بەشی چوارەم

د. كامەران مەنتك

سەرباری تێپەڕینی ماوەیەك بەسەر وەستاندنی شەڕی ئیسرائیل-ئێران، تا ئێستا ئەو هۆكارانەی بوونە هۆكاری ئەو شەڕە وەكو خۆی ماوەتەو هیچ ئاماژەیەك نییە، كە ئێران یۆرانیۆمی پیتێنراوی نەمابێت، بەپێچەوانەوە دەسەڵاتدارانی ئێران هەمیشە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كە ئەوان هەرگیز واز لەو پڕۆژەیە ناهێنن و ئامادەن بەرگری لەخۆیان بكەن، ئیسرائیلیش سوورە لە سەر لەناوبردنی پڕۆژەی چەكی ئەتۆمی ئێرانی و بەهەڕەشەیەك بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆی دەزانێت، لەمەش زیاتر بەهەڕەشە لەسەر بوون و مانەوەی خۆی هەژماری دەكات، ئەمە دۆخەكە مەترسیدارتر دەكات، چونكە هەرگیز نابێت ئەوە فەرامۆش بكەین، كە ئەو مەترسییە، واتە مەترسی رووخان و لەناوچوون رەگی لەكەلتوورو ئاین و یاددانی جوولەكەكاندا هەیە، بۆیە ئەو مەسەلەیە لای ئەوەی لەوە جدیترە، كە وێنا دەكرێت، بۆیە هەمیشە لە ئامادەكاریدان بۆ رێگەگرتن لە روودانی ئەو كارەساتە.

لەپاڵ چارەسەرنەبوونی كێشەی ئێران، ئێستا خەریكە كێشەكانی تریش ئاڵۆزتر دەبێت، مەسەلەی ئۆكرانیا رەهەندێكی قووڵترو ترسناكتر وەردەگرێت، ئەگەر لە ساڵی 2014 روسیا وەك شێوازێك لەشێوازەكانی بەرگری و تێكشاندنی بنەمای ئەو ئابلووقەیەی كاری لەسەر دەكرا، دەستی بەسەر نیمچە دورگەی كریم، كە بەشێك بوو لە ئۆكرانیا داگرتبێت، ئێستا ئەو شەڕە لە پێناو فراوانخوازی و گەڕانەوە بۆ چوارچێوە جیۆپۆلەتیكیەكەی سۆڤیەتی پێشوو دەكات، بە واتایەكی تر ئێستا جیهان لەململانێی داڕشتنەوەی هاوسەنگی هێزەكاندایە، بۆیە ئەگەر جەولەیەكی تر لە شەڕی ئیسرائیل – ئێران، كە لەبنەڕەتدا شەڕە لەنێوان دوو بەرەی جیهانی گەورەدا، دەستپێبكاتەوە، كە هەموو ئاماژەكان بۆ دەستپێكردنەوەی دەچن، رەنگ بێت لە جەولەی یەكەم درێژخایەنتر و دژوار تربێت و چوارچێوەكەشی فراوانتر بێت، چونكە لەلایەك روسیاو چین رێگە نادەن ئێران بكەوێت، كەوتنی ئێران واڵابوون ئاسیای ناوەڕاستە لەبەردەم زیاتر تەشەنەكردنی هەژموونی ئەمریكا، كە یەكێكە لەناوچە تامپۆنییەكانی نێوان روسیاو چین، لەگەڵ ئەوەشدا مەترسی ئەمریكا ئەو دوو وڵاتە لەیەكتر نزیكتر دەكاتەوە، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت ئەمجارەیان بەرەی رووبەرووبوونەكە فروانتر دەكات، ئەگەری ئەوە بەهێزتر دەكات، كە رووسیا سنورەكانی ئۆكرانیا تێپەڕێنێت و بەرەو ناوچەی باڵتیك هەنگاو بنێت، ئێرانیش دەستی زیاتر لە هاوپەیمانەكانی ئەمریكاو ئیسرائیل بووەشێنێت، بەم شێوەیە ئێراق دەبێتە یەكێك لە گۆڕەپانەكانی شەڕ، ئەمریكا هەوڵدەدات هێزە لایەنگرەكانی ئێران لە ئێراق لەناوبەرێت، ئێرانیش دەست لە هەرێمی كوردستان دەوەشێنێت. 

