تارا شێخ عوسمان ئه‌م رۆمانه له نووسینی(سابیر ره‌شید)ه‌و به قه‌باره‌ی بچووك پێكهاتووه له(97).لاپه‌ڕه نووسه‌ر به‌م وته‌یه پێشه‌كی رۆمانه‌كه‌ی ده‌خاته‌ڕوو (كه چوویته شاری كوێران ده‌بێت ده‌ست به چاوته‌وه بگریت)،دواتریش كه ده‌ست ده‌كات به رۆمانه‌كه‌ی به‌م وته‌یه ده‌ست پێده‌كات(ئێمه له هه‌موو چركه‌یه‌كدا به كوێرێی سپی گه‌مارۆدراوین)كه‌له‌ڕۆمانی(كوێریی )نووسه‌ر و رۆماننووسی پورتوگالی(ساراماگۆ)وه وه‌ریگرتووه.له‌م ڕۆمانه دا نووسه‌ر خۆی كاراكته‌ری سه‌ره‌كی ڕۆمانه‌كه‌یه و به دوای بابه‌تێكی گونجاودا ده‌گه‌ڕێت بۆ ئه‌وه‌ی بگاته سووژه‌یه‌كی گونجاو و ڕۆمانێكی پێ بنووسێت،تاكو به‌شداریی پێشبركێیه‌كی ڕۆمانی پێبكات،هه‌رچی دێت به بیریدا له ڕووداو و بیره‌وه‌ریه‌كانی خۆی و چوارده‌وری ده‌یخاته پێش چاوی و بیریان لێده‌كاته‌وه،هه‌ر له ڕووداوو نه‌هامه‌تیانه‌ی به‌سه‌ر خێزانه‌كه‌ی خۆیداهاتووه تا ده‌گاته ئه‌وانه‌ی به شێوه‌یه‌كی گشتی به‌سه‌ر نه‌ته‌وه‌كه‌یدا هاتووه.وه‌ك له ڕۆمانه‌كه دا ده‌یخوێنیته‌وه كاته‌كه‌ی ئێستایه‌و ژیان و به‌سه‌رهاته‌كانی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی تێدا ره‌نگ ده‌داته‌وه كه ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی ڕابردوو كورد له باشووری كوردستان به سه‌ختی و دژواریی تێیدا ژیاوه.نووسه‌ر زۆر جار ده‌بێته ده‌نگی خه‌ڵك و زۆر جار یش ده‌نگی خۆیه‌تی،زۆر جار ده‌رده دڵه‌كانی ناو ناخی خۆی دێنێته به‌رده‌م خوێنه‌رو زۆر جاریش هی كۆمه‌ڵگه،تا ئه‌و كاته‌ی(مام سیامه‌ند)ده‌بینێت كه خه‌ڵك به(كوێره‌ی چاو ساغ)بانگی ده‌كه‌ن و ئه‌وه‌ی ڕاده‌كێشێت به‌لای ئه‌وپیاوه‌دا ئه‌وه‌یه كه به ناوی كورد و دروشمی بژی كورد و كوردستان و سروودی ئه‌ی ڕه‌قیب تووڕه و په‌ست ده‌بێت تا ڕاده‌ی جنێودان،بۆیه نووسه‌ر واته نووسه‌ری ڕۆمانه‌كه‌ی ناو ڕۆمانه‌كه بڕیار ده‌دات بچێته بنج و بناوانی ژیانی ئه‌و پیاوه.