وەڵامی سودانی بۆ مامۆستایانی وانەبێژ دڵخۆشکەر نییە

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەنداو و کۆگاکانی ئاو هۆشداری بە هاوڵاتییانی سنووری قەزای دەربەندیخان و ئیدارەی گەرمیان دەدات. بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەنداو و کۆگاکانی ئاو رایگەیاند "لە ئەنجامی زۆری بڕی بارانبارین و دروستبوونی لافاو بەردانەوەی ئاو لە بەنداوی دەربەندیخان زیاد دەکرێت و ئاستی ئاوی رووباری سیروان بەرز دەبێتەوە، هەربۆیە داوا لە دانیشتوانی سنووری گەرمیان و دەربەندیخان دەکەن لەپێناو سەلامەتی و دووربوونیان لە هەر حاڵەتێکی نەخوازراو لە روبارەکە و بەنداوەکە دوور بکەونەوە تا ئەو کاتەی شەپۆلەکە ئاسایی دەبێتەوە". ئاماژە بەوەکراوە "لە لەگەڵ کردنەوەی ئەو دوو دەرگایە، سپیلوەی دێوانە و تەواوی چەمەکانی تر لە بەری باوەنور و بەری مەیدان کە راستەوخۆ دەڕژێنە رووبارەکەوە دەکرێنەوە و بەهۆیەوە ئاستی ئاو لە رووباری سیروان بەرز دەبێتەوە". باس لەوەش کراوە، پێویستە دانیشتوانی سنووری گەرمیان بەتایبەت ئەوانەی لە نزیک چەمی ئەو رووبارەن یاخود لە خوارەوەی بەنداوەکەن لە رێڕەوی روباری سیروان دوور بکەونەوە و خۆیان لە هەر حاڵەتێکی نەخوازراو بپارێزن.  

هاوڵاتی هەپەگە ئاماری چالاکییەکانی گەریلاکانی ئازادیی کوردستانی لە ماوەی چوار رۆژی رابردوودا راگەیاند، کە لە زاپ و مەتینا چوار سەربازی تورکیا کوژراون و و پێنج کامێرای چاودێری و خێمەیەک لەناوبراوە. ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی پاراستنی گەل-هەپەگە، ئاماری چوار رۆژی ڕابردوووی چالاکییەکانی گەریلاکانی ئازادیی لە دژی سوپای تورکیا لە زاپ و مەتینا و هێرشە داگیرکارییەکان بڵاوکردەوە، لە ڕاگەیاندراوەکەی هەپەگەدا هاتووە "لە کاتژمێر ٠٦:٣٠ خولەکى ئێوارەی ٢ی ئایار، لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گۆلکای، بە چەکی نیو ئۆتۆماتیک گورز لە داگیرکەران وەشێندرا کە لە ژێر خێمەدابوون، لە ئەنجامدا چوار داگیرکەر سزادران و خێمەکەش بە تەواوی لەناوبرا". هەروەها باسیان لەوەشکردووە، لە کاتژمێر ٠٧:٤٥ خولەکی ٢٩ـی نیسان، لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی ئێف ئێم بە چالاکی نیشانەشکێن، کامێرایەکی چاودێری داگیرکەران تێکشکێندرا. ئاماژەیان بەوەشداوە، لە کاتژمێرەکانی ٠١:٣٠، ٠٣:٠٠ و ٠٣:٤٥ خولەکی ١ـی ئایار، لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی ئامێدی، سێ کامێرای چاودێری داگیرکاران لە چالاکییەکی نیشانەشکێنییدا تێکشکێندران. هەروەها راشیانگەیاندووە، لە کاتژمێر ٠٤:٤٥ خولەکی ١ـی ئایار، لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی ئامێدی کامێرایەکی چاودێری داگیرکەران بە نیشانەشکێن تێکشکێنرا، ئەم چالاکییە لە لایەن هێزەکانی “یەژاستار”ـمانەوە ئەنجامدرا. لە ڕاگەیاندراوەکەی هەپەگە، باس لە هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بەم شێوەیە کراوە، ١ی ئایار لە هەرێمی گاری دەشتی نەهلێ و دەشتی کافیا ١٠ جار، لە گۆڕەپانی بێسیلی هەرێمی مەتینا، شێلازێ و بازێ چوار جار، لە هەرێمی شەهید دەلیلی رۆژئاوای زاپ لە گۆرەپانی بەرخۆدانی شاخی بەهار پێنج جار، لە گۆڕەپانی سنینی هەرێمی خواکوڕک دوو جار، لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی شەهید ئیبراهیم لە هەرێمی زاپ یەکجار، بە گشتی ٢٢ جار لە لایەن فرۆکەی جەنگییەوە بۆردوومان کراوە. هەروەها باسیان لەوەشکردووە، لە ١ و ٣ـی ئایار، دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بە هێلیکۆپتەر گۆڕەپانی شێلازێ و گۆلکا بۆردوومانکرد.

