سەنتەری میترۆ: ژینگەی ئازادی رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان، ژینگەی دەربازبوونە لە سزای تاوان بەرامبەر رۆژنامەنووسان

شەنای فاتیح زیاتر لەدوو مانگ بەسەر دەستپێکردنی ساڵی خوێندنی ٢٠٢٣-٢٠٢٤ تێپەڕدەبێت و لەسێ هەزار قوتابخانەی سنووری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەدا بەهۆی پێنەدانی موچەکانیانەوە بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندن کراوە، تائێستا روون نییە چارەنووسی خوێندن لەسنووری ئەو دوو پارێزگایەدا بەکوێ دەگات، مامۆستایەکی ناڕازیش دەڵێت درێژە بەناڕەزایەتییەکان دەدەن، هیچ بڕیارێک بۆ شکاندنی بایکۆت نییەو لەم نزیکانەشدا کاتی خۆپیشاندانی نوێ رادەگەیەنن. عادل حەسەن، مامۆستای ناڕازی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: مەترسی لەسەر پڕۆسەی خوێندن نییە، هیچ لایەنێک ناتوانێت پڕۆسەی خوێندن لەهەرێمی کوردستاندا رەتبکاتەوە، ئەو بڕیارە لای ئەنجومەنی هەرێمی کوردستانەو ئەوە تەنها پڕوپاگەندەی میدیاییە. وتیشی: ساڵی خوێندنی ٢٠١٦-٢٠١٧ مانگی کانوونی دووەم دەستکرا بەخوێندن و ساڵەکەش هەژمارکرا، هەروەها بەهۆی کۆرۆناوە ساڵی ٢٠٢٠ وەرزێک دەوام کراو خوێندنیش هەژمارکرا. « ئێمە درێژە بەناڕەزایەتییەکان دەدەین و هیچ بڕیارێک بۆ شکاندنی بایکۆت نییەو لەم نزیکانەشدا کاتی خۆپیشاندانی نوێ رادەگەیەنین.» عادل حەسەن وای وت. لەساڵانی رابردوودا خوێندکاران لەم کاتەدا تاقیکردنەوەی نمرەیەکی نیوەی وەزری یەکەمیان   ئەنجامدەدا، هەرچەندە لەبەشێکی قوتابخانەکانی سلێمانیدا خوێندکارانی پۆلی ١٢ دەوام دەکەن و درێژە بەخوێندنی خۆیان دەدەن. مریەم قادر، مامۆستای یەکێک لەئامادەییەکانی شاری سلێمانییە، لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەقوتابخانەکەماندا مامۆستایان بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندنیان کردووەو تەنها خوێندکارانی پۆلی ١٢ دەوام دەکەن، پۆلەکانی ١٠ و ١١ تەنها کتێبیان وەرگرتووەو دەوام ناکەن. هەفتەی رابردوو خوێندکارانی پۆلی ١٢ لەبەردەم بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی خۆپیشاندانیان ئەنجامداو داوای کەمکردنەوەی پڕۆگرامی خوێندنیان کرد، بەڵام تائێستا بەشێوەیەکی فەرمی وەڵام نەدراونەتەوە. لەماوەی رابردوودا دەنگۆی هەڵوەشاندنەوە یان رەتکردنەوەی ئەمساڵی خوێندن لەلایەن رێکخراوی  یونسکۆوە بڵاوکرایەوە، هاوڵاتی پەیوەندی بەوەزارەتی پەروەردەوە کرد تا راستی زانیارییەکان لەو بارەیەو چارەنووسی پڕۆسەی خوێندن بەوەرگرانی بگەیەنێت، بەڵام هیچ یەكێك لەوەزیرو بەرپرسانی وەزارەتی پەروەردە ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە لێدوان بدەن . سەرۆکی یەکێتی مامۆستایان و جێگرەکەی: رێکخراوی یونسکۆ ناتوانێت پڕۆسەی خوێندن هەڵبوەشێنێتەوە ئەحمەد گەرمیانی، سەرۆکی یەکێتی مامۆستایانی کوردستان لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: تائێستا ساڵنامەی خوێندن بەردەوامەو بەهیچ شێوەیەک پێمان باش نییە دەستکاری ساڵنامەی خوێندن بکرێت، بەڵام دەستکاریکردنی ساڵنامەی خویندن و پڕۆگرامی خوێندن کاری وەزارەتی پەروەردەیەو ئەوان بڕیاری لەسەر دەدەن، تائێستا راوێژیشمان پێنەکراوە لەو بارەیەوە،  وتووشمانە دەبێت رەچاوی هەموو لایەک بکرێت. وتیشی: مەسەلەی یونسکۆ رێنماییە باوەڕ ناکەم بڕیار لای یونسکۆ بێت بۆ راگرتنی ئەمساڵی خوێندن لەهەرێمی کوردستاندا، بەڵام دەکرێت بڕیار لەسەر کوالێتی خوێندن بدات و ئەگەر هەیە بڵێت خوێندن وەک پێویست لەکوردستان یان عێراقدا نییە. هاوكات، عەتا ئەحمەد، جێگری سەرۆکی یەکێتی مامۆستایانی کوردستان لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: ئەمەی کەڕوویداوە لەهەرێمی کوردستاندا لەهیچ شوێنێکی دنیادا نییە، حکومەتێک هەبێت خەمسارد بێت و وەزارەتێکیش هەبێت باکی نەبێت بەداخوازی ئەو خەڵکە، بەیەک تەلەفۆن نە لەگەڵ یەکێتی مامۆستایان وتووێژیان کردووە نە لەگەڵ مامۆستایانی ناڕازی یەک کۆبوونەوە نەکراوەو گوێیان لێبگیرێت، لانیکەم بەشێک لەداخوازییەکانیان جێبەجێبکرێت. وتیشی: مامۆستایان لەبارێکی دارایی خراپدان گوزەرانی خۆیان و خوێندکارەکانیان لەئاستێکی خراپدایە، ئەمە وایکردووە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان بەردەوام بێت، هەروەها دوو مانگ  تێپەڕیوە زۆرەو زیانی بە پڕۆسەی خوێندن و قوتابی پۆلی یەکی بنەڕەتی تا دوانزەی ئامادەیی گەیاندووە. «پێویستە حکومەت بەجددی کۆبوونەوەی بۆ بکات و ئەم دەڤەرە بەدەڤەرێکی جیا لەکوردستان و حکومەتی هەرێم سەیرنەکرێت، بیر لەڕێگەچارەو چۆنیەتی قەرەبووکردنەوەی ئەو دوو مانگە بکرێتەوەو بەخێرایی کۆتایی بەم بارودۆخەبێت، پێویستە بیر لەوەبکرێتەوە خوێندن درێژبکرێتەوەو پڕۆگرامی خوێندن کەمبکرێتەوە، پێش ئەمانەش پێویستە بیر لەوەبکرێتەوە داخوازی مامۆستایان جێبەجێبکرێت لەموچەو پلەبەرزکردنەوەیان و دامەزراندنی وانەبێژان». عەتا ئەحمەد وای وت. سەبارەت بەدەنگۆی هەڵوەشاندنەوەی پڕۆسەی خوێندنی ئەمساڵ لەهەرێمی کوردستاندا لەلایەن رێکخراوی یونسکۆوە جێگری سەرۆکی یەکێتی مامۆستایان دەڵێت: یونسکۆو یونسێف پەیوەندیان نییە بەوەی کەخوێندن دان پێدابنێن یان نا،  ئەوە کاری ئەوان نییەو وەزارەتی پەروەردەو حکومەتی هەرێم بڕیار لەسەر ئەوە دەدەن کەخوێندنی ئەمساڵ چۆن دەبێت.  «ساڵ هەبووە ٥٠ رۆژ یان یەک وەرز دەوام کراوەو خوێندنیش رۆیشتووە هەرچەندە ئێمە خوازیارنین بەو شێوەیەبێت و پێویستە خوێندن ٢٠٠ رۆژبێت بەلایەنی کەمەوە بەپێی ستاندارد، زیاتر لەدوو مانگە بەهۆی دابەشنەکردنی مووچەکانیانەوە نزیکەی ٦٠ هەزار مامۆستا بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندنیان کردووە، بەمەش پڕۆسەی خوێندن لەسێ هەزار قوتابخانە وەستاوەو نزیکەی٦٠٠ هەزار خوێندنکار لەخوێندن دابڕاون.» عەتا ئەحمەد وای وت. سێی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ، وەزارەتی پەروەردەی حكومەتی هەرێمی كوردستان، داوای دەستپێكردنەوەی دەوامی لەمامۆستایانی سنووری سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان و راپەڕین كردو رایگەیاند: مووچە مافی بنەڕەتی مامۆستایانەو حكومەتی هەرێمی كوردستان لەهەوڵی بەردەوامی بەدەستهێنانی شایستە داراییەكانی كوردستانە لەحكومەتی فیدراڵی عێراق. بەڵام دوای داواكاریەكەی وەزارەتی پەروەردە كەوەكو فەرمان گشتاندنی بۆ بەڕێوەبەرایەتیەكانی پەروەردەكرد، خۆپیشاندان و بایكۆتی مامۆستایان لەسنوری سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین بەرفراوانتر بوون. مامۆستایان و فەرمانبەران لەخۆپیشاندان و بایكۆتی خوێندندا مەرجی خەرجكردنی مووچەی مانگەكانی ئاب و ئەیلولیان كردە مەرجی دەستپێكردنەوەی دەوام، ئەوەش لەكاتێكدایە تائێستا مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان مووچەی مانگی ئەیلولیان وەرنەگرتووەو چارەنووسی مووچەكەش نادیارە. لەسنووری پارێزگای سلێمانی نزیكەی 60 هەزار مامۆستای میلاك و وانەبێژ هەن، جگە لەنزیكەی 600 هەزار قوتابی و خوێندكار، بەوەش 40%ی پرۆسەی خوێندن لەهەرێمی كوردستان پەكیكەوتووە.

دلێر عەبدوڵڵا بەئامانجی چارەسەركردنی كێشەی بودجەو موچەی هەرێمی كوردستان، بڕیارە گەڕێكی تری دانوستانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی ناوەندی بەڕێوەبچێت، ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند كە كۆبوونەوەكان لەهەفتەی داهاتوو بەڕێوەدەچێت، وتەبێژی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم_یش ئاماژەی بەوە كرد كەداوا لەبەغدا كراوە موچەی سێ مانگی كۆتایی ئەمساڵ رەوانەی هەرێم بكرێت، بەپێی زانیارییەكانیش بڕیارە كۆتایی ئەم مانگە بەغدا سێ موچە رەوانەی هەرێم بكات. پاش كۆتایی هاتنی گفتوگۆكان لەبارەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم، سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان داواكارییەكی ئاڕاستەی سەرۆك وەزیرانی عێراق كردووە تایبەت بەپرسی گرفتی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم، ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند كە لەسەر پرسی موچەی فەرمانبەران بڕیارە گەڕێكی تری دانوستانەكانی نێوان شاندی هەرێم و بەغدا بەڕێوەبچێت و تێیدا رێكەوتنی ستراتیژی لەبارەی پرسی موچەوە ئەنجامبدرێت. بڕیارە هەفتەی داهاتوو، گفتوگۆكان لەبارەی پرسی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەڕێوەبچێت، جارێكی تر دانیشتن و رێكەوتن لەنێوان شاندی هەرێم و بەغدا ئەنجامبدرێت و ئەندامانی شاندی هەرێم سەردانی بەغدا بكەن، لەوبارەیەوە دكتۆرە نەرمین مەعروف ئەندامی لیژنەی دارایی لەرپەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت «گەڕی ئەمجارەی دانوستانەكانی نێوان هەرێم و بەغدا جیاواز دەبێت و رێكەوتنی نوێ لەبارەی پرسی موچەوە ئەنجام دەدرێت، ئامانجی كۆبوونەوەی ئەمجارە كۆتاییهێنانە بەناكۆكییەكان و قسەكردنە لەسەر دەركردنی یاسای نەوت و غاز، چونكە لێكتێگەیشتنی تەواو هەیە سەبارەت بەپرسی موچەو بڕیاریش دراوە كەپرسی موچە لەناكۆكییە سیاسییەكان جیابكرێتەوە.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، مەسرور بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەكۆبوونەوەی لەگەڵ وەزیری نەوتی عێراق، داواكارییەكی پێشكەش بە محەمەد شەیاع سودانی كردووە تایبەت بەپرسی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم كەخۆی لەدابینكردنی موچەی سێ مانگی كۆتایی ئەمساڵی فەرمانبەران دەبینێتەوە، لەوبارەیەوە هونەر جەمال وتەبێژی وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێم بەهاوڵاتی وت «هیچ زانیارییەكمان پێنەگەیشتووە دەربارەی رێكەوتنی نوێ، ئەوەندە نەبێت كە ئەمڕۆ بەڕێز رێباز حەملان بڵاویكردەوە كەداوا لەسەرۆك وەزیران كراوە موچەی سێ مانگی فەرمانبەرانی هەرێم دابین بكرێت.» رێباز حەملان یاریدەدەری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دوێنێ سێشەممە لەشاری سلێمانی لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند كە داوایان لە شەیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق كردووە موچەی سێ مانگی موچەخۆرانی هەرێم بنێرێت و دڵنیاییشیدا كە داواكارییەكەیان جێبەجێ دەكرێت و لەكۆتایی ئەم مانگەدا پارەكە دەگات بۆ هەرێمی كوردستان. لەئێستادا كۆتایی هاتووە بەدابەشكردنی موچەی مانگی هەشتی فەرمانبەرانی هەرێم، موچەخۆران چاوەڕوانی وەرگرتنی موچەی مانگی ئەیلول دەكەن و بەرپرسانی وەزارەتی دارایی-ش چاوەڕێی بەغدان بۆ ئەوەی ٧٠٠ ملیار دینارەكە رەوانە بكات. لەوبارەیەوە سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی بەهاوڵاتی وت «پێش كۆتایی ئەم مانگە ٧٠٠ ملیارەكە دەگات و راستەوخۆ پاش گەیشتنی ئەو بڕە پارەیە دەست بەدابەشكردنی موچەی مانگی ئەیلول دەكەین و لەماوەیەكی كەمدا كۆتایی بەدابەشكردنە دەهێنین.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، گرفتی موچە تاكۆتایی ئەمساڵ درێژەی دەبێت و حكومەتی هەرێم ناتوانێت پارەی پێویست بۆ پێدانی موچە دابین بكات، بۆیە لەڕێگەی بەغداو بەشێوەی رێكەوتن دەیەوێت ئەو گرفتە بەشێوەیەكی كاتی چارەسەر بكات، لەوبارەیەوە یوسف كیلابی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت «یەكلایی بووەتەوە كە هەرێمی كوردستان توانای دابینكردنی موچەی نییە، ئێمەش وەك لیژنەی دارایی داوامان كردووە كە مافی موچەخۆرانی هەرێم نەفەوتێت و بەدوای دابینكردنی ئەو مافەی فەرمانبەرانی هەرێمەوەین هەروەك ئەوەی كە پێشتر بەڵێنمان دابوو، ئەوپەڕی توانای خۆمان بەكاردەهێنین بۆ ئەوەی لەم نێوانەدا موچەی فەرمانبەرانی هەرێم ون نەبێت.» هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كە نوێنەرانی كورد لەهەوڵی ئەوەدان كە دابینكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە خەرجی كردەیی دەربهێنێت و گۆڕانكاری لەو بڕگەیەی موازەنەدا بكرێت، ئەوەش لەپێناوی ئەوەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم وەكخۆی بدرێت، لەوبارەوە نەرمین مەعروف بەهاوڵاتی وت «لەهەوڵی ئەوەداین موچەو بودجەی هەرێم لەخەرجی كردەیی (انفاق فعلی) دەربهێنرێت، ئەوەش بە ئامانجی ئەوەی گرفتی موچە چارەسەر بكرێت و لەكێشەو ناكۆكی سیاسی جیابكرێتەوە.» لەلایەكی ترەوەو هاوتەریب لەگەڵ پرسی موچە، پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم بابەتێكی تری گفتوگۆكانی نێوان هەرێم و بەغدایەو لەماوەی دوو رۆژی رابردووی سەرەتای ئەم هەفتەیە گفتوگۆو دانیشتن لەنێوان وەزیری نەوتی عێراق و بەرپرسانی هەرێم بەڕێوەچووە، كە تێیدا بڕیار لەسەر هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم دراوەو تەنها گرفتێك لەبەردەم ئەو پرسەدا مابێتەوە، بابەتی پشكی كۆمپانیا بەرهەمهێنەرەكانی نەوتە كە بۆ ئەوە بەرپرسانی هەرێم چاوەڕوانی وەڵامی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەكەن. رۆژی 26ی ئازاری ئەمساڵ، بەبڕیارێكی دادگای فیدڕاڵی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان راگیراو بەو هۆیەشەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان شكستی خۆی لە دابینكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم راگەیاند. لەو ماوەیەشداو بەهۆی یاسای موازەنەی عێراقەوە دابینكردنی موچە لەلایەن بەغداوە كێشەی تێكەوت و بەپێی بڕیارێكی حكومەتی عێراقی و مانگانە بەبڕی ٧٠٠ ملیار دینار موچەی فەرمانبەران دابین دەكرێت. ئێستاش كە مانگی تشرینی دووەمە، موچەی مانگی هەشت دابین كراوەو موچەكانی مانگی ئەیلول و تشرینی یەكەم دابەش نەكراوەو ترس هەیە كە موچەی سێ مانگی ئەمساڵ دابەش نەكرێت.