دواتر و به ڕێگه‌یه‌كی تایبه‌تی خۆی له‌و پیاوه نزیك ده‌بێته‌وه و ده‌توانێت به شێوه‌یه‌ك لێی نزیك بێته‌وه كه(كوێره‌ی چاو ساغ)،یان (مام سیامه‌ند)شه‌وانه باسی ژیان و به‌سه‌رهاته‌كانی خۆی و خێزانه‌كه‌ی بۆ نووسه‌ره‌كه بكات،نووسه‌ریش بڕیار ده‌دات ئه‌وه بكاته سووژه‌ی ئه‌و ڕۆمانه‌ی كه ده‌یه‌وێت بینووسێت به‌شداریی پێشبڕكێكه‌ی پێبكات،هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش،له‌وه ده‌گات كه(مام سیامه‌ند)،یان (كوێره‌ی چاو ساغ)چۆن له سه‌ره‌تای لاوییه‌وه خۆی و برایه‌كی و دواتریش خێزانه‌كه‌ی خۆی ده‌بنه قوربانی شۆڕش و كوردایه‌تی و هه‌موو به‌شێك له ڕۆمانه‌كه‌ی كه له هه‌شت به‌ش پێكهاتووه ته‌رخانكراوه بۆ كه‌سایه‌تییه‌ك، یان چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌ك و له‌وێوه خوێنه‌ر هێدی هێدی ڕاده‌كێشێت تا له نهێنی تووڕه بوونه‌كانی(مام سیامه‌ند)،یان(كوێره‌ی چاو ساغ) تێبگات،نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌نده به‌ڵكو نووسه‌ر زۆر وریایانه بۆ هه‌ر به‌شێك له‌گه‌ڵ هه‌ر ناونیشانێك وته‌یه‌كی داناوه كه گونجاو و ڕێك له گه‌ڵ بابه‌تی سه‌ر به‌و ناونیشانه دێته‌وه و تێهه‌ڵكێشی كردوون.نووسه‌ر له ڕۆمانه‌كه‌یدا به كورتی و به پڕی توانیویه‌تی باسی لایه‌نێكی ڕۆژانی كه‌وتنی كۆماری كوردستان،و دروستبوونه‌وه‌ی شۆڕش و نسكۆ و هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی شۆڕشی نوێ و ڕاپه‌ڕین و شه‌ڕه‌كانی براكوژیی ساڵی نه‌وه‌ده‌كان بكات و بیهێنێته ناو ڕۆمانه‌كه‌یه‌وه،هه‌روه‌ها له یادیشی نه‌چووه زوڵم و زۆری سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عسی و دڕنده‌یی ڕژێمه‌كه و سڵ نه‌كردنه‌وه‌ی له هه‌موو كارێكی دڕندانه و نا مرۆڤانه دژ به گه‌لی كورد بخاته ڕوو و نووسه‌ر زۆر به ساده‌یی و زمانی خه‌ڵك به بێ درێژ دادڕی و به سه‌لیقه‌یه‌كی ورده‌وه زۆر جار وه‌ك خوێنه‌ر به دوای چیرۆكه‌كان و نهێنیییه‌كاندا ده‌گه‌ڕێت و زۆر جاری تریش وه‌ك خۆی ده‌ڵێت وه‌ك گێڕه‌ره‌وه‌یه‌كی هه‌موو شتزان،ڕووداوه‌كان شیده‌كاته‌وه‌و نهێنییه‌كان ئاشكرا ده‌كات،به‌وه‌شه‌وه ناوه‌ستێت له باسی(شاناز)دا كه تاقه كچی (مام سیامه‌ند)ه‌و لای باوكی ماوه‌ته‌وه و شووی نه‌كردووه،هه‌ر چه‌نده وه‌ك باوكی نهێنییه‌كانی ژیانی نادركێنێت،به‌ڵام نووسه‌ر بۆ خۆی وریایانه چیرۆكێكی تراژیدیی وای بۆ ده‌هۆنێته‌وه كه پڕاوپڕبێ بۆ ئه‌و دڵه‌ڕاوكێ و خه‌یاڵ ڕۆیشتن و ڕق لێبوونه‌وه‌ی بێت كه له پیاو هه‌یه‌تی.