سەنتەری میترۆ: ژینگەی ئازادی رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان، ژینگەی دەربازبوونە لە سزای تاوان بەرامبەر رۆژنامەنووسان

دلێر عەبدوڵڵا حزبە بەشدارەكانی هەڵبژاردنی پارێزگاكان، چاویان لەهەڵوێستی بزووتنەوەی گۆڕانەو تائێستاش بزووتنەوەكە بڕیاری كۆتایی نەداوە دەنگی بۆ كام لیست و قەوارە دەبێت، بەرپرسێكی باڵای پارتی دیموكراتی كوردستان دڵنیاییدا كە دەنگی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ لیستەكانی پارتی دەبێت و پێی وایە كەپارتی لەڕووی نەتەوەییەوە لەحزبەكانی تر لەپێشترە بۆیە دەنگی گۆڕان بۆ ئەوان دەبێت، یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش دڵنیایە لەوەی دەنگی زۆرینەی كەركوك بەدەستدەهێنن. ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پارێزگاكانی عێراق نزیكبووەتەوەو بانگەشەی حزبە بەشدارەكانی نێو ئەو پرۆسەیەش گەرمتربووە، بەتایبەت لەپارێزگای كەركوك كەبووەتە شوێنی ململانێی نێوان حزبەكان، یەكێتی و پارتی وەك دوو حزبی ركابەری یەكتری، توندترین هەڵمەتی بانگەشە بەڕێوەدەبەن و هەریەكەیان لەهەوڵی ئەوەدایە دەنگی جەماوەری حزب و لایەنە سیاسییەكانی تر كە بەشدارنین لەپرۆسەكە بۆخۆیان ببەن. بۆ ئەم هەڵبژاردنە كەبریارە رۆژی 18ی ئەم مانگە بەڕێوەبچێت، بزووتنەوەی گۆڕان و چەند حزبێكی تری سیاسی بایكۆتیان كردووە، تائێستاش ئەو حزبانە هەڵوێستی خۆیان یەكلایی نەكردووەتەوەو بڕیاری كۆتاییان نەداوە لەبارەی ئاراستەكردنی جەماوەرەكانیان بۆ كاتی هەڵبژاردن، لەوبارەیەوە دڵشاد رەشید ئەندامی جڤاتی گشتی بزووتنەوەی گۆڕان بەهاوڵاتی وت «بزووتنەوەی گۆڕان هەڵوێستی خۆی یەكلایی نەكردووەتەوەو لەبەر هەستیاری كاتەكە تائێستا بڕیاری ئەوە نەدراوە چۆن دەنگدەرانمان ئاراستە بكەین، رای جیاواز هەیەو هەریەكەو بەجۆرێك بۆچونی خۆی دەربڕیوە، بەڵام بڕیاری كۆتایی لەكات و ساتی خۆیدا دەدریت.» لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە لەڕۆژی 10ی مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی 2021 بەڕێوەچوو، بزووتنەوەی گۆڕان توانی لەکەرکوک دوو هەزارو481 دەنگ بەدەستبهێنێت، بۆیە لەم هەڵبژاردنەدا لایەنە بەشدارەكان چاویان بڕیوەتە ئەو دەنگانەو چاوەڕێی هەڵوێستی بزووتنەوەی گۆڕانن، لەتیف نێروەیی ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت «ئێمە وەك یەكێتی پێشبینی دەكەین زۆرینەی دەنگەكان بۆ ئێمە بێت، بەتایبەت لەپارێزگای كەركوك كەئەندام و جەماوەرێكی زۆری یەكێتی تێدایە، تائێستاش داوامان لەهیچ حزب و گروپێك نەكردووە، بەڵام چاوەڕێین كەهەمووان دەنگ بەیەكێتی بدەن.» پارتی سۆسیال دیموكراتی كوردستان بەسەرۆكایەتی محەمەدی حاجی مەحمود، لەو هەڵبژاردنە بەشدارەو ئەوانیش وەك حزبێكی كوردی بەنیازی ئەوەن دەنگی هێزو گروپ و لایەنە نابەشدارەكانی هەڵبژاردن بۆ ئەوان بێت، مامۆستا رەفعەت بەرپرسی مەكتەبی ئامارو هەڵبژاردنی ئەو حزبە بەهاوڵاتی وت «بەدڵنیاییەوە دەمانەوێت دەنگی لایەنە نا بەشدارەكان بۆ ئێمە بێت، راستە تائێستا بەفەرمی بەبزووتنەوەی گۆڕانمان نەوتووە، بەڵام لەگەڵ چەندین گروپ و كەسایەتی و سەرۆك هۆزدا كۆبووینەتەوەو بەڵێنمان وەرگرتوون كەدەنگیان بۆ ئێمە دەبێت، بەو پێیەی حزبەكەیان قوربانی داوە بەتایبەت لەكەركوك و ناوچە دابڕاوەكاندا كە رۆڵ و كاریگەریمان دیارو بەرچاو بووە.» لەئێستادا ململانێیەكی زۆر لەنێوان پارتی و یەكێتی هەیە لەكەركوك، بەتایبەت پاش پەیوەندیكردنی دوو كادری دیارو پێشكەوتووی پارتی بە یەكێتییەوە، بۆیە ئەگەری هەیە تەراوزی دەنگەكان لەو پارێزگایە گۆڕانی بەسەردا بێت، لەوبارەیەوە لەتیف نێروەیی بەهاوڵاتی وت «ئەو دوو كادرەی پەیوەندیان بە یەكێتیەوە كردووە، كوڕی بنەماڵەیەكی دیارو تێكۆشەری كەركوكن، بەدڵنیاییەوە پەیوەندیكردنی ئەوان بەیەكێتیەوە، كاریگەری لەسەر دەنگەكانی یەكێتی دەبێت لەكەركوك.» پارتی دیموكراتی كوردستان، كە لەتەواوی هەڵبژاردنەكانی رابردوودا دەنگی زۆرینەی ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستانی بەدەستهێناوە، بۆ ئەم هەڵبژاردنەش دەیەوێت پارێزگاری لەدەنگەكانی بكات، بەرپرسێكی ئەو حزبەش پێی وایە كەدەنگی گۆڕان بۆ ئەوان دەبێت، عیسمەت رەجەب بەرپرسی لقی پارتی دیموكراتی كوردستان لەنەینەوا بەهاوڵاتی وت «من لەو قەناعەتەم كە پارتی كورسی لەپارێزگای دیالەو كەركوك و نەینەوا بەدەستدەهێنێت، بەتایبەت پاشی گەڕانەوەی بارەگاكانمان بۆ كەركوك، پێموایە كورسی باش دەهێنین لەهەرسێ پارێزگاكە. دڵنیاین كە ئەو حزبانەی بەشدارنین لەهەڵبژاردن دەنگ بەئێمە دەدەن، دڵنیام كە گۆڕان دەنگ بەو حزبە دەدات كەزیاتر لەڕووی نەتەوەییەوە لەپێشن و خاكپارێزن.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، بەهۆی هەستیاری دۆخەكەو دروستنەبوونی كاریگەری لەسەر ململانێی نێوان حزبەكان، بزوتنەوەی گۆڕان هیچ بڕیارێكی نەداوە، لەوبارەیەوە سەرچاوەیەك لەبزووتنەوەی گۆڕان بەهاوڵاتی وت «ئاشكراكردنی دەنگی گۆڕان، كاریگەری لەسەر ململانێی نێوان حزبەكان دەبێت، بەتایبەت یەكێتی و پارتی. بۆیە گۆڕان بەباشی نازانێت هەڵوێستی خۆی بخاتەڕوو. رەنگە بەنهێنی و لەڕێی مەكۆكانەوە دەنگدەرانمان ئاراستە بكەین، ئەوەش لەبەر لایەنە نەتەوەییەكە كەپێویستە هەموو كورد بەشداری ئەو هەڵبژاردنە بكات بەتایبەت لەكەركوك.» بزوتنەوەی ئیسلامی كەپێشتر بریاری ئەوەیاندابوو بەپێی رێكەوتن لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان دەنگی جەماوەرەكانیان یەكلایی دەكەنەوە، بەڵام تائێستا ئەوانیش بڕیاری كۆتاییان نەداوە، لەوبارەیەوە عەبدوڵڵا وەرتێ وتەبێژی بزووتنەوەی ئیسلامی بەهاوڵاتی وت «لەئێستادا هیچ بڕیارێكمان نەداوەو یەكلاییمان نەكردووەتەوە كە دەنگمان بۆ كێ دەبێت.» پێشتر مونیرە عەلی عەبدولعەزیز ئەندامی مەكتەبی سیاسی بزووتنەوەی ئیسلامی رایگەیاند كە بیر لەبەرژەوەندی حزبەكەیان دەكەنەوەو بۆ هەڵبژاردن دەنگ بەو لیست و قەوارەیە دەدەن كەداواكارییەكانیان بۆ جێبەجێ بكەن. بڕیارە رۆژی 18ی ئەم مانگە لە 15 پارێزگای عێراق هەڵبژاردن بۆ ئەنجومەنی پارێزگاكان بەڕێوەبچێت، كەتێیدا زیاتر لەشەش هەزار كاندیدی حزبی و سەربەخۆ كێبڕكێی بەدەستهێنانی 275 كورسی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەكەن، ئەمە جگە لە 10 كورسی پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق. لەم هەڵبژاردنەدا 39 هاوپەیمانی و 29 پارتی سیاسی بەشدارن و كێبڕكێی بەدەستهێنانی دەنگی هاووڵاتیانی عێراقی دەكەن.

سەركۆ جەمال دوای زیاتر لە 12 ساڵ لەخۆپیشاندانەكانی 17ی شوبات كە لەسلێمانییەوە لەژێر كاریگەری خۆپیشاندانەكانی وڵاتانی عەرەبی سەریهەڵدا هێشتا ناڕەزایەتیەكان لەهەرێمی كوردستان بەردەوامن، بەڵام ئەوكات بۆ رووخاندنی دەسەڵاتی ئێستای هەرێم بوون و ئێستاش بۆ داواكردنی مافە سەرەتاییەكان، چاودێرێكی سیاسی پێی وایە هۆكاری بێئەنجامبوونی خۆپیشاندانەكانی ئێستا ئەوەیە ئۆپۆزسیۆنێكی رامكراو دروستبووە، پەرلەمانتارێكی پێشووتریش دەڵێت «ئەم دەسەڵاتدارانە تا نەڕووخێندرێن بەئاگا نایەنەوە»، رۆژنامەنوسێكیش پێی وایە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێستا خزمەت بەئەجێندای دەسەڵات دەكەن. رۆژی 14ی شوباتی ساڵی 2011 تۆڕی بەرگری لەماف‌ و ئازادییەكانی خەڵك لەسلێمانی داوای ئەنجامدانی خۆپیشاندان بۆ پشتگیری لەشۆڕشەكانی تونس‌ و میسرو فشار خستنەسەر دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان بۆ ئەنجامدانی چاكسازیی  كرد .خۆپیشاندانەكان لە رۆژی 17ی شوبات ئەنجامدرا و زیاتر لەدوو مانگ بەردەوامبوون سەرئەنجام هیچ چاكسازییەك ئەنجامنەدراو خۆپیشاندانەكەش چەند قوربانییەكی لێكەوتەوە، جگە لەوەی ئەو كەسانەی دەستیان هەبوو لەكوشتن و برینداركردنی خۆپیشاندەران هیچ سزایەك نەدران. بەپێچەوانەی ناڕەزایەتیەكان لەهەرێمی كوردستان كە تائێستا بێئەنجام بوون، بەهاری عەرەبی لەسەرەتا بزوتنەوەیەكی گەورەی ناڕەزایەتی ئاشتیخوازانە بوو لەكۆتاییەكانی ساڵی 2010و سەرەتای ساڵی 2011 سەریانهەڵدا، ئەویش لەژێر كاریگەری شۆڕشی تونس كە بەهۆی خۆسوتاندنی محەمەد بوعەزیزی سەریهەڵداو توانی ببێتەهۆی رووخاندنی رژێمی زەینولعابدینی سەرۆكی پێشووی تونس، دواتریش ئەو شۆڕشە درێژەی كێشاو لەزۆر وڵاتی دیكە وەكو میسرو لبییا ئەنجامی هەبوو، بەپێچەوانەشەوە لەچەند وڵاتێكی دیكە گۆڕانكاری ئەوتۆی دروستنەكرد. ئەو هۆكارانەی لەو  وڵاتانە بۆ بەرپابوونی شۆڕش و ناڕەزایی هەبوون وەك گەندەڵی و خراپی دۆخی ئابوری و سەركوتی سیاسی و مەدەنی لەئێستادا بەڕای چاودێران و رۆژنامەنوسان بەزیادەوە لەهەرێمی كوردستان هەن. لەئێستادا لەهەرێمی كوردستان خواست و داواكاری خەڵك لەچاككردنی سیستم و جیاكردنەوەی حزب لەحكومەت پاشەكشەی كردووە بۆ نان، بەڵام خواستە سەرەكییەكانی خەڵك هەر ماوەو لەبیر نەكراوە، ئەمەش ترسی لەخۆپیشاندان لای دەسەڵات كردووەتە پلان بۆیە رێگاكانی ئەنجامدانیان بەرتەسككردووەتەوە. لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا لێدان و گرتنی چالاكوان و مۆڵەتنەدان بەخۆپیشاندانی هێمنانە کەمبووەتەوە، تەنانەت رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی چەندین راپۆرتیان لەسەر بەرتەکسبوونەوەی ئازادییەکان لەهەرێمی کوردستان بڵاوکردووەتەوە. سزادانی پێنج چالاكوانی خۆپیشاندانەكان لەسنوری بادینان لە رۆژی 16ی شوباتی 2021 بەپێی مادەی یەكەم لەیاسای ژمارە 21ساڵی 2003 واتە( سیخوڕی )كردن، پێدانی ئەو هۆشدارییەی دەسەڵاتە بەگوێی هەموو ئەوانەی دەیانەوێت شەقام بجوڵێنن. ئومێد قەرەداغی نووسەر لەسەر سزادانی خۆپیشاندەران و چالاكوانی مەدەنی باس لەبڵاوكردنەوەی ترس دەكات لەلایەن دەسەڵاتی سیاسییەوەو ئەو دەڵێت: لەگەڵ راپەڕینی خەڵكی كوردستان لەبەهاری 1991و دواتریش دوای رووخاندنی رژێمی بەعس، ئومێدمان هەبوو كۆمەڵگایەك لەدایك ببێت كەترس تیایدا رەگەزی سەرەكی نەبێت، كەئامرازەكانی بەرهەمهێنانی ترس كۆتاییان پێبێت و كۆمەڵگای ئازادو مرۆڤی ئازادی جێگای بگرێتەوە، بەڵام بەداخەوە راستیەكە ئەوەیە لەهەرێمی كوردستاندا ، كۆمەڵگای ترس وەك بەدیلی كۆماری ترس هاتووەتە ئاراوە. ئومێد لەپەیوەست بەسزادانی ئەو گیراوانە وەك ئامانجی بڵاوكردنەوەی ترس دەشڵێت: ئەمە لەڕاستیدا دروستكردنی كۆمەڵگای ترسە، دروستكردنی كۆمەڵگایەكە كە لەسەر بناغەی هێز راوەستاوەو ئامانجی دروستكردنی تاكێكە كە لەهەموو شت بترسێ ، تەنانەت لەگروپێكی ماسنجەرو كۆمێنتێكی فەیسبوك. عەبدوڵا مەلا نوری، ئەندامی خولی پێشووتری پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»خۆپیشاندان لەڕابردووشدا ئەنجامێكی زۆر گەورەو دڵخۆشكەری نەبووە، بەڵام نەبوونی ئەنجام هەرگیز ناكاتە ئەوەی مرۆڤ لەچالاكی مەدەنی و جەماوەری بێهیوا بێت. وتیشی: «كارێكی سروشتییە لەسایەی ئەم حوكمڕانییەی هەرێمدا گوێ لەجەماوەر نەگیرێت، چونكە لەڕاستیدا ئەوانەی كەحوكمڕانن هیچ مەرج و بنەمایەكی ئەخلاقی حوكمڕانییان تێدا نییە، روون و راشكاو ئەمانە كۆمەڵێك خەڵكی گەندەڵ و هیچن كەحوكمڕانی دەكەن». «بۆیە ئەوانە تا ئەم ساتە، لەزمانی خەڵك لەبەدبەختی و كێشەكانی خەڵك تێناگەن و توانای چارەسەریشیان نییە تەنها ئەوكاتەی كەدەڕوخێنرێن بەئاگابێنەوە». ئەو پەرلەمانتارەی خولی پێشووتری پەرلەمانی كوردستان وای وت. ئارام سەعید نووسەرو چاودێری سیاسی پێی وایە ئۆپۆزسیۆنی ئێستا رامكراون ئارام سەعید بەهاوڵاتی وت:» هەمومان دەزانین داواكانی مامۆستایان رەوایەو مافی خۆیانە بۆ داواكاریەكانیان بایكۆت بكەن، بەڵام هۆكاری سەرەكی وەڵامنەدانەوەی دەسەڵات بەبایكۆتی مامۆستایان ئەوەیە مامۆستایان هەر بەتەنها خۆیانن و ئەمەش كارناكاتە سەر دەسەڵات و پێگەی ئابوری و بەمشێوەیە چەند بەردەوام بێت كێشە بۆ دەسەڵاتێك دروست ناكات كەباكی بەپەروەردەو بژێوی مامۆستایان نیە، بەڵام ئەگەر مامۆستایان و فەرمانبەران و كاسبكاران و تووێژەكانی تر پێكەوەبن و هەڵوێستی هاوبەشیان هەبێت و كار لەئابوریان بكات ئەوە دەبێتە مەترسی و ئەوكات سەركوت و رێگرتن و دیوە راستەقینەكەی دەسەڵات دەستپێدەكات و دەردەكەوێت». ئارام سەعید وتیشی:» رەفتارەكانی دەسەڵاتی سیاسی دیارو روونە ئەگەر تووێژێكی وەك مامۆستا بەتەنها بێت ئەوا هیچ رێگریەكیان لێناكەن بەڵام ئەگەر خوێندكاران و فەرمانبەرانی ئەو فەرمانگانەی رۆژانە پارە بۆ حكومەت كۆدەكەنەوە بچنە پاڵ مامۆستایان ئەوكات كاریگەری گەورە دروستدەكەن و دەسەڵات ناچاردەكەن بەوەڵامدانەوەیان». «سەبارەت بەئۆپۆزسیۆنیش تائێستا پشتگیری دەكەن، بەڵام تێڕوانینێكی راشكاوانە نیەو ئەوەی دەیبینین لەڕاگەیاندنەكانیانەوە پشتگیرییەو ئەمەش پێناچێت هیچ ئاكامێكی هەبێت، مامۆستاش كاتێك پشتگیری ئۆپۆزسیۆن دەكات كەدڵنیابێت لەوەی بەرنامەكەیان گۆڕانكاری دروستدەكات، ریسك ناكەن بەوەی جارێكی تر وەك گۆڕان بێئومێدیان بكاتەوە، چونكە بەشێكی زۆری ئۆپۆزسیۆن خۆیان بەبەدیلی دەسەڵات نازانن و بوونەتە هاوپەیمانێكی سیاسی دەسەڵات، دەسەڵاتی سیاسیش ئەو رووبەرەیان پێدەبەخشێت لەناڕەزایی، ئەمەش لەسیاسەتدا پێی دەگوترێت توانای گۆڕینی هێزی بەرەنگاربوونەوە بەئۆپۆزسیۆنی رامكراو». ئارام سەعید وای وت. ئیحسان فواد،  رۆژنامەنوس و چالاكوانی كۆمەڵگەی مەدەنییە، پێی وایە حزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێستا خزمەت بەئەجێندای دەسەڵات دەكەن ئیحسان فواد لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەسەر مەسەلەی مووچە لەدوای 2014وە خۆپیشاندان ئەنجامدراوە ئەگەرنا پێشتر لە 1991ەوە ناڕەزایی هەبووە، دەیان خۆپیشاندان كراوە لەكابینەكانی رابردوو، بەڵام هیچ لەدۆخەكە نەگۆڕاوە، كێشەكە ئەوەیە ئەگەر پەیامیش نەگات دەبێت بەردەوامبێت». ئەو چالاكوانە مەدەنییە دەشڵێت:»خەڵك دەزانێت داهاتی ناوخۆ هەیەو حكومەت توانای چارەسەركردنی كێشەكانی هەیە بەڵام نایكات، بەهیچ شێوەیەك هیچ بەرپرسێكی حزبی ئامادەنین یەك رۆژ بەبێ دەستكەوتی ماددی دەوام بكەن، بەڵام مەسەلەیەكی دیكە هەیە كەئەویش خۆپیشاندانەكان سەرتاسەری نین». «خۆپیشاندانەكان هێشتا نەگەیشتووەتە پایتەخت، لەهەر وڵاتێكیش خۆپیشاندان نەگاتە پایتەخت ئەنجامی نابێت، ئەوە هیچ ئۆپۆزسیۆنی ئێستا یان كارتۆنین یاخود ئەجێندای دەسەڵات جێبەجێدەكەن، بەڵام پێشتریش كەئۆپۆزسیۆن هەبوو كاك نەوشیروانیش نەیتوانی ناڕەزایی بگەیەنێتە ئەودیو دێگەڵە، مەسەلە ئەوە نیە دژی لایەنێك بێت، بەڵام پایتەخت گرنگەو كاریگەری هەیە وەك شۆڕشەكان بەتایبەتیش ئەوانەی بەهاری عەرەبی كە لەپایتەختەكانەوە روویداوەو ئەنجامیشی هەبووە». ئیحسان فواد وای وت. ئەو چالاكوانە پێی وایە «هەموو حزبە ناڕازییەكانی ئێستا كەمووچەخۆریشیان لەحكومەت هەیە نەیانتوانیوە 100 كەس لەپایتەخت كۆبكەنەوەو كاریگەری دروستبكەن، ئەوەش بەشێكە لەپۆپۆلیستیەتی ئەو حزبانە».