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد شوێنەوارناسان توانیان روخساری ژنێکی نیاندەرتاڵ دروستبکەن کە بە نزیکترین شێوەی مرۆڤ دادەنرێت، ئەو ژنە نزیکەی 75 هەزار ساڵ لەمەوبەر لە ئەشکەوتی شاندەر کە لە سنووری پارێزگای هەولێرە ژیاوە. رۆژنامەی "ئیندیپێندنت"ی بەریتانی بڵاویکردەوە، پاشماوەی ئێسک و پروسکی ئەو ژنە کە ناوی (شاندەر زد) بۆ یەکەمجار لە ساڵی 2018 لە ئەشکەوتی شاندەر دۆزرایەوە، کە پێدەچێت ئەو ئەشکەوتە بۆ ناشتنی مردووەکان بەکارهێنرابێت. رۆژنامەکە ئاماژەی بەوەکردووە، لێکۆڵینەوەکان کە لە ساڵانی پەنجاکانەوە ئەنجامدراون دەریانخستووە کە نیاندەرتاڵەکان مردووەکانیان لەناو ئەو ئەشکەوتی شاندەر ناشتووە کە دەکەوێتە زنجیرە چیای زاگرۆس لە پارێزگای هەولێر، هەروەها رێوڕەسمی پرسەیان ئەنجامداوە بە دانانی گوڵ. بەپێی ئەو بەڵگانەی لە ئەشکەوتەکە کۆکراونەتەوه، ئەوە پیشان دەدەن کە مرۆڤی نیاندەرتاڵ زۆر لە بوونەوەرە سەرەتاییەکان پێشکەوتووتر بووە و ئەو باوەڕەی پووچەڵکردەوە کە پێیان وابوو ئەو جۆرە مرۆڤە لەشێکی قەڵەو و  سیمای لە مەیمونەوە نزیکبووە. هەرچەندە نیاندەرتاڵەکان کە پێدەچێت 40 هەزار ساڵ لەمەوبەر لەناوچووبن، کەلەسەریان زۆر جیاواز بوو لە کەلەەسەری مرۆڤی ئاسایی، بەڵام رووخساری بنیات نراوەی ئەم ژنە نیاندەرتاڵە کە پێدەچێت لە تەمەنی چلەکاندا بووبێت کاتێک مرد، ئەوە دەردەخات کە شێوەیان زۆر نزیک بووە لە مرۆڤێکی ئاسایی. ئەم دۆزینەوانە لە فیلمێکی دیکۆمێنتاریی نوێدا بە ناوی "نهێنییەکانی پیاوی نیاندەرتاڵ" ئاشکرا بوون کە لەلایەن بی بی سی بەرهەم هێنراوە و لەم دواییانەدا لەسەر پلاتفۆرمی نێتفلێکس بڵاوکراوەتەوە. رۆژنامەکە لە زاری ئیما پۆمێرۆی، شوێنەوارناس لە زانکۆی کامبریجەوە نووسیویەتی “کەلەسەری نیاندەرتاڵ قەبارەی گەورەیە و چەناگەی نییە و لە روخساریاندا زیاتر لوتیان دەردەکەوێت". پۆمێرۆی دەشڵێت "بەڵام ڕووخساری بنیات نراوەتەوە ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئەم جیاوازییانە لەگەڵ ڕووخساری ئێستای مرۆڤ لە ڕاستیدا بوونیان نەبووە". توێژەران دەڵێن، پاشماوەی ئەو ژنە، لەنێویاندا کەلەسەری تەختە و ئەستوورییەکەی نزیکەی 2 سانتیمەترە، لەنێو ئەو بەردبووانەی نیاندەرتاڵدا بە باشترین شێوە پارێزراون کە لەماوەی سەدەی ئێستادا دۆزراونەتەوە، هەروەها پێدەچێت دوای ماوەیەکی کەم لە مردنی کەلەسەری ژنەکە چەقێنرابێت، بە ئەگەرێکی زۆرەوە بەهۆی کەوتنەخوارەوەی بەردەکان بەسەریدا کەلەسەری تەخت بووە. توێژەرانی زانکۆی کامبریج دوای ئەوەی بە وریاییەوە پاشماوەی ئەو ژنەیان دەرهێنا، لەنێویاندا بۆ ئێسکەپەیکەرەکەی نزیکەی تا کەمەر، مادەیەکیان هاوشێوەی چەسپ بەکارهێنا بۆ بەهێزکردنی ئێسک و پاشماوەکەی، پاشان زاناکان زیاتر لە 200 پارچەی کەلەسەری ئەو ژنەیان کۆکردەوە بۆ ئەوەی بیگەڕێننەوە بۆ شێوەی سەرەتایی خۆی.  