ئه‌م ڕۆمانه‌ی كاك(سابیر ره‌شید)كارێكی ئه‌ده‌بیانه‌ی جوانه كه له ڕێگه‌یه‌وه پێمان ده‌ڵێت جه‌نگ و شۆڕشه‌كان چه‌نده مالوێرانیی ده‌هێنن هێنده‌ش ناخی كۆمه‌ڵ و تاكه‌كانی هه‌لا هه‌لا ده‌كه‌ن و له كاتی فه‌رمانڕه‌وایی سته‌مكاره‌كاندا خه‌ڵكانێك چۆن ده‌بنه دارده‌ستی و چۆن له پێناوی پاره‌و پله‌و پایه‌دا ئاكارو مۆرالیان له ده‌ست ده‌ده‌ن و هه‌ندێك ده‌بنه ده‌وڵه‌مه‌ند له سه‌ر حسابی خوێن و ژیانی كه‌سانی دیكه،هه‌ر وه‌ك شۆڕشه‌كانیش به جۆرێكی دیكه ده‌بنه په‌یژه‌یه‌ك كه زۆر جار كه‌سانێكی ناشایسته به سه‌ر كه‌سانی شایسته‌دا پێیدا هه‌ڵده‌گه‌ڕێن و قوربانییه ڕاسته‌قینه‌كان په‌راوێز ده‌خرێن و هه‌ندێكی دیكه‌ش ده‌توانن به ناوی شۆڕشه‌وه به‌ری ره‌نج و تێكۆشانی دڵسۆزه‌كان بخۆن،باس له‌وه ده‌كات له شه‌ڕی برا كوژیدا چۆن برا ده‌ستی ده‌چێته خوێنی برای خۆی و برایه‌ك ده‌بێته گورگ و برایه‌كی دیكه ده‌بێته نێچیره‌كه‌ی،چیرۆكی (شاناز)یش هه‌ر چه‌نده دروستكراوی نووسه‌ری ناو ڕۆمانه‌كه‌یه،به‌ڵام چیرۆكێكی واقیعییه و له‌م كۆمه‌ڵگه داخراوانه‌ی ئێمه‌ی خۆر هه‌ڵاتیدا به چه‌ندین ڕه‌نگ و فۆرم دووباره و چه‌ند باره ده‌بنه‌وه.به‌ڵام به شێوه‌یه‌كی گشتی ئه‌م ڕۆمانه،یه‌كێكی تره له‌و ڕۆمانانه‌ی كه له ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌دا نووسراون سه‌باره‌ت به رووداوه‌كانی ژیانی كورد به تایبه‌ت له باشووری كوردستان و برێك ئازادانه‌و ئازایانه له ده‌رگای زۆر ئازارو كۆژان و نهێنی داوه، پێشتر زۆرجار باس ده‌كرا كه ڕۆماننووس و چیرۆكنووسان كه‌مته‌رخه‌من له نووسینی خه‌م و ئازاری میلله‌ته‌كه‌مان له شێوه‌ی ڕۆمان و چیرۆكی درێژ كه هیچیان كه‌متر نه‌بێت له وانه‌ی له جیهاندا له باره‌ی رووداوه مێژووییه‌كانیان نووسراون،به‌ڵام به نووسینی ئه‌م ڕۆمانه‌ی(سابیر ره‌شید)و چه‌ند ڕۆمان و چیرۆكێكی دیكه ده‌كرێت بتوانین بڵێین،خه‌ریكه نووسینی ئه‌ده‌بیمان بێبه‌ش نه‌بێت له‌و جۆره ڕۆمان و چیرۆك و ده‌قانه‌ی كه ده‌توانن ڕۆژێك وه‌ك كارێكی ئه‌ده‌بی ناوازه بچنه خانه‌ی ئه‌ده‌بیاتی دوای جه‌نگ و دوای كاره‌ساته مێژووییه‌كان،هه‌ر وه‌ك ئه‌و ڕۆمان و شاكارانه‌ی دیكه‌ی دنیا كه له هه‌ردوو جه‌نگی یه‌كه‌م و دووه‌می جیهانی و دوای ئه‌و دوو جه‌نگه و چه‌ندین ڕووداو و كاره‌ساتی دیكه‌ی جیهاندا نووسراون،یان ئه‌وانه‌ی له دوای جینۆسایدی ئه‌رمه‌ن و هۆلۆكۆستی جووه‌‌كان و چه‌ندین قه‌یرانی دیكه‌ی مێژووییدا نووسراون.