هاوڵاتی لەگەڵ بەردەوامیی شەڕی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی لەكەرتی غەززە، تادێت پرسی پشتیوانی ماددی و سەربازی ئێران بۆ ئەو بزوتنەوەیە زیاتر دێتە بەرباس، ئێرانیش ئەوە ناشارێتەوەو بەئاشكرا پشتیوانی خۆی بۆحەماس و بەشێك لەگروپە چەكداریەكانی فەلەستین دەربڕیوە. چەكدارانی بزوتنەوەی حەماس، لەحەوتی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ هێرشێكی لەناكاویان كردەسەر ئیسرائیل، هێرشەكەش بووەهۆی كوژرانی زیاتر لەهەزارو ٢٠٠ هاوڵاتی و سەربازی ئیسرائیلی و بەبارمتەگرتنی زیاتر لە ٢٤٠ کەس لەلایەن حەماسەوە. تاپێش راگرتنی کاتیی جەنگ لانیکەم ١٤ هەزار کەس لەكەرتی غەززە کوژراون کەبەشی زۆریان ژن و منداڵن، لەگەڵ دەستپێکردنەوەی شەڕو ئاڵۆزیەکانیش ژمارەی کوژراوانی فەلەستینی بۆ زیاتر لە ١٥ هەزارو ٥٠٠ کەس بەرزبووەتەوە، لەئیسرائیلیش زۆربەی كوژراوان مەدەنیین. بەڵام جگە لەپرسی جەنگ لەڕای گشتی جیهان پرسێكی دیكەش جێی باسە، ئەویش پرسی پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس، ئیسرائیل بەردەوام کۆماری ئیسلامی ئێران وەک گەورەترین پشتیوانی حەماس پێناسە دەکات، بەرپرسانی ئێرانیش راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ پشتیوانی خۆیان لەحەماس دەردەبڕن و وەک بەرەی بەرگری، پێناسەی دەکەن. بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران هیچکات نەیانشاردووەتەوە کە پشتیوانی لەو رەوتە  دەکەن کە خۆیان بە «بەرەی بەرگری» دەیناسێنن و حەماس و جیهادی ئیسلامی لەفەلەستین و  حزبوڵڵای لوبنان و حووسییەکانی یەمەن و گرووپە میلیشیاکانی عێراق و فاتیمیون لەئەفغانستان و زەینەبیون لەپاکستان لەو گرووپانەن پشتیوانی ماددی و مەعنەوییان دەکات. بەپێی هەواڵی میدیاكانی جیهان و بەتایبەتیش رۆژئاوا، کۆماری ئیسلامی ئێران وەک گەورەترین پشتیوانی ماددی حەماس پێناسە دەکرێت و قەتەر بەدووهەمین پشتیوانی ماددی ئەم گرووپە دەناسرێت، بەڵام هەموو سەرنجەکان لەئێستادا لەسەر پەیوەندی نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و حەماسە چونكە بەرپرسانی قەتەر هیچ كات ئەوەیان بەئاشكرا نەوتووە. رۆژی ٣ی شوباتی ٢٠١٢، عەلی خامنەیی رابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران لەوتاری نوێژی هەینیدا رایگەیاند :» ئێمە لەپرسی دژایەتی لەگەڵ ئیسرائیل بێدەنگ نین و دەستتێوەردان دەکەین، ئەنجامەکەشی سەرکەوتنە لەجەنگی ٣٣ رۆژەو سەرکەوتنە لەجەنگی ٢٢ رۆژە. دوای ئەمەش لەهەرکوێ، هەر نەتەوەیەک، هەر گرووپێک دژی ئیسرائیل بوەستێتەوەو خەبات بکات، ئێمە پشتیوانی لێدەکەین و یارمەتییان دەدەین و یارمەتی گەیاندنمان ناشارینەوە. رابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران هەروەها رۆژی ١٥ی تشرینی دووهەمی ٢٠١٩ لەوتاری نوێژی هەینیدا وتی :» ئێمە پشتیوانیمان لەفەلەستین کردووەو دەیکەین، لەکەسیش ناترسین و نایشارینەوە پشتیوانیمان کردووە، دەبێ هەموو دونیای ئیسلام پشتیوانی لەفەلەستین بکەن». ئێد رۆیس بەرپرسی کۆمیتەی دەرەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا دوای رووداوی ٧ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ لەئیسرائیل وتی :» ئێران لەمێژ ساڵە پشتیوانی ماددی حەماسەو چەکیان پێدەگەیەنێت و راهێنانی سەربازییان پێدەکات». تائێستا بەڕوونی نازانرێت ئاستی پشتیوانی ماددی و سەربازیی ئێران لەحەماس لەچی ئاستێكدایەو بەشێکی زۆر لەو زانیاریانەی لەمیدیاکان بڵاودەکرێنەوە، تەنها گومان و بەراوردکاری دامەزراوە ئەمنیی و هەواڵگریەكانی رۆژئاوایە. کۆماری ئیسلامی ئێران هەر لەسەرەتای دەسەڵاتەكەیەوە، دروشمی « مەرگ بۆ ئیسرائیل»ی هەڵگرتووە، بەشێک لەدۆستایەتی و دوژمنایەتییەکانی بەستووەتەوە بەم دروشمەوە، بۆ نموونە پشتیوانی لەجیهادی ئیسلامی میسر کردو دوای تیرۆركردنی ئەنوەر سادات لەلایەن ئەم گرووپەوە، (خالید ئیسلامبولی) بکوژی ئەنوەر ساداتی وەک شەهید ناوبردو چەند گۆڕەپان و قوتابخانەو شەقامێكی لەشارەکانی ئێران كرد بەناویەوە. هەر لەسەرەتاشەوە پشتیوانی لەهەموو ئەو گرووپانە کردووە کەدژی ئیسرائیل بوون، لەسەرەتای دامەزرانی حەماسەوە لەساڵی ١٩٨٧ ئێران پەیوەندی باشی هەبووە لەگەڵ ئەو گروپە. پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس بەرزی و نزمی پێوە دیار بووە، بەڵام لەهیچ قۆناغێکداو سەرەڕای ساردی پەیوەندی نێوانیان، یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ ئەم گرووپە نەپچڕاوەو هەر بەردەوام بووە. پەیوەندی کۆماری ئیسلامی و حەماس لەساڵی ١٩٨٨ەوەو دوای ئەوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازی فەلەستین، دانی بەئیسرائیلدا نا، گەرم و گوڕتر بووە، بەڵام بەوتەی یەکێک لەبەرپرسانی باڵای حەماس، پشتیوانی ماددی ئێران لەم گرووپە لەساڵی 2006ەوە دەستیپێکردووە. ساڵی ٢٠٢٠ مەحموود ئەلزەهار، ئەندامی باڵای حەماس، لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ تەلەفیزیۆنی (العالم)، باسی دیداری یەکەمی خۆی لەگەڵ قاسم سلێمانی لەساڵی ٢٠٠٦ کردو وتی:» لەیەکەم دیدارم لەگەڵ قاسم سلێمانی، بڕی ٢٢ میلیۆن دۆلار پارەم وەرگرت، بەشێوەیەک کە لەجانتاکانمدا جێی نەدەبووەوە». ئەو بەرپرسەی حەماس باسی لەوەشکردووە «بڕیاربوو قاسم سلێمانی بڕێکی زۆرتر پارەیان پێبدات، بەڵام لەبەرئەوەی نۆ کەس بوون و هەر جانتایەک ٤٠ کیلۆی دەگرت و نەیاندەتوانی زیاتر لەوە لەگەڵ خۆیان هەڵبگرن، تەنها ٢٢ ملیۆن دۆلاریان وەرگرتووە». ساڵی ٢٠١٠ کۆمەڵێک نامەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەلایەن پێگەی «ویکیلیکس»ەوە بڵاوکرایەوە، لەیەکێک لەنامەکاندا ئاماژە بەوتەی یەکێک لەبەرپرسانی میسری دراوە دەربارەی پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس، لەو نامەیەدا کە رێکەوتی نووسینەکەی دەگەڕێتەوە بۆ بەهاری ٢٠٠٩، بەرپرسی رێکخراوی زانیاری و هەواڵگری میسر بەلایەنی ئەمریکایی وتووە، ئێران هەموو مانگێک ٢٥ ملیۆن دۆلار یارمەتی حەماس دەدات، بەڵام میسر توانیویەتی بەر بەوە بگرێت ئەم یارمەتییانە لەخاكی وڵاتەکەیەوە بگاتە غەززە. لەگەڵ دەستپێکی نائارامییەکان لەسوریا کەوەک شەپۆلی بەهاری عەرەبی ناوی دەبراو مانگی سێی ٢٠١١ سوریای گرتەوە، پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس ساردی تێکەوت. حەماس لەو سەردەمەدا ئامادە نەبوو پشتیوانی لەبەشار ئەسەد بکات و بەئاشکرا سوریای جێهێشت، ئەمە لەحاڵێکدابوو بەشێکی زۆر لەگرووپەکانی سەر بەکۆماری ئیسلامی لەعێراق و لوبنانەوە بەئاشکرا پشتیوانییان لە بەشار ئەسەد کردو لەئێستاشدا هەر بەردەوامن. بەڵام حەماس پشتیوانی لە بەشار ئەسەد نەکرد، رەنگە بەو هۆکارەی حەماس سوننەیەو ئەو گرووپانەش دژی ئەسەد بوون سوننە بوون. ئەمە بوو بەهۆی ئەوەی پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس ساردی تێبکەویت. تەنانەت ژمارەیەک لەمیدیا ناوخۆییەکانی کۆماری ئیسلامی، لەوانە ماڵپەڕی تابناک لەمانگی ١ی ٢٠١٤ نووسی، هێزەکانی حەماس لەسووریا دژی بەشار ئەسەد کەوتوونەتە جەنگەوە. سەرەڕای ساردبوونەوەی پەیوەندی نیوان ئێران و حەماس، بەڵام هیچکات پشتیوانییە مادییەکانی ئێران لەو گرووپە نەپچڕا. خالید مەشعەل، بەرپرسی مەكتەبی سیاسی حەماس ساڵی ٢٠١٥ لەوتووێژ لەگەڵ رۆژنامەی (الشرق)ی قەتەر دەربارەی پەیوەندی نێوان کۆماری ئیسلامی و حەماس وتی: لەو ساڵانەشدا پشتیوانی ئێران بۆ حەماس هەر بەردەوام بوو، بەڵام ئەو ساردبوونەوەیە کاریگەری لەسەر ئاستی پشتیوانییەکە دانابوو. رۆژنامەی ئەلمۆنیتۆر دەربارەی کەمبوونەوەی یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ حەماس نووسیویەتی:» کەمبوونەوەی یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ حەماس لەم ساڵانەی دواییدا، کاریگەری لەسەر ئەم بزووتنەوەیە داناوەو ئەم رەوتەی تووشی قەیرانی ئابووری گەورە کردووە، حەماس ناچاربوو چەند دامەزراوەیەكی میدیایی خۆی وەک کەناڵی تەلەفیزیۆنی قودس و ناوەندی راگەیاندنی فەلەستین دابخات. هەروەها مووچەی کارمەندەکانی خۆی کردبوو بەنیوە یان کەمتر». دوای چەند ساڵێك کەجەنگی ناوخۆیی سووریا کەمتر بووەوە، داعش و گرووپە توندڕەوەکانی تر پاشەکشەیان پێکراو ئەسەد توانی بەسەر بەشێکی زۆر لەنەیارەکانی خۆیدا زاڵ بێت، جارێکی تر پەیوەندی نێوان کۆماری ئیسلامی و حەماس پتەوتر بووەوە. لەمانگی ١ی 2019 ئیسماعیل هەنییە، کەسی یەکەمی حەماس لەوتووێژێکی تەلەفیزیۆنیدا وتی:» کۆماری ئیسلامی ٧٠ ملیۆن دۆلاری داوە بەبزووتنەوەی فەلەستین بۆ ئەوەی هێزی بەرگری خۆیان لەبەرامبەر ئیسرائیل پتەوبکەن و ئەو مووشەکانەی کەحەماس لەکەرتی غەزە دروستی دەکەن، بەشێکە لەم توانا ستراتیژییە بۆ بەرگریکردن . ئاژانسی رۆیتەرز لەوبارەیەوە، لەم چەندساڵەی دواییدا یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ حەماس زیاتر بووە. بەوتەی سەرچاوەیەكی ئیسرائیلی، ساڵی 2022 یارمەتی ماددی حەماس لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە لە ١٠٠ ملیۆن دۆلارەوە گەیشتە نزیکەی ٣٥٠ ملیۆن دۆلار، واتە هەموو مانگێک نزیکەی ٢٩ ملیۆن دۆلار دراوە بەم گرووپەو لەساڵی ٢٠٢٣شدا بەردەوام بووە. پێگەی ئەی بی سی نیوز، لەڕۆژەکانی سەرەتای جەنگی حەماس- ئیسرائیل نووسیبووی:» کۆماری ئیسلامی چەندین ساڵە پشتیوانی حەماسەو پەیوەندییان پێکەوە هەیە، بەپێی راپۆرتەکانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەساڵی ٢٠٢٠ەوە ئێران هەموو ساڵێک تەکنۆلۆژیای سەربازی و زانستی سەربازییان پێدەگەیەنێت بۆ ئەوەی بتوانن مووشەک دروستبکەن «. بەڵگەش بۆ ئەوە رۆژنامەی خۆراسان كەیەکێکە لەڕۆژنامەکانی ناوخۆی ئێران ، مانگی ١٢ی ٢٠١٢ لەزمانی جەواد کەریمی قودوسی، یەکێک لەفەرماندە باڵاکانی سوپاو نوێنەری ئەوکاتی پەرلەمانی ئێران نووسیویەتی:» ٥٠ هەزار مووشەک و هەزاران مووشەکی دژە تانکمان ناردووە بۆ غەزە».