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رەوشی کەشوهەوای ناوچەکانی بڵاوکردەوە، بەپێی پێشبیننەکان بێت بارانبارین بەردەوام دەبێت. ئەمڕۆ هەینی 3ی ئایاری 2023، بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "ئەمڕۆ ئاسمان بە گشتی هەوری باراناوی دەبێت، بارانی مامناوەند و تاوە باران لە ناوچەی جیاجیا دەبارێت لە کاتەکانی نیوەڕۆ و دوانیوەڕۆ کاریگەریەکە بەهێز دەبێت و هەورە تریشقە و لێزمە باران لەزۆربەی ناوچەکان دەبێت، بە تایبەت لە سنووری پارێزگای سلێمانی و هەلەبجە و ئیدارەی گەرمیان، هەروەها بۆ کاتەکانی شەو پێشبنی دەکرێت کاریگەری ئەو شەپۆلە لە زۆربەی ناوچەکان بەردەوامی هەبێت، بەڵام لە ناوچە شاخاوییەکانی پارێزگای هەولێر ئیدارەی سۆران و پارێزگای دهۆک زیاتر دەبێت، خێرایی با مامناوەند دەبێت و پلەکانی گەرما بە نزیکەی 2 تا 5 پلە نزمتردەبێت لە تۆمارکراوەکانی دوێنێ". ئاماژە بەوەکراوە، "سبەی شەممە 04-05-2024 ئاسمان هەورى باراناوی دەبێت و لێزمە باران و هەورە بروسکەی ناوبەناو لە زۆربەی ناوچەکان بە شێوەی پچڕپچڕ بەردەوامی دەبێت، لە کاتەکانی شەودا کاریگەریەکە کەمێک لاواز دەبێت، پلەکانی گەرما کەمێک بەرزتر دەبێت بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمرۆ". بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی: هەولێر : 21 سلێمانی : 20 دهۆک : 21 زاخۆ : 22 هەڵەبجە : 20 کەرکوک : 25 سۆران : 19 حاجی ئۆمەران : 13 گەرمیان : 26

هاوڵاتی کۆمپانیای دانە غاز کە سەرپەرشتی کێڵگەی غازی کۆرمۆر دەکات رایدەگەیەنێت بەرهەمهێنانی غاز لە کێڵگەکەدا ئاسایی بووەتەوە. ئەمڕۆ هەینی 3ی ئایاری 2024، کۆمپانیای دانە غاز رایگەیاند "بەرهەمهێنانی غاز لە کێڵگەکەدا ئاسایی بووەتەوە و بەرهەمهێنانی غاز گەیشتووەتەوە 500 ملیۆن پێ سێ جا، کە هەمان ئاستی پێش هێرشەکەی سەر کۆرمۆرە". ئێوارەی رۆژی هەینی 26ی نیسانی 2024 لەڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە هێرشکرایە سەر کێڵگەی ‌غازی کۆرۆمۆر لە قەزای چەمچەماڵ لە سنووری پارێزگای سلێمانی، لە ئەنجامی ‌هێرشەکە چوار کرێکار گیانیان لەدەستدا و دووانی دیکەش برینداربوون، هەروەها زیانێکی مادی زۆریشی لێکەوتەوە و کاریگەری لەسەر بەرهەمهێنانی کارەبا کرد و بووە هۆی کەمبوونەوەی بەرهەمهێنانی کارەبای هەرێمی کوردستان.

