پەنجا دۆنم خاکی بەپیتی وەکو گەوهەر و ئاوی وەکو کەوسەر..

عیسا عوسمان هیچ کارێکی هونەری بەدەر نییە لە ڕەخنە و سەرنج، بەڵام  سووکایەتی نییە کە ئەوان دۆخێکیان دروست کردووە تاکوو ئێستەش لە ساڵیادی جینۆسایدی ئێزیدییەکاندا، بە هەزاران کۆمێنتی جنێو و سووکایەتیان بۆ دەنێردرێ و دەستخۆشی لە داعش دەکەن کە قڕی کردن و دەستدرێژی کردنە سەر...  سووکایەتی نییە کە دۆخێکیان دروست کردووە ئەوەی کە سەر بە خۆیان نەبێت و باڵاپۆش نەبێ و بە ئاوازی ئەوان ژیان نەگوزەرێنێ، بە بێئەخلاق و بێئابڕوو و سەرسەری و هیچوپووچ ناوزەدی دەکەن و لە سەروو هەمووشییەوە تەکفیری دەکەن.  سووکایەتی نییە کە لەشکرێکیان لە جنێوفرۆش و تەکفیریی پێگەیاندووە و ڕەنگە شانازیشی پێوە بکەن! ئەوانەی کە بە بینینی نمایشێک، ئاو کراوەتە ژێریان و بە ڕاست و چەپدا، ڕەخنە دەبەشنەوە، لە کاتی بینینی ئەو هەموو جنێو و سووکایەتییەی ڕۆژانە بە ئایینەکانی تر و بگرە بە خەڵکی ئاسایی خاوەن باوەڕی جیاواز دەکرێت، لە کاتێکدا هەر کوردن و ڕۆڵەی ئەو خاکەن، لە کوێن؟ دڵنیام کە گەر پێچەوانەکەی بێت و بە شەق حیجاب فەرز بکرێ، ئەوا بە هەزاران کۆمێنتی دەستخۆشی و لایکی بۆ دێت. لێرەدا گرنگە دوو پرسیار لەوانە بکرێت کە ئەم نمایشە و هەموو چالاکییە هاوشێوەکان بە سووکایەتی دەزانن و دژایەتی دەکەن: یەکەم: گەر بڕواتان وایە ڕێکخراوێکی وەک داعش نوێنەری ئیسلام بوو و ئەوەی کە دەیکرد، کتومت ئەوەبوو کە لە دینەکەدا هەیە و لایان نەدابوو، ئەوا بوێرانە دانی پێدا بنێن و بیری خۆتان بەیان بکەن و پیرۆزتان بێت. دووەم: گەر پێتان وایە داعش نوێنەری ئیسلام نەبوو و هەوڵێک بوو بۆ شێواندن و ناشرینکردنی دینەکە، ئەوە زۆر باشە و قبووڵە، بەڵام کێشەیەک هەیە. ئەوان بە ئاڵای ئیسلامەوە ئەو کارانەیان دەکرد، واتە لەژێر ناوی پیرۆزییەکانی موسڵماناندا، کۆمەڵێک کاریان دەکرد کە موسڵمانان بڕوایان پێیان نییە و دژیانن، بەم جۆرە، کارەکانی ئەوان، دەبنە سووکایەتی بە ئایینی ئیسلام. کەوایە کە دەیانزانی ئەم گرووپە سووکایەتی بە ئیسلام دەکەن، بۆچی لە دژیان نەجەنگان؟!  نەک تەنیا لە عێراق، بەڵکە لە سەرتاسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆچی کۆ نەبوونەوە و لە دژیان بوەستنەوە؟ گەر بێباوەڕێک کاریکاتێرێکی دروست کردبا، هەموو دنیا بە یەکدا دەدرا، خۆپیشاندان دەکرا، خەڵک دەکوژرا. بەڵام لە سەروەختی دروستبوونی داعش و لە کاتێکدا کە بە زەقی ئاڵای ئیسلامیان هەڵدەگرت، ئەوانەی کە ئێستە ڕەخنە دەگرن و پێیان وایە نمایشەکە سووکایەتییە، بە دەگمەن دەمبینین ورتەیان لێوە بێت و هەڵوێستێکیان لەسەری هەبێت! نەک هەر هەڵوێستیان نەبوو، بەڵکە لە ناوخۆدا، بەردەوام هێزەکانی پێشمەرگە و هێزەکانی تریش کە لەگەڵ داعش دەجەنگان، تەکفیر دەکران... لێرەدا ئاماژەدان بە داعش تەنیا نموونەیەکە، قسەکە لەسەر هەموو ئەو هەموو هێز و جووڵانەوانەی تریشە کە هەڵگری بیری داعشن و ئێستەش هەن.

ھیوا سەید سەلیم سروشتی کەسایەتی دۆنالد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا وا ھەڵکەوتووە، کەمن ئەوانەی دیداریان لەگەڵ ئەنجام دابێ لێی دەربازبووبن،  بە بێ ئەوەی لە لایەن ترەمپەوە توانجێکی لێنەدرا بێت  یان ھەڵسوکەوتێکی نەگونجاوی  لەگەڵ نەکرد بێت.  ترەمپ لە دیدارێکدا لە پێش چاوی میدیاکان زیلینسکی سەرۆکی ئۆکرانیای سەرکۆنە کرد و بیانووی جلە نەشیاوەکانی پێگرت، ماکرۆنی لەسەر شەقام ڕاگرت تا کەژاوەی ئۆتومۆبێلەکانی خۆی ڕەتبوون، سەرۆکەکانی ئەرمینیا و ئازەرباینجانی بە پەند بردن و ڕیکەوتنامەی زنگەزۆری بەسەر سەپاندن، زۆری دیکەش، کە لێرەدا دەرفەت نییە باسی ھەموویان بکەین.  دوایین سەرکردەش کە کەوتبێتە بەر توانجی ترەمپ بریتی بوو لە رەجەب تەیب ئەردۆگان، لە دیداری نێوان (ترەمب - ئەردۆگان)  کاتێک ترەمب پرسیاری تەزویری لە لایەن ڕۆژنامەنووسێک لێدەکرێت ڕوودەکاتە ئەردۆگان و دەڵێت :-   " ئەردۆگان ھاوڕێی منە ئەو مامۆستایە لە تەزویر"  ھیچ گومانی تێدانیە ترەمپ ئەو قسەیەی بە ئامانج بە ئەردۆگان گووتوە، چونکە خۆ تەزویر ھەر ئەوە نییە کە تۆ لە کاتی ھەڵبژاردن و دەنگدان پەنای بۆ ببەی، تەزویری ڕووخسار و کەسایەتی ھەیە، تەزویری گوفتار و ڕەفتار لە نێو سیاسەکان زۆرە. ترەمپ ڕاستی فەرموو، ئەردۆگان مامۆستای تەزویرە، چونکە دوو ڕۆژ پێش دیداری لەگەڵ ترەمپ لەسەر پرسی غەزە دەیکووشتن و نەیدەشاردەوە، تەنانەت لە ووتارەکەشی کە لە کۆمەڵە گشتی نەتەوەیەکگرتەوەکان پێشکەشی کرد لەسەر غەزە ھەڵوێستی زۆر توند بوو، بەڵام لە بەرامبەر ترەمپ فزەی نەکرد، ئەوەیە کەسایەتی تەزویر و دووڕوو. شایانی باسە لە دەستپێکی شەڕی غەزەوە ئەردۆگان فرمێسکی تیمساحی بۆ غەزە ھەڵدەڕێژێت و بە ئاشکرا دژی ئیسرائیلە، بەڵام وەک ئەحمەد داود ئۆغلۆی ھاوڕێی کۆنی ئەردۆگان  ئاشکرایکرد، تورکیای ژێر دەسەڵاتی ئەردۆگان گەورەترین ئاستی بازرگانی لەگەڵ ئیسرائیل ھەیە لەو دۆخەشدا پەیوەندی بازرگانیەکە بەردەوامی ھەیە و وێڕای بڕیاری پچڕانی پەیوەندی ئابووری ( ئیسرائیل – تورکیا) بەڵام ئەو پەیوەندیە درێژەی ھەیە.  ئەوەیە سەرکردەی تەزویر بە قسە دژی ئیسرائیل بی و ژێربەژێریش پەیوەندی ئیستخباراتی و بازرگانی لەگەڵ ببەستی. ئاشکرایە ئەردۆگان وڵاتەکەی بەدەردی قەیرانی ئابوورییەوە دەناڵێنێت، بەھای دراوی وڵاتەکەی لە نزمترین ئاست دایە،  کەچی داوای فڕۆکەی ئێف 35 ئەمەریکی دەکات و گرێبەستی کڕینی 200 فرۆکەی بۆینگ لەگەڵ ئەمەریکا واژۆ دەکا. پەیوەست بەو پرسە، ئۆزگۆر ئۆزێل، سەرکردەی گەورەترین ھێزی ئۆپزسیۆنی تورکیا (CHP)، سەبارەت بەو قسەیەی ترمپ کە ئاڕاستەی ئەردۆگانی کردبوو دەڵێت :-  " ئەگەر ترەمپ بەم شێوەیە قسەی لەگەڵ من کردبا دەمخواست ئەرز قووتم بدات لە شەرمان" بەڵام دیارە ئەردۆگان لە پێناوی بەرژەوەندی خۆی نەیوویست وەڵامی تۆمەتی تەزویر بداتەوە کە ترەمپ ئاڕاستەی کرد بوو، چونکە ئەو بینیبووی کە زیلینسکی کاتێک وەڵامی ترەمپی دایەوە بە چ دەردێک بردرا. لێرەدا تێدەگەین کە ئەردۆگان ئەو پەندەی لەسەر جێبەجێ دەبێت کە پێی دەگوترێت ( شێری ماڵی خۆی و ڕێوی دەرەوە) ناونیشانی بەتەزویرچیشی ھاتە سەر کێماسیەکانی دیکەی ئەردۆگان.

