ڕەشید بوتەیب
شوان ئەحمەد كردوویەتی بە كوردی

پرسیاری ئازادی، یەكێك دەبێت لەو پرسیارانەی گوتاری فەلسەفی هاوچەرخ گرنگی پێدەدات و بەدویدا دەچێت، لەبەرئەوەی ئازادی وەك تیودۆر ئادۆرنۆ لە (دیالەكتیكی نێگەتیڤ)دا باسی دەكات، تەنها لەسەرخاندا بەدیهاتووە. وەلێ‌ فەیلەسوفی ئەڵمانی - بەڕەچەڵەك كۆری (بیۆنگ چول هان) لەكتێبەكەیدا (سیاسەتی دەرونی) دورتر دەڕوات و پێیوایە، ئازادی لەسەردەمی نیولیبرالیزمدا گۆڕاوە بۆ جۆرێك لە جۆرەكانی سەركوتكردن.

ئێمە پێمان وایە خودێكی ئۆتۆنۆم و سەربەخۆین و دەتوانین بڕیار لە پرۆژەكانمان بدەین و بیانهێنینە دی، بەڵام لە مڕۆدا دەردەكەوێت ئەوە پرۆژەیەكەو دژی ئازادی خۆمان كاردەكات. خود لە كۆتوبەندە كۆنەكان قوتاری بوو، بۆئەوەی بچێتە ئامێزی كۆتوبەندگەلێكی نوێوە كە پەیوەندی بە بەرهەمهێنانەوە هەیە. وای لێهاتووە خودی ئازادی، داوای كۆتوبەند دەكات. 

ئازادی (توانست) كۆتوبەندی زیاتر بەرهەم دێنێت، لەوەی كە ئازادی (ئەرك) بەرهەمی دەهێنا. ئاخر وەك بیۆنگ چول هان باسیدەكات (ئەرك) سنوری هەبوو، بەڵام (توانست) سنوری بۆنییەو دوپاتی دەكاتەوە كە: (خەمۆكی و ماندوێتی، گوزارشتە لە قەیرانێكی قوڵی ئازادی).

ئێمە لە ئێستادا لەبەردەم سوبێكتێكی بەرهەم هێنداین كە پێویستی بەوەنییە یەكێك بەكۆیلەی بكات، لەبەرئەوەی خۆی كۆیلایەتی خۆی بەرهەم دێنێت. دژی تێزە هیگڵییەكە لە (فینۆمینۆلۆژیای ڕۆح)دا، بیۆنگ چول هان پێیوایە، كار سوبێكت ئازاد ناكات، بەڵكو هەروەك كۆیلەیەكی كار دەمێنێتەوە.

سوبێكتی نیولیبرالیزم ناتوانێت پەیوەندی ئازاد، لەگەڵ ئەوانی دیكەدا دروست بكات. ئاخر بەهایەكی وەك هاوڕێیەتی، لێرەدا بونی نییەو غائیبە. ئازادی بەمانا ئیتمۆلۆژیەكەی لەناو زمانی ئەڵمانیدا، بەمانای ئەوەدێت كەلای هاوڕێیان بین. لە زمانە هندۆ - ئەوروپیەكاندا (ئازادی و هاوڕێ‌) هەمان چاوگیان هەیەو ئازادیش پایەدار نابێت، تەنها لەڕێی پەیوەندی یان بوون لەگەڵ ئەوانی دیكەدا نەبێت. 

وەلێ‌ ئەو گۆشەگیریەی سیستەمی نیولیبرالیزم دەیسەپێنێ‌ بەسەرماندا، مەترسی لەسەر ئازادی و هاوڕێیەتی و تەواوی پەیوەندییە مرۆییەكان دروستدەكات. تەنانەت خودی ماركسیش لە (ئایدیۆلۆژیای ئەڵمانی)دا، پشت ئەستور بەپەیوەندی یاخود بەبوون لەگەڵ ئەوانی تردا، باس لە ئازادی دەكات. (ئازادی تایبەتی، تەنها لەناو كۆمەڵدا شیاوە) و ئازادی تاكەكەس بەبۆچونی ماركس، تەنها فرتوفێڵێكی سەرمایەیەو هیچی تر.