هاوڵاتی/ سازگار ئەحمەد رۆژی 3ی ئایار، رۆژی جیهانیی ئازادیی رۆژنامەگەرییە، ئازادیی رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان لەدۆخێکی مەترسییداردایە و وەک رێکخەری سەنتەری میترۆ ئاماژەی پێدەکات، ژینگەی کاری رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان ژینگەی دەربازبوونە لە سزا تاوان بەرامبەر رۆژنامەنووسان، هەروەها سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان دەڵێت "پێشلکارییەکان لە هەولێر و دهۆک زیاترن". رەحمان غەریب، رێکخەری سەنتەری میترۆ بۆ داکۆکی لە مافی رۆژنامەنووسان بە هاوڵاتی راگەیاند، "هەموو ساڵێک لە 3ی ئایاردا نەتەوەیەکگرتووەکان و یونسکۆ یادی ئازادی رۆژنامەگەری دەکاتەوە، ئەم یادە رۆژێکە بۆ هەڵسەنگاندنی ئاستی پێشکەوتنی ئازادی رۆژنامەگەری لە هەموو وڵاتێکدا". ئاماژەی بەوەکرد، "ئێمەش لە هەرێمی کوردستان ئەگەر بێین هەڵسانگاندنێک بۆ ئازادی رۆژنامەگەری بکەین لەچەند خاڵێکدا دەتوانین قسەی لەسەر بکەین، خاڵی یەکەم لەرووی بواری پێشکەوتنی یاساکانەوە، ئێمە یاسای رۆژنامەگەری و یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری و خۆپیشاندانمان هەیە کە ئامانە هەمووی پەیوەستن بە ئازادی رادەربڕین و ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی کوردستان، کەواتە ئێمە لەرووی دەرکردنی یاساوە لە پێشەوەین، بەڵام کە ورد دەبینەوە لە بارودۆخەکە لە جێبەجێکردنی یاساکان ئاستەنگ و بەربەستی زۆر هەیە، واتە یاساکان تەنها دیکۆرە نەک بۆ بەهێزکردنی دیموکراسییەت". "ژینگەی کاری رۆژنامەنووسی لە هەرێمی کوردستان ژینگەی دەربازبوونە لە سزا و هەموو ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر رۆژنامەنووسان کراون، بێگومان ئەمەش دیموکراسییەت و سەروەری یاسا لە هەرێمی کوردستان دەخاتە ژێر لێپرسینەوە"، رەحمان غەریب وادەڵێت. روونیشیکردەوە، "دەربازبوون لە سزا لە هەرێمی کوردستان دیاردەیەکی بەربڵاوە لەکاتی بەکارهێنانی تووندوتیژی و دەستگیرکردن و خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات لەلایەن هێزەکانەوە، هەروەها هەموو ئەو تووندوتیژیانەی بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان کراوە لە ساڵانی رابردوو ئەنجامدەرانی بەبێ لێپرسینەوە دەربازیان بووە لە سزا". رەحمان غەریب ئەوەشی وت، "دەبێت دەسەڵات لە هەرێمی کوردستان هێندە رازی نەبێت لە بارودۆخی ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی کوردستان، بەڵکو بە چاوێکی رەخنەگرانە دۆسیەی مافی مرۆڤ بە گشتی و بابەتی ئازادی رۆژنامەگەری بە تایبەتی هەڵسەنگێنێت و بەچاوێکی رەخنەیی تەماشای بکات و پلانی هەبێت بۆ باشترکردنی ژینگەی کاری رۆژنامەنووسی". لای خۆشییەوە کاروان ئەنوەر، سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنووسانی کوردستان بە هاوڵاتی وت، "بەدەر لەوەی رێکخراوە بیانییەکان قسە لەسەر ئێمە بکەن و هەندێک خەڵک بەبێ ئەوەی لە ژینگەی کوردستان تێبگەن ئێمە خۆمان دەڵێین ئازادی رادەربڕین لەدوای ساڵی 2020 و 2021 لە پاشەکشێدایە و ئەم پاشەکشێیەش حاڵەتێکە پێشبینیکراو بوو". وتیشی "ئەم پاشەکشێیە پەیوەستە بە ناوچەیەکی جوگرافی دیاریکراو و ژینگەیەکی سیاسی دیاریکراو لە هەرێمی کوردستان، ئەوەی پەیوەستە بە ناوچەی جوگرافیاوە هەولێر و دهۆک بە پلەی یەکەم دێت لە پێشێلکارییەکان بە تایبەت هەولێر کە لە راپۆرتی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا هاتبوو لە هەولێر و بەغدا 345 حاڵەتی پێشێلکاری تیادا تۆمارکراوە". کاروان ئەنوەر جەختی لەوەشکردەوە، "بەراورد بە کابینەکانی دیکە لەم کابینەیەدا ئازادی رادەربڕین پاشەکشێی کردووە، بە تایبەتی دەستگیرکردنی ئەو رۆژنامەنووسان و چالاکوانانەی بادینان کە هەموویان هێنرانە هەولێر دادگایی کران، ئەمە بووە هۆی ئەوەی کە کەشوهەوا میدیایەکە لە هەرێمی کوردستان نیشانەیەکی پرسیاری گەورەی بکەوێتەسەر". لەبارەی ئەوەی لەم قۆناغەی ئێستادا چی بکەین، سکرتێری لقی سلێمانی سەندیکای رۆژنامەنوسانی کوردستان باسی لەوەکرد، "دەبێت ژینگەی سیاسی لەباربێت بۆ ئەوەی ببێت بە زادەی لەدایکبوونی ژینگەیەکی میدیایی گونجاو، هەروەها سەرجەم سێکتەرەکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئایینی و ئابووری چەندین سێکتەری دیکە لە خاڵێکدا بەیەک دەگەنەوە کە پێی دەوترێت ئازادی بەشێوە گشتییەکەی". راشیگەیاند، "هەم ئێمەی رۆژنامەنووس، هەم خەڵکی شەقام لەم بارودۆخەی ئێستا رازی نین، چونکە ئێستا رۆژنامەنووسەکان وەک روژنامەنووسەکانی پێشوو کارناکەن، هەروەها جگە لە فشارەکانی دەسەڵات کەناڵ و میدیاکان فشار لەسەر رۆژنامەنووسەکان دروستدەکات و پاداشت و مووچەکەی لەژێر هەڕەشەی لێبڕیندایە، ئەمانەش هۆکارن کە رۆژنامەنووس ببێت بە دیلێک کە نەتوانێت داهێنان بکات". هەروەها رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی داوا دەکات دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان کۆتایی بە هێرشەکانیان بهێنن بۆ سەر مافی ئازادی رادەربڕین و ئازادی رۆژنامەگەری، لەوانەش، دەستگیرکردنی هەڕەمەکی، لێدان و دادگاییکردنی نادادپەروەرانەی رۆژنامەنوسان، هەراسانکردن و تۆقاندن و هێرشکردنە سەر رۆژنامەنوسان کاریگەرییەکی ساردی لەسەر مافی ئازادی رادەربڕین و ئازادی رۆژنامەگەری لە هەرێمی کوردستاندا هەبووە، زۆرێک لە رۆژنامەنووسان ناچاربوون هەڵبێن، خۆیان بشارنەوە یان بەتەواوی واز لە رۆژنامەگەری بێنن، لەکاتێکدا زۆرێک لە هاوتاکانیان له بەندیخانە ماونەتەوە. لە راگەیەندراوەکەی رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی باس لە دۆسیەکانی هەردوو رۆژنامەنووسی زیندانیکراوی بادینان شێروان شێروانی و قارەمان شوکری کراوە، ئەوەش راگەیەندراوە " دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستانی عێراق شانازی بەوە دەکەن کە هەرێمی کوردستان چرای ئازادی رۆژنامەگەرییە، بەڵام ئەمە جگە لە بانگەشەیەکی گاڵتەجاڕانە هیچ نییە بە لەبەرچاوگرتنی سەرکوتکردنی ئازادی ۆژنامەگەری و هەراسانکردنیان، تۆقاندن و لێپێچینەوە لە رۆژنامەنووسان، بەتایبەتی ئەوانەی لەسەر پرسی گەندەڵی نووسیویانە و رەخنەیان لە مامەڵەی دەسەڵاتداران گرتووە". بەپێی ئامارێکی سەنتەری میترۆ، پێشلکارییەکانی بەرامبەر رۆژنامەنووسان لە ساڵی 2022 و 2023دا بەم جۆرەبووە: - ساڵی 2022: (431) - ساڵی 2023: (249) - كەمیكردووە: (182) - بەرێژەی : (42%) دەستگیركردنی رۆژنامەنووسان لە ساڵی 2023: - ساڵی 2022: (64) دەستگیركردن - ساڵی 2023: (37) دەستگیركردن - كەمیكردووە: (27) حاڵەت - بەرێژەی: (42%) كەمیكردووە