هەناو بابە رەسوڵ رۆژنامەی تەلەگرافی بەریتانیا بڵاویكردەوە، حكومەتی بەریتانیا پلانی هەیە هەر پەنابەرێكی كورد بەنایاسایی روو لەبەریتانیا بكات راستەوخۆ رەوانەی عێراقی بكاتەوە بەهۆی ئەوەی بەنیازە عێراق بخاتە لسیتی ئەو وڵاتانەی كە «سەلامەتن، فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراقیش پشتڕاستیدەكاتەوە كەحكومەتی عێراق و هەرێم رێككەوتنیان كردووە لەوبارەیەوە. رۆژنامەی تەلەگرافی بەریتانی لەڕاپۆرتێكیدا باس لەوەدەكات كەحكومەتی بەریتانیا بەنیازە هەریەك لەوڵاتانی توركیا، میسر، عێراق بخاتە لیستی ئەو وڵاتانەوە كە «سەلامەتن» بەمەش رێكارەكان بۆ وەزارەتی كۆچی بەریتانیا ئاسان دەكات تاهەر پەنابەرێك روو لەبەریتانیا بكات دەستبەجێ دیپۆرتی بكەنەوە، ئەم پلانەش وەك بژاردەی دووەم سەیر دەكرێت لەحاڵەتی سەرنەگرتنی پلانی ناردنی كۆچبەران بۆ رواندا كەبڕیارە ئەم هەفتەیە دادگای باڵای بەریتانیا كۆبوونەوەی لەسەر بكات. بەپێی ئاماری ئەنجومەنی پەنابەران، ژمارەی كۆچبەرانی ئەو سێ وڵاتە لەمساڵدا تا كۆتایی ئابی، چوار هەزار كەس بوون كە روویان لەبەریتانیا كردووە. لەئامارەكەدا هاتووە كە لەسەرەتای ئەمساڵەوە تاكۆتایی مانگی ئاب، هەزارو 774 كۆچبەری بە نایاسایی لەڕێگەی نۆكەندی ئینگلیزەوە چوونەتە نێو بەریتانیا. رۆژنامەی تەلەگراف دەشڵێت، وەزارەتی كۆچ (هۆم ئۆفیس) لەلایەن حكومەتی بەریتانیاوە داوای لێكراوە لێكۆڵێنەوە لەئاسانی ئەو كارە بكات كەناردنەوەی كۆچبەرانی عێراقییە بە رەچاوكردنی ئەوەی كە 80%ی ئەو عێراقییانەی داوای مافی پەنابەرێتییان كردووەو داواكانیان رەتكراوەتەوە كوردن.  رۆژنامەكە باس لەوەش دەكات، رۆبێرت یەنریك، وەزیری كۆچبەرانی بەریتانیا، لەكۆبوونەوەیەكدا لەبارەی ئەو پرسەوە گفتوگۆی لەگەڵ سەفین دزەیی، بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێمی كوردستان كردووە.  لەلایەن خۆشیەوە نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەریتانیا رۆژی 11-8-2023 بڵاویكردەوە: لەسەر بانگهێشتنامەی فەرمی حكومەتی بەریتانیا، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان گەیشتە بەریتانیاو لەسێ رۆژی سەردانەكەیەدا بەیاوەری كاروان جمال تاهیر نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەریتانیا ژمارەیەك دیداری لەگەڵ كاربەدەستانی ئەو وڵاتەو فەرمانگە پەیوەندیدارەكان لەحكومەتی بەریتانیا ئەنجامدا. نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم ئەوەشی خستووەتەڕوو: هەر لەوەزارەتی ناوخۆی بەریتانیا ، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان لەلایەن رۆبەرت جێنریك وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی بەریتانیا پێشوازی لێكرا، لەدیدارەكەدا گفتوگۆ دەربارەی پەیوەندییە دولایەنەكانی هەرێمی كوردستان و بەریتانیا جەختی لێكرایەوە كە دەبێت بەهێزتربكرێن و تیشك خرایەسەر ئاستەنگییەكانی كەهۆكارن بۆ دروستبوونی ناسەقامگیری ئەمنی و ئابووری و هەردوولا كۆكبوون لەسەر ئەوەی كەدەبێت هەوڵەكان چڕبكرێنەوە بۆ چارەسەركردنی هۆكارە ریشەییەكانی گرفتەكان و لەسەرچاوەوە چارەسەربكرێن. هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند بەرپرسێكی وەزارەتی ناوخۆی هەرێمەوە كرد سەبارەت بەپرسی ناردنەوەی پەنابەرانی كورد لەبەریتانیا، بەڵام ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە لێدوان بدەن. لەلایەن خۆیەوە دەشتی جەمال، سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەو رێككەوتننامەیەی نێوان حكومەتی عێراق و بەریتانیا شتێكی نوێ نییە، بەڵكو لەچەندساڵی رابردوودا واژۆ كراوە، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لەدوای سەردانی بۆ بەریتانیا و دانیشتنی لەگەڵ وەزیری ناوخۆی پێشووی بەریتانیا ئامادەسازییان كرد بۆ بەڕێوەچوونی رێككەوتنەكە». وتیشی:»لە2022 دا توانیمان بەر بەو رێككەوتنە بگرین لەمانگی شەشی ئەو ساڵەدا ویستیان زیاتر لە 35 پەنابەر بنێرنەوە بۆ هەرێم بەڵام رێگریمان لێكرد بەپشتیوانی چەند پەرلەمانتارێك، دواتریش توانیمان ژمارەیەكیان لەزیندان بهێنینە دەرەوە، وەكو فیدراسیۆنی پەنابەران لەنزیكەوە ئاگاداری دۆخیانین لەئێستادا هیچ پەنابەرێك نەگیراوە بۆ دیپۆرتكردنەوەو حاڵەتێكی واش هەبێت ئێمە دەست بەكاری خۆمان دەكەین». سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق دەشڵێـت:»بەهۆی ئەو فشارو ناڕەزایەتیانەی بەهۆی جەنگی غەززەوە دروستبووە وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لەكارەكەی دوورخرایەوە، بەڵام ئەمڕۆ دادگای باڵای شاهانەی بەریتانیا ئەو بڕیارەی پێشتر رەتكرایەوە بۆ ناردنی پەنابەران بۆ رواندا جارێكی دیكە پێیدا دەچێتەوە، لەوبارەیەوە خۆپیشاندانمان دەستپێكردووە، تا فشار بكەین ئەو هەوڵانەی بەبەردەوامی دەدرێن بۆ دیپۆرتی پەنابەران شكستی پێبهێنین». سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق، بۆ رێككەوتنی نێوان بەریتانیاو عێراق بەڵگەی ئەوە دەهێنێتەوە، كە لە 6-4-2022 تۆم پیرس وەزیری دادو كاروباری كۆچ و پەنابەری نایاسایی نامەیەكی ئاڕاستەی نزار خەیروڵا جێگری وەزیری دەرەوەی عێراق كردووەو سوپاسی كردووە لەگەیشتن بەڕێككەوتن سەبارەت بەناردنەوەی پەنابەران. لەنامەكەدا هاتووە:» سوپاس بۆ رێككەوتن لەسەر پێدانی دۆكیومێنت و ناسنامە كەیارمەتی دەدات لەزاڵبوون بەسەر هەر كۆسپ و تەگەرەیەكی ترانزێت (پەڕینەوە) لەبەغدا». دەشتی جەمال لەوبارەیەوە دەڵێت:»ئەمە كارێكی نایاسایی و هاوكات تاوانێكی گەورەیە بەرامبەر چارەنووسی دەیان پەنابەر كەبەرهەمی داسەپاندنی هەلومەرجێكی ئەوپەڕی نامرۆڤانەیە لەسەركوت و بێكاری و نەبوونی خزمەتگوزاری و بێ مافی و لەدەرەوەش دەست لەیەخەی پەنابەران ناكەنەوەو كردوویانن بەوەرەقەیەكی سیاسی و ئابووری لەپێناو قازانج و بەرژەوەندیەكانیان».

سەركۆ جەمال هێشتا عێراق بەگومانە لەتێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم، بۆیە وەفدەكەی عێراق بڕیاریانداوە چەندڕۆژێك لەهەرێمی كوردستان بمێننەوەو وردبینی ئەو گرێبەستانە بكەن كە وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی هەرێم ئەنجامیداون و بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی هەرێم داوایكردووە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوتەكەی زیادبكرێت. بەپێی بەدوادووچوونەکانی هاوڵاتی، كە لەچەند سەرچاوەیەك وەریگرتوون و دوانیان لەوەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمن، هێشتا رێككەوتن لەنێوان هەرێم و بەغدا بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم ئەنجامنەدراوە، هەر لەبەر ئەو هۆكارەش وەفدەكەی عێراق چەندڕۆژێك لەهەرێم ماونەتەوە، یەكێك لەهۆكارەكانیش ئەوەیە هەرێم داوایكردووە تێچووی بەرهەمهێنانی بەرمیلێك نەوتی هەرێم لەنێوان 20 بۆ 22 دۆلار بێت، بەڵام وەفدەكەی عێراق پێشنیازەكە دەبەنەوە بۆ سەرۆكوەزیران و پاشان وەڵامی هەرێم دەدەنەوە. هەرچەندە هاوڵاتی پەیوەندی بەچەند بەرپرسێكی حكومەتی هەرێم و وەزارەتی سامانە سروشتیەكانەوە كرد سەبارەت بەجیاوازی تێچووی وەبەرهێنان و گواستنەوە لەنێوان هەرێم و بەغدا و هۆكاری دواكەوتنی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، بەڵام هەریەكەیان بەپاساوێك ئامادەنەبوون لەوبارەیەوە بدوێن. ڕۆژی یەكشەممە 11-12-2023ەوە وەفدێكی وەزارەتی نەوتی عێراق سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد و سێ ڕۆژ مایەوە، وەفدەكە جگە لەسەرۆكوەزیرانی هەرێم و وەزیری سامانە سروشتیەكان بەوەكالەت، لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیا نەوتیەكانیش كۆبووەوە. یەكەم كۆبوونەوەیان لەگەڵ مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بوو، وەفدەكەی عێراق بەسەرۆكایەتیی حەیان عەبدولغەنی جێگری سەرۆكوەزیران و وەزیری نەوتی فیدراڵی عێراق بوو و بەڕێوەبەرە گشتییەكانی وەزارەتەكەو بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) هاوشانی بوو. بەپێی راگەیەندراوێكی كۆبوونەوەكە لەكۆبوونەوەكەدا مەسرور بارزانی رایگەیاندووە «وەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم، زیانی چەندین ملیار دۆلاری بەگەنجینەی گشتی گەیاندووەو پێویستە لەزووترین كاتدا هەناردەكردن دەستپێبكاتەوە»، لەبەرامبەردا وەزیری نەوتی عێراقیش رایگەیاند «دەبێت هەنگاوی یەكەم هەوڵی بەرهەمهێنانەوەی نەوت بدەن نەك هەناردەكردنی». راگەیەندراوەكە لەكاتێكدایە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە 25ـی ئاداری 2023 ەوە لەسەر بڕیاری دادگای ناوبژیوانیی نێودەوڵەتیی لەپاریس لەئەنجامی سكاڵایەكی عێراق لەدژی توركیا راگیراوە، تائێستا سەرەڕای چەندین كۆبوونەوە لەئاستی باڵا لەنێوان بەرپرسانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق و توركیاش، دەستیپێنەكردووەتەوە. مەسرور بارزانی لەدواین ڕاگەیەندراودا لەبارەی كۆبوونەوەكە ڕایگەیاند:» ئەگەر هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم هەیە، وەفدی عێراق گەڕاوەتەوە بۆ بڕیاردان لەسەر پێشنیارەكان، كۆبونەوەیەكی باشمان هەبوو لەگەڵ وەزیری نەوتی عێراق، ئەوەی لەسەر هەرێم بووە لەڕووی كاری تەكنیكی یان یاسایی، هەرچی ئەركی سەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە جێبەجێ كراوە.» وتیشی:»دەمێنێتەوە سەر ئەوەی مافەكانی خەڵكی كوردستان كە لە دەستوردا هاتووە ئەوانیش رێز لەو مافانە بگرن‌و جێبەجێیان بكەن، قسەی زۆر كرا لەسەر ئەوەی هەرێم ئەركی چییەو مافی چییە، داواكارییەكانی ئێمەش لە حكومەتی فیدراڵی بۆ رێزگرتن لە مافە دەستورییەكانی هەرێم، بەتایبەتی دابینكردنی شایستە داراییەكانی خەڵكی هەرێم، چەند مانگێكە خەڵكی هەرێم موچەكانیان دواكەوتوە، بەڵام هۆكارەكەی حكومەتی فیدراڵی بەغداد بووە، داوامان كرد ئەم كێشانە كۆتاییان پێ بێت، چیتر شایستە دارییەكانی خەڵكی كوردستان دوانەكەوێت.» «لە قسەكردندا گەیشتینە زۆر تێگەیشتنی باش، ئەوان گوتیان دەگەڕێینەوە بۆ ئەوەی دوا بڕیار لەسەر پێشنیارەكان بدەین، من ئومێدم زۆرە ئینشاڵا بگەینە ئەنجامێكی باش‌و وەڵامێكی باشیش بۆ خەڵك هەبێت، ئەگەری هەناردەكردنەوەی نەوت هەیە، بەڵام دەبێت مافەكانی هەرێمی كوردستان بەپێی دەستور رەچاوبكرێت، جگە لە نامە، من لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی حكومەتی فیدراڵی قسەم كردووە ناردنی 700 ملیار دینارەكە، ئەوان باسی ئەوەیان كرد كە ئێمە وەختی خۆی داوای شەش مانگمان كرد كە ئەو بڕە پارەی ئەو شەش مانگەی لەمساڵدا ماوە بۆ خەڵكی دابین بكەن، ئەوان بۆ سێ مانگ بڕیاریاندا، رەقەمەكەش ئێمە داوای 800 ملیارمان كرد، ئەوان بڕیاریاندا لەسەر 700 ملیار دینار، بۆ سێ مانگەكەی تر دیسان ئێمە قسەمان كردووە، وتیانە بۆ مانگی 12 دەبێت جارێكی تر حسابات پاكتاو بكرێت بۆ ئەوەی بزانن چی ماوە دابینی بكەن، ئیتر ئێمە چاوەڕێی ئەوە دەبین‌و ئەوانیش بەڵێنەكانی خۆیان جێبەجێ بكەن». مەسرور بارزانی وای وت. لەپێش كۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆكی حكومەت و وەفدی هەرێم، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند:»هەنگاوی یەكەم دەبێت هەوڵی دووبارە وەبەرهێنانەوەی نەوت بدەین، پاشان لەهەنگاوی دووەم ئێمە لەگەڵ بەرپرسانی توركیا لەگفتوگۆداین بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی هێڵی عێراق- توركیا». وتیشی:» بۆ هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم گفتوگۆو لێكتێگەیشتنی باشمان لەگەڵ بەرپرسانی توركیا هەیە». دواتریش كەمال محەمەد، وەزیری سامانە سروشتیەكانی هەرێم بەوەكالەت سەبارەت بەكێشەكان لەبەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی توركیاوە، رایگەیاند:»كێشەی سەرەكیی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەیە كە لەبودجەدا دەستنیشانكراوە كە هەشت هەزارو 690 دینارە، كەئەم نرخەش لەگەڵ سروشتی گرێبەستەكانی هەرێمی كوردستان ناگونجێت». وتیشی:»هاتنی وەفدی وەزارەتی نەوتی عێراق و كۆمپانیای سۆمۆ بۆ چارەسەركردنی بابەتی تێچووی گواستنەوەو بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی كوردستانە كەكێشەی سەرەكییە». رۆژی دووشەممە 13-11-2023 دووەمین كۆبوونەوەی هەردوو وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی نەوتی عێراقی فیدراڵ لەڕۆژی دووەمی سەردانی وەزیری نەوتی عێراق بۆ هەولێر بەڕێوەچوو. بەگوێرەی راگەیەنراوێك، ژمارەیەك لەنوێنەرانی گەورە كۆمپانیاكانی نەوت بەشداری كۆبوونەوەكە بوون و تێیدا باس لەڕێكارەكانی چارەسەركردنی كێشەكان و خۆئامادەكردن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان كراوە. لەدوای كۆبوونەوەیان لەگەڵ نوێنەری كۆمپانیاكان، وەفدەكەی عێراق سەردانی نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانیان كرد. سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بڵاویكردووەتەوە: لەكۆبوونەوەكەدا سەرۆكی هەرێمی كوردستان جەختی لەپشتگیریی خۆی بۆ گفتوگۆو هەنگاوەكانی حكومەتی فیدراڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و دووبارە ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان كردووەتەوە، هەروەها ئاماژەی بەوەكرد وەستانی ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان زیانێكی گەورەی بەداهاتی گشتیی عێراق گەیاندووە، بۆیە دەستپێكردنەوەی هەرچی زووتری ناردنە دەرەوەی نەوتی هەرێمی كورستانی، بەگرنگ و پێویست زانی. بەشێک لەمیدیا عێراقییەکان ئاشکرایانکردووە کە جگە لەکێشەی تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە، یەكێكی دیكە لەگرفتەكانی بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، ئەوەیە  توركیا مەرجی هەیە بۆ رێگەدان بەدەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لەڕێگەی بەندەری جەیهان، مەرجەكانیش یەكێكیان لێخۆشبوونە لەو سزا ماددیەی كەدادگای پاریس بەسەریدا سەپاندووەو بڕەكەی یەك ملیارو 500 ملیۆن دینارە، هاوكات مەرجێكی دیكەی ئەوەیە كە ئەو نەوتەی پێیدەفرۆشن و نەوتی هەرێمە بەهەمان نرخی پێشوو بێت كە 19 دۆلارە بۆ هەر بەرمیلێك، لەبەرامبەردا عێراق بەوە رازی نییەو وەك فشارێك بۆ رازیكردنی توركیا باس لەنۆژەنكردنەوەی بۆری هەناردەی نەوتی نێوان عێراق- سوریا دەكات. تا 25-3-2023 حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەفەرمی رۆژانە 450 هەزار بەرمیل نەوتی دەفرۆشت، كە لەمانگێكدا دەكاتە زیاتر لە 13 ملیۆن و 500 هەزار بەرمیل نەوت، ئەگەر بۆ هەر بەرمیلێك نەوت 72 دۆلار هەژمار بكرێت ئەوا لەمانگێكدا كردوویەتیە سەروو یەك ملیار دۆلاری مانگانە، بەوپێیەش هەرێمی كوردستان لەمانگی چواری ئەمساڵ تا مانگی 11 زیاتر لەحەوت ملیار دۆلار زیانی كردووە. پێش راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم، وەزیری پێشووی سامانە سروشتیەكانی هەرێم لەپەرلەمانی كوردستان باسی لەوەكردبوو كە 52٪ی داهاتی نەوت بۆ خەرجی كۆمپانیاكانی نەوت و هەناردەی نەوت بەبۆری دەڕوات، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش ئەوەی راگەیاندبوو كە 10 دۆلار كەمتر لەنرخی بازاڕ نەوت دەفرۆشێت، بەوپێیەش لەكۆی ملیارێك دۆلار زیاتر لە 550 ملیۆن دۆلاری بۆ كۆمپانیاكان و كرێی بۆری نەوتی هەرێم رۆیشتووە. پێشتر عومەر گوڵپی، ئەندامی لیژنەی دارایی لەخولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وتبوو:» هیچ بەڵگەیەك نییە بۆ ئێمەو خەڵكی كوردستان و دیوانی چاودێری دارایی و پەرلەمانی كەداهاتی نەوت بخاتە بەردەست، لەكاتێكدا من لەلیژنەی داراییم». وتیشی:»لەدانیشتنەكەی  پەرلەمان كەوەزیری سامانە سروشتیەكان ئامادەیبوو 15 پرسیارمان لێكرد بەڵام تائێستا وەڵامی نەدراوەتەوە». بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست هاوڵاتی كەوتووە، لیژنەی وزە لەئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق راپۆرتێكی ئامادەكردووە، كە تایبەت بووە بەدۆسیەی نەوتی هەرێمی كوردستان. هەر بەپێی زانیارییەكان، راپۆرتەكە تایبەت بووە بەبڕی بەرهەم و خەرجی وەبەرهێنانی نەوت و كرێی كۆمپانیا بیانییەكان و داهاتەكەی، كە لەئەنجامدا دەركەوتووە، ئەگەر رێگری دروست نەبێت، مانگانە بڕی 1 ملیار دۆلار داهات لەنەوتی هەرێمی كوردستان پەیدادەكرێت. لەڕاپۆرتەكەدا، كە بۆ وەزارەتی نەوت ئامادەكراوە، باسی كرێی كۆمپانیاكان و بەرزی رێژەی تێچووی وەبەرهێنانی نەوت لەهەرێم كراوەو پێشنیاز كراوە، كەوەزارەتەكە پێداچوونەوە بەگرێبەستە نەوتییەكانی هەرێم بكات، بۆ ئەوەی وەك گرێبەستەكانی عێراقی لێبكرێت، ئەوەش وادەكات داهاتی نەوتی هەرێم زیاتر بكرێت. هەر بەپێی زانیارییەكان حكومەتی هەرێمی كوردستان یەك ملیار دۆلار هەقدەستی كۆمپانیا نەوتییەكان قەرزارە. لەمبارەوە پێگەی ئۆیل پرایس لە راپۆرتێكدا لەزاری كۆمپانیای DNOی نەرویجی ئاشكرای كردووە «تاوەكو بەرچاو روون نەبن لەبارەی شایستە داراییە دواخراوەكانیان و شایستەكانی داهاتوویان و مەرجەكانی فرۆشتنی نەوت ئامادەنین دەست بەهەناردەی نەوت بكەنەوە”. بەپێی راپۆرتی ماڵپەڕەكە، «هەقدەستی كۆمپانیا نەوتیەكانی هەرێم دەگاتە یەك ملیار دۆلار كەتاوەكو ئێستا حكومەتی هەرێم نەیتوانیوە بیدات و قەرزارە”. حكومەتی هەرێم بەفەرمی لەبەرواری لە22ی ئایاری 2014 هەناردەكردنی  نەوتی لەڕێی بۆری راگەیاند. بەپێی گرێبەستەكانی هاوبەشیكردن لەبەرهەم PSA كەهەرێم لەگەڵ كۆمپانیا نەوتییەكان ئیمزایكردووە لەسنوری كێڵگە نەوتییەكانەوە گواستنەوەی نەوت دەكەوێتە ئەستۆی حكومەتی هەرێـم واتە خەرجی گواستنەوە لەسەر هەرێمە. بەپێی ئەو زانیاریانەی هاوڵاتی لەوەزارەتی سامانە سروشتیەكانی هەرێمی كوردستان وەریگرتووە، حكومەتی عێراق پێداچوونەوە بەگرێبەستەكانی هەرێمدا دەكات، ئەویش بەهۆی ئەو تێچووە زۆرەی لەگواستنەوە و بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمدا هەیە. زانیاریەكانی هاوڵاتی ئەوە دەردەخات، زۆرترین تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لەعێراق گەیشتووەتە نزیكەی شەش دۆلار بۆ بەرمیلێك، بەڵام لەهەندێك ناوچەی هەرێم بەخەرجی بەرهەمهێنان و گواستنەوەش هەندێك جار گەیشتووەتە سەروو 40 دۆلار، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا وەك سەرچاوەیەك لەوەزارەتی سامانە سروشتیەكان بەهاوڵاتی وت:»تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لەهەرێم لەهەندێك ناوچە زیاتر دەبێت لەعێراق ئەگەر كۆمپانیای سۆمۆی عێراقیش سەرپەرشتی بكات چونكە بۆ ناوچە شاخاویەكان پێویستی بە «پەمپ» ی زیاتر هەیە كەئەوەش بۆ پاڵپێوەنانی نەوتەو تێچووی بەرهەمهێنانی زیاتر دەكات». ئەو زانیارییانە لەكاتێكدایە پێشتر وەزیری نەوتی عێراق ئەوەی ئاشكراكردبوو كەتێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم سێ هێندەی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی عێراقە.  

