هاوڵاتی لایەنە سوننەکانی پەرلەمانی عێراق لە یاداشتێكدا کە ئاڕاستەی سەرکردەکانى چوارچێوەى هەماهەنگی کردووە کاندیدی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆکی پەرلەمان دیاریدەکەن. هەریەک لە هاوپەیمانیى عەزم و حزبى سیادە و هاوپەیمانیى حەسمى نیشتمانى یاداشتێکیان ئاڕاستەى سەرکردەکانى چوارچێوەى هەماهەنگى کردووە و سالم عیساوى ئەندامى پەرلەمانى عێراقیان بۆ وەرگرتنى پۆستى سەرۆکى پەرلەمان بەربژێر کردووە. یاداشتەکە لەلایەن سەرکردەى سێ حزبە سەرەکییەکەى سوننە هەریەک لە موسەننا سامەرائى و خەمیس خەنجەر و سابت عیساوى واژۆکراوە و ئاماژە بەوە کراوە کە بڕیاریانداوە پەرلەمانتار سالم عیساوى بۆ وەرگرتنى پۆستى سەرۆکى پەرلەمان بەربژێر بکەن و دەڵێن "ناوبراو تایبەتمەندییەکانى وەرگرتنى ئەو پۆستەى تێدایە". هەروەها لایەنە سوننەکان لەو یاداشتەدا داوادەکەن پەلە بکرێت لە دیاریکردنی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق. رۆژی 14ی تشرینی دووەمی 2024 بەبڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، ئەندامییەتی محەمەد حەلبوسی لە پەرلەمانی عێراق هەڵوەشێندرایەوە، لەوکاتەوە تاوکو ئێستا لایەنەکان نەیانتوانیوە سەرۆکێکی نوێ بۆ پەرلەمان دیاریبکەن.
هاوڵاتی بانکی رەشید وادەی کۆتاییهاتنی پێشکەشکردنی داواکاری بۆ وەرگرتنی قەرز بڵاوکردەوە و هۆشداریش دەدات بە هاوڵاتییان. ئەمڕۆ هەینی ٨ی ئازاری ٢٠٢٤ بانکی رەشید لە عێراق رایگەیاند "ئەو کەسانە ئاگاداردەکەینەوە کە خاوەنی کارتی (نەخیل)ن و دەیانەوێت لە رێگەی بانکەوە پێشینە کەسی بەدەستبهێنن، ئێستا دەتوانن لە ڕێگەی بانکی ڕەشیدەوە داواکاری پێشکەش بکەن". ئەوەشخراوەتەڕوو "تەنها لە رۆژانی دەوامی فەرمیدا هاوڵاتییان دەتوانن داواکاریی پێشکەش بکەن، هەروەها پێویست بە ناوەندێک یان فەرمانگە دەرەکییەکان ناکات، بەڵکو هەر داواکارێکی قەرز دەتوانێت لە شوێنی کارەکەی یان شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیەوە دەستی بە داواکارییەکە بگات". هەروەها بانکی رەشید هۆشداری داوە لە مامەڵەکردن لەگەڵ ئەو پەیجانەی کە دەیانەوێت فێڵ لە هاوڵاتییان بکەن و بانگەشەی ئەوە دەکەن پەیوەندییان بە بانکەکەوە هەیە.
هاوڵاتی چەند مانگێکە گفتوگۆکان بۆ ڕێککەوتن لەسەر ئاگربەست لە غەززە بە نێوەندگیری چەند وڵاتێک بەردەوامە لە قاهیرە ئەمڕۆ وەفدی حەماس کە بەشدار بوو لە گفتووگۆکاندا بەهۆی ڕازی نەبونی ئیسرائیل بە مەرجەکانی کۆبونەوەکانی جێهێشت. لە راگەیاندندراوی وەفدەکەی حەماسدا سەبارەت بە کۆبوونەوەکان و هۆکاری ڕێکنەکەوتنیان هاتووە:" ئیسرائیلییەکان هەموو هەوڵەکانیان بۆ گەیشتن بە رێککەوتن بێ ئەنجام هێشتەوە." حەماس داوای لە ئیسرائیل کردووە کۆتایی بە بە هێرشەکان بهێنرێت و داوای کشانەوەی هێزەکانی ئیسرائیل وڕێگەدان بە فەلەستینییە ئاوارەکان بۆ گەڕانەوە بۆ خانووەکانی خۆیان کردووە بەڵام داواکارییەکانیان لە لایەن ئیسرائیلەوە ڕەتکراوەتەوە. جێگەیباسە ئیسرائیل وەفدی بۆ گفتگووگۆکانی قاهیرە نەناردبوو و وتبووی سەرەتا دەیەوێت لیستی ئەو بارمتانەی بە دەست بگات کە هێشتا زیندوون. لە هەمانکاتدا حەماس ئەڵێت گفتگووگۆکان تا گەیشتن بە رێککەوتن بەردەوام ئەبن. هاوکات گوشارە نێودەوڵەتییەکان بۆ گەیشتن بە رێککەوتن و راگرتنی جەنگ بەردەوامە بەتایبەت دوای ئەوەی کە نیشانەکانی قات و قڕی لە غەزە دەرکەوتووەو مەترسی ئەوە هەیە خەڵکی غەزە بە هۆی نەبونی خۆراک و ئاوی پاک و سەرچاوە سەرەکییەکانی ژیان بمرن. مەبەست لە کۆبونەوەکانی قاهیرە ئەوەیە کە وڵاتانی نێودەوڵەتی هیوادار بوون پێش دەستپێکی مانگی رەمەزان ئاگربەستی ٤٠ رۆژە رابگەیەنرێت، بەڵام تا ئێستا بێ ئەنجام بووە.
هاوڵاتی ئێران گشت ئەو هەواڵانەی رەتکردەوە کە باسییان لە کوژراو و بریندارێکی بێشومار دەکرد لە ئەنجامی تەقینەوەکەی پاڵاوگەی بەندەر عەباس. ئەمرۆ پێنجشەممە 7/3/2024 ئاژانسی هەواڵی "میهر" رایگەیاند ، لە ئەنجامی تەقینەوەیەک لە پاڵاوگەی بەندەر عەباس ژمارەیەک کەس کوژراون و چەندین کەسی دیکەش بریندار بوون. هەروەها ئاژانسەکە باسی لەوەشکردووە کە هیشتا روون نییە، تەقینەوەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجام دراوە یان روداوێکی ئاساییە . جێی ئاماژەیە کۆماری ئیسلامی ئێران چەند جارێک ئیسرائیل و ئەمەریکای بە ئەنجامدانی تەقینەوە لە ناو خاکی ئێراندا تۆمەتبار کردووە ، کە دیارترینیان تەقینەوەکەی شاری کرمان بوو لە ساڵیادی کوشتنی قاسم سولەیمانی فەرماندی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران ، بەڵام دواتر داعش بەرپرسیارێتی تەقینەوەکانی لە ئەستۆ گرت.