هاوڵاتی لەکاتێکدا ئیسرائیل قۆناغی دووەمی جەنگی دەستپێکردووە بە بۆردومانکردنی چڕتری کەرتی غەززە بەتایبەتی بەشی باشوری کەرتەکە، سوپای وڵاتەکە دەیەوێت بەئاو تونێلەکانی غەززە پڕبکات و حەماس ناچاربکات لەتونێلەکانیان بێنە دەرەوە. بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی واڵ ستریت جێرناڵی ئەمریکی، ئیسرائیل سیستەمێکی گەورەی پەمپی ئاوی ئامادەکردووە تابەکاریبهێنێت بۆ لافاو دروستکردن لەنێو تونێلەکانی حەماس، ئەمەش بۆ ئەوەی چەکدارانی حەماس ناچاربکات لەتونێلەکان بێنە دەرەوە، بەڵام رەنگە ئەم پلانە ببێتە هەڕەشە بۆ سەرچاوی ئاوی غەززەو دروستکردنی قەیرانێکی تری مرۆیی و ژینگەیی. بەپێی رۆژنامەکە، سوپای ئیسرائیل لەپێکەوەبەستی سیستەمێکی پەمپی ئاو تەواو بووە کەزیاتر لەکیلۆمترێکی لەکەمپی ئاوارەکانی شاتی لەغەززەوە دوورە. ئەم سیستەمە ئاوی دەریای سپی ناوەڕاست رادەکێشیت و لەکاتژمیرێکدا دەتوانێت هەزارە مەتر چوارگۆشە بەرەو غەززە بنێرێت. هاوکات چەند بەرپرسێکی ئەمریکی کەناویان نەهاتووە باس لەوەدەکەن کەئیسرائیل مانگی رابردوو واشنتنی لەم پلانە ئاگادارکردووەتەوەو ئەمەش بووەتە جێی مشتومڕی بەرپرسانی وڵاتەکە لەسەر کاریگەری و گونجانی پلانەکەو سوودی سەربازی پلانەکە لەبەرامبەر ئەو زیانە ژینگەییەی کە دروستی دەکات. رۆژنامەکە دەڵێت، بەرپرسانی ئەمریکی نازانن کەحکومەتی ئیسرائیل چەنێک نزیکە لەئەنجامدانی پلانەکەو بڕیاری کۆتایشی لەسەر نەدراوە. سوپای ئیسرائیل تائێستا ٨٠٠ تونێلی دۆزیوەتەوەو دەشڵێت کە ٥٠٠ دانەی لەناوبردووە. تونێلەکان بەقوڵایی ٣٠ مەتر دروستکراون و زیاتر لە ٣٠٠ کیلۆمتر دەبن لەڕووی درێژییەوە. واڵ ستریت جێرناڵ ئاماژەی بەوە کردووە کەبەرپرسانی ئەمریکا رایان جیاوازە لەسەر پلانەکە، بەشێکیان بەنهێنی نیگەرانی خۆیان لەسەر پلانەکە دەربڕیوە، بەڵام هەندێکی تر پشتگیری لەناوبردنی تونێلەکانیان کردووەو وتوویانە کەهیچ لارییەک لەلایەن ئەمریکاوە نییە لەسەر پلانەکە. بەرپرسێک کە ناوی نەهاتووەو ئاگای لەپلانەکەیە وتوویەتی، ئەو پرۆسەیە چەند هەفتەیەکی پیدەچێت و وادەکات کەچەکدارانی حەماس ناچاربن لەتونێلەکان بێنە دەرەوە کەدەشوترێت ئەو بارمتانەی ماون لەهەمان ئەو تونێلانەدان. تائێستا نزیکەی ٦٠ بارمتەی ئیسرائیلی لەبەرامبەر ١٨٠ زیندانی فەڵەستینی ئازادکراون لەئاگربەستێکدا کەهەفتەی پێشوو کۆتای هاتوو و ماوەی هەفتەیەکی خایاند. سوپای ئسیرائیل رایگەیاندووە کە تائێستا نزیکەی ٢٠٠ بارمتە لات حەماس ماون. هێشتا دیار نییە کەئیسرائیل پێش ئەوەی هەموو بارمتەکان ئازادبکرێن ئەم پلانە جێبەجێدەکات یاخود دواتر. ئەو بەرپرسەی کەئاگاداری پلانەکەیە باسی لەوە کردووە کە «نازانین چەنێک هەڵدانی ئاو بۆ نیو تونێلەکان سەرکەوتوو دەبێت چونکە کەس وردەکاری تونێلەکان و دەوروبەری نازانێت، مەحاڵە بزانرێت کەپلانەکە کاریگەر دەبێت بەهۆی ئەوەی نازانین ئەو ئاوەی دەریا چۆن لەناو تونێلەکان کۆتاییان دێت و بەرەو کوێ دەچن». بەرپرسێکی سوپای ئیسرائیل کەنەیویستووە ناوی بهێنرێت و رەتیکردووەتەوە قسە لەسەر پلانەکە بکات، وتوویەتی، «سوپای ئیسرائیل کاردەکات بۆ لەناوبردنی توانستە تیرۆرییەکانی حەماس بەشێوازی جیاواز بەبەکارهێنانی ئامرازی سەربازی تەکنەلۆجی». حەماس ئەو تونێلانە بۆ خۆحەشاردانی، جوڵەی شاراوە و شاردنەوەی بارمتەکان بەکاردەهێنێت، ئەمە جگە لەوەی کەتێیدا چەک بەرهەمدەهێننێت و سوپای ئیسرائیلیش دەڵێت، بەشێکیان ناوەندی فەرماندەیی تێدایە کەبەرپرسە باڵاکانی تێدان. بەشێکیان بەشێوەیەکی ورد دروستکراون بەبەکارهێنانی کۆنکرێتی بەهێز، هەروەها هێڵی پەیوەندیش لەخۆدەگرێت. لەئێستادا بەهۆی گەمارۆی ئیسرائیلەوە، بەشێکی زۆری خەڵکی غەززە دەستیان ناگات بەئاوی سازگار بۆ خواردنەوە. پێش ٧ی ئۆکتۆبەر، چوار هێڵی بۆری لەئیسرائیلەوە راکێشراوبوون بۆ نیو غەززە، بەڵام دوای جەنگ یەکێکیان بەتەواوی گیراوەتەوەو دوانەکەی تریش زۆر کەم ئاویان پێدا دەڕوات. بەپێی ئاماری نەتەوەیەکگرتووەکان پیشتر ٨٣ لیتر بۆ هەر کەسێک لەغەززە دەنێردرا بەڵام ئێستا هەر فەڵەستینییەک رۆژانە سێ لیتر ئاوی پێدەگات. جۆن ئاڵترمان، جێگری بەرپرسی ناوەندی ستراتیجی و نێودەوڵەتی بۆ لێکۆڵینەوە دەڵێت، لەبەرئەوەی نازانرێت تونێلەکان چۆنن و چەنێک ئاو دزە دەکاتە ناو خاکی غەززەو کاریگەری چی دەبێت، قورسە کاریگەری ئەو هەموو ئاوە هەڵبسەنگێرێت کەزیانی چی دەبێت، بەتایبەتی «بۆ ژێرخانی ئاوو سیستەمی زێراب و ئاوی خەزانەکان، تەنانەت کارخستنەسەر جێگیریی باڵەخانەکانی نزیکی تونێلەکان». چەند بەرپرسێکی پێشووی ئەمریکا ئەوەیان بە واڵ ستریت جێرناڵ وتووە کەپلانێکی لەوجۆرە ئیدارەی بایدن دەخاتە پێگەیەکی سەختەوەو رەنگە رووبەڕووی ئیدانەی جیهانی ببنەوە، بەڵام ئەوەشیان نەشاردووەتەوە کەئەو پلانە یەکێکە لەو رێگەشێوازە کەمانەی کە کاریگەری دروستدەکەن بۆ لەناوبردنی تونێلەکان. لەسەر کاریگەری پلانەکەو سەرکەوتنی، پرۆفیسۆر مایکڵ کلارک، کە شیکەرەوەیەکی سەربازییە، بەکەناڵی سکای نیوزی راگەیاندووە کە «بەڵێ دەتوانرێت ئەنجامبدرێت و سەردەگرێت». بەڵام ئەو پرۆفیسۆرە باسی لەوەش کردووە کەپلانە دوو مەترسی دروستدەکات کە یەکێکیان ئەوەیە «ئیسرائیل نازانێت ئاخۆ بارمتەکان لەناو تونێلەکاندان یان نا». یەکێتی تر لەمەترسییەکان ئەوەیە کە بەناردنی ئاو بۆ نیو تونێلەکان رەنگە سوپای ئیسرائیل خۆی لەحاڵەتێکدا ببینێتەوە کەسەرچاوی ئاوی غەززەش پیس بکات کەئەوەش دەبێتە «خراپەکارییەکی ژینگەیی کەتەواوی جیهان لەئیسرائیل خۆشنابن بۆ ئەو کارە». ئەم پلانەی ئیسرائیل لەکاتێکدایە کەوڵاتەکە دوای کۆتاییهاتنی ئاگربەست چووەتە قۆناغی دووەمی جەنگەوەو بۆردومانەکانی چڕتر کردووەتەوە بەتایبەتی لەدووەمین گەورەترین شاری غەززە کەئەویش خان یونسە. لەژێر فشاری ئەمریکا بۆ کەمکردنەوەی قوربانی مەدەنی، ئیسرائیل دەڵێت لەهێرشەکانیدا وردتر بووەو قوربانی کەمکردووەتەوە، بەڵام خەڵکی فەڵەستین دەڵێن لەغەززە هیچ شوێنێک بەئارامی نەماوەو بەشێکی زۆریان لەوە دەترسن کەئەگەر ماڵەکانیان بەجێبهێڵن هەرگیز نەتوانن بگەڕێنەوە. تائێستا بەهۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیل سێ بەشی دانیشتوانی غەززە کەژمارەیان دوو ملیۆن و ٣٠٠ هەزار کەسە بەناجاری ناوچەکانی خۆیان بەجێهێشتووە. حەمزە ئەلبورش، کەدانیشتوویەکی شاری خان یونەسە بەئاژانسی ئەسۆشیەتد پرێسی راگەیاندووە «ئەوەی روودەدات باوەڕپێنەکراوە، ئەوانە بەشێوەیەکی هەڕەمەکی بۆردومان دەکەن». وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاندووە کە تائێستا نزیکەی ١٦ هەزار کەس لەغەززە بەهۆی بۆردومانەکانی ئسیرائیلەوە کوژراون کە ٧٠%یان منداڵ و ژنن. بەپێی ئاماری وەزارەتەکە، لەڕۆژی هەینییەوە کەئاگربەست کۆتایی هاتووە نزیکەی 900 کەس لەهێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە کوژراون و چەندین جار بەرپرسانی ئەمریکا داوایان لەئیسرائیل کردووە کەقوربانی مەدەنی لەهێرشەکانیدا کەمبکاتەوە. لەدوای چڕکردنەوەی بۆردومانەکان و نزیکەی دوو مانگ جەنگ، ئەمریکا دەڵێت هێشتا بەڵگەیان لانییە کەئیسرائیل بەئەنقەست خەڵکی مەدەنی لەغەززە بکاتە ئامانج. ماتیو میڵەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەسەر هەوڵەکانی ئیسرائیل بۆ کەمکردنەوەی قوربانی مەدەنی لەهێرشەکانیدا رایگەیاند، «هێشتا زۆر زووە کەهەڵسەنگاندنێکی یەکلاکەرەوە بکەین، ئیسرائیل داوای لەملیۆنەها خەڵک کردووە کەناوچەیەکی تایبەتی چۆڵ بکەن و رێنمایی تایبەتی دەرکردووە بۆ خەڵکی مەدەنی کەبگوازنەوە نەک تەواوی شارێک چۆڵی بکەن، بۆیە ئەمەش بەرەوپێشچوونەو لەپێش ئەوەی روویداوە باشترە.» میڵەر لەدرێژەی قسەکانیدا باسی لەوەشکرد، واشنتن هیچ بەڵگەیەکی بەردەست نەکەوتووە کەبیسەلمێنێت ئیسرائیل بەئەنقەست مەدەنی دەکوژێت، بەڵام وتیشی کەئەوان چاوەڕێی مردنی خەڵکی مەدەنیش دەکەن چونکە «بەداخەوە ئەوە بۆ هەموو جەنگێک راستە.»

سەركۆ جەمال هاوڵاتی بەدواداچوون بۆ دەنگۆی هاككردنی سیستەمی كارەبای هەرێم دەكات دوای ئەوەی هەفتەی رابردوو كوژانەوەی گشتی لەكارەبای هەرێم روویدا، بەرپرسێكی وەزارەتی كارەبا دەڵێت سیستەمی كارەبا هێندە پێشكەوتوو نییە پەیوەست بێت بە ئینتەرنێتەوە (سكادا) بێت و هاك بكرێت، بەپێی بەدواداچوونەكەی هاوڵاتی ساڵ بەساڵ پێدانی کارەبای نیشتیمانی لەهەرێم كەمدەبێـتەوەو لەبەرامبەردا فرۆشتنی كارەبا بەناوچەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە زیاتر دەبێت. ئێوارەی پێنجشەممەی رابردوو كوژانەوەی گشتی كارەبا لەهەرێم روویدا، رۆژی دواتر واتە رۆژی هەینی یەكی كانوونی یەكەمی 2023، وەزارەتی كارەبا روونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند: بەهۆی گرفتێكی تەكنیكییەوە، كوژانەوەی گشتی لەسیستەمی كارەبای هەرێم روویداو تیمەكانی وەزارەتی كارەبا سەرقاڵی چارەسەركردنی كێشەكەو گەڕانەوەی كارەبای گشتیین، دواتریش هەواڵی هاككردنی سیستەمەكە بڵاوبووەوە. لەڕوونكردنەوەكەی وەزارەتی كارەبادا هاتبوو: ئێوارەی رۆژی پێنجشەممە، بەهۆی گرفتێكی تەكنیكییەوە، تەواوی یەكەكانی بەرهەمهێنانی كارەبای هەرێم كوژانەوەو تیمەكانی وەزارەتی كارەبا دەمودەست كێشەكەیان چارەسەر كردووە، بەڵام كاتژمێر (1:00)ی شەو بۆ جاری دووەم كوژانەوەی گشتی روویداوەو ئێستا تیمەكانی كارەبای هەرێم سەرقاڵی ئاساییكردنەوەی دۆخی سیستەمی كارەبای هەرێمی كوردستانن». دوای روونكردنەوەكەی وەزارەتی كارەبا، چەند میدیایەك و پەیجێكی سۆشیال میدیا هەواڵی هاككردنی سیستەمی كارەبای هەرێمیان بڵاوكردەوە، دواتریش وەزارەتی کارەبای حكومەتی هەرێمی کوردستان لەڕوونکردنەوەیەکدا رایگەیاند:» لەچەند پەیجێكی سۆشیال میدیا هەواڵێكی چەواشەكارانە بڵاوكراوەتەوە کەگوایە ماڵپەڕی فەرمیی پرۆژەی تۆڕی زیرەك هاككراوە، ئەم هەواڵە دوورە لەڕاستییەوەو هیچ بنەمایەکی نییەو تەنها بەمەبەستی بەلاڕێدابردنی رای گشتی بڵاوکراوەتەوە، ئەوە چەندین جارە هەواڵی بێ بنەماو دوور لەڕاستی سەبارەت بەم خزتگوزارییە گرنگەی کەرتی کارەبا بڵاودەکرێتەوە». سەبارەت بەهاككردنی سیستەمەكە هاوڵاتی پەیوەندیكرد بەئومێد ئەحمەد بەڕێوەبەری كۆنترۆڵی كارەبای هەرێم و وتەبێژی وەزارەتەكە، بەڵام وەڵامی پەیوەندییەكان و پرسیارەكانی هاوڵاتی نەدایەوە، هاوكات سەرچاوەیەك لەوەزارەتی كارەبای هەرێم رەتیكردەوە سیستەمی كارەبای هەرێم هاككرابێت و راشیگەیاند ئەوە یەكەمجار نییە ئەوە روودەدات. لەلایەن خۆشیەوە سیروان محەمەد، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی گشتی كارەبای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەهیچ شێوەیەك هەواڵی هاككردنی سیستەمی كارەبای هەرێم راست نییە، چونكە ئەوەندە پێشكەوتوو نییە تا هاك بكرێت، بەهۆی ئەوەی هیچ پەیوەست نییە بەئینتەرنێـتەوە». وتیشی:» سیستەمی كارەبای هەرێم (سكادا) نییە تا هاك بكرێت و پێكهێنانی لیژنەی لێكۆڵینەوەش شتێكی ئاساییە بۆ ئەوەی بزانرێت هۆكاری كوژاندنەوەی گشتی كارەبا چییەو زیانەكانی چین چونكە جگە لەوەزارەتی كارەبا زیان بەهاووڵاتیانیش دەگەیەنێت». (سكادا) بریتییە لە پڕۆگرامێكی ئەپڵیكەیشنی سۆفتوێر بۆ پەیداكردنی زانیاری لەسەر سیستمەكە لەسەر بنچینەی هەموو ئەو ئامێرانەی كە لەناو سیستمەكەدا هەن كەئایا لەحاڵەتی ئاساییدان یاخود نائاسایی (ئایا هیچ فۆڵتێك دروستبووە یاخود نا) ئەم زانیاریانە دەگوازێتەوە بۆ ناوەندی كۆنتڕۆڵ (كۆنتڕۆڵ سەنتەر) تاكو بەئاسانی شوێنی فۆڵت دیاری بكرێ و بەشێوەی دورەدەست كاری كۆنتڕۆڵكردنی بۆ بكرێت (زۆرجار بتوانرێت سویچینگ بكرێت بۆ هەر فۆڵتێك یاخود حاڵەتی نائاسایی) بەم شێوەیە كاری چاودێریكردن و كۆنتڕۆڵكردنی سیستم ئاسانترو زۆر خێراتریش دەبێت، بەڵام لەهەرێمی كوردستان هێشتا سیستەمی گواستنەوەی ئاسایی كارەبا بەكاردەهێنرێت، هەرچەندە لە 15ی ئەیلولی 2021 كەمال محەمەد وەزیری كارەبای هەرێمی كوردستان گرێبەستێكی بۆ جێبەجێكردنی پڕۆژەكە لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای ستێرو كۆنترۆڵ ماتیك واژۆكرد. پڕۆژەی سكادا تێچووەكەی بەپێی گرێبەستەكە 37 ملیارو 982 ملیۆن دینار بووەو بڕیارە لەماوەی 900 رۆژدا تەواو ببێت واتە تائێستا وادەی جێبەجێكردنی پڕۆژەكە كۆتایی نەهاتووە. تەنها لەهەرێم كوژاندنەوەی گشتی كارەبا رووینەداوە، لەعێراقیش كۆتایی مانگی حەوتی ئەمساڵ روویدا، هەر ئەوكات زیاد عەلی فازڵ وەزیری كارەبای عێراق رێنمایییەكی بەپەلەی سەبارەت بەكوژانەوەی گشتی كارەبا لەژمارەیەك لەپارێزگاكانی عێراق دەركردو بەگوێرەی رێنماییەكانیش، لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە پێكدەهێنرا بەمەبەستی بەدواداچون و روونكردنەوەی هۆكارەكانی ئاگركەوتنەوەكە كە لەوێستگەی لاوەكی بەكر روویدا، كە بووەهۆی پچڕانی هێڵەكانی گواستنەوە بۆ دەڤەری باشورو بووەهۆی كوژانەوەی تەواوەتی سیستەمەكە، ئەوەش لەكاتێكدایە ئەمڕۆ شەممە سیستمی كارەبا لە ژمارەیەك لە پارێزگاكانی عێراق كوژایەوەو بەتەواوی كارەبا پچڕا، ئەمەش كاردانەوەی زۆری هاووڵاتیانی لێكەوتەوە. ساڵانە لەگەڵ هاتنی یەكەم شەپۆلی سەرمادا كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبا كەمدەبنەوە، ئەوەش لەكاتێكدایە وەزارەتی كارەبا پێوەری زیرەك و سیستەمی پریپەیدی كارەبای خستووەتەكار، بەڵام ئەم سیستەمانە نەبووەتەهۆی زیادبوونی كاتژمێرەكانی كارەبای نیشتیمانی بەهاووڵاتیان. بەگوێرەی بەدواداچوونی رۆژنامەی هاوڵاتی، لە 24 كاژێردا تەنیا سێ بۆ چوار كاتژمێر كارەبای نیشتمانی لەهەندێك ناوچەی هەولێر هەیە، هەروەها لەسلێمانی كەمتر لەحەوت كاتژمێرو لەدهۆك شەش بۆ حەوت كاتژمێر كارەبا هەیە، ئەوەش لەكاتێكدایە وەزارەتی كارەبای هەرێمی كوردستان سێ هەزارو 800 مێگاوات كارەبا بەرهەمدەهێنێت، بەڵام لەوەرزە ساردو گەرمەكاندا خواست لەسەر كارەبا بۆ دوو هێندە بەرزدەبێتەوەو كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتمانی كەمتر دەبنەوە، ئەوەی پێویستیی هاووڵاتیان پڕدەكاتەوە موەلیدە ئەهلییەكانن، كەئەوەش تێچوویەكی زۆری بۆ هاووڵاتیان هەیەو هەر ئەمپێرێكی مانگانەی زیاتر لە 10 هەزار دینار لەسەر هاووڵاتیان دەكەوێت، جگە لەوەی دەبێتە هۆی پیسكردنی ژینگەی هەرێم كەزیاتر لەپێنج هەزارو 500 موەلیدەی ئەهلی لەهەرێمی كوردستاندا هەن. هەر بەپێی بەدواداچوونی هاوڵاتی، پاڵپشت بەڕاپۆرتەكانی بەڕێوەبەرایەتی گشتی كۆنترۆڵ و گەیاندنی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان، ساڵ بەساڵ بڕی ئەو كارەبایەی هەرێمی كوردستان بەعێراقی دەفرۆشێت زیاتر دەبێت. بۆ نموونە لەساڵی 2020دا بەتێكڕا ئاستی بەرهەمی وزەی كارەبا بریتی بووە لەسێ هەزارو 68 مێگاوات، لەو بڕەش 268 مێگاواتی كەدەكاتە رێژەی 9٪ هەناردەی عێراق كراوەو بڕی دوو هەزارو 800 مێگاواتی كەدەكاتە 91٪ خراوەتە ناو تۆڕی كارەبای نیشتیمانی هەرێمی كوردستانەوە. لەساڵی 2021یشدا بەتێكڕا ئاستی بەرهەمی وزەی كارەبا بریتی بووە لەسێ هەزارو 373 مێگاوات، لەو بڕەش 498 مێگاواتی بەڕێژەی 15٪ هەناردەی عێراق كراوەو بڕی دوو هەزارو 875 مێگاواتیشی بەڕێژەی 85٪ خراوەتە ناو تۆڕی كارەبای نیشتیمانی هەرێمی كوردستانەوە. هەر بەپێی راپۆرتەكە لەساڵی 2022دا بەتێكڕا ئاستی بەرهەمی وزەی كارەبا بریتی بووە لەسێ هەزارو 304 مێگاوات، لەو بڕەش 630 مێگاواتی بەڕێژەی 19٪ هەناردەی عێراق كراوەو بڕی دوو هەزارو 674 مێگاواتیشی بەڕێژەی 81٪ خراوەتە ناو تۆڕی كارەبای نیشتیمانی هەرێمی كوردستانەوە. لەكارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هاتووە:»كاردەكەین بۆ چارەسەرییەكی بنەڕەتی بۆ كێشەی كارەبا، لەزیادكردنی ئاستی بەرهەمهێنان و كەمكردنی بەهەدەردان و دابەشكردنێكی پێشكەتوو و گونجاوی كارەبا. هەروەها كاردەكەین بۆ رێكخستنەوەیەكی گونجاوی نرخی كارەباو دامەزراندنی میكانیزمێكی كاریگەرو سەردەمیانە بۆ كۆكردنەوەی پارەی كارەبا لەبەكاربەران». سەرەڕای ئەوەی تەمەنی راستەقینەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆتایی هاتووە، لەئێستادا لەقۆناغی كاربەڕێكردندایە، بەڵام كێشەی كارەبا هاوشێوەی كابینەكانی پێشوو بەردەوامەو نەتوانراوە چارەسەرێكی ئەوتۆ بۆ ئەو پرسە بدۆزرێتەوە. بەپێی زانیارییە فەرمییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، لەئێستادا زیاتر لە(ملیۆنێك و 850 هەزار) هاوبەشی كارەبا هەیە لەهەرێمی كوردستان و پێویستیان بەحەوت هەزار مێگاوات كارەبا هەیە، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان نیوەی بڕی پێویست بەرهەمدەهێنێت و لەوە بڕەش كەبەرهەمی دەهێنێت بەشێكی هەناردەی عێراق دەكات.  