ئاماده‌کردنى: تاڤکه محه‌مه‌د له‌گه‌ڵ ساڵیادی کردنه‌وه‌ى (وێب سایتی GALAWEZH.COM) کتێبێکی نۆی به‌زمانی عه‌ره‌بی به ناونیشانی" کلاویز وفاعلیه إلابداع الادبی"له نووسینی ڕۆژنامه‌نووس (ژینۆ عه‌بدولڵا) به‌زمانی عه‌ره‌بی بڵاو کرایه‌وه. له‌م به‌رهه‌مه‌دا بێجگه له‌وه‌ی بیۆگرافیایه‌کی ته‌واووی بواری ئه‌ده‌بی و سیاسی خاتوو گه‌لاوێژی خراوه‌ته ڕوو، هاوزه‌مان چه‌ند توێژینه‌وه‌یه‌کیش له خۆده‌گرێت ده‌رباره‌ی ئه‌ده‌بیاتی گه‌لاوێژ له دیدی ئه‌کادیمی و نووسه‌ران و ئه‌دیبانه‌وه. له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى (ژینۆ عه‌بدولڵا) نووسه‌ری کتێب وبه‌ڕیوبه‌ری وێب سایتی (GALAWEZH.COM) ئاماژه‌ی به‌وه‌دا، به‌رده‌وام نووسه‌ران و ئه‌دیبان و توێژه‌رانی عه‌ره‌ب به‌حوکمی ئه‌و په‌یوه‌ندیه ئه‌ده‌بیه‌ی له‌گه‌ڵ خاتوو گه‌لاوێژدا هه‌یان ده‌یانوویست زانیاریان هه‌بێت به زمانی عه‌ره‌بی ده‌رباره‌ی بیۆگرافیاو شێوازو ته‌کنیکی نووسینی و ئه‌و به‌رهه‌مه ئه‌ده‌بیانه‌ی هه‌یه‌تی، هه‌ربۆیه ئه‌م به‌رهه‌مه بۆ خوێنه‌رانی عه‌ره‌ب نووسراوه.
(بەرهەم جەلال) یه‌کێکه له هونه‌رمه‌نده لاوه‌کانى شارى هه‌ڵه‌بجه‌ى شه‌هید، پاش کۆچکردنى بۆ ولآتى فه‌ره‌نساو مانه‌وه‌ى وه‌ک په‌نابه‌ر له‌و وڵاته ، ده‌ستبه‌ردارى کاره هونه‌ریه‌کانى نه‌بووه‌و له نوێترین کاریدا به‌شدارى له نمایشێکى شانۆیدا ده‌کات به‌ناونیشانى (ئێگزیل exils) ئه‌م به‌رهه‌مه هونه‌ریه، لە دەرهێنانی (marie heene ain ماریلێن ئاین) و لةلايان هه‌ریه‌که له (بەرهەم جەلال، کامی کویزینیێ، کلوێ دێبۆرد وە چەند ئەکتەرێک وەک کۆرس) كارى نواندنی بؤ كراوة. ئه‌م کاره بابەتێکى سیاسی کۆمەڵایەتیه‌و، ناوەڕۆکه‌که‌ى باس له بارودۆخی کۆچبەرانی جەنگ و پەنابەرێتی ده‌کات، جۆری شانۆکه هونه‌رى شانۆی هاوچەرخی گۆرانیه، کە بۆ ئەمجۆڕە شانۆیە مەرجە ژەنیارو گۆرانیبێژ و ئەکتەربیت لەهەمان کاتدا، ئەمشانۆیە لەسەر تەختەی شانۆی (ئسپاس جیرار فیلیب) لە ڕۆژانی( ۹ و ۱۰) ی نۆڤەمبەر نمایش کراوە لە (۲٤)نۆڤەمبەر لەسه‌ر تەختەی شانۆی بەناو دارستا (TFFO) دوباره نمایش کراوەته‌وه. چەند ڕۆژنامەیەکی بەناوبانگی ئەم هەرێمە لەسەریان نوسیوەو سەرنجی تایبەتیان هەبوە لەسەر دەرهێنەر وە نواندنێ دوان لە ئەکتەرەکان (بەرهەم جەلال و کامی کویزینیێ)و بە خاوەنی موزیکی جیاواز و تایبەت ناوبراون.