هاوڵاتی لەگەڵ دەستپێکی جەنگی غەززە هێرشی هێزە میلیشیاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا بۆ سەر بنکەو بارەگاو هێزەکانی ئەمریکا پەرەیسەند. بەپێی راگەیاندنی پێنتاگۆن زیاتر لە ٨٠ جار لەسووریا و عێراق هێرش کراوەتەسەر بنکەو هێزەکانیان. دوا بەدوای هێرشی میلیشیا شیعەکان بۆ سەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢ لەسنووری ئۆردن، ئەمریکا هێرشەکانی بۆ سەر میلیشیا شیعەکان لەسووریا و عێراق توندتر کردەوە. جۆبایدن سەرۆک کۆماری ئەمریکا زمانی هەڕەشەی بەکارهێناو وتی لەشوێنی گونجاو و لەکاتی گونجاودا وەڵامی هێرشەکان ئەدەینەوە. بەشێکی زۆر لەسێناتۆرە کۆماریخوازو تەنانەت دیمۆکراتەکان رەخنەی توندیان لەبایدن گرت کەسیاسەتەکانی جۆبایدن بووە بەهۆی باڵادەستی ئێران لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. دۆناڵد ترامپ سەرۆککۆماری پێشتری ئەمریکا هێرشی کردەسەر جۆبایدن و وتی لەسەردەمی سەرۆککۆماری ئەودا ئێرانییەکان زۆر بەترسەوە دەجووڵانەوەو تەنانەت وتی ئەو دەمەی قاسم سلێمانیمان کوشت، ئێرانییەکان ئاگاداریان کردینەوە ناچارن هێرشی مووشەکی بکەنە سەر بنکەکانمان و ئەو هێرشە بەئاگاداری خۆمان کراوەو بەشێوەیەک کراوە کەزیانی گیانی نەبێت و کەمترین زیانی ماددی ببێت. رەخنەی توندی سێناتۆرەکان و هەڕەشەکانی دەوڵەتی بایدن و هێرش بۆ سەر بنکەو کەسایەتییەکانی میلیشیا شیعەکانی سەر بەعێراق لەلایەن ئەمریکاوە بوو بەهۆی راگرتنی هێرشەکان بۆ سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق و سووریاو زیاتر لە یەک مانگە لەلایەن ئەم هێزانەوە هیچ هێرشێک نەکراوەتە سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق، کەچی لەماوەی یەک مانگ دوای دەستپێکی جەنگی غەززە و بەوتەی وتەبێژی پێنتاگۆن ٥٨ جار هێرش کرایەسەر هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق و سووریا کە ٢٧ جاریان لەعێراق و ٣١ جاریان لەسووریا بوو. هەموو نیشانەکان ئەوە دەخەنەڕوو میلیشیا شیعەکان لەعێراق و سووریا بەفەرمانی ئێران هێرشەکانی خۆیان راگرتووە. بەرپرسانی ئەمریکایی: میلیشاکانی سەر بەئێران هێرشەکانی خۆیان راگرتووە ڤیکتۆریا تیلۆر جێگری یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری عێراق و ئێران لەنووسینگەی کاروباری رۆژهەڵاتی نزیک لەوەزارەتی دەرەوە، لەوتووێژ لەگەڵ کەناڵی «الحرە» رایگەیاندووە ئەمریکا لەچەند مانگی رابردوودا بەردەوام لەهەوڵدا بووە بۆ پاراستن و بەرگری لەهێزەکانی خۆی لەناوچەکەو تێکشکاندن وتێکدانی چالاکییەکانی گرووپەکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریاو هەروەها میلیشیا حووسییەکان لەیەمەن و بۆ ئەم مەبەستە بەردەوام بەوردی چالاکییەکانی ئەوانی لەبەرچاو بووەو هەوڵیداوە جووڵەکانیان تێک بشکێنێت. ئەم بەرپرسە هەروەها ئاماژەی بەوە داوە ئەمریکا زۆر نیگەرانی هێرشە بەردەوامەکانی هێزەکانی سەر بەئێرانە لەناوچەکە بۆ سەر بنکە و بەرژەوەندییەکانیان. لەگەڵ دەستپێکی جەنگی غەزە میلیشیاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا هێرشەکانی خۆیان بۆ سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە زیاتر کردووە و زیانی گیانی و ماددی زۆریان بە هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە گەیاندووە. رۆژی ٢٨ی کانوونی دووهەم، میلیشاکانی سەر بەئێران لەسووریا و عێراق، هێرشیان کردەسەر بنکەیەکی ئەمریکییەکان لەخاکی ئۆردن و هاوسنوور لەگەڵ سووریا بەناو « تاوەری ٢٢» و بەو هۆیەوە سێ سەربازی ئەمریکی کوژران و ٤٠ کەسیتریش برینداربوون. لەوەڵامی هێرشەکانی میلیشاکانی سەر بەئێران بۆ سەر تاوەری ٢٢ لەئۆردن، سوپای ئەمریکا هێرشەکانی دژ بەگرووپەکانی سەر بەئێران لەوانە بنکەکانی هێزەکانی سوپای قودسی کۆماری ئیسلامی لەسووریا و عێراق زیاتر دەستپێکرد. ئێران دەستبەجێ ژمارەیەکی زۆری هێزەکانی خۆی لەسووریا کشاندەوەو هێزەکانی حزبوڵڵای لوبنان لەبری ئەندامانی سوپای پاسداران کاروبارەکانیان گرتە دەست. گرووپی « کەتائیبی حزبوڵڵای عێراق» رۆژی ٧ی شوبات رایگەیاند دوو کەس لەفەرماندە باڵاکانیان بەناوەکانی «وسام محمد صابر الساعدی» ناسراو بە « ئەبوو باقر» و هەروەها « ارکان العلیاوی» لە رۆژهەڵاتی بەغدا لەلایەن فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئەمریکاوە کراونەتە ئامانج و کوژراون. راگرتنی هێرشەکان بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا لەعێراق ئەم بەرپرسە باڵایەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەوتووێژ لەگەڵ کەناڵی «الحرە» وتوویەتی:» ئێمە دەبینین لەچەند هەفتەی رابردوودا هێرش بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق راگیراوەو ئەمە بەدڵنیاییەوە پێشکەوتنێکی ئەرێنییە. هەڵبەت ئێمە هێشتا ئەوە دەبینین کە حووسییەکان بەردەوامن لەهێرشەکانیان بۆ سەر کەشتییە بازرگانیییەکان لەدەریای سوورو ئاگادارین کەئێران بەردەوامە لەیارمەتیدانی حووسییەکان لەبارکردنی بەستێن بۆ حووسییەکان بەوەی بتوانن هێرش بکەنەسەر کەشتییە بازرگانییەکان لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن». ڤیکتۆریا تیلۆر لەحاڵێکدا وەها بەئەرێنی باس لەڕاگرتنی هێرشەکان بۆ سەر بنکەو هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق دەکات کە پێشتر میدیاکان باسیان لەوە کردبوو کە ئێران داوای لەگرووپە میلیشاکان کردووە کە دان بەخۆیاندا بنێن و خۆڕاگربن و هێرشەکانیان رابگرن. رۆژنامەی واشنگتۆن پۆست رۆژی ١٩ی شوبات لەزاری ژمارەیەک لەبەرپرسانی رۆژئاواییەوە بڵاویکردەوە، ئێران لەگەڵ ئەوەی دەخوازێت هێرش بکاتە سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و ئێسرائیل لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڵام خۆی بەدوور دەگرێت لەوەی راستەوخۆ بچیتە جەنگەوەو داوای لەحزبوڵڵای لوبنان و گرووپە میلیشیاکانی تری سەر بەخۆی کردووە بەرامبەر بەهێزەکانی ئەمریکا دان بەخۆیاندا بنێن و هەوڵبدەن خۆیان بەدوور بگرن لەوەی هێرش بکەنەسەر بەرژەوەندی و هێزەکانی ئەمریکا لەناوچەکە. واشنگتۆن پۆست بەئاماژە بەوەی کەمیلیشیاکانی سەر بەئێران لەعێراق و سووریا هێرشەکانی خۆیان بۆ سەر بنکەو بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەناوچەکە راگرتووە لەزاری بەرپرسێکی باڵای ئەمریکییەوە نووسیویەتی :» رەنگە ئێران بەوەی زانیبێت بەوەی کە مۆڵەت بدات بەهێزەکانی سەر بەخۆی هێرش بکەنەسەر هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکان لە ناوچەکە، بەرژەوەدنییەکانی پارێزراو نابن». بەرپرسێکی باڵای حزبوڵڵای لوبنان بەواشنگتۆن پۆستی راگەیاندووە ئێران نوێنەرێکی ناردووە بۆ لوبنان بۆ دیدار لەگەڵ حزبوڵڵا و پێی راگەیاندوون :» ئێمە نامانەوێت بیانوو بدرێت بەدەست بێنیامین نتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلەوە بەوەی جەنگێکی بەربڵاو دژی لوبنان یان هەر شوێنێکی تر هەڵبگیرسێت». بەرپرسێکی ئێرانی لەوتووێژ لەگەڵ واشنگتۆن پۆست وتوویەتی، لەئێستادا لەهەموو دونیا سەرنجەکان لەسەر جەنگی غەززە و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی وڵاتانی عەرەبییە لەگەڵ ئیسرائیل، ئەگەر بەرەیەکی نوێ بکرێتەوە، ئەم دەستکەوتە لەناودەچێت. واشنگتۆن پۆست ئاماژەی بەوە داوە بەرپرسانی ئێرانی بەمیلیشیاکانی سەر بەخۆیان لەعێراق راگەیاندووە کە بەردەوامی هێرشەکانیان دەبێ بەهۆی تێکچوونی گفتوگۆکانی بەغدادو واشنگتۆن لەسەر چوونە دەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەو وڵاتە. واشنگتۆن پۆست لەزاری بەرپرسێکی ئێرانییەوە نووسیویەتی:» ئێران پشتیوانی دەکات لەهەر گفتوگۆیەک کە دەرئەنجامەکەی چوونە دەرەوەی هێزەکانی ئەمریکا بێت لەعێراق. کۆماری ئیسلامی هێزەکانی ئەمریکا وەک داگیرکەر دەبینێت و مانەوەیان لەعێراق دژ بەسەروەری گەلی عێراق دەبینێت». سەفەری قائانی بۆ بەغداد رۆژی ١٧ی شوباتی ٢٠٢٤ رۆیتەرز لەزاری چەند سەرچاوەیەکی ئێرانی و عێراقییەوە رایگەیاند دوای سەفەری ئیسماعیل قائانی فەرماندەی هێزەکانی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران بۆ بەغداد میلیشاکانی سەر بەئێران، هێرشەکانی خۆیان بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا راگرتووە. بەوتەی رۆیتەرز، قائانی دەستبەجێ و دوای ئەوەی واشنگتۆن گرووپەکانی سەر بەکۆماری ئیسلامی بەبەرپرس زانی لەکوشتنی سێ سەربازی ئەمریکایی لەبنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، سەردانی بەغدادی کرد. رۆژی ٢٨ی کانوونی دووهەم لەلایەن هێزەکانی سەر بەئێرانەوە هێرش کرایەسەر بنکەی سەربازی تاوەری ٢٢، کەبنکەیەکی سەربازی ئەمریکییەکانە لەخاکی ئۆردۆن و بەو هۆیەوە سێ سەربازی ئەمریکی کوژران و زیاتر لە ٤٠ سەرباز برینداربوون. رۆیتەرز باسی لەوە کردووە رۆژی ٢٩ی کانوونی دووهەم ئیسماعیل قائانی لەفڕۆکەخانەی بەغداد لەگەڵ ژمارەیەک لەفەرماندە باڵاکانی میلیشاکانی سەر بەئێران کۆبووەتەوەو ئاگاداری کردوونەتەوە بۆ ئەوەی هێرش نەکرێتەسەر فەرماندە باڵاکانیان یان دامەزراوەکانیان، یان تەنانەت راستەوخۆ هێرش نەکرێتە سەر ئێران، دەبێ هێرشەکانیان رابگرن و ماوەیەک دەرنەکەون. بەپێی ئەم راپۆرتە، سەرەتا تەنها گرووپێک رازی نەبووە بەداواکارییەکەی ئیسماعیل قائانی و زۆربەی گرووپەکان هەر لەیەکەم ساتەکاندا ملکەچی ئەم فەرمانە بوون. رۆژی ٣٠ کانوونی دووهەم « کەتائیبی