نووسین: عارف قوربانی
سەرچاوە: ماڵپەڕی تۆڕی میدیایی ڕووداو

ئەگەر لەدواى پەسندکردنى دەستووری هەمیشەیى عێراق ئەو رێوشوێنانەى بۆ بەڕێوەبردنى کەرتى نەوت و غاز دیاریکرابوون، لە چوارچێوەى یاسایەکدا رێکبخرایە، هیچکام لەو کێشانەى لە نزیک بە 15 ساڵى رابردوو لەنێوان هەولێر و بەغدا لەسەر نەوت سەریانهەڵدا، بوونیان نەدەبوو.
 
بەڵام لەبەر ئەوەى دەسەڵاتدارانى بەغدا بە سووننە و شیعەوە باوەڕیان بە فیدراڵى نەبوو، ئامادە نەبوون دەستبەردارى ئەو ناوەندێتییەى کەرتى وزە ببن، کە سەدام حوسێن واژۆی یاساکەى کردبوو. یاساى تازەیان دەرنەکرد و بە یاسا کۆنەکەى بەعس مامەڵەیان لەگەڵ سامانى سرووشتیى نەوت و غاز کرد.
 
بەهۆى ئەوەش کە لە چوارچێوەى لێکتێگەیشتنێکدا لەگەڵ نوورى مالیکى، سەرۆکوەزیرانى ئەوکاتى عێراق وا رێککەوتبوون ئەگەر تاوەکو وادەیەکى دیاریکراوى دوو ساڵى تەمەنى کابینەکەی نەتواندرا یاساى نەوت و غاز دەربکرێت، ئەوە هەرێمیش دەست بکات بە پرۆسەى گەڕان و دۆزینەوە و دەرهێنانى نەوت.
 
ئەم چاوپۆشیکردنەى سەرۆکوەزیرانى عێراق بووە هۆکارى ئەوەى کوردیش زۆر گوشار نەکات بۆئەوەى یاساى تازەى نەوت و غاز لە بەغدا دەربکرێت، بەتایبەتیش کە هەر لە سەرەتاى پرۆسەکەوە پارتى و یەکێتیى وەکو حیزب و کۆمپانیاکانیان و هەندێک لە کارەکتەرە سیاسییەکانى ناو حیزبیش، سوودمەند بوون لەم پرۆسەیە، بۆیە گوێیان نەدایە ئەوەى دەرنەکردنى یاسایەکى تازە و کارکردن بە یاساکەى سەردەمى بەعس دەیانگەیێنێتە چى رۆژێکى رەش.
 
کورد ستراتیژییانە نەیڕوانییە کەرتى وزە، ئەگینا ئەو کاتانەى پێگەى بەهێز بوو لە بەغدا، بەتایبەتیش کە هێشتا ئەمریکا هەژموونى بەسەر بەغداوە بوو، دەیتوانى بە ئەندازەیەک گوشار بکات یاسایەکى نا-ناوەندێتیى تایبەت بە سیاسەت و بەڕێوەبردنى وزە دەربکرێت؛ بەڵام بەغدا ژیرانەتر و ستراتیژیانەتر مامەڵەى کرد. ئەو رۆژگارانەى پێگەى بەغدا لاواز بوو، بە رەخساندنى زەمینەیەک کە بەرژەوەندى بۆ شەخس و حیزب لە کەرتى وزە دروستبێت، چاوپۆشیى لەوە کرد هەرێمى کوردستان بەو جۆرە دەست بۆ نەوت ببات، تەنانەت چاوپۆشیى لەوەش کرد هەرێمى کوردستان یاساى تایبەت دەربکات بۆ بەڕێوەبردنى کەرتى وزە.
 
بەڵام ئەم چاوپۆشیکردنە کاتى بوو، بەغدا خۆى مەڵاس دابوو بۆ رۆژگارێک کورد لاواز ببێت و خۆى بەهێز ببێتەوە، ئەوکات لە رێگەى دەستوور و دادگاى فیدراڵى و لە چوارچێوەى یاساکەى سەدام، کەرتى وزە لە دەستى کورد دەربهێنێتەوە. بەهۆى ئەوەش کە لە هەرێمى کوردستان گەندەڵیى زۆر لەم کەرتە هەبوو، خەڵک و هێزە سیاسییەکانى دیکەش ئامادە نەبوون لەپشى ئەم پرۆسەیەوە بوەستن و بەرگریى لێبکەن. بە پێچەوانەوە، زۆرینەى هاووڵاتییان پێیان خۆش بوو لەم ململانێ و دەستبادانەى نێوان هەولێر و بەغدا، دەستى بەغدا بەسەر کوردستان دا زاڵ ببێت.
 
ماجەراى ئەم 10 ساڵەى رابردوو، بڕینى بەشە بودجەى هەرێمی کوردستان لەلایەن بەغداوە، قەیرانى دارایى و خراپ ئیدارەدانى سیاسەتى ئابوورى و کەرتى وزە لە کوردستان، سەرهەڵدانى چارەکە مووچە و نیو مووچە و لێبڕین و پاشەکەوت و بێ مووچەیى، بڕیارەکانى دادگاى فیدراڵى و دادگاى ناوبژیوانیى پاریس و راگرتنى هەناردەى نەوتى هەرێمی کوردستان و لێکەوتە خراپەکانى لەسەر خەڵکى کوردستان، کوردستانى گەیاند بەم رۆژەى تەسلیمکردنەوەى نەوت بە بەغدا وەکو دەروازەیەک بۆ رزگاربوون لە دۆخى سەختى ئابوورى وێنا بکەین.

