ئەم ساڵ لە هەرێمی کوردستان 12 کرێکار لەکاتی کارکردندا گیانیان لەدەستداوە

سازگار ئەحمەد  بەهۆی بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی ١١ کورسی پێکهاتەکان، پارتی دیموکراتی کوردستان بڕیاریدا بەمشێوازەی ئێستا بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان نەکات، چاودێرێکی سیاسیش پێی وایە بەشدارینەکردنی پارتی کێشەی گەورە بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دروستدەکات. رۆژی ١٨ی ئازاری ٢٠٢٤ مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوەو رایگەیاند «لەسۆنگەی تێگەیشتنمان لەپێگە و بەرپرسیارێتی مێژووییمان لەپاراستنی مافە رەواكانی گەلی كوردستان و سیستەمی دیموكراسی و فیدراڵی عێراق، هەروەها رەوایی نەدان بەهەڵبژاردنێكی نادەستوری و نادیموكراسی و وەستانەوە لەبەرامبەر سەرجەم ئەو پێشێلکاریانەی دەستوور کە لەلایەن دادگای باڵای فیدراڵییەوە بەرامبەر هەرێمی کوردستان و دامەزراوە دەستورییەکانی ئەنجام دەدرێت بەگشتی و سەپاندنی هەموارە نادەستوریەكانی یاسای هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەتایبەتی، بەبەرژەوەندی گەل و نیشتمانەکەمانی دەزانین كە پارتیمان نەچێتە ژێر باری پەسەندکردنی بڕیاری نادەستوریی و سیستەمێکی سەپێنراو لەدەرەوەی ئیرادەی گەلی هەرێمی كوردستان و دامەزراوە دەستورییەکانی و بەشداری هەڵبژاردنێک نەكات کە بەنایاسایی و نادەستوری و لەسایەی سیستەمیکی سەپێنراودا بەڕێوەبچێت». بورهان شێخ رەئوف، چاودێری سیاسی لەبارەی بڕیارەکەی پارتییەوە بەهاوڵاتی راگەیاند «بەشدارینەکردنی پارتی دیموکراتی کوردستان لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کێشەیەکی گەورەدەبیت لەبەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لەهەرێم، چونکە پارتی هێزی چەکداری هەیەو دەسەڵاتی بەسەر هەردوو پارێزگای هەولێرو دهۆکدا زاڵە». ئاماژەی بەوەشکرد «کە پارتی دەڵێت بەشداری ناکەم تەنها ئەوە نییە بەشداری هەڵبژاردن نەکات، بەڵکو رێگە دەگرێت لەبەشداریکردنی ئەو ناوچانەی دەسەڵاتی ئەون، ئەمەش کێشەی گەورە بۆ پرۆسەی هەڵبژاردن لەهەرێمی کوردستان دروستدەکات». ئەم شارەزا سیاسییە پێی وایە ئەگەر بەهۆی ئەم بڕیارەی پارتییەوە پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دوابخرێت ئەوا حکومەتی کاربەڕێکەری ئێستای هەرێمی کوردستان ئەو بەهایەی نامێنێت کەهێزێک دیاریبکات بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن، چونکە دامودەزگاکانی هەرێمی کوردستان دەکەونە بۆشایی دەستووری و یاساییەوە، ئەمەش رێگە بۆ حکومەتی ناوەندی خۆشدەکات کەوەک پارێزگایەک مامەڵە لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا بکات. بورهان شێخ رەئوف وتی: «ئەم ناکۆکییانەی کە هەیە رێگەی زیاتر بۆ حکومەتی عێراق خۆشدەکات، چونکە ئێمە لەئێستادا نە پەرلەمان و نە کۆمسیۆنی هەڵبژاردنمان هەیەو حکومەت و سەرۆکایەتی هەرێمیش کاربەڕێکەرن، بۆیە ئەمە لەداهاتوودا حکومەتی عێراق و دادگای فیدراڵی سەرپشک دەکات کە چ بڕیارێک لەسەر قەوارەی هەرێمی کوردستان بدات». لەدوای تێپەڕبوونی دوو رۆژیش بەسەر بڕیاری بەشدارینەکردنی پارتی لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی لەمیانەی کۆبوونەوەی لەگەڵ باڵیۆزی ئەمەریکا لەعێراق رایگەیاند «پارتی بایكۆتی هەڵبژاردنی نەكردووە، بەڵكو لەگەڵ هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردو شەفاف و جێگەی دڵنیایی و دوور لەدەستوەردانی دەرەكی و بەرنامەی پێشوەختەیە، كە تێیدا دەنگدەران لەمافی دەنگدان بێبەش نەكرێن و پڕۆسەی دیموكراسی بێبەها نەكرێت و یاساکانی هەرێمی کوردستان پێشێل نەکرێن». هەروەها ئەبوبەکر هەڵەدنی، ئەندامی پێشووی پەرلەمانی کوردستان بەهاوڵاتی وت: «پێموایە بەم بڕیارەی پارتی هەڵبژاردن ئەنجام نادرێت لەهەرێمی کوردستان، لایەنی کەم پارتی لەزۆنی خۆی ناهێڵێت هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت، کەواتە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان دەبێتە ئەستەم». «چارەنووسی هەرێمی کوردستانیش لەبەردەم چەند ئەگەرێکدا دەبێت یان دوو ئیدارەیی دروستدەبێت یاخود دەگەڕێینەوە پێش ساڵی ٢٠٠٥ یاخود قەوارەی هەرێمی کوردستان هەڵدەوەشێتەوە و حکومەتی فیدراڵی وەک پارێزگاکانی دیکەی عێراق مامەڵەمان لەگەڵ دەکات» ئەبوبەکر هەڵەدنی وا دەڵێت. ئاماژەی بەوەشدا «ئۆباڵی ئەم دۆخەی ئێستا لەئەستۆی هەردوو حزبی دەسەڵاتە ئەگەر دوو ساڵ پێش ئێستا هەڵبژاردنیان بکردایە هیچ لەمەسەلەکە نەدەگۆڕاو هەروەک خۆی دەمایەوە، بۆیە لەئەگەری ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان لە رووی سیاسی و ئابوورییەوە بەرەو تونێلێکی زۆر خراپ دەڕوات و رووداوی چاوەڕواننەکراو روودەدات». ئەو ئەندامەی پێشووی پەرلەمانی کوردستان وتیشی «هەموو ئەو کارتانەی لەدەست حکومەتی هەرێمن بەرامبەر بەغدا هەمووی لاوازن، چونکە هەرێم پەرلەمانی نەماوەو حکومەتەکەی کاربەڕێکەرەوەو ئەنجومەنی پارێزگاکان هەڵوەشاونەتەوەو نەوت لەدەست عێراقەو لەسەروو هەمووشیانەوە نەبوونی یەکڕیزی و تەبایی ناوخۆی هەرێم». ئەبوبەکر هەڵەدنی پێشیوایە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمان دوا خولی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان بووە، ئەمەش لەسایەی ئەو فۆڕم و شێوازو عەقڵییەتە حوکمڕانییەی کە ئێستا لەهەرێمی کوردستاندا هەیەو ماوەی ٣٣ ساڵە سەرجەم دەرفەتەکانی لەدەستداوە.  بڕیارەکەی پارتی دیموکراتی کوردستان کاردانەوەی نێودەوڵەتی لێکەوتەوەو وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا رایگەیاند «بایکۆتکردنی هەڵبژاردن خزمەت بەبەرژەوەندیی پارتی و گەلی کوردستان و عێراق ناکات، ئێمە نیگەرانین و پشتیوانیی هەڵبژاردنێک دەکەین هەموو لایەک تێیدا بەشداربێت». پارتی دیموکراتی کوردستان داوای هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی دەکات کە تایبەتن بەمووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، بەڵام دادگای فیدراڵی سوورە لەسەر جێبەجێکردنی بڕیارەکان و سەرکردەو لایەنەکانی عێراقیش دەڵێن، پێویستە هەموو لایەنەکان پابەندبن بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵییەوەو نابێت بڕیارەکانی ئەو دادگایە پێشێل بکرێت. تەنانەت لایەنە سیاسییەکانی هەرێمی کوردستانیش جگە لەپارتی پشتیوانی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی دەکەن و داوادەکەن هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەوادەی خۆیدا ئەنجامبدرێت، چونکە هەڵبژاردن پرۆسەیەکی گرنگە و پەیوەستە بەژیانی خەڵک و لایەنی سیاسی و ئابووری هەرێمەوە. هەروەها کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراقیش دەڵێت «دەبێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لەکاتی خۆیدا بکرێت و ئامادەکارییەکان بەردەوامی هەیە». لەلایەکی دیکەوە نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان لەعێراق – یۆنامی لەپەیامێکدا وتی «تێبینی بڕیارەکەی پارتی دەکەین لەبارەی بەشدارینەکردنی لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، هەروەها بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لەوادەی خۆیدا زۆر گرنگە و داوا لەلایەنەکان دەکەین بۆ بەرژەوەندیی خەڵک کاربکەن تاوەکو بەرەو چارەسەر هەنگاوبنێن، نەک بەرەو چەقبەستووییەکی دیکەی درێژخایەن». بەپێی ئەو وادەیەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان دیاریکردووە بڕیارە لە رۆژی ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەبچێت و کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراقیش سەرپەرشتی پرۆسەکە بکات.

ئا: هاوڵاتی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا رۆژی هەینی ٨ی ئازار لەکۆبوونەوە لەگەڵ ئەندامانی دامەزراوەی تورکە گەنجەکان لەشاری ئێستانبووڵ دەربارەی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان کە رۆژی ٣١ی ئازار بەڕوە دەچێت دواو وتی، هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی لەساڵی ٢٠٢٤ دوایین هەڵبژاردن دەبێت کە ئەو لەسەر کورسی دەسەڵات دەبێت و دوای ٢ دەیە بوون لەسەر کورسی دەسەڵات، دەبێ دەسەڵات دەستاودەست بێت و دەستبەرداری کورسی دەسەڵات بێت. لەساڵی ٢٠٠٣ ەوە کە ئەردۆان گەیشتووەتە دەسەڵات و دەسەڵاتی تورکیای گرتەدەست ئەمە یەکەمجارە باس لەوە دەکات دەسەڵات دەستاودەست دەبێت و واز لەدەسەڵات دەهێنێت. ئەردۆغان لەدیدار لەگەڵ «دامەزراوەی تورکە گەنجەکان (TUGVA) « باسی لەجێهێشتنی کورسی دەسەڵات کردو وتی :» من بەردەوام خەریکی کارم و لەهەوڵدام، ئێمە بێوچان هەڵدێین، لەبەرئەوەی ئەمە دوایین کاری منە». سەرۆککۆماری تورکیا جەختیکردەوە بەپێی یاسای ئێستا، ئەو ناتوانێت لەدەوری داهاتووی هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماریدا خۆی بپاڵێوێ و بەشداری بکات. بەڵام دژبەرانی ئەردۆغان باس لەوەدەکەن سەرۆککۆماری ئێستای تورکیا دەیەوێت جارێکیتر دەست ببات بۆ یاساو یاسا لەبەرژەوەندی خۆیدا بگۆڕێت. ئەوان باس لەوە دەکەن کەساڵی ٢٠١٧ لەبەرژەوەندی خۆیدا دەستیبرد بۆ یاساو یاسای گۆڕی. ئەگەر ئەمجارەیەش وەک چۆن ساڵی ٢٠١٧ بەپەنابردن بۆ ریفراندۆم یاسای گۆڕی، بتوانێت ئەم کارە بکات، دەکرێ لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوەو تەنها رێگای مانەوەشی لەدەسەڵات پەنابردنە بۆ گۆڕینی یاسا. رەجەب تەیب ئەردۆغان رێبەری ٧٠ ساڵەی پارتی دادو گەشەپێدان کەپارتیکی کۆنسێرڤاتە دڵنیایی دا بەلایەنگرەکانی بەوە کە حزبەکەی لەدەسەڵاتدا دەمێنێتەوە، تەنانەت ئەوکاتەی خۆشی خانەنشین دەبێت و واز لەکورسی سەرۆککۆماری دەهێنێت. ئەردۆغان کە بۆ بانگەشەی هەڵبژاردنەکان سەردانی ئێستانبووڵی کردووە دەربارەی ئەنجامی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان و گرینگی ئەنجامەکەی دواو وتی:» سەرکەوتن لەم هەڵبژاردنە گواستنەوەی میراتە بۆ ئەو برادەرانەی کەدوای من دێن و دەسەڵات دەگرنە دەست». بەدەستهێنانی شارەوانی ئێستانبووڵ کە یەکێکە لەگەورەترین و گرنگترین شارەکانی تورکیاو سەرکەوتن لەهەڵبژاردن لەم شارەدا بۆ پارتی دادو گەشەپێدان زۆر گرنگە، لەبەرئەوەی ساڵی ٢٠١٩ و لەهەڵبژاردنی شارەوانییەکاندا ئەم شارەی لەدەستچوو و ئۆپۆزیسیۆن توانیان زۆرینەی دەنگەکان بەدەستبهێنن و حزبەکەی ئەردۆغان لەم شارەدا دۆڕا. ئێستا ئەردۆغان و پارتی دادو گەشەپێدان هەموو هەوڵی خۆیان خستۆتەگەڕ بەوەی لەم شارەدا سەرکەوتوو بن. بەڵام تائێستا بەپێی راپرسییەکان ئەنجامەکانی لە بەرژەوەندی حزبەکەی ئەردۆغاندا نییە. لەئیستانبوڵ ئەکرەم ئیمامئۆغڵو سەرەڕای هەڵوەشانەوەی هاوپەیمانێتی «میللەت» کە ساڵی 2019 کاندیدی بوو، هێشتا دەنگەکانی پاراستووە و لەپێش کاندیدی ئاکپارتی و هاوپەیمانێتی کۆمار دایە. کۆتا راپرسییەکان ئەوە دەخەنەڕوو، ئیمامئۆغڵو، 2 بۆ 3 خاڵ لەپێش موراد کوڕوم دایە. هاوکات دەنگی کاندیدانی دەم پارتی کە لەئیستانبوڵ چارەنووسی ئەم هەڵبژاردنە دیاری دەکات، لەسەدا 4 بۆ 5ـە. ئێستانبووڵ ئەو شارە گرنگەیە کە ئەردۆغان نایهەوێت ئەمجارەش دۆڕاو بێت لەو شارەدا. لەبەرئەوەی قسەیەک هەیە لەتورکیا کەزۆر باوەو دەیڵێنەوە، ئەویش ئەوەیە هەرکەس ئێستانبووڵ بباتەوە هەموو تورکیای بردۆتەوە. ئەردۆغانیش دەیەوێت براوەی ئەم یارییە بێت.   گرنگی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لەتورکیا هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا کە ٣١ی ئازار بەڕێوەدەچێت گرنگییەکی تایبەتی هەیەو لەڕاستییدا دەرخەری سەنگی ئەردۆغان و حزبەکەیەتی لەکۆمەڵگای تورکیا. ئەردۆغان و حزبەکەی خۆیان مڵاس داوە بەوەی بتوانن شارەوانی ئەو شارانەی کە ساڵی ٢٠١٩ لەدەستیان چووبوو بەدەستیبهێننەوە. بەتایبەت شارەوانی ئێستانبووڵ وەک گرنگیترین شاری تورکیا دوای ئەنقەرەی پایتەخت. سەرکەوتنی ئەردۆغان و حزبەکەی دەکرێ مەترسی بێت بۆ سەر پرۆسەی دیمۆکراسی بەگشتی لەتورکیا و  ئەردۆغان و ماوەی ٢٠ ساڵەی دەسەڵاتدارێتییەکەی ئەوەی خستۆتەڕوو رۆژ لەگەڵ رۆژ زیاتر پشت لەبەها دیمۆکراسییەکان ئەکەن و دەیانەوێت تورکیا بەرەو وڵاتێکی تەک حزبی بەرن. سەرکەوتنی ئەردۆغان لە شارەوانییەکان لەوڕووەوە مەترسییە – بەتایبەت ئەگەر سەرکەوتنی بەرچاو بێت-جارێکیتر متمانە بەخۆبوونیان ببێت بەوە دەست ببەنەوە بۆ یاسای وڵات و بەڕیفراندۆم یاسا بگۆڕن و رەنگیشە بیانهەوێت ئەردۆگان لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە بۆ ٥ ساڵیتر و لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٨ دا خۆی بپاڵێوێتەوە. ئێستانبووڵ و ئەنقەرە دوو گەورەشاری تورکیان و لە ئێستادا شارەوانی ئەم دوو شارە بە دەستی پارتی کۆماری گەل (CHP) ەیە. بەڵام ئەردۆگان وای داناوە لە هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵدا ئەم دوو شارە گەورەیە بە دەست بهێنێتەوە. ئێستانبووڵ و ئەنقەرە ، دوو پێتەختی ئابووری و سیاسی تورکیان و ساڵی ٢٠١٩ پارتی کۆماری گەل (CHP) ساڵی ٢٠١٩ توانی ئەم دوو شارە لە دەست ئەردۆغان بێنێتە دەرو لەم دوو پایتەختە ئابووری و سیاسییەی تورکیادا شکست بە ئاکپارتی بهێنێت. لە لایەکیترەوە بەرەی ئۆپۆزیسیۆنی تورکیا کە بە «بەرەی نەتەوەیی « ناسرابوو دوای هەڵبژاردنەکانی پەرلەمان و سەرۆککۆماری کە مانگی ئایاری ٢٠٢٣ بەڕێوەچوو و ئەردۆگان تێیدا براوە بوو، وەک پێشتر یەکگرتوو نین. لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان هەموو حیزبەکانی بەشدار لە «بەرەی نەتەوەیی» بە پاڵیوراوی خۆیان بەشدارن. حیزبی باش (IYI PARTI) کە حیزبێکی سیاسی نەتەوەخوازی سێکۆلارە و پارتی یەکسانی و دیمۆکراسی گەلان (DEM PARTI) هەرکامەیان بە پاڵێوراوی خۆیانەوە لەم هەڵبژاردنانەدا بەشدارن و نوێنەری خۆیان هەیە. ئەکرەم ئیمام ئۆغلوو ساڵی ٢٠١٩ وەک سەرۆکی شارەوانی ئێستانبووڵ هەڵبژێردرا، لە وتووێژێکدا ماوەیەک لەوە پێش وتوویەتی هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی پەیامێکی گرینگی پێیە بۆ ئەردۆغان و پارتەکەی، هەڵبژاردنی ئازاری ٢٠٢٤ پەیامی « دیمۆکراسی، یەکسانی و حکوومەتی یاسا»ی پێیە بۆ دەوڵەتی ئەردۆغان. ئاک پارتی بۆ هەڵىژاردنەکانی ئێستانبووڵ» مرات کۆرۆل»ی کاندید کردووە کەپێشتر وەزیری ژینگەو شارسازی بووە، بەڵام پێش بینییەکان ئاماژەن بەوەی ئیمام ئۆغلوو لەپێشە.   شارە کوردییەکان و هەڵبژاردنی شارەوانییەکان ساڵی ٢٠١٩ لەزۆربەی زۆرە شارە کوردییەکانی باکوور پارتی‌ دیموكراتی‌  گه‌لان- هه‌ده‌په‌ دەنگی سەرتری هێناو توانی سەرۆکی شارەوانی دیاری بکات. بەڵام هەدەپە دوای گوشارەکانی دەوڵەتی ئەردۆغان هەڵوەشایەوەو لەئێستادا (دەم پارتی) نوێنەرایەتی کورد دەکات لە هەڵبژارنی شارەوانییەکان و هیواخوازە بەوەی بتوانێت سەرکەوتنەکانی (هەدەپە) لەهەڵبژاردنی شارەوانییەکان لەساڵی ٢٠١٩ دووبارە بکاتەوە. هەدەپە ٣ گەورە شارەوانیی ئامەد، مێردین و وانی بەدەستهێنا، لەگەڵ ئەوەش شارەوانیی ٥ پارێزگای دیکە ( ئێلح، ئیدر، سێرت، جۆلەمێرگ و قەرس) و ١٥ قەزا و شارۆچکەی لەهەڵبژاردنەکانی ٣١ی ئازاری ٢٠١٩ بردەوە. هەدەپە شارەوانیی ناوەندی پارێزگاکانی دێرسیم، شێرناخ، بەدلیس و ئاگری لەدەستدا. بەڵام شارەوانی شاری قەرسی بەدەستهێنایەوە کەپێشتر لەدەستی دابوو. لەشارەکانی مووش و دێرسیم بە جیاوازییەکی کەم دەنگی نەهێنایەوەو سەرکەوتوو نەبوو، هەرچەند هەر ئەو دەم هەدەپە تانەی لەهەڵبژارنەکان دا لەو ٢ پارێزگەیە و رایگەیاند بەزەبری هێز ئەنجامی دەنگەکان لەو ناوچانە گۆڕدراوە. لەدوای دەرکەوتنی ئەنجامەکانی ٢٠١٩ و لەدەستدانی چەند شارەوانی گەورە وەک (دێرسیم، شێرناخ، بەدلیس و ئاگری) زۆر رەخنە لەهەدەپە گیرا و باس لەوە کرا هەدەپە شکستی هێناوە. بێگومان ئەوە کەهەدەپە ئەو شارانەی لەدەستدابوو حاشاهەڵنەگر بوو. بەڵام پێویستە ئەو دۆخ و هەلومەرجە لەبەرچاو بگیردرێت کە هەڵبژاردنەکانی ئازاری ٢٠١٩ی تێدا بەڕێوەچوو. پێویستە دوای ٥ ساڵ خوێندنەوەمان بۆ ئەو دۆخە سیاسی و ئەمنییە ببێت کە (هەدەپە) تێیدا چووە ناو کێبڕکێی هەڵبژاردنەکانەوە و بەبێ لێکدانەوە ئەو دۆخە ناتوانین هۆکارەکان ببینین. لەهەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە ٢٠١٤ کورد سەرکەوتنی گەورەی بەدەستهێنا. ئەمە وایکرد بە بیانووی جیاواز (ئاکەپە) هێرش بکاتەسەر چالاکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی کورد لەباکووری کوردستان. پێویستە ئەوەمان لەبەرچاو بێت ٢٠١٩ کوردو هەدەپە لەژێر توندترین گوشارەکانی دەوڵەتی فاشیستی ئاکەپە- مەهەپەدا بەشداری هەڵبژاردنیان کرد. لەکاتێکدا دەستیان بە بانگەشەی هەڵبژاردنکرد زیاتر لە ١٠ هەزار سیاسەتمەداری کوردی نزیک لە (هەدەپە) لە زیندان بوون. هاوشارەدارو پەرلەمانتارەکانی لەزیندان بوون. تەنانەت لەماوەی بانگەشەی هەڵبژاردندا سەدان بەرپرس، پاڵێوراو و ئەندامی هەدەپە دەستگیرکران. دۆخێکی ئەمنی سەربازی خوڵقا. دەوڵەت هەموو دامودەزگا و هێزەکانی خۆی بۆ دژایەتیکردنی هەدەپە تەرخانکردو لەهەموو روویەکەوە دەرفەتەکانی بەکارهێنا بۆ ئەوەی ئەنجامی هەڵبژارنەکان بەدڵی خۆی بێت و لەبەرژەوەندی خۆیدا بێت. (دەم پارتی) لەئێستادا هیوای کوردەکانە لەباکووری کوردستان و بەشی زۆری دەنگدەرانی کورد لەخۆی کۆدەکاتەوە. بەڕوانگەیەکی رەخنەییەوە لەئەزموونی (هەدەپ) دەڕوانێ و هیواخوازە بتوانێت سەرکەوتنەکانی (هەدەپ) دووبارە بکاتەوەو ئەو پارێزگایانەش کە ساڵی ٢٠١٩ لەدەستچوون بەدەستبهێنێتەوە، ئەگەر وەها بێت دەبێ بەشکستێکی گەورە بۆ ئەردۆغان. ئەردۆغان و ئاکەپە لەئێستادا کەوتوونەتە دژایەتی توندنی ( دەم پارتی)، بە هەمانشێوەی ٢٠١٩ باس لەوە دەکرێت دۆخی ترساندن و تۆقاندن زاڵەو دەیانەوێت کەڵک لە هەموو میکانیزمەکان وەربگرن بەوەی دەنگدەری کورد لەباکووری کوردستان دەنگ بە (دەم پارتی) نەدات و دەنگەکانی لەبەرژەوەندی (ئاکەپە) بچنە سندووقەکانەوە. ئەردۆغان (دەم پارتی) بەدرێژکراوەو درێژەدەری رێگای (هەدەپە) دەزانێت و نیگەرانە لەوەی ( جەهەپە) بەئاشکرا یان نهێنی پەیوەندی لەگەڵ (دەم پارتی) هەیە. رۆژی ٢٤ی شوبات لەپارێزگای (ئەدەنە) هێرشی کردەسەر (جەهەپەو دەم پارتی) و پەیوەندی (جەهەپە) لەگەڵ (دەم پارتی) و وتی : «ئۆپۆزیسیۆن بەهۆی ململانێییە نێوخۆییەکان و کێشمەکێشەکانی نێو حزب ناتوانن سەرنجی خۆیان بخەنە سەر بابەتەکانی دیکە. هەوڵی ئەوە دەدەن لەرێگەی رێککەوتنی گوماناوی هەڵبژاردن ببەنەوە. دەیانەوێت خەڵک ناچاریان بێت و دەنگیان پێبدات، بەڵام من باوەڕم وایە خەڵک دەیانکات بەپەند. ئیدارەی جەهەپە هێز ئۆپۆزیسیۆنی ئەم وڵاتەی بەلاوەناوە و لەکاری خستووە». ئەدەپە هەروەها رۆژی ٢٣ی شوبات لەکۆبوونەوەی بانگەشەی هەڵبژاردن لە بالیکێسر دەربارەی پەیوەندی (جەهەپە) و ( دەم پارتی) وتی:» جەهەپە درێژە بەهاوپەیمانیەتی نهێنی هەڵبژاردنەکانی پێشوو دەدات، ئەمجارەیان لەگەڵ دەم پارتی و قەندیلە». هەروەها رۆژی ٨ی شوبات، سەرۆککۆماری تورکیا دەربارەی پەیوەندی (جەهەپە) و (دەم پارتی) قسەیکرد و وتی : «ئێمە وەک جەهەپە لەدیوی پشتی دەرگاکان لەگەڵ دەم پارتی ‹درێژکراوەی رێکخراوی جوداخواز› دانانیشن، بەڵکو وەک هاوپەیمانیەتی کۆمار راستەوخۆ قسە لەگەڵ خەڵک دەکەین. ئیدارەی جەهەپە لەخەمی چارەسەرکردنی خەڵک نییە. هەموویان هەوڵی بەدەستهێنانی دەستکەوتی سیاسین». هاوپەیمانی و پەیوەندی نێوان (جەهەپە) و ( دەم پارتی) بە تایبەت لەشارێکی گەورەی وەک (ئێستانبووڵ) لێدانێکی گەورەیە بۆ ئاکپارتی و ئەردۆغان و دەنگی کوردو پێکهێنانی هاوپەیمانی لەگەڵ (جەهەپە) دەتوانێت جارێکیتریش ئێستانبووڵ لەدەست ئاکپارتی بهێنێتە دەرەوە.   ئەردۆغان: لەسەرۆکی شارەوانییەوە بۆ سەرۆککۆمار رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری ئێستای تورکیا، هەنگاو بەهەنگاو پێگە سیاسییەکەی بەدەستهێناوەو لەئێستادا بەیەکێک لەقۆرخکارترین سیاسییەکان ئەزانرێت. ئەردۆغان بۆ ماوەی ٤ ساڵ و لە ساڵی ١٩٩٤ەوە بۆ ١٩٩٨ سەرۆکی شارەوانی ئێستانبووڵ بوو. ساڵی ٢٠٠٣ بوو بەسەرۆک وەزیران لەتورکیا . ئەوکات سەرۆک وەزیران گرنگترین پلەی سیاسی بوو لەتورکیا. سالی ٢٠١٤ دوای ٣ دەورە مانەوە لەپلەی سەرۆک وەزیرانیدا، بوو بەسەرۆککۆمار. ساڵی ٢٠١٧ و پاش ریفراندۆمێ ١٦ی ئاپریلی ٢٠١٧، سیستەم گۆڕا بۆ سیستەمی کۆماری و پلەی سەرۆک وەزیران لەتورکیا هەڵوەشایەوەو ئەمە رێگەخۆشکەر بوو بەوەی ئەردۆغان لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوەو ساڵی ٢٠١٨ بوو بەسەرۆککۆمار. ساڵی ٢٠٢٣ لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماریدا لەخولی دووهەمدا جارێکیتر بووەوە بەسەرۆککۆمار و لەئێستادا زیاتر لە ٢٠ ساڵە کەسی یەکەمی سیاسەتی تورکیایە. بەپێی یاسا ئەردۆغان ساڵی ٢٠٢٨ جارێکیتر ناتوانێت خۆی بپاڵێوێت و خۆشی باسی لەوە کردووە ئەمە دوایین هەڵبژاردنە لەسەردەمی سەرۆککۆماری ئەودا.   ئەردۆغان و وازهێنان لەدەسەڵات رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا و کەسی یەکەمی (ئاک پارتی) لەکۆبوونەوە لەگەڵ «دامەزراوەی تورکە گەنجەکان (TUGVA) « لەئێستانبووڵ باسی لەوەکرد ئەمە دوایین هەڵبژاردنی سەردەمی دەسەڵاتدارێتی ئەوە. لەهەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٨ دا بەشداری ناکات و واز لەدەسەڵات دەهێنێت بۆ هاوڕێکانی. ئەم وتانەی ئەردۆغان لەتۆڕە کۆمەڵآیەتییەکان رەنگدانەوەی بووەو بەشێکی زۆر لەچالاکانی کۆمەڵایەتی و سیاسی تورکیا بەگومانەوە لەم قسانەیان روانیوە و لایان وایە ئەردۆغان راستگۆ نییە لەقسەکانیدا و باس لەوە دەکەن ئەگەری هەیە ئەردۆغان جارێکیتر هەوڵدەدات یاسا بگۆڕێت لەبەرژەوەندی خۆیدا. ئەرکان ئۆزکان، چالاکی مافی مرۆڤ لە تورکیا لەتۆڕی کۆمەڵایەتی X بەگومانەوە لەقسەکانی ئەردۆغان دەڕوانێت و ئەوە دەهێنێتەوە بیر کەساڵی ٢٠١٧ لە بەرژەوەندی خۆیدا رێفراندۆمی رێکخست و توانی یاسا لەبەرژەوەندی خۆیدا بگۆڕێت. ئەم چالاکە مافی مرۆڤییە نووسیویەتی :» بڕوای پێ مەکەن، هەموومان دەزانین و ئاگادارین ئەو لەهەوڵی ئەوەدایە یاسا لەبەرژەوەندی خۆیدا بگۆڕێت و جارێکیتر خۆی بپاڵێوێتەوە». ژمارەیەک لەچالاکانی سیاسی تورکیا باس لەوە دەکەن باسکردن لەکۆتایی هاتنی وادەی سەرۆککۆماری دوای ٢٠٢٨ و دەستبەرداری دەسەڵاتبوون لەئێستادا فێڵێکە لەلایەن ئەردۆغانەوە دەکرێت بۆ ئەوەی متمانەی خەڵک لەهەڵبژاردنەکانی ٣١ی ئازار بەدەستبهێنێت و خەڵک متمانەیان پێبکەن. ئەرکان ئۆزکان لەتویتێکی تردا لەتۆڕی کۆمەڵایەتی X  دەربارەی ئەردۆغان و پارتەکەی نووسیویەتی :» ئەو ( ئەردۆغان) هەر رۆژەو رەنگێک دەگۆڕێت. رۆژێک خۆی بە نەتەوەیی نیشان دەدات و رۆژێک پیاوی ئایینی. ئێستاش دەیەویت خۆی بە دیمۆکراسیخواز نیشان بدات، بەڵام لە ٢٠٠٣ ەوە ئەوان دژی دیمۆکراسی و ئازادین لەتورکیا». محەممەد گۆنێش خوێندکاری دۆکتۆرای زانستەسیاسییەکان لەتۆڕی کۆمەڵایەتی X  نووسیویەتی :» ئەردۆغان هیچکات بەدروشمەکان و قسەکانی خۆی وەفادار نەبووە جگە لەو قسانەی کە دژی ئازادی بوون. دیمۆکراسی لەتورکیا لەمەترسیدایە».   ئەردۆغان لەچی ئەترسێت؟ ئەردۆغان لەبانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا بەردەوام هێرش دەکاتەسەر (دەم پارتی) و (جەهەپە). ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە ئەردۆغان وەک ساڵانی سەرەتای بەدەسەڵات گەیشتنی ئیتر پارتەکەی و خۆی هێزی یەکەم نین. پرۆسەی سیاسی لەتورکیا لە ٢٠٠٣ ەوە بۆ ئێستا زۆر گۆڕاوە. ساڵی ٢٠٠٣ کە  پارتی داد و گەشەپێدان دەسەڵاتی گرتە دەست، ئەردۆغان وەک رێبەرێک دەرکەوت کە توانی زۆرینەی رەهای دەنگەکان لەتورکیا و بەتایبەت لەناوچە کوردنشینەکان بەدەستبهێنێت. ئەردۆغان ٢٠٠٣ و ٢٠٠٨ و ٢٠١٣ لەناوچە کوردنشینەکان زۆرینەی دەنگەکانی بەدەستهێنا. تەنانەت وا لێکدرایەوە ناوچە کوردنشینەکان ئەردۆغانیان گەیاندە دەسەڵات. بە بانگەشەی  گەشەی ئابووری و کرانەوەی سیاسییەوە هاتە مەیدان. هەستی ئایینی خەڵکی لە بەرژەوەندی خۆیدا بەکار هێناو خۆی وەک رێبەرێکی بێ رەقیب دەرخست. بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا و بەتایبەت دوای هەڵبژارنی شارەوانییەکانی ٢٠١٩، ئەردۆغان شکستی گەورەی هێنا. هەردوو پاڵێوراوی پارتی دادو گەشەپێدان لەدوو گەورە شاری ئێستانبووڵ و ئەنقەرە دەرنەچوون و پێگەی ئەردۆغان و پارتەکەی وەک ساڵانی سەرەتا نەماوە لە تورکیاو ئەو خۆشەویستییەی نەماوە. لەهەڵبژاردنەکانی ئایاری ٢٠٢٣ بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠٠٣ ەوە نەیتوانی رێژەی پێویست دەنگ بهێنێتەوەو ببێت بەسەرۆککۆمار و  هەڵبژاردنەکان گەیشتە خولی دووهەم. لەخولی دووهەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری تورکیا، رەجەب تەیب ئەردۆغان کەساڵانی یەکەمی سەرۆک وەزیران بوونی، وەک رێبەرێکی بێ رەقیب دەردەکەوت، بەجیاوازییەکی کەم توانی لە «کەمال قلیچدار ئۆغلوو» پاڵێوراوی ( جەهەپە) بباتەوە. لە خولی دووهەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری ٢٠٢٣  لەمانگی ئایاردا، ئەردۆغان ٥٢.١٨ لەسەدی دەنگەکانی هێنایەوە. لەبەرامبەردا «کەمال قلیچدار ئۆغلوو» ٤٧.٨٢ لەسەدی دەنگەکانی هێنایەوە. ئەمەش ئەوە دەخاتەڕوو ئەردۆغان ئیتر ئەو رێبەرە بێ رەقیبە نییە کە لەساڵانی یەکەمدا هەبوو و لەئێستادا ترسی لێ نیشتووە بەوەی لەهەڵبژاردنەکانی ٣١ی ئازاردا بدۆڕێت.   شەڕی پ.ک.ک بەدادی ئەردۆغان دەگات؟ ئەردۆغان لەساڵی رابردوودا بەشێوەی چڕوپڕ کەوتووەتە هێرش بۆ سەر باشووری کوردستان و بنکەکانی پ.ک.ک و بانگەشەی ئەوە دەکات قەندیل بڕووخێنێت. ئەردۆغان دەیهەوێت هەستی نەتەوەیی دەنگدەرانی تورک بۆلای خۆی رابکێشێت و بەناوی وەستانەوە دژی (پ.ک.ک) کە ئەو بەتیرۆریستیان ناو دەبات، دەنگدەرانی نەتەوەپەرستی تورک بۆلای خۆی رابکێشێت. بەڵام لەناوخۆی کۆمەڵگای تورکیا ناڕەزایەتی گەورە هەیە لەم هێرشە چڕوپڕانەی تورکیا بۆ سەر باشووری کوردستان و بنکەکانی پ.ک.ک لە باشوور. تائێستا نەیتوانیوە سەرکەوتنێکی هەرچەند بچووکیش بەدەستبهێنێت. لەبەرامبەردا سەدان لە هێزەکانی سوپای تورکیا لەم جەنگەدا کە خۆیان دایانگیرساندووە کوژراون. ئەم جەنگە لە باری ئابوورییەوە تێچوویەکی قورسی هەیە و بووە بۆ تورکیا. ئەردۆغان کە بەدروشمی باشترکردنی دۆخی ئابووری خەڵک گەیشتە دەسەڵات، لەئێستادا شکستی هێناوەو وڵاتەکەی لەباری ئابوورییەوە لەدۆخێکی خراپدایە. جەنگی بەربڵاو لەگەڵ پ.ک.ک تێچوویەکی گەورەی بۆ ئەو وڵاتە هەبووە. ئەمانە وا دەکات دەنگدەری نەتەوەییخوازی تورک رازی نەبێت لەهەڵسووکەوتەکانی ئەردۆغان و رەنگە جارێکیتر شکست بهێنێتەوە.

