سازدانی: هاوڵاتى گرفتى نهناردنى شایسته داراییهکانى فهرمانبهرانى ههرێمى کوردستان لهلایهن عێراقهوه، جارێکى تر پهیوهندییهکانى نێوان ههولێرو بهغدا گهڕایهوه بۆ چوارگۆشهى یهکهم، ئهمهش چارهنووسى ههرێمى وهکو قهوارهیهکى نیمچه سهربهخۆ رووبهڕووى پرسیار کردووهتهوه. پێشتر ئهگهر پاساوهکانى گهڕى یهکهمى بڕینى بودجه و مووچه لهساڵانى پێشوودا پێداگریى نورى مالیکىو ملنهدانى ههرێم بووبێت لهدۆسیهى نهوتو گرێبهستهکان، بهڵام ئایا داواکانى عێراق لهم قۆناغه لهکورد کامانهن؟ بۆچى پاش حهڤده ساڵ لهڕوخانى بهعس هێشتا پهیوهندى نێوان ههرێم و عێراق وهکو دوو نهیاره؟ داهاتووى ههرێمى کوردستان بهرهو کوێ؟ دهربارهى ئهم پرسانهو دوا پێشهاتهکانى نێوان ههرێمى کوردستان و عێراق، هاوڵاتى چاوپێکهوتنێکى لهگهڵ خهبات عهبدوڵڵاى نووسهرو رووناکبیردا ئهنجامداوه. عێراق: دهوڵهتێکى شکستخواردوو لهسهرهتاداو لهوهڵامى پرسیارى ئهوهى کهئاخۆ نهدهکرا لهمیانهى دیموکراتیزهکردنى دهسهڵات و فیدراڵیزهکردنى عێراق وهکو ئهوهى دهستور باسى لێوه دهکات، پهیوهندییهکانمان لهگهڵ بهغدا ئاقارێکى باشترى بگرتایه؟ نووسهرو رووناکبیر خهبات عهبدوڵڵا بۆ وتى: «پاش روخانى فاشیزمى بهعسیی، کورد یهکێک بوو لهو لایهنانهى کهزۆر مکوڕ بوو لهسهر دروستکردنهوهى عێراق، ئهویش لهسهر بنهماى سێ خۆشباوهڕیی: یهکهمیان دیموکراتیزهکردن، دووهمیان فیدراڵیزهکردن و سێیهمیشیان بیناکردنى دهوڵهتێکى مۆدێرن». بهڵام وهکو ئهو دهڵێت:»پاش حهڤدهساڵ لهو مێژوووه ئێمه لهعێراق حاڵى حازر رووبهڕوو لهبهردهم سێ شکستداین: شکستى دیموکراسی و فیدراڵى و شکستى خودى دهوڵهت». ئێمە ڕووبەڕوو لەگەڵ شکستێکدا وەستاوینەتەوە، شکستێکی بەتەنها سیاسی و ئیداری نا، بەڵکو شکستێکی جڤاکی ئهو پێیوایه: «لهوهتهى روخانى فاشیزمى بهعسی، دهوڵهتێک بهبهرچاومانهوه دروست دهکرێتهوه پشتبهستوو بهدهسهڵاتى زۆرینه کهبهردهوام لهههوڵى پهراوێزکردن و ئینکارکردنى ئهوانى دیدایه، ئهو زۆرینهیهى کهدیموکراسى تهنها وهکو ههڵبژاردن دهبینێت نهک وهک کولتور و وهک پایهیهکى دامهزراندنهوهى ئهو دهوڵهتهى که لهدامهزراندنیهوه تائهمڕۆ جگه لهزیندانێکى گهوره چ مانایهکى دى بۆ زۆرینهى گهلانى عێراق نهبووه». ههربۆیه ئهو لهو باوهڕهدایه کهئێمه ئێستا لهبهردهم مۆدێلێکى دهوڵهتداریداین کهپێویسته ههمووومان لێیى بترسین، چونکه «ئهگهر دهوڵهتى بهعسی، دهوڵهتى سهپاندنى حوکمى کهمینه بووبێت بهسهر زۆرینهدا، ئهوا مۆدێلى دهوڵهتى پاش بهعس، دهوڵهتى سهپاندنى حوکمى زۆرینهیه بهسهر کهمینهدا، ئهو زۆرینهیهى کهتهنها وهکو زۆرینهو کهمینه تهماشاى دیموکراسى دهکات». خهبات عهبدوڵڵا لهو باوهڕهشدایه: «تا ههنوکه عهرهبهکان دوورن لهوهى بیرۆکهى دهوڵهتى مۆدێرن قبوڵ بکەن»، ئهڵبهته مهبهستى ئهو لهدهوڵهتى مۆدێرن دهوڵهتى مافهکانه، «ئهو دهوڵهتهى کهنوێنهرى کۆمهڵگهیهو دهسهڵات تێیدا دهستاودهست دهکات و دهوڵهتێکى چاودێریکاره«. وهکو ئهو دهڵێت: «دهوڵهت لهئهوروپا ههر لهسهرهتاى سهرههڵدانى بیرۆکهى سهروهرى و جیاکردنهوهى دهوڵهت لهئایین و تادێته سهر گرێبهستى کۆمهڵایهتى لاى لۆک و رۆسۆ، وهک بوونهوهرێکى زیندوو بهقۆناغى جیاجیا گهشهى کردووهو پێگهیوه. بهپێچهوانهى ئهوروپاوه، عێراق و دهوڵهتانى داگیرکهرى