حزبوڵڵای عێراق» یەکێک لەو گرووپانەی کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێت رایگەیاند هێرشەکانی خۆی بۆ سەر دامەزراوەو بنکە ئەمریکییەکان راگرتووە. فەرماندەیەکی باڵای هەواڵگری عێراق بە رۆیتەرزی وتووە ئیسماعیل قائانی بەهۆی باری ئەمنی و ترس لەوەی نەکا شتێکی بەسەر بێت دەستبەجێ فڕۆکەخانەی بەغدادی جێهێشتووە. ئەم سەفەرەی فەرماندەی باڵای سوپای قودس بۆ بەغداد لەمیدیا عێراقییەکاندا باسی کرا، بەڵام باس لەوردەکارییەکانی نەکرا. رۆیتەرز لەزاری فەرماندەیەکی باڵای یەکێک لەگرووپە چەکدارە عێراقییەکانەوە نووسیویەتی :» ئەگەر قائانی راستەوخۆ ئامادەنەبوایە کەتائیبی حزبوڵڵا رازی نەدەبوو هێرشەکانی رابگرێت». لەم دیدارەدا قائانی بە ئاشکرا بەبەرپرسانی میلیشیا شیعەکانی راگەیاندووە کۆماری ئیسلامی لەئێستادا خوازیاری راگرتنی هێرشەکانە بۆ سەر هێزو بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لەناوچەکەو نایهەوێت بچێتە جەنگەوە لەگەڵ ئەمریکا. ئێرانییەکان هەواڵەکەی رۆیتەرز بەدرۆ دەخەنەوە رۆژی ١٩ی شوباتی ٢٠٢٤ رۆژنامەی ئێران، رۆژنامەی فەرمی کۆماری ئیسلامی هەواڵی سەردانی کوتوپڕی قائانی بۆ بەغداد و دیدار لەگەڵ فەرماندە باڵاکانی حەشدی شەعبی و گرووپە میلیشیاکانی بەدرۆخستەوەو رایگەیاند :» بەرەی بەرگری خۆی سەربەخۆیە لەبڕیارەکانی». رۆژنامەی ئێران ئەوەی بەدرۆ خستووەتەوە کە قائانی داوای لەهێزە میلیشیاکان کردبێت دەست رابگرن و هێرش نەکەنەسەر هێزو بنکەکانی ئەمریکا لەناوچەکە. ئەوەشی بەناڕاست زانی کە وەها سەفەرێک کرابێت. ماڵپەڕی تەسنیم سەر بەسوپای پاسداران لەگەڵ بڵاوکردنەوەی هەواڵەکەی رۆژنامەی ئێران، رایگەیاند قائانی و بەرپرسانی تری سوپای پاسداران هەرکات سەردانی عێراق بکرێن بەباشترین شێوە پێشوازیان لێدەکرێت و وەها سەفەرێک هەر نەبووە. تەسنیم تەنانەت باسی لەوە کردووە «بەرەی بەرگری» لەعێراق و سووریاو لوبنان و یەمەن و فەلەستین بەردەوامن لەهێرشەکانیان دژی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکاو ئیسرائیل لەناوچەکە و ئەوان سەربەخۆن لەبڕیارەکانیان. حووسییەکان سەرئێشە گەورەکەی رۆژئاوا لەگەڵ دەستپێکی جەنگی حەماس- ئیسرائیل لەکەرتی غەززە، دوای ئەوەی سوپای ئیسرائیل دوای هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل، هێرشی کردەسەر غەزە، حووسییەکان بەنیشانەی بەرگری لەفەلەستین دەستیان کردووە بەهێرشکردن بۆ سەر ئەو کەشتییە بازرگانی و جەنگیانەی لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن لەهاتوچۆدان و ئاسایشی بازرگانی دەریاییان لەو ناوچەیە خستووەتە مەترسییەوە. حووسییەکان لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن، رۆژی ٢٢ی کانوونی یەکەم کۆشکی سپی رایگەیاند ئێران بەئاشکرا دەستی هەیە لەهێرشی حووسییەکان بۆ سەر کەشتییە بازرگانییەکان لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن. تائێستا وڵاتانی رۆژئاوایی چەندین جار داوایان لەئێران کردووە بەر بە چالاکی حووسییەکان بگرێت لەناوچەیە. بەڵام حووسییەکان تا ئێستا بەردەوامن لەهێرشەکانیان بۆ سەر کەشتییە بازرگانی و جەنگییەکان لەدەریای سوورو کەنداوی عەدەن بەشێوەیەک کە بازرگانی دەریایی لەو ناوچەیە زیاتر لە ٦٠٪ دابەزیوە. هەر لەم پەیوەندەدا ناوەندی فەرماندەیی هێزەکانی ئەمریکا (سێنتکۆم) رۆژی یەکشەممە ٣ی ئازاری ٢٠٢٤، لەسەر پەرەی فەرمی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی X رایگەیاند ، کەشتی «روبیمار»ی بەریتانی کە رۆژی ١٨ شوباتی ٢٠٢٤ لەدەریای سوور لەلایەن حوسییەکانی یەمەنەوە بەمووشەکێکی بالیستی بەئامانج گیرا بوو، ژێرئاو کەوتووە. هەر لەڕاگەیاندنەکەدا هاتووە کە، کەشتییە ژێرئاوکەوتووەکە هەڵگری نزیکەی ٢١ هەزار تەن پەینی ئامۆنیۆم سۆلفات بووە کەئەمەش مەترسییەکی گەورەی ژینگەیی لەدەریای سووردا دروستدەکات و مەترسییەکی گەورەی ژینگەیی هەیەو ئەگەری هەیە کارەساتی ژینگەیی لێبکەوێتەوە. ئەمریکا و بەریتانیاو وڵاتانی هاوپەیمان تائێستا چەند جار هێرشیان کردووەتەسەر حووسییەکان لەیەمەن، بەڵام حووسییەکان سوورن لەسەر بەردەوامی هێرشەکانیان و رۆژی شەممە ٢ی ئازار فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی حووسییەکان لەلایەن کەشتییەکی جەنگی ئیتالیاییەوە خرایە خوارەوە. ئاخۆ ئێران حووسیەکانیش کۆنتڕۆڵ ئەکات؟ وڵاتانی رۆژئاوایی بەتایبەت بەریتانیاو ئەمریکا تا ئێستا چەندین جار بەئاشکرا داوایان لەکۆماری ئیسلامی ئێران کردووە بەر بەهێرشی حووسییەکان بگرێت بۆ سەر کەشتییە بازرگانی و سەربازییەکان لەدەریای سوور. کۆماری ئیسلامی لەوەڵامدا بەردەوام ئاماژە بەوە دەکات حووسییەکان و بەرەی بەرگری بەگشتی سەربەخۆن لەبڕیاردانداو ئەوە تاران نییە بۆیان دیاری دەکات کە چی بکەن و ئەوان خۆیان دیاری دەکەن لەکوێ چی بکەن. بەپێچەوانەی بانگەشەی بەرپرسانی ئێرانی، رۆژی١٤ی شوباتی ٢٠٢٤ سوپای ئەمریکا رایگەیاند لەکۆتاییەکانی کانوونی دووهەمی ئەمساڵدا دەستیان بەسەر بارێک چەک و چۆڵدا و تەقەمەنیدا گرتووە کە لەلایەن ئێرانەوە بۆ حووسییەکان دەنێردرا. هەروەها رۆژی ٧ی شوباتی ئەمساڵ ناوەندی هەواڵگری بەرگری ئەمریکا رایگەیاند حووسیەکان بە مووشەک و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی ئێرانی بوون بەهەڕەشە بۆ سەر بازرگانی جیهانی لەدەریای سوور. حووسییەکان کارتێکی باشن بەدەست ئێرانەوە بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لەهەڕەشەکان بۆ سەر بازرگانی جیهانی و هەوڵدان بۆ راگرتنی جەنگی غەززە. ئێران لەدوای جەنگی عێراق- ئێرانەوە لە ١٩٨٨ هەوڵیداوە جەنگ لەسنوورەکانی خۆی دوور بخاتەوە. هەموو دەمیش خۆی لەجەنگ ئەبوێرێت. حووسییەکان بە هۆی پێگە جوگرافیاییەکەیان کە زاڵن بەسەر دەریای سوورو کەنداوی عەدەندا هەڕەشەیەکی گەورەن بۆ سەر بازرگانی جیهانی لەم ناوچەیەو بەتایبەت لەگەرووی باب المندب کە بەردەوام هەڕەشەی داخستنی ئەم رێگا دەریاییە دەکەن. تائێستا ئێرانییەکانیش هاوشێوەی حووسییەکان زۆرجار باسی داخستنی گەرووی هۆرمۆز ئەکەن لەکەنداوو دەریای عومان. ئێران تا ئەوکاتەی بزانێت بەردەوامی هێرشی حووسییەکان بۆ سەر کەشتی و بازرگانییە جیهانییەکان مەترسییەکی بۆ دروست ناکات، هاوکاری حووسییەکان ئەکات بۆ بەردەوامی هێرشەکانیان. بەڵام هەر کات بزانێت ئەم هێرشانە هەڕەشەن بۆ سەر دەسەڵات و بەرژەوەندییەکەی و راستەوخۆ هەڕەشەکە خۆیان دەگرێتەوە پشتیوانییەکانی رادەگرێت و فەرمان بە حووسییەکان دەکات بەوەی هێرشەکانیان رابگرن. وەک چۆن هێزەکانی لەسووریا کێشایەوەو لەعێراق فەرمانی بە هێزەکانی نزیک بە خۆی کردووە کە هێرشەکانیان رابگرن و لەهەمانکاتدا بەحزبوڵڵای لوبنانی راگەیاندووە نایانەوێت جەنگێکی گەورە رووبدات لەنێوان حزبوڵڵا و ئیسرائیلدا.
هاوڵاتی بەپێی ئامارەکانی دوو رێکخراوی چالاکی مافی مرۆڤ لە ئێران لە ساڵی ٢٠٢٣دا نزیکەی ٨٣٤ کەس لە سێدارەدراون. رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران کە بنکەکەی لە نەرویجە و رێکخراوی فەرانسەوی "پێکەوە دژی سزای سێدارەین" لە راپۆرتێکی هاوبەشدا کەم لەم هەفتەیەدا بڵاو کراوەتەوە دەڵێن، ئێران لە ساڵی ٢٠٢٣ دا لانیکەم ٨٣٤ کەسی لە سێدارە داوە و ئەم ئامارە لە ساڵی ٢٠١٥ەوە بەرزترین رێژەی سزای سێدارەیە لەو وڵاتەدا، لە ساڵی ٢٠١٥ لانیکەم ٩٧٢ کەس لەسێدارە دران. ئەم دوو رێکخراوەی مافی مرۆڤ، کۆماری ئیسلامی بەوە تۆمەتبار دەکەن کە سزای سێدارە وەک کەرەستەیەک بەکاردەهێنێت بۆ ترساندنی کۆمەڵگا و دوای خۆپیشاندانە فراوانەکەی ساڵی ٢٠٢٢ کە بە شۆڕشی ژینا ناسراوە ژمارەی لە سێدارەدان زیاتر بووە. بە شێوەیەک لە ساڵی ٢٠٢٣ لە چاو ساڵی ٢٠٢٢ ژمارەی لە سێدارەدان لە ٤٣٪ زیاتر بووە. مەحمود ئەمیری موقەدەم، بەڕێوەبەری رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران، بەهۆی بڵاوبوونەوەی ئەم راپۆرتەوە بە میدیاکانی راگەیاندووە "ئەم راپۆرتە بە روونی ئەوە دەخاتەڕوو کە کۆماری ئیسلامی سێدارە وەک کەرەستەیەک بەکاردەهێنێت بۆ سەرکوتی سیاسی نەیارەکانی". ئەمیری موقەدەم ئاماژەی بەوەکرد "ئێمە باس لە حکومەتێکی دیکتاتۆر، ناکارامە، گەندەڵ دەکەین کە توانای چارەسەرکردنی کێشەی رۆژانەی خەڵکی نییە و تەنها هەوڵدەدات وەک قەوارەیەکی سیاسی خۆی بهێڵێتەوە". لەم راپۆرتەدا بە روونی ئاماژە بەوە دراوە کۆماری ئیسلامی هەشت خۆپیشاندەری شۆڕشی ژینای کە بە شێوەیەکی نادادپەروەرانە دادگایی کران و سزای سێدارەیان بەسەردا سەپا، هەروەها خۆپیشاندەرێکیش سەرەتای ساڵی ٢٠٢٤ لە سێدارە دراوە. ئەم دوو رێکخراوە باس لەوەدەکەن بەهۆی گرنگی پێنەدانی کۆمەڵگای جیهانی بە سێدارەکان لە ئێران و بەتایبەت دوای هێرشی ٨ی تشرینی یەکەمی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و دواتر جەنگی غەزە، سزای لە سێدارەدانەکان لە ئێران زیاتر بووە. تا پێش جەنگی غەزە رۆژانە ٢ کەس لە سێدارە دەدران، لە دوای دەستپێکی جەنگی غەزە بە شێوەی مامناوەند رۆژانە ٣ بۆ ٤ کەس لەسێدارە دەدرێن. هەروەها ئەو رێکخراوانە ئاماژەیان بەوەداوە، لە سالی ٢٠٢٣ دا بە گشتی ٤٧١ کەس بە هۆی دۆسیەی پەیوەندیدار بە مادە هۆشبەرەکان لە سێدارە دراون و ئەمە ١٨ جار لە ئامارەکانی ساڵی ٢٠٢٠ زیاترە. ئەم دوو رێکخراوە رەخنە لە کۆمەڵگای جیهانی دەگرن کە کەمتەرخەمن بەرامبەر بە پرسی مافی مرۆڤ لە ئێران و ئەمە دەستی کۆماری ئیسلامی ئاوەڵا کردووە بەوەی بەردەوام بێت لە سزای لەسێدارەدان.
