سازدانی: شاناز حەسەن

راوێژكارێكی سەرۆكایەتی پەرلەمان ئاماژە بەوە دەدات كە دەستور بۆ بەدامەزراوەكردن و چەسپاندنی بنەماكانی حوكمی رەشیدە و دەشڵێت:»ئەنجومەنی دادوەری نابێتە پارێزەری دەستور، سەرۆكی هەرێم دەبێتە پارێزەری دەستور، بۆیە كە تۆ وڵاتێكی دەستوریت هەبوو دەقێكی دەستوریت هەبوو، ئەوكات دادگای دەستوریت دەبێت».

دانا دارا، راوێژكاری یاسایی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  هاوڵاتی ئەوەش دەخاتەروو كە «ئەو هەموو حەماسەتەی بۆ ریفراندۆم هەبوو لەلایەن پارتیەوە بۆ پرسی دەستور نایبینم».

 هاوڵاتی: نوسینەوەی دەستور لەم كاتەدا چ مانایەكی هەیە بۆ هەرێمی كوردستان؟

دانا دارا: بۆ ئەو هەرێمە فیدراڵیانەی لەچوارچێوەی دەوڵەتێكی فیدراڵیدان  هەبوونی دەستور پێویستیەكی حەتمییە، ئەمە لەدەستوری عێراقیشدا جێی كراوەتەوە و مافی داوە بەهەرێمەكان دەستوریان هەبێت.

بوونی دەستور بۆ چەند پرسێكی گرنگ پێویستە، ماف و ئازادییەكان بەتەواوی جێگیر دەكات و لەكاتێكدا جێبەجێنەكردن گرفتێكی یاسایی بووە و نەك تەنیا دەستور بەڵكو زۆربەی یاسا جیهانییەكان رۆژانە پێشێلكارییان بەرامبەر دەكرێت.

دەستور بۆ بەدامەزراوەكردن و چەسپاندنی بنەماكانی حوكمی رەشیدو فەرمانڕەوایی چاك و بۆ خەرمانێكی یاسایی بەهێزو سەروەری یاسا دروست ببێت، چونكە سەرەوری یاسا یەكێكە لە میكانیزمەكانی دەستور، بەڵام دواجار دەگەینەوە سەر ئەو خاڵەی كە ئەو دەقانە جێبەجێنەكرێت و نەتوانێت من و تۆی هاووڵاتی بپارێزێت دواجار هەبوون و نەبوونی دەستور وەك یەك وایە.

 هاوڵاتی: لەهەندێك وڵاتدا دەستوری نوسراو نیە، وەك بەریتانیا، بەڵام یاسای هەیە بەڵام یاسا پێشێل دەكرێت؟

دانا دارا: لەدنیادا دوو وڵات هەیە بەریتانیاو ئیسرائیل دەستوری نووسراویان نیە، یاساكانی دەستوریان هەیە، كۆمەڵێك یاسایان هەیە رەهەندی دەستوری هەیە، بەڵام بەڵێ منیش بڕوام وایە هەبوونی دەقێك پێویستە، بەڵام جێبەجێكردنەكەی روح دەكات بەبەری دەقەكەدا، ئەگینا تەنیا وەك رێزگرتنێك دوادەبێت و مانا نادات.

 هاوڵاتی: ئەو 54 ماددەیەی پەسەندكراوە لە خولەكانی دیكە، پێویستی بە پێداچوونەوە هەیە؟

دانا دارا: ئەو لیژنە بیست كەسییە لەماوەی 300 كاتژمێردا واتە سێ مانگ، 54 ماددەمان نووسییەوە، سروشتی كارەكە ئامادەكردنەوە بوو، نەك نووسینەوە، چونكە نامیلكەكەیە لە رێگەی فۆرمی خۆراكەوە دابەش ببوو، بەشێكمان رامان وابوو ئەو دەقانە تەواو بكەین و  پێداچوونەوەی قوڵی بۆ بكەین و ئەوانە ببنە بنەما، بەڵام لەكۆتاییدا رێگەیان نەدا ئەو دەقە بڕوات و دووبارە تازە نووسیمانەوە، پێشەكیەكەی و سێ دەروازەمان نووسی، لەوكاتەدا وەزعی ئەو سەردەمە وایكرد دامەزراوەكە وەستاو نەتوانرا تەواو بكرێت، ئەو نووسراوانە هیچیان نە موقەدەسن و نە پیرۆزن دەكرێت پێداچوونەوەیان پێدابكرێت، قابیلی دەستكاریكردنن، چونكە ئەمانە رەشنووسن و دەكرێت پێیدابچنەوە، چونكە ئێمە نەگەیشتبووینە جومگە سەرەكییەكانی سیستمی حوكمڕانی كە لیژنەكە كۆتایی بەكارەكانی هات، ئێستا لیژنەكەش بەشێك لەئەندامەكانی نەماون، بۆیە ئەو تێكستەش قابیلی پێداچوونەوەیە.

ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئێمە دووبارە لە سەرەتاوە دەستپێبكەینەوە ناگەینە كۆتایی دووبارە لە بازنەیەكدا دەخولێینەوە، كاری لیژنەكە بە سازان بوو نەك بە زۆرینە و كەمینە، بەڵام كە دووبارە لەسەرەتاوە دەستپێبكرێتەوە بەشێكی زۆری پەیوەندی بەمێشكی تاكی كوردەوە هەیە، كە حەزی بە ئەوەیە خۆی شتەكە دروست بكات، من باوەڕم وایە ئەو نەریتە زۆر خراپە، چونكە بێگومان كە رەشنووسێكت لەبەردەست بێت ئاسانترە، بەو پێیەش سوود لەكات وەردەگیرێت. زۆربەی دەستورەكانیش لەڕووی داڕشتنەوە بەشی زۆریان لەیەك دەچن بۆیە گرنگ تەواو كردنیەتی لە چوارچێوەی دەستوری عێراق وە ك هەرێمێكی فیدراڵی.

 هاوڵاتی: بۆچوونت چییە لەسەر هەریەك لەدەسەڵاتەكانی (سەرۆكایەتی هەرێم، حكومەت، ئەنجومەنی دادوەری، داواكاری گشتی)چۆن مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت؟

دانا دارا: جومگەیەكی زۆر سەرەكی ناو  دەقی دەستور بریتیە لە رێكخستنی دەسەڵاتەكان، چونكە دواجار ئەم بەڵگەنامەیە و ئەم دەقە لەچوارچێوەیەكی یاسایی لەنێوان دەسەڵاتدارو خەڵكی ئاسایی رێكدەخات، بۆیە لەسەر دەسەڵاتەكان بوەستین كە زۆربەی زۆری دەستوری وڵاتان ئەم رەهەندەی تێدایە، وەك ئەوەی سیستمی پەرلەمانی كە ناكرێت ناونیشانەكەی پەرلەمانی بێت و ماددەكانی دیكەی سەرۆكایەتی بێت.

هەریەك لە دەسەڵاتەكانی دیكە هەماهەنگی و هاوكاری لەنێوان هەرسێ دەسەڵاتەكەی دیكەدا هەبێت، چونكە كە ئەو رێككەوتن و تەنسیقە نەبێت ئەوەی كە ئێستا هەیە دروست دەبێت، چونكە هەیمەنەی دەسەڵاتە.

دەسەڵاتی دادوەری دەبێت بەقوڵی پێداچونەوەی پێدابكرێت، فۆرمێك هەیە كەئێستا زۆر باشە وەك ئەوەی دەسەڵاتی دادوەری بەشێوەیەك رێكبخرێتەوە جیابێت لەدەسەڵاتی جێبەجێكردن، چونكە داواكاری گشتی كە ئەم هەموو قسەیەی لەسەرە سەر بە دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، كە ئەمە كارەساتە.

بۆیە دەبێت بە تەواوی لەوە بپچڕێت و ببێت بە بەشێك لە ئەنجومەنی دادوەری و خۆی پارێزەرێكی باشی پارێزەری مافی گشتی و سەروماڵی گشتی و هەموو پرسەكان بێت، چونكە كە داواكاری گشتی بەهێز بێت ئەمە هەموو كێشانە  روونادات، پێوست ناكات بێتە سەر جادەو هەندێك پرس بجوڵێنرێت، رۆڵی زۆری گەورەی هەیە.

سەرۆكی هەرێم لە سیستمی پەرلەمانیدا، لەناو پەرلەمان هەڵبژاردنی بۆ نەكرێت و سەرۆكایەتی پەرلەمان دەسەڵاتی نەبێت بەسەر وەزیرێكدا، ئەمانە كارەساتە، بۆیە كە ئەمانە هەمووی جێگیر بكرێت دەستورێكی باشە، بەڵام ئەگەر وانەبێت تۆ هاتوویت واقعێكت كردووە بەدەقی یاسایی خۆت و بەرگێكی دەستورت لەبەركردووە، بۆیە ئەوە سەركەوتوو نابێت.

 هاوڵاتی: لەم قۆناغەدا زەمینەسازی هەیە لەنێوان لایەنەكان لەنووسینەوەی دەستور لایەنەكان كۆبكاتەوە؟

دانا دارا: نەمبیستووە لایەنەكان دەستوریان بەلاوە گرنگ نەبێت، بەڵام قسە لە كاتەكەیدایە، لەم كاتەدا ئەولەویات و ریزبەندی داخوازییەكان و بایەخی خەڵك گۆڕاوە و لەدوای ئەو هەموو كارەساتەی بەسەر تاكی كورددا هاتووە، بۆیە لێرەدا كە نەشتوانرێت بەدەقێكی جوان رای زۆربەی شەقامی كوردی رازی بكەیت، كەوایە هیچت نەكردووە و تەنیا دەقێكە و بایەخی نیە بۆ هاووڵاتیان، بۆیە بڕوام وایە بەشێكی ئەو لایەنانەی  كە سەرنجیان هەیە لەنووسینەوەی دەستور لە كاتەكەیدایە، چونكە دەستور دەبێت پێشوەخت خۆتی بۆ ئامادەبكەیت، بۆیە پێمان وایە ئەم مافە بۆ كورد تەواو یاساییە، بەڵام هەقی خۆیەتی ریزبەندی پێویستی و داخوازییەكان بەردەوام چاكبكرێت، بۆ ئەوەی هاووڵاتی  پێی وانەبێت دەستوریش وەك یاساكانی دیكە هەر دەنووسرێت و جێبەجێناكرێت.

 هاوڵاتی: پێتانوایە پارتی دەیەوێت لەپێش هەموو لایەنەكان هەوڵی نووسینەوەی دەستور بدات؟

دانا دارا: بۆ زانیاریتان نووسینەوەی دەستور بەیەك پارتی سیاسی ناكرێت، جوڵاندنی هەر پرسێكی ئاوا، رەهەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەیە، بەڵام دەكرێت لایەنێك زیاتر حەماسیەتی هەبێت بۆ نووسینەوە یان بیەوێت، بەڵام باوەڕموایە دەیانەوێت، چونكە ژینگەی نووسینەوەكە گونجاوە، بەڵام ئەو هەموو حەماسیەتەی بۆ ریفراندۆم هەبوو لەلایەن پارتییەوە بۆ پرسی دەستور نایبینم، باوەرم وایە ئەو ئیشە جددی و بەقوڵی كاریان بۆ نەكردووە تەنیا وەك لایەنەكانی دیكە بەلایانەوە گرنگە.

 هاوڵاتی: بۆچونێك وایە ئەو حزبانەی كە كورسی پەرلەمانیشیان نیە، بەشداربن لە نووسینەوەی دەستوور؟

دانا دارا: نووسینەوەی دەستور و ئەوانەی بەشداری نووسینەوەكە دەكەن بەچەند رێگەیەك دەكرێت، یان لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە لیژنەیەكی بۆ دروست دەكرێت ئەو دەقە دەنووسرێتەوە و دەنێردرێتە پەرلەمان، یان پەرلەمان خۆی ئەم پرسە بە لیژنەیەك دەسپێرێت، ئیتر لیژنەكە لەچەند ئەندام پێكدێت لەكەسی ئەكادیمی لەكەسی دەرەوەی پەرلەمان، وەك بەپێی یاساكە لیژنەكە 21كەس بن، بەڵام دەتوانرێت ئەو گۆڕانكاری تێدابكرێت، زۆر زۆر گرنگە زۆرینەی خەڵكی دەرەوە لەنووسینەوەكە بەشداربن، خەڵكی پسپۆرو شارەزا، بەڵام دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگیرێت نەدرێتە دەست لیژنەیەكی زۆر فراوان و هەر نەكرێت، بەڵام بەگشتی جێ پەنجەی هەموو لایەكی پێوەبێت باشە، بۆ نموونە كەسێكی ئەكادیمی كە مامۆستای مامۆستاكانی ئێمە بووە، بەشدار نەبێت و رای نەبێت.

 هاوڵاتی: بەڕای ئێوە چ جیهەتێك دەتوانێت پارێزگاری لەدەستور بكات بۆ جێبەجێكردنی؟

دانا دارا:  ئەنجومەنی دادوەری نابێتە پارێزەری دەستور، سەرۆكی هەرێم دەبێتە پارێزەری دەستور، بۆیە كە تۆ وڵاتێكی دەستوریت هەبوو دەقێكی دەستوریت هەبوو، ئەوكات دادگای دەستوریت دەبێت، ئەو شرۆڤەی دەقی یاسایی دەكات، زۆر بابەت هەیە ئەو یەكلایی دەكاتەوە، كەڵك و سودەكانی دەستور زۆرن، بۆیە هیوادارم نەبێتە بەڵا بەسەر خەڵكەوە و بۆیە بە نووسینەوەی دەقێك و هەبوونی دادگایەك و بوونی چەند دادوەرێك، چونكە ئەم هەموو ناوە بۆ پاراستنی شكۆی خەڵكە، بۆیە كە داخوازی خەڵك جێبەجێنەكات، ئەوە تەنیا دەقێكی جوانی نووسراو دەبێت و بە خەتێكی وەهمی نووسراوە بۆ جێبەجێكردن نییە.