بۆ رێگری لە بەقاچاخبردنی؛ نرخی بەنزین بەرزكرایەوە

ئەمڕۆ شەممە، محەمەد حەسان، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەفەرمی کۆتاییهاتنی ئەرکەکانی "نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاریکاریی عێراق" (یۆنامی)ـی ڕاگەیاند.  بەگوێرەی بڕیارەکە، ٣١ی کانوونی یەکەمی ئەمساڵ وادەی کۆتایی مانەوەی تیمەکەیان دەبێت و سەرجەم ئەندامانی نێردەکە عێراق بەجێدەهێڵن. هەر ئەمڕؤ محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لەگەڵ ئەنتۆنیۆ گوتێرس، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە بەغدا کۆبوویەوە سەردانەکەی گوتێرس بەمەبەستی راگەیاندنی کۆتاییهێنان بە ئەرکی نێرده‌ی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاریکاریی عێراق (یونامی)یە. ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە كۆنگرەی رۆژنامەوانی هاوبەشیدا لەگەڵ سودانی لە بەغداد؛ بەبۆنەی تەواوبوونی ئەركی نێردەی نەتەوە یەكگرتووە لە عێراق. 🔹عێراق ئەمڕۆ وڵاتێکی جیاوازە، ئەمن و ئاسایشە. 🔹پیرۆزبایی لە عێراق دەکەین بەبۆنەی سەرکەوتنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی. 🔹شاهیدی بوێری و خۆڕاگری و ئیرادەی عێراق بووین لە زاڵبوون بەسەر تیرۆردا. 🔹لەگەڵ سەرۆک وەزیران باسمان لە بارودۆخی غەززە و ڕێزگرتن لە ئاگربەست کرد. 🔹ئامانجمان پشتیوانی عێراق و حکومەتەکەی بوو. نەتەوە یەکگرتووەکان شانازی دەکات کە ڕۆڵی لە عێراقدا هەبووە. 🔹ئێمە پابەندبوونی عێراق بەرز دەنرخێنین بۆ گەڕاندنەوەی هاووڵاتیانی لە کەمپی ئەلهول. 🔹عێراق ئێستا وڵاتێکی ئاساییە، پێویستە جیهان لەوە تێبگات. عێراق وڵاتێکی سەقامگیرە.

نێردەی تایبەتی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ عێراق، دوای تەوابوونی ئەرکەکانی خۆی و نێردەکەی رایگەیاند: خۆزگەم دەخواست بە کوردی قسە بکەم تا خەڵکی هەرێمی کوردستانن گوێم لێ بگرن. بەڕاستی ناوچەیەکی جوانە، ئامۆژگاری هەموو لایەک دەکەم سەردانی عێراق بکەن بە کوردستانیشەوە. محەمەد حەسان، نێردەی تایبەتی سکرتێری نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ عێراق (یۆنامی) رایگەیاند: عێراق لەوە شەرەفمەندتر و شکۆمەندترە و گەلەکەی دەسەڵاتی گۆڕینی دۆخی مافی مرۆڤیان. ژنان پێگەیەکی ناوەندیان لە کۆمەڵگای عێراقدا هەیە. ووتیشی: "من یەکێکم لەوانەی کە بە عەرەبی وتم خۆزگەم دەخواست بە کوردی قسە بکەم تا خەڵکی عێراق و بە تایبەت ئەوانەی لە هەرێمی کوردستانن گوێم لێ بگرن. بەڕاستی ناوچەیەکی جوانە، ئامۆژگاری هەموو لایەک دەکەم سەردانی عێراق بکەن بە کوردستانیشەوە. ژنان لە کوردستان بەهێزن. دوای تەوابوونی ئەرکەکانی نێردەی تایبەتی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق، محەمەد حەسان لە لێدوانێکی فەرمیدا کە سایتی فەرمی نەتەوەیەکگرتووەکان بڵاوی کردوەتەوە، رایگەیاند: ئێزیدییەکان گەورەترین قوربانیین لە عێراق. کاتی ئەوە هاتووە خەڵکی ئاوارە لە کامپەکان بگەڕێنەوە، بەتایبەتی منداڵانی ئێزیدی کە لەو ناوچە و کەمپانەدان کە پێداویستییە سەرەتاییەکانی وەک قوتابخانە و نەخۆشخانە و خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی دیکەیان نییە. کاتی ئەوە هاتووە بگەڕێنەوە سەر ماڵ و حاڵی خۆیان بەتایبەت لە شەنگال. من تەنها باسی ئێزیدیەکان ناکەم، بەڵکو باسی هەموو عێراقییەکانی دیکە دەکەم، بەبێ گوێدانە پێشینەیان. بڕیارە کۆتایی ئەم مانگە، دوای 20 ساڵ کارکردنیان لە عێراق، ئەرکەکانی یۆنامی لە عێراق کۆتایی پێبێت، بەوتەی محەمەد حەسان نێردەکە لەسەر داواکاریی عێراقییەکان چووەتە ئەو وڵاتە و لەسەر داواکاریی ئەوانیش کۆتایی بە ئەرکەکان دەهێنن. نەتەوەیەکگرتووەکان بەردەوام رێزی خواستی وڵاتان دەگرێت کە میوانداریی ئەو نێردانە دەکەن. بەوتەی محەمەد حەسان، ئەرکەکانیان بە سەرکەوتویی کۆتایی هاتووە، سێ دۆسیە ماوەتەوە کاریان لەسەر بکرێت، ئەوانیش دۆسیەی بێسەروشوێنانی کوەیت و وڵاتانی دیکە لە سەردەمی شەڕ و داگیرکردنی کوەیت، دۆسیەی ماڵ و سامانی کوەیتییەکان و ئەرشیفی نیشتیمانی کوەیت. ئاماژەی بەوکردووە، عێراق ماوەیەکی زۆرە لە ژێر بەندی حەوتەمی نەتەوە یەکگرتووەکان دەرچووە، ئێستا دۆخی هاوشێوەی سەرجەم وڵاتانی دیکەی ئەندامی نەتەوەیەکگرتووەکانە لە رووی سیاسی و سەروەرییەوە. سەبارەت بە فیکری تیرۆر کە عێراق و زۆرینەی وڵاتانی دیکەی وێران کرد، محەمەد حەسان رایگەیاندووە: چیتر فیکری تیرۆر لە عێراقدا نەماوە، هیچ وڵاتێکیش ناتوانێت بچێتە قۆناغێکی نوێوە ئەگەر سەقامگیری نەبێت، خۆشبەختانە عێراقیش گەیشتووەتە ئەو قۆناغە.

مارك ساڤایا، نێردەی تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا بۆ عێراق دەڵێت:سوپاسی ئەنتۆنیۆ گۆتێریش، سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان دەكەم بۆ هەڵبژاردنی سەركردەی لێهاتوو و بیر تیژ، بەرهەم ساڵح، سەرۆكی پێشوی عێراق دەكەم، بۆ سەرۆكایەتیەكردنی كۆمیسياریای كاروباری پەنابەرانی سەربە نەتەوە یەكگرتووەكان. ساڤایا لە نتوسینێكدا لە سەكۆی "ئێكس"، وێڕای پیرۆزبایكردنی لە بەرهەم ساڵح، رایگەیاندووە: هیچ كەس لەو شایستە تر نییە بۆ وە رگرتنی بەرپرسیارێتیەو بەتایبەت كە ئەو ژیانی پەنابەری ئەزموون كردووە. دكتۆر بەرهەم ساڵح،  سەرۆك كۆماری پێشوی عێراق پۆستی کۆمیسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکانی بۆ کاروباری پەنابەران وەرگرت.  پۆستی کۆمیسیاری باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان یەکێکە لە پۆستە هەرە باڵا و کاریگەرەکان لە دوای سكرتێری گشتی  لە رێکخراوەکانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان. لیژنەی باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بە سەرۆکایەتی  ئەنتۆنیۆ گوتێرێس، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان چاوپێکەوتنی لەگەڵ کاندیدەكان كردووە بۆ وەرگرتنی پۆستی کۆمیسیاری گشتیی بۆ کاروباری پەنابەران. پێشتر سەرچاوە دیپلۆماسییەکان لە نیویۆرک ئاشكرایان كرد، بەرهەم ساڵح، سەرۆک کۆماری پێشووی عێراق بۆ پۆستی کۆمیسیاری باڵای كاروباری پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان کاندید کراوە،  كە  لەدوای پۆستی ئەمینداری گشتی، یەکێکە لە دیارترین پۆستەكانی ناو ئەو رێکخراوە نێودەوڵەتییەو، لە ماوەی حەوت دەیەی رابردوودا، هیچ کەسایەتییەک لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەم پۆستەی وەرنەگرتووە. جگە لە "سەدرەدین ئاغاخان" کە بە ڕەچەڵەک ئێرانییەو، لە چوارچێوارچێوەی ئەرستۆکراتی ئەوروپی هەژماركراوە، لە ماوەی (٧٥) ساڵی رابردوودا هیچ کەسایەتییەکی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو پۆستەی وەرنەگرتووە،  پێشتر ئەو پۆستە لەلایەن ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، سکرتێری گشتی ئێستای نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەڕێوەبراوە. بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەگان، ژمارەی کاندیدەکانی بۆ ئەو پۆستە زیاتر لە (10) کەس تێناپەڕێت، کە زۆرینەیان كەسایەتی ئەوروپی بوون.