سازگار ئەحمەد ئەمساڵ ٣٦ ساڵ بەسەر کیمیابارانکردنی شاری هەڵەبجە تێپەڕدەبێت، بەڵام تاوەکو ئێستاش بەپێی پێویست کار لەسەر دۆسییەی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە نەکراوە، شارەزایانیش پێیان وایە ئەمە هۆکارێک دەبێت بۆ زیادبوونی تاوانە نێودەوڵەتییەکان بەرامبەر بەهەرێمی کوردستان. هاوڵاتی بەدواداچوون بۆ دۆسیەی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە دەکات و هۆکاری ئەوە ئاشکرادەکات بۆچی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی کار لەسەر ئەو دۆسییە ناکات، هەروەها لەئێستادا تیمێک پارێزەر لەسەر سکاڵای ژمارەیەک لەکەسوکاری قوربانیانی هەڵەبجە لەدادگای سلێمانی کار لەسەر ئەو دۆسییە دەکەن. لوقمان عەبدولقادر، سەرۆکی کۆمەڵەی قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە بەهاوڵاتی وت «ئێمە وەک کۆمەڵەی قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە رێککەوتمان لەگەڵ دەستەیەک پارێزەری نێودەوڵەتی کردووە و چوار هەزارو ٨١٧ کەسوکاری شەهیدو قوربانییان سکاڵایان لەدادگای سلێمانی تۆمارکردووە وەکالەتیان داوەتە ئەو پارێزەرانە». سکاڵای کەسوکاری قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە لەسەر ئەو کۆمپانیاو کەسایەتی و بازرگانانەیە کە چەکی کیمیاییان بەحکومەتی بەعس فرۆشتووە لەو سەردەمەدا. هەروەها لەبارەی بەرەوپێشچوونی سکاڵاکە لوقمان عەبدولقادر وتی ‹›دۆسییەکە لەدادگادا بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینیوە، ئەگەر بڕیاربدرێت دەبێت ئەو کۆمپانیا و بازرگانانەی کە چەکیان داوە بەحکومەتی بەعس قەرەبووی قوربانییان و کەسوکاری قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە بکەنەوە». سەبارەت بەڕۆڵی حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ بەرەوپێشچوونی ئەو دۆسیەیەی کەسوکاری قوربانییانی هەڵەبجە ناوبراو دەڵێت «حکومەتی هەرێم هاوكاربووە لەگەیاندنی سکاڵاکان و دادوەرێکی داناوە بەردەوام کار لەسەر دۆسییەکە دەکات، هەروەها سکاڵاکان کە چوون بۆ کۆمپانیاکان لەڕێگەی نوێنەری حکومەتی هەرێمەوە براون و وەڵامەکانیان گەڕاوەتەوە». سەرۆکی کۆمەڵەی قوربانییانی هەڵەبجە رایگەیاند «رۆژی ١٢ی ئازاری ٢٠٢٤ دانیشتنی دادگا بەڕێوەچوو، لەدانیشتەنەکدا کۆمەڵێک بەڵگەو دیکۆمێنتی دیکە لەلایەن دادوەرەوە وەرگیراو داوای راپۆرتی بریندارەکانی رووداوی کیمیابارانی هەڵەبجە کراو لەماوەی سێ مانگدا دەبێت هەزارو ٧٠٠ بەرکەوتەی چەکی کیمیایی راپۆرت بدەنە دادگا، بڕیارە دانیشتنی داهاتووش لە ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ ئەنجامبدرێت». ئەو گروپە پارێزەرەی کە کار لەسەر دۆسییەی کیمیابارانی هەڵەبجە دەکەن گروپێکی نێودەوڵەتین و لەسەر ئاستی هەموو وڵاتان نوێنەریان هەیەو ئامانجیانە ئەو کەیسە بگەییەنە دادگای تایبەت بەقەرەبوو لەئەوروپا و لەوێوە بڕیار لەسەر ئەو کەیسە بدرێت و قەرەبووی قوربانییانی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە بکرێتەوە. ئەیاد کاکەیی، یەکێکە لەو پارێزەرە کوردانەی کەکار لەسەر دۆسییەی قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە دەکات و لەبارەی ئەوەی بۆچی دادگای نێودەوڵەتی کار لەسەر ئەم دۆسییە ناکات، قسەی بۆ هاوڵاتی کردو وتی «لەسەر ئاستی نێوەدەوڵەتی یەک دادگا هەیە ئەویش دادگای تاوانی نێودەوڵەتییە کە نەک تەنها دۆسییەی هەڵەبجە بگرە دۆسییەکانی ئەنفال، فەیلی و بارزانی و پاکتاوی نەژادی و راپەڕین و کۆمەڵێک دۆسییەی دیکەی هاوشێوەی لەخۆنەگرتووە». روونیشیکردەوە «دادگای تاوانی نێودەوڵەتی لەساڵی ٢٠٠٢ دامەزراوە، بۆیە ئەو دادگایە ئەو تاوانانە دەبینێت کە لەدوای ئەو ساڵەوە روویانداوە، هەروەها تاوانەکانی بەرامبەر بەهەرێمی کوردستان کراوە پێش ئەو ساڵەیە، بۆیە لەدەسەڵاتی ئەو دادگایە نییە کە ئەو تاوانانە ببینێت». لەساڵی ٢٠١٨وە تاوەکو ئێستا کار لەسەر دۆسیەی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە دەکرێت، سەرەتا دۆسییەکە لەدادگای بەرایی هەڵەبجە بووە، دواتر گواستراوەتەوە بۆ دادگای بەرایی سلێمانی کەتایبەتە بەقەرەبووکردنەوەی قوربانییان و کەسوکاری قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە. هەروەها د.ئاوارە حسێن ئەحمەد راگری کۆلێژی یاساو کارگێڕیی لەزانکۆی هەڵەبجە کەتوێژینەوەی دکتۆراکەی تایبەت بووە بەجینۆساید بەهاوڵاتی راگەیاند «لە ٢٨ی شوباتی ٢٠١٠ لە دادگای باڵای تاوانکاریی عێراقی بەپێی ماددەی ١١ی پەیڕەوی بنەڕەتی دادگا دۆسییەی کیمیابارانکردنی هەڵەبجە وەک جینۆساید ناسێندراوە کەماوەی ١٤ ساڵ دەکات». لەبارەی ئەوە تا چەند لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی کار لەسەر دۆسییەی کیمیابارانی هەڵەبجە کراوە د.ئاوارە حسێن ئاماژەی بەوەکرد «تائێستا تەنها لەدادگای شاری لاهای کار لەسەر دۆسییەی یەک بارزگانی چەکی کیمیایی کراوە ئەویش، بازرگانێکی هۆڵەندی بوو بەناوی (فرانس ڤان ئەنرات) کە لەساڵی ٢٠٠٥ دادگایی کراو بەتۆمەتی فرۆشتنی چەکی کیمیایی بە رژێمی بەعس و راوێژکردن بەحکومەتی ئەوکاتەی عێراق کەچۆن ئەو چەکانە دژی کورد بەکاربهێنێت سزای ١٧ ساڵ زیندانیکردنی بەسەردا سەپێندرا، دواتر لەدادگای پێداچوونەوەی شاری لاهای و دادگای باڵای ئەمستەردام و دواتر لەدادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا پێداچوونە بەدۆسییەی ئەو بازرگانەدا کراو سزادرایەوە بە ١٦ ساڵ و نیو زیندانیکردن». روونیشیکردەوە «لەو دۆسییەیەدا ١١٣ جار ناوی هەڵەبجەو چەند گوندێکی دیکەی هەرێمی کوردستان و ناوچەی سەردەشت و چەند گوندێکی رۆژهەڵاتی کوردستان هاتووە، بەڵام هەڵەبجە یەکێکە لەو شارانەی کەزۆرترین جار ناوی هاتووە، لەبەرئەوەی زۆرترین قوربانی داوە». د.ئاوارە حسێن حکومەتی هەرێمی کوردستان بە کەمتەرخەم دەزانێت لەسەر کارکردن لەسەر دۆسییەی کیمیابارانی هەڵەبجە و دەڵێت «لەساڵی ٢٠٠٨وە دوای ئەوە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان کەیسی هەڵەبجەی بەجینۆساید ناساند لەبڕیارەکەدا داوا لەئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم کراوە کە سکاڵا دژی ئەو دەوڵەت و کۆمپانیا و لایەن و کەسایەتییانەی چەکی کیمیاییان فرۆشتووە بەحکومەتی بەعس تۆماربکات، بەڵام تاوەکو ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان بەم ئەرکە هەڵنەساوە، ئەمەش سەلمێنەری ئەوەیە کەحکومەتی هەرێم لە ئاست ئەم کەیسەدا کەمتەرخەمە». دەشڵێت «ئەگەر حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەوکارەی بکردایە، ئەوا دەبووە هۆکارێک بۆ ئەوەی جارێکی دیکە کورد رووبەڕووی تاوانە نێودەوڵەتییەکان نەبێتەوە، بەتایبەت لەئێستادا کەهەرێمی کوردستان رووبەڕووی تاوانی نێودەوڵەتی دەبێتەوە لەلایەن تورکیاوە، ساڵانە بەهۆی بۆردوومانەکانی تورکیاوە خەڵکی مەدەنی دەبنە قوربانی». هەروەها لەلایەکی دیکەوە پەرلەمانی کوردستانیش بەکەمتەرخەم دادەنرێت لەدۆسییەی کیمیابارانی هەڵەبجەدا، بۆ نموونە لەپێنج خولی پەرلەماندا نەتوانراوە یاساییەک بۆ قەرەبووکردنەوە قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە دابنرێت، تەنانەت نەیتوانیوە هەماهەنگی هەبێت لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارە دەرەکییەکان بۆ قەرەبووکردنەوە، بۆیە ئاستەنگی سەرەکی لەبەردەم قەرەبووکردنەوەی قوربانییانی کیمیابارانی هەڵەبجە نەبوونی یاسایەکی تایبەتە. لەڕۆژی ١٦ی ئازاری ساڵی ١٩٨٨ لەلایەن حکومەتی ئەوکاتەی رژێمی بەعسی عێراقییەوە لەڕێگەی فڕۆکەی جەنگییەوە شاری هەڵەبجە کیمیابارانکراو پێنج هەزار ژن و پیاوو گەنج و منداڵ شەهیدبوون و بەهەزارەهای دیکەش بریندارو بێسەروشوێن و ئاوارەبوون، ئەمساڵیش کەساڵی ٢٠٢٤-ە ماوەی ٣٦ ساڵ بەسەر ئەو رووداوەدا تێپەڕدەبێت، بەڵام بەپێی پێویست کار لەسەر دۆسییەی ئەو تۆمەتبارو کۆمپانیاو بازرگانە نێودەوڵەتییانە نەکراوە کەهاوکاری حکومەتی بەعس بوون لەو رووداوەدا، هەروەها لەلایەکی دیکەشەوە وەک پێویست خزمەتی خەڵک و شارەکەش نەکراوە.

شەنای فاتیح ساڵانە لەگەڵ هاتنی مانگی رەمەزاندا بازاڕ تاڕادەیەک بووژانەوەیەک بەخۆیەوە دەبینێت بەراورد بەپێش رەمەزان، کاڵاکان خواستێکی زیاتریان لەسەر دەبێت بەتایبەت بابەتە خۆراکییەکان و شیرینی و شەربەت، بەڵام رەمەزانی ئەمساڵ لەهەرێمی کوردستاندا جیاوازە لەساڵانی رابردوو و بازاڕ سست بووەو کاڵاو شمەک و خواردەمەنییەکان خواستیان کەمتر لەسەرە. کاسبکاران و هاووڵاتیان هۆکاری سستی بازاڕ دەگەڕێننەوە بۆ قەیرانی دارایی و دابەشنەکردنی موچە لەکاتی خۆیدا، ئەمە لەکاتێکدایە کەئەمڕۆ ١٣ی ئادارە، بەڵام تائێستا فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان موچەی مانگی شوباتیان وەرنەگرتووە، هەرچەندە رۆژی ١١ی ئادار وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی خستووەتە سەر هەژماری بانکی هەرێمی کوردستان، بەڵام تائێستا شێوازو کاتی دابەشکردنی موچەی شوباتی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان نادیارە. رۆژی دووشەممە، ١١ی ئاداری ٢٠٢٤ قایمقامیەتی قەزای ناوەندی سلێمانی لەڕاگەیەندراوێکدا رایگەیاند:  هەڵمەتی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی سلێمانی بۆ دوکان و بازاڕو شوێنە گشتییەکان و پشکنین بۆ ئەو خواردن و خواردنەوانەی بەهاووڵاتیان و رۆژوەوان دەفرۆشرێت ئەنجامدراوە. هەروەها راگەیەندراوەکە باسی لەوەشکردووە خشتەی کارو چالاکی لیژنەکانی قایمقامیەتی سلێمانی بەجۆرێک رێکدەخرێت کەبەردەوام چەند لیژنەیەک لەبازاڕ پشکنین بۆ ئەو خواردن و خواردنەوانە ئەنجامبدەن لەمانگی رەمەزاندا خواستی زۆریان لەسەرە. سەبارەت بەبەرزبوونەوەی نرخ قایمقامی سلێمانی ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە « لەکۆبوونەوەی لایەنە پەیوەندیدارەکان ئامادەکاری بۆ مانگی رەمەزانی پیرۆز بڕیاردراوە، هەر بازرگان و دوکاندارێک بەبێ هۆکار نرخی کاڵاو شمەک بەرزبکاتەوە شوێنەکەی دادەخرێت و خاوەنەکەشی رووبەڕووی رێکاری یاسایی توند دەکرێتەوە». محەمەد عەبدوڵا، فرۆشیارێکی شیرینی و شەربەتە لەنێو بازاڕی شاری سلێمانی و لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: بەشێوەیەکی گشتی بازاڕ لەسەرەتای رەمەزاندا کزە، بەڵام هیچ ساڵیک وەک ئەمساڵ نەبووە، ساڵی گرانییەکە کاسبکار لەڕەمەزاندا پارەی شەش مانگی پەیدا دەکرد، بەڵام ئەمساڵ خەڵک پارەی پێ نییە. وتیشی: موشتریمان کەمی کردووە بەراورد بەساڵانی رابردوو بەهۆی قەیرانەوە، چونکە خەڵک نانەکی گرنگترە هەیبێت تاشەربەت و شیرینی. «ئەگەر ساڵانی رابردوو لەم کاتانەدا  ١٠ موشتەریمان هەبووایە، ئێستا شەش تا حەوت موشتەریمان هەیە« محەمەد عەبدوڵا وای وت. عەلی قادر، یەکێکی دیکەیە لەفرۆشیارەکانی شاری سلێمانی و زیاتر لە ٣٠ ساڵە فرۆشگای پێداویستییەکانی رۆژانەی هاووڵاتیانی هەیە و لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەئێستادا بازاڕ سفرە ساڵ بەساڵ خراپتر دەبێت، ئەم بێبازاڕییە بووەتە مایەی زەرەرێکی زۆر بۆ کاسبکاران و دوکانداران. وتیشی: ئەوەی کرێ دوکان دەدات کرێکەی دەرناهێنێتەوەو ئەوەشی لەشاگردێک زیاتری هەبووبێت هەموویانی ئیزن داوەو تەنها شاگردێکی لای خۆی هێشتووەتەوە. عەلی قادر باسی لەوەشکرد کە نرخیان بەرز نەکردووەتەوەو هەمان نرخی ساڵانی رابردوو و پێش رەمەزانە، هەروەها ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد کەدەفتەری قەرزیان نەهێشتووە، چونکە دەفتەری قەرزیان هەیە نزیکی حەوت ملیۆن دیناریان لەقەرزدا هەیەو تائێستا هیچ بڕە پارەیەکیان بۆ نەگەڕاوەتەوە. «ئەگەر ساڵان ١٠ موشتەریم هەبووایە ئێستا بووەتە موشتەرییەک یان دوو موشتەری« عەلی قادر وای وت. ئەحمەد عوسمان، فرۆشیارێکی دوکانی مریشکەو لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: بازاڕ زۆر سستەو ساڵی رابردوو لەم کاتەدا سێ شاگردم هەبوو فریای بەڕێکردنی موشتەرییەکان نەدەکەوتن، بەڵام ئەمساڵ یەک موشتەریم هەیەو بازاڕ لاوازە. وتیشی: باشی و خراپی بازاڕ پەیوەستە بەموچەوە، هەرچەندە بەشێکی هاووڵاتیان بەقەرز پێداویستییەکانیان دەبەن، بەڵام بەو شێوەیەش بازاڕ هەو لاوازە. «ئەگەر ساڵانی رابردوو ١٠ موشتەریم هەبووبێت، ئێستا تەنها دوو موشتەریم ماوە«. ئەحمەد عوسمان وای وت. فاتمە عومەر، هاووڵاتییەکی تەمەن ٤٥ ساڵەو نیشتەجێی شاری سلێمانییە، لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: خێزانێکی پێنج کەسیم هەیە و یەک سەرچاوەی داراییمان هەیە، ئەویش موچەی هاوسەرەکەمە، هیچ ساڵێک وەک ئەمساڵ بارودۆخمان خراپ نەبووە. وتیشی: ئەمساڵ نیوەی ساڵانی رابردوو پێداویستی رەمەزانم کڕیوەو نیوی ئەوەشی کەکڕیومە بەقەرز هێناومە.