عەمار عەزیز لەساڵی‌ 2006ەوە تائێستا حكومەت و لایەنە پەیوەندیدارەكان بەڵێن بەخەڵك دەدەن كەپاڵاوگە نایاساییەكانی ناوچەی كواشێ‌ سەر بەقەزای سێمێل دابخرێن بەڵام تائێستا لەکارکردن بەردەوامن، جگە لەزیانە تەندروستییەکانی، ژینگەی قەزاكەشی تێكداوە . پاڵاوگە نایاساییەكان دەكەونە ناوچەی كواشێ‌ سەر قەزای سێمێل، تاپێش ساڵێك ژمارەیان 45 پاڵاوگە بوو، ئێستا تەنها 16 پاڵاوگە ئیش دەكەن، لەسەر ئاستی باڵا چەندینجار بڕیاری داخستنیان بۆ دەركراوە، بەڵام نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە . ساڵح رەمەزان، موختاری كۆمەڵگای باستكێ‌-یە كەتەنها چوار كێلومەتر دوورە لەناوچەی كواشێ،‌ بەهاوڵاتی وت، «17 ساڵی رێكە ئەم كێشەیەمان بۆ چارەسەرنەكراوەو تازە لێی راهاتووین، رۆژانە دوكەڵی پیس و رەش و بۆنی ناخۆش هەڵدەكێشین، ژمارەیان نازانم بەڵام دڵنیام زۆر كەس تووشی نەخۆشی رەبۆو سییەكان بوونەتەوە بەهۆی ئەم پاڵاوگانە، هەر ماوە ماوە بڕیاری تازە دەردەكەن و جێبەجێ‌ ناكرێت، ئەوەی زیانی پێدەگات تەنها خەڵكی ئاساییە». دوو  هەزارو 500 كەس لەكۆمەڵگای باستكی دەژین. لەساڵی 2010 خەڵكی قەزای سێمێل و دەوروبەری بەنوێنەرایەتی هەموو خەڵكی قەزا 500 ئیمزا كۆكرانەوە، دواتر رادەستی ئیدارەی پارێزگای دهۆك كرا، سەرباری چەندین هەوڵی دیكەش تا لەم كێشەیە رزگاربین بەڵام هەر سوودی نەبووە . ساڵح رەمەزان دەڵێت، «ئەگەر ئەوانە نایاسایی نەبن ئەی بۆچی بەشەو زیاترو قاچاغی ئیش دەكەن، ماوەیەك هەندێك پاسەوانیان لەسەر رێگای گشتی ناوچەی كواشێ دانا تاڕێگری لەو تەنكەرانە بكەن كەنەوتی خاو دەگوازنەوە بۆ ئەو پاڵاوگانە بەڵام ئێستا پاسەوانەكانیش لەوێ‌ نەماون، خاوەنی ئەو پاڵاوگانە حساب بۆ لایەنی پەیوەندیدارو حکومەت ناكەن». « هیچ خۆشیمان نیە، بەهاوینان ناتوانین موبەریدەو پانكە دابگیرسێنین بەهۆی بۆنی ناخۆش و دوكەڵ، لەزستانیش بەهەمانشێوە دوكەڵ و بۆنێكی پیس و بۆگەن بەناوچەكەدا بڵاودەبێتەوە، بۆنەكەی ئەوەندە ناخۆشە ناتوانم وەسفی بكەم، جگە لەزیانە تەندروستییەكان هاوكات زیانی زۆر گەیاندووەتەوە ژینگەی قەزاكە، هەروەها زیانی زۆری بۆ جووتیارانی ناوچەكە هەیە « ساڵح رەمەزان وای وت . پیسكردنی ژینگەو ئاووهەوای كوردستان بەپێی یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2008ی پاراستن و چاككردنی ژینگە سزای قورسیشی بۆ دانراوە، كەزیندانی  و غەرامەی تا 200 ملیۆن دیناری تێدایە، ئەوەش بەپێی جۆرو شێوازی سەرپێچی دەگۆڕێت . شەڕی یاسایی و بڕیاری نێوان حكومەت و پاڵاوگەكان نوێ‌ نییە، لەساڵی 2010وە چەندینجار دووبارە بووەتەوە، هەر جارەو زنجیرەیەك رێوشوێن دەركراوە بەڵام پاڵاوگەكان هێشتا لەكاردان. عەبدولسەمەد تێلی، سەرۆكی لیژنەی وزەو پیشەسازی لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت، «لەكابینەی پێشووی حكومەتی هەرێم و لەم كابینەیەشدا، بڕیاری داخستنی پاڵاوگە نایاساییەكانی ناوچەی كواشی دەركردووە، هاوكات پێشتر لەوەزارەتی ناوخۆو ئێدارەی پارێزگای دهۆكیش بڕیاری داخستنیان دەركردووە، بەڵام تائێستاش بەشێكیان ئیش دەكەن، دوای دەرچوونی هەر بڕیارێك بەماوەیەكی كەم دووبارە ئیشیان كردووە. عەبدولسەمەد تێلی دەشڵێت: چارەسەركردنی ئەم كێشەیە زۆر ئاسانە، تەنیا بەڕێگریكردن لەو تەنكەرانەی نەوتی خاویان بۆ دابین دەكەن، ئەگەر نەوتی خاویان پێنەگات ناتوانن ئیش بكەن و بەناچاری خۆیان وازدەهێنن، بەڵام ئەمە نەكراوە تائەم ساتەش نەوتی خاویان بۆ دەڕوات و ئیش دەكەن». نزیكەی 45 پاڵاوگە لەسنوری كواشێ‌ بەشەوو رۆژ كاریاندەكرد، بەڵام بەهۆی تێكدانی ژینگەو ناڕەزایی خەڵك ئیدارەی پارێزگای دهۆك لە 25ی ئابی 2021دا بڕیاریدا بەداخستنی هەموو پاڵاوگەكان، لەئێستادا 16 پاڵاوگە ئیش دەكەن و دۆسیەی ژمارەیەك پاڵاوگە لەدادگان و یەكلایی نەكراونەتەوە. لەبارەی رێكارەكانی ئیدارەی پارێزگای دهۆك و قایمقامیەتی قەزای سێمێل بۆ داخستنی پاڵاوگەكان، خەلیل مەحمود، قایمقامی قەزای سێمێل بەهاوڵاتی وت: گوڕانكاری و رێكاری ئیداری بەرامبەر پاڵاوگە نایاساییەكانی ناوچەی كواشێ‌ كراوە، یەکەم ژمارەی پاڵاوگەكان پێشترنزیكەی 45 پاڵاوگە بووە، ئێستا ئەوانەی ئیش دەكەن ژمارەیان 11 بۆ 12 پاڵاوگەن، دووەم ئەوانەی ئێستا ئیش دەكەن لەژێر چاودێری وردی لایەنە پەیوەندیدارەكانن كەكۆمەڵێك مەرج و رێنماییان بۆ دانراوە كەدەبێت جێبەجێی‌ بكەن، بەپێچەوانەوە دادەخرێن «. خەلیل مەحمود دەشڵێت: بەپێی بەداواداچوونەكانمان ئەو پاڵاوگانەی ئێستا ئیش دەكەن بەشی زۆری رێنمایی و مەرجەكانیان جێبەجێ‌ كردووە، بۆ داخستنی یەكجارەكی كاری ئەو پاڵاوگانەش پێویستی بەبڕیاری حكومەتە «.

عەمار عەزیز   بەڕێوەبەرایەتی گەشەپێدانی دهۆك بڕیاریداوە لەمەودوا هەركەسێك دایك و باوكی خۆی بەخێو نەكات، رووبەڕووی یاسا بكرێتەوە و سزا بدرێت، چونکە خانەی بەساڵاچووانی دهۆک توانای وەرگرتنی بەساڵاجووی تری نییەو شوێنەکەی بچووکە. شێرزاد حەمید، بەڕێوەبەری گشتی گەشەپێدانی كۆمەڵایەتی دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند، «لەئێستادا دەستمان بەدانانی پرۆسەیەكی تازە كردووە بۆ وەرگرتنی كەسانی بەساڵاچوو، بڕیارێكی تازەمان دەركردووە لەمەودوا هەر منداڵێك نەتوانێت دایك و باوكی خۆی بەخێوبكات، سكاڵای یاسایی لەسەر تۆماردەكەین و رووبەڕووی دادگای دەكەینەوە، رێنمایی دیكەش هەن بۆ خانەی بەساڵاچووان كەپێویستە ژنان لەتەمەنی 55 ساڵیداو پیاوان لەتەمەنی 60 ساڵیدا وەربگیرێن». بەپێی یاسای سزادانی عێراق ژمارە 11ی ساڵی 1969 لەسەر منداڵەكانە دایك و باوكیان بەخێوبكەن. «هەركەسێك بیەوێت باوكی یان دایكی ببات بۆ خانەی بەساڵاچووان پێویستە لەڕێگای رێنماییە تازەكان بێت، هەروەها ناتوانین ئەو كەسانە وەربگرین كەنەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، وەك ئیفلیجی مێشك و سەرع  و بیركۆڵی» شێرزاد حەمید وای وت. بەهۆی بچووکی شوێنەکەوە، خانەی بەساڵاچووانی دهۆک ناتوانێت بەساڵاچووی تر وەربگرێت، بەڵام ئەگەر رێنماییەکان کەمبکرێنەوە ئەوا بەساڵاچووی زۆر دەهێندرێن بۆ خانەی بەساڵاچووان. بەهۆی بچووكی شوێنەكەو چەند هۆكارێكی تر لەدهۆك مەرجەكانی وەرگرتنی بەساڵاچووان قورسكراون . شێرزاد حەمید لەسەر وەرگرتنی بەساڵاچووی نوێ دەڵێت، «ئێمە تووشی ئیحراجی و كێشەیەكی گەورە بووینەتەوە لەسەر وەرگرتنی بەساڵاچوو، لەئێستادا توانای وەرگرتنی بەساڵاچوومان نەماوە، ئەوەش بەهۆی بچووكی شوێنەكە، ئەگەر دەرگای وەرگرتن بكەینەوە یاخود توزێك ئاسانكاری لەمەرجەكانی وەرگرتنیان بكەین ژمارەیەكی زۆر لەخەڵك داوادەكەن دایك و باوكیان وەربگرین». لەسنوری پارێزگای دهۆك تەنها یەك خانەی بەساڵاچووان هەیە، ئێستا 26 هاووڵاتی بەساڵاچوو لەخانەی بەساڵاچووانی دهۆك دەژین، كە 12 كەسیان ژن و 14شیان پیاون. سەعدی شەعبان، بەڕێوەبەری خانەی بەساڵاچووانی دهۆك بەوەكالەت بەهاوڵاتی راگەیاند، «لەسەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا سێ بۆ چوار كەسمان وەرگرتووە، خەڵكێكی زۆر سەردانمان دەكەن، بەڵام ئێمە ناتوانین کەس وەربگرین، ئەوەش بەهۆی نەبوونی شوێن، لەئێستادا شوێنی باوکانمان نەماوەو تەنها توانای وەرگرتنی سێ  بۆ چوار ژنی ترمان هەیە». «رۆژانە سێ‌ ژەم خواردنیان بۆ دابیندەكرێت لەگەڵ كڕینی جلوبەرگ، هاوكات بەردەوام چاودێریی تەندروستییان بۆ دەكرێت و ئەگەر پێویستیش بكات بەئەمبوڵانس دەگوازرێنەوە بۆ نەخۆشخانە، ئەوانەی ئێستا وەرمانگرتوون نیوەیان رەگەزنامەیان پارێزگای موسڵەو بەشەكەی تر خەڵكی سنوری پارێزگای دهۆكن « سەعدی شەعبان وای وت. خزمەتگوزارییەکان تەنها لەلایەن حکومەتەوە دابین ناکرێت، بەڵکو بەشێکی لەلایەن خێرخوازانەوەیە. سەعدی شەعبان لەسەر خزمەتگوزارییەکان دەڵێت، «ئەو خزمەتگوزارییانەی رۆژانە بۆ بەساڵاچووان دابینی دەكەین لەسەدا 35 بۆ 40 خێرخوازان بۆمان دابیندەكەن ئەوەی تر حكومەت، ئەوەی لەتواناماندا بێت بۆیان دەكەین، چونكە هەموویان بەكەسوكاری خۆمان دەزانین، بەڵام وەرنەگرتنی ژمارەیەك بەساڵاچووی تر پەیوەندی بەبیناكەوە هەیە كەزۆر بچووكە». هەڵات حەسەن، پارێزەرێکە لەشاری دهۆك و باس لەوەدەکات بەپێی یاسا دەبێت دەوڵەت مافەکانی بەساڵاچووان دابین بکات. «بەپێی یاسای ژمارە 126ی ساڵی 1980 ئاماژە بەوەكراوە كەدەبێت دەوڵەت مافەكانی بەساڵاچوو و خزمەتگۆزارییەكانی ئابووری و پێداویستییەكان بگرێتەئەستوی خۆی، لەڕووی شەرعی ئایینی ئیسلامیش زۆر گرنگی بەم پرسە دراوە كەدەبێت منداڵەكان بەباشترین شێوە دایك و باوكی خۆیان بەخێوبكەن، بەپێچەوانەوە تووشی گوناهێكی گەورە دەبن «، هەڵات حەسەن وای وت. هەڵات حەسەن دەشڵێت، «تائێستا هیچ كەیسێكم بۆ نەهاتووە كەمنداڵ دایك یان باوكی خۆی بەخێونەكات، یان بەزۆر بیباتە خانەی بەساڵاچووان، چەند هۆكارێك هەن تاوەكو ئەو بە ساڵاچووانە پەنا بۆ خانەی بەساڵاچووان ببەن، یەكەم هەندێكیان لەبنەڕەتدا هیچ منداڵێكیان نیە یان بێ‌ كەسوكارن، دووەم هەندێكیان منداڵەكیان روویان لەدەرەوەی وڵات كردووەو بەتەنیا ماونەتەوە، سێیەم لەوانەیە خێزانی پیاوەكە باوكی یان دایكی هاوسەرەكەی خۆی بەخێونەكات، ئەمانەو چەند هۆكاری تر وادەكەن كەئەو بەساڵاچووانە لەو خانانە بژین «. سەبارەت بەدروستکردنی شوێنی گونجاوترو فراوانتر بۆ بەساڵاچووان شێرزاد حەمید دەڵێت، «پارچە زەویەكمان دابینكردووە بۆ دروستكردنی بینایەكی تازە بۆ بەساڵاچووان، چەند خێرخوازێك هاتوونەتە لای ئێمە تا خۆیان دروستی بكەن، بەڵام هێشتا نەگەیشتووینەتە رێككەوتن، زۆر پێویستمان بەبینایەكی تازەیە چونكە خەڵك بەردەوام سەردانمان دەكەن بۆ وەرگرتنی دایك و باوكیان «.  