کوردستان کهنمونهى بچوککراوهى دهوڵهتى عهرهبیى ئیسلامین، نهک ههر نهیانتوانیوه گهشه بکهن، تاڕۆژى ئهمڕۆ بهرگرییهکى گهورهى هاتنهکایهى مۆدێرنه بۆ ناو پایهى دهوڵهتهکانیان دهکهن». بۆیه بهپێچهوانهى راى باوهوه، ناوبراو پێى وایه: «ئهوهى لهعێراق شکستى هێناوه ههر بهتهنها دیموکراسى نییه، بهڵکو خودى دهوڵهت خۆیهتی». تەنها لەڕێی خۆماڵیکردنی نەوتی کوردستانەوە کۆتایی بە تاڵانوبڕۆی کۆمپانیا نەوتییەکان و ڕۆڵی قاچاخچییەکانی ناوخۆ دەهێنرێت سهپاندنی زۆرهملێیانهی فیدراڵیزم سهرهڕاى ئهوهى کورد بهفاکتهرى سهرهکى ههوڵى بهفیدراڵیزهکردنى عێراق دادهنرێت، بهڵام خهبات عهبدوڵڵا لهو باوهڕهدایه ئهوهى کورد لهو بوارهدا خهباتى بۆ کردووه جۆرێک لهسهپاندنى زۆرهملێیانهی فیدراڵى بووه. پێشیوایه: « پێداگرتنی کورد لهسهر فیدراڵیزم وهکو شێوازێک بۆ پێکهوهژیان لهعێراقدا، لهڕاستیدا بووهته جۆرێک لهسهپاندنی زۆرهملێیانهی فیدراڵیزم بهسهر باقى کۆمیونیتییهکانی تری عێراقدا». وهکو خۆى دهڵێت: «جگه لهکورد، نه دهوڵهت و نه هیچ کۆمیونیتییهکى ترى عێراق ئاماده نین خۆیان لهقهرهى کارێکى لهو جۆره بدهن، بهپێچهوانهوه زۆرینهى عهرهبى عێراق نهک ههر فیدراڵى رهت دهکهنهوه، بهڵکو لێشى حاڵى نابن». لهدیدى خهبات عهبدوڵڵاوه بهشى گهورهی شیعهکان دهسهڵاتێکی مهرکهزیى بهسهرکردایهتی خۆیان پێ چاکتره وهک لهمهرکهزێکی لاوازو چهند ههرێمێکی بههێز». دهربارهى ههڵوێستى عهرهبى سوننه ئهو پێى وایه «لهبهر کۆمهڵێک هۆکار کهپهیوهندی بهئهنگێزهی ئیسلامیی ـ قهومیی عهرهبییهوه ههیهو لهبهرئهوهش که لهڕووی مێژووییهوه عهرهبى سوننه یهکهمین سودمهندی عێراقێکی مهرکهزیى بوون، سوننهکان تا ئهم دواییانه دژی ههر جۆره ههوڵێکی لاوازکردنى مهرکهز بوون، بهڵام ئێستا بهشێکیان رایهکى پێچهوانهیان ههیه«. بۆیه فیدراڵیزم لهعێراق ههروهکو ئهو دهڵێت:» تاههنوکه فیدراڵیزمه لهنێوان کورد لهلایهک و ههموو عهرهبى عێراق لهلایهکى ترهوه، که ئهمهش لهباشترین حاڵهتدا سیستمێکى فیدراسییه لهنێوان دوو نهتهوهدا؛ یهکێکیان کهزۆرینهى عهرهبه لهناوخۆیاندا حوکمێکى مهرکهزییان لا پهسهنده، ئهوى دیکهشیان کهکورده ناچێته ژێر بارى حوکمێکى لهو جۆره». لهدیدى ناوبراوهوه تائێستا کورد تاکه کۆمیونیتییه لهعێراق که لێبڕاوانه لهههوڵى بانگهشهکردنى فیدراڵیزمدایه، بهشێوهیهک کهوهکو خۆى دهڵێت:»خهریکه فیدراڵیزم ببێته دوا ئامانج». بۆیه ناوبراو داوا لهسهرکردایهتی سیاسیى کورد دهکات که : « دهست لهو باوهڕه بهربدات کهساڵانێکه بینى پێوهگرتووه و لاى وایه فیدراڵیزم تاکه داواو ئامانجى گهلى کوردستانە». ههروهها دهشڵێت:» کێشهى گهلى کوردستان کێشهیهکى ملیۆنییهو حزبهکان چهند گهورهش بن هێشتا ههر کهمینهن، کێشهى کورد کێشهى نێوان داگیرکهرو داگیرکراوه، فیدراڵیزم تهنها ئهو کاته چارهسهره کورد مافى بڕیاردانى چارهنووسى خۆى لێ زهوت نهکرێت، مافى بڕیاردانى چارهنووس مافێکى ئهزهلیى گهلى کوردستانه ههروهکو چۆن مافى ئهزهلیى گهلانى دیکهشه«. عێراق هەر بەتەنها سامانی کوردستانی ناوێت، عێراق دەیەوێت کوردستان پاشکۆ و دەسندەخۆری خۆی بێت ئایندهى دۆزى کورد لهعێراق دهربارهى دۆخى ئێستاى کوردستان، خهبات عهبدوڵڵا ئاماژه بهوه دهدات: «کورد حاڵى حازر رووبهڕوو