کامەران ئەحمەد سلێمان نیکۆلای پاتروشێڤ بەبۆچوونە رادیکاڵەکانی ناسراوە، بەتایبەتی پشتگیریکردنی لەهەڵوەشاندنەوەی ئۆکرانیا، گومانی ئەوەی لێدەکرێت فەرمان و داڕێژەری تیرۆرکردنی یەڤگینی پریگۆژین بێت. ساڵانێکی زۆرە راوێژکاری پوتین و یەکێکە لەکارمەندە دڵسۆزەکانی. لەسێبەری کرێملیندا کاردەکات، بەپشوو درێژییەوە چاوەڕوانی کاتەکانی دەکات، لەئێستا لەڕۆڵی خۆی زۆر رازییە «ئەو پیاوەی بەگوێی پوتیندا چرپە دەکات». لەئێستادا نیکۆلای پاتروشێڤ سکرتێری ئەنجومەنی ئاسایشی روسیایە، رۆڵێک کاریگەرییەکی بەرچاوی پێدەبەخشێت لەکرێملین. پەیوەندییەکەی لەگەڵ پوتین دەگەڕێتەوە بۆ هاوکارییەکانیان لەساڵی ١٩٩٨ لەناو حکومەتی بۆریس یێڵسین سەرۆکی ئەوکاتی روسیا. پەیوەندییەکانیان بەهێزتر بوو کاتێک پوتین لەساڵی ٢٠٠٠ بوو بەسەرۆک و پاتروشێڤ وەک جێگری بەڕێوەبەری FSB کەدەزگای هەواڵگری رووسیا دەستنیشانکرا. هەردوو پیاوەکە رابردوویەکی هاوبەشیان هەیە وەک سیخوڕی کەی جی بی، هەرچەندە کەسایەتییان جیاوازییەکی بەرچاوی هەیە. پاتروشێڤ بەدڵخۆش و سۆزدار وەسف دەکرێت، بەپێچەوانەی پوتین کەدوورەپەرێزە. تەنانەت هەندێک بە “شەیتانی سەر شانی پوتین” ناوی دەبەن. بیروباوەڕی ناسیۆنالیستی و جیهانبینی پیلانگێڕییەکەی بووە هۆی ئەوەی پاتروشێڤ نازناوی « بازەکەی کرێملین»ی پێبدرێت. بەپێچەوانەی هەندێک لەئەندامانی نوخبەی رووسیا، پاتروشێڤ لەبنەماڵەیەکی سیاسی و گروپی دەسەڵاتدارەوە نەهاتووە. باوکی ئەفسەرێکی دەریایی و ئەندامی حزبی شیوعی بووە، بەزیرەکی و رێزگرتن لەژێردەستەکانی ناسراوە. پاتروشێڤ رەخنەگرێکی ماندوونەناس و توندی رۆژئاواوو ئەمریکایەو هاوپەیمانەکانی تۆمەتبار دەکات بەوەی هەوڵی پاراستنی باڵادەستی جیهانی دەدەن. ئەو ململانێیەی ئۆکرانیا بەدەربڕینی ئەم ستراتیژە دەبینێت و دەڵێت سەرکردەکانی ئەمریکا هەوڵی لاوازکردنی رووسیا دەدەن. هەروەها ناتۆ تۆمەتبار دەکات بەوەی کە لەساڵی ٢٠٢٢ەوە هاوکاری سەربازیی بۆ ئۆکرانیا پشتگیری لەشەڕی بەوەکالەت لەدژی رووسیا کردووە. سەبارەت بەئۆکرانیا، پاتروشێڤ پاساو بۆ شەڕی رووسیا دەهێنێتەوە کەحکومەتی ئۆکرانیا بە “جنتا فاشیست” ناودەبات و تۆمەتباری دەکات بەبەکارهێنانی “تاوانبارانی نیونازی” بۆ ئۆپەراسیۆنی ناسەقامگیری. بانگەشە بۆ دابەشبوونی ئۆکرانیا دەکات بۆ چەند دەوڵەتێک. زۆرجار باس لەوە دەکرێت کە  پاتروشێڤ دەستی لە کوشتنی یەڤگینی پریگۆژیندا هەبێت  و بەپێی ئەو زانیارییانەی کە لەلایەن وۆڵ ستریت جۆرناڵەوە دەستکەوتووە، گومانی ئەوەی لێدەکرێت ئەو رووداوەکەی رێکخستبێت کە بووەهۆی کوژرانی سەرۆکی گروپی ڤاگنەر. کرێملین خۆی رەتیدەکاتەوە هیچ تێوەگلانێکی هەبێت لەکەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکەدا کە بووەهۆی گیانلەدەستدانی پریگۆژین و نۆ کەسی دیکە، هەروەها پشتگیری لەتیۆری داهێنراوی رووداوێک دەکات کە بەهۆی نارنجۆکێکەوە لەناو فڕۆکەکەدا روویداوە.   سەرچاوە: (تاکتیک) لەگەڵ دەزگاکانی ڕۆژنامەوانی Aaron Hostutler, U.S

هاوڵاتی / شوان عەباس بەدری   بەرنامەی "60 خولەک" ی کەناڵی راسیای یەکی دەوڵەتی  و هەروەها بەرنامەی "کات وەڵام دەداتەوە" ی کەناڵی یەکی تەلەفزیۆنی روسیا، لە دوو بەرنامەی جیاوازدا جەند تەوەرێکیان لەبارەی ناتۆ و زیاد بوونی چالاکییە سەربازییەکانی لە ئەوروپا خستە بەر باس و گفتۆگۆ. "ئۆلیسیا لوسوا"ی یەکێک لە پێشکەشکارەکانی بەرنامەی "کات وەڵام دەداتەوە" لە سەرەتای بەرنامەکەدا هۆشداریدا کە "وڵاتانی ئەندام لە ناتۆ بە شێوەیەکی بەرچاو خۆیان بۆ جەنگ لەگەڵ روسیا ئامادە دەکەن". هەروەها ئەم پێشکەشکارە ئاماژەی بەوەشکرد کە لە ماوەکانی پێشوودا وڵاتی ئەلبانیا بە مەبەستی پێشوازی کردن لە فرۆکە جەنگییەکانی ناتۆ  یەکێک لە بنکە هەواییەکانی سەردەمی یەکێتی سۆڤێتی نۆژەن کردۆتەوە و هەرەوەها ئەوەشی خستە روو کە ناتۆ لە وڵآتانی نەرویج و سوید و فیلانددا لە ژێر ناوی "کاردانەوەی باکوور" دەستی کردووە بە مانۆرێکی سەربازی. هەروەها پێشکەشکارەکانی هەردوو بەرنامەی "60خولەک" و "کات وەڵام دەداتەوە، باسیان لە وتارێکی وەزارەتی بەرگری روسیا کردووە کە لە گۆڤاری "هزری سەربازی" بڵاوکراوەتەوە و تێیدا باس لە چەند سیناریۆیەکی جیاوازی پەیوەست بە ئەگەری هێرشی رۆژئاوا بۆ سەر روسیا کراوە.   لەلایەن خۆیەوە "ئۆلیگا ئسکابیوا"ی پێشکەشکاری بەرنامەی "60 خۆلەک"، وتی: " دوژمن پێش ئەوەی هێرش بکاتە سەر وڵآتەکەمان، ئەوا چەند چالاکییەک ئەنجام دەدات و بە چری دەست دەکات بە چاودێری کردنی ناوچە سنوورییەکانمان". هەروەها ناوبراو ئەوەشی خستە روو ،" بە رێکەوت بێت یان نا ، تەنها یەک رۆژ بەر لە پێشکەشکردنی ئەم بەرنامەیە چەند زانیارییەکمان دەست کەوتووە کە فرۆکە بۆمبهاوێژەکانی ئەمریکا لە جۆری ئێف 35 لە ئاسمانی ئۆکرانیاوە ، بە فروانی و بە وردی خەریکی دەستنیشان کردنی بنکە دژە ئاسمانییەکانی روسیان ". لە وەڵامی پرسیارێکی بێشکەشکارەکەی بەرنامەی "60چرکە" دا " کە ئاخۆ لە وڵآتانی ئەسکەندافییەوە هیچ هەرەشەیەکمان لەسەرە؟" ڤلادیسلاو شوریگین"ی پسپۆری سەربازی وتی:" بێگومان ئەم هەرەشەیە زۆر جدییە، گەر لە رابردوودا بە درێژایی سنوورەکانی باکوور جگە لە نەرویج هیچ سنوورێکمان لەگەڵ ناتۆدا نەبووبێت ، ئەوا ئەمرۆ گشت سنوورەکانی باکووری روسیا بۆتە هاوسنووری ناتۆ". هەروەها ناوبراو لەبارەی ئەگەری کاردانەوەکانی روسیا وتی : " لە ئێستادا ئێمە سەرقاڵی دوبارە بنیات نانەوەی "ناوچەی سەربازی لینینگرادین" و کەشتیگەلی باکووریش وەک یەکەیەکی سەربەخۆی سەربازی لەو ناوچەیە جێگیر کراوە ، پێدەچێت کە گشت ئەمانە بەشێک بن لە سیستمی یەکگرتووی سەربازی روسیا ، جگە لەوەش روسیا خەریکی بنیاتنانی ناوەندێکی راهێنانی هێزە تایبەتەکانی باکوورە لە ناوچەی "نیژنوارتوفسک" .   ئەم شارەزا سەربازییە ئەوەشی وت:"ئەمە جەنگێکە بۆ کۆنترۆڵ کردنی سەرزەمینەکانی باکوور، جەنگیکە بۆ باکوور و ئێمەش دەبێت بزانین کە بەڵێ لە ئێستادا جەمسەری باکوور بۆتە ناوچەیەکی زۆر هەستیار بۆ ئێمە ،ئێمە دەزانین کە لە داهاتوودا جەمسەری باکوور  وەک ناوچەیەکی ستراتیژی رۆڵێکی زۆر کارا و گرنگی دەبێت ". لێکەوتەکانی ئاشکرابوونی فایلە دەنگییەکانی ئەڵمانیا لە هەردوو بارنامەکەدا باس لە لێکەوتەکانی ئاشکرابەننی فایلە دەنگییەکانی بەرپرسانی هێزی ئاسمانی ئەڵمانیا کرا کە باسییان لە ناردن و جێگیرکردنی مووشەکی مەودا درێژ کردبوو لە ئۆکرانیا . "سکابیوا" لە بەرنامەی 60 خۆلەکدا ئەوەی خستە روو کە لە ئێستادا  "جۆن کربی" وتەبیژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا خۆی لە باسی ئەو فایلە دەدزێتەوە ،چونکە دەزانێت گەر بێتوو ناوەرۆکی فایلەکان پستراست بکاتەوە ئەوا لە بەرژەوەندی کرملین دەبێت و ئاشکرا دەبێت کە روسیا نە تەنها لەگەڵ ئۆکرانیا بەڵکو لەگەڵ هەموو هێزەکانی ناتۆ لە جەنگدایە. ئەم پێشکەشکارە ئەوەشی ووت :" دەبێت ئەوە بڵێم کە ئەوان بێدەنگییان هەلبژاردووە ، وەک بڵەیت ئێمە تێناگەین ، رەنگە ئێمەیان بە گێل زانی بێت". هەر لە گفتۆگانی هەردوو بەرنامە رووسیەکە باس لە چۆنییەتی ئاشکرابوونی ئەو فایلە دەنگییانەش کرا و "سپیردون کیلینکاروف" ی ئەندامی پێشووی پەرلەمانی ئۆکرانیا بە بێ خستنە رووی هیچ بەڵگەیەک رایگەیاند کە ئەم فایلانە لەلایەن ئەمەریکا و بەریتانیاوە دزەی کردووە. "کیلینکاروف" ئەوەشی خستە روو کە 12 ساڵ لەمەوبەر سیاسییە ئەوروپی و روسەکان پێکەوە باسیان لە ئەوروپایەکی یەکگرتوو دەکرد کە لە "لیشبۆن"ەوە تا "ڤلادیوستوک" درێژ دەبووەوە. ناوبراو ئەوەشی وت کە ، بە دیهێنانی ئەو سنوورە ئەوروپییە لە بەرژەوەندی هەموو وڵآتانی ئەوروپی و دانیشتوانەکەی دەبوو ، بەڵام لەبەر ئەوەی دروست کردنی ئەو سنوورە بەرفراوانە وەک پەتێکی سێدارە دەبوو بە گەردەنی ئەمریکاوە ، هەرلەبەر ئەوە یەکێک لە هۆکارەکان یان باشترە بڵێم هۆکارە سەرەکییەکەی گشت ئەم روداو و پیشهاتانەی کە لەناوچەکەدا دەیبینین ، دەگەرێتەوە بۆ ترسی ئەمریکا لە دروست کردنی ئەو ئەوروپا یەکگرتووە . هەرەوەها ناوبراو ئەوەشی وت:" بەڕاست چ کەسێک دەیەوێت دۆخەکە بەم جۆرە بێت؟ من تەواو باوەرم بەوە هەیە بە مەبەستی دوورخستنەوەی زیاتری مۆسکۆ و بەرلین لە یەک ، ئەم زانیاری و فایلە دەنگییانە لە لایەن ئەمەریکا و بەریتانیاوە دزەیان پێکراوە وئەمەش لە بەرژەوەندی ئەو دوو وڵآتەیە". ئەوەشی وت :" ئەو دوو وڵاتە هەموو کارێک دەکەن تا لە کۆتاییدا مۆسکۆ و بەرلین راستەوخۆ رووبەرووی یەکتر ببنەوە ، تەنانەت وێنا کردنی ئەوەی کە چەند سیخۆرێکی دولایەنە لە ناو سیستمی بریاردان و بەرێوەبردنی ئەوروپا جێگەی خۆیان کردۆتەوە و لە بەرژەوەندی ئەمەریکا و بەریتانیا کار دەکەن لەرز بە هەموو گیانمدا دێنێت ". دوو ساڵ لەمەوبەر و لە ریکەوتی 24 ی شوباتی 2024  دا، ڤلادمیر پۆتین، سەرۆکی روسیا دەستپێکی چالاکییە سەربازییەکانی وڵاتەکەی لە دژی ئۆکرانیا راگەیاند و بەو جۆرە جەنگێکی ماڵوێرانکەر هەڵگیرسا و بەپێی سەرچاوە ئۆکرانی و رۆژئاواییەکانیش تائێستا نزیکەی 10 هەزار کەسی سڤیل و 200 هەزار سەربازی روسی و ئۆکرانی لە جەنگەکەدا کوژراون و کاریگەرییەکی زۆریشی لەسەر ژیانی رۆژانەی هاوڵاتییە ئۆکرانییەکان لەلایەک و لایەکی دیکەوە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان داناوە.   