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت، پێشبینى دەکرێت لە دوای نیوە شەوەوە شەپۆلێکى بارانبارین و هەورە تریشقە ناوچەکانی هەرێم بگرێتەوە. ئەمشەو چوارشەممە 2ی ئایاری 2024، بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "پێشبینى دەکرێت لە دوای نیوە شەوەوە شەپۆلێکى بارانبارین و هەورە تریشقە لە سەرجەم ناوچەکانى هەرێم دەستپێبکات، شەپۆلەکە لە ناوچەکانى وەک (سەنتەرى شارى هەولێر و دەورو بەرى و و بەحرکە و قوشتەپە و دارەتوو کەوەر گۆسک و بەردەرەش)، هەروەها ناوچەکانى دەشتى هەولێر و قەزای کۆیە و تەق تەق و شوان و ئاکرێ و هەندێک ناوچەى گەرمیان و باشورى شارى سلێمانى بەلێزمە دەبێت تابەرەبەیان بەڵام بۆ ناوچەکانى تر باران و هەورە تریشقەى مام ناوەند دەبێت و پاشان ئاستى شەپۆلەکە ئاسایی دەبێتەوە, پاشان ئاستى شەپۆلەکە دیسان بەهێز دەبێتەوە بە تایبەت لە کاتەکانى نیوەڕۆدا بۆ سەر ناوچەکانى ڕۆژهەڵاتى هەولێر  ئیدارەى سۆران و و ڕاپەڕین و سەنتەرى شارى سلێمانى و سەیدسادق و وهەڵەبجە و هەندێک لە ناوچەکانى گەرمیان". ئەوەشخراوەتەڕوو "لەبەر ئەوەى لە وەرزى بەهارداین ئەگەرى گۆڕانکارى زۆر هەیە لە شوێن وبڕى باران بارینى شەپۆلەکە". بارانى 12 کاتژمێرى ڕابردووى هەندێک لە ناوچەکانى هەرێم: هەولێر لە سەنتەرى شار بڕێکى زۆر باران باری بەڵام لەوێستگە تەنها 0.2 ملم باری پیرمام 29.0 ملم سلێمانى 1.1 ملم چەمچەماڵ 5.9 ملم دهۆک 41.5 ملم زاخۆ 0.6 ملم شەقڵاوە 19.5 ملم ئاکرێ 0.2 ملم ئامێدى 0.4 ملم بامەرنێ 6.8 ملم بارزان 2.0 ملم بازیان 4.2 ملم هەڵشۆ 17.4 ملم خەبات 8.0 ملم مەیدان 0.2 ملم سۆران 0.8 ملم پێنجوێن 0.6 ملم سیدەکان 7.8 ملم کەرکووک 27.0 ملم

