ئیدریس مستەفا

بەداخەوە چارەونوسی گەلانی ستەملێکراوی ناوچەکە وای لێهاتووە کە خۆیان نەتوانن ئاڵوگۆڕی ریشەیی لە چارەنوسی سیاسی خۆیاندا بکەن کە بە گۆڕینی حکومەتەکان، رژێمەکان یان دەسەڵاتدارەکان دێتە دی. 

رژێمە حوکمدارەکانی ناوچەکە، ئێران بە نموونە، ئەوەندە سەرکوتی سیاسی و تیرۆری و سیاسی و پەلاماری سیاسیان نەک هەر لە ناوەوە بگرە لە دەرەوەی وڵاتانی خۆشیان کە مانایەکیان بۆ ئۆپۆخسیۆنێکی بەهێز و تۆکمە نەهێشتۆتەوە. 

ئێران و دپلۆماسیەت؟
ئەمڕۆکە و دوێنێکەش عەباس عێراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران گلەیی لە ئەمریکا دەکات گوایە عورف و عادەتی دپلۆماسی نازانن و بگرە تاوانبیاریان دەکات کە ناپاکیان لەگەڵ دپلۆماسیەتدا کردووە گوایە ئێمە لە گفتوگۆدا
بووین کەچی شەڕیان هەڵبژارد لە جیاتی دپلۆماسیەت؛ بەڵام خۆیان لەسەر مێزی گفتوگۆ نوێنەرانی دانوستانەکانیان کوشتن. رووداوەی تیرۆرکردنی قاسملۆ و هاوڕێکانی ساڵی ١٩٨٩ لە لایەن ئێرانەوە لە ڤیەننا نموونەیەکی بەرجەستە و شەرمەزارهێنە بە نیوچەوانی کۆماری ئیسلامیەوە بۆیە ئێرانیەکان دوایین کەسن باس لە رێز و ئسوڵی دپلۆماسیەت بکەن.  

ئێران نموونەی وڵاتێکی فرەنەتەوەیی...
هیچ وڵاتێک لە ناوچەکەدا هێندەی ئێران فرە نەتەوەیی تیدا نیە بە رادەیەک کە هەر نەتەوە خاوەن جوگرافیا و مێژوو و فەرهەنگ و خەباتی چەکدارانەی خۆیەتی دژ بە رژێمی ئێران لە ساڵانی سیەکانی سەدەی رابردووەوە. بۆ نموونە بەلوچستان وڵاتی خۆیان هەبوو بەڵام شای ئەودەمی ئێران بە زۆرەکی کردنی بە ئێران و ئێرانی. کوردستان پیویستیمان بە زانیاری نیە و هەموومان دەزانین چی گوزەراوە لە رابردوودا. گیلاکیەکان کە لەسەر دەریای خەزەرن ئەوانیش نەتەوەیەکی جیان لە فارس. ئازەری لە ژمارەیان گەر بە قەد فارس زوبان نەبێ ئەوا کەمتر نیە و جگە لەوەی شیعە مەزهەبن ئەگەرنا هیچ مافێکی فەرهەنگی و سیاسیان نیە وەک کورد و بەلوچ و گیلاکی و عەرەب. ناوچەی ئەحوازی عەرەب نشین کە قەبارەکەی دەجار لە فەلەستین گەورەترە یەکیکە لەو مەسەلانەی تری ئێران کە ئەوەی سەیرە بەلامەوە وڵاتانی عەرەبی هەرگیز ئەم کارتەیان بەکارنەهێناوە لە بەرامبەر ئێراندا لە کاتێکدا ئێران هەموو کارتێکی بە کارهێناوە دژ بە وڵاتانی عەرەبی لەوانە کارتی ئاینی و سیاسی و نەتەوەیی و مەزهەبی و تەنانەت دەرمانسازی وەک موخەدەرات کە دەیویست لەم رێگەیەوە بە رێگای سوریای ئەسەددا دەست وەربداتە ناو ئوردن بەتایبەت کە غەززەی لە دەسچوو.
کاتێک ئەم تابلۆیە دەبینیت ئەوجا دەزانیت رژێمی شاهەنشایی و ئیسلامی چ جۆرە دەسەڵاتێکی سەرکوتکەرانەی هەیە لەوەی هیچ مافێک بە رەوا نابینن بۆ ئەو هەموو نەتەوانەی لە وڵاتەکەیاندا هەیە. ژمارەی ئەو نەتەوانە گەر لێکبدرێن ئەوا دوو قاتی فارسی دەسەڵاتدار دەردەچن لە ئێراندا. 