هاوڵاتی لەگەڵ دەستپێکی جەنگی غەززە هێرشی هێزە میلیشیاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا بۆ سەر بنکەو بارەگاو هێزەکانی ئەمریکا پەرەیسەند. بەپێی راگەیاندنی پێنتاگۆن زیاتر لە ٨٠ جار لەسووریا  و عێراق هێرش کراوەتەسەر بنکەو هێزەکانیان. دوا بەدوای هێرشی میلیشیا شیعەکان بۆ سەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢ لەسنووری ئۆردن، ئەمریکا هێرشەکانی بۆ سەر میلیشیا شیعەکان لەسووریا و عێراق توندتر کردەوە. جۆبایدن سەرۆک کۆماری ئەمریکا زمانی هەڕەشەی بەکارهێناو وتی لەشوێنی گونجاو و لەکاتی گونجاودا وەڵامی هێرشەکان ئەدەینەوە. بەشێکی زۆر لەسێناتۆرە کۆماریخوازو تەنانەت دیمۆکراتەکان رەخنەی توندیان لەبایدن گرت کەسیاسەتەکانی جۆبایدن بووە بەهۆی باڵادەستی ئێران لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. دۆناڵد ترامپ سەرۆککۆماری پێشتری ئەمریکا هێرشی کردەسەر جۆبایدن و وتی لەسەردەمی سەرۆککۆماری ئەودا ئێرانییەکان زۆر بەترسەوە دەجووڵانەوەو تەنانەت وتی ئەو دەمەی قاسم سلێمانیمان کوشت، ئێرانییەکان ئاگاداریان کردینەوە ناچارن هێرشی مووشەکی بکەنە سەر بنکەکانمان و ئەو هێرشە بەئاگاداری خۆمان کراوەو بەشێوەیەک کراوە کەزیانی گیانی نەبێت و کەمترین زیانی ماددی ببێت. رەخنەی توندی سێناتۆرەکان و ‌هەڕەشەکانی دەوڵەتی بایدن و هێرش بۆ سەر بنکەو کەسایەتییەکانی میلیشیا شیعەکانی سەر بەعێراق لەلایەن ئەمریکاوە بوو بەهۆی راگرتنی هێرشەکان بۆ سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق و سووریاو زیاتر لە یەک مانگە لەلایەن ئەم هێزانەوە هیچ هێرشێک نەکراوەتە سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق، کەچی لەماوەی یەک مانگ دوای دەستپێکی جەنگی غەززە و بەوتەی وتەبێژی پێنتاگۆن ٥٨ جار هێرش کرایەسەر هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق و سووریا کە ٢٧ جاریان لەعێراق و ٣١ جاریان لەسووریا بوو. هەموو نیشانەکان ئەوە دەخەنەڕوو میلیشیا شیعەکان لەعێراق و سووریا بەفەرمانی ئێران هێرشەکانی خۆیان راگرتووە.   بەرپرسانی ئەمریکایی: میلیشاکانی سەر بەئێران هێرشەکانی خۆیان راگرتووە ڤیکتۆریا تیلۆر جێگری یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری عێراق و ئێران لەنووسینگەی کاروباری رۆژهەڵاتی نزیک لەوەزارەتی دەرەوە، لەوتووێژ لەگەڵ کەناڵی «الحرە» رایگەیاندووە ئەمریکا لەچەند مانگی رابردوودا بەردەوام لەهەوڵدا بووە بۆ پاراستن و بەرگری لەهێزەکانی خۆی لەناوچەکەو تێکشکاندن وتێکدانی چالاکییەکانی گرووپەکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریاو هەروەها میلیشیا حووسییەکان لەیەمەن و بۆ ئەم مەبەستە بەردەوام بەوردی چالاکییەکانی ئەوانی لەبەرچاو بووەو هەوڵیداوە جووڵەکانیان تێک بشکێنێت. ئەم بەرپرسە هەروەها ئاماژەی بەوە داوە ئەمریکا زۆر نیگەرانی هێرشە بەردەوامەکانی هێزەکانی سەر بەئێرانە لەناوچەکە بۆ سەر بنکە و بەرژەوەندییەکانیان. لەگەڵ دەستپێکی جەنگی غەزە میلیشیاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا هێرشەکانی خۆیان بۆ سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە زیاتر کردووە و زیانی گیانی و ماددی زۆریان بە هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە گەیاندووە. رۆژی ٢٨ی کانوونی دووهەم، میلیشاکانی سەر بەئێران لەسووریا  و عێراق، هێرشیان کردەسەر بنکەیەکی ئەمریکییەکان لەخاکی ئۆردن و هاوسنوور لەگەڵ سووریا بەناو « تاوەری ٢٢» و بەو هۆیەوە سێ سەربازی ئەمریکی کوژران و ٤٠ کەسیتریش برینداربوون. لەوەڵامی هێرشەکانی میلیشاکانی سەر بەئێران بۆ سەر تاوەری ٢٢ لەئۆردن، سوپای ئەمریکا هێرشەکانی دژ بەگرووپەکانی سەر بەئێران لەوانە بنکەکانی هێزەکانی سوپای قودسی کۆماری ئیسلامی لەسووریا و عێراق زیاتر دەستپێکرد. ئێران دەستبەجێ ژمارەیەکی زۆری هێزەکانی خۆی لەسووریا کشاندەوەو هێزەکانی حزبوڵڵای لوبنان لەبری ئەندامانی سوپای پاسداران کاروبارەکانیان گرتە دەست. گرووپی « کەتائیبی حزبوڵڵای عێراق» رۆژی ٧ی شوبات رایگەیاند دوو کەس لەفەرماندە باڵاکانیان بەناوەکانی «وسام محمد صابر الساعدی» ناسراو بە « ئەبوو باقر» و هەروەها « ارکان العلیاوی» لە رۆژهەڵاتی بەغدا لەلایەن فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئەمریکاوە کراونەتە ئامانج و کوژراون.   راگرتنی هێرشەکان بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا لەعێراق ئەم بەرپرسە باڵایەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەوتووێژ لەگەڵ کەناڵی «الحرە» وتوویەتی:» ئێمە دەبینین لەچەند هەفتەی رابردوودا هێرش بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق راگیراوەو ئەمە بەدڵنیاییەوە پێشکەوتنێکی ئەرێنییە. هەڵبەت ئێمە هێشتا ئەوە دەبینین کە حووسییەکان بەردەوامن لەهێرشەکانیان بۆ سەر کەشتییە بازرگانیییەکان لەدەریای سوورو ئاگادارین کەئێران بەردەوامە لەیارمەتیدانی حووسییەکان لەبارکردنی بەستێن بۆ حووسییەکان بەوەی بتوانن هێرش بکەنەسەر کەشتییە بازرگانییەکان لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن». ڤیکتۆریا تیلۆر لەحاڵێکدا وەها بەئەرێنی  باس لەڕاگرتنی هێرشەکان بۆ سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق دەکات کە پێشتر میدیاکان باسیان لەوە کردبوو کە ئێران داوای لەگرووپە میلیشاکان کردووە کە دان بەخۆیاندا بنێن و خۆڕاگربن و هێرشەکانیان رابگرن. رۆژنامەی واشنگتۆن پۆست رۆژی ١٩ی شوبات لەزاری ژمارەیەک لەبەرپرسانی رۆژئاواییەوە بڵاویکردەوە، ئێران لەگەڵ ئەوەی دەخوازێت هێرش بکاتە سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و ئێسرائیل لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڵام خۆی بەدوور دەگرێت لەوەی راستەوخۆ بچیتە جەنگەوەو داوای لەحزبوڵڵای لوبنان و گرووپە میلیشیاکانی تری سەر بەخۆی کردووە بەرامبەر بەهێزەکانی ئەمریکا دان بەخۆیاندا بنێن و هەوڵبدەن خۆیان بەدوور بگرن لەوەی هێرش بکەنەسەر بەرژەوەندی و هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە. واشنگتۆن پۆست بەئاماژە بەوەی کەمیلیشیاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا هێرشەکانی خۆیان بۆ سەر بنکەو بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەناوچەکە راگرتووە لەزاری بەرپرسێکی باڵای ئەمریکییەوە نووسیویەتی :» رەنگە ئێران بەوەی زانیبێت بەوەی کە مۆڵەت بدات بەهێزەکانی سەر بەخۆی هێرش بکەنەسەر هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکان لە ناوچەکە، بەرژەوەدنییەکانی پارێزراو نابن». بەرپرسێکی باڵای حزبوڵڵای لوبنان بەواشنگتۆن پۆستی راگەیاندووە ئێران نوێنەرێکی ناردووە بۆ لوبنان بۆ دیدار لەگەڵ حزبوڵڵا و پێی راگەیاندوون :» ئێمە نامانەوێت بیانوو بدرێت بەدەست بێنیامین نتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلەوە بەوەی جەنگێکی بەربڵاو دژی لوبنان یان هەر شوێنێکی تر هەڵبگیرسێت». بەرپرسێکی ئێرانی لەوتووێژ لەگەڵ واشنگتۆن پۆست وتوویەتی، لەئێستادا لەهەموو دونیا سەرنجەکان لەسەر جەنگی غەززە و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی وڵاتانی عەرەبییە لەگەڵ ئیسرائیل، ئەگەر بەرەیەکی نوێ بکرێتەوە، ئەم دەستکەوتە لەناودەچێت. واشنگتۆن پۆست ئاماژەی بەوە داوە بەرپرسانی ئێرانی بەمیلیشیاکانی سەر بەخۆیان لەعێراق راگەیاندووە کە بەردەوامی هێرشەکانیان دەبێ بەهۆی تێکچوونی گفتوگۆکانی بەغدادو واشنگتۆن لەسەر چوونە دەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەو وڵاتە. واشنگتۆن پۆست لەزاری بەرپرسێکی ئێرانییەوە نووسیویەتی:» ئێران پشتیوانی دەکات لەهەر گفتوگۆیەک کە دەرئەنجامەکەی چوونە دەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا بێت لەعێراق. کۆماری ئیسلامی هێزەکانی ئەمریکا وەک داگیرکەر دەبینێت و مانەوەیان لەعێراق دژ بەسەروەری گەلی عێراق دەبینێت». سەفەری قائانی بۆ بەغداد رۆژی ١٧ی شوباتی ٢٠٢٤ رۆیتەرز لەزاری چەند سەرچاوەیەکی ئێرانی و عێراقییەوە رایگەیاند  دوای سەفەری  ئیسماعیل قائانی فەرماندەی هێزەکانی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران بۆ بەغداد میلیشاکانی سەر بەئێران، هێرشەکانی خۆیان بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا راگرتووە. بەوتەی رۆیتەرز، قائانی دەستبەجێ و  دوای ئەوەی واشنگتۆن گرووپەکانی سەر بەکۆماری ئیسلامی بەبەرپرس زانی لەکوشتنی سێ سەربازی ئەمریکایی لەبنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، سەردانی بەغدادی کرد. رۆژی ٢٨ی کانوونی دووهەم لەلایەن هێزەکانی سەر بەئێرانەوە هێرش کرایەسەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، کەبنکەیەکی سەربازی ئەمریکییەکانە لەخاکی ئۆردۆن و بەو هۆیەوە سێ سەربازی ئەمریکی کوژران و زیاتر لە ٤٠ سەرباز برینداربوون. رۆیتەرز باسی لەوە کردووە رۆژی ٢٩ی کانوونی دووهەم ئیسماعیل قائانی لەفڕۆکەخانەی بەغداد لەگەڵ ژمارەیەک لەفەرماندە باڵاکانی میلیشاکانی سەر بەئێران کۆبووەتەوەو ئاگاداری کردوونەتەوە بۆ ئەوەی هێرش نەکرێتەسەر فەرماندە باڵاکانیان یان دامەزراوەکانیان، یان تەنانەت راستەوخۆ هێرش نەکرێتە سەر ئێران، دەبێ هێرشەکانیان رابگرن و ماوەیەک دەرنەکەون. بەپێی ئەم راپۆرتە، سەرەتا تەنها گرووپێک رازی نەبووە بەداواکارییەکەی ئیسماعیل قائانی و زۆربەی گرووپەکان هەر لەیەکەم ساتەکاندا ملکەچی ئەم فەرمانە بوون. رۆژی ٣٠ کانوونی دووهەم « کەتائیبی حزبوڵڵای عێراق» یەکێک لەو گرووپانەی کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێت رایگەیاند هێرشەکانی خۆی بۆ سەر دامەزراوەو بنکە ئەمریکییەکان راگرتووە. فەرماندەیەکی باڵای هەواڵگری عێراق بە رۆیتەرزی وتووە ئیسماعیل قائانی  بەهۆی باری ئەمنی و ترس لەوەی نەکا شتێکی بەسەر بێت دەستبەجێ فڕۆکەخانەی بەغدادی جێهێشتووە. ئەم سەفەرەی  فەرماندەی باڵای سوپای قودس بۆ بەغداد لەمیدیا عێراقییەکاندا باسی کرا، بەڵام باس لەوردەکارییەکانی نەکرا. رۆیتەرز لەزاری فەرماندەیەکی باڵای یەکێک لەگرووپە چەکدارە عێراقییەکانەوە نووسیویەتی :» ئەگەر قائانی راستەوخۆ ئامادەنەبوایە کەتائیبی حزبوڵڵا رازی نەدەبوو هێرشەکانی رابگرێت». لەم دیدارەدا قائانی بە ئاشکرا بەبەرپرسانی میلیشیا شیعەکانی راگەیاندووە کۆماری ئیسلامی لەئێستادا خوازیاری راگرتنی هێرشەکانە بۆ سەر هێزو بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەناوچەکەو نایهەوێت بچێتە جەنگەوە لەگەڵ ئەمریکا.   ئێرانییەکان هەواڵەکەی رۆیتەرز بەدرۆ دەخەنەوە رۆژی ١٩ی شوباتی ٢٠٢٤ رۆژنامەی ئێران، رۆژنامەی فەرمی کۆماری ئیسلامی هەواڵی سەردانی کوتوپڕی قائانی بۆ بەغداد و دیدار لەگەڵ فەرماندە باڵاکانی حەشدی شەعبی و گرووپە میلیشیاکانی بەدرۆخستەوەو رایگەیاند :» بەرەی بەرگری خۆی سەربەخۆیە لەبڕیارەکانی». رۆژنامەی ئێران ئەوەی بەدرۆ خستووەتەوە کە قائانی داوای لەهێزە میلیشیاکان کردبێت دەست رابگرن و هێرش نەکەنەسەر هێزو بنکەکانی ئەمریکا لەناوچەکە. ئەوەشی بەناڕاست زانی کە وەها سەفەرێک کرابێت. ماڵپەڕی تەسنیم سەر بەسوپای پاسداران لەگەڵ بڵاوکردنەوەی هەواڵەکەی رۆژنامەی ئێران، رایگەیاند قائانی و بەرپرسانی تری سوپای پاسداران هەرکات سەردانی عێراق بکرێن بەباشترین شێوە پێشوازیان لێدەکرێت و وەها سەفەرێک هەر نەبووە. تەسنیم تەنانەت باسی لەوە کردووە «بەرەی بەرگری» لەعێراق و سووریاو لوبنان و یەمەن و فەلەستین بەردەوامن لەهێرشەکانیان دژی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکاو ئیسرائیل لەناوچەکە و ئەوان سەربەخۆن لەبڕیارەکانیان.   حووسییەکان سەرئێشە گەورەکەی رۆژئاوا لەگەڵ دەستپێکی جەنگی حەماس- ئیسرائیل لەکەرتی غەززە، دوای ئەوەی سوپای ئیسرائیل دوای هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، هێرشی کردەسەر غەزە، حووسییەکان بەنیشانەی بەرگری لەفەلەستین دەستیان کردووە بەهێرشکردن بۆ سەر ئەو کەشتییە بازرگانی و جەنگیانەی لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن لەهاتوچۆدان و ئاسایشی بازرگانی دەریاییان لەو ناوچەیە خستووەتە مەترسییەوە. حووسییەکان لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن، رۆژی ٢٢ی کانوونی یەکەم کۆشکی سپی رایگەیاند ئێران بەئاشکرا دەستی هەیە لەهێرشی حووسییەکان بۆ سەر کەشتییە بازرگانییەکان لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن. تائێستا وڵاتانی رۆژئاوایی چەندین جار داوایان لەئێران کردووە بەر بە چالاکی حووسییەکان بگرێت لەناوچەیە. بەڵام حووسییەکان تا ئێستا بەردەوامن لەهێرشەکانیان بۆ سەر کەشتییە بازرگانی و جەنگییەکان لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن بەشێوەیەک کە بازرگانی دەریایی لەو ناوچەیە زیاتر لە ٦٠٪ دابەزیوە. هەر لەم پەیوەندەدا ناوەندی فەرماندەیی هێزەکانی ئەمریکا (سێنتکۆم) رۆژی یەکشەممە ٣ی ئازاری ٢٠٢٤، لەسەر پەرەی فەرمی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی  X رایگەیاند ، کەشتی «روبیمار»ی  بەریتانی کە رۆژی ١٨ شوباتی ٢٠٢٤  لەدەریای سوور لەلایەن حوسییەکانی یەمەنەوە بەمووشەکێکی بالیستی بەئامانج گیرا بوو، ژێرئاو کەوتووە. هەر لەڕاگەیاندنەکەدا هاتووە کە، کەشتییە ژێرئاوکەوتووەکە هەڵگری نزیکەی ٢١ هەزار تەن پەینی ئامۆنیۆم سۆلفات بووە کەئەمەش مەترسییەکی گەورەی ژینگەیی لەدەریای سووردا دروستدەکات و مەترسییەکی گەورەی ژینگەیی هەیەو ئەگەری هەیە کارەساتی ژینگەیی لێبکەوێتەوە. ئەمریکا و بەریتانیاو وڵاتانی هاوپەیمان تائێستا چەند جار هێرشیان کردووەتەسەر حووسییەکان لەیەمەن، بەڵام حووسییەکان سوورن لەسەر بەردەوامی هێرشەکانیان و رۆژی شەممە ٢ی ئازار فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی حووسییەکان لەلایەن کەشتییەکی جەنگی ئیتالیاییەوە خرایە خوارەوە.   ئاخۆ ئێران حووسیەکانیش کۆنتڕۆڵ ئەکات؟ وڵاتانی رۆژئاوایی بەتایبەت بەریتانیاو ئەمریکا تا ئێستا چەندین جار بەئاشکرا داوایان لەکۆماری ئیسلامی ئێران کردووە بەر بەهێرشی حووسییەکان بگرێت بۆ سەر کەشتییە بازرگانی و سەربازییەکان لەدەریای سوور. کۆماری ئیسلامی لەوەڵامدا بەردەوام ئاماژە بەوە دەکات حووسییەکان و بەرەی بەرگری بەگشتی سەربەخۆن لەبڕیاردانداو ئەوە تاران نییە بۆیان دیاری دەکات کە چی بکەن و ئەوان خۆیان دیاری دەکەن لەکوێ چی بکەن. بەپێچەوانەی بانگەشەی بەرپرسانی ئێرانی، رۆژی١٤ی شوباتی ٢٠٢٤ سوپای ئەمریکا رایگەیاند لەکۆتاییەکانی کانوونی دووهەمی ئەمساڵدا دەستیان بەسەر بارێک چەک و چۆڵدا و تەقەمەنیدا گرتووە کە لەلایەن ئێرانەوە بۆ حووسییەکان دەنێردرا. هەروەها رۆژی ٧ی شوباتی ئەمساڵ ناوەندی هەواڵگری بەرگری ئەمریکا رایگەیاند حووسیەکان بە مووشەک و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی ئێرانی بوون بەهەڕەشە بۆ سەر بازرگانی جیهانی لەدەریای سوور. حووسییەکان کارتێکی باشن بەدەست ئێرانەوە بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لەهەڕەشەکان بۆ سەر بازرگانی جیهانی و هەوڵدان بۆ راگرتنی جەنگی غەززە. ئێران لەدوای جەنگی عێراق- ئێرانەوە لە ١٩٨٨ هەوڵیداوە جەنگ لەسنوورەکانی خۆی دوور بخاتەوە. هەموو دەمیش خۆی لەجەنگ ئەبوێرێت. حووسییەکان بە هۆی پێگە جوگرافیاییەکەیان کە زاڵن بەسەر دەریای سوورو کەنداوی عەدەندا هەڕەشەیەکی گەورەن بۆ سەر  بازرگانی جیهانی لەم ناوچەیەو بەتایبەت لەگەرووی باب المندب کە بەردەوام هەڕەشەی داخستنی ئەم رێگا دەریاییە دەکەن. تائێستا ئێرانییەکانیش هاوشێوەی حووسییەکان زۆرجار باسی داخستنی گەرووی هۆرمۆز ئەکەن لەکەنداوو دەریای عومان. ئێران تا ئەوکاتەی بزانێت بەردەوامی هێرشی حووسییەکان بۆ سەر کەشتی و بازرگانییە جیهانییەکان مەترسییەکی بۆ دروست ناکات، هاوکاری حووسییەکان ئەکات بۆ بەردەوامی هێرشەکانیان. بەڵام هەر کات بزانێت ئەم هێرشانە هەڕەشەن بۆ سەر دەسەڵات و بەرژەوەندییەکەی و راستەوخۆ هەڕەشەکە خۆیان دەگرێتەوە پشتیوانییەکانی رادەگرێت و فەرمان بە حووسییەکان دەکات بەوەی هێرشەکانیان رابگرن. وەک چۆن هێزەکانی لەسووریا کێشایەوەو لەعێراق فەرمانی بە هێزەکانی نزیک بە خۆی کردووە کە هێرشەکانیان رابگرن و لەهەمانکاتدا بەحزبوڵڵای لوبنانی راگەیاندووە نایانەوێت جەنگێکی گەورە رووبدات لەنێوان حزبوڵڵا و ئیسرائیلدا.

شەنای فاتیح بۆردومانکردنی هەرێمی کوردستان لەلایەن وڵاتی تورکیا بەبیانووی بوونی چەکدارانی پەکەکەوە زیادیان کردووەو بەشێکی زۆری قوربانییەکانیش هاووڵاتیانی مەدەنین و بەپێی ئامارێکی رێکخراوی سی پی تی ساڵی ٢٠١٥ تائێستا بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە ١٥٢ هاووڵاتی مەدەنی هەرێمی کوردستان گیانیان لەدەستداوەو ٢٢٨ هاووڵاتیش برینداربوون. سوپای تورکیا لەهەرێمی کوردستاندا چەند بنکەیەکی سەربازی جێگیرکردووەو لەساڵی ٢٠١٧وە تائێستا تەنها لەسنووری برادۆست نزیکەی ٢٠ بنكەی سەربازیی جێگیر كردووە. چاودێرێکی سیاسی: تێگەیشتنی توركیا دەرهەق بەنەتەوەی كوردو كوردستان، هێشتا لەقۆناغی تێروانین و ستراتیژیەتی دەوڵەتی عوسمانی تێپەڕی نەكردووە کەمال رەئوف، چاودێری سیاسی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت:  هۆكاری هێرش  بۆردومانەكانی توركیا بۆ سەر كوردستان بەگشتی و باشور بەتایبەتی، پەیوەستە بەبونیادی بیركردنەوەو ستراتیژیەتی سیاسی دەوڵەتی توركیاوە، تێگەیشتنی توركیا دەرهەق بەنەتەوەی كوردو كوردستان، هێشتا لەقۆناغی تێڕوانین و ستراتیژیەتی دەوڵەتی عوسمانی تێپەڕی نەكردووە، هەربۆیە لەبەشێك لەتووێژینەوەو تەنانەت نەخشەكانیشیان كە وەك دراسات بەخوێندكارانیان دەخوێنرێت، ئەوان دانیان نەناوە بەو رێكەوتنانەی كەدوای دەوڵەتی عوسمانی دامەزراون، بۆیە لەو نەخشانەدا سنوری دەوڵەتی توركیا ناوچەكانی هەولێرو موسڵ وانیشان دەدرێن كە بەشێك بێت لەخاكی توركیا. وتیشی: توركیا بەهانەگەڵێكی زۆری هەیە بۆ ناوزڕاندنی خەبات و تێكۆشانی كوردو هەموو هەوڵەكانی بەو ئاراستەیە دەڕوات كەخەباتی هەموو ئەو پارتە كوردیانە تۆمەتبار بكات بەتیرۆر، ئەمە لەكاتێكدایە لەكاتی سەرهەڵدانی داعش، تا دوای شكستی ئەو هێزە، توركیا بەردەوام پێگەیەكی بەهێزی هێزەكانی داعش بووە لەڕووی سەربازی و زانیاری هەواڵگرییەوە، پشتیوانی هێزێكی وەك داعشیان كردووە، بۆیە ناتوانرێت ئەو بەهانەیەی كەبەردەوام بەكاریدەهێن بۆ مافدان بەخۆی بۆ پەلاماردانی كوردستان قەناعەتی بەكەس كردبێت.  «لەچەند ساڵی رابردوو توركیا بەبۆردومان و هێرشەكانی، جگە لەوەی پارەو خەرجییەكی زۆر بەهەدەر دەدات، بەڵام نەیتوانیوە لای رای گشتی توركیاش ئەو بڕوایە دروست بكات كە بەم شێوازە دەتوانێت چارەسەری پرسی كورد بكات، بەپێچەوانەوە  توركیا خراوەتە بازنەیەكی داخراوەوەو نەیتوانیوە ببێتە ئەندام لەیەكێتی ئەوروپاو وڵاتەكەی تووشی قەیرانێكی ئابوری سەخت كردووەو چووەتە ریزبەندی ئەو وڵاتانەی كە قەرزدارترین وڵات بێت، لەڕووی سیاسیشەوە توركیا بەردەوام لە راپۆرتی رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان، وەك شوێنێكی نائارام بۆ رۆژنامەنووسان و دەنگی جیاواز پۆلێن دەكرێت.» کەمال رەئوف وای وت. ئەو چاودێرە سیاسییە باسی لەوەشکرد کەتوركیا بەنیازی ئەوەیە لەڕێگەی گوشاری سیاسی و ئابورییەوە، بەتایبەت لەپرسی ئاودا، بۆ سەر دەوڵەتی عێراق، ئەو وڵاتە ناچار بكات، كەهاوكارو بەشداربن لەسیاسەتی جینۆسایدو قڕكردنی كوردان، توركیا ئێستا بوونی هێزەكانی پەكەكەی كردووەتە بەهانە، بەڵام لەوڵاتێكی وەك لیبیا كە لەجوگرافیایەكی تریشە، بنكەی سەربازی هەیە و دەخالەتكەرە، لەوڵاتانی ناوچەكە لەسوریا، قوبرس و تەنانەت لەهەندێك لەوڵاتانی ئەفریقی و میسرو فەلەستینیش، دەخالەتێكی راستەوخۆی هەیە، هەموو ئەوانە پێماندەڵێت توركیا بەچاوی تەماعكارانەی دەوڵەتی عوسمانییەوە دەڕوانێتە ئەو وڵاتانەو ناتوانێت، خاڵی دابڕان لەگەڵ ئەو مێژووە دابنێت. کەمال رەئوف باسی لەوەشکرد هەڕەشەكانی ئەم دواییانەی لەسەر ئاستی باڵای حكومی، هەروەها جوڵە دبلۆماسیەكانی لەسەر ئاستی ناوچەكە، پێماندەڵێت، توركیا بەنیازی هێرش و پەلاماردانێكی نوێیە بۆ سەر باشورو رۆژئاوا، پەیامەكانی رۆشنە، ئەوان دەیانەوێت لەناوچەكە بنكەی سەربازی چاودێری زیاتر دروست بكەن، ئەوان دەیانەوێت بەقوڵایەكی زۆر بێنە نزیك شارەكانی هەرێم، خۆ گەر بۆیان بكرێت، دەیانەوێت نزیك ببنەوە لەشاری سلێمانی بەتایبەت ناوچەی پشدەرو شارباژێر. «حكومەتی هەرێم بەداخەوە لەدۆخێكی خراپدایە، ئەم حكومەتە تەنها وەك قەبارەو ناو بڵێن حكومەتی هەرێمی كوردستان، چونكە ئاراستەی بەشداربووانی ناو حكومەت جیاوازەو ئەو بەشەی پەیوەندی بەتوركیاو لەشكركێشیەوە هەیە، بەتەواوەتی تەعبیر لە رای پێكهێنەرو بەشداربووەكانی حكومەتەكە ناكات، ئەمە تەنها لەسەر پرسی لەشكركیشی توركیا وانییە، تەنانەت لەسەر پرسی كێشەكانی هەرێم و بەغدادو پەیوەندیەكانی هەرێم و ئیرانیش هەروایە، دابەشبوونێكی مەترسیدار هەیە و ئاراستەكان بەتەواوەتی لەیەكتر جیاوازن، بۆیە بۆ ئەم پرسەی هێرش و پەلاماردانەی توركیا كە تائێستا چەندین كەسی مەدەنی بونەتە قوربانی و چەندین گوندنشین زیانیان لێكەوتووە، حكومەت نەیتوانیوە داكۆكی لەهاووڵاتیە مەدەنیەكانی خۆشی بكات، نەیتوانیوە لەبەرامبەر بڕینەوەی دارستانە سروشتیەكان هەڵوێست وەربگرێت، بۆیە لەدۆخێكی ئاوادا ناتوانین چاوەڕێی ئەوەبكەن كەحكومەتی هەرێم بەم دۆخەیەوە بتوانێت یان بیەوێت هەڵویستی جددی لەبەرامبەر ئەم پێشێلكاری سەروەری خاك و دەستدرێژیانەی توركیا قسەیەكی جددی و هەڵویستی پێویستی هەبێت.»   کەمال رەئوف وای وت. دوایین بۆردومانی تورکیا لەهەرێمی کوردستاندا لەیەکی ئاداری ٢٠٢٤ بوو لەقەزای کەلار بوو کەهێرشێكی درۆنی بوو بۆ سەر ماڵێک لەئەنجامدا کەسێک گیانی لەدەستدا، بەپێی زانیارییەکان ئەو ماڵە بارەگای تەڤگەری ئازادی بووە بەڵام بەفەرمی بەکاریان نەهێناوە. بەپێی ئامارێکی تیمی کوردستانی ڕیکخراوی CPT ئەمریکی کەتایبەت بۆ هاوڵاتی نێردراوە  لەمانگی ئابی ساڵی ٢٠١٥وە  کە لەو وادەیەدا تورکیا بۆ یەکەمجار درۆنی (بایرێکتەرتی بی توو)ی بەکارهێنا لەهەرێمی کوردستاندا، تائێستا ١٥٢ هاووڵاتی مەدەنی لەهەرێمی کوردستاندا بەهۆی بۆردومان و لەشکرکێشی سوپای تورکیاوە گیانیان لەدەستداوەو ٢٢٨ هاووڵاتیش برینداربوون. هەر بەپێی ئامارەکەی رێکخراوی سی پی تی تورکیا لەمانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠١٧وە تائێستا ٦٤ بنکەو بارەگای سەربازی لەهەرێمی کوردستاندا دروستکردووەو سەرجەمیان لەڕێگەی تۆڕێکی رێگاوبانی سەربازییەوە پێکەوە بەستۆتەوە بەخاکی باکوری کوردستان و تورکیاوە، بۆ دروستکردنی ئەو بارەگاو بنکە سەربازیانە تورکیا دارستانێکی یەکجار زۆری بڕیوە بەجۆرێک لەساڵی ٢٠٢٢دا بۆ ماوەی نۆ مانگ هەر رۆژێک ٣٥٠بۆ ٤٠٠ تۆن داری سەر سنوورەکانی  هەرێمی کوردستان بڕدراوەو نێردراوە بۆ پارێزگاکانی هەکاری و وان لەباکووری کوردستان و لەو دارانە کەلوپەلی ناوماڵ دروستکراوەو بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوەتەوەو بازاڕی پێ ساغکراوەتەوە. «لەساڵی ٢٠٠٧ەوە تائێستا یەک ملیۆن و ٨٠٠ هەزار دۆنم زەوی کشتوکاڵی لەهەرێمی کوردستاندا بەهۆی بۆردومانەکانی تورکیاوە سوتاون و لەناوچوون و دوو هەزارو ٥٠٠ ئاژەڵی کێوی سوتاون و مرداربوونەتەوە» ئامارەکەی سی پی تی وادەڵێت.