ئەو بێدەنگییە ترسناكەی لە ئێستادا هەیە، بیدەنگی بەر لە زریان وگێژەلووكەیە، پێناچێت زۆر بەردەوام بێت، ململانێكان رۆژ بە رۆژ سەختتر دەبن و تا ئێستا رێگە چارەیەكیش نەدۆزراوەتەوە، هەموو لایەنەكان پێ لەسەر داواكانی خۆیان دادەگرن، ئەوەی دۆخەكە ئاڵۆز دەكات داوای هەموو لایەنە ركابەرەكانیش داوای ستراتیژی گرنگ وهەستیارن و چارەسەركردنیان لەرێگەی گفتوگۆو دانوستانەوە ئاسان نییە، هیچ لایەكیان ئامادە نییە تەنازل بۆ لایەكەی تر بكات، لەبەرئەوەی هەر تەنازولكردنێك ئەوە دەسەپێنێت، كە تەناوزلكردنی تری بەدوا دابێت، بۆیە هیچ چارەیەك نییە جگە لە دەنگ بەرزكردنەوەی چەكەكان، ئەو دەنگەی بەهۆی پێشكەوتنی ترسناكی جۆری چەكەكانە وە، جۆرێك لە گومانی دروست كردووەو هەردوو بەرە بە دوودڵییەوە سەیری هەنگاوەكانی ئەو شەڕە دەكەن، لەبەرئەوەی جەولەی یەكەمی شەڕەكە پێششهاتێكی مەترسیداری بۆ ئیسرائیل هێناو رۆكیتەكانی ئێران خەریك بوو هاوسەنگی شەڕەكەیان رادەگرت، ئەمەش بووە هۆی درێژكردنەوەی شەرەكە، دیارە ئەمە لە تواناو بەرژەوەندی ئیسرائیلدا نەبوو، بۆیە ئەمریكا راستەوخۆ خۆی تیهەڵقورتاند ودوای لێدانی بنكە ئەتۆمییەكان شەڕەكەی راگرت، بەڵام لەراستەقینەدا تا ئێستا شەڕەكە نەوەستاوە، بەڵكو تەنیا ئاگربەستێكە بۆ بە خۆداچوونەوەو ئامادەكردنی چەكی نوێی زیاتر.
نمایش كردن وبەكارهێنانی چەكی نوێ لەو شەڕەدا لە بەشێكە لە پێشبڕكێێ چەك لەشەڕی ساردی نوێی جیهانیدا، ئەمەش بە بەردەوامی وا دەكات چەكی نوێ وترسناكتر بهێنرێتە گۆڕەپانی شەڕەكە، بۆیە وەستانی ئەو شەڕە ئاسان نییە، هاوكات ناكرێت چاوەڕوانییەكان لە كاتی پێویست زیاتر بخایەنێت، لەبەرئەوەی كاریگەری لەسەر هاوسەنگی چەك، واتە هاوسەنگی هێز دەبێت.

دەربارەی هەرێم و ئێراق لەو جەولەیەدا دۆخەكەی ئاڵۆزتر دەبێت، هەرێم لەرووی چەكەوە ناتوانێت لەو شەڕەدا رۆڵێكی بەرچاو بگێڕێت، لەبەرئەوەی شەڕەكە لە تواناكانی ئەو گەورەترە، ئەمە جگە لەوەی لە ناوەوە داڕماوەو بەناو سەركردەكان گەیشتوونەتە بنبەست و هیچ رێگە چارەیەكیان پێ نییە جگە لەوەی چاوەڕێی ئەوە دەكەن ئەمریكییەكان چ رۆڵێكیان بۆ دیاریدەکەن لەو شەڕەدا، ئێراق هاتۆتەوە سەرخۆ و برینەكانی تا رادەیەك ساڕێژ بۆتەوە، كێشەی ئێراقیش بە هەمان شێوە بەرەی ناوەخۆیە، لەنێوان دەوڵەت و هێزە میلیشیاكان، ئەگەر لەو شەڕەدا باڵی دەوڵەت بەهێزتر بكرێت، ئەوە كاریگەرییەكی نەرێنی لەسەر هەرێم دەبێت و لەوانەیە ئەو شەڕە ساردەی لەنێوان هەرێم و بەغدا هەیە گەرم ببێت، كە لەو قۆناغەدا لەبەرژەوەندی كورددا نییە رەنگ بێت چارەنووسێكی نەخوازراوی لێبكەوێتەوە!