پەروین بوڵدان، جێگری سەرۆكی پەرلەمانی توركیا، دوای كۆبونەوەیەكەیان لەگەڵ دەوڵەت باخچەلی، سەرۆكی پارتی نەتەوەپەرستی توركیا، لە لێداوانێكدا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند: ئەمڕۆ لێرەین بۆ دیدار لەگەڵ بەڕێز باخچەلی، بەناوی شاندەکەمانەوە سوپاسی باخچەلی و تیمەکەی دەکەم، جەختیش دەکەمەوە کە کۆبونەوەکەمان زۆر بەرهەمدار بوو، بەرێز باخچەلی و شاندەکەیمان ئاگادار كرد لەبارەی ئەو کۆبونەوەیەی کە لە رۆژی ٢ی کانوونی دووەم لە ئیمرالی ئەنجاممان دا و گفتوگۆکانی دواترمان خستەڕوو. باسمان لەو قۆناغە كرد پرۆسەکە پێیگەشیتووە، لەبارەی هەنگاوەکانی داهاتوو بیروڕامان ئاڵوگۆڕ کرد، دەمەوێت جەخت لەسەر گرنگی و بەهای ئەم دیدارە بکەمەوە، بە لەبەرچاوگرتنی قۆناغی ئێستای پرۆسەکە، پێمان وایە زۆر گرنگە لەسەر بنەمایەکی نوێ، یان لە قۆناغێکی نوێدا بەرەو پێشەوە بچین، گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە چووینە قۆناغی دووەم. پەروین بوڵدان لە درێژەی قسەكایندا ئاماژەی بەوەشكرد: لە قۆناغی دووەمدا چوارچێوەی یاسایی پێویستە، ئەم چوارچێوەیە دەبێت "یاسای ئاشتی" بێت، ئێمە دەمانەوێت بە تایبەتی جەخت لەسەر ئەم خاڵە بکەینەوە.  ئەو کارەی کە کۆمیسیۆن و لایەنە سیاسییەکان لەمەودوا ئەنجامی دەدەن، لەم ئاستەدا زۆر گرنگ دەبێت، بۆچوونەکانمان گەیاندووەتە بەڕێز باخچەلی و چاوەڕوانییەکانمان سەبارەت بە یاساکە روون کردووەتەوە، بەشدارییەکی بەرچاوی لەم پرۆسەیەدا کردووە و پێمان وایە بەردەوام دەبێت لەو کارە. دوابەدوای قسەكانی بوڵدان، باخچەلی وتی: پەروین خانم بە روونی هەڵوێستی خۆی راگەیاندووە؛ من پشتگیری لە هەموو وشەیەک دەکەم کە وتویەتی. ئەمڕۆ شاندێکی پارتی یەكسانی و دیموکراسی كە پێکهاتبون لە پەروین بوڵدان، جێگری سەرۆکی پەرلەمان، میتحەت سانجار پەرلەمانتاری دەم پارتی و فایک ئۆزگور ئەرۆڵ، پارێزەر لە فەرمانگەی یاسایی ئەسرین، سەردانی دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی پارتی نەتەوەپەرستی توركیا (مەهەپە)یان لە پەرلەمان کرد.