نووسینی شریف العصفوری وەرگێڕان: یادگار عەلی لە پەراوێزی کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ شاندەکانی چەند وڵاتێکی ئیسلامی کۆبووەوە و کۆبوونەوەکە، وەک گرنگ و مێژوویی باس کرا. هەواڵەکە گرنگییەکی ئەوتۆی لە ڕاگەیاندنە عەرەبییەکاندا پێنەدرا بەهۆی ئامادەنەبوونی سەرۆکی وڵاتە عەرەبییەکان لە کۆبوونەوەکەدا، ڕەنگە باڵاترین نوێنەرایەتی عەرەبی سەرۆکوەزیرانی میسر بووبێت، لە کاتێکدا سەرۆکی کۆماری ئەندەنوسیا ئامادە بوو، کە گەورەترین وڵاتی ئیسلامییە لە جیهاندا بە دوو سەد و هەشتا ملیۆن دانیشتووانەوە.! بێگومان کۆبوونەوەکە گرنگییەکی زۆری هەیە، هیچ گومانێکم نییە، کە کۆبوونەوەکە بە جۆرێک بەڕێوەچوو، کە بە دڵی عەرەبەکان نەبوو، هەرچەندە سەرۆکی ئەمریکا ڕاستەوخۆ دوای کۆبوونەوەکە ڕایگەیاند، کە بە پشتبەستن بە کۆبوونەوەکە، دژی لکاندنی زەوییەکانی کەناری ڕۆژئاوا لەلایەن ئیسرائیلەوەیە. ئەگەر سەرۆکی ئێستای ئەمریکا کەمێک متمانەپێکراو بووایە، ئەمە لێدوانێکی گەورە دەبوو. یەکەم: کێ ئامادەی کۆبوونەوەکە بوو لەگەڵ ئەمریکییەکان؟ میسر، سعودیە، ئیمارات، قەتەر، ئوردن، تورکیا، ئەندەنوسیا و پاکستان. دووەم: ڕاگەیاندنە سیاسییەکان چین؟ ڕاگەیاندنەکانی ئەمریکا: لکاندنی زەوییەکانی کەناری ڕۆژئاوا نییە و پڕۆژەیەک لە ئارادایە بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگی غەزە. گرنگترین ڕاگەیاندن وتارەکەی پرابۆفۆ سوبیانتۆ، سەرۆکی ئەندەنوسیا بوو، کە دەبێت جیهان لەگەڵ دەوڵەتی فەلەستین بوەستێت [ئەمە لەو گرتە ڤیدیۆیانەی بە عەرەبی بڵاوکراونەتەوە سڕاوەتەوە] و جەختکردنەوە لەسەر دڵنیابوون لە ئاسایش و مانەوەی ئیسرائیل لە بەرامبەردا. ئەندەنوسیا هیچ پەیوەندییەکی دیپلۆماسی لەگەڵ ئیسرائیل نییە و بەرەو نزیکبوونەوەیەکی سەربازی و سیاسی لەگەڵ تورکیا دەڕوات. پاکستان چەند ڕۆژێک پێش ئامادەبوونی لە کۆبوونەوەکەدا ڕێککەوتنێکی سەربازی لەگەڵ سعودیە ئەنجامدا. پاکستان و ئەندەنوسیا وڵاتانی گەورەی ئاسیان، بەڵام ئابووری ئەندەنوسیا بەهێزەوە بەرەو پێش دەچێت بۆ ئەوەی ببێتە یەکێک لە گەورەترین ئابوورییەکانی جیهان و هەرچەندە ئەندەنوسیا تێوەگلاوە لە جەنگەکانی جیابوونەوە، بەڵام سوپای ئەندەنوسیا بچووکترە لە سوپای پاکستان یان تورکیا و زیاتر لە [1%]ی بەرهەمی ناوخۆیی ناخاتە سەر بەرگریی.! ڕەنگە لەبەر ئەوەی لە کۆمەڵێک دوورگە پێکهاتووە لە [19] هەزار دوورگە.! بە پێچەوانەی پاکستان و تورکیا، کە لە گەڕەکە پڕ لە ئاژاوەگێڕەکاندا دەژین. سێیەم: وادیارە ئەوەی لەسەر مێزە و نزیکە لە جێبەجێکردن بەپێی لێدوانەکانی مەحمود عەباس، سەرۆکی دەسەڵاتی فەلەستین و سوبیانتۆ، سەرۆکی ئەندەنوسیا، ئەوەیە کە هێزێکی نێودەوڵەتی [ئیسلامی] پێکدەهێنرێت بە نوێنەرایەتییەکی عەرەبی ڕەمزی یان کەم، بە تەمویلی عەرەبی بۆ بەڕێوەبردنی کەرتی غەزە، زانیارییەکان ئەوە دەردەخەن، کە هیچ بوونێکی حەماس لە بەڕێوەبردنی کەرتی غەزە لە داهاتووی نزیک یان دووردا نییە. هەڵبژاردەکانی فەلەستینییەکان لە نێوان جەنگێکی قڕکردنی بەردەوامدایە [بە ئاوارەکردن یان بێ ئاوارەکردن] یان، وەک داواکارییەکانی ئەمریکا ئازادکردنی بارمتەکان [زیندووەکان و تەرمەکان] و ڕادەستکردنی چەکی حەماس بە دەسەڵاتی فەلەستین بە سەرپەرشتی نێودەوڵەتی و ڕەنگە ئاڵوگۆڕکردن بە دڵنیابوون لە ژیانی سەرکردەکانی حەماس لە ناوخۆدا. ئایا پڕۆژەیەکی لەمشێوەیە دەتوانێت بێتە دی؟ با ڕۆژگار لە نێوانماندا بێت. چوارەم و کۆتایی: ڕۆڵی سەرکەوتووی ئەندەنوسیا، لێرەدا سەرنج دەخەمە سەر چینی سیاسیی حاکمی ئەندەنوسیا، لە ڕوانگەی پەیوەندییەکانی میسر و ئەندەنوسیاوە، ئەندەنوسیا دڵی نەوەیەکی میسری داگیرکردووە، بەتایبەتی دوای کۆنفرانسی باندۆنگ لە ساڵی [1955]، کە بزووتنەوەی بێلایەنی دامەزراند. لێکچوونێک هەیە لە نێوان گەشەسەندنی نیشتمانپەروەری میسریی و ئەندەنوسی لە دەیەی دووەمی سەدەی بیستەمدا، بوونی کاریگەریی هۆڵەندی لە ئەندەنوسیا کەمتر و خوێناوی بوو، وەک داگیرکاری بەریتانی بۆ میسر، بە پێچەوانەی مۆدێلی فەڕەنسی لە هیندۆچین یان جەزائیر، ڕێگەیدا بە دروستبوونی چینە کۆمەڵایەتییەکان، کە لانیکەم توانای بەڕێوەبردنی خۆبەڕێوەبەری نیشتمانییان هەبێت. کۆمەڵگەی ئەندەنوسیا بە پێچەوانەی میسر، چەندین نەتەوە و گرووپی ئایینی جۆراوجۆر لەخۆدەگرێت، هەرچەندە موسڵمانان [90%]ی دانیشتووان پێکدەهێنن.  جەنەڕاڵ سوبیانتۆ هاوسەرگیریی لەگەڵ کچی جەنەڕاڵ سوهارتۆ کردووە.! فەرماندەی هێزە تایبەتەکان بوو، کە کۆمەڵکوژییەکانی لە تەیموری ڕۆژهەڵات و پاپوا ئەنجامدا و لە ساڵی [1998]ەوە ڕێگەی پێنەدرا بچێتە ئەمریکا.! سەرۆکی [دیکتاتۆر] و پاڵەوانی نیشتمانپەروەریی ئەندەنوسیا سۆکارنۆ، کە لە نێوان ساڵانی [1950-1965] بە هەر شێوەیەک حوکمی وڵاتەکەی کرد، ڕۆڵی هێزە چەکدارە پاڵەوانەکەی لە حوکمی وڵاتدا دامەزراند بە دروستکردنی هاوسەنگی سیاسیی لە نێوان سێ هێزی ڕەسەن، ئەوانیش بزووتنەوەی نیشتمانی و بزووتنەوەی ئیسلامی و بزووتنەوەی کۆمۆنیستی.! بۆیە پارتی کۆمۆنیستی ئەندەنوسیا لە ساڵی [1960] سێیەم گەورەترین پارتی کۆمۆنیستی بوو لە جیهاندا دوای سۆڤیەت و چین.! بەڵام جەنەڕاڵ سوهارتۆ گەورەترین ئۆپەراسیۆنی پاکتاوکردن و قڕکردنی دژی کۆمۆنیستەکان ئەنجامدا بە کوشتنی نیو ملیۆن بۆ یەک ملیۆن کەس دوای ساڵی [1965].! دوو ڕۆژ لەمەوبەر سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ سەرۆکی تورکیا، ئەردۆگان کۆبووەوە.! وادیارە ئەوەی دوایی هێشتا کارتەکان دەباتەوە، بە ڕوونی دیارە، کە ئەمریکا – بەفەرمی پێشوازی لە بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریا کرد سەرەڕای ئەوەی لە لیستی داواکراوانی تیرۆردا بوو – بەڵکو سەرۆکی سوریا بۆ یەکەمجار لە ماوەی پەنجا ساڵدا وتارێکی لە کۆبوونەوەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان پێشکەش کرد.! ئەمریکا کاریگەریی تورکیا لە ناوچەکەدا دەپارێزێت لە بەرامبەر توندکردنەوەی گەمارۆکان لەسەر پوتین.! ئەم نموونەیەم بەکارهێنا بۆ ئاڵوگۆڕکردن، چونکە ئەندەنوسیاش دەبێت ئاڵوگۆڕێکی هاوشێوە بکات بۆ تێوەگلانی لە گۆڕەپانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەندەنوسیا چیی پێویستە؟ ئابووری ئەندەنوسیا گەورەترە لە ئابووری سعودیە یان تورکیا، پێویستی بە پاڵنەرێکی بەهێزە بۆ ئەوەی ببێتە هێزێکی کاریگەر لە دەوروبەری خۆیدا و ڕێگەگرتن لە کاریگەریی چین لە دەریای چینی باشوور و یەکگرتن لەگەڵ فلیپین، ئاڵوگۆڕەکە لێرەدا ئابوورییە لە بەرامبەر ڕووبەڕووبوونەوەی چین. شەست ساڵ لەمەوبەر ئەندەنوسیا کۆتایی بە بڵاوبوونەوەی کاریگەریی کۆمۆنیستی ماوی هێنا.! سبەی بەرەیەکی پتەو لەبەردەم چیندا دروستدەکات.! ئەندەنوسیا کەمینەیەکی بچووک لە مالایییەکان [نەتەوەیەکی پێکهاتەی مالیزیی] و کەمینەیەکی بچووکتر لە نەتەوەی چینی تێدایە.! هەردوو نەتەوەکە، وەک پردێک کار دەکەن بۆ چوونە ناو سەرمایەداری چین/ ئاسیایی.!، بەڵام بە پاراستنی هاوسەنگی سیاسیی ناوخۆیی لە دوای سەربەخۆییەوە لەگەڵ بەکارهێنانی دیموکراسی [سۆکارنۆ ناوی لێنا دیموکراسی ڕەشید]. کۆتا تێبینیم ئەوەیە سروشتی پەیوەندییەنێودەوڵەتییەکان، کە لەم چەند ساڵەی دواییدا سەرهەڵدەدەن، مۆدێلی پەیوەندییەکانی پێش جەنگی جیهانی یەکەمم بیر دەهێنێتەوە، ئەگەر زۆربەمان بە دوای [جیهانێکی فرە جەمسەر]دا دەگەڕاین.! ئەوا ئێستا جیهان هەوڵ دەدات بە چەندین جەمسەر پێکبێت.! بە جەنگە بێ کۆتاییەکان و جەنگە گەورەکان، کە لە هەر ساتێکدا ڕەنگە سەرهەڵبدەن بەهۆی هەڵە لە حیساباتەکان.

نووسین: خەبات کوردە هیچ کات و هیچ وڵاتێک نەبووە حکومەتێ ناوی وەزارەتی جەنگی بۆ تەواوی هێزە سەربازیەکانی هەڵبژاردبێ . کاتێک گەورەترین و بەهێزترین وڵاتی گۆی زەوی کە ئەمەریکایە ئەو ناوە هەڵدەبژێرێ و وشەی وەزارەتی بەرگری لە فەرهەنگی سەربازیی خۆیدا لادەبات، هیچ گومانی تێدا نیە کە ترسێکی گەورە بەڕێوەیە و دەیانەوێ لە ژێر ئەو ناوەوە گۆڕانکاری گەورە بخولقێنن . سەرەتای ۲٠۲٥ دەبوو پارەی برێکس مونافەسەی دۆلاری کردبا لە بازاڕە جیهانیەکان و سەری نەگرت . فلادیمێر پۆتینیان بردە ئالاسکا و زۆر هەوڵیاندا کە شەڕی ئۆکڕانیا ڕابگرێ کەچی بە درۆن ئاسمانی پۆڵەندا و ڕۆمانیای بەزاند و هەڕەشەی لە هەر دوو دەوڵەتی لیتوانیا و ئستۆنیای هاوپەیمانی ناتۆ کرد . لوتکەی شەنگەهای، زەمینەی کۆبوونەوەی چین و ڕوسیا و هیند و پاکستان بوو و کیم جون ئۆنی سەرۆکی کۆریای باکور لە پێشەنگی ڕێڕۆیشتنەکەدا بوو هاوشانی سەرۆکی وڵاتنی چین و هند و ڕوسیا، لە کاتێکدا هەموو ئاشکرایە کە ئەو سەرۆکە چەند توڕەهات و نابوتە لە سیاسەتدا . لە کۆبونەوەی دەوڵەتانی عەڕەبی و ئیسلامی بۆ یەکەم جار سعودیە بڕیاریدا پشت بە دەوڵەتی پاکستان ببەستێ و لە ڕێی ۱۷٠ بۆمبە ئەتۆمیەکەی پاکستانەوە مەملەکەتەکەی بپارێزێ و دەوڵەتانی عەڕەبیش سوپایەکی یەکگرتوو دابمەزرێنن و هیچی تر پشت بە ئەمەریکا و ناتۆ و ڕۆژئاوا نەبەستن . چین و ڕوسیا شکستیان هێنا کە بەرگری لە ئێران بکەن و ئەوروپا و ئەمەریکا ، سەر لە نوێ سزای ئابوری توندیان بەسەر ئێراندا سەپێاندەوە و پێدەچێ ئەوجارە بە یەکجاری پەڕ و باڵی بکەن . تۆم بەڕاک نەیشاردەوە کە دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ، دەوڵەتی یاسا و ڕێسا نین و زەمەنی سایکس پیکۆ بەسەر چووە و کەس ناتوانێ بنیامین ناتانیاهۆ ڕابگرێ لە گۆڕانکاریەکانی ناوچەکە . لە ئێستادا فەنزوێلا سوپا کۆدەکاتەوە و وڵاتەکەی خستۆتە ئینزارەوە و ترسی هەیە ئەمەریکا پەلاماریان بدات . زەختێکی زۆر لە سەر تورکیا هەیە و دوور نیە ئەردۆگان پاڵنەداتە ڕوسیا و چین و لە ناتۆ دوور کەوێتەوە .! ‎ شەڕی حوسیەکانی یەمەن و گروپە چەکدارە توندڕەوە شیعەکانی عێڕاق و هەڵنەوەشاندنەوەی هێزەکانی حەشدی شەعبی و گەڕێکی دیکەی کاولکاری لە نێوان ئێران و ئیسڕائیلدا و هەڕەشەکانی تورکیا لە بەردەم ئیسڕائیل دان و بەبێ وەزارەتی جەنگی ئەمەریکاش زەحمەتە ئیسڕائیل بتوانێ دڵی جولەکە تێر ئاو بکات . ‎ کۆبونەوەی تەواوی ژەنەڕاڵەکانی سوپا و وەزارەتی شەڕی ئەمەریکا لە گەڵ وەزیری جەنگ بۆ یەکەم جار لە ۳٠ ی سێپتەمبەر ڕوداوێکی مێژوویی و ترسناکی لێ دەخوێنرێتەوە، چونکە هەرگیز نەبووە تەواوی ژەنەڕاڵەکانی سوپای ئەمەریکا لە ۲٠٠ ساڵی ڕابردوەوە بەو شێوەیە کۆببنەوە .  ‎ دەبێت لێرەدا ئاماژە بۆ ئەوە بکەین کە ئەمەریکا هەتا دوای جەنگی جیهانی دووەمیش وەزارەتی جەنگی هەبووە بەڵام هەرگیز نەبووە تەواوی سوپای ئەمەریکا لە ژێر ناوی سوپای جەنگ کۆکرابێتەوە و وەزیرێک بەرپرسیار و سەرپەرشتیاری بێ و هیچ پلە و پایەیەکی سەربازی نەبێت. لێرەدا چەندین پرسیار سەرهەڵدەدەن، لەوانە: دەبێ وەزیری جەنگی ئەمەریکا بیر لە چی بکاتەوە ، ؟  ئایا لە دوای ئەو کۆبونەوەیە جیهان بەرەو ئارامی دەبا ، یان شەڕ و خۆسەپاندن .؟ ‎ دەبێ وەزارەتی جەنگی ئەمەریکا دوای گۆڕینی ناوەکەی یەکەم کاری کە ئەنجامی دەدات سود بە مرۆڤایەتی بگەیەنێ یان خۆ سەپاندنی سەربازی دەبێ ؟ ‎ پرسیار زۆرن و بەڵام بە هۆی پێشبڕکێی دەوڵەتە زلهێزەکان لە بەرهەم هێنانی چەکی پێشکەوتوو و نوێ، زەحمەتە کەس بتوانێ پێشبینی بکات کە ئایا لە دوای کۆکردنەوەی نزیکەکەی ۸٠٠ ژەنەڕاڵی گەورەترین سوپای دونیا ، چی ڕوودەدا و مەزنترین سوپای سەر ڕووی زەوی خەریکی چیە لە داهاتودا .!