شەنای فاتیح بەپێی ئەو ئامارە فەرمییەی دەست هاوڵاتی کەوتووە ژمارەی ئەو بیرانەی کەبێ مۆڵەت لەهەرێمی کوردستاندا هەڵکەندراون تامانگی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢،  ٢٨ هەزارو ٤١٠ بیرە، لەکاتێکدا ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان لەهەرێمی کوردستاندا ٢٦ هەزارو ٨١٨ بیرە، بەوەش  جیاوازی نێوانیان هەزارو ٥٩٢ بیرە. ئەو ئامارەی كەدەست هاوڵاتی كەوتووە، بەمشێوەیەیە: ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان لەپارێزگای هەولێر، ١٨٥ بیری پیشەسازی، پێنج هەزارو ٥٤٠ بیری کشتوکاڵی، چوار هەزارو ٥٥٠ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە ١٠ هەزارو ٢٧٥ بیر. هاوكات ژمارەی بیرە مۆڵەتپێدراوەکان لەپارێزگای سڵیمانی، سێ هەزارو ٥٢٣ بیری پیشەسازی، سێ هەزارو ٢١٠ بیری کشتوکاڵی، سێ هەزارو ٣٦٦ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە ١٠ هەزارو ٩٩ بیر. لەپارێزگای دهۆك ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان، ١٢٩ بیری پیشەسازی، دوو هەزارو ٩٣ بیری کشتوکاڵی، دوو هەزارو ٢٨٤ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە چوار هەزارو ٥٠٦ بیر. لەئیدارەی گەرمیان ژمارەی بیرە مۆڵەت پێدراوەکان،١٩٠ بیری پیشەسازی، هەزارو ٢٢٣ بیری کشتوکاڵی، ٥٢٥ بیری ئاو خواردنەوە، کۆی گشتی دەکاتە هەزارو ٩٣٨ بیر. هەر بەپێی ئەو ئامارەی دەست هاوڵاتی كەوتووە، ژمارەی بیرە مۆڵەت پێنەدراوەکان لەهەرێمی کوردستاندا تا مانگی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢، لەپارێزگای هەولێر شەش هەزار بیرن، لەپارێزگای سلێمانی ٢٠ هەزارو ٤١٠ بیر، لەپارێزگای دهۆک ٥٠٠ بیر، لەئیدارەی گەرمیان هەزارو ٥٠٠ بیر، كەکۆی گشتی ٢٨ هەزارو ٤١٠ بیرە. هەڵكەندنی بیر زیانی بۆ ئاوی ژێرزەوی هەیەو بەوتەی پسپۆڕان لەڕووی زانستییەوە تا ئاوی سەرزەوی مابێت نابێت ئاوی ژێرزەوی دەربهێنرێت ئەو ئامارە لەكاتێكدایە بۆ پاراستنی ئاوی ژێرزەوی و دانانی سنوورێك بۆ هەڵكەندنی بیری زێدەڕۆ، ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستان بەفەرمانی وزاری ژمارە ٥٧٧٥  لەڕێكەوتی ٤-١١-٢٠١٨ هەڵكەندنی بیری بۆ هەموو مەبەستەكان راگرت، دەسەڵاتی پێدانی مۆڵەتی بیرلێدانیشی گواستەوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران. لیژنەیەكی هاوبەشیشی بەسەرۆكایەتیی نوێنەری ئەنجومەنی وەزیران و لایەنە پەیوەندیدارەكان راسپارد بۆ بەدواداچوونی ئەو بیرانەی بەزێدەڕۆیی لێدراون، بەڵام بەپێی داتایەك كە لەڕێگەی بەڕێوەبەرایەتیی ئاوی ژێرزەوی پارێزگاكان دەست هاوڵاتی كەوتووە لەماوەی راگرتنی هەڵكەندنی بیر لەلایەن حكومەتەوە، زیاتر لەسێ هەزار بیر بەزێدەڕۆیی هەڵكەندراون. دوای نزیكەی ٢٣ مانگ بەسەر ئەم بڕیارە دیوانی سەرۆكایەتیی ئەنجومەنی وەزیران بەنووسراوی ژمارە ٥٣٣٦ لە ٢٤-٩-٢٠٢٠ بەهەندێك مەرج و رێنمایی تازە، جارێكی دیكە مۆڵەتی هەڵكەندنی بیریدا. بەپێی رێنمایی ژمارە ١ی ساڵی ٢٠١٥ تایبەت بەهەڵكەندنی بیری ئاو، وەزارەتی كشتوكاڵ، لەناوچە شاخاوییەكانی پارێزگاكانی هەولێر، دهۆك و ئیدارەی گەرمیان مۆڵەتی هەڵكەندنی بیر بەپێی مەرج و رێنماییەكان بەو جووتیارانە دەدات كەڕووبەری زەوییەكەیان لە ١٠ دۆنم كەمتر نەبێت، لەپارێزگای سلێمانی لە پێنج دۆنم كەمتر نەبێت، هەروەها رووبەری ٢٠ دۆنم لەناوچە دەشتاییەكانی هەرسێ پارێزگاكەو ئیدارەی گەرمیان دیاریكراوە. بۆ پاراستنی ئاوی ژێرزەویش دووری نێوان بیرەكان لەناوچە شاخاوییەكان پێویستە لە ٢٥٠ كەمتر نەبێت و لەدەشتاییەكانیش بەپێی پێكهاتەی دنكۆڵەیی چینەكانی زەویی پارێزگاكان ٤٠٠ تاوەكو ٦٠٠ مەتر كەمتر نەبێت. لەئێستادا لیژنەكەی ئەنجومەنی وەزیران تەنیا مۆڵەت بەهەڵكەندنی ئەو بیرانە دەدات كە بۆ سوودی گشتین، وەك بیری ئاوی خواردنەوەو بیری ئاودانی باخچەو نەمامگەكان و پرۆژە پیشەسازییەكان.

شەنای فاتیح پاش وەستاندنی دابەشکردنی نەوت لەهەرێمی کوردستاندا بۆ ماوەی سێ رۆژ، دوێنێ سێشەممە دەستکرایەوە بەدابەشکردنی نەوت و بەوتەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان تائێستا ٧٥٥ هەزارو ٧٨٤ خێزان سودمەندبوون و ٥٣٢ هەزارو ١٦٢ خێزانیش ماون کە نەوت وەربگرن. لەسێ رۆژی رابردوودا دابەشکردنی نەوت لەسنووری پارێزگاکانی سلێمانی، هەڵەبجەو ئیدارەکانی راپەرین و گەرمیان راگیرا، بەهۆی ئەوەی هاووڵاتیان ئامادەنەبوون بەرمیلێک نەوت بە ١٠٣ هەزار دینار وەربگرن، چاوەڕوان بوون نەوتی حکومەتی عێراق بگات کەبڕیاربوو یەکی کانوونی یەکەم بگاتە هەرێم و نرخەکەی ٥٠ هەزار دیناربێت. رۆژی دووشەممە چواری کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣، بەڕێوەبەرایەتی نەوت و کانزاکانی سلێمانی لەڕاگەیەندراوێکدا سەبارەت بەو نەوتەی کەبڕیارە لەلایەن حکومەتی عێراقییەوە بۆ هەرێمی کوردستان بنێردرێت رایگەیاند، تائەمڕۆ لیترێک لەو نەوتە نەگەیشتووەتە هەرێمی کوردستان کەبڕیاربوو لەیەکی ئەم مانگەوە بگات. بەپێی راگەیەندراوەکە، ئەوەش هۆکاری ئەوەبوو کەهاووڵاتییان نەوتی وەزارەت وەرنەگرن، کەنرخەکەی ١٠٣ هەزارو ٥٠٠ دینارە، ئەگەر ئەو نەوتەش بگات، ئەوا لەسەر بڕیاری وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لەناوچە شاخاوییەکاندا دابەشدەکرێت و لەپێناو بەرژەوەندیی گشتی بڕیارماندا پرۆسەی دابەشکردنی نەوت لەناو شار لەڕۆژی سێشەممەوە دەستپێبکاتەوە بەهەمان میکانیزم. سێ رۆژ لەمەوبەر وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند: ٧٥٦ هەزار خێزان لەهەرێمی کوردستاندا نەوتیان وەرگرتووە کەدەکاتە زیاتر لە ٥٨٪ی کۆی ژمارەی خێزانەکانی هەرێم، هەروەها تائێستا زیاتر لە ١٥١ ملیۆن لیتر نەوتی سپی بەسەر هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستاندا دابەشکراوە بەم شێوەیە: هەولێر نزیکەی ٦٠ ملیۆن لیتر، سلێمانی نزیکەی ٥٩ ملیۆن لیترو دهۆکیش نزیکەی ٣٢ ملیۆن لیتر. لەدرێژەی راگەیەندراوەکەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمدا هاتووە: لەپارێزگای هەولێرو ئیدارەی سۆران ٥٩ ملیۆن و ٩١٤ هەزارو ٣٤٠ لیتر نەوت بەسەر ٢٩٩ هەزارو ٥٧٢ خێزاندا دابەشکراوە، ١٨٠ هەزارو ٥٩٢ خێزانیش ماون کەنەوتی سپی وەربگرن. لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە ٥٨ ملیۆن و ٩٥٥ هەزارو ٤٠٠ ملیۆن لیتر نەوت بەسەر ٢٩٤ هەزارو ٧٧٧ خیزاندا دابەشکراوە، ٢٣٣ هەزارو پێنج خێزانیش ماون کە نەوتی سپی وەربگرن. لەپارێزگای دهۆک و ئیدارەی زاخۆ ٣٢ ملیۆن و ٢٨٧ هەزار لیتر نەوت بەسەر ١٦١ هەزارو ٤٣٥ خێزاندا دابەشکراوە، ١١٨ هەزارو ٥٦٥ خێزانیش ماون کەنەوتی سپی وەربگرن. عەلی فوئاد، كە پیشەی نەوتفرۆشیە لەسەنتەری شاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: نرخی بەرمیلێک نەوتی سپی حکومی بە ١٠٣ هەزار و ٥٠٠ دینارە کەماوەی سێ رۆژە دابەشکردنی وەستاوە، هەروەها نەوتی بازرگانیش نرخی ١٧٥ هەزار دینارە . ساڵی رابردوو وەزارەتی سامانە سروشتییەکان نەوتی بەسەر زیاتر لە ٣٨٣ هەزار خێزانی ناوچە شاخاوییەکاندا دابەشکرد کە تاناوەڕاستی مانگی ئادار بەردەوام بوو، زۆرترین نەوتی ساڵی رابردوو لەناوچە شاخاوییەکانی پارێزگای هەولێر دابەشکرا کەزیاتر لە ٣١ ملیۆن لیتر بوو، لەناوچە شاخاوییەکانی سلێمانی زیاتر لە ٢٤ ملیۆن لیتر، لەناوچە شاخاوییەکانی دهۆک زیاتر لە ١٥ ملیۆن لیترو لەناوچە شاخاوییەکانی هەڵەبجەش زیاتر لە ٦٣٩ هەزار لیتر نەوتی سپی دابەشکرا.  فرۆشتنی نەوت بەو نرخە گرانە بەهاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان لەكاتێكدایە، هەرێم خاوەن سامانێكی زۆری نەوتەو تا 23ی ئاداری ئەمساڵ رۆژانە زیاتر لە 400 هەزار بەرمیل نەوتی دەفرۆشت و نرخی هەر بەرمیلێكیش لەخوار 80 دۆلارەوە دەفرۆشرا، بەڵام لەدوای بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس فرۆشتنی نەوتی هەرێم راگیراوەو ئێستا رۆژانە هەرێم 80 هەزار بەرمیل نەوت دەداتە پاڵاوگەكانی عێراق.  

سەركۆ جەمال پەرلەمانتارێكی عێراق ئاشكرایدەكات دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم و چارەسەركردنی ریشەیی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان پێویستی بەهەمواركردنەوەی یاسای بودجەی 2024ی عێراقە، پەرلەمانتارێكی دیكەش دەڵێت باشترین چارەسەر ئەوەیە كۆی بەركەوتەی هەرێم دوانزە پۆینت شەشەكە بكرێتە 12 بەش و هەر مانگێك بەشی هەرێم بنێرن.   «بۆ ناردنی قەرزی دیكە دەبێت رێككەوتنی سیاسی بكرێت» موسەنا ئەمین، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: لەكۆبوونەوەمان لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی هیچ بەڵێنێك نەدراوە بۆ ناردنی ئەو سێ قەرزە 700 ملیارییەی هەرێم داوایكردووە، ئەوە دەبێت حكومەتی عێراق و هەرێم لەبارەیەوە رێككەوتن بكەن، گوژمەی سێیەمی 700 ملیارەكەش دەبێت بنێردرێت بەڵام دەوترێت بەهۆی كێشەی تەكنیكی دواكەوتووەو بێگومان دەینێرن چونكە پێشتر بڕیاری لەسەر دراوە». وتیشی:»سەبارەت بەچارەسەری پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم كێشەكە لەگەڵ كۆمپانیا نەوتیەكانە كە لەهەرێم كاردەكەن و داوای زیادكردنی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت دەكەن، ئەوەش دەبێت وەزارەتی نەوت بیكات بەپرۆژەو پاشان لەڕێگەی ئەنجومەنی وەزیرانەوە بینێرێتە پەرلەمانی عێراق، چونكە ئەگەر چارەسەر نەكرێت حكومەتی عێراقیش كێشەی بۆ دروست دەبێت بۆیە رەنگە بەشێوەیەكی كاتی لەبودجەدا سەرەتای ساڵی داهاتوو ئەو كێشەیەو كێشەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش چارەسەر بكرێت». موسەننا ئەمین، باس لەوەشدەكات «داوایان لەسەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق كردووە كەدڵنیایی بدرێت خەڵكی هەرێمی كوردستان تووشی قەیرانی دارایی نەبنەوە، وتیشی سوودانی دڵنیاییدا كەدەستكاریكردن لەیاسای بودجە لەئێستادا لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت». ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق ئاماژەی بەوەشدا « بڕیاروایە چارەسەرێك بدۆزرێتەوە بۆ كێشەی بودجەو مووچەی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان لەبودجەی ساڵی 2024  چونكە بەهۆی خەرجی راستەقینە لەبودجە ئەو بەشە پارەیەی بۆ هەرێم دێت بەشی هیچ شتێك ناكات و ناتوانرێت مووچە دابەشبكرێت». پێشتریش ڤیان سەبری، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق،  رایگەیاندبوو « یاسای بودجە كۆمەڵێك خاڵ و بڕگەی تێدایە كە دژی هەرێمی كوردستانە و فراكسیۆنی پارتی لەگەڵ ئەوەدا نەبوو بەو شێوەیە پەسەند بكرێت، بۆیە پارتی رژدە لەسەر هەمواركردنەوەی یاسای بودجە». سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق، لەبارەی پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجی راستەقینە ئەوەشی خستبووەڕوو: «دەمانەوێت پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجی راستەقینە جیابكرێتەوەو لەكۆی داهاتی عێراق خەرجبكرێت». سەبارەت بەهەمواری یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2024 لیژنەیەك پێكهێندراوەو بڕیارە لیژنەكە رۆژی چوارشەممە 6-12-2023 كۆبوونەوەی خۆی ئەنجامبدات لەوبارەیەوە  شوان محەمەد، پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بەشێوەیەک دەبێت یاسای بودجە هەمواربكرێتەوە لە ٩/١ ئەو كارە جێبەجێ بكرێت و پرۆژەكە لەئەنجومەنی وەزیرانەوە دەنگی پێبدرێت، ئەوەش پێویستی بەڕێككەوتنی سیاسییە، لەپەرلەمانیش پسپۆڕانی دارایی هەمواری بكەنەوە». وتیشی:»باشترین چارەسەر ئەوەیە كۆی بەركەوتەی هەرێم دوانزە پۆینت شەشەكە بكرێتە 12 بەش و هەر مانگێك بەشی هەرێم بنێرن و ئەو خەرجیانەی لێدەردەكەن چی مایەوە بۆ هەرێمی بنێرن، ئەمە هەم ئێمە زیاتر وەرناگرین لەحكومەتی عێراق دواتریش رێوشوێنی حكومەتی عێراق چییە دەیكات سەبارەت بەپاكتاوی حساباتی هەرێم». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەشڵێـت:»چارەسەر ئەوەیە بەشە بودجەی هەرێم لەخەرجی كرداری جیابكرێتەوە ناكرێت فەرمانبەرانی هەرێم نزا بكەن پردێك زیاتر لەبەغدا دروستبكرێت خۆ ساڵی 2012 عێراق پڕۆژەی بودجەی نەبوو یەك رۆژ موچەی فەرمانبەرانی عێراق دوانەكەوت، ئێستاش دواكەوتنی پارە بۆ هەرێم بەس مەسەلە سیاسییە». «سەدا سەد 700 ملیارەكە دەنێرن بەڵام ئەو دواخستنە هەمووی كێشە دروستكردنەو دەیانەوێت درزی نێوان لایەنەكانی هەرێم بگاتەسەر ئێسقان و هەموو فەرمانبەران و دەسەڵاتی هەرێم بەریەك بكەون، پێموایە مەسەلەی دواكەوتنی پارە تەنها بیانووە بەڵام هەردەبێت بینێرن ئەگەرنا ئێمە چی پەیوەندییەكمان بەبەغداوە دەمێنێت». شوان محەمەد وای وت. ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت:»سەبارەت بە سێ 700 ملیارە قەرزەكەی دیكە كەسەرۆكی حكومەتی هەرێم داوایكردووە هەوڵی فەرمی و نافەرمی هەیە بۆ ناردنی تا ئەو سێ مووچەیەی فەرمانبەرانی هەرێم نەفەوتێت،  مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەجددی لەسەر خەتەو هەوڵی بۆ دەدات». فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان تاوەكو ئێستا مووچەی مانگی نۆیان وەرنەگرتووە لەكاتێكدا نزیكەی سێ مانگ بەسەر وادەی دابەشكردنەكەی تێپەڕیوە، لەكاتێكدا فەرمانبەرانی حكومەتی فیدراڵ مووچەی مانگی 11ی وەرگرتووە. دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەران حكومەتی هەرێمی كوردستانی خستووەتە ژێر فشارەوە، بەشێوەیەك لەهەموو بۆنەیەكدا كەقسە دەكەن داوای ناردنی پارە لەبەغداوە بۆ هەرێم دەكەن، مەسرور بارزانی سەرۆكوەزیرانی هەرێم چەندین جارو جێگرەكەشی چەند جارێك داوایان لەبەغدا كردووە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لەكاتی خۆیدا بنێرێت، تەنانەت نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەمیانی بەڕێوەچوونی دیدارێكدا لەدهۆك رایگەیاند «فەرمانبەران، خانەنشینان و مووچەخۆران لەهەرێم لەدۆخێكی زۆر خراپدا دەژین، خێراكردنی دانانی چارەسەرێكی بنچینەیی بۆ بودجە و مووچەی هەرێمی ئەركێكی نیشتمانییە بۆ حكومەت و دامەزراوەكانی دەوڵەت لەعێراق. ئەوەش لەكاتێكدایە پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێم رۆژی 20-11-2023  رایگەیاند: 700 ملیار دینارەكە تاكۆتایی ئەم هەفتەیە یاخود ناوەڕاستی هەفتەی داهاتوو دەگاتە هەرێمی كوردستان، لەسەرەتای ساڵی داهاتوو وەفد نانێرین بۆ داواكردنی مووچە بەڵكو هەوڵی چارەسەركردنی ریشەیی كێشەی مووچە دەدەین لەگەڵ بەغدا. وتیشی: حكومەتی هەرێمی كوردستان نووسراوی فەرمی كردووە بۆ ئەوەی بەشی سێیەمی 700 ملیاری مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی فیدراڵییەوە بنێردرێت، داوای تەرازووی پێداچوونەوەیان كردبوو، تەرازووی پێداچوونەوەشیان بۆ نێردراوە.» وتەكانی پێشەوا هەورامانی لەكاتێكدایە ئەمڕۆ 6-12-2023یەو هێشتا بەغدا گوژمەی سێیەمی 700 ملیارەكەی نەناردووەو سەبارەت بەچارەسەری ریشەیی بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش دەبێت یاسای بودجەی 2024 ی عێراق هەمواربكرێتەوە. بەپێی رێككەوتنەكەی بەغداو هەولێر كە لە 15ی ئەیلولی 2023 ئەنجامدرا، حكومەتی عێراق بۆ ماوەی سێ مانگ 700 ملیار دینار بۆ هەرێم دەنێرێت كە تائێستا دوو گوژمەی گەیشتووەو تەنها یەك 700 ملیار ماوە بگات. حكومەتی هەرێم گوژمەكانی پێشووی بۆ مووچەی مانگەكانی حەوت و هەشت خەرج كردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، تائێستا روون نییە كە بۆ مانگەكانی 10 و 11 و 12 چ میكانیزمێك بەكاردەهێنرێت بۆ دابەشكردنی مووچەو حكومەتی عێراقیش هیچ بڕیارێكی نەداوە كەقەرزی تر بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت. پێشتر نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» سەبارەت بەبەشی سێیەمی 700 ملیار دینارەكە شتێكی یەكلاكەرەوەیە كەهەر دەبێت بنێردرێت، بەڵام بۆ مووچەی مانگەكانی دیكە كەوتووەتە سەر ئەو پاكتاوە داراییەی كە لەنێوان هەرێم و بەغدا دەبێت بكرێـت لەكۆتایی ساڵدا بۆ ئەوەی لەپشكی هەرێمی كوردستان ئەوەی دەمێنێتەوە لەو قەرزانەی كەوەریگرتووەو لەگەڵ لێدەركردنی خەرجی حاكیمەو سیادی ئەوكات هەرچەندی لێ بمێنێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان دەنێردرێت ئەگەریش بەشنەكات دەچێتە سەر پشكی هەرێم لەساڵی 2024 ئەمەش كاتێك دەردەكەوێت كە لەكۆتایی ساڵ ئەو پاكتاوە داراییەی هەیە لەنێوان هەرێم و بەغدا دەكرێت». لەماوەی چەند مانگی رابردووداو بەدیاریكراوی لەمانگی چواری ئەمساڵەوە 15 جار وەفدی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدایان كردووە بۆ چارەسەركردنی كێشە داراییەكانی نێوان بەغداو هەرێم، لە 14-9-2023 وەفدێكی باڵای هەرێم سەردانی بەغدای كرد. وەفدە باڵاكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكهاتبوون لە مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیران، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیران، ئاوات شیخ جەناب وەزیری دارایی، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران، ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجوومەنی وەزیران و پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوای دوو رۆژ لەو سەردانە حكومەتی عێراق بڕیاریدا مانگانە 700 ملیار دینار قەرز بداتە حكومەتی هەرێم، واتە بۆ هەر مانگێك 700 ملیار دینار تائێستاش دوو گوژمەی ئەو پارەیەی ناردووە. پێش سەردانی ئەو وەفدە باڵایە چەند جارێك وەفدی دیوانی چاودێری دارایی عێراق و وەزارەتی دارایی عێراق سەردانی هەرێمی كوردستانیان كردووەو وردبینییان بۆ لیستی موچەو فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان كردووە. لەساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئابوری سەربەخۆی راگەیاند، تامانگی ئاداری 2023 بەهۆی دۆڕاندنی دۆسیەیەك لەدادگای ناوبژیوانی پاریس هەرێمی كوردستان ناچاربوو فرۆشتنی نەوتەكەی بەشێوەی سەربەخۆ رابگرێت و تائێستاش هەرچەندە هەرێم و بەغدا گفتوگۆیان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بەردەوامە، بەڵام هەناردەكردنی نەوتی هەرێم دەستیپێنەكردووەتەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە پێویستی بە (944 ملیار) دینارە بۆ خەرجی موچەی (ملیۆنێك‌و 255 هەزار) موچەخۆر، تائێستا كە لەسەرەتای مانگی (12)داین، موچەی (8) مانگ خەرجكراوەو هێشتا فەرمانبەران چاوەڕێی مووچەی مانگی (9) دەكەن.