ململانێی ئازاد لەنێوان كەسەكاندا، دەبێتە مایەی كەڵەكەبونی سەرمایەو لە دواجاردا دەبنە كۆیلەی ئەو. ئاخر سەرمایە ئازادی فەردەكان دەقۆزێتەوە، بۆ بەردەوامیدان بەخۆی. لە كێبڕكێی ئازاددا ئەوە كەسەكان نین خاوەنی ئازادین، بەڵكو سەرمایەیە. لەڕێی ئازادی تاكەكەسیەوە، ئازادی سەرمایە دەستەبەردەبێت. 

تا ئەم ئاستە بیۆنگ چول هان لە شیكاریدا بۆ سەرمایەداری لەگەڵ ماركسدا هاوڕایە، وەلێ‌ ئەو تێزەیەی ماركس ڕەتدەكاتەوە كە دەڵێت: (ئەو ناكۆكیانەی لە قۆناغێكی دیاریكراو لە پەرەسەندن و پەیوەندیەكانی بەرهەمهێنان لەنێوان هێزەكانی بەرهەمهێناندا ڕوودەدات، دەبێتە مایەی ئەوەی سیستەمی سەرمایەداری تێپەڕێنین)و لەبەرامبەردا ئەو پێیوایە، خودی ئەو ناكۆكییە توانای بەردەوامێتی دەبەخشێتە کەپیتالیزم و ئەوە ناكۆكیەكە بەبڕوای ئەو ناكرێت تێبپەڕێنرێت. 

سیستەمی نیولیبرالیزم توانی ئازادی بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاربهێنێت و بەبۆچونی بیۆنگ چول هانیش، لە سیاقێكی ئاوادا نیولیبرالیزم هەرچی هەڵسوكەوتە كە گوزارشت لە ئازادی و هاوشێوەكانی دەكات، وەك: (سۆز و گەمە و كۆمۆنیكاسیۆن)، بەمەبەستی خومەتكردن بە بەرژەوەندیەكانی خۆی بەكاردێنێت.

لەوكارەشیدا سەركەوتوو بووە، چونكە دەسەڵاتی خۆی بەكارناهێنێت، بەڵكو ڕێگەی داوە ئەوانی دی لەبری ئەو بەكاریبهێنن و بەو كارەشیان وادەزانن، جگە لە ئازادی خۆیان شتێكی دیكە مومارەسە ناكەن. گۆشەگیری سوبێكتە، فۆرمی بەرهەمهێنانی هاوچەرخ دروست دەكات و ئەوە خەیاڵپڵاوە گەر لەگەڵ ئەنتۆنیۆ نێگریدا وابزانین، هاریكاری نێوان هێزە جیاجیاكان، ئاستێك بۆ ئەم (ئیمپراتۆریەتە مشەخۆرە) دادەنێت.

بەبڕوای بیۆنگ چول هان سیستەمی نیولیبرالیزم، لە چوارچێوەی سیستەمێكی چینایەتیدا دەستەبەر نابێت. بەڵام ئەوەی ئەم فەیلەسوفە ئاماژەی پێنادات ئەوەیە كە سیستەمی نیولیبرالیزم، سیستەمی چینایەتی و ناكۆكیەكانی هەناردەی كۆمەڵگەكانی كەناركردووە، یاخود پرۆلیتاریای ناردووە بۆ شوێنە دورەكان و ئەوەی ئەو بەرهەمی دێنێ‌، سەنتەر بەكاری دەبات، بەدوور لە خراپی و ناهەمواریی هەلومەرجی بەرهەمهێنان.

بەڵام لە سەنتەردا سیستەمی نیولیبرالیزم، چەوساندنەوە و بەكارهێنانی ئەوانی دیكە، دەگۆڕێت بۆ چەوساندنەوە و بەكارهێنانی سوبێكت و ئەوەش، لای تەواوی چینە كۆمەڵایەتیەكان بەدی دەكەین. هەر ئەوەشە وادەكات شۆڕشی كۆمەڵایەتی ببێتە كارێكی مەحاڵ، لەبەرئەوەی شۆڕش هەمیشە لەبەرەنجامی جیاوازی نێوان چەوساوەكان و ئەوانەی دەیان چەوسێننەوە ڕوودەدات. هاوكات ناكرێت گروپێكی سیاسی لەسایەی سیستەمێكدا دروستبكرێت كە گۆشەگیریی مرۆڤی بەرهەمهێن تۆخ بكاتەوە.

توندوتیژی لەناو سیستمی نیولیبرالیزمدا – كە لەسەر چەوساندنەوە و بەكارهێنانی سوبێكت دامەزراوە -، بەپێویست ڕوی لە سوبێكت خۆیەتی و ئەو توندوتیژیەش خەمۆكی بەرهەم دێنێت، نەك شۆڕش. 

لەوەها سیستەمێكدا سوبێكت كار بۆ تێركردنی پێداویستیەكانی ناكات، بەڵكو هەوڵی ئەو بۆ تێركردنی پێداویستیەكانی سەرمایەیەو بەهەڵە پێیوایە، ئەوە پێداویستی خۆیەتی. هەر لەبەر ئەم هۆیەشە دەتوانین لەسایەی وەها سیستەمێكدا، وەك باسكی بەهێزی سەرمایە لە سیاسەت تێبگەین.

یەكێك لەهەرە دیارترین میكانیزمەكانی كۆنترۆڵكردن لە سایەی سیستەمی نیولیبرالیزمدا، ئەوەیە كە بیۆنگ چول هان ناوی دەنێت (دیكتاتۆریەتی شەفافیەت). لە سەرەتادا ستایشێكی زۆری تۆڕی ئەنتەرنێت كرا وەك ئامرازێك بۆ ئازادی بێسنوور، بەڵام ئازادی كۆمۆنیكاسیۆن گۆڕا بەچاودێركردنێكی ڕەها، چونكە دواجار مەسەلەكە پەیوەندی بەكۆكردنەوەی زۆرترین بڕی زانیارییەوە هەیە، نەك شتێكی تر.

ئێمە لەبەردەم بونگۆڕینێكداین كە دەیەوێت لەناوەوەڕا مرۆڤ ڕوت بكاتەوە، لەبەرئەوەی ناخی مرۆڤ كۆسپێكە لەبەردەم هەموو كۆمۆنیكاسیۆنێكی خێرا و بەپەلەدا. كۆمەڵگەی شەفافیەت تەنها لەبینەران و بەر خۆران پێكدێت و دەبێتە مایەی دامەزراندنی دیموكراسیەتێك كە بیۆنگ چول هان، ناوی دەنێت دیموكراسیەتی بینەران. 

داتا و زانیارییە بێشومارەكان هۆكارێكی سایكۆلۆژی - سیاسین و دەرفەت دەڕەخسێنن، بۆ ئەوەی زانیاری تەواومان سەبارەت بەجموجۆڵی پەیوەندی كۆمەڵایەتی دەسگیربێت و ئەوەش بۆخۆی، دەبێتە ئامرازێك بۆ كۆنترۆڵكردن و ڕێگە خۆشدەكات تا سیستەم دەستی بە سایكۆلۆژیای تاكەكەس ڕابگات و كاریگەری لەسەر دروست بكات. تەنانەت لەڕێی ئەوەشەوە، ئایندەی تاكەكەسەكان دیاری دەكات. 

كەواتە ئێمە هەنوكە لەبەردەم دەسەڵاتێكداین پشت بە سەركوت و ڕێگریكردن نابەستێت، بەڵكو كار لەسەر حەز بزاواندن و فریودان دەكات، لەبەرئەوەی ئەمەیان لەبارتر و بەسودترە. ئەم دەسەڵاتە دەسەڵاتێكی نادیارە، قەیرانی ئازادی لەمڕۆشدا دەگەڕێتەوە بۆئەوەی ئێمە لەگەڵ جۆرە میكانیزمێكی كۆنترۆڵكردندا ڕوبەڕوین كە ئازادی ڕەتناكاتەوە، بەڵكو بەكاری دەهێنێت و دەیخاتە خزمەتی خۆیەوە.