نووسین: خەبات کوردە تڕەمپ، ئەردۆگانی هاوشێوەی باڵۆنێک فوو تێکرد و لە کۆتاییشدا لە بەرچاوی میدیاکان و بە پەنجەیەک ڕووی لە ئەردۆگان کرد و ڕایگەیاند کە ئەو زاتە خەبیرە لە فرتوفێڵ و تەزویر کردنی دەرەنجامی هەڵبژاردنەکان و زۆریشم خۆشدەوێ.  هەر ئەو ساتەش ئەردۆگان بە نائومێدیەکی زۆرەوە نە فڕۆکەی دەستکەوت و نە عەقدی بۆ کرا و هەڕەشەی دەست هەڵگرتن لە ساغکردنەوەی نەوتی ڕوسیاشی لێکرا و بۆ سێ مانگ بۆڕی نەوتەکەی هەرێمیان بۆ کردەوە و پێیان ڕاگەیاند تا ئەو سێ مانگە مۆڵەتت دەدەینێ کە نابێ هیچ پاپۆڕێکی نەوتی ڕوسیا جارێکی تر لە گەرووی بۆسفۆڕ بپەڕێتەوە . ‎ ئەحمەد شەڕعیش بێ هیوا کرا و بڕیاریاندا یاسای قەیسەر بە شێوازێکی نوێ و بە جلوبەرگێکی تازەوە سزاکانی سەر سوریا درێژ بکەنەوە . لەگەڵ وتارەکەی ناتانیاهۆش، ئەندامان و سەرکردەکانی زۆربەی دەوڵەتانی عەڕەبی ئیسلامی هۆڵی سەرەکی نەتەوە یەکگرتوەکانیان بەجێهێشت و ناتانیاهۆش بە نەخشەیەکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە بە ئامادەبوانی ڕاگەیاند کە لە ماوەی پێشوو چەند سەرکردە و سەرۆک و زانا و دانای ناوچەکەی لە تۆڵەی کارەساتی ۷ ی ئۆکتۆبەری ۲٠۲۳ کوشتوە و ئامادەیە زیاتریش بکوژن ئەگەر بێتوو عاقڵ نەبن و واز لە دژایەتی زیاتری ئیسڕائیل نەهێنن. ئەو هەڕەشەیەی ناتانیاهۆ بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە لە کۆبونەوەی قەتەری دەوڵەتانی عەڕەبی ئیسلامی بڕیاریاندا هەرچی لە دەستیان بێت دژی ئیسڕائیل دەیکەن . ‎ هاوکات لە گەڵ وتارەکەی ناتانیاهۆ لێدوانێکی ڕۆژنامەوانی تۆم بەڕاکی سەفیری ئەمەریکا لە ئەنقەرە و نێردەی تڕەمپ بۆ سوریا بوو ، کە تێیدا دەوڵەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی بە خێڵەکی و گوندەوار وەسف کرد و ڕایگەیاند کە هیچ کام لە دەوڵەتانی ناوچەکە سیمای دەوڵەتدارییان پێوە نیە و جۆرێکن لە عەشیرەت و قەبیلە و بەهۆی زۆری پارەکانیانەوە هیچ سەرۆک و مەلیک و ئەمیرێک ئامادە نیە دەست بەرداری کورسیەکەی بێت و گەلەکەی لە خۆشگوزەرانی و ئازادیدا بژێنێت . ‎بەڵێ چەند ساتێک دوای وتارەکەی ناتانیاهۆ و لە گەڵ بەردەوام بوونی دانوستانی ئیسڕائیلیەکان لە گەڵ سەرانی وەفدی دانوستکاری حکومەتە کاتیەکەی دیمەشق، لە دوا ساتەکاندا ڕاگەیێنرا کە دیمەشق ئامادە نیە کە ڕێ بە ئیسڕائیل بدەن ڕێڕەوێک لە ئیسڕائیلەوە بکرێتەوە بۆ گەیاندنی یارمەتیە مرۆییەکان بۆ پارێزگای سوەیدای دروز نشینەکان . ‎لە ڕاستیدا سوپای ئیسڕائیل لە ئێستادا لە ناوچەی جۆلان و قونەیتەڕە و پارێزگای سوەیدا لە هەوڵی بەردەوامدایە و تەنها پارێزگای دەڕعا ماوە کە بەیەکیان بگەیەنێ . ‎بەڵام کاتێک لە دانوستاندا ئەو داواکاریە دەکەوێتە ناو ڕێککەوتنەکانەوە شەڕعیەت دەدا بە ئیسڕائیل و حکومەتی دیمەشقیش قەت بۆی نابێ پێشێلی ئەو ڕێککەوتنە بکات . ‎ هەر چەندە لە کۆتاییدا ئەحمەد شەڕع و دارو دەستەکەی ناچار دەکرێن، کە دان بە فیدڕاڵیەتی هەر سێ ناوچەی دروز و عەلەوی و کوردەکاندا بنێن و وشەی سوریای عەڕەبیش لاببەن ، ئینجا چی لە دیمەشق ڕوودەدا و کێ دەبێتە سەرۆک کۆماری سوریای داهاتوو و شەڕع و دارودەستەکەشی بە دەردی موحەمەد موڕسی سەرۆکی پێشووی میسڕ دەچن یان نا ، ئەوە باسێکی ترە و گۆڕانکارییەکی ترە، کە دوور نیە لە ساڵی ۲٠۲٦ ئەو گۆڕانکارییەش نەبینین.

ئامادەکردن: هاوڵاتی لە دوایین وتارەکەیدا بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا جارێکی دیکە پشتی بە تێکەڵەیەک لە زیادەڕەوی و درۆی ئاشکرا بەست. بە وردبوونەوە و بەدواداچوون بۆ وتارەکەی، کە لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی زە گاردیەن شیکاریی بۆ کراوە و بڵاوکراوەتەوە هاوشانی دەزگاکانی دیکەی بەدواداچوون و پشکنینی ڕاستییەکان و هەروەها کەناڵە میدیاییەکان، تابلۆیەکی چەواشەکارانە ئاشکرا دەکات کە ئاوێنەی لێدوان و وتارەکانی بووە لە ماوەی سەرۆکایەتیەکەیدا. یەکێک لە شانازییە سەرەکییەکانی ترەمپ سەبارەت بە ئابووری ئەمریکا بوو، کە بە "بەهێزترین لە مێژووی جیهاندا" وەسفی کرد. ئابووریناسان دەستبەجێ ئەم نیشانەی پرسیار و گومانیان خستە سەر ئەم دەربڕینە. گوایا لە کاتێکدا ئابووری ئەمریکا لە ماوەی سەرۆکایەتییەکەیدا بە شێوەیەکی بەردەوام گەشەی کردووە، بەڵام داتاکان دەریدەخەن کە گەشەی بەرهەمی ناوخۆیی و ڕەخساندنی هەلی کار لە سەردەمی ترەمپدا ئەو ژمارەیە پێوانەییانەی تێنەپەڕاندووە کە لە بوومەلەرزەی دوای جەنگی جیهانی دووەم یان کۆتاییەکانی نەوەدەکاندا تۆمارکراون. ئامارەکانی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی پێچەوانەی ئەو بانگەشە بەرفراوانەن و چەند وڵاتێکی لە سەرووی ئەمریکاوە داناوە لە ڕێژەی گەشەکردن لەو ماوەیەدا. سەبارەت بە بازرگانی، ترەمپ ڕایگەیاند کە ئیدارەکەی "کۆتایی بە سەردەمی ڕێککەوتنە نادادپەروەرەکان هێناوە" و وەک سەرکەوتنێکی گرنگ بۆ ڕێککەوتنی ئەمریکا و مەکسیک و کەنەدا. بەڵام شیکەرەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە گۆڕانکارییەکان پێداچوونەوەی کەم بوون نەک چاکسازییەکی تەواو. زۆرێک لە بڕگەکان وەک خۆیان مانەوە و وێناکردنی گۆڕانکارییەکی مێژوویی لەلایەن ترەمپەوە، زیادەڕەوییەکی ئاشکرایە. هەروەها لە وتارەکەدا دەستی خستە سەر سیاسەتی دەرەوە، کە ترەمپ جەختی لەوە کردەوە کە سەرکردایەتییەکەی “ئاشتی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێناوەتە ئاراوە”. لە کاتێکدا ئیدارەکەی ناوبژیوانی کردووە لە ڕێککەوتنەکانی ئیبراهیمیدا لە نێوان ئیسرائیل و چەند دەوڵەتێکی عەرەبیدا، شارەزایان دەڵێن، ململانێ فراوانەکانی ناوچەکە، لە یەمەنەوە تا سوریا، بە چارەسەرنەکراویی و هەڵکشانە بەردەوامەکان و خستنەڕووی پێشکەوتن لە بەشێک و ناوچەیەکدا وەک ئاشتییەکی سەراپاگیر ڕەخنەی لێگیرا و وەک کردەیەکی چەواشەکارانە ناودێر کرا. ڕەنگە لە هەمووی سەرنجڕاکێشتر لێدوانەکانی بووبێت سەبارەت بە گۆڕانی کەشوهەوا. ئەو بانگەشەی ئەوەی کرد کە ئەمریکا بەبێ پابەندبوون بە ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان باشترکردنی ژینگەی بەدەستهێناوە. پشکنەرانی ڕاستییەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە دەردانی کاربۆنی ئەمریکا بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی نزمبوونەوەی بەکارهێنانی خەڵوز و بازاڕەوەیە، نەوەکو سیاسەتەکانی ترەمپ. جگە لەوەش، ئیدارەکە چەندین بڕیار و ڕێکاری پاراستنی ژینگەی پەکخستووە و کاری پێناکات، ئەمەش بانگەشەی ئەو بۆ سەرکردایەتیی جیهانی دەکاتە تەنها بانگەشەیەکی چەواشەکارانە و هیچی تر. ئەم وتارە جەختی لە پشتبەستنی ترەمپ بە دووبارەکردنەوەی گێڕانەوەیەکی سادە، زێدەڕەوییانە و چەواشەکارانە کردەوە، بەبێ گوێدانە وردبینی ڕاستییەکان. پشکنەرانی ڕاستییەکانی ڕۆژنامەکانی زە گاردیەن و نیویۆرک تایمز و واشنتۆن پۆست، سیااتڵ تایمز و چەندین دەزگای ڕاگەیاندن و دەزگای چاودێریی سەربەخۆ گەیشتنە ئەو ئەنجامەی کە وتارەکانی ترەمپ شێوازێکی بەردەوامی پەیڕەو کردووە: کە ئەویش قاڵب و چوارچێوەی دەستکەوتە مەزنەکان و سیاسەت و پڕاکتیزەکردنی بەشێوەی سەرکەوتنی مێژوویی بەڵام لە هەمان کاتدا پشتگوێخستنی بەڵگە دژبەیەکەکان یان ڕەتکردنەوەی ڕاستییەکان.  بۆ چاودێرانی نێودەوڵەتی، ئەو وتارە هەم وەک بیرهێنانەوەی شێوازی جیاوازی ڕیتۆریکی ترەمپ و هەم وەک تاقیکردنەوەیەک بۆ مامەڵەکردنی نەتەوە یەکگرتووەکان وەکو سەکۆیەک بۆ شانۆییەکی سیاسیی نزم و خراپ.  بەدواداچوون و پشکنینی ڕاستییەکان، تیشکی خستە سەر بۆشایی و کەلێنی نێوان بانگەشەکانی دۆناڵد ترەمپ و واقیعە پشتڕاستکراوەکان، جەختی لەسەر تەحەدای بەردەوامی جیاکردنەوەی پەیامە سیاسییەکان لە ڕاستییە واقعییەکان لە سەکۆ نێودەوڵەتیی و ناوەندە جیهانییەکاندا کردەوە.