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر دەستگیرکردنی سێ تۆمەتباری راگەیاند کە ساڵێک پێش ئێستا هاوڵاتییەکی تورکیان کوشتووە. ئەمشەو پێنجشەممە 2ی ئایاری 2024، بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی هەولێر رایگەیاند، "رۆژی 29ی نیسانی 2023، له‌ كۆمه‌ڵگه‌ی مه‌لائۆمه‌ری سه‌ر به‌ شاری هه‌ولێر تاوانێكی كوشتن روویدا، دوای ئه‌نجامدانی لێكۆڵینه‌وه‌، ده‌ركه‌وت كوژراوه‌كه‌ ناوی ئیسماعیله‌ و خه‌ڵكی وڵاتی توركیایه‌، له‌سه‌ر كێشه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی كوژراوه‌". ئاماژە بەوەکراوە، "دوای بەدواداچوون و بە فەرمانی دادوەری لێکۆڵینەوە، لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی ئاسایشی بازگەکان، کەسی بکوژ بەناوی (م، خ،ت) کە خەڵکی وڵاتی تورکیایە و هاوکارێکی دیکەی بەناوی (ج،ئـ ،ئـ) دەستگیر کران". ئەوەش هاتووە، "دوو تۆمەتبارەکە بەنیاز بوون هەڵبێن بۆ دەرەوەی شاری هەولێر، تۆمەتباری سێیەمیش بەناوی (ج،م،ن) کە بەهه‌مان شێوە هاوکاری بکوژ بووە بۆ هەڵهاتنی، لەلایەن هێزەکانی ئاسایشەوە لە ناو شاری هەولێر دەستگیر کراوە". ئاسایشى هه‌ولێر راشیگه‌یاند، "تۆمەتباری سەرەکی (م،خ،ت) لە لێکۆڵینەوەکاندا دانی بەوەدا ناوە کە پێشینەی تاوانی هەیە و لە وڵاتی تورکیاش تاوانێکی دیکەی کوشتنی ئەنجامداوە".

هاوڵاتی ئالان حەمەسەعید، وەزیری پەروەردەی حکوومەتی هەرێم فەرمانێکی وزاری تایبەت بەو قوتابیانە دەرکردووە کە تووشبووی نەخۆشی شێرپەنجەن. نووسراوەکە ئاڕاستەی سەرجەم بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکانی پەروەردەی کراوە و تێیدا ئەوە خراوەتەڕوو ئەو قوتابیانەی تووشی ئەو نەخۆشییە بوون پێویستە پرسیارەکانیان بۆ ببرێتە نەخۆشخانە و لەوێ تاقیکردنەوە ئەنجام بدەن. هەروەها لە نووسراوەکەدا ئاماژە بەوەکراوە، ئەگەر ئاستی نەخۆشییە تووند بوو ئەوا دەتوانێت لەسەر نمرەی وەرزی یەکەم، نمرەی وەرزی دووەمی بۆ دابنرێت.

هاوڵاتی دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان دەستبەسەر کارگەیەکی مادەی هۆشبەر دەگرێت و چوار تۆمەتبار دەستگیردەکات. ئەمڕۆ پێنجشەممە 2ی ئایاری 2024، دەزگای ئاسایشی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "هێزەکانی بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی مادە هۆشبەرەکانی دەزگای ئاسایشی هەرێم، بەهەماهەنگی و ئاڵۆگۆڕی زانیاری هەواڵگری نێودەوڵەتی و وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی عێراقی فیدراڵ، توانیان پاش چاودێکردن و بەداواداچوونی وورد لەناوچەیەکی سنوری (ناحيەی ميدان) کارگەیەکی مادەی هۆشبەر لەناوببەن". ئاماژە بەوەشکراوە، "دەزگای ئاسایشی هەرێم، بەمەبەستی بەرەنگاربوونەوەی مادە هۆشبەرەکان لەهەوڵەکانی بەردەوامە، لەسەر بنەمای زانیاری پێشوەخت ئەم ئۆپراسیۆنەی ئەنجامداوە و توانرا چوار تۆمەتبار دەستگیربکرێت و دەستبگرن بەسەر سەرجەم ئەو ئامێرانەی بۆ دروستکردنی مادەی هۆشبەر بەکارهێنراون".