شەنای فاتیح لەگەڵ دەستپێكی وەرزی پایزدا، بارانبارین لەهەرێمی كوردستاندا دەستپێدەكات و هەندێكجاریش دەبێتەهۆی روودانی لافاو، بۆ ئەم مەبەستەش تیمەكانی بەرگری شارستانی هەرسێ پارێزگاكەی هەرێم لەئامادەباشیدان بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر رووداوێكی نەخوازراو. كاروان میراودەلی، وتەبێژی بەرگری شارستانی هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ساڵانە لە ١٥ی ئەیلوولەوە بەنووسراوی فەرمی داوا لەشارەوانی و یەكە ئیدارییەكان دەكەین كەهەرچی زووە رێڕەوی ئاوو مەنهۆڵەكان خاوێن بكەنەوە، چونكە مەترسی گیربوون و پەنگخواردنەوە درووستدەبێت. وتیشی: «لەبارانبارینی رۆژی هەینی رابردوودا لەسنوری بەڕێوەبەرایەتیمان كەزیاتر لە نۆ شوێن كێشەی پەنگخواردنەوەی ئاو هەبووەو لەدوو شوێنیشدا بەئەندازەیەك لافاو دروستبوو مەترسی و گرفتی بۆ هاووڵاتیان درووستكرد، بۆ ئەم مەبەستە ١٣تیم لەحەوت بنكە لەبنكەكانی بەرگری شارستانیمان دەرچوون بۆ شوێنی رووداوەكان بەمەبەستی بەهاناوەچوون». «ساڵانی رابردوو بەهۆی لافاوەوە زیانێكی زۆری ماددی درووستبوو، هەروەها چەند زیانێكی گیانیش لەسنووری هەولێردا هەبوون كەبریتیبوون لە ١٢رووداوی خنكان، ئەمەش بووەهۆی درووستبوونی ئەركێكی قورس بۆ كارمەندان و ئەفسەرانمان لەگەڕان و دۆزینەوەی چارەنووسی دوو لەقوربانیەكان لەسنووری ناحیەی قوشتەپەو ناحیەی دارەتوو كە بۆ ماوەی ٥٤رۆژ پڕۆسەی گەڕان بەدوای تەرمەكان بەردەوام بوو»، وتەبێژی بەرگری شارستانی هەولێر وای وت.  هاوكات ئارام عەلی، وتەبێژی بەرگری شارستانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «هەر لەسەرەتای هاتنی وەرزی پایزدا بەڕێوبەرایەتییەكەمان نووسراوێكی ئاڕاستەی پارێزگای سلێمانی كرد بەمەبەستی ئەوەی سەرۆكایەتی شارەوانی و سەرجەم شارەوانییەكان ئاگاداربكاتەوە كەهەستن بەپاككردنەوەی مەنهۆڵ و ئاوەڕۆی ئەو شوێنانەی كەئاویان كۆدەبێتەوە، جگە لەوەش سەرجەم تیمەكانمان لەئامادەباشیدان بۆ هەر رووداوێكی نەخوازراو «. وتیشی:» لەبارانبارینەكەی رۆژی هەینی رابردوو لەیەك دوو شوێن گرفتی لافاو دروستبوو، بەڵام خۆشبەختانە چارەسەرمان كرد، لەساڵانی رابردووشدا هیچ زیانێكی گیانی نەبووەو تەنها زیانی ماددی هەبووە». ساڵانە بەهۆی زۆر بارانبارینەوە لافاو لەچەند شارو شارۆچكەیەكی هەرێمی كوردستاندا دروستدەبێت بەتایبەت ئەو ناوچانەی كەشاخاوی نین، كۆتایی ساڵی ٢٠٢١ یەكێك لەگەورەترین لافاوەكان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان لەشاری هەولێر روویداو  12 كەس گیانیان لەدەستدا، نزیكەی 200 ماڵ و 50 دووكان ژێرئاو كەوتن و سەدان ئۆتۆمبێلیش زیانیان بەركەوت، یەكێك لەقوربانییەكانیش منداڵێكی تەمەن ١٠ مانگ بوو بەناوی دانەر نەبەز كەتەرمەكەی پاش دوو مانگ دۆزرایەوە. جەوهەر عەلی، قایمقامی  قەزای ناوەندی دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « ساڵانە لەكۆتایی وەرزی پایزداو دەستپێكی بارانباریندا پێشوەختە كۆبوونەوە لەگەڵ بەڕێوبەرایەتییەكانی شارەوانی، رێگاوبان، ئاو، كارەبا، بەرگری شارستانی و بەڕێوبەرایەتی ئاوەڕۆ، ئەنجامدەدەین، هەر یەكێك لەمانە بەرنامەی خۆی هەیە بۆ وەرزی زستان و لەئێستاشدا زۆرجار لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی كەشناسییەوە ئاگادار دەكرێینەوە ئەگەربێت و بارانبارینێكی زۆر ببێت، بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا هەندێكجار رووداوی لەناكاو روودەدات». وتیشی: «ئێمە لەدهۆك رووبارێكمان هەیە پێی دەڵێن هشكەڕۆ، ساڵانە بەڕێوەبەرایەتی ئاوەڕۆ رووبارەكە پاكدەكاتەوە، ئەمساڵیش پاككراوەتەوە بۆ ئەوەی بەرگەی لافاو بگرێت، لەگەڵ ئەوەشدا سەرجەم ئاوەڕۆكان پاكدەكرێنەوە». «بەڕێوەبەراتی رێگاوبانیش تیمەكانیان لەئامادەباشیدان بۆ راماڵینی بەفر، هەروەها خەڵكیش هاوكارمانن داواكارین بەردەوام بن لەهاوكاریكردنمان و خۆبەخشیشمان هەیە، بارانبارینیش لەسەرەتادا بەدەگمەن دەبێتە لافاو  مەگەر لەو شوێنەدا ئاوەڕۆكان كارنەكەن یان رێڕەوەكان گیرابن، واتە دەستی مرۆڤی تێدابێت» قایمقامی قەزای ناوەندی دهۆك وای وت. بێوار عەبدولعەزیز، وتەبێژی بەرگری شارستانی دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «تیمەكانمان لەبەرگری شارستانی هەماهەنگن لەگەڵ تیمەكانی بەڕێوەبەرایەتی شارەوانی و ئاوو ئاوەڕۆ، هەر رووداوێكی لافاو رووبدات پێكەوە كاردەكەین بۆ رووبەڕووبوونەوەی». وتیشی: «ئەمساڵ لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییە پەیوەندیدارەكان كۆبوونەوەیەكمان ئەنجامداوە بۆ هەماهەنگی زیاترو رووبەڕوبوونەوەی هەر رووداوێكی نەخوازراو هەروەها لەیەكی كانوونی دووەمی ئەمساڵەوە تائێستا ٦١ رووداوی لافاو لەسنووری پارێزگای دهۆكدا روویانداوە». لافاو دیاردەیەكی سروشتییەو بریتیە لەهاتن و داپۆشینی ناوچەیەك بەئاوێكی زۆرو بەگشتی بەخێرایی كەئەو بڕە ئاوە زیادە لەتوانای هەڵگرتن و تێپەڕبوونی سروشتی بەناوچەیەكدا زیاترە، كە لەوانەیە لەچەند سانتیمەترێك تاڕادەی داپۆشین و راماڵینی بیناكان بێت یاخود بریتیە لەنوقومبوونی ناوچەیەك بەئاو.

سەركۆ جەمال چارەنووسی زیاتر لەحەوت ملیۆن بەشداربووی كۆڕەك تیلیكۆم كەكۆمپانیایەكی پەیوەندییە نادیارە، بەهۆی بڕیارێكی دەستەی راگەیاندن و پەیوەندیەكانی عێراق، كۆمپانیاكەش لەیەككاتدا پەنا بۆ یاساو لایەنە سیاسییەكانیش دەبات بۆ چارەسەری ئەو قەرزانەی لەسەری كەڵەكە بووە. وەزارەتی پەیوەندییەكانی عێراق 22ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ، بەهۆی قەرزداریی و بەسەرچوونی مۆڵەتەوە، لەدژی كۆمپانیای كۆڕەك چەند بڕیارێكی دەركرد، بەپێی یەكێك لەبڕیارەكان فرۆشتنی كارتی باڵانس و سیمكارتی ئەو كۆمپانیایە قەدەغە دەكرێت، هەروەها داوا لەهاووڵاتییان دەكەن هیچ سیمكارتێكی نوێی كۆڕەك نەكڕن، كۆڕەك تیلیكۆمیش بڕیارەكە بە نادادپەروەری وەسفدەكات و دەڵێت رێگای یاسایی دەگرنەبەر. كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم راگەیاندراوێكی بڵاوكردووەتەوەو تێیدا روونكردنەوەیەكی بۆ رای گشتی عێراقی، دەسەڵاتی دادوەری، پەرلەمان، حكومەت و مەرجەعە ئاینییەكان داوەو ئاماژەی بەوە كردووە، ئەوەی لەلایەن دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكانی عێراقی بەرامبەری دەكرێت، نادادپەروەری و نایاساییە. رۆژی دووشەممە 23ـی تشرینی یەكەمی 2023) كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم راگەیاندراوێكی بڵاوكردە‌وەو تێیدا هاتووە:» بەردەوام بەهەموو بڕیارێكی دامەزراوە فەرمییەكان و یاساو رێنماییەكانی عێراق پابەندبووەو هیچ كەمتەرخەمییەكیان لەهەوڵەكانیان لەپێناو دانانی سنوورێك بۆ ئەو ناكۆكییانەی لەنێوان ئەوان و دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكانی عێراقی هەیە نەكردووە». كۆڕەك تیلیكۆم هەروەها باس لەوەدەكات «سەرەڕای ئەو ستەمە نادادپەروەر و نایاساییەی لەلایەن دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكانی عێراقییەوە بەرامبەریان دەكرێت، بەڵام بەردەوامن لەپێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان بەهاووڵاتیان، هاوكات بۆ بەرگریكردن لەمافەكانی پەنای بردووەتەوە بەر دادگا». كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم سەرنجی بۆ ئەوەش راكێشاوە، «‌هیچ لایەن و دامەزراوەیەك بۆی نییە بڕیار لەداخستنی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم بدات، چونكە خاوەنی زیاتر لەحەوت ملیۆن هاوبەشە، باوەڕی بەچارەسەركردنی هەر كێشەو ناكۆكییەك هەیە لەڕێگەی دەزگا فەرمی و دانوستانەكان بۆ گەیشتن بەچارەسەرییەك كەشیاوی جێبەجێكردن بێت، بۆ ئەو مەبەستەش باشترین بژاردە پەنابردنە بەر دادگایە، بەوپێیەی بێلایەن و جێی متمانەیەو پابەندە بەوەی دەیڵێت». كۆمپانیای كۆڕەك لەبەشێكی راگەیاندراوەكەیدا تیشكی خستووەتەسەر ئەوەی، «دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكانی عێراقی وەكو پێویست پابەندی بڕیارو رێنماییەكانی دادگای عێراقی نەبووە، بەڵكو زێدەڕۆیی بەسەریاندا كردووەو بڕیاری نادادپەروەرانە دەردەكات و بەرامبەر بەكۆڕەك پیادەی هەڵسوكەوێتكی ستەمكارانە دەكات». هەروەها كۆڕەك تیلیكۆم جەخت دەكاتەوە «سەرەڕای ئەوەی لەلایەن دەستەی ناوبراوەوە بەرامبەری دەكرێت، بەڵام پابەندە بەپێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكانی بۆ سەرجەم هاووڵاتیانی عێراقی لەچوارچێوەو بەگوێرەی ئەو مۆڵەتەی بۆ كاركردن پێی دراوەو هەیەتی، كۆڕەك هەموو بەڵگەكانی پاراستووە، بەڵام كە بڵاوینەكردووەتەوە، بۆ ئەوە بووە بەخراپ بەكارنەهێندرێت و زیان بەبەرژەوەندییە گشتییەكان نەدات بەتایبەتی نەوەك بۆ سەر زمانە بیانییەكان وەربگێڕدرێت، تێڕوانین و سەرنجی وەبەرهێنەرانی بیانی لەسەر عێراق بەخراپ دەگۆڕێت». كۆڕەك تیلیكۆم لەكۆتاییدا رایگەیاندووە «بۆ ئەوەی چارەسەری هەموو ئەو كێشانە بكرێت كە لەلایەن دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكانی عێراقی بەرامبەری دەكرێت، داوای لەسەرۆكوەزیرانی عێراق و سەرۆكی پەرلەمانی عێراق كردووە، بڕیاربدەن بۆ پێكهێنانی لیژنەیەكی بێلایەن بۆ ئەوەی بەپشتبەستن بەبەڵگەكان، بەدواداچوون بۆ راستییەكان بكات. رۆژی 8ـی ئایاری 2023، سیروان بارزانی خاوەنی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم، لەمیانەی كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، كۆمپانیای كۆڕەك یەكەم كۆمپانیای پەیوەندی بوو، كە لەساڵی 2000 دامەزرا. وتیشی: «لەدوای ئازادكردنی عێراق، بڕیاردرا سێ مۆڵەتی GSM بدرێتە سێ كۆمپانیای عێراقی، ئەوانیش كۆمپانیای ئەسیر، عێراقوناو ئاسیاسێل بوو». خاوەنی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم هەروەها راشیگەیاند»دوای ئەو سێ مۆڵەتە، كۆمپانیای (پرایس وەتەر هاوس كۆپەر)ـی بەریتانی، لەعەممانی پایتەختی ئوردن سەرپەرشتی تەندەرێكی كرد، كەكۆمپانیای كۆڕەك لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی نێودەوڵەتی لەو زیادكردنە ئاشكرایە بەشداربوون، كۆڕەك یەكێك لەمۆڵەتەكانی دانانی كۆمپانیای پەیوەندی بردەوە، وا بڕیاربوو ئەو كۆمپانیایەی كە لەو زیادكردنە ئاشكرایە دەرناچێت، بەشداربووەكان و كۆدەكانی بدرێتە كۆمپانیای براوە، كە كۆڕەك تیلیكۆم بوو». خاوەنی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم، ئەوەشی خستەڕوو: «بڕیاردرا فریكوێنسەكان و لەگەڵ سێ ملیۆن و 200 هەزار بەشداربووی كۆمپانیای عێراقونا بەكۆڕەك بدرێت و دەستبەكاربن، لەیەكەم رۆژەوە دەستەی پەیوەندییەكانی عێراقی فریكوێنسەكانی بۆ كۆڕەك دابین نەكرد، شەش مانگ دوایخست و دواتر بەشێوەیەكی نایاسایی كۆدەكانی 0790 و 0779ی دا بەكۆمپانیای زەین و لەئەنجامدا بازاڕی پەیوەندییەكانی عێراقی بەیەكجاری شێواند». خاوەنی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم، روونیكردەوە «ئەو مۆڵەتەی كەكۆمپانیای كۆڕەك پارەی پێدابوو، بۆ خاتری ئەوەبوو كەئەو بەشداربووانەو  ئەو كۆدانەی پێبدرێت، بەڵام بەنایاسایی سەرۆكی ئەوكاتی دەستەی پەیوەندییەكانی حكومەتی عێراقی، چوو بۆ ئوردن بڕیاریدا بەپێدانی سەرجەم بەشداربووان و كۆدەكان بەكۆمپانیای زەین». سیروان بارزانی، لەدرێژەی قسەكانیشیدا، وتبووی: «لە 2014ـەوە كەمافی خۆمانە، ئەو سێ ملیۆن و 200 هەزار بەشداربووانە لەگەڵ كۆدی 0790 نەگەڕێتەوە بۆ كۆمپانیای كۆڕەك، ئەوا كۆڕەك پابەندنابێت بەوەی 370 ملیۆنی پشكەكان بداتەوە، دەستەی پەیوەندییەكانی حكومەتی عێراق، دوای 10 ساڵ بڕیارەكە جێبەجێ ناكات و مافمان نادەتەوە كەهەقی خۆمان بوو، هەروەها ئێمە چوینە دادگای عێراقی بۆ جێبەجێكردنی بڕیارەكە، كەپێویست بوو جێبەجێبكرێت، بەڵام تائێستا جێبەجێیانن نەكردووە». سیروان بارزانی، باسی لەوەشكردبوو «ئەو 800 ملیۆن دۆلارە، شتێكی ناڕەواو نایاساییە لەسەر كۆمپانیای كۆڕەك سەپێندراوە، كۆمپانیای كۆڕەك لەڕێگەی دادگاو حكومەتەوە پەنای بۆ چارەسەری كێشەكان برد، بەڵام كێشەكانیان چارەسەرنەكراو مافەكان بۆ كۆڕەك نەگەڕایەوە». ‎لەبەرامبەردا وەزارەتی پەیوەندیەكانی عێراق لەڕاگەیەندراوێكدا دەڵێت:»بەهۆی بەسەرچوونی مۆڵەتی كۆمپانیای كۆڕەك، لە 30ـی ئابی 2022ـەوە، هەروەها نەدانەوەی ئەو بڕە پارە زۆرەی كەقەرزە لەسەر كۆمپانیاكە تا ئەم ساتە، سەرەڕای ئەو هەموو دانوستان و دیالۆگانەی لەگەڵ كۆمپانیاكەدا ئەنجامدراوە، رای گشتی عێراق لەم چەند بڕیارەی خوارەوە ئاگادار دەكەینەوە. ‎یەكەم: كۆمسیۆنی پەیوەندییەكان و راگەیاندن لەوەزارەت رێنمایی دا، فرۆشتن و بازرگانی هەر سیمكارتێكی نوێی سەر بەكۆمپانیای پەیوەندییەكانی كۆڕەك رابگیرێت. ‎دووەم: داوا لەهاووڵاتیان دەكەن هیچ سیمكارتێكی نوێی كۆڕەك نەكڕن. ‎سێیەم: دەسەڵات دڵنیایی دەداتە بریكارەكان و خاڵەكانی فرۆشتن كەهیچ پشكێكی نوێی كۆمپانیاكە نەفرۆشن و بازرگانییان پێوە نەكەن، بەپێچەوانەوە لێپرسینەوەی یاساییان لەسەر دەبێت. ‎چوارەم: بۆ رای گشتی رادەگەیەنین كەكۆمسیۆنی پەیوەندییەكان و راگەیاندنی وەزارەت لەپرۆسەی پچڕاندنی پەیوەندی نێوان كۆڕەك تیلیكۆم و كۆمپانیاكانی پەیوەندی لەوڵاتدا كاردەكات، لەدوای دەرچوونی ئەم راگەیاندراوەوە ماوەی 10 رۆژ مۆڵەت دەدرێت بەكۆمپانیاكە بۆ دانەوەی قەرزەكانی. جێگەی ئاماژەیە، لەماوەی رابڕوودا پێگەی ئینتیڵیجێنت ئۆنلاین بڵاویكردبووەوە، دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتیی لەپاریس سكاڵایەكی لەسەر كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم یەكلایی كردەوەو بەپێی بڕیارەكەش، دەبێت هەرێم بڕی یەك ملیار و 650 ملیۆن دۆلار بداتەوە بەكوەیت لەبری قەرزەكانی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم. هاوكات سەرچاوەیەك لەكۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم بەهاوڵاتی وت:»بەهیچ شێوەیەك رێگەمان پێنادرێت لەبارەی ئەو قەرزانەوە لێدوان بدەین كەهاتووەتە سەر كۆمپانیاو تەنانەت ئێستا وتەبێژی فەرمی كۆمپانیاش وەڵامی پەیوەندییەكان ناداتەوە». وتیشی:»لەیەككاتدا كۆمپانیا لەڕێگەی یاسایی و سیاسیشەوە لەگەڵ لایەنەكان لەسەر هێڵە بۆ چارەسەری ئەو كێشەیەی سەریهەڵداوە» و ناکرێت ئەو کێشەیە هەروا بمێنێتەوە کە کۆمپانیایەک خاوەنی عەوت ملیۆن بەشداربووبێت و هێڵەکەی لەگەڵ کۆمپانیاکانی تر بپچڕێت. هاوڵاتی پەیوەندی بەچەندین بەرپرسی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆمەوە كرد، بەڵام بەهیچ شێوەیەك ئامادەنەبوون لەبارەی قەرزەكان و هەوڵی ناوبژیوانی بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان قسە بكەن.  دادگای ناوبژیوانی بەریتانیا كە  سەر بەژووری بازرگانی نێودەوڵەتیە، لەدۆسیەی ناوبژیوانیكردن لەنێوان كۆمپانیای «تیلیكۆم عێراق» كە كۆمپانیایەكی سەر بەكۆمپانیای «ئەجیلیتی»یەو داواكەی لەسەر كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم و سیروان سابر مستەفا بارزانی وەك پشكداری سەرەكی  كۆمپانیاكە تۆماركردووە، بڕیاریداوە (ملیارێك و 650 ملیۆن) دۆلار وەك قەرەبوو بدەن بەكۆمپانیاكە، لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەواڵەكەش چەند میدیایەك ئەوەیان بڵاوكردەوە كەحكومەتی هەرێم لەساڵی 2007ەوە بووە بەكەفیلی كۆمپانیای كۆڕەك، بەڵام هاوڵاتی پەیوەندیكرد بە پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان، ناوبراو ئامادەنەبوو لەوبارەیەوە لێدوان بدات. لەبارەی ئەگەری زیانی كۆمپانیای ئاسیاسێڵ و كۆمپانیاكانی دیكە بەهۆی راگیرانی پەیوەندی كۆمپانیاكانی دیكە بەكۆڕەكەوە، سەرچاوەیەك لەكۆمپانیای ئاسیاسێڵ بەهاوڵاتی وت:»لەدەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەكان نووسراومان بۆ هاتووەتەوە ئەركە لەسەرمان دەبێت فەرمانەكەیان جێبەجێبكەین هەر لەو رۆژەوە یەكسەر جێبەجێمان كرد، پەیوەندی كۆمپانیاكەمان لەگەڵ كۆڕەك پچڕاند». سەرچاوەكە رەتیشیكردەوە  كۆمپانیای ئاسیاسێڵ بەو هۆیەوە هیچ زیانێكی پێگەیشتبێت، لەبەرئەوەی بەشداربووەكانی «خۆمان لەوە زیانمەند نەبوون، لەڕووی بازرگانییەوە هیچ زیانێك بەئاسیا ناكەوێت.»