ئەبوبەکر کاروانی  وانەکان بۆ ئێمەی کورد:  ئەحمەد شەرع بەو ڕابردوو و پاشخانەی هەموومان دەیزانین، وەک سەرۆک کۆماری سووریا، ووتەی وڵاتەکەی لەنەتەوە یەکگرتووەکان پێشکەش دەکات.  ئەم دیمەن و ڕۆڵەی ئێستاش، وانەی جۆراوجۆری بەتایبەتیش بۆ ئێمەی کورد تێدایە لەوانەش:  یەکەم / نەبوونی دەوڵەت دەردێکی یەکجار قورسە، چونکە بوونی دەوڵەت تەنانەت بەشکستخواردوویش هاوشێوەی سووریا، تەنها لە سۆنگەی  مانەوەی دانپیانانی نەتەوە یەکگرتووەکان و نێودەوڵەتی پێی، ڕەوایەتی بە زۆر کەس و هێز و سیاسەت و دۆخ دەدات.    مەینەتی و لاوازییە ستراتیژییەکەی ئێمەی کوردیش لە بێ دەوڵەتی و نەبوونی پارێزبەندیی نێودەوڵەتیدایە. لەوەش زیاتر جۆری دابەشکردنی کوردستان و گەلەکەیشی کارێکیان کردووە، لە سۆنگەی کەمینە بوونییەوە، لە هیچ گۆڕانکارییەکدا وەک جێگرەوەی ڕژێم و دۆخی لە ئارادا بوو، گرەوی لەسەر نەکرێت، بەڵکو تەنها وەك هێزێکی پارسەنگ ببینرێت و مامەڵەی لەگەڵ بکرێت. دووەم/  بایەخی خوێندنەوەی دوور مەوداو عەقڵی ستراتیژی.  کاتێک ناوچەکانی نفووز لە سووریا دابەشکران، ناوچەی ئیدلیب خرایە ژێر دەستی جۆلانی و حکوومەتێکی کاتیشی تیادا دامەزرێنرا، بەڵام مەسەلەکە تەنها ڕێوشوێنێکی کاتی نەبوو، بەڵکوو ناوچەیەک بوو، بۆ پەیوەندیکردن، دووبارە ڕاهێنانەوە و پێگەیاندنەوە، مەشق پێکردن بوو لە سەر بەڕێوەبردن و گەڵاڵەکردنی جێگرەوەیەک بوو لە میانەرەوی توندرەوەکان بۆ ئایندەی ڕژێمی سووریا و تا ئەو کاتە ئیدارەدانی ململانێکان، کە کورد ئەم عەقلەی زۆر بەهێز نیە.  سێیەم / نەخەڵەتان بە ڕواڵەتی خەڵەتێنەری ڕیزبەندی و هێڵکارییە ئایدیۆلۆژییەکان.  مەبەستمان  ئەوەیە دابەشکارییە ئایدیۆلۆژییەکان و بە شەیتان کردنی کەس و بیروباوەڕ و هێزگەلێک لە هەندێک کات و شوێندا، هەموو جارێك واتای ململانێی سفریی ناگەیەنێت وەك هەندێ کەس و ناوەندمان بەکاریگەری ئایدۆلۆژیا لێی تێگەیشتووین، بەڵکو دەکرێت لە چوارچێوەی گەمەی هەواڵگریی و سیاسیدا، قابیلی پیناسە کردنەوە، ناو لێنانەوەو ڕۆڵ بۆ دیاری کردنەوە بن، ئەوەی تا دوێنێش بەمێشک بەستوومان زانیوە هەندێ رۆڵی سیاسی ببینێت و لانیکەم لە ڕووی تیۆرییەوە ببێتە هەڵگری گووتارێکی سیاسی وا زۆر بە خەیاڵماندا نەهاتبێت.  لێرەشەوە دەکرێت هەندێ لە تیرۆریستەکانی ئەمڕۆ سەرۆکەکانی سبەینێ بن. هەندێ لە کۆنەپەرستەکانیش بە نیشاندانی تواناو ئیرادەیەکی نەشکاو لە خۆیان، بگەرێنەوە سەر کورسی دەسەڵات.  ئەوەش پێمان دەڵێت ئەوەی پێش هەر شتێك لە هەندێ ئاستی سیاسیدا گرنگە ناسنامەی ئایدۆلۆژیی نییە، بەڵکو خۆ سەلماندنتە وەك هێز. دیارە هەموو ئەمانەش ئەو ئەگەرە ناسڕێتەوە، کە دەکرێت ئەو ڕۆڵەی شەرع دەیگێرێت وەزیفەیی و کاتیی و ڕاگوزەر بێت، بەڵام ئەگەر بەو جۆرەش بێت پرسیار ناخاتە سەر سەرنجەکانمان و گرنگی رۆڵەکەی ئەویش.

سەرتیپ جەوهەر لەماوەی زیاتر لە 10 ساڵی رابردوو ژیانی حزبیی لەكوردستان پاشەكشەیەكی ئێجگار گەورەی كردووە. ئەو پاشەكشەیە دەمێكە دەستی پێكردووە، بەڵام لەم چەند ساڵەی دوایی ئەنجامی ئەو پاشەكشەیە روونتر دەركەوت، بەشێوەیەكی گشتیی حزب لەرێكخستنێك یان گردبونەوەیەكی فكریی سیاسی گۆڕاوە بۆ چوارچێوەو گردبونەوەیەكی خێڵەكی لەدەوری خێزانێكی حوكمڕان. ئەم گۆڕانە، زۆرینەی حزبەكانی گرتۆتەوە. چ ئەوانەی جاران ئەربابی چەپ و ماركسیزم بوون، یاخود ئەوانەی حزبی رادیكاڵی ئیسلامیی و دینین.  پێدەچێت ئەم گۆڕانەی حزب بۆ خێڵ یان بنەماڵەیەكی دیاریكراو ریشەیەكی مێژوویی كۆمەڵایەتیی هەبێت و كۆمەڵگای كوردستان تائێستا نەیتوانیبێت خۆی لێ‌ رزگاربكات یان پێشكەوتن بەخۆیەوە ببینێت. لەسەرەتای چلەكانی سەدەی رابردوو سۆڤیەت پشتیوانیی لەدروستكردنی حزبێكی چەپڕەوی وەك حزبی (تودەی) لەئێران كرد، بۆ كوردستانەكەی پشتیوانیی دروستكردنی حزبێكی راستڕەوی قەومیان كرد بەناوی حزبی دیموكراتی كوردستان/ ئێران، چونكە پێیانوابوو باری كۆمەڵایەتیی كۆمەڵگای كوردەواریی ئامادە نییە بۆ حزبێكی چەپی شیوعی، بەڵكو پێویستی بەحزبێك یان رێكخستنێكی راستڕەوی نیمچە خێڵەكی هەیە، تابتوانن لەو رێگەیەوە كۆنتڕۆڵی كوردستانەكە بكەن و بیخەنە ژێر هەژموونی خۆیان. بۆیە دەبینین كاتێك پێشەوا قازی محەمەد حكومەت یان (كۆمار)ەكەی دامەزراند بەشێك لەكەسوكارەكەی لەپۆستە باڵاو كاریگەرەكان دامەزراند، ئەمەش لێكەوتەی سروشتیی حوكمڕانیەكەی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بوو. لەدوای قۆناغی كۆماری مەهاباد، پارتی دیموكراتی كوردستان/ عیراق، لەسەرەتای كاركردنیدا بەتایبەت لەسەرەتای پەنجاكان تاوەكو سەرەتای شەستەكانی سەدەی رابردوو، واتە بەر لەگەڕانەوەی مەلا مستەفا بارزانیی رەحمەتیی، بزوێنەرو سەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان بریتی بوون لە بژاردە هەرە خوێندەوارەكانی كوردستان و عیراق. لەو سەردەمەدا حزب جگە لەوەی وەك رێكخستنێكی كۆمەڵایەتیی سیاسی خاوەن دیسپلینی حزبیی كاریدەكرد. سەركردایەتی و كۆڕوكۆبونەوەو بڕیاری دەستەجەمعی و كۆنگرەی دەكرد، هاوكات لەهەردوو ئاراستەی قەومیی و كۆمەڵایەتی ئەسپی خۆی تاودەدا. لەكۆڕو كۆبونەوەو دروشمەكانیاندا لەلایەك باسی مافی گەلی كوردو چارەنوسی كوردستانیان لەعیراق دەكرد، لەهەمانكاتدا باسیان لەئازادی ژن و مافی كرێكارو سەعاتی كاركردن و بیمەی كۆمەڵایەتیی و یەكسانیی دەكرد. لەناوەڕاستی شەستەكاندا، رێڕەوی ژیانی حزبی گۆڕانی گەورەی بەسەرهات، چونكە رەحمەتی مەلا مستەفا بڕوای بەحزب نەبوو، ئەویش سەركردایەتی بزوتنەوەی چەكداریی كوردی دەكرد، بۆیە لەوكاتەوە سیماكانی رێكخستن و دیسپلینی حزبیی بەرەو كاڵبوونەوە چوون و شێوەی كاركردنی پارتی گۆڕانی ریشەیی بەسەرداهات. لەناوەڕاستی حەفتاكانی رابردووش ژمارەیەكی زۆر حزب و گروپ و رێكخستنی نوێ‌ دروستبوون كە زۆربەیان چەپ یاخود مەیلی چەپیان هەبوو، بەشێكیان لەژێر چەتری یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان كۆبونەوە. ژیانی حزبی سەرلەنوێ‌ بەفۆرمێكی نوێ‌ دەستیپێكردەوە كە تێیدا بڕیاردان دەستەجەمعی بوون و جگە لەدروشمیی قەومیی، بیروڕای چەپ لەدروشمەكانیاندا بەڕوونی دیاربوو، تا گەیشتە دوای راپەڕینی 1991. ئیدی لەوە بەدوا جارێكی دیكە ژیانی حزبی لەكوردستان بەگشتیی لەكورتیدا.  زیاتر لە 10 ساڵ دەبێت حزبایەتی و ژیانی حزبی بەتەواوی گۆڕانی بەسەردا هاتووە. دەتوانین بڵیین زۆربەی هەرەزۆری حزبەكان بوونە حزبی خێزانیی و بڕیاری دەستەجەمعی لەحزبدا نەما، هەموو رێكارز سیماكانی ژیانی حزبیی بوونە رووكەش، بۆنمونە: كۆنگرەكردن، سەركردایەتی، ئۆرگانەكان..تد. ئێستا زۆربەی حزبەكان لەراستەوە بۆچەپ، لەچەپەوە بۆ ئیسلامیی. دەسەڵاتدارو ئۆپۆزسیۆن ..تد لەگوتارو شێوەی ئیشكردن و لەدروشم و كاری حزبیی لەیەكتر دەچن. لەپەیكەربەندیی زۆربەیان بوونەتە حزبی پشتاوپشت و یەك بنەماڵە، لەشێوەی ئیشكردندا بڕیارەكانیان كەوتۆتە دەست كەسێك یان بنەماڵەیەكی دیاریكراو. لەدونیا نەبووە حزبێك خۆی بەئۆپۆزسیۆن بزانێت و باسی چاكسازیی لەحوكمڕانییدا بكات، كەچی پەیكەربەندییەكەی خێزانیی بێت. ئێستا لەناو حزبەكان سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسی و ئۆرگانەكانی بڕیاردان هیچ رۆڵێكیان نەماوە، تەنها رووكەشن، جاران خەڵك ئەندامانی سەركردایەتی و مەكتەبی سیاسیان یەك یەك دەناسی چونكە لەبڕیاردان رۆڵیان هەبوو، كەچی ئێستا جگە لەكەسی یەكەمی حزب و یان چەند كەسێكی زۆر دیاریكراو كەس ئەوانی دیكە ناناسێت؟! لەدروشم و بانگەشەی هەڵبژاردنیش شێواویی و لێكچونێكی زۆر هەیە. زۆربەی حزبەكانی دەسەڵات بۆ داپۆشینی بەشێك لەكەموكوڕیی و گەندەڵییەكانی حوكمڕانی بەردەوام موزایەدەی قەومیی دەكەن، كەچی 12 ساڵ دەبێت لەپێكهێنانی حكومەتی عیراقدا پرسی جێبەجێكردنی دەستورو ماددەی 140یان نەكردۆتە مەرجی بەشداریكردن لەحكومەتەكانی بەغدا، بگرە چەند ساڵێكە پرسی بەكارهێنانی زمانی كوردی كە بەپێی دەستور زمانێكی رەسمییە لەناوچە جێناكۆكەكان گرفتی گەورەی بۆ دروستدەكرێت، كەچی نەحكومەت و نە حزبەكانی هەرێم وەك پێویست دەنگیان لێوەنایەت. جاران دروشم و بانگەشەی حزبی دەسەڵات لەئۆپۆزسیۆن جیادەكرایەوە، ئێستا ئەوەش نەماوە. هەندێجار لەدروشمەكانی بانگەشەی هەڵبژاردن، حزبی دەسەڵات هاوشێوەی ئۆپۆزسیۆن باسی شەفافیەتی داهات و یەكگرتنەوەی هێزی پێشمەرگەو چاكسازیی لەحوكمڕانیدا دەكات. حزبەكانی ئۆپۆزسیۆنیش بێئەوەی پرۆژەیەكی ستراتیژیی روون و بەدیلیان هەبێت، تەنها رەخنەدەگرن بێئەوەی هەنگاوی عەمەلیان هەبێت بۆ دروستكردنی فشار، ناچاركردنی دەسەڵات بەگۆڕینی هەڵسوكەوت و بڕیارەكانی.  دەتوانین بڵێین حزب لەكوردستان فكرو ئەجێندای ستراتیژیی و رێبازێكی روونی نییە چ بۆ حوكمڕانیی یاخود داهاتووی كوردستان، لەڕاستیدا ستراتیژییەتی حزب بۆتە رێبازی پاراستنی بەرژەوەندی بنەماڵەیەك یاخود كەمینەیەكی زۆر دیاریكراوی حوكمڕان. ئێستا بڕیاربەدەستانی حزب لەباتی ئیش بۆ ئاوەدانیی و چاكسازیی لەحوكمڕانیی بكەن، دێن تەلفزیۆنێك یان ماكینەیەكی ئیعلامیی گەورە دادەنێن بۆ هەڵگیرانەوەو گۆڕینی راستیەكان. تێچووی پرۆژە ئیعلامییەكە زۆر كەمترە لەتێچووی چاكسازییەكان. بەدڵنیاییەوە خراپبوونی بارودۆخی حزبیی لەكوردستان، لێكەوتەی هەبووە لەسەر شێوەی حوكمڕانیی هەرێم، دەبینین دامەزراوەكانی حوكمڕانی پەكیان كەوتووەو شەرعیەتیی قانونیان نەماوە، لەلایەك پەرلەمان هیچ ئەرزشی نەماوەو دامەزراوەكانی چاودێریی بەسەر حوكمڕانیی پەكیان كەوتووە، حكومەتیش هیچ پێناسەیەكی قانونیی لەخۆی ناگرێت، هیچ مەنتق و لۆژیكێكی قانونیی و دەستوریی رێ بەوەنادات ساڵێك بەسەر هەڵبژاردندا تێپەڕێت و چارەنوسی حوكمڕانیی دیار نەبێت. ئەم بارودۆخە بەگشتیی بەسەریەكەوە، نائومیدیی و بێهیواییەكی ئێجگار گەورەی لای هاوڵاتیی دروستكردووە، ئەمە وایكردووە لەماوەی 12 ساڵی رابردوو ژمارەی دەنگدەرانی هەڵبژاردنەكان زۆر كەمتر ببێتەوە، چونكە هەمووان لەوە گەیشتوون سندوقەكانی دەنگدان هیچ لەواقعی ژیانی ئابوریی و سیاسی ناگۆڕێت بەڵكو هەڵبژاردن میكانزمێكە بۆ بەردەوامبوونی حزبەكانی دەسەلاتدارو دابینكردنی بەرژەوەندی كەمینەیەكی دیاریكراو لەپەنای ئۆپۆزسیۆن بوون.