پارتەکانی رۆژهەڵات لە هەرێم... 
هیچ یەکێک لەو نەتەوانە هێندەی کورد مێژووی بەرەنگاربوونەوەی رژێمە یەک لە دوای یەکەکانی ئێرانیان نەبووە و بگرە کورد تەنها هیزی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی و سەربازیە کە جمهوری ئیسلامی لێی دەترسێ و حسابی بۆ دەکات بۆیە هەردەم بە دوایانەوە بووە و لەهەر کوێیەک بن پەڵپیان بەو شوێنە گرتووە وەک هەرێمی کوردستان. حزبەکانی رۆژهەڵات تا رادەیەک دپلۆماسیانە جوڵانەوە لەگەڵ بیانووەکانی جمهوری ئیسلامیدا بەوەی کە هیچ چالاکیەکیان ئەوتۆیان ئەنجام نەدا دژی رژێمی ئێرانیی. دیارە لە هەندێ لایەنی تریدا خراپ بەسەریاندا شکایەوە و خودی مامەلەیان لەگەڵ حزبە دەسەڵاتدارەکانی هەرێمدا لە هەیبەتی سیاسی دان بەڵام بەشێویەکی گشتی بیانوویەکی ئەوتیان نەدا بە ئێران کە بە بەردەوامی بۆردومانیان بکات هەرچەندە جار جارە بۆردومانی کردوون. 

گەر کوردستانی رۆژهەڵات ئازاد بێت... 
تاکو ئێستا ئەوەی کورد لەوێ یاخود هێزەکانی هیچیان نەکردووە ئەوە عاقڵیەکی سیاسیە بۆخۆی؛ چونکە تاکو ئێستا قسە لەسەر گۆڕینی رژێم نیە بە قەد ئەوەندەی دەسبەردار بوونی رژێمە لە بەرنامە ناوەکیە سەربازیەکەی. بۆیە گەر کورد بجوڵێ ئەوا بە خراپ بەسەریدا دەشکێتەوە، دیارە کوردانی لەوێ چاوەروانی گڵۆپی سەوزیش دەکەن گەر بێتوو بڕیاری گۆڕینی رژێم یاخود ئالوگۆڕپێکردنی نەوعی دەسەڵات، گەر ئەگەری هەبێ، لە ناو هەمان رژێمدا بدرێ لە لایەن ئەمریکا و ئەوروپاوە. 

ئایا رۆژهەڵاتی کوردستان وەک باشوری کوردستان دەبێ؟!
تا ئیستا لە دوو سێ بۆنەی سیاسیدا ئەم قسەیەم ئاراستەی سەرکردەکانی رۆژهەڵات کردووە کە ئایا هیچ زەمانەتێک هەیە کوردستانی رۆژهەڵات بە وێنەی کوردستانی باشور لێ ناکەن وەک شەڕی ناوخۆی حزبەکان و گەندەڵی رەها و دەسەڵاتدارێتی رەهای خیزانەکان بەسەر ژیانی سیاسی و ئیداری و ماڵی خەڵکەوە؟ دیارە وەلامێکی راستگۆم لە یەکێکان وەرگرت کاتێک پێی گوتم کە لە سیاسەتدا زەمانت نیە!

بۆ من دوو لایەنەیە واتە شتێک دڵمخۆش ناکات بەڵام شتێکی دی دڵم خۆش دەکات. یەکەمیان ئەوەیە کە رابردوویان حزبەکانی رۆژهەڵاتیش وەک باشوورە وایە پرە لە ململانێ و جیابوونەوە و دژایەتی کردنی یەکتر؛ بەڵام دووەمیان ئەوەیە کە بەهۆی نەبوونی جوگرافیایەکی دیاریکراو وەک لە باشور هەیە ئەوا لەوانەیە توشی ئەو شەڕەی یەکێتی و پارتی نەبن. لە باشور، لەگەڵ ئەوەی پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەموو کوردستان بوونی هەبووە و هەیە بەڵام بەشێوە گشتیەکەی سەر بە ناوچەی بادینان حساب دەکرێت و یەکێتی نیشتمانیش سەر بە ناوچەی سلێمانی هەژمار دەکرێت. ئەم دوو ناوچە جیاوازە جوگرافیە لە مێژووە نەگریسەکەشدا خۆیان دابەش کردبوو بەسەر دوو جەمسەری ناوچەییدا ئەوانیش تورک و فارس هەر وەک ئێستا پارتی پشت بە تورکیا دەبەستێ و یەکێتیش بە ئێران. 
گرێ کوێرەی ئەم دوو جوگرافیاییە لە رۆژهەڵات بەو زەقیە سیاسیە نابینرێت لەگەل ئەوەی کورمانجی زوبان بەشێکن لە شیرازەی کۆمەڵایەتی رۆژهەڵات. خاڵێکی تر دەمێنێتەوە ئەوەیە کە باشور نموونەیەکی دەوڵەمەندە بۆ هێزەکانی باشور بەڵکو سوودێکی گەورەی هەبێ بۆیان و هەمان ئەزمونی خراپی سیاسی و ئیداری و دەسەڵاتدارێتی دووبارە نەکەنەوە و بە هیوای ئەوەی هزرێکی سیاسی بابەتی بخەنە گەڕ بۆ چارەنوسی سیاسی ئەو بەشەی کوردستان.