هاوڵاتی وەزارەتی تەندروستی لە راگەیەندراوێکدا لیستی 31 جۆر خواردنەوەی وزەبەخشی بڵاوکردووەتەوە دەڵێت، بەبێ بوونی نووسراوی رێگەپێدانی وەزارەتی تەندروستی لە بازاڕدان، ئەوەش بە قاچاغ و نەشیاو بۆ بەکارهێنان ئەژماردەکرێن كۆدەكرێنەوە و لەناودەبردرێن. ئاماژەی بەوەشکردووە، بەگوێرەی رێنماییەکانی وەزارەتی تەندروستی، دروستکردن یاخود هاوردەکردنی خواردنەوە وزەبەخشەکان پێویستە کارگەکان و کۆمپانیاکان لە رێگەی وەزارەتی تەندروستییەوە رێگەپێدان وەربگرن، بەڵام لە دوای بە دواداچوونی تیمەچاودێرییەکانی وەزارەتی تەندروستی، دەرکەوت زیاتر لە 31 جۆر خواردنەوەی وزەبەخش هەن و هیچ رێگەپێدانێکیان نییە، ئەوەش بە قاچاغ و نەشیاو بۆ بەکارهێنان ئەژماردەکرێ. هاوکات  لایەنە پەیوەندیدارەکانی ئاگادارکردووتەوە دەبێت لە بازاڕەکان دەستبەسەر هەموو ئەو جۆرانەدا بگرن، لێکۆڵینەوە لەو بابەتە بکەن و رێکاری یاسایی بەرامبەر سەرپێچیکاران بگیرێتەبەر. لیستی ئەو خواردنەوانەی قەدەغە کراون:

هاوڵاتی بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی میدیاکانی ڕۆژئاوا بڵاویانکردۆتەوە تەنها لە مانگی نیساندا تورکیا نزیکەی دوو هەزار پەنابەری لە ناوچە کورد نشینەکانی گرێ سپی لە ڕۆژئاوا نیشتەجێ کردووە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆژنیوس لە زاری چەند میدیایەکی ڕۆژئاواوە بڵآویکردۆتەوە کە تورکیا لە ماوەی مانگی نیسانی ئەم ساڵدا  هەزار و  ٨٠٣ هاوڵاتی سووریایان بە زۆرەملێ نیشتەجێی شارۆچکەی گرێ سپی کردووە . ئەوەشیان خستەڕوو، ئەو هاوڵاتیە سووریانە لە ناوچەکانی حەما و حەلەب و گوندەکانی دیمەشق و دێرەزۆرەوە هێنراون. بە گوێرەی ئامارەکانی دەست ئەو میدیایانە کەوتووە،  لە سەرەتای ئەم ساڵەوە تا ئێستا لە ناوچەکانی دیکەی ڕۆژئاوای کوردستان جگە لە گرێ سپی، چوار هەزار و ٩٣٠ هاوڵاتی سووری بە زۆرەملێ نیشتەجێ کراون لە ناوچە کورد نشینەکان. جێگەیباسە پێشتریش ڕێکخراوی جیهانی هیومن رایتس وۆچ ئاماژە بەو هەڵمەتی بەعەرەبکردن و گۆڕینی دیموگرافیایە دەکات چەند ساڵێکە لە عەفرین، سەرێ کانی و گرێ سپی ئەنجام دەدرێت.  بە گوێرەی ئەو ڕێکخراوە لە ئۆکتۆبەری 2019ـەوە سەرێ کانی و گرێ سپی رووبەڕووی گۆڕینی دیموگرافی بوونەتەوە، بە جۆرێک بەشی زۆری دانیشتووانەکەیان ناچار بوون ماڵ و حاڵی خۆیان جێبهێڵن و رووبکەنە ناوچەکانی دیکەی رۆژئاوای کوردستان یان ئەوەی وڵات بە تەواوی جێبێڵن. 

هاوڵاتی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو رایگه‌یاند، لە سنوری هەنگەژاڵی بانە پێکدادانێکی چەکداری لەنێوان هێزەکانی پاسەوانی سنور و گروپێکی نەناسراو هاتە ئاراوە و لە ئاکامدا یەکێک لە هێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا و دو سه‌ربازی دیکەش برینداربون. ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا باسی له‌وه‌كردوه‌، بەرەبەیانی ئه‌مڕۆ پێنجشەممە 02-05-2024 لە سنوری هەنگەژاڵی بانە پێکدادانێکی چەکداری لەنێوان هێزەکانی پاسەوانی سنور و هێزێکی نەناسراو هاتوەتە ئاراوە و لە ئاکامدا یەکێک لە هێزە چەکدارەکانی ئێران كوژراوه‌. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، ئه‌و كه‌سه‌ی كوژراوه‌ ناوی فەرزین دلیان-ه‌ و خەڵکی کرماشانه‌ و دو سه‌ربازی دیکەش له‌ ریزه‌كانی سوپای ئێران برینداربون. هاوکات هەر لەم بارەیەوە ئاژانسی هەواڵی تەسنیم کە سەر بە سوپای پاسدارانە، لەزاری  محەممەد عارف سپێهری، فەرماندەی هێزی پاسەوانی سنووریی پارێزگای سنە پێکدادانەکەی پشتڕاستکردەوەو ڕایگەیاند سەربازێکی ئێران کوژرا و دوو سەربازی دیکەش لەگەڵ کارمەندێک بریندار بوون. تائێستاش هیچ گرووپ و لایەنێک بەرپرسیاریێتی رووداوەکەی سنووری هەنگەژاڵی بانەی لە ئەستۆ نەگرتووە.