شەنای فاتیح بەپێی ئامارێکی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی حکومەتی هەرێمی کوردستان کەدەست هاوڵاتی کەوتووە لەساڵەکانی ٢٠٢٠ تا ٢٠٢٢ لەهەرێمی کوردستاندا ٩٨ هەزارو ٤١٠ دۆنم زەوی سوتاوە، كەزۆرترینی لەپارێزگای سلێمانی بووەو كەمترینی لەپارێزگای هەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان. ئامارەكە بەم شێوەیەیە: ساڵی ٢٠٢٠ پارێزگای هەولێر ١١ هەزارو ٦٦٧ دۆنم زەوی سوتاون. پارێزگای سلێمانی ٣٦ هەزارو ٦٩٢ دۆنم  زەوی سوتاون پارێزگای دهۆک پێنج هەزارو ١٨٨ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای هەڵەبجە سێ هەزارو ٩١ دۆنم زەوی سوتاون ئیدارەی گەرمیان ٤٢١ دۆنم زەوی سوتاون ساڵی ٢٠٢١ پارێزگای هەولێر هەزارو ٦١٨ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای سلێمانی ١٦ هەزارو ٨٩٣ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای دهۆک ١٠ هەزارو ٨٧٢ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای هەڵەبجە هەشت هەزارو ١٧ دۆنم زەوی سوتاون ئیدارەی گەرمیان هەزارو ١٩٥ دۆنم زەوی سوتاون ساڵی ٢٠٢٢ پارێزگای هەولێر هەزارو ٦١٩ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای سلێمانی ٤٢٦ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای دهۆک ٣١١ دۆنم زەوی سوتاون پارێزگای هەڵەبجە  ٢٢٥ دۆنم زەوی سوتاون بەپێی ئەو ئامارە لەساڵی 2021 سوتانی زەوی لەهەولێرو سلێمانی بەشێوەیەكی بەرچاو كەمیكردووە، بەڵام لەپارێزگاكانی هەڵەبجەو دهۆك و ئیدارەی گەرمیان زیادیكردووە، بەڵام لەساڵی 2022 بەشێوەیەكی بەرچاو سوتانی زەوی لەهەرێمی كوردستان كەمیكردووە. هەر بەپێی هەمان ئامار لەهەرێمی کوردستاندا رووبەری ١٦ ملیۆن و ٥٢٩ هەزارو ٩٥٠ دۆنم زەوی کشتوکاڵی هەیە كەزۆرترینی لەهەولێرە.  بەم شێوەیەی خوارەوە: پارێزگای هەولێر: ١- دوو ملیۆن و ٥٣٧ هەزارو ١٤٨ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ٤٧ هەزارو ٩٧٨ دۆنم زەوی باخداری  ٣- ٥٥٢ هەزارو ٢٠ دۆنم زەوی دارستان ٤- ملیۆنێک و ٤٠٣ هەزارو ٩٩٩ دۆنم زەوی پاوان پارێزگای سلێمانی: ١- ملیۆنێک و ٧٦٣ هەزارو ٦٧٦ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ١٤٢ هەزارو ٨٨٧ دۆنم زەوی باخداری ٣- ٥٨٦ هەزارو ٤٧٦ دۆنم زەوی دارستان ٤- دوو ملیۆن و ٣٠٦ هەزارو ٦٩ زەوی پاوان پارێزگای دهۆک: ١- ملیۆنێک و ١٣٩ هەزارو ٤٦٤ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ٥٨ هەزارو ٩٣ دۆنم زەوی باخداری ٣- ملیۆنێک و ٢٢٩ هەزارو ١٠٥ دۆنم زەوی دارستان ٤- ملیۆنێک و ٥٣ هەزارو ٥٤٠ دۆنم زەوی پاوان پارێزگای هەڵەبجە: ٣٨ هەزارو ٤١٧ دۆنم زەوی دارستان ئیدارەی گەرمیان: ١- ملیۆنێک و ٣٤٦ هەزارو ٩٧٦ دۆنم پێوانەی زەوی کشتوکاڵی ٢- ١٢ هەزارو ٦٠٦ دۆنم زەوی باخداری ٣- ١٣٦ هەزارو ٩٧٥ دۆنم زەوی دارستان ٤- دوو ملیۆن و ١٧٤ هەزارو ١٦١ دۆنم زەوی پاوان لەئامارەكەدا دەردەكەوێت زەوی كشتوكاڵی لەهەولێر لەهەرسێ پارێزگاكەی دیكەی هەرێمی كوردستان زۆرترە بەئیدارە سەربەخۆكانیشەوە. هەر بەپێی ئامارەکەی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی حکومەتی هەرێمی کوردستان رووبەری ٣٥ هەزارو ٤٧٢ دۆنم زەوی لەهەرێمی کوردستاندا کراونەتە دارستانی دەستکرد كەزۆرترینی لەپارێزگای دهۆكەو كەمترینی لەئیدارەی گەرمیانە ئامارەكە بەمشێوەیەی خوارەوەیە: پارێزگای هەولێر: ١-  ٢٣ پڕۆژە بەڕووبەری هەشت هەزارو ٧٩٨ دۆنم زەوی ٢- چوار پارک بەڕووبەری ١٩٠ دۆنم زەوی پارێزگای سلێمانی: ١- ٣٢ پڕۆژە بەڕووبەری ١٥ هەزارو ١٥٥ دۆنم زەوی ٢- سێ پارک بەڕووبەری ٨٢٥ دۆنم زەوی پارێزگای دهۆک: ١- ٣٤ پڕۆژە بەڕووبەری حەوت هەزارو ٧٥٩ دۆنم زەوی ٢- سێ پارک بەڕووبەری ٣٠٩ دۆنم ەوی پارێزگای هەڵەبجە: ١- نۆ پڕۆژە بەڕووبەری هەزارو ٩٠٥ دۆنم زەوی ئیدارەی گەرمیان: ١- سێ پڕۆژە بەڕووبەری ٢٦٩ دۆنم زەوی ٢- سێ پارک بەڕووبەری ٢٦٢ دۆنم زەوی

ئیمان زەندی   «ژیانکردن لەگەڵ منداڵێکی ئۆتیزم ئاسان نییە، بەڵام لەکۆتاییدا ئەو بەشێکە لەڕۆحی ئێمە، لەو باوەڕەدانییم هەموو کەس لەو راستییە تێبگات ژیانکردن لەگەڵ ئۆتیزم چەند قورسە، کوڕەکەم تەمەنی ١٠ ساڵەو لەسێ ساڵییەوە هەڵگری ئۆتیزمە»، ئەمە وتەی مامۆستایەکی وانەبێژە کەخاوەنی منداڵێکی ئۆتیزمەو تاوەکو ئێستا منداڵەکەی ئاسایی نەبووەتەوە. ئاشتی عومەر مامۆستایەکی وانەبێژە کەگیرۆدەیە بەدەست ئۆتیزمی کوڕە تاقانەکەیەوە، ئەو تەمەنی ٣٣ ساڵەو دانیشتوی کەلاری کۆنە لەگوندێکی دورە دەست دەوام دەکات و مامۆستای وانەی کۆمەڵایەتییە. ئاشتی قسەی بۆ هاوڵاتی کردووەو دەڵێت، تەنیا ئەو مووچەخۆرەو مووچەکەی ٤٥٠ هەزار دینارە، هاوسەرەکەشی کەتەمەنی ٤٠ ساڵە کاسبە. ئاشتی لەسەر سەرەتای هەستکردن بەحاڵەتی ئۆتیزمی کوڕەکەی دەڵێت، «پێشتر لەگوندێکی دیکە بووم، ئێستا لەگوندی تیلەکۆی قەلەندەرم کە زۆر دوورەدەستە، سێ ساڵە پیشەم وانەبێژییە، کەهەستمانکرد منداڵەکەمان ئاسایی نییە ئیتر کەوتینە گەڕان و چوون بۆ لای دکتۆر، دوای دەستنیشانکردنی حاڵەتەکەی، لەسێ ساڵیدا دەستمانکرد بەڕاهێنانکردنی». ئۆتیزم، گرفتێکی دەماری گەشەییەو پێیدەڵێین (جیاوازی نۆرۆ دیڤلۆپمێنتاڵ). هەروەها دوو کەسی خاوەن ئۆتیزم وەکو یەک نین و جیاوازن، توشبووانی ئۆتیزم دورەپەرێزن و لەکاتی قسەکردنیشدا دەنگیان تایبەتەو پەیوەندی چاو کەمتر بەکاردێنن. لەبواری رەفتاریشەوە جیاوازن و دووبارەکردنەوەی رەفتاریان هەیە. ئاشتی و هاوسەرەکەی لەبەر حاڵەتی کوڕەکەیان ساڵ و نیوێک بۆ راهێنان چوونەتە شاری سلێمانی، ئەوان بۆ بەردەوامبوون لەڕاهێنانکردن بەکوڕەکەیان، زۆر پزیشک و سەنتەری راهێنانیان تاقیکردووەتەوە تاوەکو تەمەنی نۆ ساڵی کوڕەکەیان و»سەرەکیترین شت کەبێزارمان دەکات کۆمەڵگەیە، دواتر منداڵەکە کەقسە ناکات، چونکە نە ئەو لەئێمە تێدەگات نە ئێمە لەو تێدەگەین». «خاڵێکی دیکە ئەوەیە پەیوەندی کۆمەڵایەتییمان سفرە، چونکە تێکەڵاوبوونی نییە لەگەڵ دەوروبەردا، خەرجی مانگانەی کوڕەکەم زیاتر لە٥٠٠ ھەزارە بۆ سەنتەرو ھاتوچۆی، بەڵام وەکو ئاگادارن شایستەی وانەبێژی تەنانەت بەشی وانەبێژ خۆی ناکات، زۆر کاری لێکردووین»، ئاشتی وا دەڵێت. ئاشتی زۆر وەڵامەکانی دوادەکەوت بۆ ئەم ڕاپۆرتەی هاوڵاتی، بەوتەی ئەو لەبەرئەوە بووە کەکوڕەکەی زۆر ئالودەی مۆبایلە. ئەو مامۆستا وانەبێژە باس لەوە دەکات کەزیاتر پشت بەمووچەکەی خۆی دەبەستن «ئەمەش وایکردووە کوڕەکەمان لەسەنتەری راھێنان داببڕێنین». لەبارەی ئەوەی کاتێک لەدەوام دەبیت منداڵەکەی لەلای کێ جێدەهێڵیت، ناوبراو ئاشکرایکرد، ئەو شەش بۆ حەوت کاتژمێری پێدەچێت تاوەکو دەگاتەوە ماڵ، «ئەو کاتەی لەدەوامم منداڵەکەم لای ھاوسەرەکەمە، بەڵام منداڵەکەم زۆر ئالودەی خۆم بووە، زۆر بیرم دەکات کەدەچمەوە بۆ لای». ئاشتی بیری نەکردووەتەوە لەوەی واز لەپیشەی وانەبێژی بھێنێت، چونکە «مێردەکەم کاسبەو پێی ھەڵناسوڕێین ھەر لەبەرئەوەیە بەردەوامم، بیریشم کردووەتەوە کە ببم بەمیلاک و مۆڵەتی دایکایەتی وەربگرم». ناوبراو لەکۆتایی قسەکانیشیدا باسی لەهاوکارینەکردنی بەڕێوبەری پەروەردەو قوتابخانەکان کرد کە بەھیچ شێوەیەک ھاوکاری مامۆستایانی وانەبێژان نەبوون، چونکە «چەندینجار داوامکردووە یەک رۆژ پشووم پێبدرێت، بەھیچ شێوەیەک ھاوکارو یارمەتیدەرم نەبوون، ھەربۆیە ھەموو رۆژێک دەوامی خۆم کردووە بەبێ کێشە». هاوڵاتی چەند چیرۆکێکی دیکەی لەسەر مامۆستایانی وانەبێژو گیرۆدەبوونیان بەتوشبوونی منداڵەکانیان بەئۆتیزم لەبەردەستدا بوو، بەڵام ناوبراوان لەبەر هۆکاری تایبەتی خۆیان نەیانویست چیرۆکەکانیان بڵاوببیتەوە. مامۆستایانی وانەبێژ تەنیا بەدەست نەخۆشی ئۆتیزمی منداڵەکانیانەوە ناناڵێنن، بەڵکو دایک و باوکەکانیش دووچاری نەخۆشییە درێژخایەنەکان بوون، بەپێی ئامارێکی نافەرمی کەهاوڵاتی دەستی کەوتووە لەنوێنەری گشتی وانەبێژان لەهەرێمی کوردستان، لەسنوری هەولێرو دهۆک نزیکەی ٧٥ بۆ ٩٠ نەخۆشی درێژخایەن لەجۆرەکانی (شێرپەنجە، تالاسیمیا، ئۆتیزم، کێشەی گورچیلەو جۆرەکانی کەمئەندامی، ...هتد) لەنێو مامۆستایانی وانەبێژو منداڵەکانیان هەیەو هەمووشیان لەچینی هەژارن و مووچەکانیان لەنێوان ٢٠٠ بۆ ٤٥٠ هەزار دیناردایە. لەو بارەیەوە عەلی رەئوف، نوێنەری گشتی وانەبێژان لەهەرێمی کوردستان بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت، مامۆستایان هەیە لەهەولێرو دهۆک و سلێمانی دوو منداڵی هەیەو هەردووکیان ئۆتیزمن، هەیە سێ منداڵەکەی بەو جۆرەیە. «مامۆستامان ھەیە منداڵەکەی پێداویستی تایبەتە، بەڕاستی شێوازەکان زۆرن، یاخود دایک و باوکیشمان ھەیە کەھەردووکیان کەمئەندامن و منداڵەکەشیان تالاسیمیای ھەیە»، عەلی رەئوف وای وت. مامۆستا عەلی ھەشت ساڵە نوێنەرایەتی مامۆستایانی وانەبێژ دەکات لەکابینەکانی ھەشت و نۆی حکومەتدا، بەوتەی ئەو زۆرێک لەمامۆستایان لەبەر نەخۆشی خۆیان و منداڵەکانیان وازیان لەپیشەکە هێناوە و «ھەر مامۆستایەک و چیرۆکێکی ھەیە، وانەبێژان باسی ژیانی خۆیانکردووە لەسەر نان بووم نانم پێ نەخوراوە، چەندیجار بەیەکەوە گریاوین، وانەبێژ بیت و دوو منداڵت تالاسیمیای ھەبێت و ٢٠٠ بۆ ٤٠٠ ھەزار وەربگریت کە دەبێت ١٥ رۆژ جارێک خەرجییان بکات لەنەخۆشخانە، دەبێت چ دۆخێک بێت». عەلی رەئوف لەبارەی چیرۆکی ژیانی مامۆستایانی وانەبێژەوە نموونەیەکی راستەقینە دەگێڕێتەوەو دەڵێت، «مامۆستایەکی وانەبێژ لەقەرەداغ ھەردوو گورچیلەی لەکارکەوتبوو پێویستی بە ٣٥ بۆ ٤٠ ملیۆن دینار بوو، تەنانەت وەزیری پەروەردەش ھاوکاربوو، خۆشبەختانە نەشتەرگەری بۆ کراو ئێستا بەردەوامە لەوانەبێژی. وەکو وڵاتە دەوڵەمەندەکان کوردستانیش دەوڵەمەندە، بۆ دۆخی مامۆستایەک دەبێت وەزارەتی پەروەردە بەدەم داواکەیەوە بێت، نەوەکو لەڕێگای نوێنەرەکانەوە ھاوکاری بۆ کۆبکرێتەوە». نوێنەرەکەی مامۆستایانی وانەبێژی هەرێم ئاماژەی بەوەشدا، کە دەنگی ئەوانیانی گەیاندووەو سەبارەت بەکرێی شایستە داراییەکانیش ئەوەی خستەڕوو، کەوەزارەتی پەروەردە کرێی وانەبێژی وەکو کڕینی قەڵەم و وەرەقەی بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەکان سەیر دەکات، بەهۆیەوە «بەدەیان مامۆستا لەبەر نەخۆشی خۆیان و منداڵەکانیان وازیانھێناوە». بەگوێرەی ئامارێکی نافەرمی کەهاوڵاتی دەستیکەوتووە لەسەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان، زیاتر لەسێ هەزارو ٣٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم لەکوردستان هەیە، لەگەڵ ٣٠ سەنتەری حکومی و ناحکومی، هەروەها لە٩٠٠ حاڵەتی ئۆتیزم ٣٥٠ی لەسەنتەرەکانن. لەبارەی ئەوەی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان چۆن هاوکارو داکۆکیکاری مامۆستایانی وانەبێژ بوون کەخاوەن منداڵی ئۆتیزمن، کەمال جەباری، سەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان بۆ هاوڵاتی ئاشکرایکرد، «کێشە و گرفتی ئەو دایک و باوکانەی منداڵی ئۆتیزمییان ھەیەو تائێستا وانەبێژن و گرێبەستن ئەوەیان پەیوەندی بەحکومەتەوەیە، وەکو کۆمەڵە داکۆکیکاری مافی ئەو دایک و باوکانەین کە داوای مافی خۆیان دەکەن بەھەموو جۆرێکیش پاڵپشتیانین، هەروەها بەرگری لەھەموو منداڵانی ئۆتیزم و خاوەن پێداویستی تایبەت دەکەین». سەرۆکی کۆمەڵەی ئۆتیزمی کوردستان دەڵێت، «ئەو وانەبێژانەی منداڵی ئۆتیزمیان ھەیە ژمارەیان زۆر نییە، ئەوەندەی ئاگادارکرابێتینەوە دوو بۆ سێ کەسن. بەڵام مافی خۆیانە مافەکانیان دەستەبەربکرێت». کەمال جەباری لەبارەی کاری داهاتووشیان بۆ وانەبێژان دەڵێت، ئەوان لەئایندەیەکی نزیکدا سەردانی وەزیری پەروردە دەکەن و باسی ئەو تەوەرەیەش دەکەن، تاوەکو «ئەو دایک و باوکانە بەشێوەیەکی استپنا‌و (بەدەرکردن) بەیەکجاری دابمەزرێن و مافەکانیان بۆ بگەڕێتەوە، تاوەکو خاوەن منداڵی ئۆتیزم و پێداویستی تایبەت حسابێکی تایبەتیان بۆ بکرێت، ئێمەش لەو مەجالەدا کۆمەڵێک ھەنگاو دەنێین بۆ دەستبەرکردنی مافەکانیان». لەبارەی یاسایەکەوە کە لەماف و ئیمتیازاتی کەمئەنداماندایە، جەباری رایگەیاند، «لەبڕگەی ژمارە ٣ـی ساڵی ٢٠١١دا ھاتووە، ھەر دایکێک کەمنداڵی خاوەن پێداویستی تایبەتی ھەبێت ئەگەر موچەخۆری ھەرێم بێت یان ژنی ماڵەوە، ئەگەر مووچەخۆربێت دەبێت بەموچەی بنەڕەتی و دەرماڵە جێگیرەکان دەتوانێت منداڵەکەی بەخێوبکات و دەوام نەکات، بەڵام ئەگەر ژنی ماڵەوە بێت بەھەمانشێوە دەبێت مانگانە کەمترین مووچەی فەرمانبەرێکی ھەرێمی پێبدرێت، بەڕاستی دەبێت ئەو یاسایە بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە». راشیگەیاند، «ئەو یاسایە لەپەرلەمان دەرچووە، بەڵام جێبەجێناکرێت و یاساکە ھیچ گرفتێکیشی نییە، بەلەبەرچاوگرتن و لەبەر مەبنای ئەو یاسایە ھەوڵدەدەین ئەو یاسایە مامۆستای وانەبێژیش بگرێتەوە، تاوەکو لەوەزارەتی کاروکاروباری کۆمەڵایەتییەوە بچێتە ئەنجومەنی وەزیران و بەخششێکی مانگانەیان بەبڕی ١٥٠ ھەزار بۆ دابینبکرێت». لەسەر ئاستی هەرێمی کوردستان نزیکەی چوار ھەزار توشبووی تالاسیمیا ھەیە، لەو ژمارەیەش هەزارو ٥٠٠ توشبوویان لەسلێمانی، ھەڵەبجە،  ئیدارەی گەرمیان و راپەڕینە. زۆربەی توشبووانیش نەخۆشیەکەیان قورسە. لای خۆیەوە کۆچەر کەریم، سەرۆکی کۆمەڵەی تالاسیمیای هەرێمی کوردستان لەلێدوانێکیدا بەهاوڵاتی وت، تالاسیمیا نەخۆشییەکی درێژخایەن و بۆماوەییەو لەمانگێکدا پێویستیان بەدوو بۆ سێجار وەرگرتنی خوێن ھەیە، «جگە خوێن وەرگرتن رۆژانە دەبێت حەب و دەرزی کەمکردنەوەی ئاسن و چارەسەرەکانی جگەرو ڤیتامین و کالسیۆم و دی وەربگرن، بەھۆی کاریگەری نەخۆشیەکەشیانەوە تووشی نەخۆشیەکانی دڵ و گورچیلەو ...هتد دەبن، بەگشتی توشبووانی تالاسیمیا لەھەموو روویەکەوە لەکەموکوڕی پێداویستی چارەسەرەکانەوە خراپە». لەسەر مامۆستایانی وانەبێژ، کۆچەر کەریم روونیکردەوە، کە کۆمەڵێک دەرچوی زانکۆو پەیمانگاکانیان ھەیەو دووچاری ئەم نەخۆشیە بوونەتەوە، تەنانەت کەمترین رێژەشیان دانەمەزراون. «دوو توشبوومان لەلابوو کچێک و کوڕێک مامۆستای گرێبەستبوون، بێگومان پێویستیان بەھاوکارییە، چ لەڕووی خوێن بەخشین یان ماددی و مەعنەوی، چونکە لەنەخۆشیەک زیاتریان ھەیە»، کۆچەر کەریم وای وت. لەبارەی هەوڵەکانیشیان بۆ وانەبێژان، سەرۆکی کۆمەڵەی تالاسیمیای هەرێم هێمای بۆ ئەوەکرد، لەڕێگای رێکخراوەکانەوە داواکاریکراوە وانەبێژان بکرێن بەھەمیشەیی، بەڵام «تائێستا ھیچ وەڵامێک لەسەر ئەوە نییە». هاوڵاتی لەبارەی پرسیارێک لەسەر گیرۆدەبوونی مامۆستایانی وانەبێژان بەدەست نەخۆشییە درێژخایەنەکانی وەکو ئۆتیزم، تالاسیمیا، کەمئەندامی خۆیان و منداڵەکانیان کە چ چارەسەرێکتان دۆزیوەتەوە بۆیان و ئایا تاچەند هەوڵیانداوە ئەو وانەبێژانە بەگرێبەست یاخود بەهەمیشەیی دابمەزرێنن، پەیوەندی بە سامان سیوەیلی، وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە کردو بەهاوڵاتی وت، «پرسیارەکەتان زۆر ناواقعیە، خۆت دەزانی دۆخی کوردستان و خەڵک چۆنە، نامەوێت لەسەر ئەو بابەتە قسە بکەم، دەنا پرسیارەکەتان ناواقعیە، دەتوانن لەکارمەندێکی پەروەردەی سلێمانی بپرسن هۆکاری ناواقعیبوونی پرسیارەکەتان پێدەڵێن». لەسەر یاسای ژمارە ٣ـی ساڵی ٢٠١١ش، ناوبراو ئاشکرایکرد، «ئەو یاسایە بۆ کارمەندی میلاکە، هەزاران کارمەند مۆڵەتی چاودێری منداڵەکەیان وەردەگرن لەماڵەوەن و دەوام ناکەن، چەندان ساڵە جێبەجێکراوەو کارمەند لێی سودمەندە».