سازگار ئەحمەد لەکاتێکدا چەند رۆژێکی کەم ماوە بۆ یەکلاییکردنەوەی پۆستی پارێزگاری کەرکوک، یەکێتی و پارتی هێشتا ناکۆکن لەسەر دیاریکردنی کوردێک بۆ پۆستەکە، بەبڕوای چاودێران ئەوەش دەبێتە هۆی ئەوەی کە بەشێکی دیکەی کورد شارەکە چۆڵبکەن. لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ کە کورد پۆستی پارێزگاری کەرکوکی لەدەستدا، پۆستەکە بەوەکالەت لەلایەن پێکهاتەی عەرەبەوە بەڕێوەدەبرێت و تۆمەتباردەکرێت بەوەی کەهەوڵی تەعریبکردنی شارەکە دەدات، بەڵام یەکێتی و پارتی نەیانتوانیوە بگەنە رێکەوتن بۆ دیاریکردنی پارێزگارێکی کورد وەکو گەورەترین پێکهاتەی نەتەوەیی پارێزگاکە. بۆ دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی پارێزگاری کەرکوک، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق هاوپەیمانێتییەکی سیاسی بەناوی «هاوپەیمانی ئیدارەی کەرکوک» پێکهێناوە کە کاردەکات بۆ رێککەوتنی نێوان لایەنەکانی پارێزگاکەو دانانی بەرنامەیەکی هاوبەش لەنێوان لایەنەکان بۆ بەڕێوەبردنی حکومەتی خۆجێی شارەکە. پەروین فاتیح، ئەندامی سەرکەوتووی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بەهاوڵاتی وت «ئەو هاوپەیمانێتییەی بەسەرۆکایەتیی محەمەد شیاع سودانی پێکهێنراوە بۆ ئەوەیە هەر کاتێک کێشەیەک هەبوو بە راوێژو کۆبوونەوە لەگەڵ سەرۆکی هاوپەیمانێتییەکە چارەسەری کێشەکە بکرێت». وتیشی «هەر لایەنێک بەرنامەی کاری خۆی دەدات بەسەرۆک وەزیرانی عێراق لەبارەی رێگە چارەسەرێک بۆ دابەشکردنی پۆستەکانی پارێزگای کەرکوک». تاوەکو ئێستا سەرۆک وەزیرانی عێراق دووجار لەگەڵ بەرپرسی یەکەمی لایەنە براوەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کۆبووەتەوە کە لەمانگی ١٢ی ساڵی رابردوو ئەو هەڵبژاردنە بەڕێوەچوو. کۆتا کۆبوونەوەش رۆژی ٣ی ئازاری ٢٠٢٣ بوو له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا جه‌خت له‌به‌رده‌وامی گفتوگۆكردنی نێوان هێزه‌ سیاسییه‌كان  بۆ دیاریكردنی پارێزگارێك بۆ كه‌ركووك و گه‌یشتن به‌كارنامه‌یه‌كی هاوبه‌ش كرایه‌وه، هه‌روه‌ها دوو هه‌فته‌ش دیاریكرا بۆ ئه‌وه‌ی پارێزگارێك و سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگا بۆ كه‌ركوك دیاریبكرێت. هەروەها رۆژی دووشەممە ٤ی ئازاری ٢٠٢٤ محەمەد کەمال، بەرپرسی لقی سێی کەرکوکی پارتی دیموکراتی کوردستان و شاندێکی حزبەکە سەردانی مەڵبەندی دووی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان کرد . لەدوای کۆتایی هاتنی کۆبوونەوەکە محەمەد کەمال لەبارەی سەردانەکەیانەوە بە رۆژنامەنووسانی رایگەیاند «ئامانجی سەردانەکە وەڵامدانەوەی دوایین سەردانی یەكێتییە بۆ لقی سێی پارتی و دەیانەوێت پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئەو حزبە باشتربکەن». کاوێز مەلا پەروێز، چاودێری سیاسی لەشاری کەرکوک بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق لەکەرکوک بەجۆرێک بوو کەهیچ پێکهاتەیەک نەتوانێت بەتەنها ئیدارەی کەرکوک پێکبهێنێت، هەروەها لەڕووی یاساوە دەبێت پێکهێنانی ئیدارەی کەرکوک بە رێککەوتن بێت». بەپێی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کە رۆژی ١٨ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٣ بەڕێوەچوو، کورد حەوت کورسی بەدەستهێنا، یەکێتی پێنج کورسی و پارتی دوو کورسی، هەروەها عەرەب پێنج کورسی و تورکمانیش دوو کورسیان بەدەستهێنا لەگەڵ کورسییەکی کۆتای کریستیانەکان. کاوێز مەلا پەروێز وتی «بۆ یەکەمینجارە لەمێژووی کەرکوکدا پێکهاتەکان بەم جۆرەی ئێستا لەیەک نزیکبن، ئەمەش کاریگەریی لەسەر پێکهێنان و کاراکردنەوەی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک دەبێت، هەروەها سەرۆک وەزیرانی عێراقیش نێوەندگیرە، بۆیە پێم وایە لەکۆتاییدا پێکهاتەو لایەنەکان بگەنە رێککەوتن و رازی بکرێن لەسەر دابەشکردنی پۆستەکانی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک». هەرچەندە پێکهاتەی عەرەب پێداگری لەسەر ئەوەدەکات کەپۆستی پارێزگاری کەرکوک دوو ساڵ بۆ کوردو دوو ساڵ بۆ عەرەب بێت، بەڵام کورد پێداگرە لەوەی کە ئەو پۆستە بۆ هەر چوار ساڵەکە وەربگرێت، کاوێز مەلا پەروێز لەوبارەیەوە دەڵێت «بڕوام وایە کە چانسی کورد زۆرە بۆ وەرگرتنی پۆستی پارێزگاری کەرکوک بۆ هەر چوار ساڵەکە». هەروەها دەشڵێت «ئەگەر کورد پۆستی پارێزگاری کەرکوک وەربگرێت ئەوا کاریگەریی ئەرێنی دەبێت لەسەر شارەکە و کوردەکانی کەرکوک، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر کورد ئەو پۆستە لەدەستبدات ئەوا کاریگەریی نەرێنی دەبێت، هۆکارێک دەبێت بۆ ئەوەی وەک ساڵانی رابردوو بەشێک لەکوردەکان کەرکوک بەجێبهێڵن و بەشیاوی ژیانی نەزانن». ئەو چاودێرە سیاسییە وتیشی «ئەگەر پۆستی پارێزگاری کەرکوک دوو ساڵیش بۆ کورد بێت هەر گرنگی خۆی هەیە و سەرکەوتنێکی گەورەیە، چونکە کورد بەشێکی کاریگەرو گرنگە لەبەڕێوەبردنی شارەکە، هەروەها کورد دەتوانێت ئەو پێگەیەی بەکاربهێنیت بۆ ئاوەدانکردنەوەی گەڕەکە کوردییەکان و نەهێشتنی کەمی خزمەتگوزاریی». یاساناسانیش پێیانوایە لەبەرئەوەی بارودۆخی کەرکوک لە رووی جوگرافیاو پێکهاتە، هەروەها لەبەرئەوەی چاوی وڵاتانی لەسەرە، پێویستە بەیاسایەکی تایبەت مامەڵەی لەگەڵ بکرێت، ئەگەر پرسی دیاریکردنی پارێزگایەکی نوێ بخرێتە بەردەم دادگا، ئەوا رەنگە ئەم پرسە ماوەیەکی زۆر بخایەنێت کە ئەمەش لەبەرژەوەندیی راکان جبوری، پارێزگاری ئێستای کەرکوک بەوەکالەت دەبێت و رەنگە دواجار دادگا پرسەکە بە دابەشکاری لە ٣٣٪ یەکلایی بکاتەوە، کە پۆستی پارێزگاری کەرکوک دوو ساڵ دوو ساڵ دابەش بکات بەسەر پێکهاتەکان. ململانێ لەسەر پۆستەکانی پارێزگای کەرکوک بەجۆرێکە، تەنانەت لەسەر پۆستە باڵاكان لەناو حزبەكانی یەك نەتەوەشدا، بەردەوام ململانێ و ناكۆكی هەبووە، یه‌كێتیی و پارتی، لە ٢٠١٧ەوە تا تەمموزی ٢٠١٩ لەمشتومڕو ناكۆكییدا بوون، بەهۆیەوە نەیانتوانی پۆستی پارێزگار وەربگرنەوە. حزبەكانی سەر بەهیچ نەتەوەیەكی كەركوك، بەشی پێویست كورسییان نییە بتوانن پۆستەكانی ئیداری نوێی خۆجێی لە ئەنجومەندا بە تەنیا یەكلاییبكەنەوە، چونكە پۆستە باڵاكان بەتایبەت پارێزگارو سەرۆكی ئەنجومەن و جێگرەكانیان، بە زۆرینەی رەهای دەنگی ئەندامان، كە مەبەست لێی (٥٠ + ١)ە هەڵدەبژێردرێن، واتە لە ١٦ ئەندامەكەی ئەنجومەنی كەركوك دەبێت دەنگی نۆ ئەندام بەدەستبهێنن. لەدوای رووخانی دەسەڵاتی بەعس لەعێراق لەساڵی ٢٠٠٣ەوە لەسەر بنەمای پرۆژەیەكی جەلال تاڵەبانی، سكرتێری پێشووی كۆچكردووی یەكێتیی، پۆستەكانی كەركوك بەڕێژەی  ٣٢٪ بۆ هەریەك لە پێكهاتەكانی كوردو عەرەب‌ و توركمان دیاریكراو هەروەها ٤٪ بۆ كریستیان ئەم پڕۆژەیە لەتەمموزی ٢٠٠٩دا لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوك، رێككەوتنی لەسەركرا لەلایەن سەرجەم پێکهاتەکانەوە. لەو رێکەوتنەدا پۆستی پارێزگار بۆ كوردو جێگری پارێزگار بۆ عەرەب و سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگا بۆ توركمان بوو، پۆستەكانی تری ئەنجومەن و ئیدارەی كەركوكیش بەڕێژەی ٣٢٪ بۆ هەر سێ پێكهاتە سەرەكییەكە و ٤٪ بۆ كریستیان دیاریکران. بەڵام لەکاتی جێبەجیکردنیدا، رێككەوتنەكە تەنیا بۆ پۆستەکانی پارێزگارو جێگرەكەی و سەرۆكی ئەنجومەن جێبەجێكران و شۆڕنەبووەوە بۆ پۆستەكانی خوارەوە. پارێزگای كه‌ركوك ناوچه‌یه‌كی جێناكۆكه‌ له‌نێوان هه‌ردوو حكومه‌تی فیدراڵی عیراق و هه‌رێمی كوردستان، یه‌كلاییكردنه‌وه‌ی چاره‌نووسیشی له‌چوارچێوه‌ی مادده‌ی ١٤٠ی ده‌ستووردایه‌ له‌ڕێگەی سێ قۆناغی ئاساییكردنه‌وه‌، سه‌رژمێری و راپرسی، کەئێستا تەنیا بەشێک لەقۆناغی یەکەم جێبەجێکراوە و دوو قۆناغەکەی تری ماون.

شوان عەباس بەدری هێشتا وردەکاری شێوازی دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دیار نییە سەرەڕای ئەوەی مانگی رابردوو دادگای فیدراڵی بریاریدا لەڕێگەی بانکە عێراقیەکانەوە بدرێت، لەگەڵ ئەمەشدا حکومەتی هەرێم سوورە لەڕێگەی پرۆژەی «هەژماری من» دابەشی بکات بەڵام ئەمە دڵخوازی زۆرینەی فەرمانبەران نییە بەهۆی نەبوونی متمانەوە. زۆرێک لەفەرمانبەرانی هەرێم بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵی دڵخۆشبوون و وەکو هیوایەک سەیری دەکەن بۆ کۆتاییهێنان بەگرفتی ١٠ ساڵی مووچە، لەکاتێکدا هێشتا وردەکاریی جێبەجێکردنی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی دیار نییەو هێشتا مووچەی مانگی رابردووش دابەش نەکراوە. تەیف سامی وەزیری دارایی عیراق هەفتەی رابردوو لەکۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، کەتەنها مووچەی مانگی شوبات بەکاش بۆ هەرێم دەنێرێت و لەمانگی ئازارەوە دەبێت مووچەخۆرانی هەرێم هەژماری تایبەتی بانکییان هەبێت لەیەکێک لەبانکەکانی سەر بەدەوڵەتی فیدراڵی، بەڵام لەبەرامبەردا حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، کەدەبێت فەرمانبەرانی هەرێم لەڕێگەی هەژماری منەوە، مووچەکانیان وەربگرن، کەئەمەش ئاستەنگییەکی دروستکردووەو ناڕەزایی زۆریک لەفەرمانبەرانی هەرێمی لێکەوتەوە. رۆژی شەممەی ربردوو 2/3/2024 مامۆستایان و فەرمانبەران لەسلێمانی و هەڵەبجە دژی هەژماری من خۆپیشاندانێکیان کردو داوایان کرد مووچەکانیان راستەوخۆ بخرێتە سەر بانکەکانی بەغداد، چونکە پێیان وایە ئەم هەژمارە جگە لەخزمەتی گیرفانی بەرپرسە باڵاکانی هەرێم، هیچ ئیمتیازاتێکی دیکەی نابێت، بەتایبەتیش هێشتا لەلایەن بەغدادەوە دان بەم هەژمارەدا نەنراوە  هەر لەمبارەیەوە مامۆستا «سامان عەلی» کە بەشداربوویەکی خۆپیشاندانەکەیە بەهاوڵاتی راگەیاند، «ئەوەی گرنگە بۆ فەرمانبەرانی هەرێم وەرگرتنی مووچەکانیانە بێ ئەوەی دوابخرێت یا پاشەکەوت بکرێت یا لێیببڕێت، ئەم هەوڵانەی حکومەتی هەرێمیش بۆ هەژماری من، هەوڵێکە بۆ پڕکردنەوەی گیرفانی خۆیان و بەلایەنی کەمەوە لەسلێمانی و ناوچەکانی تر رێگەنادەین بکرێتەوە» . «هەژماری من هەوڵێکە بۆ ئەوەی چۆن پێشتر کەیسی مووچەیان بەکارهێناوە بۆ پڕکردنەوەی گیرفانی خۆیان، هەژماری منیش بەهەمان شێوە بەکاربهێنن» مامۆستا سامان وا دەڵێت. هەروەها مامۆستا سامان لەبارەی ماستەرکارتی بانکەکانی سەر بەدەوڵەتی ناوەندەوە بەهاوڵاتی وت، ماستەرکارتە عیراقییەکان کۆمەڵێک ئیمتیازات و ئاسانکاری زۆر باشی تیایە بۆ فەرمانبەرو گەر هەڵگری «کی کارت» بیت ئەوا دەتوانیت 25 بۆ 150  ملیۆن دینار وەک قەرزی درێژخایەن وەربگریت. «پێم وا نییە هەژماری من تائێستا ئەو جۆرە ئیمتیازاتانەی بۆ فەرمانبەران فەراهەم کردبێت و هەژماری من رەنگە مانگانە سێ ملیار یا چوار ملیار دینار بۆ کوری بەرپرسێک یا بۆ  بەرپرسێک تێدا بێت، ئایا هەژماری من ئەو ئاسانکاریانەی بانکەکانی بەغداد دابین دەکات؟ نەخێر هەرگیز دابینی ناکات « مامۆستا سامان وا دەڵێت. هەروەها وتیشی «ئەم جەنگەی بەرپرسانی هەرێم و بەتایبەتیش بەرپرسەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان تەنها بۆ ئەوەیە کەهەژماری من بخەنە کارو فشار لەفەرمانگەکان دەکەن کەسەرجەم فەرمانبەران ئەم هەژمارە بکەنەوە تا بەو جۆرە هەژمارەکە بچێتە خزمەت گیرفانی خۆیان و کەسێکی دیاری کراوو هیچی تر». فەرمانبەران پێیان وایە کەئەزموونی رابردوویان لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان جۆرە بێمتمانەییەکی لە نێوان مووچەخۆران و حکومەتی هەرێمدا درووستکردووەو پێیان وایە حکومەتی هەرێم لەژێر پەردەپۆش کردنیکی یاسایی چەند ساڵە دزییان لێدەکات و سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان وەک بەرپرسی یەکەم و وەزیری دارایی بە بەرپرسی راستەخۆی دووەم لەم دزیکردنەی حکومەت لەفەرمانبەران دەزانن و پێیان وایە هەموو ئەو بانکانەی کەحکومەتی هەرێم ناویان دێنێت هەمووی سەر بەبەرپرسە باڵاکانی هەرێمە. لەمبارەیەوە مامۆستا سامان وتی ، «حکومەتی هەرێم نەک دەست دەبات بۆ هەژماری بانکی، بگرە دەستی بردووە بۆ خودی مووچەکانمان کە بەکاش دابەشی کردووەو بەناوی لێبڕین و پاشەکەوت و خۆگونجاندن حکومەتی هەرێم تاڵانی کردووین و دزی لێکردووین و سەرۆکی حکومەت بە بەرپرسی یەکەم و وەزیری دارایی بە بەرپرسی دووەمی راستەوخۆی ئەم دزیکردنە لەفەرمانبەران دەزانین». هەر سەبارەت بەم بابەتە «محەمەد رەسول» کە فەرمانبەرە پێی وایە «لەهەر وڵاتێک کەسیستم و دەستوور و یاسا نەبوو، ئەوا حزب دەبێت بەبەڵایەک بۆ کۆمەڵگەو دیکتاتۆریانە خۆی دەسەپێنێ کەئەمە هۆکارێکە لەهۆکارەکانی رەتکردنەوەی هەژماری من،هەروەها هۆکارێکی دیکەی رەتکردنەوەی هەژماری من لەبانکەکان، بەرپرسانی هەرێم تەنها قازانجی خۆیان لەلا مەبەستە». « حکومەتی هەرێم بەقەیرانی جۆراوجۆرو بەدروستکردنی قەیرانی دەستکرد هەوڵی مانەوەی خۆی دەدات، بۆیە هەژماری منی درووست کردووە، پێمان وایە هەژماری منیش جۆریکی ترە لەپاشەکەوتی مووچە بەشێوازێکی ترو حکومەتی هەرێم بەنیازە بەم جۆرە بڵێت کەدادگای فیدراڵی و بانکەکانی سەر بەحکومەتی فیدراڵی نایاسایین و هەژماری من یاساییە  « محەمەد رەسوڵ وادەڵێت. لەبەشێکی دیکەی قسەکانیدا محەمەد رەسوڵ بەهاوڵاتی وت ،» ئەوان ئەوەندەی خەمی هەژماری من-یانە، دەبا خەمی شنگالیان هەبوایە، خەمی پەرلەمانیان هەبوایە، خەمی دەستووریان هەبوایە، خەمی یاسایان هەبوایە، بۆیە ئەوەی کەئێستا دەگوزەرێت لەنەبوونی دەستوورو یاساوە هاتووەتەدی». فەرمانبەران پرسیاری ئەوەش دەکەن کە بۆچی یاساییە کەئەو هەموو پەرلەمانتارو بندیوارەو تەنانەت هەندێک بەرپرسی باڵای هەرێم لەبەغدادەوە مووچە وەربگرن، بەڵام بۆ مووچەخۆرانی هەرێم یاسایی نییە! بۆ باشکردنی ئەم بارودۆخەش پێیان وایە هەرێم لەڕووی بەرێوەبردن و حکومداری پێویستی بەگۆڕانکاری هەیە و دەڵێن، بۆ نەمانی قەیرانی مووچەش دەبێت بانکە فەرمییەکانی سەر بەدەوڵەتی فیدراڵی  سەرپەرشتی ئەم پرۆسەیە بکەن و گەر لەلایەن حکومەتی هەرێمیشەوە گوێ لەم داواکارییەیان نەگیرێت ئەوا پێیان وایە باشترین بژاردە، رێپێوانێکی جەماوەری دەبێت بەرەو هەولێر. مانگی رابردووش ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمیانەی پێشوازی کردنی لەتیمی سەرپەرشتی پرۆژەی هەژماری مندا، پرۆژەکەی بەپرۆژەیەکی گرنگ وەسف کردو رایگەیاند، « پرۆژەی (هەژماری من) لەبەرژەوەندیی مووچەخۆران و هاووڵاتیاندایە». هەروەها ئەوەشی ئاشکرا کرد کە تائێستا «نزیکەی 210 هەزار فەرمانبەر لەپارێزگای هەولێر ئەم هەژمارەیان بۆ کراوەتەوەو نزیکەی 80 هەزاریش کارتی بانکیان وەرگرتووەتەوە». لەلایەن خۆیەوە هونەر جەمال، وتەبێژی وەزارەتی دارایی هەرێم سەبارەت بەپڕۆژەی “هەژماری من” رایگەیاندبوو کە، «پێش بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵیی عێراق، وەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان و نووسینگەی سەرۆك وەزیرانی هەرێم، پڕۆژەی هەژماری من-یان دەستپێكرد، پێشمان وایە ئەم پڕۆژەیە هیچ کێشەیەک لەگەڵ بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی دروست ناكات، چونكە ئەم بانكانەش ھەمووی بانكی رێگەپێدراون و متمانەپێکراوی بانكی ناوەندی عێراقن». هەر سەبارەت بەم بابەتە گوڵاڵە سدیق، شارەزای کاروباری دارایی بانک لەلێدوانێکی پێشووتردا بۆ هاوڵاتی  رایگەیاندبوو  «هەژماری من ، مانگانە بڕی دوو ملیۆن دۆلار قازانج دەکات». هەروەها ناوبراو ئەوەشی وتبوو»ئەگەربمانەوێت سەیری پێشکەوتنی ئابووری وڵاتێک بکەین دەبێت سەیری سیستمی بانکییەکەی بکەین، بەڵام ئێمە سیستمی بانکییەکەمان بەقاسەیەکی بەتاڵی حکومەتی هەرێمەوە زیاتر دەچێتە قاڵبی بازرگانی و پارە پەیداکردن بۆ بانکە ئەهلییەکان». «ئێمە لەکوردستاندا نزیکەی ٩٠ بانکی حکومیمان هەیە، بەڵام ئەوەی سەیرە بۆ ئەم پرۆژەی هەژماری منە، چەند بانکێکی تایبەت دەستنیشانکراون، واتە ئەو پارەیەی کە بۆ عمولە وەردەگیرێت لەکاتی کردنەوەی هەژمار یان راکێشانی پارە دەبێتە داهات بۆ ئەو بانکە تایبەتانە، ئەمەش لەڕۆڵی بانکە حکومییەکان کەمدەکاتەوە» گوڵاڵە سدیق وای وتبوو. ئەم شارەزایەی کاروباری بانک ئەوەشی بۆ هاوڵاتی خستەڕوو» بەهەموو پێوەرێک مووچە گەر لەسەر بانکێکی حکومەتی عیراقی بێت کەپاڵپشتییەکی بەهێزی بانکی ناوەندی عیراقی هەبێت، باشترە وەک لەوەی لەسەر بانکێکی ئەهلی بێت، چونکە بانکە ئەهلییەکە لەهەر دەقەیەکدا مەترسی ئەوەی لەسەرە کە بەر سزاکانی ئەمریکا بکەوێت یان مایەپوچ بێت». هەر سەبارەت بەبابەتی دابەشکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمەوە، عەتوان عەتوانی سەرۆکی لیژنەی دارایی لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لەلێدوانێکیدا رایگەیاند، بۆ مانگی ئادار حکومەتی هەرێمی کوردستان دەبێت پابەندبێت بەدابەشکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم لەلایەن بانکە فیدڕاڵییەکانی عێراق و بەپێی بڕیاری دادگای فیدراڵی، حکومەتی عێراق پارەی مووچەی مانگی شوبات بۆ هەرێم دەنێرێت، بەڵام بۆ مانگی ئادار حکومەتی هەرێم دەبێت پابەندبێت بە بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵی عێراق بەگواستنەوەی مووچە بۆ سەر عێراق و دابەشکردنی لەڕێگەی بانکە فیدڕاڵییەکانەوە. رۆژی چوارشەممەی مانگی رابردوو 21/2/2024 دادگای فیدراڵی عیراق پرسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی یەکلا کردەوەو رایگه‌یاند، ده‌بێت وه‌زاره‌تی دارایی عیراق هاوشێوه‌ی پارێزگاكانی دیكه‌، مانگانه‌ پاره‌ بۆ مووچه‌ی فەرمانبەرانی  هه‌رێمی كوردستان بنێرێت. هەروەها دادگاکە بڕیاری دا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان هاوشێوەی فەرمانبەرانی دیکەی عێراق بخرێتە سەر بانکە فیدراڵییەکان. بڕیارەکانی ئەم  دادگایە بەجۆرێکە کەهیچ کەس و لایەنێک بۆیان نییە تانەی لێبدەن و هەموو لایەنەکان پابەندن بەجێبەجێکردنی بڕیارەکانی.