لهگهڵ شکستێکدا وهستاوینهتهوه، شکستێکى بهتهنها سیاسى و ئیدارى نا، بهڵکو شکستێکى جڤاکی.» ههر ئهوهش نا، بهڵکو لاى ئهو «شکستى کۆى ئهو پارادایمه سیاسییهشه که بهدرێژایى شهست ساڵى پێشوو لهلایهن دوو مهیلى سیاسییهوه دنه دهدرا». دهربارەی ههنگاوهکانى ئێستای سهرکردایهتى سیاسیى کورد بهرامبهر بهپرسه ههنووکهییهکان لهگهڵ بهغدا، ئهو جهخت دهکاتهوه که لهمڕۆدا شتێک نهماوه لهعێراق ناوى دۆزى کورد بێت، وتیشى: «دۆزى کورد لهعێراق لهسهر دهستى سهرکردایهتى سیاسیى کورد و ئهوانهى پێیان دهوترێت نوێنهرانى کورد لهبهغدا، له پۆست و پارهدا کورت کرایهوهو کۆتایى پێ هێنرا. راستییهکهى لهوهتهى روخانى فاشیزمى بهعسیی، هیچ دهمێک هێندهى ئێستا قهوارهى ههرێمى کوردستان لهبهردهم مهترسى دابهشبوون و ههڵوهشاندنهوهدا نهبووه«. ههروهها دهشڵێت: «وێنهى ئێمه لهعێراقدا دواجار ئاڕاستهیهکى ناشرینى وهرگرت، وێنهى کوردى لهنهتهوهیهکى ئازادیخوازهوه کهخولیاى سهربهخۆیى ههبوو، گۆڕى بۆ سواڵى مووچه». خهبات عهبدوڵڵا لهو باوهڕهدایه که «کورد لهسایهى لێکترازان و نهبوونى سیاسهتێکى رۆشندا نوێنهرى لهبهغدا نییه«و دهڵێت:»ئهوانهى بهغدا نوێنهرى خۆیانن. ئهوانه پاڵهوانى دیموکراسیى ههڵبژاردنن». ئهو لهو باوهڕهدایه «بهشێکى زۆرى ئهوانهى بهناوى نوێنهرانى کوردهوه لهبهغدان، لهڕووى سیاسییهوه کهسانى بێ سهواد، دهست و پێ سپى و کاراکتهرى ههرزهگۆن». رێککهوتننامهى ستراتیژى نێوان پارتىو یهکێتى دهربارهى ئهوهى ئایا نهدهکرا درێژه بهڕێکهوتننامهى ستراتیژیى نێوان یهکێتى و پارتى وهکو ناوکۆییهک بۆ داهاتوویهکى باشتر بدرایه؟ خهبات عهبدوڵڵا وتى: «ئهگهر لایهنه ئیجابییهکانى رێکهوتننامهى ستراتیژى نێوان یهکێتى و پارتى لهچهند ساڵى پێشوودا پێکهێنانهوهى دهسهڵاتێکى هاوبهش و خودنمایشکردنى لانى کهمى ئهو دوو هێزه سیاسییه سهرهکییهى کوردهوارى بووبێت لهبهرامبهر ئهوانى دى لهعێراق و دهرهوهدا وهکو یهک هاوپهیمانى و دهستهبهرکردنى ئارامییهکى سیاسیى رێژهیى بووبێت لهههرێمهکهماندا»، بهڵام بهبڕواى ئهو «رستێک دهرهاویشتهى سلبیشى لێکهوتهوه کهههر ئێستا سیستمى دهسهڵاتى کوردیى رووبهڕووى تهنگژهیهکى جدى کردۆتهوه». هاوکات، پێشیوابوو «رێکهوتننامهى ستراتیژیى جگه لهوهى بووه ناوکۆییهک بۆ دووباره دابهشکردنهوهى پۆست و پاره لهنێوان یهکێتى و پارتییدا، ههرێمى کوردستانیشى لهیهکهیهکى سیاسیى خاوهن دۆزێکى نهتهوهییهوه گۆڕى بۆ میرنشینێکى نهوتیى و بازاڕێکى ئابوریى ناڕۆشن». ناوبراو ئهوهشى دووپاتکردهوه کهههروهکو چۆن بهسیستمى حوکمڕانیى فهلهستینییهکان دهوترێت (دهسهڵاتى فهلهستینی)، بهههمان شێوه: «لهمیانهى رێکهوتنى ستراتیژییهوه، سیستمى سیاسیى ههرێم وههمووو ئهو دامودهزگایانهى کهبیست ساڵه کار بۆ دروستکردنیان دهکرێت، تهنها لهو شێوه بهڕێوهبردنهدا چڕبۆتهوه کهدهکرێت تهنها وهکو(دهسهڵاتێکى کوردیی) ناوزهد بکرێن و هیچى تر». چونکه بهبڕواى ناوبراو « لهم جۆره سیستمانهدا ئهوهى گرنگه ئهو دامودهزگایانه نین که بهناوى پهرلهمان و حکومهت و سهرۆکایهتییهوه کاردهکهن، لهوه گرنگتر ئهو شهرعیهته شۆڕشگێڕانهیهیه که بۆ نموونه سهرۆک یان حزبه دهسهڵاتدارهکانى پرۆسهکه کارى لهسهر دهکهن و ههمیشه لهههوڵى بهزیندویى هێشتنهوهیدان». خهبات عهبدوڵڵا دهشڵێت: «ئهم جۆره لهدهسهڵاتى شۆڕشگێڕانه، هیچ مانایهک بۆ دامودهزگاکانى سیستمه سیاسییهکه ناهێڵێتهوه، ئهوهى ئێستا حاڵى حازر بهناوى پهرلهمان، سهرۆکایهتى و حکومهتى ههرێمى کوردستانهوه پیادهى دهوڵهتداریى دهکات، دهسهڵاتێکه شهرعییهتى لهشۆڕشهوه وهرگرتووه». سهرهڕاى ئهوهش و ههروهکو ئهو دهڵێت: «رێکهوتننامهى ستراتیژى نێوان یهکێتى و پارتى لهبهشێکى گهورهیدا درێژهدان بوو بهتهمهنى نوخبهو نهوه سیاسییه باوهکهى کایهى سیاسیى کوردیى و لهبهینبردنى ئهگهرى سهرههڵدانى نوخبه و نهوهى سیاسیى نوێ». بۆیه ئهو نوسهرو روناکبیره ئهوه رووندهکاتهوه رێکهوتننامهى ستراتیژى بهدیوێک لهدیوهکاندا کارکردن بوو به« مۆدێلى دیموکراسیى رووسی، ئهوهى ڤلادیمێر پوتین لهم ساڵانهى دواییدا دایهێناو حاڵى حازر وهکو قهیسهرێکى ستهمکار تادێت تهنگ بهکۆمهڵگهى مهدهنیى رووسى ههڵدهچنێت». بهڕاى ناوبراو «مۆدێلى دیموکراسیى رووسى هیچ نیه جگه لههێشتنهوهى دهسهڵات و گهمهى سیاسى تهنها لهدهستى یهک نوخبه و نهوهى سیاسییدا. ئهو نهوه سیاسییهى که وایکردوه کایهى سیاسیى کوردیى درێژکراوهى ههمان کایهى سیاسیى شهستهکانى سهدهى رابردوو بێت». رێكهوتننامهی ستراتیژی به دیوێك له دیوهكاندا كاركردن بوو به مۆدێلی دیموكراسیی ڕووسی دۆسیهى نهوتى ههرێم و رێکهوتن لهگهڵ عێراق دهربارهى رێکهوتنى ههرێم و عێراق و پابهندنهبوونى حکومهتى ههرێم بهڕادهستکردنى بڕێک له نهوتهکهى به بهغدا، خهبات عهبدوڵڵا لهو باوهڕهدایه که « عێراق ههر بهتهنها سامانى کوردستانى ناوێت، عێراق دهیهوێت کوردستان پاشکۆو دهسندهخۆرى خۆى بێت». ههروهها بهپێویستى دادهنێت ههرچى زووتره دهرهێنانى نهوتى کوردستان بکهوێتهوه دهستی کورد خۆی». چونکه بێ کۆنترۆڵکردنى ئهو سامانه نهتهوهییه مهحاڵه کورد سهدان ساڵى دییش لهوابهستهیى ناوهند رزگارى ببێت» . هاوکات، خهبات عهبدوڵڵا جهختلهوه دهکاتهوه تهنها لهڕێى خۆماڵیکردنى نهوتى کوردستانهوه «کۆتایى بهتاڵان و بڕۆى کۆمپانیا نهوتییهکان و رۆڵى قاچاخچییهکانى ناوخۆ دههێنرێت، بهڵام مهحاڵه بهم سهرکردایهتییه شکستخواردووهى ئێستا بکرێت». خهبات عهبدوڵڵا پێى وایه: گرفتى گهورهو شاراوه لهدهرهێنانى نهوت و گۆڕینى ههرێم بۆ میرنشینێکى نهوتیى موڵکانهستێن، نهبوونى دهوڵهتێکى سهربهخۆى نیشتمانى و کۆمهڵگهیهکى موئهسهساتیو ئهگهری وردوخاشکردنى چینى ناوهڕاسته، ئهو چینهی که کۆمهڵناسه سیاسییهکان به بڕبڕهی پشتى دامهزراندنى دیموکراسى دادهنێن. ههروهها دهشڵێت: «له ههمووو ئهو وڵاتانهى پێشتر خاوهنى دامودهزگاى دیموکراسى نهبوون، نهوت ستهمکارى خوڵقاندوه». ناوبراو پێشیوابوو بوونى موئهسهسات پێشمهرجێکى بنهڕهتى دامهزراندنى کۆمهڵگهیهکى دیموکراسییه، که پێشمهرجهکانى کۆمهڵگهیهکى موئهسهساتى له سێ مهرج بهدهر نین، ئهوانیش: دروستکردنى بازاڕه وهکو هێزێکى جیا لهدهوڵهت/ حزب، دووهمیان گهشهکردنى چینى ناوهڕاسته به بهدهستهێنانى تواناى خۆبژێوى نهک بهپشتبهستن به مووچهى بهلاش، سێیهمیشیان خۆڕاپسکاندن و پشتکردنه کولتورى کلاسیکیى کۆمهڵگهیه، ئهو کولتورهى زادهى کۆمهڵگه داخراوه هیرارکییهکانه و رێگه به دابهشکردنى دهسهڵات و دابهشکردنى سامان بهشێوهیهکى یهکسان نادات.