هاوڵاتی رۆژی ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣، عەلی خامنەیی رابەری باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ باڵیۆزی وڵاتانی ئیسلامی و بەرپرسانی باڵای حکومەتی ئێران کۆبووەوە. لەو دیدارەدا عەلی خامنەیی رەخنەی توندی لەو وڵاتە ئیسلامییانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرت کەدەیانەوێت پەیوەندییان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بکەنەوە. ئەم نیگەرانیانەی خامنەیی دوای ئەوە هات کەچەندین وەزیری ئیسرائیل سەردانی سعودیەیان کردو نزیکبوونەوەی پەیوەندی نێوان سعودیەو ئیسرائیل بەسەرکردایەتی ئەمریکا چووە قۆناغێکی نوێوەو ئەگەری ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیان زۆرتر بوو. خامنەیی لەدیدارەکەدا هێرشی تووندی کردەسەر ئەو وڵاتە ئیسلامییانەی کەهەوڵی ئاساییبوونەوەی پەیوەندییان دەدەن لەگەڵ ئیسرائیل و بە «قومار لەسەر گای دۆڕاو» وەسفیکردو وتی کەئەم پەیوەندییە سەرکەوتوو نابێت. «لاوانی فەلەستینی و بزووتنەوەی دژە داگیرکاری و دژە زوڵم لەفەلەستین ئەمڕۆ لەهەموو رۆژێک زیندووتر و ئامادەترن. بەئومێدی خوا ئەم بزووتنەوەیە بەئەنجام دەگات و وەک چۆن ئیمامی گەورەمان (خومەینی) رژێمی داگیرکەری ئیسرائیلی بەشێرپەنجە ناوبردبوو، ئەم رژێمە بەدەستی خودی خەڵکی فەلەستین و هێزەکانی بەرگری لەناوچەکە لەناودەچێت». دوای چوار رۆژ لەم قسەیە ، لەڕۆژی ٧ی تشرینی یەکەم، بزووتنەوەی حەماس وەک بزووتنەوەیەکی نزیک لەئێران، هێرشی کردەسەر ئیسرائیل و کۆنسێرتێکی میوزیک لەنزیک سنورەکانی غەزەو بەهۆیەوە زیاتر لەهەزارو ٤٠٠ کەس کوژران و بەوتەی بەرپرسانی ئیسرائیلی ٢٣٠ کەس بەبارمتەگیراون. هەرچەند چوار کەس لەبارمتەگیراوەکان دواتر ئازادکران و حەماسیش رایگەیاندووە نزیک بە ٦٠ کەس لەوانەی بەبارمتە گیراون بەهۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە بۆ سەر غەزە کوژراون. لەدوای هێرشەکەی حەماس، بەرپرسانی ئیسرائیل توڕەییان گەیشتە ترۆپک و بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، رایگەیاند «دۆزەخیان بەسەردا دەبارێنین.» دوای مانگێک لەم رووداوانە، بەهۆی بۆردومانی بەردەوامی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەزە، زیاتر لە ١٠ هەزار کەس کوژراون کەنزیکەی چوار هەزار کەسیان منداڵن. رێکخراوە مرۆییەکان ئەم هێرشانەی ئیسرائیل بە «تاوان» وەسف دەکەن و دەڵێن پیویستە دەستبەجێ ئاگربەست رابگەیەنرێت و هاوکاری مرۆیی بنێردرێت بۆ غەزە، ئەمە سەرەڕای هەڵگرتنی ئەو ئابڵوقەیەی لەسەر ئاوو کارەبا و سووتەمەنی غەزە دانراوە لەلایەن ئیسرائیلەوە. هاوکات وڵاتە عەرەبییەکانیش داوای ئاگربەست دەکەن و هێرشەکانی ئیسرائیل بە «کۆمەڵکوژی» ناودەبەن، بەڵام ئیسرائیل سوورە لەسەر ئامانجەکەی خۆی کەوەک ناتانیاهۆ دەڵێت دەبێت حەماس «لەناو ببەین». رۆژێک پێش هێرشە گەورەکەی حەماس لە ٧ی مانگی رابردوو، ماڵپەڕی تابناک سەر بەسوپای پاسداران، پۆستەرێکی بڵاوکردەوە بەئاڵای حەماس و حزبوڵڵای لوبنانەوەو نووسی، «نصر من اللە و فتح قریب – سەرکەوتن لەخواوەیەو نزیکە». پێش بڵاوکردنەوەی هەواڵەکە لەماڵپەڕو تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی سەر بەحەماس، ماڵپەڕی تەسنیم سەر بەسوپای پاسداران هەواڵی ئەم هێرشەی بڵاوکردەوە. ئێوارەی ئەو رۆژەی کە هێرشەکە کرایەسەر ئیسرائیل، لەزۆربەی گۆڕەپان و شارە گەورەکانی ئێران وەک ئیسفەهان و تاران و شیراز، ئاگری خۆشی کرایەوەو سروودی خۆشی لێدراو لەتەلەفیزیۆنە فەرمییەکانی ئێرانەوە وەک سەرکەوتنی گەورە باسی لێکرا. تەلەفیزیۆنەکان بەشێکی زۆر لەبەرنامە ئاساییەکانی خۆیان راگرت و خەریکی شادی و خۆشی بوون و وەک سەرکەوتنی گەورە باسیان کرد.  رۆژی ٩ی تشرینی یەکەم، حسێن ئەمیرعەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لەکۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ ئەوەی پشتیوانی خۆی بۆ بزووتنەوەی حەماس و هێرشی ئەو بزووتنەوەیە بۆ سەر ئیسرائیل دەربڕی، رایگەیاند ئەوان ئاگاداری هێرش بۆ سەر ئیسرائیل نەبوون و حەماس سەربەخۆیانە ئەو کارەی کردووە. رۆژی ١٧ی تشرینی یەکەم، ماڵپەڕی بی بی سی فارسی راپۆرتێکی دەربارەی یارمەتییە ئابوورییەکانی ئێران بۆ حەماس بڵاوکردەوە. لەو راپۆرتەدا کۆماری ئیسلامی وەک گەورەترین پشتیوانی ئابووری حەماس ئاماژەی پێدراوەو قەتەر وەک دووەم پشتیوانی ئابووری ئەو بزووتنەوەیە ناوی براوە. لەو راپۆرتەی بی بی سی-دا ئاماژە بەلێدوانەکانی پێشتری  کۆماری ئیسلامی دراوە سەبارەت بەپشتیوانیکردن لەحەماس و ئەو بزووتنەوەیە. بی بی سی ئاماژەی بەم وتەیەی عەلی خامنەیی داوە کە رۆژی ٣/٢/٢٠١٢ لەوتاری نوێژی هەینیدا وتوویەتی، «لەپرسی پەیوەند بەدژایەتیکردنی ئیسرائیلدا ئێمە شوێن پەنجەمان دیاربوو، ئەنجامەکەشی سەرکەوتن بوو لە جەنگی ٣٣ رۆژەو سەرکەوتنی جەنگی ٢٢ رۆژە بوو. لە ئێستا بەدواوەش، لەهەرکوێ، هەر نەتەوەیەک، یان گروپێک دژی رژیمی زایۆنیستی بێت و دژیان بوەستێتەوە، ئێمە لەپشتیان دەبین و یارمەتییان دەدەین و لەکەسیش ناترسین بەئاشكرا پشتیوانی دەکەین و ئەمەش قسەی ئێمەیە». عەلی خامنەیی چەند ساڵ دواترو رۆژی ١٥ی تشرینی دووهەمی ٢٠١٩، لەپەیوەند لەگەڵ یارمەتی گەیاندن بەفەلەستین و دژایەتی لەگەڵ ئیسرائیل لەوتاری نوێژی هەینیدا وتی، «ئێمە پشتیوانیمان لەفەلەستین کردووە، یارمەتیمان داون. هەر بەردەوامین لەیارمەتی گەیاندن پێیان، لەکەس شەرم ناکەین و نایشارینەوە. دەبێ هەموو وڵاتانی ئیسلامی و هەموو دونیای ئیسلام یارمەتی فەلەستین بدەن». ئەم یارمەتی گەیاندنە بەحەماس هیچکات شاراوە نەبووەو ماوەیەک لەمەوپێش و دوای رووداوەکانی ئەم دواییانە، بەرپرسی لیژنەی پەیوەندییە دەرەکییەکانی کۆنگرێسی ئەمریکا رایگەیاند :» ئێران لەمێژەو چەندین ساڵە یارمەتی حەماس دەدات و هێزەکانیان لەلایەن ئێرانەوە ر‌اهێنانیان پێدەکرێت». رۆژی ١٤ی تشرینی یەکەم، واتە دوای هەفتەیەک لەهێرشە چاوەڕواننەکراوەکەی حەماس، حسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئیران، هەڕەشەی لەئیسرائیل کردو وتی :» ئەگەر ئیسرائیل هێرشەکانی خۆی بۆ سەر کەرتی غەزە رانەگرێت، دەستمان لەسەر پەلەپیتکەی چەکەکانمانە». بەڵام چەند کاتژمێر دواتر، نوێنەری ئیران لەنەتەوەیەکگرتووەکان، زمانی جەنگخوازانەی وەزیری دەرەوەی کۆماری ئیسلامی نەرمتر کردەوەو دڵنیاییدا بەوڵاتان کەهێزی سەربازی وڵاتەکەی تەنها ئەو کاتە دەست وەردەدات لەناکۆکییەکانی کەرتی غەزە کە ئیسرائیل هێرش بکاتەسەر بەرژەوەندی یان هاووڵاتیانی ئێرانی. ئەمە وەک پاشەکشەی بەرپرسانی ئێران لێکدرایەوەو ژمارەیەک لەبەرپرسانی ئێرانی لەگفتوگۆ لەگەڵ رویتەرز ئەم جیاوازی رادەربڕینەیان وەک سەرلێشێواوی بەرپرسانی ئێران لێکداوەتەوە. بەرپرسانی فەرمی ئێران، بەمەرجێک ناویان نەبرێت لەڕاپۆرتێکی رۆیتەرز دەڵێن، ئەم خۆبەدوورگرتنەی ئێران لەجەنگ، دەتوانیت زیان بەستراتیژی ٤٠ ساڵەی ئێران بگەیەنێت بەوەی دەیەوێت ببێت بەگەورەترین هێزی ناوچەکەو سەرکەوتنەکەیان بۆ گەیشتن بەم ئامانجە بخاتە دواوە. ئەو بەرپرسانە هەروەها باس لەوە دەکەن، ئەگەر ئێران راستەوخۆ بچێتە ئەم جەنگەوە کێشەی گەورەی بۆ دروست دەبێت، لەبەرئەوەی هەرچەشنە هێرشێکی سەربازی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل، ئەو وڵاتەی کە لەلایەن ئەمریکاو ئەوروپاوە پشتیوانی لێدەکرێت، زیانی گەورە بەئێران دەگەیەنێت و بەلەبەرچاوگرتنی قەیرانی ئابووری قووڵ لەئێران، ئەمە سەردەکێشێت بۆ ئەوەی ناڕەزایەتییەکان لەئێران دژ بەدەسەڵات پەرە بستێنێت. سێ بەرپرسی باڵای ئەمنی و ئاسایشی ئێران وتوویانە، لەئێستادا بەرپرسان و بڕیاردەرانی باڵای ئێران کۆکن لەسەر ئەوەی خۆیان دووربگرن لەوەی جەنگەکە زیاتر پەرەبستێنێ و هەوڵیان ئەوەیە لەڕێگای هێرشی زەمینی سنووردارەوە لەلایەن حزبوڵای لوبنانەوە بۆ سەر بنکەو شوێنە سەربازییەکانی ئیسرائیل و هێرشی بچووک و سنووردار بۆ سەر بنکەو بارەگاکانی ئەمریکا لەلایەن ئەو هێزو میلیشیایانەوە کەسەر بەئێرانن، زیان بە بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل و ئەمریکا بگەیەنن و لەئێستادا هەر بەوە رازی بن. لەدوای دەستپێکی جەنگی حەماس – ئیسرائیل پاش ٧ی تشرینی یەکەم، هێرشی هێزو میلیشیا چەکدارەکانی سەر بەکۆماری ئیسلامی بۆ سەر بنکەو بارەگاکانی ئەمریکا لەعێراق و سووریا زیاتر بووەو ئەمریکاش لەوەڵامدا چەند جار هێرشی کردووەتەسەر بنکەکانی ئەو هێزانەی سەر بەکۆماری ئیسلامین.  بەپێی وتەی پاتریک رایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، لە ١٧ مانگی رابردووەوە ٣٨ جار هێرش کراوەتەسەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لەسوریاو عێراق کەتێیدا ٤٥ کارمەندی ئەمریکی برینداربوون. لەسەردانەکەیدا بۆ عێراق لەڕۆژی یەکشەممەی رابردوو ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، لەکۆبوونەوەیدا لەگەڵ سوودانی رایگەیاند کەئەمریکا بەهیچ شێوەیەک بێدەنگ نابێت بەرامبەر هەر هێرشێک بکرێتە سەر بنکەو بەرژەوەندییەکانی لە عێراق  و سوریا. پیشتر و لەهەمان رۆژدا، نووسینگەی رابەری باڵای ئێران رایگەیاند، کە ئیسماعیل هەنییە، کەسی یەکەمی حەماس  و وەفدەکەی لەگەڵ خامنەیی کۆبوونەتەوە. نووسینگەی عەلی خامنەیی بەبڵاوکردنەوەی چەند وێنەیەک لەکۆبوونەوەکە نووسیویەتی، «ئیسماعیل هەنییە لەم دیدارەدا راپۆرتی دوایین ئاڵووگۆڕەکانی غەزەو تاوانەکانی ئیسرائیل و هەروەها ئاڵوگۆڕەکانی کەرتی رۆژئاوای پێشکەش بە رابەری باڵای کۆماری ئیسلامی کرد. بەپێی ئەم راپۆرتە، عەلی خامنەییش جەختی لەسەر ئەوە کردەوە کۆماری ئیسلامی سوورە لەسەر ئەوەی وەک هەمووکات یارمەتی بزووتنەوەی بەرگری فەلەستین دەدات. شارەزایانی سیاسی باس لەوە دەکەن، بە لەبەرچاوگرتنی هەڵوێستەکانی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی و هەڵوێستی دژە ئیسرائیلی بوونی تاران، دژوارە بڕوا بەوە بکرێت ئێران دەستی نییە لەم جەنگەداو حەماس سەربەخۆیانە ئەم هێرشەی کردبێت، بەتایبەت دەرئەنجامی ئەم جەنگە لەئێستادا لانیکەم لەماوەیەکی کورتخایەندا، سعوودیەو ئیسرائیل لەیەکتر دووردەخاتەوە و ئەگەری ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیان لاواز دەبێت. ئیهۆد ئیلمێرت سەرۆک وەزیرانی پێشتری ئیسرائیل لەگفتوگۆیەکیدا لەگەڵ رادیۆ فەردا، کەوەرگێڕانی ئەم گفتوگۆیە پێشتر لەهاوڵاتی بڵاوکراوەتەوە، دەربارەی پلان و دەستتێوەردانی ئێران لەجەنگ و پشتیوانیکردنی حەماس لەوەڵامی پەیامنێری رادیۆ فەردادا وتی، «پێموایە تەنها پەیامێک کەدەتوانم بۆ ئەوانم هەبێت ئەوەیە نالۆژیکیانە ئەو کارتانەی بەدەستتانەوەیە بەکارینەهێنن. شەممەی رابردوو [مەبەست لێی ٧ی تشرینی یەکەمە] سەرکەوتنێکتان هەبوو. بەڵام ئێستا وەڵامی قورس دەبینن لەلایەن ئیسرائیلەوە. دۆخەکە لەوەی کەهەیە خراپتر مەکەن. لەبەرئەوەی ئەنجامێکی زۆر خراپ و تراژیدی و خوێناوی دەبێت بۆ هەر کەس کەبیەوێت دۆخەکە خراپتر بکات».