شەنای فاتیح حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمانگی ئایاری ٢٠١٩ دەستی بەجێبەجێکردنی پڕۆژەی بەئەلیکترۆنیکردنی فەرمانگەکانی دادنووسی کوردستان کرد بەمەبەستی خێرا جێبەجێكردنی مامەڵەی هاووڵاتیان- بەفیڕۆنەدانی کات و پارێزراوی زانیارییەكانی هاووڵاتیان و رێگرتن لەونبوون و ساختەکاری، بەڵام بەپێی زانیارییەکان مامەڵەکان بەو شێوەیە نین و تێچوویەکی زیاتر لەسەر هاووڵاتیان دەکەوێت کەنزیکەی سێ هێندەی نرخی سیستەمە کۆنەکەیە. پارێزەری راوێژکار نەریمان ئەحمەد، لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: سیستەمی ئەلیکترۆنیش لەهەرێمی کوردستاندا بەشێوازێکی نوێ دەکەوێتە نێو دامودەزگاکانەوە، دەتوانین بڵێین هەندێک کارئاسانی کردووە بەڵام گرفتی سەرەکی ئێمە سیستەمی ئیدارییە، کەسیستەمی ئیداری زۆر خراپەو گەندەڵی ئیداری یەکێکە لەو گرفتە کە وایکردووە هاووڵاتیانی هەرێم وەک پێویست سود لەو سیستەمە ئەلیکترۆنییە وەرنەگرن. وتیشی:بەشیوەیەکی گشتی دەتوانین بڵێین لەبەرئەوەی لەدامودەزگاکانی هەرێـمدا کەسی شیاو لەشوێنی شیاودا نییە بۆ بەڕێوەبردن ئەوانەی کەدامودەزگاکان بەڕێوەدەبەن کەسانێک نین بەتوانای خۆیان خرابێتنەوە ئەو شوێنەوە، بەپێچەوانەوە بەهۆی ئەندام بوون لەپارتێکی سیاسی دەسەڵات چونەتە ئەو شوێن و پێگانەوە بۆیە کێشەی هاووڵاتیان قوڵتربووەتەوە.  «رۆتینات بەشیوەیەکی زۆر لەدامودەزگاکانی حکومەتدا هەیە بۆیە نەتوانراوە سود لەم سیستەمە وەربگیرێت». نەریمان ئەحمەد وای وت. ئەو پارێزەرە ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد  لەڕووی یاسایی و لەزۆرێک  لەڕووەکانەوە ئەگەر کاروباری حکومەت بەئەلیکترۆنی بەڕێوەبچێت زۆرباشترە بەڵام لەهەرێمی کوردستاندا زۆربەی کاروبارەکانی حکومەت بووەتە کەرتی تایبەت. « لەڕابردوودا ئەگەر عەریزەیەک لەناو دادگادا لای دادنووسدا بەدوو تاسێ هەزار بکرایە،  ئێستا بە ١٥ تا ٢٠ هەزار دینارە، لەبەرئەوە ئەمان سیستەمی ئەلیکترۆنیان قۆستۆتەوە بۆ قازانجی کۆمپانیاکانی خۆیان و هەر یەکێک لەو کۆمپانیانایە کەئیشوکاری هاووڵاتیان بەڕێوەدەبەن بەرپرسانی حزبی و حکومی خاوەندارێتی دەکەن و دابەشیان کردووە لەنێوان خۆیاندا کەئەمەش بارگرانییە لەسەر هاووڵاتیان» نەریمان ئەحمەد وادەڵێت. بەپێی زانیارییەکی فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان تائێستا ٦٤ فەرمانگەی دادنووسی لەسەرانسەری هەرێم، ٣٧  فەرمانگە لە هەر سێ پارێزگای هەولێرو سلێمانی و دهۆک بەئەلیکترۆنی کراون، ١٥ فەرمانگە لەپارێزگای هەولێرو ١٢ فەرمانگە لەسلێمانی و نۆ فەرمانگە لەدهۆک و فەرمانگەیەکیش لەپارێزگای هەڵەبجە. د.ماردین مەعسووم، ئابووریناس لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: حکومەتی ئەلیکترۆنی مەبەست لێی سودوەرگرتنە لەتەکنەلۆجیای زانیاری لەڕێگای هێڵی ئینتەرنێتەوە، هەروەها خێرا بەڕێووەچوونی کاروبارەکانی حکومەت بەرامبەر دامودەزگاکان و هاووڵاتیان، بۆ ئەمەش پێویستە هێڵی ئینتەرنێت لەو وڵاتەدا باش بێت و سیستەمی حکومەت بەشێوازە تەقلیدییەکە سیستەمێکی باش بووبێت. وتیشی:  لەبەرئەوەی ئێمە لەسەرەتای پڕۆسەکەداین و بەشێوەیەکی گشتیش ئەم پڕۆسەیە لەسەرەتادا بەشێوەیەکی خێرا بەڕێوەناچێت و کاتی پێویستە، چونکە هێڵی ئینتەرنێت لەهەموو شوێنێک وەک یەک نییەو هاووڵاتیانیش زۆر ئاشنای پڕۆسەکە نین. ئەو ئابووریناسە باسی لەوەشکرد لەهەرێمی کوردستاندا فەرمانگەی پاسپۆرت بووەتە ئەلیکترۆنی، زۆرجار کەسێک بۆ ماوەی مانگێک دەیەوێت کاتێک دابنێت تا پاسپۆرتەکەی نوێ بکاتەوە، دەڵێت سیستەمەکە رۆژانی پێنجشەممەو هەینی پاش کاتژمێر هەشتی شەو دەکرێتەوە ئەگەر لەو کاتەدا ئامادەنەبیت کاروبارەکانت خێرا ناڕوات و ئەرکەکەشت لەسەر زیاتر دەبێت.  « ئەو حکومەتە ئەلیکترۆنییەی لەهەرێمی کوردستان یان لەبەشێکی فەرمانگەکانی عێراقدا جێبەجێدەکرێت زۆر جیاوازە لەوە کە لەوڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکاو بەشێکی وڵاتە عەرەبییەکاندا جێبەجێدەکرێت». ماردین مەعسووم وای وت. سەبارەت بەکاروباری حکومەتی ئەلیکترۆنی ماردین مەعسووم رایگەیاند نرخی هەر خزمەتگوزارییەکی ئەلیکترۆنی لەسەرەتادا زۆرە، چونکە تێچوونە جێگیرەکان  زۆربوون بۆیە خاوەن کارەکە نرخی خزمەتگوزارییەکە بەرز دەکاتەوە، بەتێپەڕبوونی کاتیش خزمەتگوزارییەکان نرخیان دادەبەزێت، بەڵام پێویستە حکومەت خۆی ئەم نرخانە جێگیر بکات. « حکومەتی ئەلیکترۆنی رۆتینات و تێچوو کەمدەکاتەوە، بەڵام ئەگەر هات و حکومەت خۆی سەرجەم کاروبارەکانی سیستەمەکەی ئەنجام نەدا دەبێتە هۆی دەوڵەمەندبوونی کۆمپانیاکایەکی دیاریکراو و سودەکەشی زۆر بۆ حکومەت نییە، ئەم سیستەمە تێچوو دەگەڕێنێتەوە بۆ حکومەت وەک تێچووی کاغەز و تێچووی ناردنی نێردراو ئەمانە هەمووی لەسەر حکومەت نامێنێت». ماردین مەعسووم وای وت. سەبارەت بەلایەنە نەرێنییەکانی ئەم سیستەمە ماردین مەعسووم وتی:   ئەم سیستەمە لایەنی نەرێنیشی هەیە، تێچووی زۆرترە چونکە پێویستە سەرجەم ئەو خزمەتگوزارییە ئینتەرنێتییەکان و کۆمپیوتەرەکان و پێویستە ببەسترێنەوە بەئینتەرنێتەوە، هەروەها فەرمانبەران رابهێندرێت لەسەر ئەم سیستەمە. « لایەنێکی دیکەی نەرێنی ئەوەیە ڤایرۆس لەکۆمپیوتەرەکە یان هێڵە ئینتەرنێتییەکە دەدات و رەنگە تەواوی سیستەمەکە تێکبچێت و بۆی هەیە مامەڵەکان زیانیان پێبگات و تێچوویەکی زیاتری بوێت تا چاک بکرێتەوە». د. ماردین وادەڵێت. پڕۆژەی بە ئەلیکترۆنیکردنی کاروباری دامودەزگاکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەچەند قۆناغێک بەڕێوەدەچێت و لەقۆناغی یەکەمدا هەریەکە لەوەزارەتەکانی کارەبا و کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوو ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێبوون و تەندروستی و شارەوانی و گەشتوگوزاری حکومەتی هەرێم لەم سیستمەدا بەشدارن و لەقۆناغەکانی داهاتووشدا وەزارەتەکانی دیکە دەبنە بەکارهێنەری ئەم سیستمە.

سازگار ئەحمەد چاودێرانی هەڵبژاردن رایدەگەیەنن هەرێمی کوردستان دەچێتە قۆناغێکی نوێوە دوای هەڵوەشاندنەوەی ١١ کورسی پێکهاتەکان لەلایەن دادگای فیدڕاڵییەوە کە بەنزیک لەپارتی دیموکراتی کوردستان ناسراون و لەخولەکانی رابردوودا بەسوودی خۆی بەکاری دەهێنان. لەکۆی ١١١ کورسی پەرلەمانی کوردستان لەخولەکانی پێشوودا ١١ کورسییان هی پێکهاتەکان بوو کەزۆرێکیان بەچەند سەد دەنگێکی کەم دەبوونە پەرلەمانتار، لەکاتێکدا پەرلەمانتاری پارتە سیاسییەکانی تر دەبێت دەیان هەزار دەنگ بێنن بۆ مسۆگەرکردنی کورسی. دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢٤ بڕیاریدا بەدابەشکردنی هەرێمی کوردستان بۆ چوار ناوچەی هەڵبژاردن، هەروەها ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستانی لە ١١١وە بۆ ١٠٠ کورسی کەمکردەوەو ١١ کورسی پێکهاتەکانی بە «نادەستووری» ناوبرد.  لەڕابردوودا ئەو ١١ کورسییەی کۆتاکان بەدوو قۆناغ زیادکراون، لەساڵی ١٩٩٢ بەبڕیارێکی ئەنجومەنی باڵای سیاسیی بەرەی کوردستانی پێنج کورسی بۆ کریستیانەکان زیادکرا، دواتر لەهەمواری یاسای هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٠٩ پێنج کورسی بۆ تورکمان و کورسییەک بۆ ئەرمەنەکان زیادکرا. هەڵوەشاندەوەی کورسی پێکهاتەکان رای جیاوازی لێکەوتووەتەوە، هەندێک بەبڕیاری سیاسی «ترسناک» ناوی دەبەن و هەندێکیش پێیانوایە لەبەرژوەندی پرۆسەی دیموکراسیدایە بەو پێیەی قورسایی هیزە سیاسییەکان وەکو خۆیان دەردەکەون. سەرهەد شێخە، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لەجوگرافیای هەڵبژاردن بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەو بڕیارانەی دادگای فیدراڵی بەقازانجی پڕۆسەی سیاسی و دیموکراسی دەبێت لەهەرێمی کوردستان، بەڵام هەندێک لایەنیش تێیدا زیانی زۆریان بەردەکەوێت بەتایبەت پارتی  و حزبە بچووکەکان». جگە لەوەی ئەو ١١ کورسیە لەبەرژەوەندی پارتی دیموکراتی کوردستان دەنگیان بەیاساکانی پەرلەمان دەدا، هەروەها لەهەڵبژاردنەکانی رابردوودا کە یەک بازنە بوو، لەپارێزگای سلێمانیدا بایکۆتی هەڵبژاردن زۆربوو ئەمەش دیسانەوە لەبەرژوەندی پارتی دەشکایەوە، بەڵام دادگای فیدراڵی هەڵبژاردنەکانی کردووە بەبازنەیی. سەرهەد شێخە روونیشیکردەوە «سیستمی فرە بازنەی لەزیانی پارتییە، چونکە زۆرترین بایکۆت لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بووە کەناوچەی نفوسی هێزەکانی ترە، هەروەها١١ کورسی کۆتای کەمینەکان زۆربەی کات لەبەرژەوەندی پارتی دەنگیان دەدا، هەمیشە یانزە بەسفر دەچووە یاری هەڵبژاردنەوەو تۆماری دەنگدەران کەهەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان پێ ئەنجام درا  بەرژەوەندی پارتی بوو». وتیشی « کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان دەکات و ئەمەش بەهیچ جۆرێک لەبەرژەوەندیی پارتی نییە، کەواتە دەتوانین بڵێین ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان لەبەرژەوەندی پڕۆسەی سیاسی و دیموکراسی دایە تاڕادەیەکیش هاوسەنگی دەگرێتەوە لەنێوان هێزە سەرەکییەکان». زۆربەی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان لەکاتی خۆیدا ئەنجام نەدراون، خول هەبووە تەمەنی زیاتر لەدوانزە ساڵ بووە، سەرهەد شێخە، وتی «ئەمە عەیبەیەکی گەورەیە لەسەر پرۆسەی دیموکراسی و کۆی سیستمی سیاسی و ئیداری دەخاتە ژێر نەمانی شەرعییەتەوە، کەدەکرا هاوشێوەی وڵاتان هەڵبژاردنەکان لەکاتی خۆی و بێ دواخستن ئەنجام درابان». وتیشی «هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستانیش هاوشێوەی خولەکانی دیکە زیاتر لەساڵێک و چەند مانگێک بەسەر وادەی یاسایی خۆیدا تێپەڕیووەو پەرلەمان لەکار خراوە».  دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی چاوەڕوان دەکرێت لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٤دا ئەنجامبدرێت کە ئەم دادگایە چەند چوارچێوەیەکی بۆ دیاریکردووە، لەوانە؛ یەکەم، هەرێمی کوردستان لەیەک بازنەی هەڵبژاردنەوە بکرێتە فرە بازنەیی (چوار بازنەی هەڵبژاردن) کەمتر نەبێت، هەروەها دووەمیش، ژمارەی کورسییەکان لە ١١١ کورسی کەمبکرێتەوە بۆ ١٠٠ کورسی واتە کورسی کۆتای پێکهاتەکان لاببرێن، سێیەمیش کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان بکات. بەبڕوای کارمەند مەحمود، توێژەری یاسایی «دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق کە بەپێی دەستوور باڵاترین دەسەڵاتی دادوەری عێراقە، مۆرکێکی سیاسی هەیە، ئەگەر بێتو بڕیارەکانی مۆرکی سیاسییان پێوەبێت ئەوە ئەمە کارێکی ترسناکە». کارمەند مەحمود بەهاوڵاتی وت «بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی ١١ کورسی پێکهاتەکان لەپەرلەمانی کوردستان لەکاتێکدایە لەئێستادا لەپەرلەمانی عێراق پێکهاتەکان نۆ کورسییان هەیە ئەو نۆ کورسییە هەڵنەوەشاوەتەوە، هەروەها پێکهاتەکان مافی خۆیانە لەهەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان لەچوارچێوەی ئەو ١٠٠ کورسییەی پەرلەمان کێبڕکێ بکەن و لیستیان هەبێت، بەڵام سیستمی کۆتا کۆتایی پێهاتووە». وتیشی «دەکرێت کاتێک خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان دەست بەکارەکانی دەکات ئەوکاتە بتوانرێت بەیاسای کورسی پێکهاتەکان بگەڕێندرێتەوە، هەرچەندە ئەگەر دووبارە سکاڵا تۆماربکرێتەوە دادگای فیدراڵی هەمان بڕیار بداتەوە». بەپێی ماددەی ٩٤ی دەستووری هەمیشەیی عێراق لەساڵی ٢٠٠٥ کەتایبەتە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراق دەڵێت، بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی بڕیاری کۆتایین و شایەنی هیچ جۆرە تانەیەک نین. کارمەند مەحمود وتی «بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی کورسی پێکهاتەکانەوە دەبێت وەک خۆی جێبەجێبکرێت و هیچ دەسەڵات و لایەنێک ناتوانێت تانەی لێبدات، ئەگەر پێکهاتەکان تانەش بدەن لەبڕیارەکە ئەوا لەڕووی دەستوورییەوە رەتدەکرێتەوە». لەگەڵ ئەوەشدا کارمەند مەحمود بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی کورسی پێکهاتەکان و بازنەکانی هەڵبژاردن بە «نادەستووریی و سیاسی ناودەبات دەڵێت «بەپێی یاسا ئەو کورسییانە دراوە بەپێکهاتەکان و دادگای فیدراڵی بۆی نییە یاسای هەمواربکاتەوە، بەڵکو بۆی هەیە یاساکە هەڵبوەشێنێتەوە ئەگەر ئەو یاساییە سەرپێچی بوو لەماددەیەکی دەستوور، بەڵام لەم بڕیارەیدا دادگا هەمواری یاساکەی کردووە کەئەمەش دەسەڵاتی یاسادانانە کەپەرلەمانی کوردستانە کە لەئێستادا هەڵوەشاوەتەوە». هەروەها وتی «کاتێک دادگای فیدراڵی بڕیارێک دەدات دەبێت هۆکارەکەی روون بکاتەوە و بڵێت ئەو ماددەیە چ سەرپێچییەکی هەیە، بەڵام لەم بڕیارەیدا دادگای فیدراڵی ئاماژەی بۆ هیچ نەکردووەو هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕگانەی روون نەکردووەتەوە ئاماژەی بەوەنەکردووە کەئەو ماددانە دژی چ ماددەیەکی دەستوورە». کارمەند مەحمود هۆکاری ئەو دۆخەش دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا «دەبوو هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا بکرێت و کۆمسیۆنی هەرێمیش لەکاتی خۆیدا کارابکرایەتەوە، بەڵام دەکرێت ئەمە ببێتە وانەیەک بۆ هەردوو لایەنی دەسەڵات کەپارتی و یەکێتین رێگەنەدەن هەڵبژاردنی خولێکی دیکەی پەرلەمانی کوردستان دوابکەوێت». بڕیارێکی دیکەی دادگای فیدراڵی عێراق ئەوەیە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بە سەرپەرشتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بەڕێوەبچێت، ئەو توێژرە یاساییەش پێی وایە «دەبوو دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکەیدا ئاماژەی بەوە بکردایە تەنها هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بە سەرپەرشتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بێت». هۆکاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کەهەرێمی کوردستان خۆی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی هەیە. کارمەند مەحمود وتی «بەپێی یاسا مافی هەرێمی کوردستانە کەکۆمسیۆنی هەبێت، لەبەرئەوەی بەپێی دەستوور هەموو هەرێمەکان دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەرییان هەیە، بەڵام بەهۆی کۆتایی هاتنی کاتەکەی کۆمسیۆنی هەرێم ناتوانێت سەرپەرشتی ئەم هەڵبژاردنە بکات، بۆیە دەبوو دادگای فیدراڵی ئاماژەی بەو خاڵە بکردایە لەبڕیارەکەیدا». دەشڵێت «ئاساییە لەهەرێمی کوردستان سیستمی هەڵبژاردن و ژمارەی کورسی و کورسی کۆتاکان و بازنەکانیشمان جیاوازبێت لەعێراق و کۆمسیۆنی تایبەت بەخۆشمان هەبێت کەسەرپەرشتی هەڵبژاردنەکانی هەرێم بکات، لەبەرئەوەی ئەم بابەتانە بابەتێکی فیدراڵی نین و بابەتێکی تایبەت بەهەرێمەکانە، هەروەها هەرێمەکانیش خۆشیان دەبێت دەستووری تایبەت بەخۆیان هەبێت». هەرێمی کوردستان یەکەم هەڵبژاردنی لەئایاری ساڵی ١٩٩٢ ئەنجامدا بەڵام لەوکاتەوە تاکو ئێستا دەستووری خۆی نەنوسیووتەوە ئەگەرچی بەپێی دەستووری عێراق لەساڵی ٢٠٠٥ هەرێم دەتوانێت دەستووری خۆی هەبێت. کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر هەرێمی کوردستان خاوەنی دەستوور بوایە لەهەرێمی کوردستان رووبەڕووی ئەم کێشەیە نەدەبووینەوە، لەبەرئەوەی لەدەستووردا وادەی هەڵبژاردن و ژمارەی کورسی و جۆری دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری رێکدەخست و دادگایەکی دەستووریمان دەبوو، هەروەها ئەگەر دەستوورمان هەبوایە بابەتی كورسی و رێژەی بەشداری هاووڵاتییان بۆ هەر كورسییەك دیاری دەكرا بەمەش ژمارەی كورسییەكان دەزانرێت». بەپێی بڕگەی یەكەمی ماددەی ٤٩ی دەستووری عێراق دیاریكراوە بۆ هەر ١٠٠ هەزار كەسێك كورسییەك، کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر ئێمەش دەستوورمان هەبێت ئەو رێژەیەمان بۆ دیاریبكات لەڕێگەیەوە دەتوانین لەسەر ژمارەی دانیشتووان بە یاسایەكی ئاسایی لە پەرلەمانی كوردستان ژمارەی كورسییەكان دیاریبكەین، بۆیە گرنگە لە خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بابەتی دەستوور بهێنرێتەوە بەرباس بەهەر جۆرێک بێت هەرێمی کوردستان بکرێتە خاوەن دەستوور». بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی نیگەرانی پێکهاتەکانی لێکەوتووەتەوە، ئایدن مەعروف، وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پێکهاتەکان رایگەیاند «بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی دادپەروەرانە نەبووەو بڕیارێکی تەواو سیاسییە». بریارە لەهەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان پێکهاتەکان لەدەرەوەی کۆتاکان لیستی تایبەتیان هەبێت هاوشێوەی پارتەکانی دیکە، ئایدن مەعروف وتی «پشتگیری ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکان دەکەین و وەک لیستی تورکمان بەشداردەبین». تورکمانەکان دەڵێن لەهەرێمی کوردستان نەتەوەی دووەم و لەعێراقیش نەتەوەی سێیەمن، لەوبارەیەوە کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر تورکمانەکان نەتەوەی دووەمبن لەهەرێم بەکەمینە هەژمارناکرێن و پێویستیان بەو پێنج کورسییەی کۆتا نییەو دەتوانن بەمافی خۆیان بچنە پەرلەمان، بەڵام دەکرا پەرلەمان ئەو بڕیارەی بدایە نەک دادگای فیدراڵی». دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەهەرێمی کوردستان-عێراق له‌باره‌ی بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدڕاڵی رایگه‌یاند «ئێمە نیگەرانین لەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی بەرامبەر پێکهاتەکان لەهەرێمی کوردستان، چونکە مافی بەشداری سیاسی لەپەرلەمان و ئەنجومەنە خۆجێیەکان و دامودەزگاکانی تری دەوڵەت مافێکی چەسپێنراوە بەپێی دەستووری عێراقی و نموونەیەکی جوانە لەهەرێمی کوردستان لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمان لەساڵی ١٩٩٢وە تا خولی پێنجەم».