راپۆرتی: BBC وەرگێڕانی: هاوڵاتی پێنج گروپی چەکداری فەڵەستینی لەهێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر بۆ سەر ئیسرائیل چوونەپاڵ حەماس پاش ئەوەی لەساڵی ٢٠٢٠ەوە پێکەوە راهێنانی سەربازییان کردووە. ئەو گروپانە لەغەززە چەندین راهێنانی هاوبەشییان کردووە کەزۆر بەنزیکەیی هاوشێوەی ئەو تاکتیکانە بوون لەهێرشە کوشندەکە بەکارهێنرا – لەوانە لەناوچەیەکدا کەتەنیا یەک کیلۆمەتر لەدیوارە بەربەستییەکەی ئیسرائیلەوە دوورە – ئەو گروپانە راهێنانەکانیشیان لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بڵاوکردووەتەوە. لەمیانی ئەو مەشقانەدا، چەکدارەکان راهێنانیان لەسەر بردنی بارمتە، هێرشکردنەسەر خانوو و هەروەها بەزاندنی بەرگری ئیسرائیل کردووە، کەدواهەمین مەشقیان ٢٥ رۆژ پێش هێرشەکە ئەنجامداوە. بی بی سی چەندین بەڵگەی کۆکردووەتەوە کەپیشانی دەدەن چۆن حەماس لایەنەکانی ناو غەززەی یەکخستووە تا رێگەشێوازەکانی شەڕکردنیان کاریگەرترو باشتر بکەن و لەکۆتایشدا هێرشێک ئەنجامبدەن بۆ سەر ئیسرائیل کەناوچەکەی بەرەو جەنگ برد. «نیشانەی یەکگرتوویی» لە ٢٩ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠، ئیسماعیل هەنییە، سەرکردەی حەماس، مەشقێکی لەچوارچیوەی چوار مەشق و راهێنان راگەیاند بەناوی «کۆڵەکەی بەهێز» کەوتی «پەیامێکی بەهێزو نیشانەی یەکگرتویی»ە لەنێوان لایەنە جیاوازە چەکدارەکانی غەززە. وەک بەهێزترین گروپی چەکداری غەززە، حەماس زاڵترین هێز بوو لەهاوپەیمانیەتییەکدا کە ١٠ لایەنی چەکداری تری فەڵەستینی یەکخست لەمەشقێکی هاوشێوە-جەنگیدا کە لەلایەن «ژورێکی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش»ەوە چاودێری دەکرا. ئەم ژوورە لەساڵی ٢٠١٨دا دامەزرا بۆ هەماهەنگی لەنیوان گروپەکانی غەززە لەژێر فەرمانی یەک ناوەندی بڕیاردا. پێش ٢٠١٨ حەماس بەفەرمی هەماهەنگی لەگەڵ گروپی جیهادی ئیسلامی فەڵەستینی دروستکرد کەدووەمی گروپی چەکداری غەززەیە. ئەم گروپەش لەلایەن بەریتانیاو ئەمریکاوە بەرێکخراوێکی تیرۆریستی لەقەڵەمدراوە. حەماس لەململانێکانی پێشوودا هاوشانی گروپی تری چەکداری شەڕی کردووە، بەڵام مەشقەکەی ٢٠٢٠ وەک پروپاگەندە خرایەڕوو کە بەڵگەبێت لەسەر ئەوەی کۆمەڵێکی زۆری گروپی تر یەکخراون. سەرکردەی حەماس رایگەیاند یەکەم مەشق رەنگدانەوەی «ئامادەیی هەمیشەیی» گروپە چەکدارەکانە. راهێنانەکەی ٢٠٢٠ یەکەم مەشقی هاوبەش بوو لەچوار مەشق کە لەماوەی سێ ساڵدا ئەنجامدرا کەهەریەکەیان وەک بەڵگە بەڤیدیۆی دەستکاریکراوە لەچەناڵەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بڵاوکرانەوە. بی بی سی ١٠ گروپی جیاوازی دەستنیشانکردووە کەگروپی جیهادی ئیسلامی فەڵەستینیشی تێدایە، ئەمەش بەناسینەوەی پەڕۆکانی سەریان و دروشمەکانیان کەهاوشانی حەماس لەکاتی مەشقی «کۆڵەکەی بەهێز» بەستوویانە لەو ڤیدیۆیانەی لەتیلیگرامەوە بڵاویانکردووەتەوە. دوای هێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر، پێنج لەو گروپانە چەند ڤیدیۆیەکیان بڵاوکردەوە کەبانگەشەی ئەوەیان دەکرد بەشدارییانە لەهێرشەکەدا کردووە. سێ گروپی تریش بەیاننامەیان لەتیلیگرام بڵاوکردەوە کە بەشدارییان کردووە. سێ لەو گروپانە – جیهادی ئیسلامی فەڵەستین، کەتیبەی موجاهیدین و هەروەها کەتیبەی ناسر سەڵاحەدین – بانگەشەی ئەوەیانکرد کەهاوشانی حەماس بارمتەی ئیسرائیلییان گرتبێت. لەکاتێکدا ئەم گروپانە بیری ئایدۆلۆجی جیاوازییان هەیە هەر لەئیسلامی توندڕەو بۆ میانڕەو، بەڵام هەموویان ئامادەیی ئەوەیان نیشاندا کە توندوتیژی دژی ئیسرائیل بەکاربهێنن. بەیاننامەکانی حەماس چەندین جار جەختی لەوە کردووەتەوە کەیەکگرتوویی گروپە چەکدارە جیاوازەکانی غەززە دەربخات. حەماس باسی لەوەکرد ئەو گروپانە هابەشی یەکسانین لەمەسقەکاندا، بەڵام بەردەوام حەماس خۆی رۆڵی سەرکردایەتی هەبووە لەپلانەکان بۆ هێرشکردنەسەر ئیسرائیل. ڤیدیۆکانی مەشقی یەکەم فەرماندەی دەمامکداری پیشاندەدا لەژێرزەمینێکدا کەخەریکی راهێنانەکەن و بەهەڵدانی کۆمەڵێک مووشەک دەستپێدەکەن. ڤیدیۆکان دواتر دەچنەسەر چەکداری پڕچەککراو کەپەلاماری تانکێکی ناڕاستەقینە دەدەن کەئاڵای ئیسرائیلی لەسەرە، دواتر کەسێکی ناو تانکەکە دەگرن و وەک زیندانی رایدەکێشن. جگە لەمانەش هێرش دەکەنەسەر چەند باڵەخانەیەکی دروستکراو. بەڵگەمان هەیە لەڤیدیۆکان و چەندین شایەتحاڵ کەهەردوو تاکتیکەکە لەگرتنی سەربازو مەدەنی لەهێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر بەکارهێنراون کاتێک هەزارو ٢٠٠ ئیسرائیلی کوژران و نزیکەی ٢٤٠ بارمتەش رفێندران. راگەیاندنی بە جیهان راهێنانی دووەمی مەشقی «کۆڵەکەی بەهێز» بەنزیکەیی ساڵێک دوای راهێنانی دووەم ئەنجامدرا. ئەیمان نۆفاڵ، یەکێک لەفەرماندەکانی کەتیبەی عیزەدین قەسام، باڵی سەربازی حەماس، رایگەیاند کە ئامانجی راهێنانەی لە ٢٦ی کانونی یەکەمی ٢٠٢١ «جەختکردنەوەیەکە لەیەکگرتوویی لایەنەکانی بەرگری.» فەرماندەکەی حەماس وتی کە مەشقەکان پەیامێکە بۆ «دوژمن کە دیوارو رێکارە ئەندازیاریەکانیان لەسەر سنوری غەززە پارێزگارییان لێناکات». بەیاننامەیەکی تر حەماس لەو کاتەدا باسی لەوەکرد کە «مانۆڕە سەربازییە هاوبەشەکان» ئامانجیان ئەوەیە «هاوشێوەی ئازادکردنی کۆمەڵگە نیشتەجێبوونەکانی نزیک غەززە بکەن». کە مەبەست لێی کۆمەڵگە نیشتەجێبوونەکانی ئیسرائیلە نزیک سنوری غەززە. راهێنانەکە لە ٢٨ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٢ دووبارە کرایەوەو وێنە پروپاگەندەکان دەریدەخست کە چەکدارەکان راهێنان لەسەر چۆڵکردنی باڵەخانەکان و پەلاماردانی تانکەکان دەکەن کەدەردەکەوێت لەبەنکەیەکی سەربازیدا ئەمە دەکرێت. رهێنانەکان لەناو ئیسرائیلدا لەمیدیاکاندا بڵاوکرانەوە، بۆیە شتێکی باوەڕپێنەکراوە کە بەوردی لەلایەن دەزگا هەواڵگرییەکانەوە چاودێری نەکراون. سوپای ئیسرائیل پێشتر هێرشی ئاسمانی ئەنجامداوە بۆ تێکدانی چالاکییەکانی حەماس. لەنیسانی ٢٠٢٣، سوپای ئیسرائیل بۆردومانی ئەو شوێنەی کرد کە بۆ مەشقی یەکەمی «کۆڵەکەی بەهێز.» چەند هەفتەیەک پێش هێرشەکە، سەربازانی چاودێری نزیک لەغەززە هۆشدارییان لەجوڵەی نائاسایی درۆن دابوو هەروەها حەماسیش خەریکی راهێنان بوو بۆ دەستبەسەرداگرتنی بنکەی چاودێری دروستکراوو هاوشێوە کەهاوشێوەی ئەو بنکە سەربازییانەن کەسەربازە ئیسرائیلییەکان تێیدا جێگیرن، بەڵام بەپێی راپۆرتی میدیاکانی ئیسرائیل وتەی ئەو سەربازانە پشتگوێخراوە. جەنەراڵ ئەمیر ئەڤیڤی، فەرماندەیەکی پێشووی سوپای ئیسرائیل دەڵێت، «زانیاری هەواڵگری زۆر هەبوون کەئەوان خەریکی ئەو راهێنانەن، دووجار هەموو ڤیدیۆکان بڵاوکراونەتەوەو هەموو ئەو مەشقانە تەنها چەند سەد مەترێک لەپەرژینەکەی ئیسرائیلەوە دوورن»، بەڵام باسی لەوەشکرد کەهەرچەندە سوپا ئاگای لەو راهێنانانە بوو بەڵام «نەیانبینوە کە راهێنان بۆ چی دەکەن». دەرکەوتن بەڕۆژی رووناک حەماس هەولی زۆریداوە کە دڵنیا ببێتەوە لەوەی مەشقەکان واقیعی بن. لەساڵی ٢٠٢٢، چەکدارەکان راهێنانی ئەوەیان دەکرد کەچۆن پەلاماری بنکەیەکی سەربازی ئیسرائیل بدەن (کە خۆیان دروستیان کردبوو بۆ مەشقکردن)  و ئەو بنکە دروستکراوە گاڵتینەیە ٢.٦ کیلۆمەتر لەخاڵی سنوری بەیت حانونەوە دوور بوو. ئەو خاڵە سنورییە لەنێوان غەززە و ئیسرائیلدایەو لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە کۆنتڕۆڵکراوە. بی بی سی ئەو شوێنەی دیاریکردووە لەباکوری غەززە کە تەنها ٨٠٠ مەتر لەپەرژینە دیوارییەکەی ئیسرائیلەوە نزیکە. هەتا مانگی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، ئەو شوێنەی حەماس لەنەخشەی «بینگ»دا هەبوو. ئەو کەمپی راهێنانە تەنها ١.٦ کیلۆمەتر لەتاوەرێکی چاودێری ئیسرائیلەوە دوور بوو. ئەو بنکە دروستکراوە چەند مەترێک قووڵکراوە لەئاستی زەوییەوە بۆ ئەوەی دیار نەبێت لەچاوی ئۆتۆمبێلە گەڕۆکە چاودێرییەکانی ئیسرائیلەوە، بەڵام ئەو دووکەڵەی لەتەقینەوەکانەوە بەرزبوونەتەوە بەدڵناییەوە شوێنەکەی ئاشکرا کردووەو سوپای ئیسرائیل بەوە ناسراوە کەچاودێری ئاسمانی بەکاربهێنێت. حەماس ئەو شوێنەی بەکارهێناوە بۆ راهێنان کرد لەسەر پەلاماردانی باڵەخانە و رفاندنی بارمتەو لەناوبردنی بەربەستە ئەمنییەکان. بی بی سی بە بەکارهێنانی وێنەی مانگی دەستکردو زانیاری بڵاوکراوە توانیویەتی ١٤ شوێنی راهێنان لە نۆ ناوچە بدۆزێتەوە بەدرێژایی کەرتی غەززە. تەنانەت حەماس دووجار لەشوێنێکدا راهێنانی کردووە کەتەنها ١.٦ کیلۆمەتر لەناوەندی هاریکاری نەتەوەیەکگرتووەکانەوە دوورەو لە ڤیدیۆیەکدا لەپشتەوە دەردەکەوێت کە ڤیدیۆی بەرپرسێکی ئاژانسەکە لەکانونی یەکەمی ٢٠٢٢ بڵاوکراوەتەوە. زەمینی، دەریایی، ئاسمانی لە ١٠ی ئەیلولی ٢٠٢٣، ژووری ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکە لەچەناڵی تیلیگرامی خۆی چەند وێنەیەکی چەکدارانی بڵاوکردەوە کە بەجلوبەرگی سەربازی یەکپۆشییەوە بوون و خەریکی دانانی بنکەی چاودێری سەربازیی بوون بەدرێژایی بەربەستی غەززە. دوای دوو رۆژ راهێنانی چوارەمی مەشقی «کۆڵەکەی بەهێز» ئەنجامدراو تا ٧ی ئۆکتۆبەر هەموو ئەو تاکتیکانەی کەدەبوو لەهێرشەکەدا بەکارهێنرابان راهێنانیان لەسەر کرا. لە راهێنانەکاندا چەکدار دەبینرێن کە هەمان ئەو پیکابە تۆیۆتایانە بەکاردەهێنن کە لەکاتی هێرشەکدا بەئیسرائیلدا تێدەپەڕین. ڤیدیۆ پروپاگەندەکان ئەوەی پیشان دەدا کە چەکدارەکان هەڵدەکوتنە سەر باڵەخانەی دروستکراوە و ئامانجی گاڵتینە. بەڵام حەماس ئەو راهێنانانەی بڵاونەکردەوە کەچەکدارەکانی بە مۆتۆرسکیل و پاراگلایدەرەوەن لەڤیدیۆ پروپاگەندەکانیان لەمەشقی «کۆڵەکەی بەهێز.» دوای سێ رۆژ لەهێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەر، حەماس ڤیدیۆیەکی راهێنانی بڵاوکردەوە کە لەناوبردنی پەرژین و بەربەستەکانی پیشاندەدا تاماتۆرسکیلەکان پێیدا تێپەڕن، ئەمەش تاکتیکێک بوو کە بەکاریانهێنا بۆ گەیشتن بەنشینگەکانی باشوری ئیسرائیل. لەڕۆژی هێرشەکەشدا، ڤیدیۆیەکی مەشق و راهێنان بڵاوکرایەوە کەچەکدارەکانی حەماس بەسەر  کیبوتز (کۆمەڵگەیەکی نیشتەجێبوونی) ئیسرائیل دەنیشنەوە (کە خۆیان دروستیانکردبوو بۆ راهێنان). ئەو ناوچە دروستکراوە لەشوێنێکدایە کەدەکەوێتە باکوری خاڵی سنوری رەفەح لەباشوری غەززە. بی بی سی ئەوەی پشتڕاستکردووەتەوە کەئەو ڤیدیۆیە لەدەوروبەری ٢٥ی ئابی ٢٠٢٢ تۆمارکراوە و ئاماژەیە بۆ ئەوەی کەپلانی پاراگلایدەرەکان ساڵێکە زیاترە داڕێژراوە. سوپرایزەکە پێش ٧ی ئۆکتۆبەر، وا دەخەمڵێندرا کەحەماس خاوەنی ٣٠ هەزار چەکدار بێت لەکەرتی غەززە ئەمەش بەپێی هەندێک راپۆرت کە لەفەرماندەکانی سوپای ئیسرائیلەوە وەرگیراون. حەماس تائێستا بەهێزترین گروپە لەگروپە چەکدارەکانی فەڵەستین، تەنانەت بەبێ پشتگیری گروپەکانی تر، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە نیازی حەماس لەیەکخستنی گروپە جیاوازەکان بۆ ئەوە بووە کەپشتگیری فراوان لەنێو غەززەدا بۆ خۆی مسۆگەر بکات. پێشتر سوپای ئیسرائیل وا مەزەندەی دەکرد کەهەزار و ٥٠٠ چەکدار هێرشەکەی ٧ی ئۆکتۆبەریان ئەنجامداوە. لەسەرەتای ئەم مانگەوە رۆژنامەی تایمز ئۆف ئیسرائیل بڵاویکردەوە کەئێستا سوپای ئیسرائیل بڕوای وایە ژمارەکە نزیکە لە سێ هەزار. ژمارەکە هەرچەنێک بێت، مانای ئەوەیە کەژمارەیەکی زۆر کەم لەتەواوی ژمارەی لایەنە جیاوازەکان بەشدارییان کردووە. ناتوانرێت ئەوە پشتڕاستبکرێتەوە کەژمارەی راستەقینەی ئەو چەکدارانە چەند بوون لەگروپە بچووکترەکان کە لەهێرشەکەدا  یان مەشقی «کۆڵەکەی بەهێزدا» بەشداربوون. لەکاتێکدا حەماس خەریکی کۆکردنەوەی پشتگیری بوو پێش ئەنجامدانی هێرشەکە، هیشام جابر، جەنەڕالێکی پێشوو لەسوپای لوبنان کەئێستا شیکەرەوەیەکی ئەمنییە لەناوەندی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ دیراسات و توێژینەوە، بروای وایە تەنها حەماس ئاگاداری پلانی کۆتایی بووە و «رەنگە لەڕۆژی هێرشەکەدا داوایان لەگروپەکانی تر کردبێت بەشداری بکەن.»