هاوڵاتی بانکی ناوەندیی ئێران بڵاویکردەوە، بە مەبەستی بەردەوامیدان بە جوڵەی گەشتیاری و بازرگانی لە نێوان عێراق و ئێران گۆڕانکاری کرا لە مامەڵە داراییەکان لە دۆلارەوە بۆ یۆرۆ، شارەزایەکی ئابووریش لە هەرێمی کوردستان دەڵێت "ئەو بڕیارە ئێران دەبێتە هۆی دابەزینی بەهای دۆلار". ئەمڕۆ سێشەممە 5ی ئازاری 2024 بانکی ناوەندیی ئێران لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد "بە پشتبەستن بە سیاسەتی دراوی کۆماری ژمارە 14 بڕیاردراوە بە گۆڕانکاری لە مامەڵە داراییەکاندا لە دۆلارەوە بۆ یۆرۆ و تمەنی ئێرانی". بانکی ناوەندیی ئێران ئەوەشخراوەتەڕوو "هەر گەشتیارێک لە مانگی ئازاردا گەشت بۆ عێراق بکات بڕی هەزار یۆرۆی بە نرخی فەرمی بانکەکە بۆ دابین دەکرێت". سەعد عەبدوڵڵا گوڵپی، شارەزای بواری ئابووری لەبارەی بڕیارەکەی ئێرانەوە بە هاوڵاتی وت "لەڕووی سیاسییەوە مامەڵەنەکردن بە دۆلارەوە لە ئێران کاریگەریی خراپی دەبێت لەسەر ئەمەریکا، هەروەها لە بەرامبەریشدا کارکردن بە یۆرۆ لە قازانجی ئەوروپایە و ئەم بڕیارەش بۆ ئێران باشە و مامەڵە لەگەڵ ئەمەریکا ناکات". ئاماژەی بەوەشکرد "لە رووی ئابوورییەوە ئەم بڕیارە بۆ ئێران باشە، چونکە ئێران بە ئاسانی دۆلاری دەستنەدەکەوت بەڵکو لەڕێگەی عێراق و سوریا و لوبنانەوە دەیتوانی دۆلار بەدەستبهێنێت، هەروەها بەهۆی ئەو فشارانەی بانکی ناوەندیی عێراق دروستیکردووە لەسەر گەشتیاران و داخستنی کۆمەڵێک بانکی ئەهلیی لەلایەن ئەمەریکاوە وایکردووە کە ئێران لەرێگەی بانکەکانی عێراقەوە دۆلاری دەستبکەوێت، بۆیە ئێران ناچاربوو ئاڕاستەی خۆی لە دۆلارەوە بۆ یۆرۆ بگۆڕێت". ئەو شارەزای ئابوورییەش لەبارەی کاریگەریی ئەو بڕیارە لەسەر گەشتیارانی هەرێم و عێراق وتی "ئەم بڕیارە بۆ هەرێم و عێراق باشە، چونکە ئەو چاوچنۆکییەی ئێران هەیبوو بۆ دەستکەوتنی دۆلار لە عێراقەوە ببووە هۆکاری ئەوەی بەهای دۆلار بەرزبێتەوە لە عێراق و هەرێمی کوردستان، دوای ئەم بڕیارە چیتر ئەمە نامێنێت، چونکە گەشتیاران و ئەوانەی لە عێراق و هەرێمەوە دەچنە ئێران لە بری دۆلار یۆرۆ دەبەن لەگەڵ خۆیان، ئەمەش یارمەتی دابەزینی بەهای دۆلار دەدات".
هاوڵاتی بەیانیی ئەمڕۆ بوومەلەرزەیەکی بەهێز بە گوڕی 5.6 پلەی رێختەر لە ناوچەی فنوج لە سنوورى پارێزگای سیستان و بلووجستان لە باشووری رۆژهەڵاتی ئێران روویدا. میدیاکانی ئێران بڵاویانکردەوە، بەیانیی ئەمڕۆ سێشەممە 5ی ئازاری 2024 کەمێک پێش ئێستا بوومەلەرزەیەک بە گوڕى 5.6 پلەى رێختەر لە ناوچەی فنوج لە سنوورى پارێزگای سیستان و بلووجستان لە باشووری رۆژهەڵاتی ئێران روویدا. ئاماژە بەوەکراوە، بوومەلەرزەکە لە قوڵاى 80 کیلۆمەتر لە ژێر زەوى روویداوە و تائێستاش زیانە گیانى و مادییەکانى بوومەلەرزەکە نەزانراوە.
.jpg)
هاوڵاتی دەستەی دەستپاکی عێراق ئاشکرای دەکات بەڕێوەبەری پێشووی بانکی بازرگانیی عێراق 17 دۆسییەی لەسەرە و بڕی دوو ملیار دۆلاری لایە. حەیدەر حەنون، سەرۆکی دەستەی دەستپاکیی عێراق رایگەیاند "حەمدییە جاف، کە پێشتر بەڕێوەبەری گشتیی بووە لە بانکی بازرگانیی عێراق، 17 دۆسیەی لەسەرە و نزیکەی دوو ملیار دۆلاری عێراقی لایە". ئاماژەی بەوەشکرد "لە ماوەی ساڵێکدا 18 تۆمەتبار و تاوانباری هەڵاتوویان لە دەرەوە گەڕاندووەتەوە، هەروەها ئێستا لە هەماهەنگیدان بۆ ئەوەی زیاتر لە 15 تۆمەتباری دیکە بگەڕێننەوە عێراق".