نووسین: مەحمود عەللام وەرگێڕان: یادگار عەلی فەرەنسا ماوەیەکی کەم پێش ئێستا بە فەرمی دەوڵەتی فەلەستینی ناسی، دوێنێش بەریتانیا و کەنەدا و ئوسترالیا و پورتوگالیش بە فەرمی دانیان بە دەوڵەتی فەلەستیندا نا، کە هەنگاوێک بوو دوو ساڵ لەمەوبەر نزیک بوو لە مەحاڵ.! لە هەمان کاتدا، لە لایەکی ترەوە، ئیسرائیل لەجیاتی پاشەکشێ بکات و هەوڵبدات دۆخە ئەوروپییەکە کۆنتڕۆڵ بکات و سیاسەتەکانی بگۆڕێت بۆ گونجاندن لەگەڵیدا، بە تەواوی پێچەوانەی ئەوەی کرد، ڕایگەیاند: [هیچ دەوڵەتێکی فەلەستینی بوونی نابێت]، ئێستا پلانی هەیە وەڵامی هەڵوێستە مێژووییەکەی ئەوروپا بداتەوە بە ڕاگەیاندنی سەروەری تەواوی خۆی بەسەر کەناراوەکانی ڕۆژئاوا، و لکاندنی بە ئیسرائیلەوە.! هەر ئەوەندەش نییە .. ئەوان لە ئێستادا لە پرۆسەی پاڵنانی فەلەستینییەکانن بەرەو ناوچەی مواسی لەسەر سنووری میسر، بە ڕەزامەندی ئەمریکا لەلایەن مارکۆ ڕوبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا خۆی، وەک ئامادەکارییەک بۆ جێبەجێکردنی پلانی ئاوارەکردن و پێکدادانی ڕاستەوخۆ لەگەڵ میسر.. ئەو گۆڕانکارییانەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ماوەی [48] کاتژمێری ڕابردوودا ڕوویانداوە، ڕووداوەکان بەرەو کوێ دەڕۆن و پەیوەندی نێوانیان چییە؟ یەکەم: دانپێدانانی بەریتانیا بە تایبەتی بە دەوڵەتی فەلەستین، کە دوێنێ ڕوویدا، هێمایەکی قورسی هەیە.. بۆچیی؟! چونکە ئەمە هەمان ئەو وڵاتەیە، کە لە ساڵی [1917]دا بەڵێنی باڵفۆری دەرکرد، کە بناغەی دروستبوونی ئیسرائیلی دانا، پاڵپشتی کۆچی زایۆنیستی بۆ خاکەکانی فەلەستین کرد، کە بووە هۆی داگیرکردنی تەواوی خاکەکە و کارەساتی ساڵی [1948].. جا کاتێک ئەم وڵاتە ئەمڕۆ دوای نزیکەی [100] ساڵ دێت و دەڵێت، کە دانی بە فەلەستیندا ناوە، ئەوا ئەمە تەنها هەواڵێکی ئاسایی نییە.. ئەمە ئاماژەیەکی ڕوونە، کە ئەوروپا بە شێوەیەکی قۆناغ بە قۆناغ خۆی لە باڵادەستی ئەمریکا ڕزگار دەکات، ئێستا هەوڵدەدات ڕۆڵێکی سەربەخۆ بۆ خۆی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بنیات بنێت، دوور لە سیاسەتی ئەمریکا.. جگە لەوەش، دانپێدانانی فەرەنسا لە کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان ماوەیەکی کەم پێش ئێستا، کە بەشێکی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ هەوڵەکانی نێوەندگیری دیپلۆماسی میسر، فشارێکی گەورە و ئاستەنگێکی گەورەی بۆ ئیسرائیل و ئەمریکا دروستکرد، بە ئەگەری زۆرەوە زۆربەی وڵاتانی تری یەکێتی ئەوروپا دانی پێدا دەنێن لە کاتژمێرەکانی داهاتوودا، ئەمەش لە کاردانەوەی ڕاگەیاندنەکاندا لە ئێستادا ڕوونە، کە بەشێکی زۆری درەوشانەوە و کاریگەریی سیاسی فەرەنسای گەڕاندەوە لەبەردەم ڕایگشتی جیهاندا، جەختی لە زیادبوونی کاریگەریەکەی، وەک سەرکردەیەکی ئێستای تەواوی بلۆکە ئەوروپییەکە کردەوە.. باشە پرسیارێک.. بۆچیی ئەوروپا ئێستا وایکرد؟ هۆکارەکە ئەوەیە، کە ئەمریکا لە ژێر ئیدارەی ترەمپدا هەڵوێستە مێژووییەکانی خۆی لەگەڵ ئەوروپا گۆڕیوە، ئێستا بە تەواوی سەرقاڵی ئەولەویەتەکانی ترە .. هەوڵدان بۆ سنووردارکردنی چین لە پرسی بازرگانیدا و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکەی، کە لە زیادبووندایە، لەگەڵ ئەمەشدا دڵنیابوون لە ئاسایشی کۆلۆنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی خۆی، کە ناوی ئیسرائیلە بە هەر نرخێک بێت.. تەنانەت ئەگەر ئەو نرخەش دەستبەرداربوون بێت لە ئەوروپا و ئۆکرانیا و بەجێهێشتنیان بێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕوسیا بە تەنها، کە لە ئێستاوە دەستی بە فراوانبوون و دڕندەیی کردووە، بە شێوەیەک هەڕەشەیان لێدەکات، کە پێشتر لە هیچ قۆناغێکی مێژوودا ڕووینەداوە.. لە ئەنجامدا، ئەوروپا لە ناکاو خۆی بینییەوە لە نێوان فشاری شەقامەکاندا، کە ڕۆژانە کۆمەڵکوژییەکانی غەزە لە تەلەڤزیۆنەکاندا دەبینن، لە نێوان حکومەتێکی ئەمریکیدا، کە تەنانەت ئاگربەستیش ڕەتدەکاتەوە، تەنانەت لە ڕووی سیاسیی و سەربازیشەوە لەگەڵیاندا نییە، وەک جاران، بە تەنها لە ڕووبەڕووبوونەوەی ڕووسەکاندا بەجێیهێشتوون.. هەر بۆیە ئەم هەنگاوەیان، وەک وەڵامێک بۆ سیاسەتەکانی ئەمریکا، وەک جۆرێک لە هەوڵدان بۆ لێکجیاکردنەوەی خۆیان لە ئاراستەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گرتەبەر. دووەم: ئەوەی ڕوویدا، لە ڕاستیدا، هەرچەندە ڕووداوێکی مێژوویی و زۆر گەورەیە لە هێما و واتایدا، دەرفەتی نوێ بۆ فەلەستینییەکان لە ژێر یاسای نێودەوڵەتیدا دەڕەخسێنێت، بەڵام لەسەر زەوی بووە هۆی ئەنجامێکی پێچەوانەی زۆر مەترسیدار. ئیسرائیل لەجیاتی ئەوەی هەنگاوێک بۆ هێورکردنەوە بنێت لەبەردەم فشاری نێودەوڵەتیدا، ڕایگەیاند، کە هەوڵدەدات کەناراوەکانی ڕۆژئاوا بخاتە سەر خۆی و کۆنترۆڵی تەواوی بەسەردا بسەپێنێت و بە تەواوی داگیری بکات، وەک جۆرێک لە [سزای ئەوروپا] لەسەر دانپێدانانیان بە دەوڵەتی فەلەستیندا، بۆ ئەوەی ڕێگا لە حەماس یان دەسەڵاتی فەلەستین بگرن لە دامەزراندنی دەوڵەتێک.! ئەمەش تەنها قسە نییە.. بەداخەوە پەرەسەندنەکان لەگەڵ هەر خولەکێکدا زیاد دەکەن، حکومەتی ئیسرائیل هەنگاوی کردەیی ناوە، لەوانەش پڕۆژەی [E1]، کە نزیکەی [88%]ی خاکەکانی کەناراوەکانی ڕۆژئاوا دەخاتە ژێر کاریگەریی ئیسرائیلەوە، لە ئێستاوە پەسەند کراوە، چەند کاتژمێرێک لەمەوبەر ڕاپۆرتەکان لە ڕۆژنامە ئیسرائیلییەکاندا دەرکەوتن، کە دەڵێن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا [بە دەسەڵاتی تەواو لە ترەمپەوە] ڕەزامەندی پێداون بۆ جێبەجێکردنی ئەم هەنگاوە، وەک وەڵامێک بۆ هەنگاوەکانی ئەوروپا.. باشە بۆچیی؟! چونکە ئەوان پێیانوایە دانپێدانانی ئەوروپا بە فەلەستین واتای ئەوەیە، کە فەلەستین، وەک دەوڵەتێک بوونێکی فەرمی و کاریگەرتر دەبێت لە چاوی نەتەوەیەکگرتووەکاندا، ئەمەش دەکرێت هەڕەشە لە بوونی خۆیان و شەرعیەتی دەوڵەتەکەیان بکات.. هەربۆیە دەیانەوێت هەر ئەگەرێک بۆ دروستبوونی دەوڵەتێکی فەلەستینی لەناوببەن لە ڕێگەی لەناوبردنی دەسەڵاتی شەرعی فەلەستینەوە بە لکاندنی خاکەکانی کەناراوەکان.. لەسەرووی هەموو ئەمەشەوە، پڕۆژەی سەرەکی لە چاوی ئەواندا فراوانکردنی سنوورەکانی ئیسرائیلی گەورەیە، کە ئێستا بە پاڵپشتی تەواو لە ئەمریکاوە هەوڵی بۆ دەدەن.. خودا دەزانێت چییان لە فەرمانڕەواکانی ئەمریکا گرتووە، تا ئەو ڕادەیەی، کە وای لێکردووە دەستبەرداری هەموو بەرژەوەندییەکانی لە جیهاندا بێت، بەدوایاندا بڕوات و لە هەموو شتێکدا پاڵپشتییان بکات، تەنانەت بە مافی ڤیتۆش، لە نێوەندە نێودەوڵەتییەکاندا.. [بە ئەگەری زۆرەوە دۆسیەکانی ئێپشتاین پەیوەندییەکی گەورەیان بە بابەتەکەوە هەیە].. بابەتەکە گەیشتووەتە ئەوەی، کە دوو ڕۆژ لەمەوبەر هەواڵێکی سەیر دەرکەوت، کە دەڵێت ئەمریکا پاکێجێکی یارمەتی سەربازی و چەک، کە بڕیار بوو بۆ تایوان بڕوات بە بڕی نیو ملیار دۆلار، ڕاگرتووە، پێش ئەو پەیوەندییە تەلەفۆنییەی، کە لە نێوان ترەمپ و سەرۆکی چین شی جین پینگدا ڕوویدا.. لە ئێستادا، شیکەرانی سیاسیی لە کاروباری ڕۆژهەڵاتی ئاسیادا دەڵێن، کە بە نزیکەیی نهێنی بڕیاری سڕکردنی کتوپڕی یارمەتییەکان بۆ تایوان، ئەوەیە، کە ئەمریکا ئێستا تەنانەت بە کارتی تایوانیشەوە دانوستان دەکات، لە بەرامبەر ئەوەی، کە بگاتە ڕێککەوتنێک لەگەڵ چین، کە فشارە بازرگانی و ئابوورییەکانی چین لەسەری کەمێک کەمبکاتەوە، لە بەرامبەر ئەوەی، کە زیاتر لەگەڵ ئیسرائیلدا تەرکیز بکات.! واتا ئەمریکا دوای ئەوەی دەستبەرداری ئەوروپا بوو و بۆ ڕووسیای بەجێهێشت، تەنانەت لەگەڵ چینیشدا یارییەکەی هێور دەکاتەوە، بۆ ئەوەی بە تەواوی لەگەڵ ئیسرائیلدا تەرکیز بکات..  پوختەی باسەکە ئەوەیە، کە ئیسرائیل ئێستا شەپۆلی دانپێدانانە ئەوروپییەکان، وەک بیانوویەکی ناوخۆیی بەکاردەهێنێت بۆ لکاندنی تەواوی کەناراوەکانی ڕۆژئاوا، بە ڕەزامەندی تەواو لە ئەمریکاوە.. هێشتا لە هەنگاوەکانی خۆیدا بەردەوامە لەسەر ڕێگەی ئاوارەکردنی فەلەستینییەکان لە کەرتی غەزە بەرەو سنوورەکانی میسر، کە لە ئێستادا گەورەترین ئاستەنگی ئەمنییە بۆ میسر لە مێژووی نوێیدا.. بەهۆی ئەمەوە میسر گەورەترین ژمارەی هێز و سیستەمی بەرگری ئاسمانی لەسەر سنوورەکان کۆدەکاتەوە لە دوای جەنگی تشرینی یەکەمەوە.. دواجار، پرسیار ئەوەیە چیی ڕوودەدات دوای ئەم هەنگاوانە؟ کاردانەوەی ناتانیاهۆ لەسەر ئەم گۆڕانکارییانە چیی دەبێت، کە گوتی دوای گەڕانەوەی لە ئەمریکا دەستی پێدەکات؟! لە ڕۆژانی داهاتوو هەنگاوەکانی سەرەتای ئەو ڕووداو و گۆڕانکارییانە دەردەکەون.

سەرچاوە: میدیای پەنجەرە دوای تێپەڕبوونی 11 ساڵ بەسەر کۆمەڵکوژی ئێزدییەکان لە گوندی کۆجۆی سەر بە قەزای شەنگال، هێشتا گوندەکە ئاوەدان نەکراوەتەوە و دانیشتوانەکەی نەگەڕاونەتەوە، کەسایەتییەکی گوندەکەش دەڵێت دۆخی دەروونی و خاپووور بونی گوندەکە ڕێگرە لە گەڕانەوەیان. گوندە کۆمەڵکوژ کراوەکە دانیشتوانی ئێزدی لە گوندی کۆجۆ لە قەزای شەنگال، پشکی شێری کردەوەکانی داعشیان بەرکەوت، کاتێک چەکدارانی ئەو ڕێکخراوە لە ڕۆژی 3ـى مانگی 8ـى 2014، هێرشیانکردە سەر گوندەکە، سەدان کوڕی گەنج و پیاویان کۆمەڵکوژ کرد، سەدان منداڵیشیان لە دایکیا جیاکردەوەو سەدان کچیشیان ڕفاند. شێخ نایف جاسۆ، کەسایەتی گوندی کۆجۆ، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: 512 کەسی دانیشتووی گوندی کۆجۆ لە هێرشی چەکدارانی داعش دا شەهید بوون. وتیشی: ژمارەیەکی زۆر لە دانیشتوانی گوندەکە لەلایەن داعشەوە ڕفێنران، بەشێکیان ئازادکراون، بەڵام هێشتا بەشێکی تریان چارەنوسیان نادیارە. له‌كۆمه‌ڵكوژییه‌وه‌ بۆ ئاوارەیی دوای تێپەڕبوونی 11 ساڵ بەسەر هێرشەکانی داعش دا بۆ سەر گوندی کۆجۆ، هێشتا دانیشتوانی گوندەکە نەگەڕاونەتەوە و لە ئاوارەییدا دەژین، گەڕانەوەشیان بۆ زێدی خۆیان بە ئەستەم دەزانن. بەپێی داتا فەرمییەکان، پێش هێرشی داعش 744 کەس لە چوارچێوەی 225 خێزان دا لە گوندی کۆجۆ ژیاون، بەڵام ئێستا گوندەکە چۆڵە و هیچ خێزانێکی تێدا نییە، بەشی زۆری دانیشتوانەکەی لە شەنگال و ناوچەکانی ترن، بەشێکیشیان کۆچیان بۆ دەرەوەی عێراق کردووە. شێخ نایف جاسۆ، کەسایەتی ئێزدی گوندەکە، وتی: گوندی کۆجۆ خاپور بووە و دەستی ئاوەدانی بۆ درێژ نەکراوە، هەروەها دانیشتوانەکەشی لە ڕووی دەروونییەوە ناتوانن بگەڕێنەوەو نایانەوێت برینەکانیان بکولێتەوە. شایەتحاڵی تاوانێکی مێژوویی لەچەند ساڵی ڕابردوودا، نادیە موراد براوەی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئاشتی، دەستپێشخەرییەکی بۆ دروستکردنی گوندێکی نوێ بەدووری 4 کم لەگوندی کۆجۆ خستەڕوو، ئەوەش لە پێناو مانەوەی شوێنەواری هێرشی داعش وەکخۆی. سەرباری دەستپێشخەرییەکەی نادییە موراد، بەڵام هێشتا گوندە نوێیەکە دروست نەکراوەو گوندی کۆجۆش کە شوێن دەستی داعشی هێشتا پێوە دیارە بە خاپوور کراوی لەلایەن دانیشتوانەکەیەوە جێهێڵراوە. یەکێک لەو ژنانەی لەلایەن داعشەوە دەست درێژی کراوتە سەر، ئاماژەبەوەدەکات ئەگەر گوندەکەشیان دروست بکرێتەوە ناتوانن بگەڕێنەوە، چونکە چاویان بەرایی نادات لە ماڵێکدا بژین کە 19 کەسی تێدابووەو سەرجەمیان کوژراون. حەکیمە تەها، کە ئێستا دانیشتووی ئەڵمانیایە و لە مانگی حەوتی ساڵی 2023 سەردانی گوندی کۆجۆی کردووە، به‌ نیگه‌رانییه‌وه‌ دەڵێت: "ناتوانین لە کۆجۆ بژین."

نووسین: خەبات کوردە ئەردۆگان پاشی شەش ساڵ خەریکە دەگاتەوە کۆشکی سپی و بەو هیوایەی دۆناڵد تڕەمپ هاوشێوەی زیلینسکی مامەڵەی لەگەڵ بکات ! بۆچی تۆم باراک لە ناو بارەگای وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا خاتو سینامی نوێنەری هەسەدەی لە ئەمەریکا بە ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا و وەفدی یاوەری ناساند ؟ بۆچی شەیبانی سەردانی ئیبراهیم حەمادەی کۆنگرێسمانی ئەمەریکی بە ئەسڵ کوردی سوریا کرد ؟ هەر بە ڕاست کامپ دێڤدێکی تازە دوو بارە دەبینینەوە دەربارەی سوریا ؟ بۆ وەڵامی ئەو پرسیارانە دەبێ یەکەم جار لە بیری نەکەین کە تورکیا چەندین ساڵە داوای ئەو فڕۆکە F35  ە ئەمەریکیانە دەکات کە پێشەکی پارەکەیان داوە و کۆنگرێس ڕازی نەبوو بە ڕادەست کردنی بۆ تورکیا . بۆ ئەو مەبەستەش پێدەچێ ئەردۆگان ڕازی بووبێ لە جیاتی ئەوە هەندێ فڕۆکەی بۆینگ و F16 و پارچەی یەدەگی ئەو فڕۆکانە وەربگرێ بەرامبەر ئەو سێ ملیار و نیوەی کە دەیانویست ببنە خاوەنی چەندین فڕۆکەی ف ٣٥ . لێرەدا پرسیارە گرنگەکە ئەوەیە ئایا ئەردۆگان لە بارەگای UN دان بەخۆیدا دەگرێت یان هێرشێکی توند دەکاتە ئیسڕائیل و ناتانیاهۆی سەرەک وەزیرانی ئیسڕائیل ؟ یان دیدارەکەی تڕەمپ کارێکی وای لێدەکەوێتەوە کە دەمی ئەردۆگان ببەستن و هیچی تر هێرش نەکاتە سەر جوولەکە ! ئەحمەد شەڕعیش گەیشتۆتە نیویۆرک و ئەویش وەکو سەرۆکی کاتی سوریا بۆی هەیە وتارێک بخوێنێتەوە . دوا بە دوای ئەوە دوور نیە ئەویش لە کۆشکی سپی بۆ جاری دووەم چاوی دۆناڵد تڕەمپ بکەوێ . هیچ بە دوریشی مەزانن کە هاوشێوەی کامپ دەیڤد لە کۆشکی سپی مەراسیمی ڕێککەوتنی لە گەڵ ئیسڕائیل بۆ ڕێکنەخرێ و شەڕع و ناتانیاهۆش دەست نەخەنە ناو دەستی یەکتری . هەموو ئەو جوڵانە دەکرێنە قوربانی ئەو ڕێککەوتنەی ئیسڕائیل و سوریا و جارێکی کە هیچ گروپ و لایەنێکی ئیخوانی و شیعەی توندڕەو نامێنن لە سوریا بە ئیسڕائیل بڵێن بەری چاوت بە کلە . لە داهاتوشدا نۆرەی عەلەویەکان و هێزەکانی هەسەدە دێت بۆ ئەوەی ئەوانیش بە ڕێککەوتنێک سوریا ببێتە دەوڵەتی فیدڕاڵی و وشەی ئەلعەڕەبیە لە کۆمارەکەیان لا بدرێ .!

نووسین: ئیبراهیم حمێدی وەرگێڕان: یادگار عەلی ئەمڕۆ ٢١-٩-٢٠٢٥ ئەحمەد شەرع دەگاتە ئەمەریکا و چوار ڕۆژ دەمێنێتەوە و چاوەڕێدەکرێت چاوی بە ترەمپ بکەوێت .. بڕیارە ناتانیاهۆش کۆبوونەوەیەکی یەکلاکەرەوە لەگەڵ کابینەکەی لەبارەی ڕێککەوتنی ئەمنی لەگەڵ سوریا ئەنجام بدات. هەفتەی ڕابردوو گفتوگۆکانی نێوان وەزیری دەرەوەی سووریا، ئەسعەد شەیبانی و وەزیری کاروباری ستراتیژیی ئیسرائیل، دێرمەر بە سەرپەرشتی تۆم باراک. بەڕێوەچوو. گفتوگۆکان لە لەندەن ئەنجامدران و بۆ ماوەی پێنج کاتژمێر بەردەوام بوون. دێرمەر نزیکە لە بنیامین ناتانیاهۆ، باراک نوێنەری دۆناڵد ترامپە. ئامانج لە کۆبوونەوەکان گەیشتن بوو بە ڕێککەوتنێکی ئەمنی بۆ ئیمزاکردنی لە پەراوێزی سەردانەکەی شەرع بۆ نیویۆرک.  ئیسرائیل ڕەتیدەکاتەوە بگەڕێتەوە بۆ [لێکجیاکردنەوەی هێزەکان]ی ساڵی [1974] و گەڕانەوە بۆ هێڵی [7]ی کانوونی یەکەم و پێشنیارێکی نووسراوی لە ڕێگەی باراکەوە پێشکەش کردووە.  ئیسرائیل ئەم خاڵانەی دەوێت: ١- مانەوە لە بنکەی چاودێریی جەبەل شێخ و دەوروبەری. ٢-فراوانکردنی ناوچەی بێفڕۆکەوانی. ٣-دروستکردنی سێ ناوچەی قەدەغەکراو. ٤-ڕێکخستنی ئەمنی، کە بگاتە دەوروبەری دیمەشق. ٥-کۆنترۆڵی ئاسمانی لە باشووردا. ٦-ڕێڕەوی ئاسمانی بۆ سنووری عێراق بۆ گەیشتن بە ئێران. ٧-ئامادەیە بۆ هەندێک کشانەوە. سازشی تەواو لە جولان، وەک ڕێگایەک بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ دیمەشق. سووریا ئەم خاڵانەی دەوێت:  ١-کاراکردنی ڕێککەوتنی لێکجیاکردنەوەی هێزەکانی ساڵی [1974].  ٢-کشانەوەی ئیسرائیل لەو خاکانەی، کە دوای ڕووخانی ئەسەد لە [8]ی کانوونی یەکەم داگیریکردووە. ٣-ئامادەیە بۆ ڕێککەوتنێکی ئەمنی نوێ، کە ئاسایشی ئیسرائیل و سەروەریی سووریا لەبەرچاو بگرێت. ٤-بەستنەوەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان و بەشداریکردن لە ڕێککەوتنەکانی ئیبراهیمی بە داهاتووی جۆلانەوە. ٥-ڕێزگرتن لە بواری ئاسمانی سووریا. ٦-هێزەکانی نێودەوڵەتی [ئەندۆف] چاودێری جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکە بکەن. ئەمریکا پێشنیازی ئەم خاڵانە دەکات: ١- بەردەوامبوونی گفتوگۆکان. ٢- ڕێکخستنی ئەمنی نوێ، کە لە [لێکجیاکردنەوەی هێزەکانەوە] دەستپێبکات. ٣- پشتیوانیکردن بە دابینکردنی گەرەنتییە ئەمنییەکان و ڕێوشوێنەکانی ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە. ٤- وڵاتانی ڕۆژاوا پشتیوانی لە سوپای سووریا و هێزەئەمنییەکان بکەن بۆ ئەوەی لە باشووری سووریا پیشەیی بن. هەوڵ و گوشارەکان بۆ [ڕاگەیاندنی بنەماکان] لە نێوان سووریا و ئیسرائیل، ئەگەر نەتوانرێت ڕێککەوتنێکی ئەمنی نوێ ئەنجام بدرێت. شەرع ئێوارەی چوارشەممە بە ڕۆژنامەنووسانی لە دیمەشق ڕاگەیاند: گفتوگۆکان لەگەڵ ئیسرائیل ڕەنگە [لە ڕۆژانی داهاتوودا] ئەنجامی لێبکەوێتەوە. شەرع: ئیسرائیل زیاتر لە هەزار هێرشی ئاسمانی و زیاتر لە [400] دەستدرێژیی زەمینی بۆ سەر سووریا ئەنجامداوە، لەوەتەی ئەسەد ڕووخاوە. پڕۆژەی ڕێککەوتنێکی ئەمنی سووری-ئیسرائیلی لە باکۆ لە مانگی تەممووزدا تەواو کرا، بەڵام ڕووداوەکانی سوەیدا وێران و بێ کاریگەری کرد. سیناتۆر لینسی گراهام پێشنیاز دەکات: هەڵوەشاندنەوەی [یاسای قەیسەر] لە بەرامبەر ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل و بە فەرمی بەشداریکردنی سووریا لە هاوپەیمانێتیی نێودەوڵەتی دژی داعش بێت.شەرع وتاری سووریا لە کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە [24]ی ئەیلوول پێشکەش دەکات. سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی سووریا بە [فرانس پرێس]ی ڕاگەیاند: پێشکەوتن لە گفتوگۆکان لەگەڵ ئیسرائیلدا هەیە و ڕێککەوتنی یەک لە دوای یەک پێش کۆتایی ئەمساڵ لەگەڵ لایەنی ئیسرائیلی دەبێت. وتیشی [بە پلەی یەکەم ڕێککەوتنی ئەمنی و سەربازین].