عەممار عەزیز 11 ساڵە هاووڵاتیانی پارێزگای دهۆك لەچاوەڕوانی دروستكردنی فڕۆكەخانەیەكدان، یەكێك لەهاووڵاتیانی دهۆك دەڵێت تەواوكردنی ئەو فڕۆكەخانەیە بووە بەخەون، پارێزگاری دهۆكیش باس لەوەدەكات دیزانێكی نوێ بۆ پڕۆژەكە كراوە. بەردی بناغەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك لە 2012 لەسنوری قەزای سێمێل دانراو ئەوكات وەك پرۆژەیەكی ستراتیژی  گەورە وەسف كرا، بەڵام 11 ساڵە بەتەواونەكراوی ماوەتەوە و تەنها لەسەدا 10%ی  پرۆژەكە جێبەجێ‌ كراوەو هێشتا لەسەدا 90%ی ماوەتەوە، ئەوەی تەواویش كراوە تەنها دیزاینەكەیەتی، لەكاتێكدا بودجەی پرۆژەی فڕۆكەخانەكە لەساڵی 2012 بڕی 450 ملیۆن دۆلار بووەو لەلایەن كۆمپانیایەكی توركییەوە كاری تێداكراوە. «تەواوكردنی فرۆكەخانەی  دهۆك بووەتە خەون و  بڕواناكەم بەچاوی خۆم ببینم ، چونكە ئەوەندەی  قسەی لەسەركراوە  هیچ هەنگاوێكی كردەییمان نەبینیوە « ئەمە قسەی نەواف میكائیل ، هاووڵاتیەكی شاری دهۆكە. بەڵام دوای تێپەربوونی 11 ساڵ بەسەر پرۆژەی دانانی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك ، هێشتا دیزاینی تازەی فرۆكەخانەی دهۆك تەواوبووە ، جارێ‌ دیارنیە كەی دووبارە دەست بەدروستكردنەوەی دەكرێت . «بەدڵنیاییەوە تەواوكردنی پرۆژەكە سوودێكی یەكجار گەورە دەگەیەنێتە هەموولایەك، جووڵەیەكی بازرگانی باش لەپارێزگای دهۆك دروستدەكات كەهەموو كەسێك سوودی لێی وەردەگرێـت، لەهەمانكاتیشدا لەجیاتی ئەوەی خەڵكی پارێزگای دهۆك بۆ گەشتكردن بۆ دەرەوە سەردانی فرۆكەخانەكانی هەولێر یان سلێمانی بكەن ئەوە لەشارەكەی خۆیان گەشت دەكەن، هیوادارم چیتر ئەم پرۆژەیە دوانەخەن و بەزووترین كات دەست بەدروستكردنەوەی بكەن». نەواف میكائیل وای وت بەوتەی قایمقامی سێمێل دوو كێشە لەبەردەم فڕۆكەخانەی دهۆك هەبوون ئەوانیش چارەسەركراون خەلیل مەحمود ، قایمقامی قەزای سێمێل لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: كێشەیەكی گەورەی بەردەم فرۆكەخانەی دهۆك تەواوبووە ئەویش قەرەبووكردنەوەی زەوی ئەو خەڵكانەیە كە بەر فرۆكەخانەكە كەوتوون، هەموویان قەرەبووی خۆیان وەرگرتووە. وتیشی: خاڵی دووەم لیژنەكانی تەكنیكی كە لە 2021ەوە پێكهێنراون تائێستا بەردەوامن لەسەر كاری خۆیان، پێش ماوەیەك داوایان لەئێمە كرد لەسنوری ناحیەی باتێل شوێنێكیان بۆ دابین بكەین تائەو خۆڵەی لەشوێنی فرۆكەخانەکە دەردەهێنرێت فڕێبدرێت ئێمەش شوێنێكمان بۆ دابینكرد». « لەدوایین سەردانی مەسرور بارزانی، سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ قەزای سێمێل و شوێنی فرۆكەخانەكە ئەوەی من لێم بینیی زۆر جددیە لەتەواوكردنی پرۆژەكە، هەركاتێك ئیشە تەكنیكیەكان و دیزانەكە تەواو بوو و لەهەمووی گرنگتر پارەی بۆ دابینكرا ئەوا بەدڵنیایی دووبارە دەست بەدروستكردنەوەی دەكرێت». خەلیل مەحمود قایمقامی قەزای سێمێل وای وت. لەئەیلولی  2021 مەسرور بارزانی ، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوەوو گەیاندن و پارێزگاری دهۆك سەردانی قەزای سێمێل شوێنی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆكیان كرد، ئەوكات مەسرور بارزانی رایگەیاند: لەكابینەكانی پێشوودا بڕیاری دروستكردنی فرۆكەخانەی دهۆك دەرچووەو بڕێك بودجەی بۆ دابینكراوە كەمێك ئیشی لەسەر كراوە بەداخەوە بەهۆی قەیرانی دارایی نەیانتوانیوە پرۆژەكە تەواو بكەن . پاش تێپەڕبوونی زیاتر لەدووساڵ لەسەردانەكەی سەرۆكی حكومەت دیزاینی تازەی فرۆكەخانەكە تەواو بووەو وابڕیارە ئاراستەی ئەنجومەنی وەزیران بكرێت تاوەكو دووبارە بەپێی دیزانەكە كار لەسەر پرۆژەكە بكرێت . ئانۆ جەوهەر، وەزیری گواستنەوەو گەیاندنی حكومەتی هەرێم، لەپەراوێزی كوانفرانسێ‌ مێپس كە لەزانكۆی ئەمریكی دهۆك بەڕێوەچوو وتی :» بەخۆشحاڵییەوە دەتوانم ئەوە رابگەیەنم  دیزاینی تازەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك لەو كۆمپانیایەی كەگرێبەستی هەبوو لەگەڵ حكومەت تەواو بووەو لەم رۆژانەدا بەرزدەكرێتەوە بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران و دوای دیزاینەكە دەچینە قوناغێكی تر». پەیامنێری هاوڵاتی زیاترلە 10 رۆژ چاوەڕێی ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوە و گەیاندنی هەرێمی كوردستانی كرد تاوەڵامی ئەو پرسیارانە بداتەوە كە لەسەر فڕۆكەخانەكە بۆی ناردووە. پێشتر عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆك رایگەیاندبوو: لەم رۆژانەدا مزگێنی خۆش دەدەینە هاووڵاتیانی پارێزگای دهۆك، دیزاینێكی نوێ كە لەگەڵ ئەم سەردەمە بگونجێت بۆ فڕۆكەخانەكە كراوەو رەوانەی وەزارەتی گواستنەوە كراوە. هاوكات دیلان رەشاد، وتەبێژی وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندنی هەرێم رایگەیاندبوو: پرۆژەكە دوو قۆناغە، قۆناغی یەكەم دیزاینكردنەوەی پڕۆژەكەیەو قۆناغی دووەمیش جێبەجێكردنیەتی كە لەسەر نزیكەی هەزار هێكتار زەوییەو بڕی 12 ملیۆن و 832 هەزار دۆلاری بۆ دابینكراوە.  لەلایەن خۆشیەوە ماجد سەید، جێگیری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری هونەری بەهاوڵاتی وت : ئەگەر وەزیری گۆاستنەوەو گەیاندن ئەو قسانەی كردبێت دیارە ئەو زیاتر دەزانێت، من ئاگاداری هیچ شتێك نیم، نازانم كەی دووبارە دەست بەدروستكردنەوەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك دەكرێت».

شەنای فاتیح بەهۆی نزیكبوونەوەی وەرزی زستان و بەرزبوونەوەی خواستی هاووڵاتیان لەسەر کارەبای نیشتیمانی، کاتژمێرەکانی کارەبای نیشتیمانی کەمبووەتەوە، بەجۆرێک هەندێک رۆژ کەمتر لەهەشت کاتژمێر کارەبای نیشتیمانی دەدرێتە هاووڵاتیان، وەزارەتی کارەباش  هۆکاری کەمبوونەوەکە بۆ پرۆسەی چاکسازی لەهەردوو یەكەی وێستگەی خەبات دەگەڕێنێتەوە. وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان لەڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە بەهۆی پرۆسەی چاکسازی لەهەردوو یەكەی وێستگەی خەبات ٣٠٠ مێگاوات کارەبا لەڕۆژی (١٥)ی ئەم مانگەوە کەمبووەتەوە. لەڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە کە تاكۆتایی مانگ پرۆسەکە تەواودەبێت و وێستگەکە دەکەوێتە کارو ماوەکانی پێدانی کارەبا ئاسایی دەبێتەوە، ئەم چاکسازییە هاوکاتە لەگەڵ بەرزبوونەوەی خواست لەسەر کارەبا بەهۆی سەرماوە، بۆیە ماوەی چەند رۆژێکە کاتەکانی پێدانی کارەبا کەمبووەتەوە. هاوکات، بەهۆی کەمبوونەوەی کاتژمێرەکانی کارەبای نیشتیمانییەوە  کاتژمێری کارکردنی موەلیدەکان زیادیان کردووە، قارەمان مەولوود، سەرۆکی لیژنەی بەدواداچوونی موەلیدە ئەهلییەکانی هەولێر لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: چەند خشتەیەک لەسەر داواکاری هاووڵاتیان دانراوە بەشێکی ٢٤ کاتژمێرییەو داواکراوە هەرکاتێک کارەبای نیشتیمانی ببڕێت موەلیدەکان بخرێنە کارو نرخ کێشە نییە، ئەوانە رۆژانە زیاتر لە ١٦ کاتژمێر کارەبای موەلیدەیان پێدەدرێت. وتیشی: بەشێکی تر هەیە لەکاتژمێر ٦:٣٠ تا ٨:٣٠ی بەیانی کارەبا هەیە، کاتژمێر سێ تا چواری عەسر پشوویەک بەموەلیدەکان دەدرێن، لەکاتژمێر چوارەوە تایەکی شەو کارەبای موەلیدە دەدرێتە هاووڵاتیان، ئەمانیش رۆژانە زیاتر لە ١٢ کاژمێر کارەبایان پێدەدرێت. کاتژمێرەکانی کارەبای موەلیدە لەهەولێر زیاترە بەراورد بەسلێمانی، بۆ نموونە مانگی رابردوو لەشاری سلێمانی ١٦٠ کاتژمێر موەلیدەکان کاریان کردبوو، بەڵام لەهەولێر ٣٠٠ کاتژمێر کارەبای موەلیدە هەبووە. قارەمان مەولوود وای وت. تاریق سەمین، سەرۆكی كۆمەڵەی موەلیدە ئەهلییەكانی سلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: ئێمە خشتەی کارکردنی کارەبای موەلیدە ئەهلییەکانمان هەیە، ئەویش لەکاتژمێر ٦:٣٠ بۆ هەشتی بەیانی، هەروەها کاتژمێر ١٢ی نیوەڕۆ بۆ یەکی شەو. وتیشی: ناتوانین بڵێین ئەوەندە کاتژمێر کارەبای موەلیدە دراوەتە هاووڵاتیان،  لەبەرئەوەی هەرکاتێک کارەبای نیشتیمانی ببڕێت کارەبای موەلیدە بەهاووڵاتیان دەدرێت و کاتژمێرەکانی کارەبای نیشتیمانی جێگیر نییە. سەبارەت بەمانگی رابردوو، تاریق سەمین وتی: مانگی تشرینی یەکەم لەشاری سلێمانیدا ١٦٠ کاتژمێر کارەبای موەلیدە بەهاووڵاتیان دراوەو نرخی ئەمپێرێک کارەبای موەلیدەش لەنێوان شەش بۆ حەوت هەزار دینار بووە، بەڵام بەهۆی زیادکردنی کاتژمێرەکانی کارەبای موەلیدەوە بۆ مانگی تشرینی دووەم نرخەکە زیاد دەکات. پاش ٣٢ ساڵ لەحوکمڕانی کوردی هێشتا نەتوانراوە كارەبای ٢٤ كاتژمێری دابینبکرێت  بۆ هاووڵاتیان ، لەكاتێكدا سیستەمی پێوەری زیرەک و پریپەید خراونەتە کار. عەلی حەمە ساڵح، پەلەمانتاری پێشووی پەرلەمانی کوردستان،  لەنووسینێکدا لەتۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک باس لەوەدەکات کەدانیشتوانی سلێمانی و گەرمیان و هەڵەبجەو راپەڕین نزیکەی ٤٢٪ ی دانیشتوانی هەرێمی کوردستانن، بەڵام ٣٣.٥٪ ی کارەبایان پێدەدرێت، شاری هەولێر٤٢.٥٪ی پێدەدرێت و شاری دهۆکیش ٢٤٪. پێشتر ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: هێشتا زووە بۆ وەزری زستان و مانگێكمان لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی بزانین كەئیمكانیەتمان چەندە بۆ پێدانی كارەبا تا بیدەینە هاوبەشەكانمان، بۆیە ناشزانین خواستی كارەبا بۆ وەرزی زستان چۆن دەبێت». وتیشی:» بەرهەممان دیار نییەو چاوەڕێی سووتەمەنی و پارەین، چونكە لەئێستادا بارودۆخێكی دارایی خراپ هەیە، وەزارەتی كارەبا لەئێستادا لەسەر خەتە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ ئەوەی بارودۆخی سووتەمەنی باشتربێت، هەروەها دیار نییە كەئێمە بودجەمان دەبێت یان نا، بۆیە نامانەوێت زانیاری هەڵە بدەین».