.jpg)
هاوڵاتی وەزارەتی نەوتی عێراق رایدەگەیەنێت هەناردەکردنی نەوت کەمدەکرێتەوە، ئاماژە بەوەشدەکات کەمکردنەوەكە بە هەماهەنگی لەگەڵ هەندێك لەوڵاتە بەشداربووەكان لە رێككەوتنی ئۆپێك پڵەس ئەنجامدراوە. لە بەیاننامەیەکدا وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند "كەمكردنەوەی ئارەزوومەندانەی نەوت بۆ چارەكی دووەمی ئەمساڵ درێژکراوەتەوە کە بڕی نەوتەکە 220 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەیە". وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەشکردووە "كەمكردنەوەكە بە هەماهەنگی لەگەڵ هەندێك لە وڵاتە بەشداربووەكان لە رێككەوتنی ئۆپێك پڵەس ئەنجامدراوە". عێراق رۆژانەی تا كۆتایی مانگی حوزەیرانی (2024) بڕی 4 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە بەرهەم دەهێنێت بەپێی دۆخی بازاڕیش ئەو بڕەی كەمكراوەتەوە بەشێوەیەكی پلەبەندی دەگێڕێتەوە. كەمكردنەوەی ئارەزوومەندانەی هەناردەی نەوت، لەچوارچێوەی هەوڵە خۆپارێزییەكانی وڵاتانی ئۆپێك پڵەسدا دێت، بە ئامانجی سەقامگیری بازاڕی نەوتی خاو و هاوسەنگكردنی.
.png)
هاوڵآتی وه‌زاره‌تی ناوخۆی عێراق رایگه‌یاند، له‌كاتی هه‌وڵدان بۆ راگرتنی شه‌ڕ و ناكۆكی نێوان دو هۆز له قه‌زای ئیسڵاح، عه‌مید عه‌زیز شه‌لال جه‌هل به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌واڵگری و به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تیرۆر لە پارێزگای زیقاڕ كوژرا. وه‌زاره‌تی ناوخۆی عێراق له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه، پرسه و ماته‌مینی بۆ كه‌سوكاری عه‌مید عه‌زیز شه‌لال جه‌هل به‌ڕێوه‌به‌ری هه‌واڵگری و به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی تیرۆر له پارێزگای زیقاڕ ده‌رده‌بڕین، كه ئه‌مشه‌و له‌كاتی ئه‌ركه‌كانیدا بۆ راگرتن و كۆتاییهێنان به ناكۆكیه‌كی خێڵه‌كی له قه‌زای ئیسڵاحی سه‌ر به پارێزگای زیقاڕ كوژرا. ئەوەش خراوەتە روو، ئەو بەرپرسە ئەمنییە لەگەڵ هێزێکی ئەمنیدا بەرەو ناوچەکە بڕێکەوتبوو بۆ هێورکردنەوەی دۆخەکە، بەڵام بەهۆی گرژییەکانی نێوان ئەو دوو بنەماڵەیەوە گولـلەیەکی بەرکەوتووە و گیانی لەدەستداوە. باس لەوەش کراوە، لە ئێستادا هێزێکی ئەمنی بە سەرۆکایەتی بەڕێوەبەری پۆلیسی زی قار لە ناوچەکەن بۆ کۆنترۆڵ کردنی دۆخەکە. وه‌زاره‌تی ناوخۆی عێراق ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه، هه‌ركه‌سێك ئه‌م كاره تیرۆریستییه تاوانكارییه‌ی ئه‌نجامدابێت، له سزا ڕزگاری نابێت و راپێچی یاسا ده‌كرێت، له‌ئێستاشدا فه‌رمانده‌یی پۆلیسی پارێزگای زیقاڕ ئۆپه‌راسیۆنێكی گه‌ڕانی به‌رفراوانی له شوێنی روداوه‌كه ده‌ستپێكردوه".
.png)
هاوڵاتی ده‌سته‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كانی كۆماری ئیسلامی ئێران رایگه‌یاند، له‌كۆی 290 كورسی په‌رله‌مان، 231 كورسی له بازنه‌كانی هه‌ڵبژاردن له‌گه‌ڕی یه‌كه‌مدا یه‌كلابونه‌ته‌وه، 59 كورسیش ده‌كه‌ونه گه‌ڕی دوه‌می هه‌ڵبژاردنه‌وه كه دوای دو مانگی دیكه به‌ڕێوه‌ده‌چێت. موحسین ئیسلامی، وتەبێژی دەستەی هەڵبژاردنی ئێران ئەمڕۆ یەکشەممە رایگەیاند، لە 290 کورسیی پەرلەمانی ئێران، چارەنووسی 231 کورسی لە قۆناخی یەکەمی هەڵبژاردندا یەکلایی بوونەتەوە و چارەنووسی 59 کورسیش لە قۆناخی دووەمدا دیاری دەکرێت. وتیشی، هەڵبژاردن لە بازنەی تاران کە 30 کورسیی پەرلەمان لەخۆدەگرێت، دەکەوێتە گەڕی دووەم و هیچ یەک لە کاندیدەکان لەو بازنەیە نەیانتوانیوە دەنگی پێویست بۆ پەرلەمانتاری بەدەستبهێنن. له‌باره‌ی ئه‌و پارێزگایانه‌ی یه‌كلاكردنه‌وه‌ی كورسیه‌كانیان كه‌وتۆته گه‌ڕی دوه‌م، موحسین ئیسلامی ئاشكرایكرد، "له ئازه‌ربایجانی رۆژهه‌ڵات (ته‌ورێز)، شه‌ش كورسی، له ئه‌سفه‌هان یه‌ك كورسی، له ئه‌لبورز یه‌ك كورسی، له خوراسانی ره‌زه‌وی؛ 2 كورسی، له خوراسانی باشور یه‌ك كورسی، له خوزستان سێ كورسی، له زه‌نجان دو كورسی، له فارس پێنج كورسی، له كرماشان دو كورسی، لوڕستان دو كورسی، له گوڵستان یه‌ك كورسی، له مازه‌نده‌ران دو كورسی، له هه‌مه‌دان یه‌ك كورسی رێژه‌ی 20%یان تێنه‌په‌ڕاندوه و ده‌كه‌ونه گه‌ڕی دوه‌م". سه‌باره‌ت به هه‌ڵبژاردنی شاره‌زایانی رێبه‌ری ئێران، وته‌بێژی ده‌سته‌ی هه‌ڵبژاردنی ئێران ئاشكرایكرد، له‌كۆی 88 كورسی شاره‌زایانی رێبه‌ری، چاره‌نوسی 72 كورسی یه‌كلاكراوه‌ته‌وه، یه‌كلاكردنه‌وه‌ی 16 كورسی دیكه‌ش ده‌كه‌وێته گه‌ڕی دوه‌مه‌وه. بریاره گه‌ڕی دوه‌می 12مین خولی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئێران له مانگی (نیسان/4)ی ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت، به‌ڵام تا ئێستا به‌فه‌رمی رۆژه‌كه‌ی دیارینه‌كراوه. رۆژی هەینی، 10-03-2024، دوازدەیەمین خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئێران بەرێوەچوو بەپێی وەزارەتی ناوخۆی ئێران، زیاتر لە 61 ملیۆن و 172 هەزار کەس مافی دەنگدانیان هەبوو.