هاوڵاتی رۆژی ١٢ی شوبات ٢٠٢٤ فەرەنسا داوای لەحزبوڵڵای لوبنان کرد بۆ ئەوەی ئاگری جەنگ لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەوەی ئێستا زیاتر پەرە نەستێنێ، پاشەکشە بەهێزەکانی بکات لەباشووری لوبنان و بیانکێشێتەوە. لەوەڵامی داواکاری فەرەنسادا حەسەن نەسروڵڵا رێبەری حزبوڵڵای لوبنان رۆژی ١٣ی شوبات رایگەیاند هێرشەکان بۆ سەر ئیسرائیل تەنها کاتێک رادەگیردرێن کەجەنگی غەزە کۆتایی هاتبێت و ئیسرائیل کشابێتەوە سنوورەکانی خۆی. حەسەن نەسروڵڵا رۆژی سێشەممە ١٣ی شوبات لەوتاردانێکدا هەڕەشەی کرد حزبوڵڵا بەردەوامە لەهێرشەکانی و مووشەکبارانکردنی خاکی ئیسرائیل و دەبێت بەهۆی ئاوارەبوونی ژمارەیەکی زۆرتری خەڵکانی ئیسرائیل. لەم مانگانەی دوییداو بەتایبەت دوای دەستپێکی جەنگی ئیسرائیل- حەماس لەغەزە، حزبوڵڵای لوبنان وەک یەکێک لەو هێزانەی کەئێران بەبەرەی بەرگری ناویان دەبات و حزبوڵڵا خۆیان بەپشتیوانی حەماس و فەلەستین ئەزانن دەستیانکردووە بەمووشەکباران کردنی ناوچە سنوورییەکانی ئیسرائیل لەباشووری لوبنان و باکووری ئیسرائیل و بەو هۆیەوە دەیان هەزار کەس لەخەڵکی ئیسرائیل ناچار ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووەو ئاوارەبوون. حەسەن نەسروڵڵا لەوتاردانی رۆژی ١٣ی شوباتدا لەوەڵامی داواکارییەکەی وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا کەداوای کردبوو هێزەکانیان بکێشنەوە بۆ ئەوەی جەنگ پەرە نەستێنێت رایگەیاند، ئەگەر ئیسرائیل خوازیاری پەرەسەندنی جەنگە، ئێمەش پێشوازی لێدەکەین و خوازیاری پەرەسەندنین و پەرەی پێدەدەین. حەسەن نەسروڵڵا دەربارەی نێوانگیری وڵاتان و لایەنەکان بۆ سەقامگیری ئاشتی و ئارامی لەسنووری لوبنان ئیسرائیل، نێوەنگیرییەکانی بەبێ کەڵک ناوبردو وتی :» هەموو ئەو لایەنانەی کە لەمانگەکانی رابردوودا هاتوونەتە لوبنان بۆ نێوانگیری تەنها قسەو روانگەکانی ئیسرائیلیان بۆ لوبنان گواستووەتەوەو لایەنگریان لەوان کردووە». هەواڵنێری رۆیتەرز رۆژی دووشەممە ١٢ی شوبات لەڕاپۆرتێکدا رایگەیاند فەرەنسا بەمەبەستی کۆتایی هێنان بەناکۆکی نێوان ئیسرائیل و فەرەنساو چارەسەری کێشە سنوورییەکانی نێوان دوو وڵات، بەنووسراوە پێشنیارەکانی خۆی گەیاندووەتە بەیرووت و داوایکردووە حزبوڵڵا ١٠ کیلۆمەتر لەسنوورەکان بکشێتەوە. بەپێی زانیارییەکانی رۆیتەرز ئەم پێشنیارە خراوەتە بەردەم بەرپرسانی باڵای لوبنان لەوانە نەجیب میقاتی، سەرۆک وەزیرانی لوبنان. فەرەنسا وەک یەکێک لەوڵاتانی دۆستی لوبنان ناودەبرێت و پەیوەندییەکی مێژوویی لەگەڵ لوبنان هەیەو لەئێستادا ٢٠ هەزار هاووڵاتی فەرەنسی لەلوبنان دەژین. هەروەها نزیک ٨٠٠ سەربازی فەرەنسی وەک هێزەکانی پاراستنی ئاشتی نەتەوەیەکگرتووەکان لەفەرەنسا جێگیرکراون.   هێرشی مووشەکی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان کەناڵی تەلەفیزیۆنی « المنار»ی لوبنان سەر بەحزبوڵڵا رۆژی چوارشەممە ١٤ی شوبات رایگەیاند :» بەهۆی هێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنانەوە چوار هاوڵاتی سڤیل کوژران و نۆ کەسی تر برینداربوون». ئەم کەناڵە لەهەواڵێکی کوتوپڕدا وێڕای ئەوە ئاماژەی بەوەکرد لەم هێرشەی ئیسرائیلدا لەشارۆچکەی «الصوانە» سێ کەس لەوانە ژنێک و کوڕێکی مێرمنداڵ و مناڵێک کوژراون. هەروەها لەشارۆچکەی «عدشیت» کەسێکی مەدەنی کوژراوەو نۆ کەس برینداربوون. حزبوڵڵا لەڕاگەیاندنێکی جیاوازدا رایاگەیاند یەکێک لەئەندامانیان لەهێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر شارۆچکەی «عدشیت» کوژراوە. هەر لەم پەیوەندیەدا، ناوەندی هەواڵی نەتەوەیی لوبنان باسی لەوەکرد کەفڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل خانوویەکیان لە «صور» لەباشووری لوبنان کردووەتە ئامانج. ئەم ناوەندی هەواڵە باسی لەوەکرد کەئەمبۆڵانسی فریاکەوتن نێردراوەتە شوێنی هێرشەکە. کەناڵی «العربیە» باسی لەوە کرد «فڕۆکە جەنگیەکانی ئیسرائیل بەسەر بەیرووتدا فڕیون». هەر لەم پەیوەندیەدا سوپای ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە رایگەیاند بنکەیەکی سەربازی حزبوڵال لوبنان و «ژێرخانە تیرۆریستییەکانی» لە باشووری ئەو وڵاتە کراوەتە ئامانج. پێشتر میدیاکانی ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە رایانگەیاند کە بەهۆی هێرشەکانی حزبوڵڵای لوبنان بۆ سەر باکووری ئیسرائیل، ژنێک کوژراوەو حەوت کەس برینداربوون. ئیسرائیل رایگەیاند ئەم هێرشە مووشەکیانە لەباشووری لوبنانەوە بووەو بێوەڵام نابێت بەرامبەریان. سوپای ئیسرائیل رایگەیاند هەشت مووشەک لەباشووری لوبنانەوە بەرەو ئیسرائیل هاوێژراوەو ناوچەکانی «صفد» و «الجلیلی اعلی» کراوەتە ئامانج. سوپای ئیسرائیل لەمبارەوە رایەگایند سەربازێکی ژنی ئیسرائیلی لەناو کوژراوەکاندا بووە. بڵاوکراوەکانی تایمزی ئیسرائیل و هائارتێس، بەپشت بەستن بەهەواڵێکی «العالم العربی» رایانگەیاند کە لەم هێرشانەدا ناوچەی «صفد» لە باکووری ئیسرائیل کراوەتە ئامانج. رۆژنامەی «هائارتیس» رایگەیاند حزبوڵڵای لوبنان بنکەیەکی سەربازی ئیسرائیلی کردووەتە ئامانج.   راگەیاندنی جەنگ لەبەرەی باکوورەوە رۆژنامەی تایمزی ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە ١٤ی شوبات رایگەیاند «ئیتامار بن گڤیر» وەزیری ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل، بۆ هێرشی مووشەکی ناوچەی «صفد» لەباکووری ئەو وڵاتەی وەک « راگەیاندنی جەنگ» ناوبرد. تایمزی ئیسرائیل لەدرێژەی راپۆرتەکەی خۆیدا نووسیویەتی  بن گڤیر، لەتویتێکدا لەتۆڕی کۆمەڵایەتی X خوازیاری ئەوە بووە هاوسەنگی هێز لەلایەن ئیسرائیلەوە لەسنوورەکانی لوبنان بگۆڕدرێت و هێزەکان زیاتر بکرێن. فەرماندەی گشتی سوپای ئیسرائیل بەئاماژە بەهێرشەکان بۆ ناوچەی «صفد» رایگەیاند، ئەگەر جەنگ لەبەرەی باکوورەوە پەرەبستێنێ، سوپای ئیسرائیل هەموو هێزو تواناو چەک و چۆڵی سەربازی خۆی بەکاردەهێنێت. لەدەستپێکی جەنگەوە لەکەرتی غەزەو دوای ٧ی تشرینی یەکەم، هەموو رۆژ دوو وڵات لەسنوورەکان هێرش دەکەنەسەر یەکترو ئەمە نیگەرانی کۆمەڵگای نێونەتەوەیی لێکەوتووەتەوە بەوەی کەجەنگ پەرەنەسێنێت و وڵاتانی رۆژئاوایی بەردەوام داوا دەکەن دوو لایەن دەست رابگرن و پەرە بەجەنگ نەدەن. لەحاڵێکدا حزبوڵڵای لوبنان بەشێوەی سنووردار هێرش دەکاتە سەر شوێن و بنکە سەربازییەکانی ئیسرائیل و باس لەوە دەکات کەوەک پشتیوانی لەغەزە ئەم کارانە ئەکات، ئیسرائیل بەفڕۆکەو تۆپخانە هێرش دەکاتەسەر بنکەو شوێنەکانی حزبوڵڵاو وا باس دەکەن دەیانەوێ ژێرخانی سەربازی حزبوڵڵا لاواز بکەن و توانای بەئامانجگرتنی ئیسرائیلی نەبێت. بەپێی ئەو ئامارانەی کەناوەندی هەواڵی فەرەنسا بڵاویکردووەتەوە، لەسەرەتای ناکۆکییەکانەوە ٢٢٨ کەس لەباشوری لوبنان کوژراون کەزۆربەیان ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان بوون و ٢٧ کەسیان سڤیل بوون لەوانە ٣ رۆژنامەنووس کە بە هۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە کوژراون. لەبەرامبەردا ئیسرائیل رایگەیاندووە نۆ سەربازی ئیسرائیل و شەش هاوڵاتی سڤیل کوژراون. پەرەسەندنی ناکۆکییەکان بووە بەهۆی ئەوەی دەیان هەزار کەس لەهەردوو لا ئاوارەبن.   توانای سەربازی حزبوڵڵا حزبوڵڵای لوبنان گەورەترین هێزی میلیشیایە لەدونیای عەرەب کە لەناوخۆی خۆیدا بونیادێکی زۆر بەهێزی حزبی و رێکخراوەیی هەیەو هەروەها توانای سەربازی بەهێزو وزەخانەی گەورەی هەیە. ئەم گرووپە میلیشیایە بەپشتیوانی کۆماری ئیسلامی و دوای شۆڕشی ئیسلامی ئێران دروست بوو. ژمارەیەک لەئەندامەکانی ئەم حزبە لەباری سەربازییەوە ئەزموونی زۆریان هەیە، بەتایبەت لەجەنگی ١٣ ساڵەی سووریادا بەشداربوون و ئەزموونی زۆریان هەیە لەجەنگدا. لەجەنگی ناوخۆیی سووریا، ئەندامانی حزبوڵڵای لوبنان وێڕای گرووپە میلیشیاکانی تری سەر بەکۆماری ئیسلامی پشتیوانیان لەحکوومەتی بەشار ئەسەد کردو بوون بەهۆی ئەوەی هاوسەنگی هێز لەم جەنگەدا لەبەرژەوەندی هێزەکانی بەشار ئەسەدا لەسووریا بگۆڕردێت و سەرەنجام ئەسەد بەپشتیوانی کۆماری ئیسلامی و هێزە پڕۆکسییەکانی کۆماری ئیسلامی توانی لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە. حەسەن نەسروڵڵا، رێبەری حزبوڵڵای لوبنان، دەربارەی توانای هیزەکانی بانگەشەی ئەوە دەکات کە ئەم گرووپە چەکدارە ١٠٠ هەزار چەکداری راهێنراوی هەیە. بەڵام بەپێی راپۆرتێکی ئەسۆشەیتێدپرێس، بەروارد دەکرێت ژمارەی هێزەکانی ئەم حزبە کەمتر لە ٥٠ هەزار کەس بێت. ئیسرائیل لەچەند هەفتەی رابردوودا داوای لەحزبوڵڵا کردووە هێزەکانی یەکەی «رچوان» کە سەر بەحزبوڵڵای لوبنانن لەنزیک سنوورەکانی لوبنان- ئیسرائیل پاشەکشەیان پێبکرێت بۆ ئەوەی دەیان هەزار هاووڵاتی ئیسرائیلی کە بەهۆی ناکۆکی و لێک هەڵپرژانەکانی ئەم دواییانە ماڵ و حاڵی خۆیان لەباکووری ئیسرائیل جێهێشتووەو ئاوارەبوون بگەڕێنەوە بۆ شوێنی خۆیان. بەپێی راپۆرتی ناوەندی لێکۆڵینەوە ستراتژیک و نێونەتەوەییەکان، کە ناوەندێکەو بنکەکەی لەواشنگتۆنە، حزبوڵڵای لوبنان خاوەن وزەخانەیەکی جبەخانەیەکی گەورەیە کەزۆربەیان چەک و چۆڵی بچووک و مامناوەندن وەک مووشەکی کورت مەوداو هەروەها مووشەکی درێژمەودا. بەپێی بەراوردی ئەمریکاو ئیسرائیل حزبوڵڵای لوبنان و گرووپە میلیشیاکانی تری لوبنان ١٥٠ هەزار مووشەکیان هەیە. حزبوڵڵا هەروەها خاوەنی مووشەکی کۆنتڕۆڵکراوە کەئامانجەکەی زۆر بەوردی دەپێکێت. حزبوڵڵا کە لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە پشتیوانی ماددی و چەک و چۆڵ ئەکرێت، پێشتر چەند جار بەفڕۆکەی بێفڕۆکەوان هێرشی کردووەتەسەر ئیسرائیل و هەروەها ساڵی ٢٠٠٦ کەشتییەکی جەنگی ئیسرائیلی بەمووشەکی زەوی بۆ دەریا لەلایەن ئەم گرووپەوە کرایە ئامانج کە ئەوە دەخاتەڕوو ئەم گرووپە لەمجۆرە مووشەکە دوور مەودایانە هەیە. لەڕاپۆرتێکی رادیۆ فەردا دا دەربارەی توانا سەربازییەکانی ئەم گرووپە ئاماژە بەوە دراوە کەهێزەکانی حزبوڵڵای لوبنان خاوەنی چەکی هێرشبەر، چەکی قورس، ئارپیجی، بۆمبی قەراخ جادە و چەک و چۆڵی ترن. لەماوەی ئەم چەند مانگەدا، حزبوڵڵا زۆر جار مووشەکی دژە تانکی «کۆرێنت» دروستکراوی رووسیای بەکارهێناوە کەیەکێکە لەو مووشەکە بەهێزانەی کەدەگوازرێتەوە. حزبوڵڵا هەروەها خاوەن مووشەکی «بورکان»ە کە بەوتەی حەسەن نەسروڵڵا توانای هەڵگرتنی کڵاوەی هەیە بەقورسایی ٣٠٠ بۆ ٥٠٠ کیلۆگرام. لەچەند هەفتەی رابردوودا حزبوڵڵا جۆرێک لەمووشەکی زەوی بەزەوی نمایش کرد کە تامەودای ١٠ کیلۆمەتر دەبڕێت و توانای هەڵگرتی کڵاوی ٥٠ کیلۆیی هەیە.   توانای سەربازیی ئیسرائیل سوپای ئیسرائیل لەلایەن ئەمریکاوە پشتیوانی دەکرێت و بوودجەی ساڵانەکەی ٣.٣ میلیار دۆلارە. جگە لەوە ٥٠٠ ملیۆن دۆلار تەرخانکراوە بۆ تەکنۆلۆژیای بەرگری مووشەکی لەو وڵاتە. ئیسرائیل یەکێکە لەپڕچەکترین وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. هێزی ئاسمانی ئیسرائیل بریتییە لەفڕۆکەی شەڕکەری پێشکەوتووی F35ی ئەمریکی، قەڵغانی بەرگری مووشەکی لەوانە پاتریۆت کە دروستکراوی ئەمریکییە، قەڵغانی مووشەکی « گومەزی ئاسنین» و جووتێک سیستەمی بەرگری مووشەکی بەناوەکانی « پەیکان» و « قۆچەقانی داوود» کە بەهاوکاری ئەمریکا دروستکراوە. سوپای ئیسرائیل پڕچەک کراوە بەتانکی پێشکەوتوو، پاپۆڕی جەنگی، فڕۆکەی بێ فرۆکەوان و تەکنۆلۆژیا پێشکەوتووەکانی تری سەربازی. هەروەها سوپای ئەو وڵاتە ئامادەیە بۆ هەرجۆرە جەنگێکی سەرشەقام. بەوتەی دامەزراوەی نێونەتەوەیی لێکۆڵێنەوەی ستراتژیک، کەدامەزراوەیەکەو بنکەکەی لەبەریتانیایە، سوپای ئیسرائیل ١٧٠هەزار سەربازی ئامادەی هەیەو هەر ئێستا ٣٦٠ هەزار سەربازی یەدەکی بانگکردووەتەوە بۆ جەنگ. ئەمەش نزیک ٧٥ لەسەدی توانای بەراوردکراوی هێزی یەدەکی سوپای ئیسرائیلە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی جەنگی غەزە لەپێنجەمین مانگی خۆیدایە، بەشێکی زۆر لەسەربازە یەدەکەکانی ئیسرائیل لەغەزەوە گەڕێنراونەتەوە بۆ ئیسرائیل. بەوتەی ئەسۆشەیتدپرێس، ئیسرائیل یەکێکە لەو وڵاتانەی چەکی ناوکی هەیەو لەمێژ ساڵە بەرنامەی چەکی ناوکی رانەگەیەنراوی خۆی پاراستووە.   بەریەککەوتنەکان توندتر دەبنەوە رۆژی یەکشەممە ١٨ی  شوبات، حزبوڵڵا هەوڵیدا لەڕێگای فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە هێرش بکاتەسەر ئیسرائیل بەڵام سیستەمی بەرگری ئیسرائیل توانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکە بخاتە خوارەوە. وتەبێژی سوپای ئیسرائیل لەم پەیوەندەدا رایگەیاند:»  ئێمە زانیمان فڕۆکەیەکی بێ فڕۆکەوانی حزبوڵڵا دزەی کردووەتە خاکی ئیسرائیل و لەنزیک شاری تەبەرییە بینراو توانیمان بیخەینە خوارەوە».  ئیسرائیل لەوەڵامدا رۆژی دووشەممە ١٩ی شوبات هێرشی کردەسەر چەند کۆگایەکی چەک و چۆڵ و تەقەمەنی حزبوڵڵای لوبنان و دانیەل هاگاری وتەبێژی سوپای ئیسرائیل لەمبارەوە وتی:» هێرشکردنە سەر کۆگای تەقەمەنی و چەک و چۆڵی حزبوڵڵا وەڵامدانەو بوو بەدزەکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی حزبوڵڵا بۆ خاکی ئیسرائیل و شاری تەبەرییە». رۆیتەرز لەزاری دانیشتوانی ناوچەکەوە رایگەیاندووە، لانیکەم دوو هێرشی ئاسمانی کراوەتە ناوچەکانی دەورووبەری شاری ئەلغازییە لە ٦٠ کیلۆمەتری سنووری ئیسرائیل و لەکەنارەکانی دەریای ناوەڕاست. میدیاکانی لوبنان بڵاویانکردەوە کەئەم هێرشانە لەلایەن فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیلەوە بووەو لەیەکێک لەم هێرشانەدا ترۆمبێلێک کراوەتە ئامانج. رۆیتەرز نووسیویەتی، سوپای ئیسرائیل لەوەڵامی هەواڵنێری رۆیتەرزدا دەربارەی بەئامانجکردنی ئۆتۆمبێلەکەوە وتوویەتی لەبابەتەکە دەکۆڵینەوە. سوپای ئیسرائیل رۆژی شەممە ٢٤ی شوبات رایگەیاند، چەند ناوچەیەکی ژێر دەسەڵاتی حزبوڵڵای لوبنانی لەباشووری ئەو وڵاتە بەفرۆکە  بۆردوومان کردووە . لەڕاگەیاندراوەکەی سوپای ئیسرائیلدا هاتووە کە شەوی رابردوو فرۆکە جەنگییەکانی سەر بەهێزی ئاسمانی سوپای ئیسرائیل چەند سەکۆیەکی هاویشتنی مووشەک و ژێرخانی سەربازی حزبوڵڵای لوبنانی لە ناوچەی جەبیل و خاڵێکی چاودێری ئەو بزووتنەوەیەی کردووەتە ئامانج، هەروەها لەڕێگەی تۆپی دوورهاویژیشەوە چەند بنکەیەکی دیکەی سەرسنووری بۆردوومان کردووە. هەروەها سەرلەبەیانی یەکشەممە ٢٥ی شوبات رادیۆی ئیسرائیل بڵاویکردەوە کە دوو مووشەک لەباشووری لوبنانەوە بەرەو ناوچەی ئیدمیت-ی ئیسرائیلی هاوێژراوە. لەبەرامبەردا حزبوڵڵای لوبنان رایگەیاند، کە لەڕێگەی دوو مووشەکی بورکانەوە هێرشی کردووەتەسەر کۆبوونەوەیەکی سەربازانی ئیسرائیلی لەگردی کۆبراو مووشەکەکان بەوردی ئامانجەکانیان پێکاوە.   کوژرانی دوو ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان لەسوریا رێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سوریا ، سەرلەبەیانی رۆژی یەکشەممە ٢٥ی شوبات رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل چەند ناوچەیەکی سنووری سووریا- لوبنانی بۆمباران کردووەو بەهۆی هێرشی فڕۆکە جەنگیەکانی ئیسرائیلەوە بۆ ئەو ناوچە سنوورییە دوو ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان کوژراون. رێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی سوریا، ئەوەشی خستۆتەڕوو، کەهێرشەکە لەناوچەیەکی نێوان پارێزگای حومس و ریفی دیمەشق لەنزیک سنووری سوریاو لوبنان بۆ سەر بارهەڵگرێک ئەنجامدراوە. هێرشێ ئاسمانی ئیسرائیل بۆ رۆژهەڵاتی لوبنان رۆژی دووشەممە ٢٦ی شوبات لەچەند مانگی رابردوودا بۆ یەکەمجار ئیسرائیل هێرشی کردەسەر بنکەکانی حزبوڵڵا لەقووڵایی خاکی لوبنان. کەناڵی تەلەفیزیۆنی (العربیە) باسی لەوەکرد دوو ئەندامی حزبوڵڵای لوبنان لەهێرشی ئیسرائیل بۆ شاری «بعلبک» لەڕۆژهەڵاتی لوبنان کوژراون و هەروەها بینایەکی دوو قات و کۆگایەکی خواردەمەنی حزبوڵڵا کراوەتە ئامانج. رۆیتەرز لەم پەیوەندەدا نووسیویەتی، ئەمە بۆ یەکەمجارە لەدەستپێکی توندتربوونەوەی ناکۆکییەکانی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا، شاری «بعلبک» ناوەندی سەرەکی حزبوڵڵا لەڕۆژهەڵاتی لوبنان دەکرێتە ئامانج. سەرچاوەیەکی هەواڵگری بە « فرانس پرێس»ی راگەیاندووە، لەیەکێک لەم هێرشانەدا بینایەکی سەر بەحزبوڵڵا نزیک شاری «بعلبک» کراوەتە ئامانج. لەبەرامبەردا ماڵپەڕی «تەسنیم» سەر بەسوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاندووە حزبوڵڵا بە ٤٠ مووشەک بنکەی ئاسمانی « میرۆن» لەناوچەی «الجبیل»ی ئیسرائیلی کردووەتە ئامانج. رۆژنامەی «یدیهوت ئاخرۆنۆت»ی ئیسرائیل باسی لەوەکرد بەهۆی هێرشە مووشەکییەکانی حزبوڵڵای لوبنانەوە بۆ خاکی ئیسرائیل، هاووڵاتییەکی مەدەنی بریندار بووە.   ئێران، سەری مارەکە هەر لەسەرەتای جەنگی غەزەوە ئیسرائیل ئێران بەوە تۆمەتبار دەکات کەهێرشی ٧ی تشرینی یەکەم بۆ سەر خاکی ئیسرائیل، پلانەکەی لەلایەن ئێرانەوە داڕێژراوەو تائێستا لەلایەن بەرپرسانی باڵای حکوومەتی ئیسرائیلەوە زۆرجار ئێران وەک سەری مارەکە ناوبراوە. ئەمریکاو بەریتانیاو وڵاتانی رۆژئاوایش بەردەوام داوا لەکۆماری ئیسلامی ئەکەن بەر بەچالاکی هێزە پرۆکسییەکانی خۆی بگرێت لەناوچەکە. ئەمریکاو بەریتانیاو ئیسرائیل و وڵاتانی تری رۆژئاوایی، حەماس، حزبوڵڵای لوبنان و حووسییەکانی یەمەن و گرووپە میلیشاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا بەجێبەجێکاری سیاسەتەکانی ئێران ناوئەبەن لەناوچەکە. بەردەوامیش داوا لەکۆماری ئیسلامی ئەکەن کۆنتڕۆڵیان بکات. لەبەرامبەردا کۆماری ئیسلامی رایگەیاندووە ئەو گرووپانە کە بە «بەرەی بەرگری» ناو دەبرێن سەربەخۆن لەبڕیاردانیاندا. رۆژی هەینی ٢٣ی شوبات وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل زمانی هەڕەشەی بەرامبەر بەکۆماری ئیسلامی و حزبوڵڵای لوبنان بەکارهێناو  رایگەیاند وڵاتەکەی ئیتر بەرامبەر بەبەردەوامی هەناردە کردنی چەک و چۆل لەئێرانەوە بۆ حزبوڵڵای لوبنان بێدەنگ نابێت و پێدەچێت ئیسرائیل خۆی لەم بارەوە هەنگاوی جیددی هەڵبگرێت. ئیزارئیل کاتێز، رۆژی هەینی ٢٣ی شوبات رایگەیاند، ئیسرائیل لەنامەیەکدا بۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان، ئەم ئەنجومەنەی ئاگادارکردووەتەوە ئیسرائیل مافی ئەوەی هەیە بەرگری لەخاك و هاووڵاتییەکانی خۆی بکات. بەوتەی وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل، ئێران بەردەوامە لەپێشێلکردنی ئاشکرای بڕیارنامەکانی ١٧٠١، ٢٢٣١، ١٥٤٠ ی ئەنجومەنی ئاسایش . بڕیارنامەی ١٧٠١ کۆتایی بەجەنگی ٣٣ رۆژەی   ئیسرائیل و حزبوڵڵا هێنا لەساڵی ٢٠٠٦ و بەپێی ئەو بڕیارنامەیە لوبنانی پێ بەندکرا بەوەی بەر بەوەبگرێت میلیشیاکان و چەک و چۆڵەکانیان لەخوار رووباری لیتانییەوە بوونیان ببێت، بەڵام حزبوڵڵا ئەم بڕیارنامەیەی پێشێلکردووە. بڕیارنامەی ٢٢٣١ ی ئەنجومەنی ئاسایش پەیوەندی هەیە بەگەمارۆکانەوە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران و بەپێی ئەو بڕیارنامەیە ئێران بۆی نییە چالاکی مووشەکی هەبێت. هەروەها بڕیارنامەی ١٥٤٠ بیست (٢٠) ساڵ لەوە پێش لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە پەسەندکراو جەخت دەکاتەوە لەسەر ئەوەی دەبێ بەر بەپەرەپیدان و بەرهەمهێنانی چەکی کۆمەڵکوژ بگیردرێت. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاند لەنامەکەیدا بۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان نووسیویەتی، لەحاڵێکدا وڵاتەکەی لەمانگەکانی رابردوودا لەچەند بەرە لەجەنگدایە، ئێران بەردەوامە لەگەیاندنی چەک بۆ حزبوڵڵای لوبنان و زیاتر لەجاران ئەم کارە دەکات. بەوتەی ئیزرائیل کاتس، ئێران لەڕێگای زەمینییەوەو لەسنووری نیوان سووریاو لوبنانەوەو هەروەها لەڕێگای ئاسمانی و دەریاییەوە چەکی گەیاندووەتە دەست حزبوڵڵای لوبنان. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل ئاماژەی بەوەدا کەپارچەی سیستەمی بەرگری ئاسمانی، سیستەمی دژە مووشەکی ٣٥٨، فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهیدی ١٠١ و شاهیدی ١٣٦ و هەروەها مووشەک لەجۆرەکانی ئەبابیل لەلایەن ئێرانەوە گەیەنراوەتە دەست حزبوڵڵای لوبنان. بەپێی راپۆرتی میدیاکانی ئیسرائیل، لەنامەی وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل بۆ ئەنجومەنی ئاسایشدا ئاماژە بەدەستتێوەردانەکانی سوپای پاسداران کراوە لەپەیوەند لەگەڵ گواستنەوەی چەک و تەقەمەنی بۆ لوبنان و هەروەها شێوەی بەکارهێنانیان لەدژی ئیسرائیل. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل هەروەها رۆژی هەینی ٢٢ی شوبات لە تویتێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی Xنووسی:» ئێران سەری مارەکەیە. ئێمە ماوەیەکی زۆر سەبرناکەین بۆ گەیشتن بە رێکاری دیپلۆماتیک پەیوەندیدار بە سنوورەکانی باکوورمانەوە». وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل نووسی:» ئەگەر ئەو زانیارییە زۆرانەی خستوومانەتە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایش نەبێت بە هۆی گۆڕان، ئیسرائیل گومانی نییە لەوە هەنگاویتر هەڵبگرێت».   ئەگەری جەنگی ئیسرائیل و حزبوڵڵا لە ئێستادا زۆربەی شارەزایان لە سەر ئەو باوەڕەن ئیسرائیل و حزبوڵڵا نایانهەوێت جەنگێکی تەواو رووبدات لە نیوانیان، بەڵام مەترسی ئەوە هەیە هەڵەیەک لە لایەن هەرکام لە لایەنەکانەوە ببێت بە هۆی پەرەسەندن و قووڵتر بوونەوەی ناکۆکییەکان و جەنگێکی تەواو رووبدات. لەم چەند مانگەدا ئەمریکا و وڵاتانی رۆژئاوایی هەموو هەوڵی خۆیان داوە بەوەی دوو لایەن دان بە خۆیانا بگرن و جەنگ روونەدات و جەنگی غەزە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرە نەستێنێت. بەڵام حەسەن نەسروڵڵا رێبەری حزبوڵڵای لوبنان رۆژی سێ شەممە ١٣ی شوبات رەخنەی توندی لەو لایەنانە گرت کە نێوانگیری حزبوڵڵا و ئیسرائیل ئەکەن و بەوە تۆمەتباری کردن کە تەنها روانگە و قسەکانی ئیسرائیل بۆ لوبنان ئەگوازنەوە. ئیسرائیل لە ئێستادا زیاتر سەرقاڵە بە بەرەی جەنگی غەزەوە، رەخنەی توندی لەسەرە بەوەی کە بە هۆی هێرشەکانی ئیسرائیلەوە نزیک ٢٩ هەزار کەس کوژراون. سوپای ئیسرائیل دەستی لە نەخۆشخانە و شوێنە خزمەتگوزارییەکان نەپاراستووە.  حزبوڵڵای لوبنان کە لە لایەن ئێرانەوە پشتیوانی ئەکرێت خوازیاری جەنگی تەواو نییە لەگەڵ ئیسرائیل لە ئێستادا، خوازیاری ئەوەیە گوشار دروست بکات بۆ سەر ئیسرائیل بەوەی هێرشەکانی بۆ سەر غەزە رابگرێت. بەڵام ئیسرائیل رایگەیاندووە تا  لەناوبردنی تەواوەتی حەماس دەستبەرداری هێرشەکان نابێت. روانگەی گشتی خەڵکی لوبنان ئەوەیە کە خۆیان لە جەنگ دوور بگرن. دۆخی ئابووری لوبنان تا دێ بەرەو خراپتربوون ئەڕوات. لە ئەگەری روودانی وەها جەنگێکدا کێشەی گەورە بۆ ژیانی خەڵک دروست ئەبێت. بۆیە لە بەرژەوەندی حزبوڵڵادا نییە وەها جەنگێک رووبدات. رۆژنامەی «هائارتێزی ئیسرائیلی» رۆژی سێ شەممە ٢٧ی شوبات ، لە زاری سەرچاوەیەکی سوپای ئیسرائیلەوە کە نەیویستووە ناوی ببرێت نووسیویەتی:» جەنگی نێوان حزبوڵڵا و ئیسرائیل چاوەڕوانکراوە، لە سەر کات وەستاوە. وەک ئێسرائیل نامانهەوێت بچینە جەنگەوە ، بەڵام ئەگەر حزبوڵڵا بەردەوام بێت لە هێرشەکانی بۆ سەر ناوچە سنوورییەکانی ئیسرائیل و لە سنوورەکان دوور نەکەوێتەوە ئەم جەنگە چاوەڕوانکراوە.» رۆژنامەی تایمزی ئیسرائیلی لە راپۆرتێکدا  نووسیویەتی :» حزبوڵڵای لوبنان و حووسییەکانی یەمەن و هەموو ئەو هێزانەی کە سەر بە ئێرانن ، دەیانهەوێت بە هێرشەکانیان بۆ سەر ئیسرائیل و بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل، ئیسرائیل ملکەچی ئاگربەست بێت لەگەڵ حەماس. بەڵام تا کۆتایی هاتن بە مەترسی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل ئەم جەنگە کۆتایی نایەت ئەگەر بە مانای کردنەوەی بەرەی جەنگ بێت لەگەڵ حزبوڵڵا یان هەر لایەن و وڵاتێكێش».