ئامادەکردن: هاوڵاتی کوردەکان لە مێژووی هاوچەرخ و نوێدا، گەورەترین نەتەوەی جیهانن کە هەتا ئێستا بەبێ دەوڵەتێکی سەربەخۆ و دانپێدانراوی نێودەوڵەتی ماونەتەوە. سەدەی بیست، سەدەی خەباتی سیاسیی و چەکداریی کورد بووە لەپێناوی ئەو مافەدا، مافی دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ. لەو پێناوەدا گەلێک شۆڕش و ڕاپەڕینیان ئەنجام داوە لە هەر کونج و قوژبنێکی نیشتمانەکەیان، کوردستان.  لە گوندێکی بچووک و دوورەدەستەوە تا دەگات بە شارە گەورەکان و تەنانەت لە دەرەوەی نیشتمانی خۆیان کە بەشێک لە کوردەکان بە هۆکاری جیاواز، پەڕاگەندە بوون بە مەملەکەتان و وڵاتانی دنیادا، لەو پێناوەدا تێکۆشاون.  لە سەدەی بیستدا چەندین ئەزموونی دەسەڵاتدارێتیی و دەوڵەتداریی لە شانشینیی و کۆمارییەوە لەلایەن کوردەکانەوە لە ناوچە و بەشە جیاجیاکانی کوردستان دامەزرێنراون.  لە دوای ئەزموونەکانی، هەر یەک لە شانشینی کوردستان لە شاری سلێمانی لە ساڵی ١٩٢١ و هەروەها کۆماری ئارارات لە شاری ئاگری لە ساڵی ١٩٢٧، کۆماری کوردستان کە بە کۆماری مهابادیش ناودەبرێت لە شاری مهاباد، یەکێک لەو ئەزموونە گرنگ و درەوشاوانەیە.  بفەرموون لەو بارەیەوە ڕاپۆرێک:  دامەزراندنی کۆماری کوردستان لە شاری مهاباد لە ساڵی ١٩٤٦، لە ڕەهەندی مێژوویی و سیاسییدا، یەکێک لە گەورەترین پەیامەکانی مێژووی کوردان بوو. ئەو سەرهەڵدانە لە ماوەیەکی کەم ڕووی دا، بەڵام بۆ هەموو کوردستان و جیهان متمانەیەکی گەورە و کرێدیتێکی بەرزی بەخشی بە بابەتی مافی چارەی خۆنووسین و خودبڕیاریی بۆ نەتەوەی کورد لە هەر بەشێک و پارچەیەکی نیشتمانەکەی.  زەمینەی دامەزراندنی کۆمارەکە لە دوای جەنگی جیهانی دووەم دروست بوو، کاتێک کاریگەرییە سیاسییە نێودەوڵەتییەکان لە ناوچەکەدا تێکەڵ بوون.  سەرباری هەلومەرجی سیاسیی نێودەوڵەتیی و ناوچەیی، ناڕەزایەتیی کوردەکان لە سیاسەتەکانی دەوڵەتی ئێران هۆکاری دامەزراندنی کۆمار بوون. هەروەها هۆکارێکی دیکەی بنەڕەتی بۆ ڕەخساندنی زەمینەی سەرهەڵدان و دامەزراندنی کۆماری کوردستان بریتی بوو لە مێژووی سیاسیی و باکگراوندی حزبی و ڕێکخراوەیی ڕێبەرانی کۆمار کە لە حزبی دیموکراتی کوردستان کە ساڵێک لەوەپێش واتا لە ساڵی ١٩٤٥ دامەزرابوو کە ئەویش ڕیشە و پێشینەی لە کۆمەڵەی ژێ کاف واتا کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستانەوە سەرچاوەی گرتبوو.  لە کەسایەتییە گرنگەکانی دامەزرێنەرانی کۆمار، پێشەوا قازی محەممەد وەک سەرۆکی کۆمار و سەرکردەیەکی متمانەپێکراوی نیشتمانخواز، ڕۆڵی سەرەکی هەبوو. هاوبەشانی دیکەی گرنگ و کاریگەر هاوشان و پاڵپشت بۆ پێشەوا لە دامەزراندنی کۆماردا، کەسایەتییە نیشتمانخوازەکانی وەک سەید رەحیم، حەسەن قازی و چەندانی دیکە بەشدار بوون کە هەر یەکەیان لە بوار و لایەنێکەوە کاریگەریی خۆیان هەبوو.  یەکەم ڕێکەوتی دامەزراندن بە شێوەی بەیاننامەی "دامەزراندنی کۆماری کوردستان" لە ٢٢ی کانونی دووەمی ١٩٤٦ لە مەیدانی چوارچرا لە مهاباد خوێندرایەوە.  کۆبوونەوەی جەماوەرێکی زۆر و بەشداریکردنی خەڵک لەو ڕۆژەدا لە مەیدانی چوارچرا، نیشانەیەکی بەرچاو بوو لە یەکگرتوویی خەڵک و هەستی کوردانە و نیشتمانخوازانەی ئەوان بۆ دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان. ئەو ڕۆژە وەک مێژوویەکی نیشتمانخوازانە و شانازیی بۆ کوردان تۆمار کرا. کۆماری کوردستان بەشێوەیەکی سەرەکیی، ناوچەی موکریانی دەگرتەوە و پایتەختەکەی شاری مەھاباد بوو. بێجگە لە مەھاباد، شارەکانی بۆکان، شنۆ، پیرانشار، سەردەشت و نەغەدە بەشێک لە کۆماری کوردستان بوون. پەیوەندیی کۆماری کوردستان لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت و کۆماری ئازەربایجان، بە مەبەستی پشتگیری سیاسی و لوجستیکی، هەنگاوی سەرەتای هەوڵی سیاسیی و دیپلۆماسیی نێودەوڵەتی بوو بۆ جێگیرکردنی دامەزراندنەکە.  دەوڵەتی ئێران هەوڵی زۆریدا شکست بە هەوڵە سیاسیی و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی کۆماری کوردستان بهینێت و کۆمارەکە تێک بدات. کۆمارەکە لە چەندین وەزارەت پێکهاتبوو وەک وەزارەتی ناوخۆ، وەزارەتی دارایی، وەزارەتی پەروەردە، وەزارەتی بەرگریی و چەندین وەزارەتی دیکە.  بەشێکی زۆر لە خەڵکی زانا و خوێندەوار و کەسایەتییە گرنگ و کاریگەرەکانی کوردستانی باشوور بەشداربوون لە کۆماری کوردستاندا. لەوانەش ژەنەڕاڵ مستەفا بارزانی کە سوپایەکی گەورەی لەگەڵ خۆی لە کوردستانی باشوورەوە بردبوو و دواتر بوو بە سەرکردەی بەشێکی گەورە لە سوپای کۆماری کوردستان. بەداخەوە، تەمەنی ئەم کۆمارەی کە ئومێدی کوردانی هەر چوار پارچەی کوردستان بوو، نەگەیشتە ساڵێکی تەواو و بە چەندین هۆکاری جیا جیا ئەو تروسکەیەی هیوای کوردانیش بەرەو خامۆشیی ڕۆیشت. هۆکارەکانی ڕووخانی کۆمار زۆر بوون: لەلایەک، فشاری ئێران و پشت تێکردنی سۆڤییەت لە کۆمار و نەبوونی پشتگیریی نێودەوڵەتیی لە هۆکارە بەرچاوەکان بوون. ڕووخانی کۆماری کوردستان بە هێرشی سەربازیی لەلایەن سوپای دەوڵەتی ئێرانەوە بوو، کە لە ١٥ ی کانوونی یەکەمی ١٩٤٦ کۆتایی بە کۆماری کوردستان هێنرا. قازی محەممەد و هاوەڵانی لە مەیدانی چوارچرای مهاباد لە ١٥ ی ئازاری ١٩٤٧ لە سێدارە دران، کە تەواوی کوردان لە تەواوی کوردستان بەڕۆژێکی شووم و سەختیان هەژمار کرد و بە حەسرەت و غەمبار بوون.   بەڵام کاروانی خەبات و ڕێگای بەرەو ماف و ئامانجەکانی گەلی کوردستان هەر بەردەوام و پڕ خەباتکارانی سەربەرز و شۆڕشگێڕانی دڵ پڕ لە شکۆمەندیی و ئازادیی بووە و هەروا بەردەوامیی هەیە.

