراتیژیەتی سیاسی دەوڵەتی توركیاوە، تێگەیشتنی توركیا دەرهەق بەنەتەوەی كوردو كوردستان، هێشتا لەقۆناغی تێڕوانین و ستراتیژیەتی دەوڵەتی عوسمانی تێپەڕی نەكردووە، هەربۆیە لەبەشێك لەتووێژینەوەو تەنانەت نەخشەكانیشیان كە وەك دراسات بەخوێندكارانیان دەخوێنرێت، ئەوان دانیان نەناوە بەو رێكەوتنانەی كەدوای دەوڵەتی عوسمانی دامەزراون، بۆیە لەو نەخشانەدا سنوری دەوڵەتی توركیا ناوچەكانی هەولێرو موسڵ وانیشان دەدرێن كە بەشێك بێت لەخاكی توركیا.

وتیشی: توركیا بەهانەگەڵێكی زۆری هەیە بۆ ناوزڕاندنی خەبات و تێكۆشانی كوردو هەموو هەوڵەكانی بەو ئاراستەیە دەڕوات كەخەباتی هەموو ئەو پارتە كوردیانە تۆمەتبار بكات بەتیرۆر، ئەمە لەكاتێكدایە لەكاتی سەرهەڵدانی داعش، تا دوای شكستی ئەو هێزە، توركیا بەردەوام پێگەیەكی بەهێزی هێزەكانی داعش بووە لەڕووی سەربازی و زانیاری هەواڵگرییەوە، پشتیوانی هێزێكی وەك داعشیان كردووە، بۆیە ناتوانرێت ئەو بەهانەیەی كەبەردەوام بەكاریدەهێن بۆ مافدان بەخۆی بۆ پەلاماردانی كوردستان قەناعەتی بەكەس كردبێت. 

«لەچەند ساڵی رابردوو توركیا بەبۆردومان و هێرشەكانی، جگە لەوەی پارەو خەرجییەكی زۆر بەهەدەر دەدات، بەڵام نەیتوانیوە لای رای گشتی توركیاش ئەو بڕوایە دروست بكات كە بەم شێوازە دەتوانێت چارەسەری پرسی كورد بكات، بەپێچەوانەوە  توركیا خراوەتە بازنەیەكی داخراوەوەو نەیتوانیوە ببێتە ئەندام لەیەكێتی ئەوروپاو وڵاتەكەی تووشی قەیرانێكی ئابوری سەخت كردووەو چووەتە ریزبەندی ئەو وڵاتانەی كە قەرزدارترین وڵات بێت، لەڕووی سیاسیشەوە توركیا بەردەوام لە راپۆرتی رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان، وەك شوێنێكی نائارام بۆ رۆژنامەنووسان و دەنگی جیاواز پۆلێن دەكرێت.» کەمال رەئوف وای وت.

ئەو چاودێرە سیاسییە باسی لەوەشکرد کەتوركیا بەنیازی ئەوەیە لەڕێگەی گوشاری سیاسی و ئابورییەوە، بەتایبەت لەپرسی ئاودا، بۆ سەر دەوڵەتی عێراق، ئەو وڵاتە ناچار بكات، كەهاوكارو بەشداربن لەسیاسەتی جینۆسایدو قڕكردنی كوردان، توركیا ئێستا بوونی هێزەكانی پەكەكەی كردووەتە بەهانە، بەڵام لەوڵاتێكی وەك لیبیا كە لەجوگرافیایەكی تریشە، بنكەی سەربازی هەیە و دەخالەتكەرە، لەوڵاتانی ناوچەكە لەسوریا، قوبرس و تەنانەت لەهەندێك لەوڵاتانی ئەفریقی و میسرو فەلەستینیش، دەخالەتێكی راستەوخۆی هەیە، هەموو ئەوانە پێماندەڵێت توركیا بەچاوی تەماعكارانەی دەوڵەتی عوسمانییەوە دەڕوانێتە ئەو وڵاتانەو ناتوانێت، خاڵی دابڕان لەگەڵ ئەو مێژووە دابنێت.

کەمال رەئوف باسی لەوەشکرد هەڕەشەكانی ئەم دواییانەی لەسەر ئاستی باڵای حكومی، هەروەها جوڵە دبلۆماسیەكانی لەسەر ئاستی ناوچەكە، پێماندەڵێت، توركیا بەنیازی هێرش و پەلاماردانێكی نوێیە بۆ سەر باشورو رۆژئاوا، پەیامەكانی رۆشنە، ئەوان دەیانەوێت لەناوچەكە بنكەی سەربازی چاودێری زیاتر دروست بكەن، ئەوان دەیانەوێت بەقوڵایەكی زۆر بێنە نزیك شارەكانی هەرێم، خۆ گەر بۆیان بكرێت، دەیانەوێت نزیك ببنەوە لەشاری سلێمانی بەتایبەت ناوچەی پشدەرو شارباژێر.