ئارا ئیبراهیم پهرلهمانتارێکى فراکسیۆنى گۆڕان له بهغدا جهختلهوه دهکاتهوه که پارتى هیچ کات ئاماده نییه نهوت تهسلیم بکات و لهدهستى تورکیادایهو دهشڵێت:" خهڵک بووته قوربانى سیاسهته مهترسیدارهکانى پارتى و یهکێتى و گۆڕانیش وهک هاوبهش و شاهیدێکى هیچ نهدیو له حکومهتدان و هیچ دهسهڵاتێکیان نییه". وشیار عهبدوڵا، ئهندامى فراکسیۆنى گۆڕان له پهرلهمانى عێراق لهم چاوپێکهوتنهیدا لهگهڵ هاوڵاتى، دهڵێت:" ههموو کهسێک دهزانێت که مهلهفى نهوت بهدهست پارتییهوهیه گرێى سهرهکى بۆ رێکنهکهوتى عێراق و ههرێم دۆسیهى نهوته، لهبهرئهوه چوونى وهفدى ههرێم به سهرۆکایهتى قوباد تاڵهبانى ناتوانن بگهنه بریارى کۆتایى". ئهوهى واى کردووه حکومرانى لهههرێمى کوردستاندا که ههموو مهلهفه ههستیارهکان بهدهستى پارتیهوه بێت بریتییه له خهدهماتى بهلاشى قوباد تاڵهبانى و وهزیرى دارایى ئابوورى حکومهتى ههرێم، به گشتى ئهوهى که یهکێتى و گۆڕان بۆ پارتى دهکهن. هاوڵاتى: وتهبێژى حکومهتى ههرێم رایگهیاند که ئاماده نین نهوت تهسلیمى بهغدا بکهن، بهڵام داهاتى نهوت تهسلیم دهکهن؟ پێتانوایه بۆچى؟ وشار عهبدوڵا: نیهتى راستهقینهى پارتى ئهوهیه نهوت لهبهردهستى خۆیاندا بمێێتهوه، که دهزانن نرخى نهوت شکاوه و به داهاتى ناوخۆشهوه ناتوانن موچه بدهن دهیانهوێت وهکو تهکتیک بۆ ماوهیهک رێککهوتن بکهن، ئهگهر نهوت بهرزبووهوه که چاوهروان دهکرێت بۆ ساڵى داهاتوو بهزربێتهوه بهتایبهتى تێچوى نهوتى سهخهرى زۆره، بۆیه شارهزایانى ئابوورى باسى ئهوه دهکهن له 2021 نهوتى برێت بۆ ههر بهرمیلێک نزیکدهبێتهوه له سهد دۆلار. ئاسۆى لێکنزیبونهوهى و رێککهوتن ههولێرو بهغدا نادییهو ئهوهش پهیوهندى تهنها به مهلهفى نهوتهوه ههیه که پارتى نایهوێت رادهستى بکات. ههموو کهسێک دهزانێت که مهلهفى نهوت بهدهست پارتییهوهیه گرێى سهرهکى بۆ رێکنهکهوتى عێراق و ههرێم دۆسیهى نهوته، لهبهرئهوه ئهم جۆره وهفدانه ناتوانن بگهنه بریارى کۆتایى. هاوڵاتى: وهفدى ههرێم به سهرۆکایهتى قوباد تاڵهبانى چوار جاره دهچێته بهغدا، که پارتى نهوت رادهست ناکهن وهفدى ههرێم که یهکێتى سهرۆکایهتى دهکات بۆچى دهچێت؟ وشیار عهبدوڵا: ئهوهى یهکێتى و گۆڕانیش دهیکهن بۆ کابینهکهى مهسرور بارزانى چ ئهوهى یهکێتى سهرۆکایهتى ئهو وهفده بۆ بهغدا دهکات بهههموو شێوازێک پشتیوانى کهمکردنهوهى موچهیان کرد لهراستیدا، شاگردییهکى بهلاشى پارتییه، ئهوهى واى کردووه حکومرانى لهههرێمى کوردستاندا که ههموو مهلهفه ههستیارهکان بهدهستى پارتیهوه بێت بریتییه له خهدهماتى بهلاشى قوباد تاڵهبانى و وهزیرى دارایى ئابوورى حکومهتى ههرێم، به گشتى ئهوهى که یهکێتى و گۆڕان بۆ پارتى دهکهن. ههموو کهسێک دهزانێت که مهلهفى نهوت بهدهست پارتییهوهیه گرێى سهرهکى بۆ رێکنهکهوتى عێراق و ههرێم دۆسیهى نهوته، لهبهرئهوه ئهم جۆره وهفدانه ناتوانن بگهنه بریارى کۆتایى. هاوڵاتى: پێتانوایه یهکێکى دیکه لههۆکارهکانى رێککنهکهوتنى ههولێر و بهغدا، پهیوهندى به بهرپرسانى حکومرانى عێراقهوه ههیه که چاوپۆشى لهگهندهڵى ههرێم دهکهن؟ وشیار عهبدوڵا: ئهو تهبهقه سیاسیهى عێراق که گهندهڵن و بکهرى سیاسین که له 2004 تا ئێستا ههولێرو بهغدا له هاوئاوازیدا بن چاوپۆشیان لهگهندهڵى یهکترى کردووه، پهیوهندى رێککهوتن دوو تهبهقهى سیاسى ههردوولاوه ههیه. ئێمه له پهرلهمانى عێراق داواى ئهوهمان کرد موچه بکرێته سیستمێکى مهرکهزى لهههموو عێراقدا لهدابهشکردنیدا و کهسێک له پلهیهکدا له بهسره چهند موچهى ههبێت له سلێمانیش بهههمان شێوه بێت، حزبهکان دژى ئهوهن و دهڵێن قهوارهى ههرێم ههڵدهوهشێتهوه که ئهسڵ و ئهساسى نییه. ههرچى دهوائیرى فیدراڵى ههیه موچهکهى له بهغداوه دێت، خۆیان ویستیان موچهى کهسوکارى ئهنفال و شههیدان و زیندانیانى سیاسى بخهنه سهربهغدا ئاساییى بوو، بۆیه فهزاى گشتى بهتایبهتى تێکراى حزبهکانى کوردستان له خزمهتى پارتیدایهو ههرئهوهشه واى کردووه پارتى ئهوا سیاسهت دهکات. کوردستان بهراورد به حزبهکان لهدهستى پارتیدایهو پارتیش لهدهستى تورکیادایه، واتا پارتى ئازاد نییه له مامهڵهکردن له نهوتداو رێکهوتنى 50 ساڵهى لهگهڵ تورکیادا ههیه، سیاسهتى دهرهوهو ناوخۆى به سیاسهتهکانى ئهردۆغانهوه ههیه که ئهمهش کاریگهرى زۆرى ههیه. هاوڵاتى: بهڵام بێجگه حزبهکان، پهرلهمانتارو نوێنهرانى یهکێتى و گۆڕانیش بێدهنگ و تا رادهیهک بهشێکیان نارهزایهتى دهردهبڕن؟ وشیار عهبدوڵا: ئهو دهنگانهى نارازین له بارودۆخى کوردستان دهنگى پهرت و بڵاون، کۆمهڵێک دهنگ لهناو بزوتنهوهى گۆڕان و یهکێتى نارازین کۆمهڵێک دهنگ لهناو کۆمهڵ و یهکگرتوو ههن که نارازین راسته ئۆپۆزسیۆنن، بهڵام سیاسهتى حزبهکانیان دهچێتهوه جۆگهلهکهى پارتى. هاوڵاتى: بهرپرسێکى حکومهتى ههرێم پێى راگهیاندم له ههر بهرمیلێک نهوتى ههرێم 22 دۆلارى دهروات بۆ تورکیاو کۆمپانیاکانى نهوت و خهرجى بۆرى نهوتهکهو شتى دیکه، ئهمه گهندهڵى نییه؟ وشیار عهبدوڵا: لهعێراقدا تهکلیفهى دهرهێنانى نهوت 10 دۆلار کهمتره، لهههرێمى کوردستان که ههمان وڵاتدایه لهسهرو 20 دۆلارهوه ئهمه بۆ خۆى شکستى سیاسهتى نهوتى ههرێم دهردهخات، مهلهفى نهوت له کوردستانى عێراقدا بهدهست پارتییهوهیه ، له ئاستى گشتیدا ئهوهى رۆڵى سهرهکى دهبینێت تورکیا ئاراستهى دهکات. کوردستان بهراورد به حزبهکان لهدهستى پارتیدایهو پارتیش لهدهستى تورکیادایه، واتا پارتى ئازاد نییه له مامهڵهکردن له نهوتداو رێکهوتنى 50 ساڵهى لهگهڵ تورکیادا ههیه، سیاسهتى دهرهوهو ناوخۆى به سیاسهتهکانى ئهردۆغانهوه ههیه که ئهمهش کاریگهرى زۆرى ههیه. خهڵک بۆته قوربانى سیاسهتهکانى پارتى و سیاسهتهکانى پارتى مهترسیدارن، ئهوهشى واى کردووه ئهو سیاسهته بهردهوام بێت سیاسهکانى یهکێتى و گۆڕانه که وایان کردووه ببنه شهریک و شاهیدێکى هیچ نهدیو، راسته لهناو حکومهتدان بهڵام دهسهڵاتیان نییه. هاوڵاتى: ئایا خهڵک بووهته قوربانى؟ وشیار عهبدوڵا: خهڵک بۆته قوربانى سیاسهتهکانى پارتى و سیاسهتهکانى پارتى مهترسیدارن، ئهوهشى واى کردووه ئهو سیاسهته بهردهوام بێت سیاسهکانى یهکێتى و گۆڕانه که وایان کردووه ببنه شهریک و شاهیدێکى هیچ نهدیو، راسته لهناو حکومهتدان بهڵام دهسهڵاتیان نییه. لهماوهى رابردوودا ئهندامێکى خانهى راپهراندنى گۆڕان وتى (لهناو حکومهتداین، بهڵام لهناو دهسهڵاتدا نین)، واتا دهسهڵاتیان نییه. شهش مانگ لهمهوبهر داوام له قوباد تاڵهبانى کردووه نامهیهک بهناوى حکومهتى ههرێمهوه بنوسێت بۆ عهلى عهلاق پارێزگارى بانکى ناوهندى عێراق تائێستا نهیتوانیوه ئهو نامهیه بنوسێت و دهسهڵاتى نامهیهکى نییه بهناوى حکومهتى ههرێمهوه، چونکه پارتى به ئامانج نایهوێت بانک له سلێمانى و سنورهکهى بکرێتهوه، چونکه بانک له کوێ بێت سهرمایه لهوێیه. هاوڵاتى: چارهسهرى بنچینهیى و کۆنکرێتى بۆ ئهم دۆخه چییه؟ ئایا لامهرکهزى پارێزگاکان چارهسهره؟ وشیار عهبدوڵا: له 30 ساڵى رابردوو پارتى له لامهرکهزى تێنهگهشتووهو چارهسهرى راستهقینه بۆ ئهم دۆخهى ههرێم بهتایبهتى بۆ ئهو غهدره جوگرافیهى ئیدارهى له سنورى سلێمانى دهکرێت ههرێمى سلێمانیه، ئێمه دژى ههڵوهشاندنهوهى قهوارهى ههرێمى کوردستانین، چونکه لهراستیدا قهوارهکه دهستورییه، له برى ههرێمێک با ببێت به دوو ههرێم، لهبهرئهوه تاکه چارهسهر ههرێمى سلێمانیه و به مونهزهمى له سلێمانى دهکرێت، بزانه ههرچى ئهزمهى دارایى ههیه له 2014 تا ئێستا هیچ پرۆژهیهکى سنورى ههولێر و نهوهستاوه، بهڵام ههر ئهزمهیهک روودهدات 100 مهترییهکهى سلێمانى دهبێته قوربانى. ههرچهنده هێشتا یهکێتى جورئهتى ئهوهى نییه باسى ههرێمى سلێمانى بکات بهراستى، ئهو تهبهقه سیاسیهى ئێستاى گۆرانیش ناچنه ژێربارى ههرێمى سلێمانى، بهڵام لهیهکێک له چاوپێکهوتنانهى نهوشیروان مستهفا که ئارام سهعید لهگهڵیدا ئهنجامیدا به ئاشکرادهڵێت "بروام به فیدڕاڵیهتى پارێزگاکان ههیه، که قهزییهکهى دهستوریه و فیدراڵیهتى پارێزگاکانه که ئهمه مادهدهیهى دهستورییه".
ئارا ئیبراهیم پهرلهمانتارێکى فراکسیۆنى کۆمهڵ له بهغدا جهختلهوه دهکاتهوه که رێکهوتنى 50 ساڵهى پارتى و تورکیا ریسهکهى کردووهتهوه به خورى و حکومهتى ههرێم نهوت رادهستى بهغدا ناکات و دهشڵێت:" نهوتى ههرێم لهلایهن تورکیاوه رههن کراوه". ئهحمهد حاجى رهشید، ئهندامى لیژنهى دارایى له پهرلهمانى عێراق لهلێدوانێکدا بههاوڵاتى وت"دۆسیهى نهوت لهدهستى ههرێمى کوردستان نهماوه، کاتى خۆى پارتى نهوتى رادهستى تورکیا کردووهو رێککهوتنى 50 ساڵهى لهگهڵ کردووه، ئێستا تورکیا خاوهنى نهوتى ههرێمى کوردستانه". ئهحمهد حاجى رهشید، وتیشى:" چۆن دانه غازتوانى قهرهبووى 2 ملیار دۆلار له حکومهتى ههرێم وهربگرێت لهبرى ئهو ساڵانهى که خهمڵاندوویهتى قازانج دهکات، تورکیاش قازانجى 50 ساڵ لهههرێمى کوردستان دهسهنێت، کهوته نهوتى ههرێمى کوردستان بۆته رههن لاى تورکیا". "تورکیا مانگانه 117 ملیۆن دۆلارى له نهوتى ههرێم دهست دهکهوێت، که بۆ ههر بهرمیلێک نهوت 9 دۆلار کهمتر دهدات، ئاماده نییه دهستبهردارى بێت و نهوتهکهى رههن کردووه" ناوبراو جهختى لهوهشکردهوه که حکومهتى ههرێم بۆیه ناتوانێت نهوت تهسلیمى بهغدا بکات" ئهگهر ههرێم نهوت تهسلیم بکات تورکیا سکاڵاى یاسایى له لهندهن و سویسرایه". ئهحمهد حاجى رهشید باسى لهوهشکرد که تورکیا یهکێک له ئهدنامانى لیژنهى دارایى بینیبوو" ئێمه ئامادهین پرۆسهى نهوتى ههرێم رابگرین، به مهرجێک حکومهتى عێراق ئهو سکاڵا یاساییهى که دادگاى سی سى له پاریس کردوویهتى نێودهوڵهتى رایبگرێت". ئهو پهرلهمانتارهى کۆمهڵ وتیشى:" ئهگهر ههرێم نهوت رادهست بکات ئهو قهرزهى تورکیا که لاى ههرێمى کوردستانه لهدهستى دهچێت لهگهڵ ئهو نهوته ههرزانهى لهدهست دهچێت". ئهحمهد حاجى رهشید ئهوهشى ئاشکرا کرد ئهگهر جیاوازى راپۆرتهکهى دیلۆیت و نهوتى حکومهتى عێراق بکهیت 9 دۆلار بۆ ههر بهرمیلێک جیاوازى