هاوڵاتی کارەباى سلێمانى نرخى ئەمپێرێک کارەباى موەلیدەى بۆ مانگى رابردو دیاریکرد، بەپێى نرخى سوتەمەنى و کاتى پێدانى موەلیدەش نرخەکان جیاوازن. کارەبای سلێمانی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، ئەمڕۆ پێنجشەممە 2ـی ئایاری 2024، لیژنه‌ی دیاریكردنی نرخی مۆ‌لیده‌ ئه‌هلییه‌كان کۆبووەوە و به‌پێی نرخی سوته‌مه‌نی له‌ بازاڕه‌كاندا نرخی هه‌ر كاتژمێرێك بۆ یه‌ك ئه‌مپێر 40 دینارە،‌ به‌مه‌ش نرخی یه‌ك ئه‌مپێر كاره‌بای مۆلیده‌ی ئه‌هلی له‌ ناو شاری سلێمانی له‌نێوان 7500 دینار بۆ 8500 دیناردایه‌، بەو پێیەى مۆلیدەکان لە نێوان 285 بۆ 320 کاتژمێر کاریان کردوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، به‌هۆی جیاوازی كارکردنیان، نرخی ئه‌مپێرێك كاره‌بای مۆ‌لیده‌ی گه‌ڕه‌كێك بۆ گه‌ڕه‌كێكی دیكه‌ جیاواز ده‌بێت و هەندێک شوێن بەرنامەى کارکردنى مۆلیدەکانیان لە 7ـى بەیانى بۆ 1ـى شەوە، نرخى ئەمپێریان 9000 بۆ 9500 دینارە و ئەو مۆلیدانەش کە کارکردنیان 24 کاتژمێرییە نرخى ئەمپێریان 10.000 دینارە. خشته‌ی كارپێكردنی موه‌لیده‌ بۆ مانگى (پێنج) به‌مجۆره‌یه‌: رۆژانه‌ كاتژمێر 1ی نیوه‌رۆ بۆ 1ی شه‌و كارده‌كه‌ن هه‌ركاتێك كه‌ كاره‌بای نیشتمانی كوژایه‌وه‌ و به‌یانیانیش موه‌لیده‌كانی كاتژمێر 6.30 بۆ 7ی به‌یانی كارده‌كه‌ن، جگه‌ له‌رۆژانی هه‌ینی و پشوه‌ فه‌رمییه‌كان كه‌ كاتژمێر 11ی پێش نیوه‌ڕۆ بۆ 1ی شه‌و كارده‌كه‌ن. لیژنه‌ی دیاریكردنی نرخی موه‌لیده‌ ئه‌هلییه‌كان، له‌كۆنوسه‌كه‌دا جه‌ختیان له‌وه‌ كردوه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌كاتی كوژاندنه‌وه‌ی كاره‌بای نیشتمانی نابێت كارپێكردنی موه‌لیده‌ و پێدانی كاره‌با به‌هاوڵاتیان له‌ (10) خوله‌ك زیاتر بخایه‌نێت، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ خاوه‌ن موه‌لیده‌كه‌ سزا ده‌درێت.

هاوڵاتی كه‌شناسی هه‌رێم رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ ئاسمان هه‌وری ته‌واو ده‌بێت، له‌ دوای نیوه‌ڕۆ بارانبارینی به‌ لێزمه‌ ده‌ستپێده‌كات و هه‌وره‌ بروسكه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌بێت. كه‌شناسی هه‌رێم له‌ بڵاوكراوه‌یه‌كدا رایگه‌یاند: ئه‌مڕۆ ئاسمان لە زۆربەى کاتەکان هەورى تەواو دەبێت، لەگەڵ تاوە باران و هەورە بروسکە کە لەکاتەکانی دوای نیوەڕۆ کاریگەری بەهێز دەبێت بۆ لێزمە باران لەزۆربەی ناوچەکان. باسی له‌وه‌شكردووه‌، پلەکانی گەرما بەگشتی نزم دەبێتەوە بە یه‌ك بۆ دوو پلە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ. بەگوێرەی پێشبینییەکانی کەشناسی، سبەی هەینی ئاسمان هەورى تەواو دەبێت، بارینی لێزمە باران و برووسکەی ناوبەناو لە سەرتاسەری هەرێمی کوردستان بەردەوام دەبێت و پلەی گەرما 2 بۆ 4 پلە نزم دەبێتەوە.  بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بۆ سبەی: هەولێر: 21 پلەی سیلیزی سلێمانی: 20 پلەی سیلیزی دهۆک: 20 پلەی سیلیزی زاخۆ: 21 پلەی سیلیزی هەڵەبجە: 19 پلەی سیلیزی کەرکووک: 21 پلەی سیلیزی سۆران: 20 پلەی سیلیزی حاجی ئۆمەران: 16 پلەی سیلیزی گەرمیان: 24 پلەی سیلیزی