«حكومەتی هەرێم بەداخەوە لەدۆخێكی خراپدایە، ئەم حكومەتە تەنها وەك قەبارەو ناو بڵێن حكومەتی هەرێمی كوردستان، چونكە ئاراستەی بەشداربووانی ناو حكومەت جیاوازەو ئەو بەشەی پەیوەندی بەتوركیاو لەشكركێشیەوە هەیە، بەتەواوەتی تەعبیر لە رای پێكهێنەرو بەشداربووەكانی حكومەتەكە ناكات، ئەمە تەنها لەسەر پرسی لەشكركیشی توركیا وانییە، تەنانەت لەسەر پرسی كێشەكانی هەرێم و بەغدادو پەیوەندیەكانی هەرێم و ئیرانیش هەروایە، دابەشبوونێكی مەترسیدار هەیە و ئاراستەكان بەتەواوەتی لەیەكتر جیاوازن، بۆیە بۆ ئەم پرسەی هێرش و پەلاماردانەی توركیا كە تائێستا چەندین كەسی مەدەنی بونەتە قوربانی و چەندین گوندنشین زیانیان لێكەوتووە، حكومەت نەیتوانیوە داكۆكی لەهاووڵاتیە مەدەنیەكانی خۆشی بكات، نەیتوانیوە لەبەرامبەر بڕینەوەی دارستانە سروشتیەكان هەڵوێست وەربگرێت، بۆیە لەدۆخێكی ئاوادا ناتوانین چاوەڕێی ئەوەبكەن كەحكومەتی هەرێم بەم دۆخەیەوە بتوانێت یان بیەوێت هەڵویستی جددی لەبەرامبەر ئەم پێشێلكاری سەروەری خاك و دەستدرێژیانەی توركیا قسەیەكی جددی و هەڵویستی پێویستی هەبێت.»   کەمال رەئوف وای وت.

دوایین بۆردومانی تورکیا لەهەرێمی کوردستاندا لەیەکی ئاداری ٢٠٢٤ بوو لەقەزای کەلار بوو کەهێرشێكی درۆنی بوو بۆ سەر ماڵێک لەئەنجامدا کەسێک گیانی لەدەستدا، بەپێی زانیارییەکان ئەو ماڵە بارەگای تەڤگەری ئازادی بووە بەڵام بەفەرمی بەکاریان نەهێناوە.

بەپێی ئامارێکی تیمی کوردستانی ڕیکخراوی CPT ئەمریکی کەتایبەت بۆ هاوڵاتی نێردراوە  لەمانگی ئابی ساڵی ٢٠١٥وە  کە لەو وادەیەدا تورکیا بۆ یەکەمجار درۆنی (بایرێکتەرتی بی توو)ی بەکارهێنا لەهەرێمی کوردستاندا، تائێستا ١٥٢ هاووڵاتی مەدەنی لەهەرێمی کوردستاندا بەهۆی بۆردومان و لەشکرکێشی سوپای تورکیاوە گیانیان لەدەستداوەو ٢٢٨ هاووڵاتیش برینداربوون.

هەر بەپێی ئامارەکەی رێکخراوی سی پی تی تورکیا لەمانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠١٧وە تائێستا ٦٤ بنکەو بارەگای سەربازی لەهەرێمی کوردستاندا دروستکردووەو سەرجەمیان لەڕێگەی تۆڕێکی رێگاوبانی سەربازییەوە پێکەوە بەستۆتەوە بەخاکی باکوری کوردستان و تورکیاوە، بۆ دروستکردنی ئەو بارەگاو بنکە سەربازیانە تورکیا دارستانێکی یەکجار زۆری بڕیوە بەجۆرێک لەساڵی ٢٠٢٢دا بۆ ماوەی نۆ مانگ هەر رۆژێک ٣٥٠بۆ ٤٠٠ تۆن داری سەر سنوورەکانی  هەرێمی کوردستان بڕدراوەو نێردراوە بۆ پارێزگاکانی هەکاری و وان لەباکووری کوردستان و لەو دارانە کەلوپەلی ناوماڵ دروستکراوەو بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوەتەوەو بازاڕی پێ ساغکراوەتەوە.

«لەساڵی ٢٠٠٧ەوە تائێستا یەک ملیۆن و ٨٠٠ هەزار دۆنم زەوی کشتوکاڵی لەهەرێمی کوردستاندا بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە سوتاون و لەناوچوون و دوو هەزارو ٥٠٠ ئاژەڵی کێوی سوتاون و مرداربوونەتەوە» ئامارەکەی سی پی تی وادەڵێت.