ههیه"مانگانه حکومهتى ههرێم 13 ملیۆن دۆلار نهوت دهفرۆشێت و بۆ ههر بهرمیلێک 9 دۆلار جیاوازى ههیه که 117 ملیۆن دۆلار دهکات که تورکیا قازانجى تێدا دهکات، بۆیه تورکیا بههیچ شێوهیهک رازى نییه ههرێم نهوت رادهستى عێراق بکات". ئهو پهرلهمانتاره باسى لهوهشکرد چوونى وهفدى ههرێم بۆ بهغدا "تهنها خۆ ماندووکردنه"، چونکه بهبڕواى ئهحمهد حاجى رهشید، حکومهتى عێراق ئاماده نییه داهاتى نهوت وهربگرێت له حکومهتى ههرێم. ههروهها وتیشى:" عێراق تا ئێستا موچهى مانگى حوزهیرانى دابهش نهکردووه و پارهى لێ زیاد نییه بیداته ههرێم و کێشه بۆ خۆى دروست بکات". ئهمه لهکاتێکدایه ئهمڕۆ چوارشهممه 1ى تهموزى 2020 وتهبێژى حکومهتى ههرێمى کوردستان رایگهیاند بڕیاردراوه، شاندى دانوستاندنکارى ههرێم سهردانى بهغدا بکهنهوهو ئامادهن داهاتى نهوت تهسلیم بکهن نهک نهوت وتهبێژى حکومهتى ههرێم ئهوهى دووپاتکردهوه که شاندى حکومهت به سهرۆکایهتیى قوباد تاڵهبانی، جێگرى سهرۆکى حکومهت له کۆبوونهوهى ههفتهى رابردووى لهگهڵ شاندى حکومهتى عێراق باسى له بودجهى ههرێمى کوردستان، مووچهى مووچهخۆرانى ههرێمى کوردستان و نهوت کردووه و "له ئاییندهیهکى نزیکدا شاندهکه سهردانى بهغدا دهکاتهوه". ههروهها به راشکاوى ئهوهى خستهروو که " حکومهتى ههرێمى کوردستان ئامادهیى دهربڕیوه لهگهڵ بهغدا رێکبکهوێت، ئامادهن داهاتى نهوت رادهستى بهغدا بکهن، نهک نهوت زائیدهن نیوهى داهاتى ناوخۆش به حکومهتى عێراق بدرێت لهبهرامبهر دابینکردنى شایستهداراییهکانى ههرێمى کوردستان".
هاوڵاتى دواى گهرانهوهى وهفدى دانوستانکارى ههرێم بۆ گفتوگۆ لهگهڵ بهغدا لهبارهى پرسى موچهو شایسته داراییهکانییهوه بۆ ههولێر، بڕیاره مهسرور بارزانى کۆببنهوه بۆ بریاردانى کۆتایى لهسهر ئهو مهرجانهى که بهغداد بۆ رێکهوتن دیارى کردهوه. ئهمڕۆ 29ى حوزهیرانى 2020 سهرچاوهیهک له حکومهتى ههرێم به پێگهى (العراق الیوم)ى راگهیاندووه که بهغداد داواى له ههرێم کردبوو به رادهستکردنى تهواوى نهوتهکهى و لهگهڵ داهاتى 50%ى دهروازه سنورییهکان لهبهرامبهر ناردنى بڕى 600 ملیار دینار بۆ ههر مانگێک. ههروهها ئاماژهى بهوهشکردووه که ئاراستهکان بهو شێوهیه که حکومهتى ههرێم رهزامهندى دهرببڕێت به پێدانى نهوتهکهى و رادهستکردنى له 50%ى داهاتى دهروازه سنورییهکان بهمهرجێک حکومهتى ناوهندى بڕى پارهکهى بۆ 650 ملیار دینار زیاد بکات لهگهڵ بهرپرسیارێتى پێدانى موچهى شههیدان و ئهنفالکراوان و زیندانیانى سیاسى بکهوێته ئهستۆى حکومهتى عێراق. ئاشکراشیکردوه که ئهگهر بهغدا رهزامهندى لهسهر ئهو پێشنیازه نوێیهى حکومهتى ههرێم بدات ئهوا راستهوخۆ رێککهوتن ئهنجام دهدرێت و بۆ مانگى داهاتوو کارى پێدهکرێت. لهلایهکى دیکهوه بهوپێى حکومهتى عێراق له قهیرانى دارایدایه یهکێکى دیکه له سیناریۆکان ئهوهیه که حکومهتى عێراق مانگانه 200 ملیۆن دۆلار بۆ حکومهتى ههرێم رهوانه بکات لهبهرانبهر نیوهى داهاتى سهرجهم دهروازه فیدراڵییهکان و فرۆکهخانهکان و ههرێم رۆژانه 370 ههزار بهرمیل نهوتهکهى راستهوخۆ بفرۆشێت و موچهو پێداویستییهکانى دابین بکات. هاوکات ئهوه دووپاتکراوهتهوه که رێکهوتن ئهنجام بدرێت لهنێوان ههردوولادا تهنها بۆ ئهمساڵ و ئهو چهند مانگهى 2020 دهبێت.
.jpg)