هەرچەندە رێککەوتنەکە زۆر بە دڵى بەغداش نییە، ئەگەر لەژێر گوشارى ئەمریکا نەبوایە بەغدا هێشتا لەوە زیاترى دەویست کە لەم رێککەوتنەدا دەستەبەرى کردووە؛ چونکە ئێستا ئەوەى لە هەرێمی کوردستان وەریدەگرێت و لە بەرانبەردا ئەوەى پێویستە بیدات بە هەرێمی کوردستان، بۆ بەغدا هاوکێشەیەکى لاسەنگە. لەگەڵ ئەوەى مووچە و بودجە بۆ هەرێمى کوردستان دەستەبەر دەکات، لە رۆژگارەکانى داهاتوودا دەرگاى ئەوەش بەڕووی کوردستاندا دەکاتەوە کە بتوانێت غازیش هەناردەى دەرەوە بکات، کە ئەمەیان خواستى ئەمریکا و وڵاتانى ئەورووپایە؛ بەڵام رەوشى عێراق لەناو کێشە و پێشهاتەکانى ئێستاى ناوچەکە و جیهاندا ئەوەندە باش نییە بتوانێت لەوە زیاتر سەنگەر لە ئەمریکا بگرێت، ئەگینا بەغدا ئەم رێککەوتنەى بەم جۆرە نەدەکرد، بەڵام چارەى دیکەى نەبوو. لە هەر کاتێکدا عێراق پێگەى لە ئێستا بەهێزتر بێت، پشت دەکاتە ئەم رێککەوتنە.
 
بۆیە دەبێت هەرێمى کوردستان ئەوەى لەبەرچاو بێت و ئەو دەرفەتەى ئێستا بقۆزێتەوە بۆ دۆزینەوەى رێگاچارەیەکى یەکجارەکى بۆ کێشەى ئاڵۆزى نەوت و غاز. تاوەکو ئەمریکا و وڵاتانى هاوپەیمانى کارتى گوشار و کاریگەریان بەسەر بەغداوە هەیە، هەوڵ بدات ئەو هەڵەیەى دواى پەسندکردنى دەستوور قەرەبوو بکاتەوە، بەوەى لەژێر چاودێریى ئەمریکا و وڵاتانى رۆژئاوا پرۆژە یاسایەکى نوێ بۆ نەوت و غاز لە عێراق ئامادە بکرێت، کە مافەکانى خەڵکى کوردستان لەم کەرتە دەستەبەر بکات.
 
تاوەکو ئەوکاتەى یاساى نەوت و غاز پەسند دەکرێت، دەبێت هەرێمى کوردستان دەست بەم رێککەوتنەوە بگرێت و هیچ پاساو و بیانوویەک نەدات کە بەغدا خۆى لێبدزێتەوە، چونکە خەڵکى کوردستان باجێکى زۆریان دا بەهۆى کێشە و ناکۆکیى نێوان هەولێر و بەغداوە لەسەر نەوت. قەیرانى دارایى و بێ مووچەیى زۆرینەى هاووڵاتییانى هەرێمى کوردستانیان ماندوو کردووە. رەنگە بەهۆى ئەم رێککەوتنەوە هەندێک بارى ئابوورى و بژێویى خەڵک باشتر ببێت. مووچە و شایستەکانى دیکەى پرۆژە خزمەتگوزارییەکان بەردەوام بن. بۆیە گرنگە دۆخێکى سەقامگیرى ئابوورى بۆ خەڵک و بۆ حکومەتى هەرێمی کوردستانیش دروست ببێت. بەتایبەتییش دەرکەوت کە ئیدارەدانى ئەم سامانە لەلایەن هەرێمى کوردستانەوە سوودى بە خەڵک نەگەیاند، ئەوەشى لەم رێککەوتنە دەستى دەکەوێت زۆر زیاترە لەوەى کە ئەگەر خۆى نەوتەکەى بفرۆشێت.
 
بریا کورد لە سەرەتاوە بە جۆرێک ئیدارەى ئەم سامانەى بدایە کە ببوایەتە خێر بۆ خەڵکى کوردستان و ژێرخانى ئابووری و حوکمڕانییەکى باش بۆ نەوەکانى داهاتووى، بەڵام جێى داخ و نیگەرانییەکى زۆرە کە نائومێدى و برسیکردن و ناتەبایى سیاسى و گەورەبوونەوەى درزى ناوماڵى کورد، ئەنجامەکانى بوو. بۆیە لە دۆخێکى وادا تاوەکو هەل و دەرفەت و رۆژگارێکى باشتر، باشترە بیداتەوە دەستى بەغدا، کە ئەگەر بەغدا ئامانجى ستراتیجیشى چەوساندنەوە و برسیکردنى خەڵکى کوردستانیش بێت، وەکو تاکتیک و بۆ قۆناخێکى کاتى بۆ دروستکردنى وێناى ئەوەى ئەو باشتر ئیدارەى دەدات لە دەسەڵاتدارانى کوردستان، مووچە و بودجە دەنێرێت. لەم کاتەشدا کوردستان لە هەموو شت زیاتر پێویستى بەمەیانە.

سەرچاوە: ماڵپەڕی تۆڕی میدیایی ڕووداو