شوان عەباس بەدری سەپاندنی دوو سزی لەسێدارەدان لە سلێمانی خۆشحاڵی هەندێک لە چالاکوانانی ژنانی لێدەکەوێتەوە، ئەوەش لەکاتێکدایە کە لە رابروودا بەشێک لە کەیسەکانی کوشتنی ژنان بە رێگەی سوڵحی عەشایەری چارەسەرکراون. دادگای تاوانەکانی سلێمانی لە مانگی شوباتدا سزای لەسێدارەدانی دەرکرد بۆ دوو کەس کە یەکێکیان ژنەکەی خۆی سوتاندوە، ئەوی تریشیان کەسێک بوو کە ئەفسەرێکی لە کاتی ئەرکی فەرمیدا کوشتوە کە لە بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژ بە ژنان لە سلێمانی کاری دەرکرد. چالاکوانێکی بواری ژنانیش پێی وایە گەرچی بریارەکەی دادگا لە کاتێکی گونجاودا دراوە بەڵام هێشتا یەکلایی کردنەوەی ئەو جۆرە کەیسانە لە ئاستی چاوەروانییەکاندا نین و دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی کوردستانیش لە ئاست ئەنجامدانی ئەو تاوانانە بێباکن . رۆژی  یەکشەممە ١٨/٢/٢٠٢٤ دادگای تاوانەکانی سلێمانی سزای لە سێدارەدانی لە دوو کەیسی جیاوازدا  بە سەر دوو تاوانباری بکوژدا سەپاند، کە یەکێکیان پەیوەندی کوشتنی نەقیب موحەمەد لەتیف هەبوو کە لە بەرەنگاربوونەوەی تووندووتیژی دژ بە ژنان کاری دەکرد. ئەوی دیکەش تایبەت بوو بە سووتاندنی ژنێک بەناوی شنیار هونەر لە گەڕەکی کوردساتی سلێمانی. شنیار تەمەنی ٢١ ساڵ، خەڵکی سەیدسادق و دانیشتووی سلێمانی بوو لە ١٩ـی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ لەلایەن هاوسەرەکەی سوتێنرا و پاش مانەوەی بۆ چەند رۆژێک لە نەخۆشخانە و بەهۆی زۆری رێژەی سوتاویەکەیەوە گیانی لەدەستدا. لە ساڵی ٢٠٢٣دا لەلایەن دادگای تاوانەکانەوە سزای هەتاهەتایی بەسەر بکوژی شنیاردا سەپێنرا، بەڵام دوابەدوای تانە لێدان لە بڕیاری دادگا و بەرزکردنەوەی بۆ دادگای پێداچوونەوەی هەرێم، بریارەکە لە زیندانی هەتاهەتاییەوە بەرزکرایەوە بۆ سزای لە سیدارەدان. دوابەدوای دەرچوونی سزای لە سێدارەدانەکەی بکوژی شنیار هونەر، ئاودێر عومه‌ر، پارێزەری کەیسی شنیار هونەر، لە بەردەم دادگای سلێمانیدا کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ئەنجامدا و ڕایگەیاند، لە مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ تاوانبارێک ژنەکەی بە ناوی (شنیار هونەر) سوتاند، پاش ئەوەی دادگای لێکۆڵینەوە ڕێکارەکانی جێبەجێکرد، هاوسەرەکەی و ژنێکی بە ڕەگەز عەرەب بە تۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پیاوەکە و هاندانی بۆ کوشتنی شنیار دەستگیر کران. دواتر دادگای تاوانەکانی سلێمانی لە ٤/٦/٢٠٢٣ سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەر (هونەر ڕەشید) هاوسەری (شنیار هونەر) سەپاند، بڕیاری هەڵوەشاندنەوە و ئازادکردنی ژنە بە ڕەگەز عەرەبەکەی دا. لەهەمان رۆژەدا دادگای سلێمانی بڕیاری لەسێدارەدانی بۆ بکوژی نەقیب محەمەد لەتیف ئەفسەری پێشووی بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژ بە ژنان لە سلێمانی دەرکرد. هەروەها دادگای سلێمانی هەر لە دانیشتنەکەیدا زیندانی هەتاهەتایشی بۆ دوو کەسی تر دەرکرد کە لەگەڵ بکوژەکەدا بوون و یارمەتی بکوژەکەیان دابوو. هانا شوان، چالاکوانی بواری ژنان  ئاماژە بەوەدەکات کە ساڵانێکە ڕێکخراوەکان و چالاکوانانی تایبەت بە مافەکانی ژنان داوای سزای یاسایی دەکەن بۆ بکوژانی ژنان و ئەو کەسانەش کە تێوەگلاون لە توندوتیژیکردن و دەستدرێژیکردن بۆ سەر ژنان، بەڵام هەستیان کردوە کە «دەسەڵاتی سیاسی بێباکە بەرامبەر ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر ژنان دەکرێت». هانا شوان بە هاوڵاتی وت « ژمارەیەکی زۆری بکوژی ژنان لەدەرەوەی زیندانەکانن و بە سزا نەگەیەنراون ، لەبەر ئەوە هەموو فشار و تواناکانمان یەکخست بۆ بە سزاگەیاندنی ئەو کەسانە ، بۆیە پێموایە ئەم دوو بریارەی دادگا ، دوو بریاری زۆر باش بوون و لە کاتێکی گونجاویشدا دران ، بەڵام ئەوە هێشتا ناکاتە ئەوەی کە داواکارییەکانی ئێمە بە دی هاتووە ، چونکە ئێمە داواکاری زۆر زیاتر و گەورەتریشمان هەیە» . لە تەوەرێکی دیکەی قسەکانیدا ناوبراو جەختی لەسەر دەستگیرکردنی هەموو ئەو کەسانە کردەوە کە لە دوای راپەرینەوە تا ئێستا ژنیان کوشتووە و تا ئێستا دەستگیر نەکراون. «دۆسییەی ئەو ژنانەی کە کوژراون لە دوای راپەرینەوە لە هەرێمی کوردستان ، پێویست دەکات بکوژەکانیان دەستگیر بکرێن و ئەو کەسانەش کە پلانیان داناوە یان ئەو کەسانەی کە داڵدەی بکوژەکانیان داوە پێویست دەکات رووبەرووی یاسا بکرێنەوە لە هەر پۆستێکدا بن « هانا شوان وا دەڵێت. سەبارەت بەوەی کە ئاخۆ لە کوردستان تا چەند کەیسی کووشتنی ژنان پەردەپۆش دەکرێت و لە ڕێگەی سوڵحەوە دۆسییەکان چارەسەر دەکرێن ئەم چالاکوانە پێی وایە ئەم بابەتە شتێکی زۆر واریدە و زۆرجار لە راگەیاندنەکانیشا کەس نازانێت چەند ژن ئەکوژرێن و رێژەی تاوانەکان  زۆر بەرزترە  لەو ئامارانەی کە دەخرێنە روو. «پێشتر ئامارەکان دەخرانە روو بەڵام ئێستا لەبەر ئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گلەییەک هاتۆتە سەر حکومەتی هەرێم کە رێژەی کووشتنی ژنان زۆر بەرزە و شێلتەرەکان خزمەتگوزاری زۆر باشیان تیا نییە چەند ساڵێکە ئامارەکان وەک خۆی ناخرێنە روو و جۆرێک لە پەردەپۆش کردنی ئامارەکان هەیە بە تایبەتیش سەبارەت بە تووندوتیژییەوە « هانا شوان وا دەڵێت . سەبارەت بە رێکخراوەکانی ژنانیش کە ئاخۆ چەن سەرکەوتوو بوون لە وشیارکردنەوەی ژنان ئەم چالاکوانە بە هاوڵاتی وت «مەسەلەی وشیاردنەوە ، مەسەلەیەکی گشتگیرە ، مەسەلەیەکە گۆرانکاری بەسەردا دێت و لەگەڵ هەل و مەرجەکانی کۆمەڵگەدا ئەگۆرێت ، قەیرانی ئابووری ، قەیرانی سیاسی ، کۆمەڵێک قەیران کە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی رووبەرووی ئەم هەرێمە بچووکە  دەبێتەوە کاریگەری راستەخۆ و ناراستەوخۆیان هەیە لەسەر ئەوەی کە تا چەند رێکخراوەکانی ژنان و کۆمەڵگەی مەدەنی بە گشتی ئەتوانن ئەو ئەرکەی هەیانە پێی هەستن». هەروەها وتی «نابێت ئەوەشمان بیر بچێت کە هەندێک بەربەست و سانسۆر و فشار هەیە لەسەر رێکخراوەکان کە لەلایەن حکومەتەوە دەکرێت، چونکە تەنها حکومەت دەسەڵاتی داخستنی رێکخراو یان خود رێگری کردن لە ڕێپێوان و خۆپیشاندانی هەیە، هەروەها حکومەتی عیراقیش نایشارێتەوە کە ئەوانیش فشارێکی زۆر دەخەنە سەر حکومەتی هەرێم و ناهێڵن رێکخراوەکان کار بکەن و ناهێڵن رێکخراوە ناوخۆییەکان لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵتییەکاندا پەیوەندییان هەبێت و ئەگەر پارەیەکیان بۆ بێت لەوێ دەستی بەسەردا دەگرن بۆ ئەوەی رێکخراوە ناوخۆییەکان نەتوانن کار بکەن  و لە ئێستاشدا ژمارەیەک لە رێکخراوەکان داخراون یان خود دائەخرێن ، ئەمانەش هەمووی وایکردووە کە کارەکە وەک ئاستی پێویست نەبێت». ئەگەرچی هەندێک لە کەیسەکانی کوشتن لە رابردوودا بە سوڵحی عەشایەری چارەسەر کراون بەڵام سزادانی دوو کەس بە لەسێدارەدان لە مانگی شوباتدا کە یەکێکیان بکوژی ژنێک بووە دەگەرێنرێتەوە بۆئەوەی کە سکاڵاکارەکان توانیویانە سووربن لەسەر داواکانی خۆیان. هانای شوان وتی «پێشتر زۆربەی سکاڵاکان پەردەپۆش دەکران و لەسەر هەموو ئاستەکان لە ڕێی سوڵحی عەشایەرییەوە چارەسەر دەکرا، لە ئێستادا تۆزێک باشترە ، ئەو ئامارانەی کە لە پەیوەندییەکانی هێڵی گەرمی 119 دەکرێت و ئەو سکاڵایانەی تۆمار دەکرێت پێمان دەڵێت بارودۆخەکە تۆزێک باشترە بەڵام هێشتا لە ئاستی چاوەروانییەکاندا نییە «. شەوی ١٨ی شوباتی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی شنیار هونەری تەمەن ٢١ ساڵ لەلایەن هاوسەرەكەیەوە نەوتی پێداكرا و ئاگری تێبەردرا، دوای چوار رۆژ مانەوەی لە نەخۆشخانە، بەهۆی سەختی برینەكەیەوە گیانی لەدەستدا، دوای رووداوەکە هاوسەری شنیار و ژنێکی عەرەب دەستگیرکران، بەڵام دوای دادگاییکردن هەردوو تۆمەتبار بەهۆی نەبوونی هیچ بەڵگەیەک ژنە عەرەبەکە ئازادکرا. شەوی شەممەش ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی داواکراوێک رووبەڕووی هێزەکانی بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان بووەوە و لە ئەنجامدا ئەفسەرێک بە ناوی (نەقیب محەمەد لەتیف) کوژرا و سێ پۆلیسی دیکەش بریندار بوون و هەر ئەوکاتیش بکوژانی هەڵاتن، دواتر لە ١٢ی نیسانی ٢٠٢٢ لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە توانرا تۆمەتباران دەستگیربکرێن.        

سازگار ئەحمەد حکومەتی عێراق دەیەوێت ناوچە سنووریەکانی هەرێم لەگەڵ تورکیاو ئێران تەلبەند بکات و هێزەکانی پاسەوانی سنووریش لەو ناوچانە جێگربکات بۆ رێگەگرتن لەبۆردوومانەکانی ئەو دوو وڵاتەو رێگریکردن لەقاچاغی مادەی هۆشبەرو بەزاندنی سنوور، ئەوەش بەپێی چەند سەرچاوەیەکی سەربازیی. بەرپرسێکی باڵا لەپاسەوانی سنوور داوای کرد ناوی نەهێنرێت بەهاوڵاتی رایگەیاند «لەدوای بۆردوومانی ناوچەیەکی گەشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ لەساڵی ٢٠٢٢ کەژمارەیەک گەشتیاری عەرەب بوونە قوربانی، حکومەتی عێراق بڕیاریدا کەدەبێت هێزەکانی پاسەوانی سنوور بچنە ناوچە سنوورییەکان رێگە لەبۆردوومانەکانی تورکیاو ئێران بگرن». لە ٢٠ی تەمموزی ٢٠٢٢ فرۆکەکانی تورکیا چەند تۆپێکیان ئاراستەی ناوچەیەکی گەشتیاریی سنووری زاخۆ کردو بەهۆیەوە نۆ کەس گیانیان لەدەستداو ٢٦ کەسی دیکەش بریندار بوون، ئەو کەسانەی بوونە قوربانی، سەرجەمیان گەشتیاری عەرەب بوون و لەپارێزگاکانی عێراقەوە چووبوونە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ. بەرپرسەکەی پاسەوانی سنوور ئاماژەی بەوەشکرد «کەماوەی دوو ساڵە هەنگاوەکان بەردەوامن بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارەو بودجەی بۆ تەرخاندەکرێت بەتایبەت لەلیوای ٢١ی پاسەوانی سنوور لەپارێزگای هەڵەبجە کە لیوایەکی نوێیە کەدەستیانکردووە بەتەلبەنکردنی دەروازەکە بەتەلی دڕکاوی بۆ قەدەغەکردنی هاتووچۆو رێگریکردن لەبەزاندنی سنووری عێراق». وتیشی «دوورخستنەوەی هێزە دەرەکییەکانی دژ بەئێران وەک هێزەکانی دیموکرات ئاسانترە، بەڵام دوورخستنەوەی پەکەکە بەتایبەت لەلیوای یەکی دهۆک ئاڵۆزترە، چونکە پەکەکە گوێ لەحکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان ناگرێت بۆ ئەوەی سنوورەکان چۆڵ بکات، ئەمەش ئاستەنگێکە». لەبارەی جێبەجێکردنی بڕیاری کۆنترۆڵکردنی خاڵە سنوورییەکان لەلایەن حکومەتی عێراق و کاریگەرییەکانییەوە ئەو بەرپرسە وتی «لێکترازانی کۆمەڵایەتی دروستدەکات، چونکە لەنێوان بەشێک لەگوندە سنوورییەکان و خەڵکی هەرێم ژن و ژنخوازی هەیەو تەلبەندکردنی سنوورەکان ناڕەزایی هاووڵاتییانی لێدەکەوێتەوە، هەروەها گرفتیش بۆ ئەو کۆڵبەرانە دروستدەبێت کە لەنێوان عێراق و ئێران کۆڵبەری دەکەن». لەدوای ساڵی ٢٠٠٤وە لەسەرتاسەری سنوورەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئێران و تورکیا هێزێکی حکومەتی فیدراڵی لێیە کەپێیان دەڵێن هێزەکانی پۆلیسی پاسەوانی سنوور. شارەزایانی سەربازیی پێیانوایە، کۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان هۆکارێک دەبێت بۆ ئاسایش و ئارامی و رێگریکردن لەکاری قاچاغ، بەڵام شارەزایانی سەربازی ئەوە ناشارنەوە کەکۆنترۆڵکردنی سنووری عێراق – تورکیا قورسترە لە سنووری عێراق – ئێران، ئاماژە بەوەدەکەن هێزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە پابەندی رێککەوتن و بڕیارەکان نابن. جەبار یاوەر، پسپۆڕی کاروباری سەربازی و ئەمنی و ئەمینداری پێشووی وەزارەتی پێشمەرگە بەهاوڵاتی راگەیاند «بابەتی تووندوتۆڵکردنی سنوورەکان دوای رێککەوتنی ئەمنی نێوان عێراق و ئێران بوو، بڕیاردرا لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە بودجەیەک تەرخان بکرێت بۆ ئەوەی هەموو سنوورەکانی عێراق و تەنانەت ئەو سنوورانەی دەشکەونە هەرێمی کوردستانەوە تووندوتۆڵ بکرێنەوە». یەکەم هەنگاوی پرۆسەکە لەسنووری سوریاوە دەستیانپێکردو یەکەم بنکەی چاودێری سنوور لەوێ دامەزرێندرا، دوای ئەوەش رێگەیەک لەسەرتاسەری سنوورەکان لێدراوە بۆ هاتووچۆی ئۆتۆمبێلەکانی پۆلیسی پاسەوانی سنوور، دواتریش خاڵی چاودێری سنوورەکان دامەزرێنرا و کامێرای چاودێری لێدانرا. جەبار یاوەر وتی «لەئێستا دەستکراوە بەکۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق – ئێران و عێراق – تورکیا کە دەکەونە هەرێمی کوردستان، سەرەتاش لەسنووری عێراق – ئێران دەستیپێکردو لەئێستادا بنکەکانی چاودێری پاسەوانی سنوور زیاددەکرێن، هەروەها پێداویستییەکان و ئامێری هاتووچۆو کامێراکانی چاودێریش زیاددەکرێن، ئەمانەش هەمووی بودجەی بۆ تەرخانکراوە لەچوارچێوەی یاسای بودجەی عێراق لەساڵی ٢٠٢٣ تاوەکو ٢٠٢٥ کە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە پەسەندکراوە». وتیشی «کۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق – تورکیاو جێگیرکردنی پۆلیسی پاسەوانی سنوور لەو ناوچانە بەهۆی هەبوونی هێزەکانی تورکیاو پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە قورسترە». هێزەکانی تورکیا ٨٧ بنکەیان لەسنوورەکانی هەرێمی کوردستان هەیە بەقوڵایی ١٠ بۆ ٤٠ کیلۆمەتر لەخاکی هەرێمی کوردستانن و بەردەوام شەڕو ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەئاسمان و زەوی ئەنجامدەدرێت، لەگەڵ ئەوەشدا هەنگاوەکانی توندوتۆڵکردنی سنوور نەوەستاون وردە وردە هێزەکانی پاسەوانی سنوور دەبرێن لەو سنوورانە جێگیر دەکرێن. جەبار یاوەر وتی «مەبەستی عێراق بۆ کۆنترۆڵکردنی سنوورەکان ئەوەیە کەبتوانێت سنوورەکان لەگەڵ تورکیاو ئێران بپارێزێت، چونکە ئێران و تورکیا بەردەوام عێراق و هەرێمی کوردستان تۆمەتبار دەکەن بەوەی کەئۆپۆزسیۆنی هەردوو وڵات هێزی چەکداریان هەیە لەدیوی خاکی هەرێم و عێراق». وتیشی  «دوای رێککەوتنی ئەمنی عێراق و ئێران زۆرێک لەهێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێران زۆربەی سنوورەکانیان بەجێهێشتووە و هاتوونەتە ناوەوە و بڕیار وایە ئۆردوگای تایبەتیان بۆ دروستبکرێت، خۆشیان بڕیاریانداوە چالاکی سەربازیان راگرن بەمەبەستی رێزگرتن لەیاساکانی هەرێمی کوردستان، بۆیە دەتوانین بڵێین ئێستا سنوورەکانی عێراق – ئێران هێمن ترەو پۆلیسی پاسەوانی سنوور بەئاسانی دەتوانن بچەنە سەر هێڵی سنووری نێوان هەردوو وڵات». ئەو پسپۆڕە سەربازییەش دەڵێت «عێراق پێی وایە بەم هەنگاوانە دەتوانێت رێگری لەهێرشی چەکداری بکات لەناو خاکی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە بۆ سەر وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت ئێران و تورکیا، هەمیش پێی وایە بەم هەنگاوە رێگری لەکاری قاچاغ دەکرێت بەتایبەت قاچاغی ماددە هۆشبەر، هەروەها عێراق دەیەوێت هاتنەناوەوەی هێزەکانی تورکیا بۆ خاکی عێراق و ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا کەمبکاتەوە و بیانووەکانی حکومەتی تورکیا نەهێڵێت، بۆ ئەوەی هێزەکانی بەرێتە سەر سنوورو رێگری بکات لەهێرشەکان پەکەکە بۆ سەر تورکیا، تاوەکو تورکیا بیانووی نەمێنێت بۆ کردنە ئامانجی خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان». ئاماژەی بەوەشدا «عێراق بەنیازە رێککەوتنی ئەمنی بەهەمان شێوازی ئێران لەگەڵ تورکیا بکات، بەڵام بەهۆی ئەوەی پەکەکە پابەندی بڕیارەکان نابێت، رەنگە کارەکە قورستربێت لەو سنوورانە». «ئەگەر شەڕو ئاژاوەی سنوورەکان نەمێنێت ئەو گوندنشینانەی هەرێمی کوردستان کە گوندەکانیان چۆڵکردەوە کەزیاتر لە ٤٥٠ گوندن دەتوانن بگەڕێنەوە سنوورەکانی خۆیان، هەروەها بیانووی تورکیاو ئێران نامێنێت بۆ هێرشکردنە سەر خاکی هەرێمی کوردستان و هاووڵاتییانی مەدەنیش نابنە قوربانی»، جەبار یاوەر وای وت. بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان ئەو وڵاتانەی دراوسێی یەکترن ئەگەر کێشەیان لەنێواندا نەبێت، دەبێت هەردوولایان رێز لەسنوورەکان بگرن و ئەمنییەتی بپارێزن.  جەبار یاوەر وتی «هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیاو ئێران کەخاکی هەرێم بەکاردەهێنن بۆ هێرشکردنەسەر تورکیا و ئێران بەهەمان شێوە بەپێشێلکردنی سەروەری خاکی هەرێم و عێراق و یاسای نێودەوڵەتییەکان هەژماردەکرێت». هەروەها رۆژی سێشەممە ٢٦ی شوباتی ٢٠٢٤ محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا بڕیاریدا بە راگرتنی تەلبەندکردنی سنووری نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی کاتی. لە بارەی ئەو بڕیارەوە کاروان یاروەیس، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە هاوڵاتی راگەیاند «سەرۆک وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە پرۆسەی تەلبەندکردنی سنووری نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران رابگرێت تا پێداچوونەوە دەکرێت بەو گلەیی و ناڕەزایەتییانەی کە خەڵکی ئەو ناوچە سنووریانە هەیانە و کێشەکانیان چارەسەردەکرێت». ئاماژەی بەوەشکرد «وەزارەتی ناوخۆی عێراق پێداچوونەوە بە پرۆسەکە دەکات و چارەسەری ئەو کێشانە دەکات کە هەیە، چونکە نابێت بستێک لە خاکی هەرێم و عێراق لەم پرۆسەیە بە فیڕۆبچێت». وتیشی «ئەم راگرتنە کاتییە و پرۆسەی تەلبەندکردنی نێوان ناوچە سنوورییەکانی ئێران و هەرێمی کوردستان دەکرێت، چونکە ئەمە پرۆسەیەکی گرنگە بە تایبەت کە رێگری لە قاچاغ دەکات». ئێران و تورکیا بەبیانووی هەبوونی هێزەکانی پەکەکەو دیموکراتی ئێران بەردەوام هێرش دەکەنەسەر ناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان و سەروەری خاکەکەی پێشێل دەکەن، بەهۆی ئەم هێرشە بەردەوامانەی تورکیاو ئێرانەوە ژمارەیەکی زۆر گوند لەناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان چۆڵکراون، هەروەها ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتی مەدەنیش بوونەتە قوربانی هێرشەکانی ئەم دوو وڵاتە. هەرێمی کوردستان ٣٠٠ کیلۆمەتر سنووری لەگەڵ وڵاتی تورکیاو هەروەها ٥١٣ کیلۆمەتر سنووری لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە.