هیوا ساعدی

میکانیزمی سناپ باک: بیانوویەکی نوێ بۆ شەڕ؟
لەم ڕۆژانەدا هەلومەرجی جۆراوجۆری نێودەوڵەتی، ناوچەیی و ناوخۆیی رژیمی داگیرکەری ئێران لە ڕووی ئەمنی، سیاسی، ئابووری و تەنانەت کەشوهەواوە زۆر ئاڵۆزە. هاوکات لەگەڵ گەرمبوونی گفتوگۆی نوێبوونەوەی شەڕ، کەش و هەوای ئێرانیش گەرمتر بووە و حکومەت لە خەباتدایە بۆ بەڕێوەبردنی ناهاوسەنگی وزەی خۆی بۆ وڵات لە ڕێگەی کورتکردنەوەی کارەبا و بڕینی ئاوەوە. پرسێکی تریش توخمی کاتە، کە بەتەواوی ئێران لە دۆخێکی سەختدا گیری خواردووە، چونکە تەنیا 30 ڕۆژی ماوە تا 31ی ئاگوست وادەی یاسایی بۆ چالاککردنی "میکانیزمی دەستپێکەر".

میکانیزمی ماشە یەکێکە لەو ڕێککەوتنە مشتومڕاویانەی کە لە مادەکانی ٣٦ و ٣٧ی یاسای بەرجام لە جولای ٢٠١٥دا هاتووە، بەپێی ئەو ڕێککەوتنە، ئەگەر یەکێک لە لایەنەکان بەو ئەنجامە بگات کە لایەنی بەرامبەر (ئێران) ئەرکەکانی خۆی جێبەجێ ناکات، ئەوا دەتوانێت پرۆسەی سەپاندنەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بەبێ دەنگدانی نوێ لە ئەنجومەنی ئاسایش دەستپێبکات. بە واتایەکی تر بە چالاک بوونی میکانیزمی ماشە، هەموو ئەو سزا نێودەوڵەتیانەی کە لە بڕیارنامەی ٢٢٣١ی ئەنجومەنی ئاسایشدا لە دژی ئێران ئاماژەیان پێکراوە، جارێکی دیکە جێبەجێ دەکرێن.

ئەوروپییەکان ئاگربەرە نوێیەکانی شەڕن!
پێدەچێت پاڵپشتییە جۆراوجۆرەکانی ئێران بۆ ڕووسیا لە شەڕی ئۆکرانیادا کە بە گوێرەی میدیاکانی ڕووسیا لە ڕێگەی فرۆشتنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و مووشەکەوە ئەنجام دراوە، بووەتە هۆی توڕەیی و ناڕەزایی ئەوروپییەکان، بە جۆرێک کە دوای ٢٢ ساڵ نێوەندگیری بۆ کەمکردنەوەی ئاستی گرژیی نێوان تاران و واشنتۆن، ئێستا بوونەتە لایەنێکی توندڕەو و فشارخستنە سەر ئێران. بەرپرسانی جۆراوجۆری هەرسێ وڵاتی بەریتانیا، ئەڵمانیا و فەرەنسا لە چەند هەفتە و ڕۆژانی ڕابردوودا بە ڕاشکاوی هەڕەشەیان کردووە کە ئەگەر ئێران ڕێککەوتنێکی نوێ قبوڵ نەکات، ئەوا لە ٣٠ ڕۆژدا میکانیزمی تریگەر چالاک دەکەن!

پێشمەرجی توند و قورسی ئەوروپا!
هاوکات پێدەچێت، بە سەرنجدان بەو زنجیرە پێشهاتانەی کە ڕوویانداوە، ئێستا وڵاتانی ئەورووپایی پەیڕەوی لە هەلومەرجێک دەکەن کە بەدەر لە چاودێریکردنی مەلەفی ئەتۆمی ئێران و پرسی پیتاندنی یۆرانیۆم، پرسێک کە ئەگەری ڕێککەوتنەکە قورستر دەکات و ڕێگاکە ئاڵۆزتر دەکات. 

لەم پێوەندییەدا ژان نویل بارۆ وەزیری دەرەوەی فەرەنسا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی تەلەفزیۆنی سی بی ئێسی ئەمریکی وتی: لەو کاتەوە ئێران هەموو ئەو بەڵێنانەی پێشێل کردووە کە لە کاتی واژۆکردنی ئەم ڕێککەوتنەدا قبوڵیان کردبوو. ئێستا ئێمە ڕێککەوتنێکی گشتگیرترمان دەوێت کە هەم ڕەهەندی ئەتۆمی چالاکییە ناسەقامگیرکەرەکانی ئێران و هەم پێکهاتەی مووشەکی بالیستیکی لەخۆبگرێت، هەروەها ئەو چالاکییە ناسەقامگیرییە ناوچەییەی کە ئێران ئەنجامی داوە. 

ڕێککەوتنێکی بەهێز و بەردەوام و پشتڕاستکراوە تا کۆتایی هاوین هیچ بژاردەیەکی تریان نابێت جگە لە سەپاندنی سزا جیهانییەکان کە ١٠ ساڵ لەمەوبەر کاتێک ڕێککەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران واژۆ کرابوو، هەڵگیرابوون.”

پێدەچێت ئەم لێدوانانەی وەزیری دەرەوەی فەرەنسا دووبارەکردنەوەی سێ داواکارییەکەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بێت. سێ هەفتە لەمەوبەر لە وەڵامی ئەو پرسیارەی کە چۆن جارێکی دیکە هێرش ناکاتە سەر ئێران، نەتانیاهۆ وتی: ئیسرائیل سێ مەرجی بنەڕەتی هەیە: یەکەم: وەستاندنی تەواوەتی پیتاندنی یۆرانیۆم؛ دووەم: وەستاندنی تەواوەتی پشتیوانی ئێران بۆ گروپە بە وەکالەت (حەماس لە غەززە، حزبوڵڵا لە لوبنان، حوسییەکان لە یەمەن، هێزی کۆکردنەوەی جەماوەری لە عێراق و هتد)؛ و سێیەم، کەمکردنەوەی پشتیوانیی ئێران لە... مەودای مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێرانی بۆ خوار ٣٠٠ کیلۆمەتر”.

هاوکات دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، لانیکەم لە چاوپێکەوتن و ئاماژەکانیدا، چیتر ئەمریکا بە ئارەزووی گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی خێرا و باش لەگەڵ ئێران نازانێت، هەرچەندە پێویستە گومان لەسەر نیەتی ڕاستەقینەی بکرێت!

ئێستا بە لەبەرچاوگرتنی ئەم هەلومەرج و هەلومەرجەی ئەوروپییەکان و ئیسرائیل و دوودڵی ڕواڵەتی ترامپ بۆ گەڕانەوە بۆ دانوستان، بۆمان دەردەکەوێت کە دۆخەکە بۆ ئێران زۆر ئاڵۆز و ئاڵۆزە و ئەم ئاگربەستە دوای شەڕی ١٢ ڕۆژە زۆر ناسک دەردەکەوێ. پێدەچێت لایەنە دژبەرەکان کە ئێستا هەلومەرجی دەرهێنانی ئیمتیازاتی زیاتر لە ئێران و زیادکردنی گوشار لەسەری دەبینن، زیاتر لە جاران هەوڵی گەیشتن بە زۆرترین داواکاری خۆیان دەدەن.

ئه گه ڕ ئەوروپا و ئەمریکا پێداگری له سەر ئەم سێ داخوازیه بکه ن، ئه مه به مانای ئەوەیەکه جگه له به ڵێندان به پچڕان یان به شێوه یه کی به ڕچاو که مکردنه وه ی پاڵپشتییه کان بۆ گرووپه به بریکاره کانی له ناوچه که دا، ئێران ده بێت سازش له سه ڕ پرسی پیتاندنی یۆرانیۆم و قبووڵکردنی چاودێریی زیاتر و توندتر له سه ڕ دامه زراوه ئه تۆمییه کانیش بکات. 

ڕەنگە بە کردەوە بتوانرێت بگوترێ کە ئێران بە لەبەرچاوگرتنی هەموو ئەو پێشهاتانەی لە دوو ساڵی ڕابردوودا ڕوویانداوە، پێدەچێت نەرمی و نەرمی لەم دوو بابەتەدا نیشان بدات. بەڵام سەبارەت بە خاڵی سێیەم، واتە کەمکردنەوەی هێزی سەربازیی بە کەمکردنەوەی توانای مووشەکی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، پێدەچێت ئەمە هێڵی سووری بنەڕەتی و زۆر ستراتیژی بێت بۆ تاران و ئەگەری سازشکردن و نیشاندانی نەرمی لە هەلومەرج و سەردەمی ئێستادا زۆر سەخت و بچووکە!

کەواتە ئایا شەڕ حەتمییە؟
لێرەدا پێویستە ڕاستییەک لە تەکنیکەکانی دانوستان لە جیهانی ڕاستەقینەدا وەبیر بهێنرێتەوە. پێش دەستپێکردنی دانوستان، لایەنەکان هەمیشە هەوڵ دەدەن زۆرترین داواکاری خۆیان بخەنەڕوو بۆ ئەوەی لە یارییەکی دەروونیدا بەر لە دەستپێکردنی دانوستان کاریگەرییان لەسەر لایەنی بەرامبەر دروست بکەن و لە پراکتیکدا بتوانن کەمتر بدەن و خاڵی زیاتر بەدەست بهێنن. 

بەم پێیە، پێش ئەوەی دانوستانە نوێیەکان جددی بن، ئێران جەخت لەوە دەکاتەوە کە مافی پیتاندن و توانای سەربازی-مووشەکی و پەیوەندییە ناوچەییەکانی بە هێڵی سووری خۆی و نادانوستاندن دادەنرێت. لە لایەکی دیکەوە لایەنە ئەوروپی و ئەمریکی و ئیسرائیلییەکانیش هەر سێ ئەمانە بە مەرجی پێشوەختە دەزانن بۆ ئەوەی گەرەنتی ئەوە بکەن کە میکانیزمی دەستپێکردن و شەڕێکی دیکە چالاک نەکرێت. 

لەم نێوەندەدا پێشبینی دەکرێت لە کاتی دانوستانەکاندا هەر لایەنێک لە هەندێک لە مەرج و داواکارییەکانی پاشەکشە بکات و سەرنجی لەسەر ئەولەویەتەکانی خۆی بێت. هەروەها نابێ ئەوە لە بیر بکرێت کە هەرچەندە ئێستا ترەمپ خۆی دەردەخات لە دانوستان و گەیشتن بە ڕێککەوتن لەگەڵ ئێران، بە سەرنجدان بە شکستهێنانی لە دروستکردنی ئاشتی لە نێوان ڕووسیا و ئۆکرانیا و لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستین، هێشتا پێویستی بە کارتی سەرکەوتن و سەرکەوتنە لە بواری دیپلۆماسیدا و لەم نێوانەدا هیچ حاڵەتێک لە دۆسیەی ئێران دەستڕاگەیشتنتر بۆی نابینێت؛ بۆیە دەبێت بڵێین کە ٣٠ ڕۆژ ماوە تا وادەی میکانیزمی دەستپێکردن، دیپلۆماسی هێشتا شانسی سەرکەوتنی هەیە و ڕێگری لە شەڕێک دەکات، شەڕێک کە ئەگەر دووبارە بێتەوە، زۆر یەکلاکەرەوەتر دەبێت و دەرئەنجامەکانی زۆر جیاوازتر دەبێت لە شەڕی ١٢ ڕۆژە!