سەركۆ جەمال دوو پزیشكی پسپۆڕ لەسلێمانی دەستگیركراون‌و سزای ساڵێك زیندانییان بەسەردا سەپێندراوە، دەستگیركردنەكەیان پەیوەندی بە كەیسی نەشتەرگەریی هاووڵاتییەكەوە هەیە کە گیانی لەدەستداوە، سەندیكای پزیشكان هەوڵی ئازادكردنی پزیشکەکان دەدات و دەڵێت ئەو كەسەی نەشتەرگەرییەكەی بۆكراوە نەخۆشی دڵی هەبووە، كەسوكاری هاووڵاتییەکەش ئەوە رەتدەكەنەوەو دەڵێن بەهیچ شێوەیەك نەخۆشی دڵی نەبووە .وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر دۆسییەکە لیژنەی لێكۆڵینەوەی پێكهێناوە.   وتەی هەریەك لەسەندیكای پزیشكان و كەسوكاری هاووڵاتییەکە لەیەكتر جیاوازن رۆژی 25-11-2023 لقی سلێمانی ئەنجومەنی باڵای سەندیكای پزیشكان راگەیەندراوێكی بڵاوكردووەتەوە‌و نووسیویەتی:» لەسەرەتای بابەتەكەوە لەسەر هێڵین لەگەڵ بەڕێزان لەوەزارەتی دادو بەڕێزان لەدادگای پیاهەڵچوونەوەی سلێمانی بەمەبەستی پیاچوونەوەی بڕیارەكەو ئازادكردنی ئەو دوو پزیشكە بەڕێزە لەزووترین كاتدا». بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، ئەو دوو پزیشكەی كەدەستگیركراون، یەكێكیان پزیشكی نەشتەرگەریی گشتی‌و ئەوی تر پزیشكی بێهۆشكارییە، هەریەكەیان سزای ساڵێك زیندانیكردنیان بۆ دەرچووە، بەڵام بەوتەی سەرچاوەیەك لەدادگای سلێمانی پزیشكەكان تانەیان لەبڕیارەكە داوەو تەممیزیان كردووەتەوەو نزیكەی هەفتەیەك لەمەوبەر بڕیاری دادگا بۆ زیندانیكردنیان دەرچووەو كەیسەكە لەدادگای سلێمانییە. وەك سەندیكای پزیشكان دەڵێت :» ئەم دوو پزیشكە، چوار ساڵ  لەمەوبەر نەشتەرگەریی بچوككردنەوەی گەدەیان بۆ هاووڵاتییەک بەناوی (فەیسەڵ) كردووەو گیانی لەدەستداوە، كەسوكاری هاووڵاتییەکە لەدادگا سكاڵایان تۆماركردووە‌و لەسەر بنەمای ئەم سكاڵایە، دادگا دوو پزیشكەكەی تۆمەتباركردووە بە «كەمتەرخەمی»، بەتایبەتیش لەوەدا هاووڵاتییەکە پێشتر نەخۆشی دڵی هەبووە. تەندروستی سلێمانی دەڵێت ئەوان دەستتێوەردانیان لەدۆسیەكەدا نەكردووە هاوڵاتی پەیوەندی كرد بە سامان لەتیف وتەبێژی تەندروستی سلێمانی بەڵام ناوبراو رایگەیاند:»تەندروستی سلێمانی دەستتێوەردانی لەدۆسیەكە نەكردووەو سەندیكای پزیشكان ئاگاداری وردەكاری دۆسیەكەیە».   پزیشكێك لەسەندیكای پزیشكان زانیاری بۆ هاوڵاتی ئاشكرادەكات هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند ئەندامێكی لقی سلێمانی سەندیكای پزیشكانەوە كرد هیچ یەكێكیان ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە بەفەرمی لێدوان بدەن، یەكێك لەئەندامانی سەندیكا كەخۆی پزیشكە بەمەرجی ناونەهێنانی قسەی بۆ هاوڵاتی كردو وتی:»ئەو كەیسە بۆ ساڵی 2016 دەگەڕێتەوەو نەشتەرگەرییەكە لەنەخۆشخانەیەكی ئەهلی ئەنجامدراوە (ناوی نەخۆشخانەكە لەلای هاوڵاتی پارێزراوە)، لەلایەن هەردوو دكتۆر هیواو دكتۆر عامر كەیەكەمیان پزیشكی نەشتەرگەری گشتی و ئەوی دیكەشیان پزیشكی بێهۆشكارییە، بەڵام ئەو كەسەی نەشتەرگەرییەكەی بۆ ئەنجامدراوە نەخۆشی دڵی هەبووە». ئەو سەرچاوەیە لەسەندیكای پزیشكان وتیشی:»ئەو هاووڵاتییە یەكسەر دوای نەشتەرگەرییە بەماوەیەكی كەم گیانی لەدەستداوە، بۆ لێكۆڵینەوەش ئەو هاووڵاتییەی نەشتەرگەرییەكەی بۆ ئەنجامدراوە براوەتە پزیشكی دادی و لەڕاپۆرتی پزیشكی دادیی هۆكاری مردنەكە نووسراوە «گەورەبوونی دڵ» كەئەوەش بەو مانایەی پێشتر نەخۆشی دڵی هەبووە». «هیچ نەشتەرگەرییەك بەبێ واژۆی نەخۆش ئەنجام نادرێت، بەڵام كێشەیەكی یاسایی هەیە كەهەر نەشتەرگەرییەكی گەورە بەتایبەت ئەگەر نەخۆشەكە قەڵەو بێت یاخود تەمەنی زۆربێت دەبێت ئیكۆی دڵ بكات، بەڵام بەداخەوە ئەوەی تێبینی كراوە سۆنەری دڵەكە ئاماژە بەنەخۆشی دڵەكەی نەكراوە كەچووەتە بەردەم پزیشكی نەشتەرگەری و بێهۆشكاری، دەبوو ئاماژە بەنەخۆشی دڵەكە بكرێت و تێپەڕیوە»، ئەو سەرچاوەیەی سەندیكای پزیشكان وای وت. وەك ئەو سەرچاوەیە دەڵێت:»پزیشكی بێهۆشكار وتوویەتی لەوكاتەدا فشاری خوێنی نەخۆشەكە 16 بە 9 بووە كە لەوە زیاتریش هەبووە كێشەی نەبووەو نەشتەرگەری بۆ كراوە، بەڵام كێشەی ئەو هاووڵاتییەی نەشتەرگەرییەكەی بۆ كراوە دڵ گەورەبوون بووەو لەئیكۆكەشدا ئاماژەیەكی روونی نەداوە بەپزیشكەكان كەنەشتەرگەرییەكە ئەنجام نەدەن، لەسەرەتاشەوە گومانی ئەوە كراوە گیانلەدەستدانی هاووڵاتییەکە بەهۆی خوێنبەربوونی ناوەكی بووبێت». بەوتەی ئەو سەرچاوەیە «سەندیكا داوای كردووە بڕیارەكە رابگیرێت چونكە ئەو پزیشكانە مامۆستای زانكۆن و هەڵەكەش بەئەنقەست ئەنجام نەدراوە، بۆیە داوایان لەوەزارەتی تەندروستی و داد كردووە چاو بەبڕیارەكەدا بخشێنێتەوە». هەردوو پزیشكەكە بەوتەی ئەو سەرچاوەیەی سەندیكای پزیشكان لەئێستادا لەزیندانن و سزای ساڵێك زیندانیكردنیان بۆ دەرچووەو سەرەتاش سكاڵاكە لەوەزارەتی تەندروستی تۆماركراوە.   سەرچاوەیەك لەدادگای سلێمانی دەڵێت دۆسیەكە لەژێر لێكۆڵینەوەدایەو داوای تەممیزكراوە هاوكات سەرچاوەیەك لەدادگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت:» یەكێك لەدكتۆرەكان پزیشكی نەشتەرگەری گشتییەو ئەوی دیكەشیان پزیشكی بێهۆشكارە، هەفتەی رابردوو بڕیارەكە دەرچووەو دكتۆرەكان داوای تەممیزیان كردووەتەوە گوایە ئەوان كەمتەرخەم نین». سەرچاوەكە وتیشی:»دادگای تەممیز سەیری دۆسیەكە دەكاتەوەو جارێ وردەكاری دیكە لەوبارەیەوە بڵاوناكرێتەوە تابڕیاری كۆتایی دادگا دەرنەچێت».   برای ئەو هاووڵاتییەی نەشتەرگەری بچوكکردنەوەی گەدەی بۆ كراوە قسە بۆ  دەكات فەیسەڵ موشیر ناوی هاووڵاتییەیە كە گیانی لەدەستداوە، هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە ئەسعەد موشیر كە برا گەورەیەتی، ناوبراو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئەو رووداوە بۆ 5-11-2017 دەگەڕێتەوە نەك 2016، براكەم هیچ نەخۆشییەكی دڵی نەبووەو دەیانەوێت ئەوە بكەن بەپاساو، ئێستاش دادگا بڕیاری زیندانیكردنی ساڵێكی بۆ پزیشكەكان دەركردووە». وتیشی:»براكەم هیچ كێشەیەكی تەندروستی نەبووە تەنها ویستوویەتی كێشی خۆی دابەزێنێت و گەدەی ببڕێـت، لەدادگا پزیشكەكان بەشەڕهاتن لەسەر ئەنجامی پشكنینەكان، دوو كاتژمێر بوو براكەم مردبوو ئینجا خوێنیان لێگرتووە بۆ پشكنین، من وای بۆ دەچم براكەم هەر بەمردوویی نەشتەرگەری بۆكراوە هەرچەندە پزیشكی دادوەریش سەرەتا هەمان شتیان وت بەڵام دواتر راپۆرتەكەیان بەشێوەیەكی تر كردووە». «حەوت ساڵ دەبێت ئەو پزیشكانە نەهاتوونەتە لای ئێمە هەر بڵێن داوای لێبوردن دەكەین ئەو رووداوە روویداوە لەكاتێكدا هەرئەوكات سكاڵامان تۆماركردووە، من دەستخۆشی لەدادوەرەكە دەكەم كەبڕیارەكەی دەركردووە، ئێمە بەهیچ شێوەیەك رازی نین ئەو پزیشكانە ئازاد بكرێن». ئەسعەد موشیر برای فەیسەڵی كۆچكردوو وای وت.   وەزارەتی تەندروستی لێكۆڵینەوە لەڕووداوەكە دەكات لەلایەن خۆشیەوە د.سەركار سورچی وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لیژنەی لێكۆڵینەوەی سەبارەت بەو دۆسیەیە پێكهێناوە، بەڵام تائێستا نەگەیشتووینەتە ئەنجام و هەركات گەیشتینە ئەنجام بەڕای گشتی رایدەگەیەنین».   زانیاری لەبارەی نەشتەرگەری بچووككردنەوەی گەدە د.كارزان محەمەد تاهر پسپۆڕی نەشتەرگەری گشتی لەبارەی نەشتەرگەری بچوككردنەوەی گەدەوە دەڵێت: ئەو نەشتەرگەرییە بەئامێری هەناوبینی( laparoscope)  دەكرێت، خوێنی كەم لێدەڕوات، ئازاری كەمە، سكی نەخۆشەكە ناشیرین ناكات، زوو لەسەر جێگە هەڵدەسێتەوە، زوو دەست بەچالاكی دەكاتەوەو زوو چاكدەبێتەوە. دەشڵێت: لەنەشتەرگەریەكەدا بە ٤-٥ كونی ١سم و نیو سم، دەچیتە ناو سكی نەخۆشەكەوە، سەرەتا بەئامێری تایبەتی وزەدار، گەدە لەپەردە چەوری ناوسك جیادەكەیتەوە، دوای ئەوە نزیكەی ٨٠٪ی گەدە لەمسەر بۆ ئەوسەر بەئامێری ستاپلەر ( stapler) دەبڕێت و دەیدورێتەوە، نزیكەی ٢٠٪-٢٥٪ دەهێڵێتەوە. ئەو پزیشكە باس لەوەشدەكات دوای نەشتەرگەریەكە کەسەکە وەك جاران خواردنی زۆری پێناخورێت و كێشی دادەبەزێت بەهۆی بچووكردنەوەی گەدەوە، بەخواردنێكی كەم گەدە پڕدەبێت و کەسەكە زوو هەست بەتێربوون دەكات.

سەركۆ جەمال گفتوگۆكانی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵیی عێراق بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی توركیاوە بەردەوامن، بەڵام هێشتا بەهۆی گرێبەستە نەوتیەكانی هەرێمەوە نەگەیشتوونەتە ئەنجام، توركیاش لەهەوڵدایە بۆ ئەوەی بەزووترین كات هەناردەی نەوتی هەرێم لەخاكەكەیەوە دەستپێبكاتەوە بەهۆی ئەو قازانجەی دەیكات. رۆژی 27-11-2023 وەفدێكی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدای كردەوەو لەگەڵ سەرۆكوەزیرانی عێراق كۆبوونەوە، هاوكات لەگەڵ سەردانی وەفدەكە باڵیۆزی توركیاش لەعێراق گەیشتە هەرێم و دەستی بەكۆبوونەوە كرد لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمی كوردستان، پرسی سەرەكییش دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان بوو. لەدوایین سەردانیدا وەفدی هەرێم لەبەغدا كە (ئاوات شێخ جەناب) وەزیری دارایی سەرۆكایەتیی دەكرد، پێكهاتبوو لەهەریەكە لە (ئومێد سەباح) سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران‌و (ئامانج رەحیم) سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران‌و (عەبدولحەكیم خەسرۆ) سەرۆكی فەرمانگەی هەماهەنگی‌و بەدواداچوون‌و (خالید هادی چاوشلی) راوێژكار لەئەنجومەنی وەزیران. بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی دارایی هەرێم، ئەم وەفدە بۆ سێ تەوەری سەرەكی چووەتە بەغداد كەئەوانیش   پرسی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، هەمواركردنەوەی یاسای بودجەو پرۆسەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستانن. مانگی 11ی ئەمساڵ وەفدی عێراق بەسەرۆكایەتی وەزیری نەوت سەردانی هەولێری كرد بۆ تاووتوێكردنی پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی بەندەری جەیهانی توركیاوە كە لە 25ی ئازاری رابردوەوە راوەستاوە، وەفدی حكومەتی عێراق لەهەولێر چەند پێشنیازێكی بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت گەڵاڵەكردووە، بەڵام تائێستا بڕیار لەوبارەیەوە نەدراوە، بەوتەی ئەندامێکی وەفدەكە كەهاوڵاتی قسەی لەگەڵ كردووە پرسی دەستكاریكردنی گرێبەستی كۆمپانیا بیانییەكانی كەرتی نەوتی هەرێم یەكێك لەبابەتە گرنگەكانی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتە، وەزارەتی نەوتی عێراق دەیەوێت گرێبەستی ئەو كۆمپانیایانە لەهەرێم لەگرێبەستی «هاوبەشی لەبەرهەم»ەوە بگۆڕێت بۆ «هاوبەشی لەقازانج»، ئەمەش بابەتێكە كە كۆمپانیاكانی نەوت رەتیدەكەنەوە، بۆیە وەك سەرچاوەكە باسی دەكات دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم كاتی دەوێت و پێویستە دانوستانی زیاتری لەبارەوە بكرێت. وەك پشتڕاستكردنەوەیەك بۆ وتەی ئەو سەرچاوەیەی هاوڵاتی قسەی لەگەڵ كردووە، باسم محەمەد، بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق بەمیدیا عێراقیەكانی وتووە:» بەرپرسەكانی كەرتی نەوتی عێراق لەسەرەتای مانگی ئایندە لەگەڵ نوێنەرانی كۆمپانیا نەوتییە نێودەوڵەتییەكان و بەرپرسانی كوردی عێراق كۆدەبنەوە، بڕیارە گفتوگۆی هەمواری گرێبەستەكان بكرێتەوە كە تیشك دەخاتەسەر دوایین هەوڵەكان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی باكور لەڕێگەی توركیاوە. ئەو بەرپرسە عێراقییە ئەوەشی خستووەتەڕوو:» دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت كە لەمانگی ئازارەوە راگیراوە، پەیوەستە بەگفتوگۆكان لەسەر گرێبەستەكان  كەگرێبەستی بەشداریكردنە لەبەرهەم و دەبێت بگۆڕدرێت بۆ مۆدێلی دابەشكردنی قازانج، لەكاتێكدا ئەگەر بگەینە رێككەوتن لەگەڵ كۆمپانیاكان بۆ گۆڕینی گرێبەستەكان ئەوە هەناردەكردنی نەوت لەڕێگەی توركیاوە دەستپێدەكاتەوە». بریكاری وەزارەتی نەوتی عێراق پێشبینی دەكات لەگەڵ كۆمپانیاكان بگەنە رێككەوتن، دەشڵێت «كۆمپانیاكان خواستیان لەسەر بەردەوامیی كاركردن لەهەرێمی كوردستان بەبێ گرفت هەیە». رۆژی 27-11-2023 عەلی رەزا گوینای باڵیۆزی توركیا لەعێراق سەردانی هەرێمی كوردستانی كردو سەرەتا لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆبوەوە، دواتر مەسرور بارزانی رایگەیاند: هاوڕابووین لەسەر گرنگیی هەناردەكردنەوەی نەوتی كوردستان لەزووترین كاتدا. پاشانیش باڵیۆزی توركیا لەعێراق لەگەڵ نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كۆبووەوە، دواتر سەرۆكایەتی هەرێم رایگەیاند: دەربارەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كورستانیش، باڵیۆزی توركیا ئامادەیی وڵاتەكەی بۆ هەناردەكردنەوە دووپات كردەوە، دواتر سەرۆكی هەرێمی كوردستان سوپاسی هەڵوێستی توركیای كردو ئاماژەی بەوەدا كە بۆ ئەم مەبەستە ئێستا هەولێرو بەغدا خەریكی گفتوگۆی تەكنیكین. مەسرور بارزانی رۆژێك دوای كۆبوونەوە لەگەڵ باڵیۆزی توركیا لەعێراق رایگەیاند: وەفدی حكومەتی هەرێم بۆ چارەسەركردنی كۆمەڵێك لەو گرفتانەی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی ماون، لەبەغدادن، بۆ ئەوەی بتوانن رێگەچارەی گونجاو بەتایبەتی بۆ بابەتی بودجەو دواكەوتنی موچەی خەڵكی هەرێم بدۆزنەوە‌و بگەنە ئەنجامێكی ئەرێنی. وتیشی: بۆ بابەتی نەوت‌و غاز پێویستمان بەداڕشتنی یاسایەكی فیدراڵی پێشكەوتوو، لەسەر بنەمای دەستور هەیە، بۆ ئەوەی بتوانین جارێكی تر مەسەلەی بەرهەمهێنان‌و هەناردەكردنی نەوت دەستپێبكەینەوە، ئەمە هەمووی دەبێت بەدەستكەوت، نەك تەنیا بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان، بەڵكو بۆ هەموو خەڵكی عێراق. 23 ی ئەم مانگە كەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتیەكانی هەرێمی كوردستان بەوەكالەت، رایگەیاند:» لەڕووی تەكنیكیەوە كێشەیەكی وانییە بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم، بەڵام ئەوەی كێشەیە لەبودجەی عێراقدا هەشت هەزارو 690 دینار بۆ تێچووی بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوت دیاریكراوە، كۆمپانیاكانی نەوت لەهەرێم ناتوانن بەو بڕە پارەیە نەوت بەرهەمبهێنن». وتیشی:»بۆیە داوای زیادكردنی ئەو پارەیە كراوە تاكۆمپانیاكان بتوانن دەست بەبەرهەمهێنانی نەوت بكەنەوە، بۆ ئەو مەبەستەش وەزارەتی نەوتی عێراق داوای چەند داتایەكیان لەئێمە كردووە ئێمەش ئەو داواكاریەمان جێبەجێكردووە، چاوەڕوان دەكەین پێش سەرەتای مانگی 12 ی ئەمساڵ گفتوگۆ لەوبارەیەوە دەستپێبكاتەوە». بەوتەی وەزیری سامانە سروشتیەكانی هەرێم، وەزارەتی نەوتی عێراق داوای گرێبەستی كۆمپانیا نەوتیەكانیان لەهەرێم كردووە لەگەڵ زانیاری لەبارەی كێڵگەكانی نەوت لەهەرێم و ئەوەشیان رادەستكراوەو هیواخوازن تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە چارەسەر بكرێت. كەمال محەمەد باس لەوەشدەكات «لە 25ی 6ی ئەمساڵەوە تائێستا بەردەوام 80 بۆ 85 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رادەستی حكومەتی عێراق كراوە لەسەر ئەو بنەمایەش بڕێك پارە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بەقەرز بۆ هەرێمی كوردستان نێردراوە». بەوتەی ئەو ئەندامەی وەفدی هەرێم بۆ بەغدا محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق رایگەیاندووە بۆ تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم بەدوای «رێگەچارە»یەكدا دەگەڕێن، هاوكات باس لەوەشدەكات لەكۆبوونەوە لەگەڵ وەفدی هەرێم، وەفدەكەی عێراق تێبینی تەكنیكییان زۆربووە لەسەر هەناردەی نەوتی هەرێم، سەرچاوەكە بۆ هاوڵاتی ئاشكرایكرد داوایان لەمحەمەد شیاع سودانی كردووە شێوازی خەرجكردنی شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكانی نەوتیی لەهەرێم گۆڕانكاری تێدا بكرێت. مەسرور بارزانی لەدوایین راگەیەندراودا لەبارەی كۆبوونەوەكەی رۆژی 11-12-2023 لەگەڵ حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند:» ئەگەر هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم هەیە، وەفدی عێراق گەڕاوەتەوە بۆ بڕیاردان لەسەر پێشنیارەكان، كۆبوونەوەیەكی باشمان هەبوو لەگەڵ وەزیری نەوتی عێراق، ئەوەی لەسەر هەرێم بووە لەڕووی كاری تەكنیكی یان یاسایی، هەرچی ئەركی سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە جێبەجێ كراوە». وتیشی:»لەقسەكردندا گەیشتینە زۆر تێگەیشتنی باش، ئەوان گوتیان دەگەڕێینەوە بۆ ئەوەی دوا بڕیار لەسەر پێشنیارەكان بدەین، من ئومێدم زۆرە ئینشاڵا بگەینە ئەنجامێكی باش‌و وەڵامێكی باشیش بۆ خەڵك هەبێت، ئەگەری هەناردەكردنەوەی نەوت هەیە». لەپێش كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆكی حكومەت و وەفدی هەرێم، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند:»هەنگاوی یەكەم دەبێت هەوڵی دووبارە وەبەرهێنانەوەی نەوت بدەین، پاشان لەهەنگاوی دووەم ئێمە لەگەڵ بەرپرسانی توركیا لەگفتوگۆداین بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی هێڵی عێراق- توركیا. وتیشی:» بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم گفتوگۆو لێكتێگەیشتنی باشمان لەگەڵ بەرپرسانی توركیا هەیە. رۆژی دووشەممە 13-11-2023 دووەمین كۆبوونەوەی هەردوو وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدراڵ لەڕۆژی دووەمی سەردانی وەزیری نەوتی عێراق بۆ هەولێر بەڕێوەچوو. لەدوای كۆبوونەوەیان لەگەڵ نوێنەری كۆمپانیاكان، وەفدەكەی عێراق سەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیان كرد. سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بڵاویكردووەتەوە: لەكۆبوونەوەكەدا سەرۆكی هەرێمی كوردستان جەختی لەپشتگیریی خۆی بۆ گفتوگۆو هەنگاوەكانی حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و دووبارە ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان كردووەتەوە، هەروەها ئاماژەی بەوەكرد وەستانی ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان زیانێكی گەورەی بەداهاتی گشتیی عێراق گەیاندووە، بۆیە دەستپێكردنەوەی هەرچی زووتری ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كورستانی، بەگرنگ و پێویست زانی. بەشێك لەمیدیا عێراقییەكان ئاشكرایانكردووە كە جگە لەكێشەی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە، یەكێكی دیكە لەگرفتەكانی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، ئەوەیە  توركیا مەرجی هەیە بۆ رێگەدان بەدەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی بەندەری جەیهان، مەرجەكانیش یەكێكیان لێخۆشبوونە لەو سزا ماددیەی كەدادگای پاریس بەسەریدا سەپاندووەو بڕەكەی یەك ملیارو 500 ملیۆن دینارە، هاوكات مەرجێكی دیكەی ئەوەیە كەئەو نەوتەی پێیدەفرۆشن و نەوتی هەرێمە بەهەمان نرخی پێشوو بێت كە 19 دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك، لەبەرامبەردا عێراق بەوە رازی نییەو وەك فشارێك بۆ رازیكردنی توركیا باس لەنۆژەنكردنەوەی بۆری هەناردەی نەوتی نێوان عێراق- سوریا دەكات. تا 25-3-2023 حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەفەرمی رۆژانە 450 هەزار بەرمیل نەوتی دەفرۆشت، كە لەمانگێكدا دەكاتە زیاتر لە 13 ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوت، ئەگەر بۆ هەر بەرمیلێك نەوت 72 دۆلار هەژمار بكرێت ئەوا لەمانگێكدا كردوویەتیە سەروو یەك ملیار دۆلاری مانگانە. زانیاریەكانی هاوڵاتی ئەوە دەردەخات، زۆرترین تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لەعێراق گەیشتووەتە نزیكەی شەش دۆلار بۆ بەرمیلێك، بەڵام لەهەندێك ناوچەی هەرێم بەخەرجی بەرهەمهێنان و گواستنەوەش هەندێك جار گەیشتووەتە سەروو 30 دۆلار، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا وەك سەرچاوەیەك لەوەزارەتی سامانە سروشتیەكان بەهاوڵاتی وت: تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لەهەرێم لەهەندێك ناوچە زیاتر دەبێت لەعێراق ئەگەر كۆمپانیای سۆمۆی عێراقیش سەرپەرشتی بكات، ئەو زانیارییانە لەكاتێكدایە پێشتر وەزیری نەوتی عێراق ئەوەی ئاشكراكردبوو كەتێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم سێ هێندەی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی عێراقە. هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 25ـی ئاداری 2023ەوە لەسەر بڕیاری دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتیی لەپاریس لەئەنجامی سكاڵایەكی عێراق لەدژی توركیا راگیراوە.