شەنای فاتیح حكومەتی هەرێمی كوردستان، پاش 32 ساڵ هێشتا نەیتوانیوە كارەبای 24 كاتژمێری بۆ هاوڵاتیان دابین بكات، لەكاتێكدا سیستەمی پریپەید و پێوەری زیرەكی خستووەتەكار، وتەبێژی وەزارەتی كارەبا دەڵێت لەدۆخێكی خراپی داراییدان و بەرچاویان ڕوون نییە ئەم زستانە خواست لەسەر كارەبا چۆن دەبێت. لەگەڵ هاتنی وەرزی پایزو نزیكبوونەوەی زستان، خواستی هاووڵاتیان لەسەر كارەبا زیاد دەكات و كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتیمانیش كەمدەبێتەوە،  وتەبێژی وەزارەتی كارەبا دەڵێت بەپێی خواست جیاوازی لەپێدانی كارەبای شارەكاندا هەیە  ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبا لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای شارەكان بەپێی خواست جیاوازی هەیەو لە ٤٨ كاتژمێری رابردوودا لەسلێمانی و گەرمیان زۆرترین و لەهەولێریش كەمترین كارەبای نیشتیمانی دراوەتە هاووڵاتیان». وتیشی: »كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای نیشتیمانیی لە٤٨ كاتژمێری رابردوودا بەم شێوەیە بووە:  لەسلێمانی ١٨ كاتژمێرو ١٥ خولەك، لەگەرمیان ١٧ كاتژمێرو ٢٠ خولەك، لەدهۆك ١٥ كاتژمێرو ٣٠ خولەك و لەهەولێریش ١٤ كاتژمێر». سەبارەت بە پێدانی كارەبای نیشتیمانیی لەوەرزی زستاندا، ئومێد محەمەد وتی: «ئێمە پێشبینی ناكەین و بەداتاو زانیارییەوە قسەدەكەین، هەرچەندە هێشتا زووە بۆ وەزری زستان و مانگێكمان لەبەردەستدایە بۆ ئەوەی بزانین كەئیمكانییەتمان چەندە بۆ پێدانی كارەبا تا بیدەینە هاوبەشەكانمان، بۆیە ناشزانین خواستی كارەبا بۆ وەرزی زستان چۆن دەبێت». «هەروەها بەرهەممان دیار نییەو ئێمە چاوەڕێی سوتەمەنی و پارەین، چونكە لەئێستادا بارودۆخێكی دارایی خراپ هەیە، وەزارەتی كارەبا لەئێستادا لەسەر خەتە لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان و لایەنە پەیوەندیدارەكان بۆ ئەوەی بارودۆخی سوتەمەنی باشتربێت، هەروەها پارەش دیار نییە كەئێمە بودجەمان دەبێت یان نا، بۆیە نامانەوێت زانیاری هەڵە بدەین، دەمانەوێت شتێك بڵێین ئەگەر لەوە زیاترمان پێنەكرێت كەمترمان پێنەكرێت». وتەبێژی وەزارەتی كارەبا وای وت. ئومێد محەمەد باسی لەوەشكرد «پێوەری زیرەكی كارەبا دانراوە كۆمەڵێك خەسڵەتی هەیە، ئەوانیش پریپەیدو سنورداركردن و خوێندنەوەی وردو كۆتایی هێنان بەسەرپێچییەكان، هەندێ شوێنیش وەك نموونەی ئەزموونی هەڵبژێردراوە بۆ ئەوەی دەربكەوێت كەئایا دەتوانرێت بەو شێوازە خزمەتگوزارییەكانی كارەبا بەرزبكرێتەوە، پاشان فیدباك وەردەگیرێتەوەو بەپێی فیدباكەكە هەنگاوی دواتر دەنرێت بۆ ئەوەی ئایا فراوان بكرێت یاخود نا». وتەبێژی وەزارەتی كارەبای هەرێم وتیشی:»ئەو شوێنانەش كە ئەم سیستەمەیان تێدا جێبەجێكراوە تێیدا كۆتایی بەسەرپێچی هاتووەو راستی و دروستی لەخوێندنەوەدا تۆماركراوە، هەروەها جۆرێك لەپابەندبوون بەپێدانی كارەبا لەلایەنی داهات و ئابوورییەوە بارودۆخەكەی باشتر كردووە، شارۆچكەی ئامێدیش كەبووەتە ٢٤ كاتژمێر جیاوازە،  پریپەید لەگەڵ ٢٤ كاتژمێریی جیاوازەو جیاوازییەكەش ئەوەیە كە پریپەید ٢٤ كاتژمێری نییەو بەپێی بەرنامەی كاری هاووڵاتییەو مەرج نییە ٢٤ كاتژمێر بێت». بەوتەی ئومێد ئەحمەد « هەر یەكەیەكی كارەبا  ١٠٠ دینارەو جێگیرە لەتەواوی ئەو سیستەمانەی كە پریپەیدە، جگە لەهایكۆستەكان نەبێت كە لەڕابردوودا بۆ یەكە نیشتەجێبوونەكان كرا بە ١٥٦ دینار، دواتر ئێمە لەوەزارەتی كارەبا لەڕۆژی ٢١ی ئەیلوول بەتێكڕای دەنگی ئەنجومەنی وەزارەت بڕیارماندا بەكەمكردنەوەی بۆ ١٠٠ دینارو لەئێستادا نێردراوەتە ئەنجومەنی وەزیران و چاوەڕێی رەزامەندین كەگەڕایەوە نرخەكە دادەبەزێت». لە٢٢ی تشرینی یەكەمەوە  قەزای ئامێدی وەك یەكەمین قەزا لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان سیستەمی كارەبای پریپەید تێێدا كەوتەكارو كاركردن بەمۆلیدەكان لەقەزاكەدا راگیراوە، بەڵام هێشتا لەسەرجەم ماڵەكانی ئامێدیدا پێوەرەكە نەبەستراوە. فرۆشیارێكی كەلوپەلی كارەبایی لەبازاڕی شاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تاڕادەیەك زۆربەی دوكانەكانی بازاڕ كراون بەسیستەمی پریپەید، بەڕای من شتێكی زۆرباشەو پارەی كەمتر دەدەم بەكارەبا لەو كاتەوەی ئەم سیستەمە دانراوە.» وتیشی:» مانگانە بڕی ٨٠ هەزار دینار كارەبا سەرف دەكەم كەزۆر كەمترە لەو بڕە پارەیەی كەپێشتر بۆم دەهاتەوە، ئەگەر بێت و سیستەمە كۆنەكە بوایە  من بۆ كارەبای نیشتیمانی و مۆلیدە مانگانە ٣٠٠ هەزار دینارم بەكارەبا دەدا». لەگەڵ نزیكبوونەوەی وەرزی زستان خواستی هاووڵاتیان لەسەر كارەبا زیاد دەبێت و بەمەش كاتژمێرەكانی پێدانی كارەبای مۆلیدە زیاد دەبن و لەئێستادا بەشێوەیەكی گشتی نزیكەی١٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە بەهاووڵاتیان دەدرێت. قارەمان مەولود، سەرۆكی لیژنەی بەدواداچوونی كاری مۆلیدە ئەهلییەكانی هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:  «بۆ ئەم مانگە دیار نییە كەچەندێك كارەبا دەدرێتە هاووڵاتیان، بەڵام  مانگی رابردوو رۆژانە ١٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە دراوەتە هاووڵاتیان و نرخی ئەمپێرێك كارەبای مۆلیدە لەشاری هەولێردا لە ١٠ هەزارو ٥٠٠ دینار بۆ ١٣ هەزارو ٧٥٠ دینار بووە.» هاوكات، تاریق سەمین، سەرۆكی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئێمە هەموو ساڵێك دوو جۆر بەرنامەمان هەیە، بەرنامەی هاوینەو بەرنامەی زستانە، ئەمساڵ بەرنامەكە لەیەكی تشرینی دووەمەوە بەم شێوازەیە: ٦:٣٠ خولەك بۆ هەشتی بەیانی، پاشان دوانزەی نیوەڕۆ بۆ یەكی شەو هەركاتێك كارەبای نیشتیمانی ببڕێت كارەبای مۆلیدە دەدرێتە هاووڵاتیان.» تاریق سەمین وتیشی:» بۆ مانگی تشرینی یەكەمیش بۆ هەر ئەمپێرێك كارەبا  شەش تا حەوت هەزار دینار لەهاووڵاتیان وەرگیراوە، شوێنیش هەیە كارەبای كەم بڕاوە دوو هەزار دیناریان لێوەرگیراوە». لەلایەكی دیكەوە هەكار هروری، وتەبێژی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی دهۆك لەلێدوانكدا بەهاوڵاتی وت: « لەیەكی تشرینی دووەمەوە كاتژمێرەكانی كارەبای مۆلیدە زیادیان كردووە، لەشاری دهۆكدا رۆژانە نزیكەی ١١ كاتژمێر كارەبا دەدرێتە هاووڵاتیان». وتەبێژی كۆمەڵەی مۆلیدە ئەهلییەكانی دهۆك وتیشی: «مانگی تشرینی یەكەم ٢٠٠ كاتژمێر كارەبای مۆلیدە بەهاووڵاتیان دراوەو بۆ هەر ئەمپێرێكیش  نۆ هەزارو ٥٠٠ دیناریان لێوەرگیراوە.» وەزارەتی كارەبا لەكابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمدا دەستیكرد بەدانانی پێوەری زیرەك بۆ هاوبەشانی كارەبا تا بەوتەی خۆیان دادپەروەری لەدابەشكردنی كارەبادا بێتەدی، جیا لەوەی بەردەوام وەزارەتی كارەبا ناوبەناو هەڵمەتی بڕینی كارەبای زیادەڕەو لەناوچە جیاوازەكان ئەنجامدەدەن كە بەوتەی خۆیان بۆ ئەوەیە زیادەڕەویەكانی سەر كارەبای نیشتیمانی كەمبكەنەوە، بەڵام تائێستا ئەو هەنگاوانە نەبووەتە هۆی زیادكردنی كاتەكانی پێدانی كارەبا، لەكاتێكدا بەوتەی بەرپرسانی وەزارەتی كارەبا زیاتر لە 90٪ی هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە.

سەركۆ جەمال بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر بەدۆلار ناجێگیرە، جیاوازی زۆر هەیە لەنێوان ئەو نرخەی بانكی ناوەندی دیاریكردووە لەگەڵ بازاڕ، ئەمەش وایكردووە هاووڵاتیان و بازرگانان ترسیان لێ بنیشێت، بەتایبەت كەهۆشداری ئەوە دەدرێت ئەگەر بانكی ناوەندی رێوشوێنی نوێ نەگرێتەبەر سەرەتای ساڵی داهاتوو بەهای 100 دۆلار بەرامبەر دەبێت بە 200 هەزار دینار، شارەزایەكی ئابوری پێی وایە حكومەتەكەی سودانی نەیتوانی زاڵ بێت بەسەر بازرگانەكانی دۆلاردا، مامەڵەكارێكی دۆلاریش دەڵێت لەعێراق گروپی تیلیگرام و وەتس ئەپ یاری بەنرخی دۆلار دەكەن. گوڵاڵە سدیق، شارەزای ئابووری و بانك، سەبارەت بەدابەزینی بەردەوامی بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەڕاستیدا حكومەتەكەی سودانی نەیتوانی زاڵ بێت بەسەر ئەو بازرگانانەی دۆلاردا كەبازاڕیان شێواندووە، راستە سەرەتا هۆكارەكە سیاسی بوو، چونكە عێراق وڵاتێكی خاوەن نەوتەو نەوتەكەش بەدۆلار دەفرۆشێت و دۆلارەكەش دەچێتە بانكی فیدراڵی ئەمریكا». وتیشی:»ئەوەی كەوایكردووە بەهای دۆلار بەبەرزی بمێنێتەوە، مامەڵەكان لەعێراق و هەرێمی كوردستاندا بەدۆلارن، بەڵام بەشێوازێك لەشێوازەكان لەناوەڕاست و خوارووی عێراق دینار زیاتر مامەڵەی پێوەدەكرێت، لەهەرێم هەموو مامەڵەكان بەدۆلارەو حكومەتی هەرێمیش نایەوێت مامەڵە ببێت بەدینار، چونكە لەبەرزی نرخی دۆلار قازانج دەكات، هەرچەندە هۆكاری سەرەكیش سیاسییە چونكە پارەكەی لەژێر دەسەڵاتی ئەمریكادایە، لەلایەكیش گروپە شیعەكان هەڕەشە لەسوپای ئەمریكا دەكەن». «خاڵی دووەمیشیان بەشێك لەبازرگانەكانی دۆلار خاوەنی بانكن و سەرمایەكانیان لەوڵاتانی دراوسێوە بۆ هاتووە، چی ئاڕاستەی شیعە بێت یاخود، بۆیە دەسەڵاتی ئەو خاوەن بانكانە زیاترە لەدەسەڵاتی سەرۆكوەزیران و رۆژانە لەبانكی ناوەندی 100 دۆلار بە 132 هەزار دەكڕن و دەیفرۆشنەوە بەنرخی بازاڕ كەئێستا سەرووی 160 هەزارەو بەوەش قازانجێكی زۆر دەكەن، خۆشیان دۆلار فرۆشەكان دان بەوەدادەنێن كەتەنها دۆلاری كارتەكان دێتە ناو بازاڕەوە». گوڵاڵە سدیق وای وت. وەك ئەو شارەزا ئابورییە دەڵێت:»خاڵێكی دیكەش ئەوەیە ئەو رێوشوێنانەی حكومەتی عێراق گرتوونیەتەبەر رێوشوێنی باش بوون، بەسیستەمكردنی پرۆسەی فرۆشتنی دۆلار، بەڵام گروپەكان رێگرن لەدابەزینی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی، سەرەتا زۆر گەشبین بووم بەدابەزینی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار، بەڵام ئێستا هیچ گەشبین نیم». سەبارەت بەكاریگەری دابەزینی بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر بەدۆلار، گوڵاڵە سدیق دەڵێت:»كاتێك دۆلار بەرزدەبێتەوە ئێمە لەبەرئەوەی وڵاتێكی هاوردەكارین، هەموو ئەو بازرگانانەی لەڕاستیدا بەسەكۆی ئەلكترۆنی دۆلار دەكڕێت بە 132 هەزار، بەڵام كاڵاكان بەنرخی بازاڕ بەهاووڵاتیان بەدۆلار دەشكێننەوە، كاتێكیش مووچەخۆر بەدینار مووچە وەردەگرێت و دۆلار بەرزە هێزی كڕینی لەبازاڕ كەمدەبێتەوە، ئەوەش قەیران تووشی بازاڕ دەكات». د.ئیدریس رەمەزان، شارەزای ئابووری پێی وایە «بەرزبوونەوەی زیاتری بەهای دۆلار لەدەست بانكی ناوەندی عێراق دەرچووە». د.ئیدریس رەمەزان بۆ هاوڵاتی باسی لەوەكرد «بەهۆی ئەو شەڕەوە، خەڵكی زۆر هەوڵی راكێشانی دۆلار دەدەن، بەتایبەتی لەئیمارات و وڵاتانی دیكە، ئەوەش رێژەی داواكاری لەسەر دۆلار بەشێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە، بەراورد بەپێش شەڕەكە، لەناوخۆی عێراقیشدا، سەرەڕای هەوڵەكانی بانكی ناوەندی بۆ دابەزینی بەهای دۆلارو بەرزكردنەوەی بەهای دینار، بەڵام وەكو دەبینین نێوانی نرخی فەرمی لەگەڵ نرخی بازاڕ زیاترە لە 30 هەزار دینار، ئەوەش دەریدەخات، ئەو پرسە لەكۆنتڕۆڵی بانكی ناوەندیدا دەرچووە». بەوتەی ئەو شارەزایەی ئابووری «زەرەرمەندی یەكەم لەدابەزینی بەهای دینار، ئەو چین و تووێژانەن كەسەرچاوەی داهاتیان تەنیا دینارەو سنووردارە، بەتایبەتی مووچەخۆران.   لەڕێكەوتی 19ی تەمموزی 2023 بەهۆی حەواڵەكردنی دۆلار بۆ ئێران و ئەو وڵاتانەی لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكاوە سزادراون، ئەمەریكا سزای بەسەر 14 بانكی عێراقیدا سەپاندو لەدوای بڵاوبوونەوەی ئەو هەواڵە نرخی 100 دۆلار لە 148 هەزار دینارەوە بۆ سەرووی 150 هەزار دینار بەرزبووەوە. بانكی ناوەندیی عێراق رۆژانە دەوروبەری 200 ملیۆن دۆلار دەفرۆشێت و هەر 100 دۆلارێكیش بە 132 هەزار دینار ، دەدات، بەڵام ئاڵوگۆڕكارانی دراو دەڵێن پارەكە بۆ حەواڵەیەو دەچێتە دەرەوە و بۆ ناوخۆ نییەو ئەوەش هۆكاری سەرەكیی نزمیی بەهای دینارە. هاوڵاتی بۆ بەدواداچوونی زیاتری ئەو بابەتە چووە بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی و لەچەند ئاڵوگۆڕكارێكی دراویشی لەهەولێر پرسی، بەشێكیان باس لەوەدەكەن ئەو دۆلارەی رۆژانە بانكی ناوەندی بۆ حەواڵە دەیخاتەڕوو تەنها ژمارەیەو بەشێك لەبازرگانان كاتێك دەیانەوێت پارە حەواڵە بكەن ناتوانن، واتە ئەو بڕەی وەك حەواڵە بانكی ناوەندی دەیخاتەڕوو راست نییە. ئیسماعیل محەمەد، یەكێك لەئاڵوگۆڕكارانی دراو لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت:»هۆكاری بەرزی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار ئەوەیە بانكی ناوەندی لەیەك هەفتەدا بڕی كاشی كەمكردووەتەوە، هەرچەندە حەواڵەی زیادكردووە، بەڵام بازاڕی تێر نەكرد، جگە لەوەش بڵاوبوونەوەی ئەو لێدوانەی لەدوای سەری ساڵەوە پارەی كاش نانێرنە بازاڕەوە نیگەرانی لای ئەو كەسانە دروستكرد كەپارەی عێراقییان هەیە». وتیشی:»بۆ چارەسەری ئەو دەردە پێویستە ئەو كاشەی لەبەردەستیەتی رێگەی پێدراوە بیخاتە بازاڕ دەبێت میكانیزمەكەی بگۆڕێت نەیدات بەو بانكانەی سەر بەبانكی ناوەندین، چونكە لەڕاستیدا ئەو پارەیەی دەدرێتە ئەوان، ناكەوێتە بازاڕ، ئەگەر بشكەوێتە بازاڕ ئەوەندە بەزەحمەت دەیخەنە بازاڕ 20٪ی ناكەوێتە بازاڕەوەو هەڵاوسان دروستدەبێت چونكە داخوازی زۆر دەبێت لەسەر دۆلار». «زیاتر لە 10 مانگە كۆمپانیاكانی ئاڵوگۆڕی دراو پارەیان خەواندووەو بانكی ناوەندی دەبێت پارەی كاشیان پێبدات بەڵام پارەیان پێنادات، ئەمەش وایكردووە بەهای دینار بەردەوام بێت لەدابەزین بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی». ئیسماعیل محەمەد لەبازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو لەسلێمانی وای وت. بەوتەی ئەو ئاڵوگۆڕكارەی دراو لەبازاڕی دۆلارەكەی سلێمانی»هۆكاری بەرزبوونەوەی بەردەوامیی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار ئەوەنییە كەدەچێتە دەرەوە، بەڵكو ئەو گروپانەن كەبەشێكیان لەواتس ئەپ و تێلیگرامەوە شەوان یاری بەنرخی دۆلار دەكەن و سەر بەچەندین دەستەو گروپن». نەبیل مەرسومی، پسپۆڕی ئابووری لەفەیسبووكی خۆی نووسیویەتی:»بانكی ناوەندی عێراقی دەیەوێت پارەی كاش قەدەغە بكات، زیاتر پشتیوانی پارەدانی ئەلكترۆنی بكات، بۆیە بانكە تایبەتەكان ئەو كاشەی لەبانكی ناوەندی دەیكڕن بۆ بازرگانیكردن لەگەڵ ئێران و سوریا بەكاریدەهێنن». سەبارەت بەپێدانی دۆلار بەگەشتیاران، ئەو پسپۆڕە ئابووریە دەڵێت:»پارە نادرێتە گەشتیاران و بەهۆی ئەوەش خواستیان بۆ پارەی كاش زیاتر دەكات، ئێستاش قەیرانی بەهای دۆلار بەرامبەر بەدینار نەختینە نییەو زیاتر تەكنیكیە، كەئەوەش بنەمای قەیرانی سیاسی و ئابورییە». پێشتر ناسر ئەلكنانی پسپۆڕی ئابوری و بانک هۆشداری دابوو لەوەی بەهۆی خواستی زۆر لەسەر دۆلار رەنگە نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی لەعێراق لەساڵی داهاتوو بگەیەنێتە 200 هەزار دیناری عێراقی، ئەگەر بەڕاستی رێوشوێنی پێویست تاكۆتایی ئەمساڵ نەگیرێتەبەر. كنانی هۆكاری زیاتر بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر دیناری عێراقی بۆ ئەوە دەگێڕێتەوە كەبانكی ناوەندی عێراق و حكومەتی عێراق بەبێ لێكۆڵینەوە رێوشوێنی پێشوەختە جێبەجێدەكات. بەوتەی موعین كازمی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، بانكی ناوەندی عێراق لەهەوڵدایە تاكۆتایی ئەمساڵ بەنیازن زنجیرەیەك چاكسازی رابگەیەنن بۆ كۆنترۆڵكردنی بەهای دینار بەرامبەر بەدۆلاری ئەمریكی، بەشێوەیەك ئەو نرخەی لەبانكی ناوەندی بۆ دۆلار كە بۆ هەر دۆلارێك هەزارو 320 دینارە جیاوازی زۆر نەبێت لەگەڵ بازاڕەكاندا. عەلی توركی ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایەكی جیاوازی هەیە، ئەو پێی وایە سێ هۆكار وایكردووە بەردەوام بەهای دینار بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی داببەزێت، ئەو پێشی وایە هۆكاری یەكەم ئەو جەنگە ئابووریەیە كەئیدارەی ئەمریكا لەڕێگەی بانكی فیدراڵییەوە دژ بەحكومەتەكەی محەمەد شیاع سودانی دەستیپێكردووە كە لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگی پێكهێندراوەو دەیەوێت شكستی پێبهێنێت. هۆكاری دووەمیش بەوتەی عەلی توركی شكستی بانكی ناوەندی عێراقە لەو رێوشوێنانەی رایگەیاندووە بەتایبەت بۆ پارەداركردنی بازرگانان كاتێك دوو هەفتە پارەدانیان دوادەخات ئەمەش دەبێتە كێشە بۆ ئەو بازرگانانەو ناچارن لەبازاڕ دۆلار بكڕن چونكە پەیوەستن بەگرێبەستی دارایی و هەر دواكەوتنێك دەبێتەهۆی زیانگەیاندن پێیان. بانكی ناوەندیی عێراق لە 20-12-2020 بڕیاریدا نرخی فرۆشتنی هەر دۆلارێكی ئەمریكی لەهەزارو 180 دینارەوە بۆ هەزارو 460 دینار زیاد بكات، تاوەكو نزیكەی دوو ساڵ بەهای دینار جێگیربوو تاوەكو رۆژی 11-12-2022 نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی 150 هەزار دیناری عێراقی تێپەڕاندو دواتر بانكی ناوەندی بڕیاریدا نرخی هەر دۆلارێك لەهەزارو 320 دینار جێگیربكات.  سەرەتا كەنرخی هەر دۆلارێك لەهەزارو 180 دینارەوە بۆ هەزارو 460 دینار زیادكرا، دیناری عێراقی 22٪ی بەهاكەی بەشێوەیەكی فەرمی لەدەستدا، ئێستاش كەبەهای دۆلار بەرامبەر دینار بەهەزارو 320 دینار جێگیركراوە بەڵام لەبازاڕدا هەر دۆلارێك لەسەروو هەزارو 660 دینار مامەڵەی پێوەدەكرێت، دیناری عێراقی زیاتر لە 40٪ی بەهاكەی لەدەستداوە، بەشێوەیەك لەكاتی ئامادەكردنی ئەم راپۆرتەدا 100 دۆلار لەسەرووی 164 هەزار مامەڵەی پێوەدەكرێت.