دوران کاڵکان ئەندامی ئەکادیمیای زانستە کۆمەڵایەتییەکانی عەبدوڵا ئۆجالان ئاماژەی بە گرنگی قۆناغی ئێستای پرۆسەکە کرد و گوتی: "پرۆسەیەکی یەکلاکەرەوەیە، مرۆڤ دەبێت زۆر ئاگاداربێت، چونکە پرۆسەیەکی کاتیی نییە بەڵکو پرۆسەیەکی ژیانییە." دوران کاڵکان ئەندامی ئەکادیمیای زانستە کۆمەڵایەتییەکانی عەبدوڵا ئۆجالان دوێنێ ئێوارە لە بەشداری بەرنامەیەکی تایبەتی مەدیا خەبەر تیڤییدا هەڵسەنگاندنی بۆ بابەتەکانی؛ قۆناغی ئێستای پرۆسەکە و گرنگی کۆبوونەوەکەی ئیمراڵیی کۆمیسیۆن کە لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا ئەنجامدرا و  پێشهاتە سیاسییەکانی تورکیا و هەرێمەکە کرد. 'پێویستە بە گرنگ تەماشای کۆبوونەوەکەی ئیمراڵی بکرێت' دوران کاڵکان سەرنجی خستە سەر ئەو ڕەخنانەی پەیوەست بە کۆتایهاتنی کارەکانی کۆمیسیۆنەوە لە ئارادان و گوتی: "لە کۆتاییدا شاندێک ڕۆشتنە ئیمراڵی و لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ کۆبوونەوە. بەشێک لە تێبینی و کۆنووسەکانی کۆبوونەوەکەدا بۆ ڕای گشتی بڵاوکرایەوە. پوختەی کۆبوونەوەکە لە کۆمیسیۆنی پەرلەماندا ئاشکرا کرا و لە ڕێگەی میدیاکانەوە لە ناو ڕای گشتییدا بڵاوبووەوە. هەموو ئەمانە هەنگاوی گرنگن. بەشداری پەرلەمان لەم ئاستەدا بە کۆیی کارەکانییەوە، بە کۆبوونەوەیشی لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ هەموو هەنگاوی گرنگ بوو، پێویستە مرۆڤ بە گرنگییەوە لەم کارانە بروانێت." 'پرۆسەیەکی ژیانییە، نەک کاتی' کاڵکان لە بەردەوامییدا ئەمەی گوت: "ئەنجامی کۆبوونەوەکەی شاندەکەی کۆمیسیۆن و ڕێبەر ئاپۆ، ڕاگەیاندنی  ئەنجامەکەی لە کۆمیسیۆندا گفتوگۆی لەسەر دەکرێت. بێگومان ئاساییە مشتومڕ و بۆچوونی جیاواز هەبێت. ئەم گفتوگۆیانە دەرخەری دۆخێکی تەندرووستە. دەگوترێت، کارەکانی کۆمیسیۆن لەسەر ئەم بنەمایە گەیشتووە بە خاڵێکی گرنگ و کاریگەر. خودی سەرۆکی پەرلەمان ئاماژەی بەم خاڵە دا و بە ڕای گشتی ڕاگەیاند. لە ئێستادا ڕاپۆرتی لایەنەکانی کۆمیسیۆن وەدەگیرێت. کۆمیسیۆن دەڵێت، لەسەر شێوەی چوارچێوەی سیاسی و یاسایی پرۆسەکە، ڕاپۆرتێکی بەرفروان پێشکەشی پەرلەمان دەکات. بەڕاستی ئەمە گرنگە. یانی ئەنجامی کارەکانی خۆی ڕادەگەیەنێت و کۆمیسیۆن پێشنیارەکانی ڕادەستی پەرلەمان دەکات. خاڵێکی یەکلاکەرەوەیە کە پەرلەمان سیاسەتی پرۆسەکە بەڕێوەدەبات، پێویستییەکانی پرۆسەکە جێبەجێ دەکات. چۆن دەبێت؟ چ ڕاپۆرتێک ئامادە دەکرێت و پێشکەش دەکرێت؟ ناوەڕۆکەکەی چۆنە؟ بێگومان ڕاوەستە لەسەر ئەمانە دەکەین و بەدواداچوونی بۆ دەکەین و دەیبینین. درووست نییە لە ئێستاوە هیچ شتێک لەسەر ئەم بابەتە بگوترێت، باشترە لە کاتی خۆییدا بۆچوونمانی لەسەر دەربرین. بۆیە لە ئێستادا ئێمە و ڕای گشتیش سەیری دۆخەکە دەکەین. بێگومان کاتێک هەنگاوێ نوێمان بینی بۆچوومانی لەسەر دەڵێیین، هەموو کەسێک هەڵوێستی خۆی دەردەبڕێت. قۆناغێکی یەکلاکەرەوەیە، دەبێت مرۆڤ زۆر ئاگاداربێت. پێویستە بە هەستیارییەوە مامەڵەی لەگەڵ بکرێت. هەمیشە جەختمان لەمە کردووەتەوە؛ ئەم پرۆسەیە پرۆسەیەکی کاتیی نییە، بەڵکو پرۆسەیەکی هەمیشەیی و ژیانییە. ڕێبەر ئاپۆیش چەندین جار جەختی لەمە کردووەتەوە. پرۆسەکە بۆ تورکیا و داهاتووی کورد و هەموو ناوچەکە و مرۆڤایەتیش گرنترین پرۆسەیە. ئەوانەی بەم شێوەیە مامەڵە لەگەڵ پرۆسەکەدا ناکەن زۆر بە هەرزانی هەڵسەنگاندی بۆ دەکەن. بێگومان مرۆڤگەلێکی لەم شێوەیەش هەیە. پلانسازی سەد ساڵی، هەزار ساڵی بەڵام دەبێت مرۆڤ گوێ لەوانە نەگرێت. دەبێت مرۆڤ جددیەت و مانای پرۆسەکە ببینێت، بزانێت پرۆسەکە ڕێگری لە چ جۆرە کارەساتێک دەکات، چ جۆرە ئاییندەیەک درووست دەکات، چ ئاییندەیەکی دیموکراتیک درووست دەکات. ڕێبەر ئاپۆ گوتی: 'پلانسازی سەد ساڵ، هەزار ساڵە دادەڕێژین. لەسەر بنەمای خوشک-برایەتی و گەلانی تورک-کورد و گەلان، جیهانێکی نوێ بنیات دەنێین کە پشت بە خوشک-برایەتی گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و یەکێتی دیموکراتیک دەبەستێت.' بە واتایەکی تر ئێمە دەڵێین سیستەمێکی جیهانی هەیە. خەریکە هەموو جیهان دەبێتە گوندێک. هەمووان ئیدی بە شێوەیەکی جیهانیی مامەڵە دەکەن. سیستەمی سەرمایەداری پێکهاتەیەکی هەژموونخوازی جیهانیی درووست کردووە. دەبینرێت سەد ساڵە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان خستۆتە چ حاڵێکەوە. ئەم دۆخە نەرێنییەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کاریگەری لەسەر هەموو جیهان داناوە. فشار و داگیرکاری ئەزموونکردووە. ئەوەندە خراپەکاری، شەڕ، برسێتی، قەیران لە جیهاندا هەیە، لە ئێستادا کە کێشەی ئاو سەرهەڵدەدات و ڕێشەکەی لە سەختبوونی شەڕەکاندایە. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان گەیاندووەتە دۆخێک، کە پرسی کورد بنکەکەیەتی. ڕێبەر ئاپۆ گوتی، 'هەوڵ دەدەین هەموو ئەمانە چارەسەر بکەین'. دەبێت مامەڵەیەکی درووست نیشان بدرێت لەم دواییانەدا شاندی دەم پارتی لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆ کۆبوونەوەی ئەنجام دا. لەسەر بۆچوونەکانی وی ڕاگەیاندراوێک بە میدایاکان درا. ڕاگەیاندراوەکان زۆر گرنگ بوون. ڕێبەر ئاپۆ جگە لەوەی جەختی لەسەر گرنگی پرۆسەکە بۆ ئاستی نێونەتەوەیی کردەوە، بانگەوازی لە ڕای گشتیی ناوخۆیی و کۆمەڵگەش کرد. بە واتایەکی دیکە جەخت لەوە دەکرێتەوە کە دەبێت هەمووان بە درووستی لە پرۆسەکە نزیک ببنەوە. ڕاشیگەیاند، دەبێت کۆمەڵگە بە درووستی درکی پێ بکات. هەموو ئەمانە بانگەوازی یەکێتی و یەکگرتووین. پەیامی زۆر گرنگ بوون. بێگومان ئەگەر دەرفەتی بەهێزتری بۆ بڕەخسێت پەیامی گرنگتر بە ڕاگشتیی دەدات". 'دەزانین پڕۆسەکە سەختی و دژواری خۆی هەیە' کاڵکان ئاماژەی بەوەشدا، هەمووان پەرلەمان وەک ناونیشانی چارەسەریی نیشان دەدەن  و گوتی: "لەو کاتەدا دەبێت پەرلەمان ئەم ئیرادەیە نیشان بدات، توانای خۆی دەرخات. هەربۆیە دەبێت بتوانێت زیاتر خاوەنداری لە پرۆسەکە بکات. بە واتایەکی تر شەڕ هەیە ڕێگەی چارەسەری دادەڕێژرێتەوە. ئەو لایەنانەی شەڕیان کردووە کۆدەبنەوە. دەبێت ئەم کۆبوونەوەیە بە جدی هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت و بەشداری تیدا بکرێت. ئەمە سەرەتاییترین شت بوو، هەندێک فشار هەیە. لە ڕاستیدا لە پرۆسەکەدا سەختی و دژواری هەیە، هەست بەمە دەکەین. بە واتایەکی تر بۆ هەموو کەسێک سەختی هەیە. سەختی و دژوارییەکان لایەنێکن، بەردەنگمان هەیە، بەڵام هەبوونی ئەم سەختییانە نابێت بکرێتە بیانوویەک بۆ ئەوەی سیاسەت بێدەنگ بکرێت و بە لاوازی نزیک ببنەوە. سیاسەتی تورکیا لەم چوارچێوەیەدا ڕووبەڕووی ئەزموونێکی مێژوویی و جدی بووەتەوە. نەیتوانی ئەزموونێکی باش لە پرۆسەی ڕابردوودا نیشان بدات. ئێستا دەتوانێت ئەزموونێکی باش نیشان بدات و هەنگاوێک بنێت یا نا؟ گرنگترین لایەن ئەم پرسیارەیە. واتە دەبوو ئەزموونێکی درووست دەرکەوتایە بەڵام وانەبوو." 'جەهەپە بەم ئەزموونەوە خاڵێکی لەدەستدا' کاڵکان سەبارەت بەو لایەنانەی نەچوونە ناو شاندەکە و ڕەخنەدانی خۆیانیان دایەوە وتی: "ئەو لایەنانەی نەچوونە ناو شاندەکە دواتر ڕەخنەدانی خۆیانیان نیشاندا، بەڵام بۆ هەندێک کەس دەتوانین بڵێین 'داوای لێبوردنیان لە کەموکورتیەکانیان گەورەتر بوو'. کردەوە و قسەکانی جەهەپە لە گەڵ یەک نەهاتنەوە. جەهەپە بۆ ئەمە وڵامێکی دەبێت. یانێ ئێستا مشتومڕ لە نێوانیان هەیە و دەڵێن لە نێوان هاوڕیانماندا دەستوەردان هەیە. باسی ئەوە دەکەن هەم لەناو فراکسیۆنی یەنی یۆل و هەم لە ناو جەهەپەدا دەستوەردان هەیە. ڕێبەر ئاپۆش هۆشداریی دابوو و وتبووی؛ 'دەتوانرێت میکانیزمی کودەتا لە هەر کاتێکدا بەکار بهێنرێت، لە ژێروە کار دەکرێت'. بۆیە دەبێت کاریگەری ئەوانەش هەبێت. بەڵام قسە و کردەوەیان یەکی نەگرت، یانێ بەو ئەزموونەوە خاڵێکیان لەدەستدا. لەوانەیە هێشتا یەکگرتوو بن بۆ نموونە، لایەنەکانی فراکسیۆنی یەنی یۆل زۆر قسەیان دەکرد. تەنانەت ئەگەر بۆچوونەکەشیان لە پەرلەمان پەسەند نەکرا، کاتێک شاند پێکهێنرا، دەبوو ئامادە بووان بۆ ڕۆیشتن بۆ ئیمراڵی. پاشان جەهەپە باسی لە چارەسەری دیموکراسیانەی پرسی کورد دەکرد. ئەگەر بەڕاستی یەکگرتوو ببووان، بێگومان بەردەنگی چارەسەری پرسی کورد ڕێبەر ئاپۆیە. ئۆزگور ئۆزەل لە ئامەد بەڵێنێکی بە ڕای گشتی دا و وتی؛ 'گەلی کورد هەرچییەک بڵێت، لەلای ئێمەش پەسەندکراوە. گەل دەڵێن 'ئیرادەمان لە ئیمراڵییە' بەڵام ئێوە ئەو ئیرادەیە قبوڵ ناکەن، دەڵێن ئێمە ئیرادەی کورد دیاری دەکەین. ئەی لە کۆێیە دیموکراسی؟ ئەی کوا چارەسەری دیموکراسی؟ زۆر و گوشارەکانی جەهەپە هێشتا گەورەترن. گۆڕانکاری شەڕی دەسەڵاتداری دەکرێت. بەڵام ئەگەر بەهەمان شێوەش بەردەوام بێت دیسان ناتوانێت شتێکی جیاواز بخوڵقێنێت، بۆیە دەبێت وریاتر بێت. بە کورتی دەبێت یەکدەنگ و یەکگرتوو بێت. هەروەها دەبوو ئەنجامی کۆبوونەوەکەی ئیمراڵی بەشێوەیەکی دروست و ڕەزامەندانە پێشکەشی کۆمسیۆنی پەرلەمان بکرێت. لەبەر ئەوە هیچ شتێکی شاراوە نییە. بۆچی لە بۆچوونەکانی رێبەر ئاپۆ دەترسن؟ من لەمە تێناگەم." 'دەبێت پەرلەمان نەترسێت' دوران کاڵکان ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوەی کە پێشکەشی کۆمیسیۆن کرا، لە قسەکانی ڕێبەر ئاپۆ زیاتر، قسەکانی شاندەکە بۆ خۆیان بوون و وتی: "بۆچوونەکانی ڕێبەر ئاپۆ ڕانەگەیەندراون. ئێوە چوون بۆ کۆبوونەوە، ئێوە پێویستتان بە کۆبوونەوە بینی، بۆیە دەبوو لەو کاتەدا کارێک بکرایە. ئیمە چۆن باسی بکەین؟ دەبوو باسی ئەو بۆچوونانە بکرایا. بەڵام لەوە دەترسن. ئەمە ڕاستیەکەیە، ئایا دەکرێت بەمە بوترێت شۆڤێنیزم؟ دەتوانین بڵێین ئەمە نزیکبوونەوەیەکی نەتەوە پەرەستانەیە. جەهەپە لەبری ئەوەی بچێت بۆ ئیمراڵی، بەدوای بەردەنگێکی جیاوازدا دەگەڕا. ئەوانەی لەبری گواستنەوەی بۆچوونەکانی ڕێبەر ئاپۆ، بۆچوونەکانی خۆیان پێشکەش کرد. وەک ئەوەی بڵێن ئەوەی ئێمە بڕیار دەدەین جێبەجێ بکرێت، بەردەنگێکی جیاواز نییە. نا بەو شێوەیە ڕوونادات. لەلایەک دەڵێین شەڕ هەیە، تیرۆر هەیە. دەوڵەت دەچێت کۆبوونەوە ئەنجام دەدات، بەڵام سیاسەت لەوە دەترسێت ببێتە بەردەنگ. ئەی پەرلەمان بۆچی دەترسێت؟ نابێت ئەوەندە بترسێت. ئەم کۆبوونەوانە بەناوی دەوڵەتەوە ئەنجام دەدرێن. هەروەها مەهەپەش وتی؛ 'پڕۆژەیەکی دەوڵەتە'. سەرۆککۆمار ئەردۆغانیش ڕایگەیاند، ئەوەی دەکرێت پڕۆژەیەکی دەوڵەتە. باشە جەهەپە و پارتەکانی دیکەی ئۆپۆزسیۆن بۆ دەترسن؟ بۆ لە بەشداربوونیان لە پرۆژەی دەوڵەتدا ترسیان هەیە؟ ڕاپۆرتی کۆمیسیۆن پێویستە خاوەن ناوەڕۆکی چارەسەری بێت  لە ڕاستیدا ئەم هەڵوێستە دروست و بەپێی پێویست نییە. ڕێبەر ئاپۆ دەڵێت، 'ئێمە لە سێدارەوە بەرەو مێزی گفتوگۆمان هێنا' کاتێک لەگەڵ شاندەکەی دەم پارتی دیداری کرد. ئێمە هەوڵدەدەین دیدار لەگەڵ دەوڵەتتدا بەرەو ئاستی دیدار لەگەڵ سیاسەتدا ببەین. ئەمانە هەنگاوی زۆر گرنگن، ئێمە دەمانەوێت چارەسەری لە ڕێی سیاسەتەوە ئەنجام بدرێت. هەمووان باس لەوە دەکەن کە سیاسەت بە گرنگ دەبینن. ئێمەش باوەڕمان بەوە هەیە، هەمیشە ویستوومانە باوەڕمان پێی هەبێت. بەڵام دامەزراوەی سیاسی هێشتا لاوازە. پێویستە بەدڵنیاییەوە ئەم لاوازییە بنبڕ بکات.  ڕاپۆرتەکەی کۆمیسیۆن، هەربۆیە ئەو کارەی کە پەرلەمان دەیکات، پێویستە خاوەن ناوەڕۆکی چارەسەریی ڕاستەقینە بێت. واتا پێویستە درێژە بە کێشەکە نەدات. لەم چوارچێوەیەدا یاسا پێویستە. باسی یاساکانی ئازادی، یاساکانی ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیک، یاساکانی قۆناغی ڕاگوزەر دەکرێت. ئەگەر کێشەکە تەنها لە ئاستی 'تیرۆر' و 'کۆتاییهێنان بە تیرۆر'دا هەڵبسەنگێنرێت و ڕێوشوێنی کۆتاییهێنان بە سەرچاوەکانی 'تیرۆر'، هۆکارەکانی نەدۆزرێتەوە، یاسا و سیاسەت دەستوەردان نەکات، ئەوا چارەسەریش نایەتە دی. بێگومان لێرەدا مامەڵەیەکی دروست، چارەسەریی ڕاستەقینە دێنێتە دی. بەڕاستی پێویستە گوێ لە مشتومڕەکانی ئەم لایانانە نەگیرێت. مشتومڕی سەیرن، قسەی سەیر دەکرێت. هەرخۆی ئێمە بە هەندێک لایەنمان گوت کە ڕانتخۆرن، دوژمنانی سوێندخواردوون، هێرش دەکەن. ڕاگەیاندنیش وەک بڵێی بەقووڵی خزمەتییان دەکات. بەشێکی گرنگی ڕاگەیاندنە. پێویستە بەم شێوەیە نەبێت. بەرامبەر ئەوە پێویستە درێژە بە تێکۆشانێکی بەهێز بدرێت. ڕۆژنامەیەک دەڵێت، 'لە ئەڵمانیا ١٤ هەزار پەکەکەیی هەن. لە ٢٦ـی تشرینی دووەمی ١٩٩٣ـەوە پەکەکە لە ئەڵمانیا قەدەغەیە. کاتێک پەکەکەییەک دێتە سنوورەکەیەوە دەستگیری دەکات. چەند لە هاوسۆزانی پەکەکە لە ئەڵمانیا دەستگیرکران؟ هێشتا زۆرێکیان دەستبەسەرن. هەرخۆی پەکەکەیی نین، لایەنگرن.لە ئێستادا ١٤ هەزار وڵاتپارێزی کورد، بە هەرحاڵێک بێت کۆمەڵەیان دامەزراندووە، چالاکیی کەلتووری ئەنجام دەدەن. مەگەر بەم شێوەیە دەبێت؟ کورد نەبێت، کوردی ڕێکخراو نەبێت. پێویستە ئەم زیهنییەتە کۆتایی پێبێت.  هەڕەشەکانی تورکیا لەسەر ڕۆژئاوا  لە سووریا گیری خواردووە. بەهەموو هێزی خۆی تورکیا هەموو ڕۆژێک هەڕەشە دەکات. هەرچۆنێک بێت ئەو زانیاریانەی پێمان دەگات ئەوەیە کە دەگوترێت، خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا خوازیاری بەجێهێنانی ڕێکەوتننامەی ١٠ـی ئادارە. لایەنەدەرەکییەکانیش وا دەڵێن. واتا هیچ شتێکی وا لە ئارادا نییە کە شتێک ڕەتدەکاتەوە، ئەوان بۆچوونیان ئاشکرایە. لە ڕاستیدا دەسەڵاتی جۆلانی لەژێر فشاری زۆر هێزدایە، کاریگەریی هێزی دەرەکی و ناوچەییشی لەسەرە. هەوڵدەدات هەمووان بەڕێوەبەرێت. تورکیا خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا وەکو بەرپرسیاری هەموو شتێک دەبینێت. بۆچی؟ لەبەرئەوەی کورد لەناویدا کاریگەری هەیە. ئەگەر تۆ ئەوەندە دوژمنایەتی کورد بکەیت، ئایا دەتوانی پرسی کورد چارەسەر بکەیت؟ بە کوردی بێهێز، کوردی لەناوچوو، تورکبوون بەرەو کوێ دەچێت؟ تۆ لە لایەکەوە بڵێیت، 'تورک بێ کورد، کوردیش بێ تورک نابێت'، لە لایەکی ترەوە بتەوێت کورد لەناوبەریت. ئەو کاتە تۆ تورک لەناودەبەیت. ئایا ئەمە ئاشکرا نییە؟ مەگەر ئەوەی ١٠٠ ساڵە تورکیای لاوازکردووە، ئەو سیاسەتە نییە بەرامبەر کورد؟ مەگەر ئەو سیاسەت و زیهنییەتە نییە کە نکۆڵی لە کورد دەکات؟ ئاشکرایە کە ئەمە هۆکارە. هەمووان دەزانن.  جەهەپە بیوری لە قاچی خۆیدا  پێویستە درێژە بەم پارادایمە نەدرێت. پێویست بە گۆڕانی پارادایم هەیە. چۆن؟ پێویستە ئەو سیاسەت و زیهنییەتە بگۆڕێت کە نکۆڵی لە کورد دەکات. پێشتریش گوتم. ئەگەر سیاسەت و زیهنییەتێکی دروست سەبارەت بە پرسی کورد هەبێت، ئەوا چارەسەری ئاسانە. لە ڕاستیدا چارەسەری هێندە زەحمەت نییە. ئەگەر سیاسەت و زیهنییەتێکی دیموکراتیک بوونی نەبێت، ئەگەر تۆ بە سیاسەت و زیهنییەتێکەوە مامەڵە بکەیت کە نکۆڵی لە بوونی کورد دەکات، ناتوانی چارەسەر بکەیت. ئەمە چەندە کورد لاواز دەکات، هێندەش تورک لاواز دەکات. جەهەپە نەچووە ئیمراڵی بۆ دیدارەکە، چی کرد؟ بیوری لە قاچی خۆیدا. سەرچاوەکانی هێزی خۆی وشککرد. مەگەر بەهێزتر بوو؟ لەوانەیە دڵی یەک، دوو دانە شۆڤێنی، نەتەوەپەرستی خۆش کردبێت. ئایا سوودیان لێ دەبینیت؟ بەم شێوەیە دەبیتە دیموکرات؟ نابیت. هەربۆیە هێشتا لاوازی لە گۆڕانی پارادایمدا هەیە. هەندێک لایەن هەوڵدەدەن ئەنجامی بدەن. لەناو مەهەپە، لەناو ئاکەپە هەندێک هەوڵدەدەن بەم پێیە مامەڵە بکەن، بەڵام هی دژبەریش هەن. پێویستە سیاسەت کراوەتر و بوێرانەتر بێت.  واتا پێویستە پێکهاتەی سیاسەت و زیهنییەتی دیموکراتیک بەهێزتر بکرێت. پێویستە بەهێزانە دەست بە دیموکراسییەوە بگرێت. بوونی خۆی، خزمەتکردنی بەخۆی، پێشبینیکردنی داهاتوویەکی باشتر بۆ تورکیا بەستراوەتەوە بەمەوە. بەهۆی ئەم لاوازییەوە، وەک بڵێی دەچنە شوێنێکی شاراوە، چوونە ئیمراڵی. دواتریش قسە دژبەرەکان هێندە زۆر و بەرز بوون. هیچ سیاسەتێکی دیموکراتیک نییە کە وەڵامدەرەوەی ئەوانە بێت. کەسیش خاوەندارێتی لێ ناکات. پێویستە ئەمە نەهێڵدرێت.  'پێویستە گۆشەگیری بەتەواوی لاببرێت'  بەڕاستی ئەمە پێویستە. بەم مەبەستەش پێویستە دەرگاکانی ئیمراڵی زیاتر بکرێنەوە. بەر لە هەر شتێک پێویستە دەرفەتەکانی ڕاگەیاندنی ڕێبەر ئاپۆ زیاد بکرێن. ئەگەر خۆیان نایکەن، هیچ نەبێت، با ڕێ بە خۆی بدەن. با ڕێبەر ئاپۆ ئەم شتانە بکات. خۆی دەڵێت، 'دەیکەم'. بەڵێ، وەکو وتمان، دیدار دەکرێن. بەڵام هێشتا بە تەواوی گۆشەگیری لانەبراوە، هەلومەرجەکانی کار و ڕاگەیاندنی ئازاد دەستەبەر نەکراون. ڕاگەیاندنێکی زۆر کەم هەیە. بە چوون و هاتنی شاندان نابێت. بەم شێوەیە پرۆسەکە سەرناکەوێت. هەربۆیە پێویستە هەلومەرجەکانی ئازادیی جەستەیی، ژیانی ئازاد، مەرجەکانی کارکردنی ئازاد دەستەبەر بکرێن، کە بەردەنگی پرۆسەکە ئەوە، ئەو پێشەنگایەتی و ڕێبەرێتی پرۆسەکە دەکات. لە هەمان کاتدا مکوڕ و پێداگرە. دەڵێت، 'دەرفەت بدەن، من سەری دەخەم'. مادام ئێمە لایەنگری ئەمەین، ئەوا پێویستە دەرفەت بڕەخسێنین. با ئەم کارە بکات و سەری بخات. پێویستە ئەم شتانە بنبڕ بکرێن، کە ئاستەنگن لەبەردەم کارکردن. لەبەرئەوە هێشتا هەنگاوی زۆر کەم دەنرێن. لە ڕاستیدا ئەوانەی کراون، تەنانەت ناشێت ناوی هەنگاویشیان لێ بنرێت. ئێمە بە گرنگی دەبینین، بەڵام پێویستە ئەمە دوانەخرێت." 

