ئەحمەد لەتیف، بەڕێوەبەرى راگەیاندن و هۆشیاریی هێزەکانى 70 راگەیاند، ئەمڕۆ شاندێکى هەرێمى کوردستان لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتى گشتى خانەنشینى عێراق لە بەغداد کۆبوونەتەوە و گفتوگۆیان لەبارەى مووچە و ئیمتیازات و خانەنشینیى هێزەکانى پێشمەرگە کردووە. ئاماژەى بەوەشکرد، شاندەکە ناگەڕێتەوە تاوەکو دەگەن بە دەرئەنجامێک و مەبەستییانە یاسای خانەنشینى بەجۆرێک بێت کە لە بەرژەوەندى خانەنشینانى هەرێمى کوردستاندا بێت و خانەنشینى هێزەکانى پێشمەرگەش بەگوێرەى یاسای ژمارە 38ـی ساڵی 2007ـ بکرێت. لە دوێنێوە شاندێک کە پێکهاتووە لە نوێنەرى ئەنجوومەنى وەزیران، وەزارەتى دارایی و هێزەکانى حەفتا و هەشتا بۆ گفتوگۆکردن لەبارەى مووچە و ئیمتیازات و خانەنشینى هێزەکانى پێشمەرگە سەردانى بەغدادیان کردووە. لە ساڵى 2024-2025 حەوت هەزار پێشمەرگە خانەنشین بوون، وەزارەتی دارایی عێراق داوای لە وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان کردووە، کە تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ پرسی خانەنشینانی پێشمەرگەی هەرێمى کوردستان لە چوارچێوەی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراقدا چارەسەر بکرێت. تاوەکو ئێستا خانەنشینانی پێشمەرگە لەسەر بنەمای یاسای ژمارە 38ـی ساڵی 2007ی هەرێمی کوردستان مووچەکانیان وەردەگرن. لە بەرامبەردا، بەڕێوەبەرایەتیی خانەنشینی پێشمەرگە داوایکردووە کە خانەنشینی پێشمەرگە لەبری یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق، بەگوێرەی یاسای راژە و خانەنشینی ساڵی 2007 بێت. هۆکاری ئەم داواکارییەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە دەرماڵەی ژن و منداڵ و مەترسی لە یاسای 2007دا ماوەتەوە، بەڵام لە یاسای عێراقیدا نییە. بەگوێرەى بەدواداچوونەکان، نزیکەی 20 هەزار پلەداری خانەنشینی پێشمەرگە، لە پلەکانی (ڕائید و موقەدەم و عەقید و عەمید و لیوا و فەریق ڕوکن و فەریق)، مووچەکانیان کەمدەبێتەوە. ئەم کەمبوونەوەیە بەهۆی ئەوەیە کە لە یاساکەی عێراقدا دەرماڵەی مەترسی و هاوسەرگیری و منداڵ بوونی نییە. بەمەش مووچەی پلەدارەکان لەنێوان 500 هەزار دینار تاوەکو نزیکەی دوو ملیۆن دینار کەمدەبێتەوە. لە وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمى کوردستان بڕیاردراوە ڕاپۆرتێکی ورد ئامادە بکرێت. پاشان گفتوگۆکانیان لەگەڵ دەستەی خانەنشینی نیشتمانی عێراق دەستپێدەکەنەوە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک. یاسای ژمارە (38)ی ساڵی 2007ی هەرێمی کوردستان: ئەم یاسایە لە پەرلەمانی کوردستان دەرچووە و دەرماڵەی ژن (70 هەزار دینار)، منداڵ (15 هەزار دینار)، و دەرماڵەی ترسناکی بۆ پلە سەربازییەکانی پێشمەرگە کە خانەنشین کراون تاوەکو دوو ملیۆن دینار هەژمار دەکات. یاسای ژمارە (9)ی خانەنشینی یەکگرتووی عێراق لە 2014: ئەم یاسایە هیچ دەرماڵەیەک بۆ سەرباز بوون، یان دەرماڵەی ژن و منداڵ و مەترسی بۆ پلە سەربازییەکان لەخۆ ناگرێت.
وەزارەتی دارایی ڕایگەیاند: ڕۆژی سێشەممە بڕی 956 ملیار و 928 ملیۆن دینار وەک تەمویلی مووچەی مانگی تەمووزی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی. دەقى راگەیەندراوەکە.. ڕۆژی سێ شەممە ( ٢٠٢٥/٩/٣٠) بڕی ( ٩٥٦،٩٢٨،٠٠٠،٠٠٠ ) نۆ سەدو پەنجاو شەش ملیارو نۆ سەدو بیست و هەشت ملیۆن دینار وەک تەمویلی مووچەی مانگی تەمووزی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لەلقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. ڕاگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووری هاوکات سەرچاوەیەک ئەوەى خستەڕوو وەزارەتی دارایی هەموو ئامادەکارییەکی کردووە بۆ ئەوەی لەگەڵ گەیشتنی پارەکە خشتەی دابەشکردنی مووچە بڵاوبکاتەوە. هەرچەندە هەفتەی رابردوو ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری خەرجکردنی مووچەی هەرێمی کوردستانی دا و حکومەتی هەرێم 120 ملیار دیناری رادەست کرد، بەڵام وەزارەتی دارایی فیدراڵ ئەمڕۆ بڕیاری ناردنی مووچەی دا.