نووسین: فەراج ئیسماعیل وەرگێڕان: یادگار عەلی نیگەرانییەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل لە پڕۆژەی ناوەکیی ئێران، کە ڕەنگە بۆمبێکی ناوکیی لێبکەوێتەوە، لەناکاو خۆی لەبەردەم بۆمبێکی ناوکیی پاکستانیدا دەبینێتەوە، کە چەند میلێک لە [ئیسرائیل]ەوە دوورە. ئیدارەی ترەمپ و حکومەتە توندڕەوەکەی ناتانیاهۆ چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم گۆڕانکارییە نوێیەدا دەکەن؟ بژاردەکان لەبەردەم وڵاتانی کەنداو کەمن. قەتەر هەڵیبژارد پەیوەندییە ئەمنییەکانی لەگەڵ هاوپەیمانەکەی، واشنتۆن، قووڵتر بکاتەوە، کە واشنتۆنیش هانی هاوپەیمانەکەی دیکەی [ئیسرائیل] دا بۆ هێرشکردنە سەری. سعودیە ڕووی لە وڵاتێکی ئیسلامیی خاوەن چەکی ناوەکی کردووە، ئەویش پاکستانە. شیکەرەوە ناوچەییەکان بە تۆڕی [CNN] یان ڕاگەیاندووە، کە وڵاتانی عەرەبی کەنداو بە بژاردەی سنووردارەوە بەستراونەتەوە. هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر دەوحە، نیگەرانییە ڕیشەدارەکانی سەرکردەکانی کەنداوی لەبارەی پابەند نەبوونی واشنتۆن بە بەرگریکردن لێیان، زیاتر کردووە، هەروەها ترسەکانیان لە هەڵسوکەوتە بێپەرواکەی ئیسرائیل بە سوپاکەیەوە لە سەرانسەری ناوچەکەدا. پێدەچێت ڕیاز واشنتۆنی لە ڕێککەوتننامەی بەرگریی پاکستان ئاگادار کردبێتەوە، پاش ئیمزاکردنی، بەپێی ڕۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمز. ڕیاز پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ هیندستان، ڕکابەری پاکستان لە باشووری ئاسیا، پاراستووە، کە یەکێکە لە دابینکەرە سەرەکییەکانی نەوت بۆی. ئەم ڕێککەوتنە چوار مانگ دوای ئەوە دێت، کە پاکستان و هیندستان لە مانگی ئایاری ڕابردوودا لێدانی ئاسمانی و موشەکی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان ئاڵوگۆڕ کرد، کە هەردوو هێزە ناوکییەکەیان خستە لێواری جەنگێکی گشتگیرەوە. ڕیاز هیوای خواستبوو ڕێککەوتنێکی بەرگریی لەگەڵ ئەمریکا ئەنجام بدات، هاوکات لەگەڵ هاوکاریکردنی پلانە ناوکییەکانی واشنتۆن، وەک بەشێک لە گرێبەستێکی گەورە، کە دەبووە هۆی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل. دوای ئەوەی پاکستان یەکەم تاقیکردنەوەی ناوەکیی خۆی لە ساڵی [1998] ئەنجامدا، کە بووە هۆی سەپاندنی سزای نێودەوڵەتی و دابڕانی دیپلۆماسی، ڕووی لە هاوپەیمانە کۆنەکەی کرد: شانشینی عەرەبستانی سعودیە، بۆ داوای یارمەتی. خالید مەحمود، باڵوێزی ئەو کاتەی پاکستان لە ڕیاز، داوای کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی لەگەڵ شا فەهد کوڕی عەبدولعەزیز کرد، کە ناڕەزایەتی دەربڕی لەسەر تاقیکردنەوە ناوکییەکە، بەڵام بەڵێنی [3.4] ملیار دۆلار پشتیوانیی بۆ پاکستاندا، کە ئەو پارەیە یارمەتی ئیسلام ئابادیدا بۆ ئەنجامدانی تاقیکردنەوەیەکی ناوەکیی دووەم. ئەو ساتە بەشداریی لە شێوەگرتنی ڕۆڵی پاکستان کرد، لە چاوی زۆرێکدا، وەک قەڵغانێکی ناوەکیی ڕاستەقینە بۆ شانشینەکە. کاتێک سعودیە و پاکستان ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو ڕێککەوتننامەیەکی بەرگریی هاوبەشیان ئیمزا کرد، ئەمە شیکارییەکانی دووبارە گەرم کردەوە لەسەر ئەوەی ئایا ڕیاز بە فەرمی دەکەوێتە ژێر چەتری ناوکیی ئیسلام ئاباد و چۆن ئیسرائیل مامەڵە لەگەڵ ئەمەدا دەکات .. ئایا کۆگای ناوەکیی پاکستان دەبێتە ئامانجی سەرەکیی. بێهیوابوون لە ترەمپ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوز لە مانگی ئەیلولی [2023]، شازادە محەمەد بن سەلمان، ڕایگەیاند، کە ڕیاز ڕەنگە [چەکەکانی لە ئەمریکاوە بۆ شوێنێکی دیکە بگوازێتەوە]. کاتێک ترەمپ گەڕایەوە کۆشکی سپی، سعودیە هیوای بەوە نوێ کردەوە. ڕیاز فەرشی شاهانەی مۆر بۆ یەکەم گەشتی نێودەوڵەتیی لە خولی دووەمی سەرۆکایەتییەکەیدا ڕاخست، بەڵام ڕێککەوتننامەی بەرگرییەکە، کە ڕیاز بەدوایدا دەگەڕا، هێشتا نەکراوە. تۆڕی [CNN] دەڵێت: لە هەمان گەشتدا، ترەمپ بە ئاشکرا بەڵێنی [پاراستنی] قەتەریدا، دوای ئەوەی وڵاتانی کەنداو بەڵێنیاندا ترلیۆنەها دۆلار بڕێژنە ناو ئابووریی ئەمریکاوە، بەڵام ئەمە ڕێگریی لە یەکەم لێدانی ڕاستەوخۆی ئێران بۆ سەر وڵاتێکی کەنداو نەکرد و شکستی هێنا لە ڕێگریکردن لە یەکەم لێدانی ئیسرائیل بۆ سەر وڵاتێکی کەنداو – کە هەردووکیان لە ماوەی چەند مانگێکدا لە قەتەر ڕوویاندا. میوانداریکردنی قەتەر بۆ بنکەی ئاسمانیی عودەید، گەورەترین بنکەی سەربازیی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، وەک ڕێگرێک سەیر دەکرا بۆ وڵاتێکی بچووک، بەڵام دەوڵەمەند، کە بە ڕکابەری گەورەتر و بەهێزتر دەورە دراوە، کە هەرگیز نەیدەتوانی لە هێزی سەربازیی و ئارەزووەکانیاندا ڕکابەرییان بکات. بەڵام ئەمساڵ سنوورەکانی ئەو پارێزگارییەی ئاشکرا کرد .. لە ئەنجامدا سنوورەکانی پارێزگاری واشنتۆن لە دۆستەکانی بە گشتی. بنکەکە بووە بارگرانییەک کاتێک ئێران لە مانگی حوزەیراندا کردییە ئامانج، لە وەڵامی لێدانێکی ئەمریکا لە دامەزراوە ناوکییەکانی ئێران. هەر لەم مانگەدا، بارگرانییەکی دیکەی ئاشکرا بوو، کاتێک ئیسرائیل لە دەوحە حەماسی کردە ئامانج، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی سەرەڕای گرنگیی ستراتیژیی، بوونی سەربازیی ئەمریکا لە کەنداو ڕەنگە ئەو قەڵغانە نەبێت کە پێشتر وا دەزاندرا. بەڵام قەتەر بژاردەیەکی جگە لە واشنتۆن نەدۆزییەوە. لە کاتێکدا بژاردەی پاکستان بۆ سعودیە پرسیار دروستدەکات سەبارەت بە پەسەندکردنی واشنتۆن بۆ ڕێککەوتنێکی سەربازیی لە نێوان گەورەترین هاوپەیمانی لە کەنداو [سعودیە] و پاکستان، کە چەکەکانی [81%] پشتی بە چەکی چینی بەستووە. چۆن چەکەکانی ئەمریکا، کە سەرجەم چەکەکانی سعودیە پێکدەهێنێت، لەگەڵ چەکەکانی چینیدا تێکەڵ دەبن، کە پاکستان پێی دابین دەکرێت؟ .. هاوردەکانی پاکستان لە چەکی ئەمریکی لە ساڵی [2006]دا [36%] بووە و لە ساڵی [2024]دا بۆ [0%] دابەزیوە.

هەرچەندە بەرپرسانی ئێران و ئیسرائیل هەڕەشەکانیان بۆ سەر یەکتری بەردەوامە، بەڵام پێشبینییەکان بۆ ئەگەری هەڵگیرسانەوەی شەڕ جیاوازن، هۆکاری جیاوازی پێشبینییەکان بۆ پێداگیری ئیسرائیل و بەرەنگاری ئێران دەگێڕدرێتەوە. شەڕ یان دانوستان؟ لەکاتێکدا بەشێک لە چاودێرانی سیاسی، سەرهەڵدانەوەی قۆناغێکی تری شەڕ لە نێوان ئێران و ئیسرائیل بە حەتمی دادەنێن، بەڵام هەندێکی تر لە پێشبینییەکان بەو ئاراستەیەن ڕێگەی فشاری زیاتر لە دژی ئێران دەگیرێتەبەر نەک شەڕ. عەلی خامنەئی، ڕابەری باڵای ئێران، ڕایگەیاند: سەردەمی شەڕ یان ئاشتی بەسەرچوو، دەبێت ڕێگەی شەڕ یاخود دانوستان بگیرێتەبەر. لە قۆناغی یەکەمی شەڕدا، هەرچەندە ئیسرائیل ژمارەیەکی زۆر لە سەرکردە سەربازییەکانی ئێرانی کوشت و ئاسمانی وڵاتەکەی کۆنترۆڵکرد، هەروەها زیانی گەورەی بە وێستگە ئەتۆمییەکان گەیاند و دەستی گەیشتە ناوخۆی ئێران، بەڵام جۆری وەڵامدانەوەکانی ئێرانیش مایەی فشارێکی گەورەبوو بۆ ئیسرائیل. هەرچەندە بەشێک لە چاودێران سەرهەڵدانەوەی شەڕ بە ئەگەرێکی زۆر نزیک دەبینن، بەڵام بەشێکی تر پێیانوایە وڵاتانی ڕۆژاوا کارتی گوشاری زیاتری ئابووری و دەستوەردان لەکاروباری ناوخۆیی ئەو وڵاتە بەکاردەهێنن. ئەوانەی ئەگەری سەرهەڵدانەوەی شەڕ بەدوو دەزانن، پێیانوایە ئێران لە قۆناغی یەکەمی شەڕدا هێزی خۆی بەکارهێناوە و زیانی بە ئیسرائیل گەیاندووە، وای بۆ دەچن شێوازی فشارەکانی سەر ئێران گۆڕانکاری بەسەردا بێت، بەتایبەت دوای ئەوەی ئێرانییەکان جەختیانکردەوە لەوەی هێشتا موشەکی نوێ و سەردەمیانەیان بەکارنەهێناوە. قۆناغی یەکەمی شەڕ کۆتاییهات، بەڵام نە ئێران خۆی بە دۆڕا و شکستخواردوو دەزانێت، نە ئیسرائیلیش خۆی بە براوەکەی شەڕەکە دادەنێت، بۆیە بەڕای چاودێران قۆناغێکی تری پڕ لە کێشمەکێشی نێوان ئەو دوو وڵاتە بەڕێوەیە، پرسیارەکە ئەوەیە قۆناغی داهاتوو جەنگێکی گەورەتر ڕوودەدات، یاخود جۆری شەڕی نێوانیان گۆڕانکاری بەسەردا دێت؟ کارتەکانی گوشاری ڕۆژاوا: ئابووری یان دەستوەردان؟ لەکاتێکدا ئیسرائیل خواستی ڕووخاندنی ڕژێمی ئێرانی هەیە و گوێ بە لێکەوتەکانی ڕووخانی ڕژێمەکە نادات، بەڵام ئەمەریکا و ئەوروپا وردتر دیراسەی دۆخی ئەو وڵاتە لە دوای ڕوودانی هەر گۆڕانکارییەک دەکەن. ئیسرائیل بۆ بەدیهێنانی پلانە ستراتیژییەکانی گوێ بە "کاولکاری" وڵاتان نادات، بۆیە ئێران بەلای ئەو وڵاتەوە مایەی مەترسییەو دەیەوێت کۆتایی بەم مەترسییە بهێنێت، تەنانەت ئەگەر ئەنجامی شەڕو گۆڕانکارییەکانیش بە وێرانبوونی ئێران کۆتاییان هاتبێت. لەکاتێکدا ئەمەریکا و وڵاتانی ئەوروپا قۆناغی داهاتووی هەر وڵاتێک دیراسە دەکەن، پێش ئەوەی دەست بۆ بەکارهێنانی کارتەکانیان لە دژی ئەو وڵاتە بەرن، ئەمەش وایکردووە پلان و هەنگاوەکانیان جیاوازتر بێت لە ئیسرائیل. ئەگەری ڕوودانی جەنگی نێوخۆیی، ئاوارەبوونی هەزاران هاوڵاتی، دەستوەردانی تورکیا لە ڕێگەی تورکەکانی ئێرانەوە، نەبوونی هێزی جێگرەوەو زۆر فاکتەری تر، ئەو فاکتەرانەن کە ئەمەریکا و ئەوروپا لە پەلەکردن لە دەستبردن بۆ ئێران دەترسن. ڕەنگە گرنگترین کارت بە ئەمەریکاو ئەوروپا بۆ خۆ قوتاکردن لە کێشەی ئێران و گۆڕانکاری لە دەسەڵاتی ئەو وڵاتە، گۆڕانکاریکردن بێت لە نێو سیستەمی دەسەڵاتی ئەو وڵاتەدا، ئەمەش ئێران لە وێرانکاری و داڕووخانی دام و دەزگاکانی دەپارێزێت. خه‌ڵكى ئێران: ناسیۆنالیزم لە کاتی قەیراندا لەکاتێکدا بەشێکی زۆر لە دانیشتوانی ئێران نەیاری دەسەڵاتی ئێستای وڵاتەکەیانن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دژی هێرشەکانی ئیسرائیلن و پێیانوایە ئامانجی ئەو وڵاتە پێشێلکردنی سەروەری وڵاتەکەیان و وێرانکردنیەتی. چاودێرانی سیاسی پێیانوایە، ئەو شەڕەی لە نێوان ئیسرائیل و ئێران دا ڕوویدا، به‌پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌ى چاوه‌ڕوانكرا، نه‌بونه‌ دژى رژێم و ڕانه‌په‌ڕین له‌ دژى. به‌ڕای چاودێران، دانیشتوانی ئێران جگە لەوەی لە ڕووی ئاینی و ئایدۆلۆژییەوە جیاوازن له‌ ئیسرائیل، هاوكات له‌وه‌ ده‌ترسن وڵاته‌كه‌یان به‌هۆی ئه‌م شه‌ڕه‌وه‌ وێران بێت هاوشێوه‌ى وڵاتانى تر. بەڕای چاودێران، دانیشتوانی ئێران پێشبینی بۆ نەکراون، بەو پێیەی لەکاتی تەنگانە و دروستبوونی مەترسیدا لەسەر وڵاتەکەیان، بیرۆکەی ناسیۆنالیستی بەسەریاندا زاڵە و دژی هێرشی سەر وڵاتەکەیانن، هەرچەندە لەگەڵ دەسەڵاتیشدا ناکۆک و نەیار بن.