وەزارەتی بەرگریی تورکیا جەختی کردەوە،  بەپێی چوارچێوەی ڕێککەوتنی 10ی ئازار، پێویستە هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) بە شێوەی تاکەکەسی تێکەڵ بە ڕیزەکانی سوپای سوریا ببنەوە، نەک وەک یەکەی سەربازیی سەربەخۆ. لە میانی کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیی هەفتانەدا لە وەزارەتی بەرگریی تورکیا، وردەکاریی کۆتا چالاکییەکانی هێزە چەکدارەکانی ئەو وڵاتە لە بواری بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، پاراستنی ئاسایشی سنوورەکان و پیشەسازیی بەرگری خرانە ڕوو. سەبارەت بە بابەتی تێکەڵبوونەوەی هێزەکانی سوریای دیموکرات(هەسەدە) بە سوپای سوریا، وەزارەتەکە ئاماژەی بەوە کرد، پێشتریش ڕایانگەیاندووە چاوەڕوان دەکەن ئەو هێزانە لە چوارچێوەی ڕێککەوتنەکەدا تەنها وەک تاک بچنە ناو سوپای سوریاوە. لە ڕاگەیەندراوەکەی وەزارەتدا هاتووە، وەزیری بەرگریی تورکیا لە دانیشتنی گفتوگۆی بودجە لە پەرلەمان بە ڕوونی هەڵوێستی وڵاتەکەی لەم بارەیەوە خستووەتە ڕوو.  هاوکات وەزارەتەکە ڕەخنەی لە هەسەدە گرت بەوەی سەرەڕای ڕێککەوتنی 10ی ئازار، لەبری تێکەڵبوونەوە بە سوپای سوریا بەردەوامە لە چالاکییەکانی، ئەمەش زیان بەو سەقامگیری و ئاسایشە دەگەیەنێت کە هەوڵی بۆ دەدرێت لە سوریا جێگیر بکرێت. هەروەها ئاماژە بەوە کرا، کردەوە و لێدوانی هەندێک وڵات هاندەرن بۆ ئەوەی هەسەدە چەک دانەنێت و تێکەڵ بە سوپای سوریا نەبێتەوە. لە کۆتایی ڕاگەیەندراوەکەدا، وەزارەتی بەرگریی تورکیا هۆشداریشی دا لەوەی، هەوڵەکانی هەسەدە بۆ کات کوشتن بێهودەن و هیچ بژاردەیەکی دیکە جگە لە تێکەڵبوونەوە بە سوپای سوریا ئەنجامی نابێت.

دكتۆر بەرهەم ساڵح،  سەرۆك كۆماری پێشوی عێراق پۆستی کۆمیسیاری باڵای نەتەوە یەکگرتووەکانی بۆ کاروباری پەنابەران وەرگرت.  پۆستی کۆمیسیاری باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان یەکێکە لە پۆستە هەرە باڵا و کاریگەرەکان لە دوای سكرتێری گشتی  لە رێکخراوەکانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان. لیژنەی باڵای نەتەوە یەکگرتووەکان بە سەرۆکایەتی  ئەنتۆنیۆ گوتێرێس، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان چاوپێکەوتنی لەگەڵ کاندیدەكان كردووە بۆ وەرگرتنی پۆستی کۆمیسیاری گشتیی بۆ کاروباری پەنابەران. پێشتر سەرچاوە دیپلۆماسییەکان لە نیویۆرک ئاشكرایان كرد، بەرهەم ساڵح، سەرۆک کۆماری پێشووی عێراق بۆ پۆستی کۆمیسیاری باڵای كاروباری پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان کاندید کراوە،  كە  لەدوای پۆستی ئەمینداری گشتی، یەکێکە لە دیارترین پۆستەكانی ناو ئەو رێکخراوە نێودەوڵەتییەو، لە ماوەی حەوت دەیەی رابردوودا، هیچ کەسایەتییەک لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەم پۆستەی وەرنەگرتووە. جگە لە "سەدرەدین ئاغاخان" کە بە ڕەچەڵەک ئێرانییەو، لە چوارچێوارچێوەی ئەرستۆکراتی ئەوروپی هەژماركراوە، لە ماوەی (٧٥) ساڵی رابردوودا هیچ کەسایەتییەکی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەو پۆستەی وەرنەگرتووە،  پێشتر ئەو پۆستە لەلایەن ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، سکرتێری گشتی ئێستای نەتەوە یەکگرتووەکانەوە بەڕێوەبراوە. بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەگان، ژمارەی کاندیدەکانی بۆ ئەو پۆستە زیاتر لە (10) کەس تێناپەڕێت، کە زۆرینەیان كەسایەتی ئەوروپی بوون.