بارەگاى بارزانى ڕایدەگەیەنێت سەرۆک بارزانى لەکۆبونەوەیەکیدا لەگەڵ شاندێكی كەنیسەی ئەرتۆدۆكسی ڕووسیا دەڵێت: خەڵكی كوردستان لە دڵ و بە قەناعەتەوە بڕوایان بە تەبایی و پێكەوەژیان هەیە و ئەو بووەتە فەرهەنگێكی بەهێز كە ڕیشەی لە مێژوودا هەیە و بۆ نەوەكانی ئایندەش دەمێنێتەوە. دەقى ڕاگەیەندراوەکە.. ڕۆژی سێشەممە، 30ـی ئەیلوولی 2025، سەرۆك مەسعود بارزانی لە پیرمام پێشوازی لە شاندێكی كەنیسەی ئەرتۆدۆكسی ڕووسیا بە سەرۆكایەتیی مەتڕان ئەنتۆنی بەرپرسی پەیوەندییەكانی دەرەوەی كەنیسەی ئەرتۆدۆكسی ڕووسیا كرد. لە دیدارەكەدا ماكسیم ڕۆبین كونسوڵی گشتیی ڕووسیا لە هەولێریش ئامادەی بوو، شاندی كەنیسەی ئەرتۆدۆكسی ڕووسیا وێڕای دەربڕینی خۆشحاڵیی خۆیان بۆ سەردانیان بۆ كوردستان پێزانینیان بۆ ڕۆڵی سەرۆك بارزانی هەبوو لە قووڵكردنەوەی پێكەوەژیان و ئەو ئاشتی و تەباییەی نێوان پێكهاتە ئایینی و نەتەوەییەكانی كوردستاندا هەیە. ئەوەشیان دووپاتكردەوە كە بە بایەخێكی زۆرەوە سەیری هەرێمی كوردستان دەكەن كە لە ناوچەیەكدا هەڵكەوتووە. سەرچاوەی مرۆڤایەتییە و بڕوای قووڵی بە پێكەوەژیان هەیە. شاندی میوان خوازیاری ئەوەش بوون پەیوەندییەكانیان لەگەڵ هەموو ناوەندە ئایینیەكانی كوردستان بەردەوام بێت و بەرەو پێشەوە بچێت. هەر لەو دیدارەدا سەرۆك بارزانی بەگەرمی بەخێرهاتنی شاندی میوانی كرد و جەختی لە پەیوەندی و دۆستایەتیی دێرینی نێوان گەلی كوردستان و گەلی ڕووسیا كردەوە، سەرۆك بارزانی باسی لە چەند نموونەیەكی مێژوویی وەفا و پێكەوەیی پێكهاتەكانی كوردستان كرد بەرانبەر یەكتر لەكاتە سەختەكاندا و ئاماژەشی بەوەدا، خەڵكی كوردستان لە دڵ و بە قەناعەتەوە بڕوایان بە تەبایی و پێكەوەژیان هەیە و ئەو بووەتە فەرهەنگێكی بەهێز كە ڕیشەی لە مێژوودا هەیە و بۆ نەوەكانی ئایندەش دەمێنێتەوە.
بڕیارە پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ئاستی باڵا کۆببنەوە. تەوەری سەرەکیی کۆبوونەوەکە پێکهێنانی کابینەی دەیەمی حکومەت دەبێت. ئەندامێکی مەکتەبی سیاسیی یەکێتی دەڵێت: "چەند رۆژی داهاتوو هەواڵی خۆشمان دەبێت." ئەمڕۆ سێشەممە، سەرچاوەیەک لە کۆمیتەی ناوەندیی پارتی دیموکراتی کوردستان راگەیاند، ئەمڕۆ پارتی و یەکێتی لە ئاستی باڵا کۆدەبنەوە و لەبارەی پێکهێنانی کابینەی دەیەمی حکومەت گفتوگۆ دەکەن. بەپێی زانیارییەکان، لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆک بارزانی و بافڵ تاڵەبانی و جێگرانیان بەشدار دەبن. دەرباز کۆسرەت رەسوڵ، ئەندامی مەکتەبی سیاسیی یەکێتی لە کۆنگرەیەکى ڕۆژنامەوانیدا راگەیاند، "چەند رۆژی داهاتوو خەبەری خۆشمان [لەبارەی کۆبوونەوەی پارتی و یەکێتی] دەبێت." دەرباز کۆسرەت گوتی: "لێکتێگەیشتنی باش هەیە، ئومێد دەکەین لە داهاتوویەکی زۆر نزیکدا لەسەر ئەو خاڵانە رێکبکەوین کە هێشتا ماون." لەبارەی کاراکردنی پەرلەمانیش گوتی: "نازانم پەرلەمان ئەم مانگە کۆدەبێتەوە یان نا، بەڵام ئومێدەوارین زوو کۆببێتەوە." بەشێک لەقسەکانى دەرباز كۆسرەت رەسوڵ، ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لە كۆنگرە رۆژنامەوانیدا: ـ وەك یەكێتی سورین لەسەر ئەوەی بەزووترین كات كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم پێكبهێنرێت و لە چەند رۆژی داهاتوودا خەبەری خۆشمان دەبێت. ـ لەگەڵ پارتی دوورنین لەیەكەوە، هەندێك بۆچونی جیاواز هەیە، دەتوانین بەچەند كۆبونەوەیەك ئەو بۆچونانە لێكنزیبكەینەوە و بگەیەنە رێككەوتنی كۆتایەى ـ وەك یەكێتی بەگرنگی دەزانین پێش هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق كابینەیەكی بەهێزمان هەبێت و ناوچەكە بە گۆڕانكاری گەورەدا تێپەڕدەبێت و نازانین دۆخی دوای هەڵبژاردن چۆن دەبێت. ـ پێویستە كورد یەكڕیزو یەك دەنگ بێت لە بەغداد تابتوانین هەموومان مافە دەستورییەكانی خەڵكی كوردستان بەدەستبهێنین. ـ ئەوەی بەربەستە، ئێمە وەك یەكێتی داوای شەراكەتی راستەقینەمان كردووە لەم قۆناغەدا، داوای پەنجا بە پەنجامان نەكردووە. ـ وەرقەیەكی كاری دیدگای هاوبەشمان ئامادەكردووە، بۆ جێبەجێكردنی ئەم دیدیدگایە پێویستە كۆمەڵێك پۆست بە هاوبەشی بەڕێوەببرێت.