هاوڵاتی به‌رپرسێكی ئه‌مریكی ئه‌مڕۆ شه‌ممه ڕایگه‌یاند، ئیسرائیل مه‌رجه‌كانی گرێبه‌ستێکی پێشنیاركراوی قبوڵكردوه بۆ ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە غەزە بۆ ماوەی شەش هەفتە بەڵآم هێشتا حەماس وەڵآمی کۆتای نەداوەتەوە و مەرجەکانی بەدڵ نییە. ئاژانسی سکای نیوس لە زاری بەرپرسێکی ئەمەریکییەوە بڵاویکردەوە، ئیسرائیل بە مەرجی گرێبەستێکی پێشنیارکراو ڕازیبووە کە بە نێوەندگیری قەتەر و ئەمریکا و چەند وڵاتێکی دیکە دانراوە بۆ ڕاگەیاندنی ئاگربەست بۆ ماوەی شەش هەفتە و ڕێگەدان بە چونە ناوەوەی یارمەتییە مرۆییەکان بۆ ناو غەززە. وتیشی یەکێک لە مەرجەکان ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکانە لەلایەن حەماسەوە بەڵام ئەو هێزە هێشتا ڕازینەبوون و وەڵآمی کۆتایییان نەداوەتەوە. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، ئه‌م ڕێككه‌وتنه له‌سه‌ر مێزه، گفتوگۆكان له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ی حه‌ماس له قه‌ته‌ر به‌رده‌وامن و هیوادارین تا مانگی ڕه‌مه‌زان بتوانین بگه‌ینه ڕێككه‌وتن به هه‌مو شتێك كه له تواناماندا بێت". ئەو کاربەدەستە ئەمەریکییە باسی لەوەشکردوە کە لەم بارەیەوە ئەمەریکا لە چەند هەفتەی ڕابردوودا ژمارەیەک کۆبوونەوەی لە ئیسرائیل و کۆبوونەوەیەکی لە پاریس ئەنجامداوە هاوکات ئەمڕۆ شەمەش کۆبوونەوەکان لە دۆحه ی قەتەر بەردەوامبوون. هێرش و پەلامارە بەردەوامەكانی سوپای ئیسرائیل بۆسەر دانیشتوانی كەرتی غەزە (148) رۆژی تێپەڕاندوە كە بەهۆیەوە نزیكەی (102) هەزار قوربانی لێكەوتەوەتەوە كە ژمارەیەك لە قوربانیان لە ژێر تەلار و باڵەخانە روخاوەكاندان و ئیسرائیل رێگری لە بەهاناوە چونیان دەكات. تەندروستی غەززە ئاماژەی بۆ ئەوە كردوە، كۆی ژمارەی گیان لە دەستدان لە (7ـی تشرینی یەكەمی 2023) تا ئێستا گەیشتوەتە (30) هەزار و (320) كەس، هەروەها ژمارەی بریندارەكان (71) هەزار و (533) كەسی تێپەڕاندوە كە ژمارەیەكی زۆری قوربانیان ژن و منداڵن.
هاوڵاتی ئەمڕۆ شەممە لە بەغدا لە ئەنجامی تەقینەوەی بۆمبێکی چێندراو شەش کەس برینداربوون و هێزە ئەمنییەکان دەستیانکردووە بە لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە. میدیا عیراقییەکان لە زاری چەند سەرچاوەیەکی ئەمنییەوە بڵاویانکردەوە، ئەمڕۆ شەممە ٢ی ئازاری ٢٠٢٤ بۆمبێکی چێندراو لە نزیک زیندانی ئەبوغرێب لە رۆژئاوای بەغدا تەقییەوە و لە ئەنجامدا شەش کەس برینداربوون. ئاماژە بەوەشکراوە، بریندارەکان گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە بۆ وەرگرتنی چارەسەر، هاوکات هێزێکی ئەمنی چوونەتە شوێنی رووداوەکە بۆ لێکۆڵینەوەی زیاتر و زانینی هۆکاری تەقینەوەکە.
هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی عێراق رایدەگەیەنێت وڵاتەکەی ئامادەیە نێوەندگیری نێوان رووسیا و ئۆکرانیا بکات بۆ کۆتایی هێنان بەو جەنگی نێوان ئەو دوو وڵاتە. بەپێی هەواڵێکی ماڵپەڕی "شەفەق نیوز" فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە پەراوێزی کۆڕبەندی دیپلۆماسی ئەنتاڵیا بە ئاژانسەکانی هەواڵی "نۆڤۆستی" و "سپۆتنیک"ی رووسیای راگەیاند "عێراق ئامادەیە وەک ناوبژیوانێک مامەڵە بکات بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان رووسیا و ئۆکرانیا، ئەگەر داواکارییەک لە مۆسکۆ و کیێڤەوە هەبێت بۆ نێوەندگیری". ئاماژەی بەوەشکرد "بەشێک بووین لەو تیمە پەیوەندییەی کە کۆمکاری دەوڵەتانی عەرەبی لە ساڵی ٢٠٢٢ پێکیهێنا کە وەزیرانی دەرەوەی میسر، جەزائیر، عێراق، ئوردن، میرنشینەکان، سعودیە، و سودان لەخۆدەگرێت، جگە لە ئەمینداری گشتی". روونیشیکردەوە "ئەم تیمە بانگهێشتکرابوو بۆ پەیوەندیکردن بە هەردوولا و پێشکەشکردنی نێوەندگیری، ئێمە سەردانی مۆسکۆمان کرد و لەگەڵ وەزیری دەرەوەی رووسیا (سێرگی لاڤرۆڤ) کۆبووینەوە، لە وارشۆش لەگەڵ هاوتا ئۆکراینییەکەی کۆبووینەوە و پێشنیارێکمان خستەڕوو بۆ نێوەندگیری لە نێوان هەردوو لایەنەکەدا، بەڵام بارودۆخەکە زۆر سەخت بوو". جەنگی ئۆکرانیا و رووسیا لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢٢ دەستیپێکرد و تائێستاش بەردەوامە، هەروەها زۆرێک لە وڵاتانی ڕۆژئاوا سزای جۆراوجۆریان بەسەر رووسیادا سەپاند و پاڵپشتی دارایی و سەربازی بۆ ئۆکرانیا دابینکرد.