وەفدی ئیمراڵی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) لە ئەنکەرە زنجیرەیەک کۆبوونەوەی چارەنوسساز ئەنجام بدەن، کە دیارترینیان کۆبوونەوەیە لەگەڵ سەرۆکی مەهەپە و دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێی گفتوگۆکانە. بەپێی زانیارییەکان، وەفدەکەی دەم پارتی کە پێکهاتوون لە پەروین بوڵدان، میتحەت سانجار و فایەق ئوزگور، سەرەتا سەعات 11ی پێشنیوەڕۆ لە بارەگای گشتیی پارتی دەڤا لەگەڵ عەلی باباجان، سەرۆکی ئەو حزبە کۆدەبنەوە. دواتر و لە رووداوێکی گرنگی سیاسیدا، سەعات 2ی پاشنیوەڕۆ لە باڵەخانەی پەرلەمانی تورکیا، وەفدی ئیمراڵی سەردانی دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەیی (مەهەپە) دەکەن. سەرچاوەیەک لە دەم پارتی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ئامانجی سەرەکیی ئەم کۆبوونەوانە گفتوگۆکردنە لەسەر "قۆناغی دووەمی پرۆسەی ئاشتی". سەرچاوەکە ئاشکراشی کرد، ئامادەکارییەکان بەو ئاراستەیەن کە بە ئەگەرێکی زۆرەوە لە کۆتاییەکانی ئەم مانگەدا، وەفدی ئیمراڵی مۆڵەتی پێبدرێت و جارێکی دیکە لە گرتوخانەی ئیمراڵی سەردانی عەبدوڵڵا ئۆجەلان بکەنەوە.

هەریەک لە محەممەد شیاع سوودانی و نووری مالیکی کاندیدن بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیرانی داهاتووی عێراق، سەرۆکی هاوپەیمانیی تەسیمیم دەڵێت، 9 کاندید کێبڕکێ لەسەر وەرگرتنی ئەو پۆستە دەکەن و ڕەنگە بەر لە ساڵی نوێ، ئەم پرسە یەکلایی ببێتەوە و کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران دیاری بکرێت. عامر فائیز، سەرۆکی هاوپەیمانیی تەسمیم و سەرکردە لە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەکان بە میدیاکانی عێراقی ڕاگەیاندووە، ناوی 9 کاندید پێشکەش بە کووتلەکان کراوە و کۆبوونەوەی نێوان لایەنەکانیش بۆ دیاریکردنی سەرۆک وەزیرانی داهاتووی عێراق بەردەوامە و تاوەکو ئێستاش هیچ کاندیدێک بۆ ئەو پۆستە یەکلایی نەبووەتەوە. گوتیشی، هەریەک لە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق و نووری مالیکی، سەرۆکی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا کاندیدن بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران. سەرۆکی هاوپەیمانی تەسمیم، ڕەتیکردەوە، مەرجەعییەتی باڵای شیعەکان دەستێوەردانی لە دیاریکردنی کاندیدی سەرۆک وەزیراندا کردبێت، یاخود هیچ کاندیدێک لەسەر داوای مەرجەعییەت دوورخرابێتەوە، ئاماژەی بەوەشدا بڵاوکردنەوەی ئەو دەنگۆیانە بۆ نەهێشتنی متمانەیە لەنێوان لایەنەکان.  سەبارەت بە دیاریکردنی کاتێک بۆ یەکلاییکردنەوەی پۆستی سەرۆک وەزیران لەلایەن لایەنە شیعەکان، عامر فائیز گوتی، بەگوێرەی دەستووری عێراق سەرەتا دەبێت سەرۆکی پەرلەمان و دواتر سەرۆک کۆمار یەکلایی بکرێنەوە و دەنگیان لەسەر بدرێت، ئەو کات کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران دیاری دەکرێت، ڕەنگە ئەم مانگەش پرسی دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران لەنێو چوارچێوەی هەماهەنگی یەکلایی ببێتەوە. لە 11ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ هەڵبژاردنی پەرلەمان لە عێراق بەڕێوەچوو، دوای تێپەڕبوونی مانگێک بەسەر هەڵبژاردن، تاوەکو ئێستا سوننە و شیعەکان لەسەر دیاریکردنی کاندید بۆ هەریەک لە سەرۆکایەتی کۆمار و سەرۆک وەزیران نەگەیشتوونەتە ڕێککەوتن. بەشێوەیەکی فەرمی هاوپەیمانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەپێدان ،محەممەد شیاع سوودانی سەرۆکی هاوپەیمانێتییەکەی بۆ سەرۆکوەزیران  کاندید کردووە، هەروەها نووری مالیکی، کاندیدی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسایە بۆ پۆستی سەرۆکوەزیرانی داهاتووی عێڕاق

کۆمپانیای دی ئێن ئۆی نەرویجی دەستدەکات بەهەڵکۆڵینی 8 بیری نوێ و گەیاندنی ئاستی بەرهەمهێنانی رۆژانە بۆ 100 هەزار بەرمیل لە کێڵگەی تاوکی و پێشابوور. ئەمرۆ پینجشەممە، کۆمپانیای دی ئێن ئۆی نەرویجی رایگەیاند، جارێکی دیکە دوای دوو ساڵ و نیو دەستدەکەنەوە بە لێدانی بیری نوێ بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە کێڵگەی تاوکێ لە هەرێمی کوردستان بەڕێژەی 25٪. دی ئێن ئۆ رایگەیاندووە، بۆ ئەو مەبەستە دوو بورجی هەڵکۆڵینی بیری نوێی گواستووەتەوە بۆ کێڵگەکانی. لەراگەیێندراوێکی کۆمپانیاکەدا هاتووە، لەسەرەتای دەستبەکاربوونیەوە لە کێڵگەی تاوکێ تاوەکو ئێستا 500 ملیۆن بەرمیل نەوتی بەرهەمهێناوە.  کۆمپانیاکە ئاماژە بەوە دەکات، دەستدەکات بە هەڵکۆڵینی 8 بیری نوێ لە ساڵی 2026 دا و بەرزکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان بەڕێژەی 25% و گەیاندنی بەرهەمی رۆژانە بۆ 100 هەزار بەرمیل نەوت لە کێڵگەی تاوکی. بێژەن مسەوەر رەحمانی، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای دی ئێن ئۆ لەو بارەیەوە دەڵێت " دوای دوو دەیە لە کارکردن لە ئاڵۆزترین کێڵگەی نەوتی، بڕوامان وایە دەتوانین نەوتی زیاتر دەربهێنین لەم کێڵگەکەوە کە گرێبەستی تاوکی و پێشابوور دەگرێتەوە". رەحمانی دەڵێت، "سەرەرای ئەوەی لە دوای داخرانی بۆیی هەناردەکردنی نەوتەوە هیچ بیرە نەوتێکیان لە ساڵی 2023 هەڵنەکۆڵیەوە، بەڵام توانیویان رۆژانە 80 هەزار بەرمیل نەوت لە کێڵگەکانیان لە هەرێمی کوردستان بەرهەم بهێنن."   کۆمپانیای دی ئێن ئۆ یەکەم کۆمپانیای نەوتی بیانی بوو کە لە ساڵی 2004 هاتە هەرێمی کوردستان و بەگوێرەی خۆیان ئەوان دەستیان بە دروستکردنی پیشەسازی نەوت لە هەرێمی کوردستان کردووە.

سەرکردەیەکی باڵای چوارچێوەی هەمانگی دەڵێت، چاوەڕوانی مارک ساڤایا دەکەین بۆ  ئەوەی بگاتە بەغدا و گوێ لە پێشنیارەکانی بگرین. بڕیارە رۆژی 19ـی ئەم مانگە، مارک ساڤای ،نوێنەری سەرۆکی ئەمەریکا بگاتە بەغدا، ئەگەر گۆڕانکاری لە وادەی سەردانەکەدا روو نەدات. سەرکردەکەی چوارچێوەی هەماهەنگی، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: ساڤایا خۆی قورسایی نییە، بەڵام لەناو لایەنە شیعەکاندا بڕیار دراوە چاوەڕێی بکرێت تا دەگاتە بەغدا و گوێ لە پەیامەکەی بگیرێت.

وڵاتەکە بەپێی چەند مەرجێک رێ بە فرۆشتنی ماددە کحولییەکان دەدات ئامادەکردنی هاوڵاتی. دوای 73 ساڵ سعودیە رێکارەکانی فرۆشتنی مادە کحولییەکان ئاسانتر دەکات، لە چوارچێوەی دیدگای سعودیە بۆ ساڵی 2030. سعودیە کە وڵاتێکی زۆرینە موسڵمانە و زۆربەی یاساکانی لە شەریعەتی ئیسلامەوە وەرگرتووە، زیاتر لە 73 ساڵە فرۆشتن و مامەڵەکردن بە ماددە کحولییەکانەوە تێیدا قەدەغەیە، بەڵام لەژێر دەسەڵاتی محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە، یاسای نوێ دەردەکرێت کە خۆی بە کرانەوەی وڵاتەکەی بە رووی جیهاندا وەسفی دەکات. پێگەی بلومبێرگ بڵاویکردووەتەوە، سعودیە دەیەوێت فرۆشتنی خواردنەوە کحولییەکان بۆ کەسانی ناموسڵمان ئاسانتر بکات بەڵام بە مەرج. یەکەم، کەسەکە دەبێت موسڵمان نەبێ.  دووەم، داهاتی مانگانەی زیاتر بێت لە 50 هەزار ریاڵی سعودی کە دەکاتە زیاتر لە 13 هەزار دۆلار. ئەمە چۆن بوو؟ لە ساڵی 1952 پاشا عەبدولعەزیز بن سعود بە فەرمی فرۆشتنی خواردنەوە کحولییەکانی لە سعودیە قەدەغەکرد و ئەگەر کڕین یان فرۆشتن یان ئاسانکاری بۆ بکرایە بە زیندانی کردنی چەند مانگ یان چەند ساڵێک کەسەکە سزا دەدرا، جگە لە سزای مادی و هەندێک جار 500 قامچیشی لێدەدرا.  ئەم بڕیارەی پاشا عەبدولعەزیز دوای ئەوە هات کە مشاری کوڕی پاشا عەبدولعەزیز بە سەرخۆشی تەقەی لە ماڵی جێگری کونسوڵی ئەوکاتی بەریتانیا کرد و لە رووداوەکەدا جێگری کونسوڵ کوژرا. سزاکەی پاشا عەبدولعەزیز بۆ کەسانی بیانی جیاواز بوو، چونکە تەنها لە وڵاتەکە دەردەکران. بەڵام دوای فراوانبوونی دەسەڵاتەکانی محەمەد بن سەلمان و هاتنی کۆمپانیا بیانییەکان و دروستکردنی پڕۆژە گەورەکان، حکومەتی سعودیە لە 24ـی مانگی یەکی 2024 رایگەیاند، رێگە بە کردنەوەی یەک فرۆشگای خواردنەوە کحولییەکان دەدەن ئەویش لە ریازی پایتەخت لە ناوچەی باڵویزخانەکان و تەنها بۆ دیپلۆماتکار و بالیۆزەکانە دەبێت. ئێستا ئەوەی جارێکی دیکەی میدیای عەرەبی و جیهانی سەرقاڵ کردووە هەواڵەکەی پێگەی بلومبێرگی ئەمریکییە کە باس لەوە دەکات دەبێت ئەو کەسانەی دانیشتووی سعودیەن و ناموسڵمانن، بە فەرمی بیسەلمێنن داهاتی مانگانەیان لە 50 هەزار ریاڵی سعودی زیاترە بۆ ئەوەی بتوانن بچنە فرۆشگاکەوە و خواردنەوە کحولییەکان بکڕن. حکومەتی سعودیە ناسنامەیەک بۆ ئەو کەسە بیانی و ناموسڵمانانە دەردەکات کە مەرجەکانیان تێدایە بۆ ئەوەی بە ئاسانی مامەڵە بە خواردنەوە کحولییەکانەوە بکەن. ئێستا تەنها یەک فرۆشتگای مادە کحولییەکان لە سعودیە هەیە کە دەکەوێتە ریازی پایتەختەوە، بەڵام هەوڵی کردنەوەی دوو فرۆشگای دیکە دەدرێت لە شارەکانی جیدە و زەهران. لە کافێیەکی ریازیش دیاردەیەکی نوێ دروستبووە و پیاوانی موسڵمان و ژنانی عەبابەسەر و نیقاب سەردانی دەکەن بۆ خواردنەوەی بیرەی بێ کحول کە بە بیرەی حەڵال ناسراوە.  کافێکە کەشێکی تەواوی وەک باڕ و یانەکانی هەیە، خاوەنی کافێکەش دەڵێت، دەمانەوێت ئەزموونێکی وا بدەین بە سەردانیکەرانمان کە بتوانن لە تۆڕە کۆمەڵایتییەکانەوە بڵاوی بکەنەوە.

محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عیراق، بەهۆی ئەو باران و لافاوەی هەرێمی کوردستانی گرتوەتەوە، بڕیاریدا هەموو پێداویستییەکی فریاگوزاری پێویست بۆ هەرێم دابین بکەن. دەقى ڕاگەیەندراو سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران بەڕێز محەمەد شەیاع سودانی، ناوەندی نیشتمانی بۆ بەڕێوەبردنی قەیران و کارەساتەکانی لە وەزارەتی ناوخۆ و لایەنە پەیوەندیدارەکان ڕاسپارد بۆ پێشکەشکردنی هاوکاری و پاڵپشتی، هەروەها وەزارەتی دارایی پارەی فریاگوزاری تەرخان بکات بۆ دابینکردنی هەموو پێداویستییەکی فریاگوزاری پێویست بۆ ڕۆڵەکانی گەلەکەمان لە هەرێمی کوردستانی عێراق، ئەمەش دوابەدوای ئەو بارودۆخە سەختەی کەشوهەوا کە بووە هۆی شەپۆلێکی لافاوی بەهێز. نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران 10ی کانوونی یەکەمی 2025

دوای ئەو مشتومڕەی لەسەری دروستبوو؛ رۆژنامەی وەقایعی عێراقی بڕیاری دەرهێنانی (ئەنساروڵا)ی یەمەن "حوسییەكان" و (حزبوڵای)ی لوبنان لە لیستی ئەو رێكخراوانە بڵاوكردەوە كە عێراق سەروەت و سامانیان بلۆك دەكات.  رۆژنامەی وەقایع پێشتر لە لیستەكەدا حزبوڵای لوبنان و حوسییەكانی یەمەنی (كە دوو رێكخراوی شیعەن) لە لیستی رێكخراوە تیرۆرستییەكاندا بڵاوكردەوە، بەڵام هەرزوو لیژنەی بلۆككردنی سەروەت و سامانی رێكخراوە تیرۆرستییەكان لە بانكی ناوەندیی عێراق پاشگەزبوونەوەی خۆی راگەیاندو وتی لیستەكە بەر لە پاكنوسكردن لە میدیاكان بڵاوكراوەتەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانیش بۆ خۆدەربازكردن لە مشتومڕەی دروستبووە رایگەیاند لیژنەی بۆ لێكۆڵینەوە لەو هەڵەیە دروستكردووە.

ئەمشەو لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە ماڵی عەمار حەکیم، کۆبوونەوە بۆ یەكلاییکردنەوەی کاندیدی سەرۆکوەزیران بەگوێرەی بەیاننامەی کۆتایی کۆبوونەوەکە محەمەد شیاع سودانی دوایین پێشهاتە ئەمنی و سیاسییەکانی خستەڕوو، تاوتوێی دیاریکردنی کاندیدی نوێی سەرۆکوەزیران کرا. لە پێشهاتێکی سیاسیی گرنگدا کە ئاماژەیە بۆ نزیکبوونەوەی وادەی گۆڕانکارییەکان لە دەسەڵاتی جێبەجێکردندا، چوارچێوەی هەماهەنگیی هێزە شیعییەکان لە دواین کۆبوونەوەیدا بە فەرمی دۆسیەی دیاریکردنی بەربژێری نوێ بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق خستە سەر مێزی گفتوگۆ.  لە کۆبوونەوەکەدا سەرکردەکانی چوارچێوەکە ڕێککەوتن لەسەر دانانی خشتەی کاتی دیاریکراو بۆ یەکلاییکردنەوەی ئەم پرسە سیاسییە. چوارچێوەی هەماهەنگی کۆبوونەوەی خولیی ژمارە 253ـی خۆی لە نووسینگەی عەبدولحوسێن موسەوی، سەرۆکی هاوپەیمانیی نەهجی نیشتمانی ئەنجام دا.  بەپێی زانیارییە بڵاوکراوەکان، تەوەرێکی سەرەکیی کۆبوونەوەکە تایبەت بووە بە گفتوگۆکردن لەسەر میکانیزم و هەنگاوەکانی دەستنیشانکردنی کەسایەتییەک بۆ سەرۆکایەتیی حکوومەتی داهاتوو. لە کۆبوونەوەکەدا باس لەو پەیوەندی و گفتوگۆیانە کراوە کە ئێستا لەنێوان هێزە نیشتمانییەکان لەلایەک و هێزەکانی ناو خودی چوارچێوەی هەماهەنگی لەلایەکی ترەوە لە ئارادان.  لەو چوارچێوەیەدا، بەشداربووان گەیشتوونەتە ڕێککەوتن بۆ ئەوەی پابەند بن بە وادەیەکی دیاریکراوەوە بۆ تەواوکردنی ڕێکارەکانی یەکلاییکردنەوەی پۆستەکان و شایستەکان. هاوکات محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق کە لە کۆبوونەوەکەدا ئامادە بووە، ڕاپۆرتێکی لەسەر دوایین گۆڕانکارییە ئەمنی و سیاسییەکان خستووەتە ڕوو، تێیدا جەختی لەسەر گرنگیی بەردەوامیی هەماهەنگییەکان کردووەتەوە بۆ پاراستنی سەقامگیری و جێبەجێکردنی داواکارییەکانی ئەم قۆناغە هەستیارە.  چوارچێوەی هەماهەنگی پێشوازیی لە هەر هەنگاوێک کردووە ببێتە هۆی بەهێزکردنی کاری هاوبەشی نێوان هێزە سیاسییەکان بە ئامانجی یەکخستنی هەڵوێستەکان بەرانبەر بەو ئاڵنگارییانەی ڕووبەڕووی وڵات بوونەتەوە. ئەم کۆبوونەوەیەی چوارچێوەی هەماهەنگی لە کاتێکدایە، عێراق بە قۆناغێکی سیاسیی هەستیاردا تێدەپەڕێت، بەپێی کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆی چوارچێوەی هەماهەنگی، جووڵاندنی پرسی بەربژێری نوێ بۆ سەرۆک وەزیران، ئاماژەیە بۆ ئامادەکاریی هێزە شیعییەکان کە گەورەترین فراکسیۆنی پەرلەمانین بۆ قۆناغی دوای هەڵبژاردن یان ڕێککەوتنێکی نوێی سیاسی بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکوومەت. چوارچێوەی هەماهەنگی کە زۆربەی هێزە شیعییەکان (جگە لە سەدرییەکان) لەخۆ دەگرێت، وەک بڕیاردەری سەرەکی لە دیاریکردنی سەرۆک وەزیران دەمێنێتەوە، دیاریکردنی وادەی دیاریکراو  بۆ یەکلاییکردنەوەی کاندیدەکە، نیشانەی ئەوەیە کە لایەنەکان دەیانەوێت ڕێگری لە دروستبوونی بۆشایی سیاسی یان دواکەوتنی پێکهێنانی حکوومەت بکەن، هاوشێوەی سیناریۆکانی ساڵانی ڕابردوو کە پرۆسەی پێکهێنانی حکوومەت بۆ ماوەیەکی درێژ پەک دەخرا.