چاوەڕوان دەکرێت ئەمڕۆ پارە بخرێتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان، وەزارەتی دارایی هەموو ئامادەکارییەکی کردووە بۆ ئەوەی لەگەڵ گەیشتنی پارەکە خشتەی دابەشکردنی مووچە بڵاوبکاتەوە. سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، "بەئەگەری زۆرەوە ئەمڕۆ شاندێکی وەزارەتی دارایی دەچن بۆ بەغدا و سبەی لیستی مووچەی مانگی نۆی مووچەخۆران دەدەن بە وەزارەتی دارایی عێراق." ئەو سەرچاوەیە وتیشی، "ئەگەر ئەمڕۆ پارەکە بگات، ڕاستەوخۆ خشتەی دابەشکردنی مووچە ڕادەگەیێنرێت و دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی حەوت دەکرێت." دوای ڕێکەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان بۆ بەندەری جیهان و ناردنی داهاتی نانەوتی بۆ بەغدا، خەرجکردنی مووچەی مانگی حەوت و مانگەکانی دواتر هیچ گرفت و بەربەستێکی لەبەردەمدا نەماوە، وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستانیش ئامادەکاری دەکات بۆ ئەوەی مووچەی مانگەکانی هەشت و نۆش لەماوەیەکی کەمدا خەرج بکرێت. ئەمەش لەکاتێکدایە، سەرچاوەکان لە بەغداد و وەزارەتی دارایی عێراقەوە رایانگەیاند، تەمویلکردنی مووچەی مانگی تەمموزی هەرێمی کوردستان تا رۆژی سێشەممە دوادەکەوێت، هۆکارەکەشی بۆ سەرقاڵبوونیان بە دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەرانی عێراق و کێشەی نەختینە لە بانکەکاندا دەگەڕێننەوە. بەگوێرەی ئەو سەرچاوانە، دوو هۆکاری سەرەکی لەپشت دواکەوتنی ناردنی پارەکەوە هەن: سەرقاڵبوونی وەزارەتی دارایی عێراق: وەزارەتەکە سەرقاڵی دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلولی فەرمانبەرانی خۆیەتی، کە لە 21ی مانگەوە دەستیپێکردووە. کەمبوونەوەی پارەی کاش (نەختینە) لە بانکەکاندا، پرۆسەی تەمویلکردنی دوخستووە. سەرچاوەکان پشتڕاستیانکردووەتەوە، کە "تاوەکو رۆژی سێشەممە تەمویلی مووچەی مانگی تەمموزی هەرێمی کوردستان دەکرێت."
هاوسەرۆکی دەم پارتى:پێویستە کۆمیسیۆن لەگەڵ ئۆجالان کۆببێتەوە تولای هاتیمئۆغوڵڵاری، هاوسەرۆکی پارتی دەم، لە میانی کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ خەڵکی ئیزمیر، چەند داواکارییەکی گرنگی بۆ چارەسەری پرسی کورد خستەڕوو، کە ئازادکردنی زیندانیانی سیاسی و دەرکردنی یاسای تایبەت و رێگەخۆشکردن بۆ بەشداریی سیاسیی پەکەکە لەخۆدەگرێت. هاوسەرۆکی پارتی دەم رایگەیاند، یەکەم و بەپەلەترین داواکارییان ئەوەیە، لیژنەی هاودەنگیی نیشتمانی لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە کۆببێتەوە و بۆچوونەکانی وەربگرێت، چونکە "ئۆجەلان لایەنی سەرەکیی پرۆسەکەیە". هاتیمئۆغوڵڵاری پێشنیازی ئەوەشی کرد، کە دەکرێت هاتنی ئۆجەلان بۆ پەرلەمان بڕەخسێندرێت. سەبارەت بە رۆڵی پەکەکە، هاتیمئۆغوڵڵاری گوتی: "پێویستە لیژنەکە یاسایەکی تایبەت بەو ئەندام و بەرپرسانەی پەکەکە دەربکات، کە چەک دادەنێن، بەجۆرێک دەرگا بەڕوویاندا بکاتەوە، بگەڕێنەوە بۆ تورکیا و بەشداری لە کاری سیاسییدا بکەن". هاتیمئۆغوڵڵاری داوای ئازادکردنی دەستبەجێی زیندانیانی سیاسی کرد و ئاماژەی بەوەکرد، پێویستە گۆڕانکاری لە یاسای سزاداندا بکرێت. گوتیشی: "داوای ئازادکردنی هەزاران زیندانیی سیاسی دەکەین کە بە ناحەق سزادراون"، جەختیشی لەسەر پێویستیی جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا و ئازادکردنی سەڵاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوکسەکداغ کردەوە. هاوسەرۆکی پارتی دەم باسی لە بەهێزکردنی دەسەڵاتە خۆجێییەکان کرد و رایگەیاند: "بەبێ دیموکراسیی ناوچەیی، دیموکراسیی ناوەندی نایەتەدی". لەو چوارچێوەیەشدا داوای کرد، "گرنگترین هەنگاو هەڵوەشاندنەوەی یاسای تایبەت بە دانانی قەیوومە، کە بەها بۆ ئیرادەی دەنگدەران دانانێت".
بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی هەولێر رایگەیاند، تۆمەتبار 'جمهور ڕۆستەم محەمەد' کە فەرمانی دەستگیرکردنی هەبوو له ڕووداوی کوشتنی دوو هاوڵاتى له شارۆچکەی کفری، خۆی ڕادەستی هێزەکانی پۆلیسی پارێزگای هەولێر کردووە. دووشەممە 22ی ئەیلوول، لە سنووری گوندی ئۆمەربل لە قەزای کفری لە ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان، ئەکبەر حاجی رۆستەم، کەسایەتیی دیاری ناوچەکە بە گولـلە کوژرا. بەرەبەیانى ٢٤ى ئەم مانگە، باوک و کوڕێکی عەرەب لە ماڵەکەی خۆیاندا کوژران. تۆمەتی کوشتنەکە دراوەتە پاڵ عەمید جمهور ڕۆستەم، برای ئەکبەری حاجی ڕۆستەم. دوای ڕووداوەکە بەچەند کاتژمێرێک، لەلایەن دادوەری لێکۆڵینەوەوە، فەرمانی دەستگیرکردن بۆ جمهور حاجی ڕۆستەم دەرچوو. ناوبراو کە پلەی عەمیدی پێشمەرگەیە و پێشتر فەرماندەی لیوای 3ـی پێشمەرگە بووە، گومان دەکرێت دوای ڕووداوەکە بۆ هەولێر هەڵهاتبێت. دەقى ڕاگەیەندراوەکە.. ڕاگەیەنراوێک لە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای هەولێرەوە بۆ ڕای گشتی و هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان: ڕای دەگەیەنین کە تۆمەتبار ( جمهور ڕۆستەم محمد) لەدایکبووی ساڵی ١٩٦٤ خۆی ڕادەستی هێزەکانی پۆلیسی پارێزگای هەولێر کرد. کە فەرمانی دەستگیرکردنی هەبوو له روداوی کوشتنی دوو هاوولاتى له شارۆچکەی کفری لە رێکەوتی ٢٤/٩/٢٠٢٥ لە ئێستادا ناوبراو بە بڕیاری بەڕێز داوەری لێکۆلینەوە ڕاگیراوە
سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەگەڵ پاترياركى كه‌نيسه‌ى رۆژهه‌ڵاتيى ئاشوورى و ژماره‌يه‌ك له مه‌ترانه‌كانى ئه‌و كه‌نيسه‌يه له كوردستان، عێراق و جيهان کۆبووەوە و دۆخی کەنیسەکە و پەیڕەوانی تاوتوێ کرا. نێچیرڤان بارزانی رایگەیاندووە، هەمیشە پارێزەری ماف و ئازادییەکانی هەمووان دەبن. پاشنيوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 29ی ئەیلوولی 2025 نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان پێشوازیی له پاتريارك مار ئاوا، پاترياركى كه‌نيسه‌ى رۆژهه‌ڵاتيى ئاشوورى و ژماره‌يه‌ك له مه‌ترانه‌كانى ئه‌و كه‌نيسه‌يه له كوردستان، عێراق و جيهان كرد. له كۆبوونه‌وه‌يه‌كدا، بەپێی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، دۆخى كه‌نيسه‌ى رۆژهه‌ڵاتيى ئاشوورى و په‌يڕه‌وانى له هه‌رێمى كوردستان، عێراق و جيهان تاوتوێ كرا؛ هه‌روه‌ها تيشكيان خسته‌سه‌ر ره‌وشى پێكهاته ئايينييه‌كان، ئازادييه‌كان و به‌تايبه‌تى ئازاديى ئايينى له هه‌رێمى كوردستان و عێراق. دەفى ڕاگەیەندراوەکە.. پاشنيوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 2025/9/29، به‌ڕێز نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازیی له قه‌داسه‌تى پاتريارك مار ئاوا، پاترياركى كه‌نيسه‌ى ڕۆژهه‌ڵاتيى ئاشوورى و ژماره‌يه‌ك له مه‌ترانه‌كانى ئه‌و كه‌نيسه‌يه له كوردستان و عێراق و جيهان كرد. له كۆبوونه‌وه‌يه‌كدا دۆخى كه‌نيسه‌ى ڕۆژهه‌ڵاتيى ئاشوورى و په‌يڕه‌وانى له هه‌رێمى كوردستان، عێراق و جيهان تاوتوێ كرا، هه‌روه‌ها تيشكيان خسته سه‌ر ڕه‌وشى پێكهاته ئايينييه‌كان، ئازادييه‌كان و به‌تايبه‌تى ئازاديى ئايينى له هه‌رێمى كوردستان و عێراق. قه‌داسه‌تى پاتريارك مار ئاوا باسى له كۆنفرانسى یادی 1700 ساڵەی (کۆمەڵەی نیقییە) كرد كه ماوه‌ى سێ ڕۆژى ڕابردوو له هه‌ولێر ئه‌نجام درا. هه‌روه‌ها هه‌ر يه‌كێك له مه‌ترانه‌كان پوخته‌يه‌كى ده‌رباره‌ى كه‌نيسه‌كه‌يان له وڵاتانى جيهان خسته ڕوو و ستايشى پێكه‌وه‌ژيان و يه‌كترقبووڵكردن و ئارامى و سه‌قامگيريى هه‌رێمى كوردستانيان كرد. لاى خۆيه‌وه سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى، وێڕاى ده‌ربڕينى خۆشحاڵى به ئه‌نجامدانى چالاكييه‌كانى كه‌نيسه‌ى ڕۆژهه‌ڵاتيى ئاشوورى له هه‌ولێر، سوپاسى كردن كه ساڵانه له چوارچێوه‌ى كار و به‌رنامه‌كه‌ياندا، ژماره‌يه‌ك له گه‌نجانى هه‌نده‌ران، بۆ سه‌ردان و ئاشنابوون به وڵات و كولتووره‌كه‌يان ده‌هێننه‌وه كوردستان. به‌ڕێزيان هه‌روه‌ها دووپاتى كرده‌وه كه هه‌رێمى كوردستان شانازى به كولتوورى پێكه‌وه‌ژيان و يه‌كترقبووڵكردن و لێبورده‌يى لەنێوان پێكهاته‌كاندا ده‌كات و هه‌ميشه پارێزه‌رى ماف و ئازادييه‌كانى هه‌مووان ده‌بێت. خستنه‌ڕووى چه‌ندين ديد و سه‌رنجى جيا ده‌رباره‌ى ژيان و دۆخى پێكهاته‌كان له هه‌رێمى كوردستان و عێراق، ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى كۆبوونه‌وه‌كه بوو.
ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لەزاری دوو سەرچاوە لەناو كەرتی نەوتەوە ئاشكرایكرد، لەدوای دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتەوە، رۆیشتنی نەوتی هەرێمی كوردستان بەرەو بەندەری جەیهانی توركیا لەنێوان 150 بۆ 160 هەزار بەرمیلی رۆژانەدایە. رۆژی 27ی ئەم مانگە، دوای دوو ساڵ و نیو لە راوەستان هەناردەی نەوتی هەرێم دەستیپێكردەوە، ئەمەش دوای ئەوەی هەشت كۆمپانیای نەوت كە لە هەرێمی كوردستان كاردەكەن، گەیشتنە رێككەوتن لەگەڵ بەغدادو حكومەتی هەرێمی كوردستان. بەگوێرەی رێككەوتنەكە، حكومەتی هەرێمی كوردستان نەوتی خاوی خۆی رادەستی كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نیشتمانی نەوتی عێراق "سۆمۆ" دەكات و كۆمپانیایەكی سەربەخۆی بازرگانی لە بەندەری جەیهان پرۆسەی فرۆشتنی نەوتەكە بە نرخی فەرمی كۆمپانیای "سۆمۆ" ئەنجام دەدات و؛ بۆ هەر بەرمیلێك نەوت كە رادەستی "سۆمۆ"ی دەكەن و بە میكانیزمی ئەو كۆمپانیایە دەفرۆشرێت، كۆمپانیا بەرهەمهێنەكانی نەوتیش بڕی 16 دۆلار وەردەگرن. رێككەوتنی حكومەتی فیدراڵی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی كوردستان، لەكاتێكدا كرا كە ئێستا وڵاتانی كۆمەڵەی (ئۆپێك +) كار لەسەر زیادكردنی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت دەكەن بەمەبەستی بەدەستهێنانی پشكی زیاتری بازاڕی جیهانی نەوت. لەلایەکى دیکەوە نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دابەزینی بەخۆیەوە بینی، ئاژانسی "ئۆیڵ پرایس" رایگەیاند، گەیشتنی نەوتی هەرێمی کوردستان بە بەندەری جەیهان یەکێک بووە لە هۆکارە سەرەکییەکانی ئەم دابەزینە. ئاژانسەکە دوو هۆکاری سەرەکی بۆ دابەزینی نرخەکان دەستنیشان کردووە: دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان: دوای وەستانێکی دوو ساڵە، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم لە 27ی ئەم مانگەوە دەستیپێکردەوە. ئێستا رۆژانە 190 هەزار بەرمیل لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە هەناردە دەکرێت و بەگوێرەی ئاژانسی رۆیتەرز، چاوەڕوان دەکرێت مانگی داهاتوو بۆ 230 هەزار بەرمیل بەرزببێتەوە. چاوەڕوانییەکان بۆ ئەوەی رێکخراوی ئۆپێک پڵەس لە مانگی تشرینی دووەمدا بڕیاری زیادکردنی بەرهەمهێنان بدات، فشارێکی دیکەی خستووەتە سەر نرخەکان. مایڵز کاگینز، گوتەبێژی ئەپیکور پێشتر راگەیاندبوو، کە پێشتر بەرمیلێک نەوت لە ناوخۆدا بە 30 دۆلار دەفرۆشرا، بەڵام ئێستا بە نرخی جیهانی دەفرۆشرێت.
یاریدەدەری سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی ئاماژە بەوەدەدات، وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان ڕێکارەکانی کۆکردنەوەی داهاتی دەستپێکردووە، بۆ ئەوەی لە ماوەیەکی نزیکدا داهاتی نانەوتی مانگی هەشت بۆ بەغدا بنێردرێت. ڕێباز حەملان، یاریدەدەری سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی ڕایگەیاند، دوێنێ لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان کۆبوونەوەیەک لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان کراوە بۆ ئەوەی لەم هەفتەیە دەست بە کۆکردنەوەی داهات بکرێت و 120 ملیار دینار ڕەوانەی بەغدا بکرێت، وەک داهاتی نانەوتی مانگی هەشت و مووچەی مانگی هەشتیش ئامادەکاری بۆ بکرێت. سەبارەت بە مووچەی مانگی حەوت، یاریدەدەری سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی ئاماژەی بەوەدا کە وەزیری دارایی عێراق هۆکاری خەرجنەکردنی پارەکەی بۆ نەبوونی سویلە گەڕاندووەتەوە، بەڵام هەوڵەکان بەردەوامن بۆئەوەی ئەمڕۆ یان بەیانی پارەکە خەرج بکرێت. دوای ڕێککەوتنی نێوان هەولێر و بەغدا لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان و دەستپێکردنەوەی پرۆسەکە. حکومەتی هەرێمی کوردستان دەیەوێت مووچەی مانگەکانی دیکەی ئەمساڵ گەرەنتی بکرێت، بۆ ئەو مەبەستەش وەزارەتی دارایی ئامادەکارییەکانی چڕکردووەتەوە. ئەمەش لەکاتێکدایە، سەرچاوەکان لە بەغداد و وەزارەتی دارایی عێراقەوە رایانگەیاند، تەمویلکردنی مووچەی مانگی تەمموزی هەرێمی کوردستان تا رۆژی سێشەممە دوادەکەوێت، هۆکارەکەشی بۆ سەرقاڵبوونیان بە دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەرانی عێراق و کێشەی نەختینە لە بانکەکاندا دەگەڕێننەوە. بەگوێرەی ئەو سەرچاوانە، دوو هۆکاری سەرەکی لەپشت دواکەوتنی ناردنی پارەکەوە هەن: سەرقاڵبوونی وەزارەتی دارایی عێراق: وەزارەتەکە سەرقاڵی دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلولی فەرمانبەرانی خۆیەتی، کە لە 21ی مانگەوە دەستیپێکردووە. کەمبوونەوەی پارەی کاش (نەختینە) لە بانکەکاندا، پرۆسەی تەمویلکردنی دوخستووە. سەرچاوەکان پشتڕاستیانکردووەتەوە، کە "تاوەکو رۆژی سێشەممە تەمویلی مووچەی مانگی تەمموزی هەرێمی کوردستان دەکرێت."
ئەمڕۆ دووشەممە، 29ـی ئەیلوولی 2025، بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی ڕایگەیاند، مەفرەزەکانی نوسینگەی نەهێشتنی تاوانی سەیدسادقی سەر بە بەشی پۆلسی نەهێشتنی تاوانی بەڕێوەبەرایەتیمان سێ تۆمەتباریان دەستگیرکرد بەتۆمەتی گەڕان بەدوای شوێنەواردا. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە؛ دوای ئەوەی هێزەکانمان زانیاریان لەسەر چەند تۆمەتبارێک کۆکردەوە کە سەرقاڵی گەڕانن بەدوای شوێنەواردا، پاش وەرگرتنی بڕیاری دادوەری تایبەتمەند، توانرا لەلایەن مەفرەزەكانی نوسینگەی نەهێشتنی تاوانی سەیدسادق سێ تۆمەتبار دەستگیربکرێن. هەروەها لەکاتی پشکینی ماڵی تۆمەتباراندا دەستگیرا بەسەر بەردێکی بەنرخی ئاساریی و مستیلەیەکدا کە مستیلەکە بۆ ئەو بەردە بەنرخە ئامادەکرابوو. ڕاشیگەیاند، ئێستا هەریەك لەتۆمەتباران (ش، ع، أ لەدایکبووی 1980- ک، غ، م لەدایکبووی 1985- ن، س، ر لەدایکبووی 1985 بەبڕیاری دادوەرو بەپێی ماددەی 24/4 لەیاسای ژمارە 6ـی ساڵی 2021ـی ئاسار ڕاگیراون و لێکۆڵینەوە له‌گه‌ڵیاندا بەردەوامه.
هەپەگە-نەڕەچە یادی شەش گەریلایی کردەوە کە لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا شەهیدبوون و گوتی: "بەڵێن دەدەین ببینە ڕێچکەگریان و بە دڵنیاییەوە خەون و ئاواتەکانیان دەگەیەنین بە ئامانجی سەرکەووتن." ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە-نەڕەچە)، لە ڕاگەیاندراوێکدا ناسنامەی شەش گەریلای ئازادیی کوردستانی ئاشکرا کرد کە لە ساڵی ٢٠١٩ لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا لە کات و شوێنی جیاوازدا شەهیدبوون. ڕاگەیاندراوەکە بەم شێوەیەیە: "بەڕێز و پێزانینەوە یادی هاورێیانمان ڤەژین زەریان، فلیز دێرسیم، ئارمانج نسێبین، باهۆز ماوا، سمکۆ سەرهەڵدان و تێکۆشەر دۆرشین دەکەینەوە، کە لە تێکۆشانی ساڵی ٢٠١٩دا لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا شەهیدبوون. هاوڕێیانمان لە دژی هێرشە قڕکارییەکان، بۆ بەرگریکردن و پاراستنی هەبوونی گەلی کورد و بەدیهێنانی ئازادی گەلەکەمان بەشداری نێو ڕێزەکانی گەریلا بوون. لە چیاکانی کوردستان بە پێشکەوتن، بەهێزبوون و پسپۆربوون لە تەکیکی گەریلایادا بوونە میلتینانی عەگید. بۆ ئازادی گەلەمان ڕەنجیان دا و هەوڵیاندا بەوپەڕی شایستییەوە ئەرکی سەرشانیان جێبەجێ بکەن. هاورێیانمان ڤەژین زەریان، فلیز دێرسیم، ئارمانج نسێبین، باهۆز ماوا، سمکۆ سەرهەڵدان و تێکۆشەر دۆرشین پەیوەیست بە بنەماکانیانەوە هیچ فیداکارییەکیان پشتگوێ نەخست و گیانی خۆیان فیدای دۆزی ئازادی گەلەکەمان کرد و بە بوێرییەوە تێکۆشان. هاوڕێییانمان بوونە میلتانانی بژارە، بە هەڵوێست، پراکتیک و ژیانیانەوە تێکۆشانێکیان بەڕێوەبرد کە دەبێت گەنجانی کورد بە نموونەی وەرگرتن. میلیتانانی فیدای ئاپۆیی و ڕۆڵەی عەگیدی گەلی کوردستانمان ڤەژین، فلیز، ئارمانج، باهۆز، سمکۆ و تێکۆشەر، بە نووسینەوەی مێراتێک لە تێکۆشانی مەزن گەیشتن بە شەهادەت. لەسەر ئەم بنەمایە بەڕێزدارییەوە یادی هاوڕێیانمان دەکەینەوە و بەڵێن دەدەین ببینە ڕێچکەگری ئامانجەکانیان و خەون و بە دڵنیاییەوە خەون و ئاواتەکانیان دەگەیەنین بە ئامانجی سەرکەووتن. زانیارییەکان دەربارەی ناسنامەی هاوڕێیانی شەهیدمان بەم جۆرەیە: ناسناو: ڤەژین زەریان ناو و پاشناو: ڕۆژبین چاکماک شوێنی لە دایکبوون: جۆلەمێرگ ناوی دایک و باوک: فەتحیە - موقداد کات و شوێنی شەهیدبوون:١١ـی ئابی ٢٠١٩ / ئاڤاشین *** ناسناو: فلیز دێرسیم ناو و پاشناو: جەلیلە تورک شوێنی لە دایکبوون: ئامەد ناوی دایک و باوک: زەکیە - داود کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٨ـی ئابی ٢٠١٩ / زاپ *** ناسناو: ئارمانج نسێبین ناو و پاشناو: ئەسرا شاهین شوێنی لە دایکبوون: مەلەتی ناوی دایک و باوک: نوریە - ئیبراهیم کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٨ـی ئابی ٢٠١٩ / زاپ *** ناسناو: باهۆز ماوا ناو و پاشناو: عەزیز تونچ شوێنی لە دایکبوون: مانیسا ناوی دایک و باوک: هاجەرە - سەعید کات و شوێنی شەهیدبوون: ١ـی ئایاری ٢٠١٩ / قەندیل *** ناسناو: سمکۆ سەرهەڵدان ناو و پاشناو: فەرهاد تورسون شوێنی لە دایکبوون: جۆلەمێرگ ناوی دایک و باوک: حەلیمە – ئیسماعیل کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٦ـی ئابی ٢٠١٩ / ئاڤاشین *** ناسناو: تێکۆشەر دۆرشین ناو و پاشناو: ڕزوان چەلەنک شوێنی لە دایکبوون: ئامەد ناوی دایک و باوک: دڵناز - موحەمەد کات و شوێنی شەهیدبوون: ٢٢ـی تەممووزی ٢٠١٩ / زاپ.
فەرماندەیی پاسەوانی سنووری عێراق ڕایدەگەیەنێت کارەکانی تایبەت بە دانانی دیواری کۆنکرێتی لەلایەن فەرماندەییەکەی ئەوانەوە سەرپەرشتی دەکرێ. دەشڵێت، پلانەکە سەرجەم رووبەری سنووری عێراق – تورکیا – سووریا دەگرێتەوە. ئەمە لەکاتێکدایە میدیای نزیک لە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر دەڵێت، حکومەتی هەرێمی کوردستان دیواری کۆنکرێتی لە سنووری باشوور و رۆژئاوای کوردستان دروست دەکات. ئەمڕۆ دووشەممە، 29ـی ئەیلوولی 2025، عەمید حەیدەر کەرخی، بەڕێوەبەری راگەیاندنی فەرماندەیی پاسەوانی سنووری عێراق راگەیاند، دانانی دیوارە کۆنکرێتییەکان لە سنوورەکانی رۆژئاوای کوردستان و سووریا "لەلایەن فەرماندەیی پاسەوانی سنوورەوە سەرپەرشتی دەکرێ." بەڕێوەبەری راگەیاندنی فەرماندەیی پاسەوانی سنووری عێراق گوتی: "پلانەکە بەو جۆرەیە کە لە سنووری رەبیعەوە بۆ پێشابوور و سەرجەم سێگۆشەی سنووری نێوان عێراق – تورکیا – سووریا بە دیواری کۆنکرێتی تووند و تۆڵ بکرێ." عەمید حەیدەر کەرخی ئاماژە بەوە دەکات "بۆ دانانی دیوار و پرۆسەکانی چاودێریکردنی سنوورەکانی تورکیا و بەشێکی سنوورەکانمان لەگەڵ سووریا، هاوئاهەنگی تەواومان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیە." ئەمە لە کاتێکدایە، میدیای نزیک لە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر دوێنێ یەکشەممە بڵاویکردەوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان خەریکی دانانی دیوارێکە بە بەرزیی 3 مەتر و پانی 75 سانتیمەتر لە سنووری باشووری کوردستان و رۆژئاوای کوردستان. عێراق لەگەڵ تورکیا 335 کیلۆمەتر، لەگەڵ سووریا 618 کیلۆمەتر و لەگەڵ ئێران بە رووبەری هەزار و 420 کیلۆمەتر سنووری هەیە.
سەرچاوەکان لە بەغداد و وەزارەتی دارایی عێراقەوە رایانگەیاند، تەمویلکردنی مووچەی مانگی تەمموزی هەرێمی کوردستان تا رۆژی سێشەممە دوادەکەوێت، هۆکارەکەشی بۆ سەرقاڵبوونیان بە دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەرانی عێراق و کێشەی نەختینە لە بانکەکاندا دەگەڕێننەوە. بەگوێرەی ئەو سەرچاوانە، دوو هۆکاری سەرەکی لەپشت دواکەوتنی ناردنی پارەکەوە هەن: سەرقاڵبوونی وەزارەتی دارایی عێراق: وەزارەتەکە سەرقاڵی دابەشکردنی مووچەی مانگی ئەیلولی فەرمانبەرانی خۆیەتی، کە لە 21ی مانگەوە دەستیپێکردووە. کێشەی نەختینە: کەمبوونەوەی پارەی کاش (نەختینە) لە بانکەکاندا، پرۆسەی تەمویلکردنی دوخستووە. سەرچاوەکان پشتڕاستیانکردووەتەوە، کە "تاوەکو رۆژی سێشەممە تەمویلی مووچەی مانگی تەمموزی هەرێمی کوردستان دەکرێت." لەلایەن خۆیەوە، وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان هەموو ئامادەکارییەکی کردووە و رایگەیاندووە، هەر کاتێک پارەکە بگات، بە هەمان لیستی مانگی حوزەیران و لە ماوەی سێ رۆژدا مووچەی سەرجەم مووچەخۆران دابەش دەکات. هاوکات، هەر لەم مانگەوە لێبڕینی 3%ی بەشداریی خانەنشینی دەستپێدەکات و سەرجەم فەرمانبەران و خانەنشینان دەگرێتەوە. بەمەش کۆی لێبڕینی خانەنشینی لەسەر مووچەی بنەڕەتی لە 7%ـەوە بۆ 10% بەرزدەبێتەوە و هاوتای سیستمی عێراق دەکرێت. ئەم دواکەوتنە لە کاتێکدایە کە رۆژی شەممە، بۆ یەکەمجار دوای دوو ساڵ و نیو، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەستیپێکردەوە. چاوەڕوان دەکرێت ئەم هەنگاوە ببێتە هۆی چارەسەرکردنی کێشەی مووچە و دابەشکردنی مانگانە لە کاتی خۆیدا.
سەرچاویەکى ئاگادار ڕایگەیاند بڕیارە رۆژی دووشەممە، مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان بە سەرپەرشتیی سەرۆک بارزانی کۆبێتەوە؛ بەپێی زانیارییەکان، تاوتوێی ناوەڕۆکی دوایین کۆبوونەوەی سەرۆک بارزانی و بافڵ تاڵەبانی دەکرێت. کۆبوونەوەکە رۆژێک دوای کۆبوونەوەی مەکتەبی سیاسیی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دێت لە رۆژی یەکشەممە، 28-9-2025. بەپێی ئەو زانیارییانەی هەیە هاوکات مەکتەبی سیاسیی پارتی گفتوگۆ لەبارەی کۆبوونەوە و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان و هەنگاوەکانی پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت دەکات. جگە لەو بابەتانە، ئامادەکارییەکانی پارتی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق تەوەرێکی دیکەی کۆبوونەوەکە دەبێت. سەرچاوەیەک لە مەکتەبی سیاسیی یەکێتی راگەیاند، زۆرترین کاتی کۆبوونەوەکەی رۆژی یەکشەممەی مەکتەبی سیاسی ئەو حیزبە بۆ ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکەی پیرمام تەرخانکرابوو، "سەرۆکی یەکێتی بەوردیی ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکەی بۆ ئەندامانی مەکتەبی سیاسی یەکێتی خستەڕوو، کە تایبەت بوون بە پەیوەندیی نێوان پارتی و یەکێتی، پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت و هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق". ئەو سەرچاوەیە گوتی، بافڵ تاڵەبانی لەبارەی کۆبوونەوەکەی لەگەڵ سەرۆک بارزانی بە ئەندامانی مەکتەبی سیاسی حزبەکەی گوتووە: "کۆبوونەوەکەم لە پیرمام زۆر باش بوو". سەبارەت بە پێکهێنان یان دواخستنی کابینەی دەیەم بۆ دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، بەپێی زانیارییەکان، ئەمە کەوتووەتە سەر گفتوگۆکانی داهاتووی پارتی و یەکێتی.