هاوڵاتی جەنگی حەماس-ئیسرائیل مانگێکی تێپەڕاندو هیچ ئاسۆیەکی روون نییە بۆ وەستانی شەڕ لەکاتێکدا نەتەوەیەکگرتووەکان جەنگەکە بە«گۆڕستان بۆ منداڵانی غەززە» وەسف دەکات. ئیدرەی جۆ بایدن داوای راگرتنی شەڕ دەکات بەشێوەیەکی کاتی تاهاوکاری زیاتری مرۆیی بنێردرێت بۆ غەززە، بەڵام بەنهێنی لەهەوڵی ئەوەدایە بەبەهای زیاتر لە ٣٠٠ ملیۆن دۆلار بۆمب بۆ ئیسرائیل بنێرێت. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، رایگەیاندووە بەهیچ شێوەیەک ئاگربەست راناگەیەنێت و دەڵێت، دەیەوێت کۆنتڕۆڵی غەززە بکات تاکاتێکی نادیار. "کۆنتڕۆڵی نادیاری غەززە" لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی ئەی بی سی نیوزی ئەمریکی، ناتانیاهۆ باسی لەوەکرد کەئیسرائیل بۆ کاتێکی نادیارو ماوە دیارینەکراو کۆنتڕۆلێ غەززە دەکات بۆ زامنکردنی ئاسایشی خۆی. کەرتی غەززە دەبێت «لەلایەن ئەوانەوە» بەڕێوەببرێت کە «نایانەوێت وەک حەماس بەردەوام بن»، ناتانیاهۆ وای وت بەبێ ئەوەی روونکردنەوە بدات لەسەر ئەوەی ئاخۆ مەبەستی دەسەڵاتی فەڵەستینە یاخود هێزێكی نێودەوڵەتی. «پێموایە ئیسرائیل بۆ ماوەیەکی دیارینەکراو بەرپرسیاریەتی تەواوەتی ئاسایشی [غەززە]ی لەئەستۆ دەبێت چونکە پێشتر بینیومانە چی روودەدات ئەگەر وانەبێت». وتەکانی ناتانیاهۆ یەکەمین نیازی ئیسرائیل دەردەخات دوای ئەوەی کەوڵاتەکە غەززە داگیردەکات. ئەمە لەکاتێکدایە کەپێشتر لەمانگی رابردوو، یۆف گالانت، وەزیری بەرگری ئیسرائیل باسی لەوەکرد وڵاتەکەی «بەرپرسیارییەتی ژیانی خەڵکی غەززەی لەئەستۆ نابێت». ناتانیاهۆ لە ٧ی مانگی رابردوو جەنگی دژی حەماس راگەیاند، دوای ئەوەی بزوتنەوەکە هێرشی کردەسەر ئیسرائیل و هەزاو ٤٠٠ ئیسرائیلی کوشت لەسەربازو مەدەنی، ئەمە جگەلەوەی زیاتر لە ٢٤٠ بارمتە لای حەماس بوونیان هەیە. "غەززە بووەتە گۆڕستان بۆ منداڵان" ماوەی مانگێکە ئیسرائیل بەخەستی بۆردومانی کەرتی غەززە دەکات و بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین، زیاتر لە ١٠ هەزار کەس کوژراون کەزیاد لەچوار هەزاریان منداڵن. رۆژنامەنی فاینانشڵ تایمزی بەریتانی دەڵێت، ئیسرائیل بەشێوەیەکی توند رێگری لەهاوکاری مرۆیی دەکات بۆ نێو غەززە بەجۆرێک لەپێش جەنگەوە رۆژانە ٤٠٠ بارهەڵگری هاوکاری مرۆیی دەڕۆشتن بۆ کەرتەکە بەڵام لەدوای جەنگ تەنها ٢٠ بارهەڵگرێک رۆژانە رێگەیان پێدەدرێت. رێکخراوە مرۆییە نیودەوڵەتییەکان هۆشداری ئەوەیان داوە کەئەم رێگرتنە قەیرانی مرۆیی لەغەززە قووڵتر دەکاتەوە دوای ئەوەی زیاتر لەیەک ملیۆن خەڵکی غەززە ئاوارە بوون. فاینانشڵ تایمز باس لەوەدەکات کە لەدەستپێکی جەنگەوە، تەنها ٥٠٠ بارهەلگری هاوکاری مرۆیی چوونەتە نێو غەززە. دوای ئەوەی وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند کوژراوانی غەززە بەهۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە ١٠ هەزار کەسی تێپەڕاندووە، ئەنتۆنیۆ گوتێرس، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان داوای ئاگربەستی بەپەلەی کرد. ئیسرائیل دەڵێت تا بارمەتەکان ئازاد نەکرێن ئاگربەست راناگەیەنێت و حەماسیش باس لەوەدەکات بارمتەکان ئازاد ناکات لەکاتێکدا غەززە هێرشی لەسەرە. «ئۆپەراسیۆنی زەمینی سوپای ئیسرائیل و بۆردومانە بەردەوامەکان لەمەدەنی، نەخۆشخانەکان، کەمپی ئاوارەکان، مزگەوتەکان و کەنیسەکان دەدات»، گوتێرس وای وت. سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان وتیشی، «لەهەمان کاتدا حەماس و گروپەکانی تر خەڵکی مەدەنی وەک قەڵغانی مرۆیی بەکاردەهێنن و بەردەوامن لەهەڵدانی مووشەک بەئاراستەی ئیسرائیل». ئیسرائیل باس لەوەدەکات کە حەماس لەژێر نەخۆشخانە و باڵەخانە مەدەنییەکانی تردا خۆی حەشارداوە بۆیە بۆردومانی ئەو شوێنانە دەکات، بەڵام حەماس رەتیدەکاتەوە دەڵێت، ئەوە قسەیەکی «بێ بەڵگەیە» و دەبێت نەتەوەیەکگرتووەکان هەوڵی پشتڕاستکردنەوەی بدات. «غەززە خەریکە دەبێتە گۆڕستان بۆ منداڵان، سەدەها کچ و کوڕ رۆژانە دەکوژرێن یان بریندار دەبن، پیوستمان بە ئاگربەستێکی دەستبەجێ هەیە، ئیتر بەسە دەبێت ئەم جەنگە بوەستێت»، گوتێرس وای وت. ئەمریکا نیازی هەیە بۆمب بۆ ئیسرائیل بنێرێت واشنتن دژی ئاگربەستی تەواوەتییە بەڵام دەیەوێت راگرتنێکی کاتی شەڕ رابگەیەنرێت بەهۆی ئەوەی پێیوایە حەماس سوود لەئاگربەست دەبینێت. کۆشکی سپی دووشەممەی رابردوو رایگەیاند، جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لەپەیوەندییەکی تەلەفونیدا داوای لەناتانیاهۆ کردووە شەڕ بەشێوەیەکی کاتی رابگرێت. هاوکات ناتانیاهۆش لە چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ کەناڵی ئەی بی سی، رایگەیاند کەهاوڕای راگرتنی شەڕە بەشێوەی کاتی بۆ کاتژمێرێک یان دوو کاتژمێر بەڵام لەگەڵ وەستاندنی تەواوەتی شەڕ نییە، هەرچەندە تائێستا شەڕ بەردەوامەو بەشێوەیەکی کاتیش رانەگیراوە. بەپێی راپۆرتێکی ئەی بی سی نیوز، ساڵانە ئەمریکا بەبەهای نزیکەی چوار ملیار دۆلار هاوکاری سەربازی بۆ ئیسرائیل دەنێرێت. رۆژنامەی واڵ ستریت جێرناڵ ئەمریکی لەراپۆرتێکیدا باس لەوەدەکات ئیدارەی بایدن نیازی هەیە بەبەهای ٣٢٠ ملیۆن دۆلار بۆمبی ورد [ئەو بۆمبانەی تەکنەلۆجیای پێشکەوتوویان هەیەو  بەوردی ئامانجەکانیان دەستنیشان دەکەن و دەیپێکن] بۆ ئیسرائیل بنێرێت. بەپێی راپۆرتەکە، ئیدارەی بایدن بەفەرمی سەرکردەکانی کۆنگرێسی لە ٣١ی مانگی رابردوو لەبڕیارەکە ئاگادارکردووەتەوەو ئەو بۆمبانەی دەنێردرێت تایبەتە بەفڕۆکە جەنگی. واڵ ستریت جێرناڵ دەڵێت، لەچەند رۆژی رابردوودا بەهۆی زۆربوونی قوربانییەکان لەغەززە، بەرپرسانی باڵای ئەمریکی داوایان لەئیسرائیل کردووە بۆردومانەکانی هێوربکاتەوە تاقەیرانی مۆریی زیاتر نەبێت. بەشێک لەشیکەرەوانی ئەمنی باس لەوە دەکەن کەناردنی چەک بۆ ئیسرائیل لەلایەن ئەمریکاوە وادەکات کەشەڕ رانەگیرێت و هێرشەکانی ئیسرائیل بەردەوام بێت. «ئیدارەی بایدن داوا لەحکومەتی ئیسرائیل دەکات شەڕ بەکاتی رابگرێت، بەڵام ناردنی چەک و هاوکاری سەربازی هاوشێوەی کە بۆ ئیسرائیل دەنێردرێت وادەکات کە ئەم هەوڵە پەکی بکەوێت، ئیدارەی بایدن داوادەکات بۆ راگرتنی شەڕ، بەڵام کارەکانی پێمان دەڵێت کەپشتگیری لەکەمپینی بۆردومانەکە دەکات»، سێس بیندەر، شارەزایەکی فرۆشی چەک لەناوەندی لێکۆڵینەوەی میدڵ ئیست دیمۆکرەسی. رۆژنامەیەکی ئیسرائیلی بەناوی کالکالیست لەراپۆرتێکیدا ئاشکرایکردووە کەتێچووی جەنگی ئیسرائیل ٥١ ملیار دۆلار دەبێت بۆ حکومەتی ئیسرائیل ئەگەر جەنگەکە بۆ ماوەی هەشت بۆ ١٠ مانگ بەردەوام بێت. رۆژنامەکە داتای وەزارەتی بەرگری ئیسرائیلی دەستکەوتووەو دەڵێت ئەو ژمارەیە تەنها بۆ کاتێکە ئەگەر جەنگەکە تەنها لەغەززەدا بمێنێتەوەو لایەنی تر دەستوەردان نەکات وەک حزبوڵای لوبنانی، ئێران یان حوسییەکانی یەمەن.

هاوڵاتی لەمەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لەهەولێر (پیرمام)، كۆبوونەوەی هاوبەشی یەكێتی و پارتی بەڕێوەچوو، لەڕاگەیەندراوێكی هاوبەشدا كۆبوونەوەكەیان بەئەرێنی ناوبرد، ئەندامێكی سەركردایەتی یەكێتیش دەڵێت نیەتیان هەیە كێشەكانیان لەگەڵ پارتی چارەسەربكەن. بەشداربووانی پارتی دیموكراتی كوردستان لەكۆبوونەوەكە پێكهاتبوون لە نێچیرڤان بارزانی، جێگری یەكەمی سەرۆكی پارتی؛ مەسرور بارزانی، جێگری دووەمی سەرۆكی پارتی؛ فازڵ میرانی، هۆشیار زێباری، جەعفەر ئێمینكی، پشتیوان سادق، مەحموود محەممەد، ئازاد بەرواری و دڵشاد شەهاب.  وەفدی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان پێكهاتبوون لە بافڵ تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتی؛ قوباد تاڵەبانی، سەعدی ئەحمەد پیرە، عیماد ئەحمەد، شاڵاو عەلی عەسكەری، دەرباز كۆسرەت رەسوڵ و رەفعەت عەبدوڵڵا. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، پرسی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق و هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم و فرۆشتنی غازو دۆسیەی حكومەت و دۆسیەی ئەمنیی و چەند دۆسیەیەكی دیكە گەرمترین باسی ناو كۆبوونەوەی پارتی و یەكێتی بوون، بەمەبەستی یەكلایی كردنەوەی ئەو پرسانەش كۆبوونەوەكە لەسەر ئاستی باڵا بووە، بەڵام تیایدا بڕیاری یەكلاییكەرەوە نەدراوەو جێهێڵدراوە بۆ كۆبوونەوەكانی دواتر. لەڕاگەیەندراوی هاوبەشی كۆبوونەوەی  پارتی و یەكێتیدا هاتووە:» رۆژی سێشەممە ٧ی ١١ی 2023، لەبارەگای مەكتەبی سیاسیی پارتی لەپیرمام، كۆبوونەوەی هاوبەشی نێوان یەكێتیی و پارتی، ئەنجامدرا، لەكۆبوونەوەكەدا بارودۆخی هەرێمی كوردستان و عێراق بەتایبەتی و رەوشی هەستیاری ناوچەكە بەگشتی گفتوگۆیان لەبارەوە كرا، هەردوولا جەختیان لەسەر هەماهەنگی و پێكەوەكاركردن و پێویستی كۆكردنەوەی هێزو توانای سەرجەم هێزو لایەنە سیاسییەكان كردەوە بۆ پاراستنی قەوارەی هەرێمی كوردستان و داڕشتنی ستراتیژیەتێكی هاوبەش كەگونجاوبێت لەگەڵ رەوتی رووداوو گۆڕانكارییەكانی قۆناغەكەو رووبەڕووبوونەوەی ئاڵنگاریەكان، هەردوولا هاوڕابوون لەسەر بەهێزكردنی خاڵە هاوبەشەكان و چارەسەركردنی گیروگرفتەكان بەئاراستەی بەرژەوەندییە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكانی كورستان». بەپێی راگەیەندراوەكەی یەكێتی و پارتی «لەتەوەرێكی دیكەی كۆبوونەوەكەدا، جەخت لەپاڵپشتیكردنی هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرایەوە بۆ دابینكردنی شایستە داراییەكان و مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەچوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا، لەكۆتاییدا، بڕیاردرا كۆبوونەوەكان بەردەوامییان هەبێت و بۆ ئەم مەبەستەش ئالیەتێكی گونجاو دیاریكرا، شایەنی ئاماژەیە كۆبوونەوەكە لەكەشێكی ئارام و ئیجابیدا بەڕێوەچوو». نێچیرڤان بارزانی، جێگری سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان لەدوای كۆبوونەوەكە وەڵامی چەند پرسیارێكی رۆژنامەنوسانی دایەوە، لەوەڵامی ئەوەی ئایا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەكاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت؟ نێچیرڤان بارزانی رایگەیاند: ئەوان وەكو سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان رۆژی هەڵبژاردنیان دیاریكردووەو هیوادارن لەوادەی خۆیدا بكرێت. لەدوای جەنگی ئیسرائیل و حەماس كە لەحەوتـی مانگی رابردوو دەستیپێكرد، گرووپە چەكدارەكان هێزەكانی هاوپەیمانان لەبنكەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق دەكەنە ئامانج، شەوی دووشەممەش بەدرۆن هێرشكرایەسەر هێزەكانی هاوپەیمانان لەفڕۆكەخانەی هەولێر.  نێچیرڤان بارزانی كەسەرۆكی هەرێمی كوردستان و فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانە لەبارەی ئەو هێرشانە رایگەیاند:هێرشەكانی سەر هێزەكانی هاوپەیمانان لەهەولێر پێشهاتێكی زۆر مەترسیدارە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان. «داواكاریی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەرۆكوەزیرانی عێراق ئەوەیە كە نابێت رێگەبدرێت ئەو هێزانەی لەدەرەوەی یاسان كێشە بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان دروستبكەن».  وتیشی:»ئەو كارانە نە هاوكاریی عێراق دەكات، نە دروستە ئەنجامبدرێن و بەرژەوەندییش لەوەدا نییە كەعێراق بچێتە ناو ئەو كێشانەوە».  لوقمان وەردی، ئەندامی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی یەكێتی بەهاوڵاتی وت: «دەتوانم جەخت لەوە بكەمەوە یەكێتی بڕوای نەگۆڕی بەوە هەیە كە ئەم قۆناغە سەختەی ڕووی لەهەرێم كردووە وێڕای ئەوەی دۆخی سیاسی نالەبارە دۆخی داراییش تەنگی بە خەڵكی هەرێمی كوردستان هەڵچنیوە، بۆیە پێمان وایە بەر لەمەترسی سیاسی مەترسی دارایی لەسەر هاوڵاتیانی هەرێم هەیە.» ئەو ئەندامەی ئەنجوومەنی سەركردایەتیی یەكێتی وتیشی:»لەڕابردووشدا یەكێتی دەستپێشخەری كردووە بۆ چارەسەری كێشەكان گەواهیدەری ئەوەش بەشداری بافڵ تاڵەبانییە لەكۆبوونەوەكانی یەكێتی و پارتی، ئێمە و پارتی كێشەمان هەیە تێڕوانینی جیاوازمان هەیە لەسەر زۆر شت لەسەر ئازادی ڕۆژنامەوانی و دادگاكان لەسەر پەیوەندیی لەگەڵ وڵاتان و شێوازی خزمەتگوزاری و ئیدارەدانی حكومەت.»  «نیەتی یەكێتی ئەوەیە كۆی گرفتەكان لەگەڵ پارتی و كۆی لایەنەكانی دیكە چارەسەر بكات، ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستانە هەموو پەیوەندییەكانی بەكاربهێنێت بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی هەموو شارەكان نەك جیاوازی بكرێت، یەكێتی دەیەوێت گفتوگۆی راشكاوانە بكات بۆ چارەسەركردنی گرفتەكان.»  ئەندامەكەی سەركردایەتیی یەكێتی پێی وایە ئەو پرسانە دەبێت بەلێكتێگەیشتنی تەواو چارەسەر بكرێن، سەبارەت بە ئەنجامی كۆبوونەوەی ڕۆژی سێشەممە 7-11-2023 ی  یەكێتی و پارتی، پێی وایە كۆبوونەوەكانی داهاتوو وەڵام دەرەوەن و ئاستی وەفدەكەش بە «باش» وەسف دەكات و دەشڵێت «كۆبوونەوەكە لەكەشێكی باشدا بەڕێوەچووە». لەژمارەی هەفتەی رابردوودا، هاوڵاتی لەڕاپۆرتێكدا ئەوەی بڵاوكردەوە، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی پارتی، لەهەوڵی ئەوەدایە كە رێكەوتنێكی نوێی ستراتیژی لەنێوان هەردوو حزب واژۆبكرێت و دواتریش كۆدەنگییەكی نیشتیمانی لەنێوان حزبەكانی تردا دروستبكرێت، بۆ ئەو مەبەستەش هاوڵاتی پەیوەندی بەجەعفەر ئێمینكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی كرد ، بەڵام ئامادەنەبوو لەوبارەیەوە هیچ قسەیەك بكات، هەرچەندە زانیاریەكانی هاوڵاتی رەتنەكردەوە. بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، لەكۆبوونەوەكەی پیرمام دوای چەند كاتژمێرێك لەكۆبوونەوە و پاش نانخواردنی نیوەڕۆ، یەكێتی و پارتی ئاستی كۆبوونەوەكەیان كردووەتەوە چوارقۆڵی و بەجیا هەریەك لە نێچیرڤان بارزانی، مەسرور بارزانی، بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی پێكەوە كۆبوونەتەوە.

ڤانە حەمە باب شەرجی، یەکێکە لەناوچە کۆن و مێژووییەکانی بەغداد، بەڵام دوای زیاتر لەمێژوویەکی پێنجسەد ساڵی هیچ سیمایەکی شارستانی پێوە دیار نیە، روو لەهەر گۆشەیەکی دەکەیت بەزبڵ و خاشاکێکی زۆر دەورە دراوە کەوەک « کێوێک لەزبڵ دەردەکەون». سەرەڕای کۆنی باڵەخانەکانی کەڕەنگە مێژووی سەردەمی ئیمپراتۆری عەباسیەکانیشت بۆ بگێڕێتەوە، کەچی هیچ نۆژەنکردنەوەو خزمەتگوزاریەکی پێوە دیارنیە، باڵەخانەکانی کەهەندێکیان بەتەواوی رووخاون و هەندێکیان سەرەڕای نەگونجاوییان بۆ ژیان، بەڵام نرخێکی زۆریان هەیەو دانیشتوانێکی زۆری هەیە، ئەمەش وایکردووە ئەو گەڕەکانەی باب شەرجی دوای ئەو مێژووە پڕ ئاڵنگاریەی رووبەڕووی عێراق و بەتایبەتیش پارێزگای بەغداد بووەتەوە هێشتا بەپێوە بمێنێت. باب شەرجی سەرەڕای کۆنی و ئەو ژینگە ناخاوێنەی هەیەتی، بەفرەنەتەوەییەکەی دانیشتوانەکەی ناسراوە، کوردانی فەیلی و تەنانەت خەڵكی سودانیشی تێدا دەژین.  لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا بوونی مزگەوتی موسوڵمانەکان، کەنیسەی کریستیانەکان لەوانەش کەنیسەی ئەرمەنیەکان، گوزارشت لەبەشێکی دیکەی مێژووی ئەم ناوچەیەی بەغداد دەکەن. ئەم ناوچەیە (باب شەرجی) بەهەریەک لەناوچەی سەوز، گۆڕەپانی تەحریر دەورە دراوە، کەئەمەش وایکردووە قەرەباڵغیەکی زۆر دروست ببێت لەم گەڕەکانە ئەوەش بەهۆی کۆبوونەوەی ژمارەیەکی زۆر لەپاس، تەکسی (توک توک) بۆ گەیشتن بەهەر گەڕەک و ناوچەیەکی بەغداد، هاوکات ناتوانرێت ئاماژە بەوە نەکرێت ئەو توك توكانەی باب  شەرجییان تەنیوە رێگەیان پێنادرێت بچنە ناوچەکانی مەنسور یان ناوچەی سەوز کەئەمەش وایکردووە بەسمبولی ناوچە کۆن و بێخزمەتەکانی بەغداد دابنرێت. لەناو هەموو ئەو شوێنانەی کەکەوتوونەتە نزیک باب شەرجی گرنگترینیان گۆڕەپانی تەحریرە، چونکە ئەو گۆڕەپانە  بەسەکۆی دەنگە ناڕازیەکان و خۆپیشاندانە بەرفراوانەکانی دەناسرێتەوە  لەوانەش « خۆپیشاندانی بەرفراوانی تشرینیەکان» لەساڵی ٢٠١٩  کە داوای هەرە سەرەکییان چاکسازی و گۆڕانی دەسەڵاتی سیاسی بوو،  تێیدا سەدان خۆپیشاندەر کوژران و بەهەزارانیش برینداربوون. لەگەڵ ئەوەی باب شەرجی تەنها چەند سەد مەترێک دوورە لەم گۆڕەپانە « تەحریر» بەڵام ئەوەش نەیتوانیوە تروسکاییەک بێت بۆ نۆژەنکردنەوەو خزمەتگوزاری بۆ دانیشتوانەکەی. ئەم پشتگوێخستنەی ناوچەیەکی وەک باب شەرجی لەوڵاتێکدایە کەدوای سعودیە دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتی خاوە لە ئۆپێک، بەڵام بێخزمەتی و کێوێک لەزبڵ بووەتە دیاترین سیمبولی ئەم ناوچەیە.    

دلێر عەبدوڵڵا بەپێی بڕیارێكی حزبی، ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانی قایمقام و پارێزگاری سلێمانیدا دەكرێت، ئاوات محەمەد قایمقامی قەزای ناوەندی سلێمانی ئاماژەی بەوەدا كەئامادەیە ببێتە پارێزگارو بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە لەهەرجێیەك بێت خزمەت بەخەڵكی سلێمانی دەكات، دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی هیچ قسەیەكی لەوبارەیەوە نییەو بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی ناوبراو نایەوێت ببێتە قایمقام و لەحاڵەتی جێبەجێكردنی ئاڵوگۆڕەكەدا دەچێتەوە سەر كارەكەی پێشووی خۆی كەپلەی مامۆستاییە لەزانكۆی سلێمانی. لەچوارچێوەی گۆڕانكارییە ئیدارییەكانی سنووری پارێزگای سلێمانی، بڕیارە ئاڵوگۆڕ لەپۆستەكانی قایمقام و پارێزگاردا بكرێت، ئاوات محەمەد قایمقام بخرێتە شوێنی دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی، هەروەها دكتۆر هەڤاڵ بكرێتە قایمقامی قەزای ناوەندی سلێمانی. بەڵام بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر ئامادە نییە ئەو پۆستە وەربگرێت و بڕیاریداوە پاش جێبەجێكردنی گۆڕانكارییەكە، بچێتەوە سەركارەكەی پێشووی كەمامۆستاییە لەزانكۆی سلێمانی. هاوڵاتی ئەوەی زانیوە كەیەكێتی دەیەوێت دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر لەپۆستی پارێزگاری سلێمانی دووربخاتەوەو كۆتایی بەو ماوەیە بهێنێت كە بۆ پۆستەكەی دكتۆر هەڤاڵ درێژكراوەتەوە، لەجێیدا ئاوات محەمەد قایمقامی ئێستای سلێمانی بكاتە پارێزگار، لەوبارەیەوە ئاوات محەمەد بەهاوڵاتی وت «جارێ نەبووەتە رەسمی، تەنها دەنگۆیەكەو بیستوومانە، هیچ نووسراوێك یان ئاگاداركردنەوەیەكمان پێنەگەیشتووە، هەركات ئاگاداركراینەوە ئەوكات ئامادەین بۆ هەر بەرپرسیارەتییەك بۆ خزمەتكردنی سلێمانی و هاووڵاتیانی پارێزگاكەمان». هەڤاڵ ئەبوبەكر لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لە 30ی نیسانی ساڵی 2014 توانی لەكۆی 359,600 دەنگی بزووتنەوەی گۆڕان، 241,241 دەنگ بەدەستبهێنێت، پاش ململانێیەكی زۆری یەكێتی و بزووتنەوەی گۆڕان لەسەر پۆستی پارێزگار، دواجار یەكێتی رەزامەندی لەسەر ئەوەدا كەناوبراو بكرێتە پارێزگارو لە رۆژی 4ی كانونی یەكەمی ساڵی 2017 ئەو پۆستەی پێدراو تائێستاش لەسەر ئەركەكەی بەردەوامە. بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم لەلایەن دادگای فیدڕاڵی، ئاڵوگۆڕكردنی ئەو دوو پۆستە لەڕێی رێكەوتنی نێوان گۆڕان و یەكێتییەوە دەكرێت و ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ ئەوە ئاگادار نەكراوەتەوە، لەوبارەیەوە هۆشیار ئیسماعیل ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەر لیستی یەكێتی بەهاوڵاتی وت «ئەو گۆڕانكارییە لەڕێی مەڵبەندی سلێمانی و باژێروای گۆڕانەوە دەكرێت، تائێستا ئێمە هیچ نووسراوێكمان بۆ نەهاتووەو بەهۆی بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵییەوە كارەكانمان راگیراوە». تائێستا ئاشکرا نەبووە کە کەی ئەو گۆڕانکارییە دەکرێت، بەڵام بەپێی وتەی چەند سەرکردایەتییەکی یەکێتی کەنەیانویست ناویان ئاشکرا بکرێت ئەوەیان بۆ هاوڵاتی خستەڕوو کەبڕیارەکە لەلایەن قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم، جێبەجێ دەکرێت و کاتەکەی دیارنییە. رۆژی 24ی مانگی سێپتەمبەری رابردوو، دادگای فیدڕاڵی عێراق بڕیاریدا بەهەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم، بۆ ئەوەش مۆڵەتی 60 رۆژ دیاریكرا تائەنجومەنی نوێی پارێزگاكان دیاریبكرێت، بەڵام تائێستا هیچ هەنگاوێك لەو رووەوە نەنراوە، ئەندامەكەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت «كاری ئێمە راگیراوەو تائێستاش هیچ هەنگاوێك نەنراوە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن یان دیاریكردنی ئەنجومەنی نوێ بۆ راییكردنی كاروبارەكان». لەئەگەری جێبەجێكردنی بڕیارە حزبییەكە بۆ ئاڵوگۆڕی هەردوو پۆستەكە، دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر نایەوێت ئەركەكەی ئاوات محەمەد بگرێتە ئەستۆ، لەوبارەیەوە سەرچاوەیەك لەپارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت «دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر بەگونجاوی نازانێت ببێتە قایمقام، ئەو لەبەرنامەیدایە بگەڕێتەوە سەر كارەكەی پێشووی خۆی و جارێكی تر وەك مامۆستا لەكۆلێژی زانستە مرۆڤایەتییەكانی زانكۆی سلێمانی دەستبەكارببێتەوە». لەگەڵ ئەوەی هەڤاڵ ئەبوبەكر ئامادەنەبوو هیچ قسەیەك لەوبارەیەوە بۆ هاوڵاتی بكات، بەڵام قایمقامی سلێمانی نەیشاردەوە كە ئامادەیە بۆ ئەوەی هەر ئەركێك هەبێت پێی بسپێردرێت، لەوبارەیەوە ئاوات محەمەد بەهاوڵاتی وت «هەر ئیشێك خزمەت بەخەڵك بكات، ئامادەم بیكەم و بەئەركی سەرشانی خۆشمی دەزانم. هیچ شتێكم بەڕەسمی پێم رانەگەیەنراوە، بەڵام كەپێم وترا بێ دوودڵی لەخزمەتی خەڵكدا دەبم بەتایبەت ئەركێك كە لەنەتیجەدا خزمەتی خەڵك بكات. هەروەها من دواجار مۆزەفم لەهەر شوێنێك ئەركم بدەنێ من ئامادەم جێبەجێی بكەم. من لەگەڵ جەنابی پارێزگار وەك دوو براو دوو هاوڕێ ئیشەكانی خۆمان دەكەین و هیچ كێشەیەكیش لەنێوانماندا نییە، بەپێچەوانەشەوە جەنابیان زۆر هاوكارمە لەجێبەجێكردنی ئەركەكاندا». لەسەروبەندی بانگەشەكانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی سلێمانی لەساڵی 2014 دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر وەك كاندیدی بزووتنەوەی گۆڕان لەدیبەیتی زانكۆی گەشەپێدانی مرۆیی لەشاری سلێمانی ئەوەی راگەیاند كەپاش هەڵبژاردنەكە پێویستە بەرپرسە گەندەڵەكانی هەرێم بەدوای ئیشدا بگەڕێن, وەك ئاماژەیەك بۆ لێپێچینەوەو سزادانیان لەحاڵەتی دەرچوونی وەك پارێزگاری سلێمانی، هەربۆیە یەكێتی و بەرپرسانی ئەو حزبە كەوتنە دژایەتیكردنی ناوبراوو چەندین تۆمەت و ناتۆرەیان خستەپاڵی. بەڵام پێچەوانەی وتەو پێشبینییەكان دكتۆر هەڤاڵ ئەبوبەكر لەجێی رەزامەندی یەكێتیدا بوو هەربۆیە تائێستا لەپۆستەكەی بەردەوامە.