سازدانی: نوا چارنی وەرگێڕانی: ئەژین باجەڵان ڕۆماننووس و شاعیر و چیرۆکنووسی کەنەدی مارگرێت ئەتوود خاوەنی چەندین خەڵات و بڕوانامەی ڕێزلێنانە لە درێژایی مێژووی کارکردنی، هەروەها براوەی خەڵاتی مان بۆکەری بریتانی بووە لە ساڵی ٢٠٠٠ بە ڕۆمانی (بکوژە کوێرەکە)، لە ڕێگەی ئەم گفتوگۆیەوە زیاتر ئاشنای ڕۆتینی ڕۆژانەی ئەم نووسەرە دەبین. چارنی: باسی ڕۆتنی بەیانیمانەی خۆتمان بۆ بکە. ئەتوود: خۆشبەخت دەبم گەر ڕۆتینێکی بەیانیمانەم هەبێت! بەڵام با وا خۆم دەرخەم کە هەمە، ئەو کات بەیانی بەخەبەردەبوومەوە، نانی بەیانیم دەخوارد، کۆفیەکم دەخواردەوە، پاشان بەرەو نهۆمی دووەم سەردەکەوتم، بۆ ئەو ژوورەی لێی دەنووسم، ئینجا دادەنشتم بە سپی کردنەوە ئەوەی ڕۆژی ڕابردوو نووسیومە. چارنی: ئایا هیچ شتێکی تایبەت یان نا ئاسایی هەیە لەو ژوورەی تێیدا دەنووسی؟ ئەتوود: زۆر جار من لە شوێنە نابم کە تایبەتە بە نووسین، بۆیە پێم وانییە کە شتێکی نائاسایی تێدابێت، تەنها ئەوەیە کە پڕە لە کتێب و دوو مێزی تێدایە. یەکێکیان کۆمپیوتەرێکی لەسەرە بە بێ ئەوەی ئینتەرنێتی هەبێت، دووەمیشیان بە هەمان شێوە کۆمپیتەرێکی لەسەرە بەڵام ئەمەیان ئینتەرنێتی هەیە، دەتوانێت درک بە مەبەستەکەم بکەیت! چارنی: پێویستت بە چی دەبێت بۆ ئەوەی هەست بەوە بکەیت کە ڕۆژێکی پڕ لە نووسینی بەسوود تێپەڕکردبێت؟ ئەتوود: باشە، زۆرجار بریتی دەبێت لە ژمارەیەکی دیاریکراو لە وشە، لەنێوان هەزار بۆ دوو هەزار. چارنی: ئەو خوو یان نەریتە تایبەتەی خۆت چییە؟ ئەتوود: نازانم ئەمە خووە یان خۆ بە زۆرزانە، زۆر جار کە دەست دەکەم بە نووسینی کتێب بە دەستنووس دەست پێدەکەم، پێم وایە کە ئەمە خووە، زۆریشم حەز لە نووسینە بە پێنوسی مرەکەبدار، ئەو ڕێگەیەیی تێیدا مرەکەبەکە دەکەوێتە سەر پەڕە سپییەکە دەمورژێنێت. چارنی: ئەگەر خوێنەرێک ویستی کتێبێکت بخوێنێتەوە، ئاشنای کتێبەکانیشت نەبوو، چی بۆ پێشنیار دەکەی بخوێنێتەوە لەو پەنجا کتێبەی کە نووسیوتن، بۆچی؟ ئەتوود: سەرەتا با بپرسین ئەو ج جۆرە خوێنەرێکە کە باسی دەکەین. ئەگەر گەنج بوو، ئەوە دەبێت بە (ئۆریکس و کریک) دەست پێبکات. ئەگەر کچێکی گەنجیش بوو، ئەوە با (چیرۆکی کەنیزەکە) بخوێنێتەوە. ئەگەر خوێنەرەکەش بە تەمەنبوو و گرنگی بە میژوو بدات، پێشنیاری (تاوانبار) یان (بکوژە کوێرەکە)ی بۆ دەکەم. ئەگەر یەکێکش بوو ئارەزووی خوێندنەوەی شتی زۆر کورتی کرد، ئەوە هەر یەکە لە کتێبە کورتەکانی بۆ پێشنیاردەکەم. ئەگەر لەمەش کورتتری ویست، ئەوە دەتوانن (ئێسکە باشەکان) یان (تاوانی کوشتن لە تاریکییدا) یان هەرکام لەو کورتە چیرۆکانەی بۆ پێشنیاردەکەم. ئەگەریش ئارەزووی خوێندنەوەی شیعریان هەبوو، دەتوانن (هۆنراوە هەڵبژاردەکان) یان (چرای ماڵە سووتاوەکە) یان (دەرگە) بخوێننەوە. چارنی: لەنێو هەموو ئەو کتێبانە، کتێبێکی تایبەتت هەیە؟ ئەتوود: گەر هەمبووایە، هەرگیز پێتم نەدەگوت. چارنی: باسی ڕۆتینی نووسینمان بۆ بکە، چۆن بیرۆکەی کتێبەکەت و گرێکەیت بۆ دێت، پێش ئەوەی دەست بە نووسین بکەی. ئایا حەز لە پلاندانانی پێشوەخت دەکەی بۆ کتێبی داهاتووت، یان وازی لێ دەهێنی خۆی وەکو لافاو بۆت بێت؟ ئەتوود: بە بێ هیچ پلانێک، تەنها بڕۆ نێو چیرۆکەکە، بازبدە بۆ ناوی وەکو چوون بۆ مەلەوانی. چارنی: ئەدەبی کەنەدی چییە؟ ئەتوود: لق و پۆپی زۆر بۆ دەرچووە، بەڵام با لە ڕەوانگەی خۆمانەوە بڵێین (ئەگەر نووسەر خۆی بە ئەمریکی دەرنەخات، ئەوانیش زۆر جار وا دەکەن) کە هەرگیز هەست بەوە ناکات کە وڵاتەکەی خاوەنی هێزێکی ئیمبریالی مەزنە، چونکە لە ڕاستیدا کەنەدا خاوەن هێزێکی مەزن نییە. چارنی: چی وات لێدەکات پێبکەنیت؟ ئەتوود: وەڵامێکی کورت بۆ ئەم پرسیارە نییە، لەوانەیە شتە هیچەکان بێت! چارنی: ئایا هیچ نوشتەیەکت هەیە؟ ئەتوود: لەسەر ئەو کتێبانە نادوێم کە خەریکی نووسینیانم. چارنی: چی وات لێدەکات بگریت؟ ئەتوود: بە خوڕ دەگریم لە کۆتایی فیلم و کتێبە خەمگینەکان، من گەمژەم. چارنی: ئەگەر لە توانات هەبوو مردوویەک بگەڕێنیتەوە ژیان، ئەوە کێ دەبێت و بۆچی؟ ئەتوود: تەنها یەکێک؟ ئۆۆە، ناتوانم یەکێک هەڵبژێرم. چەندین مردوو دەناسم بە گەڕانەوەیان بۆ ژیان خۆشحاڵدەبم. لە لایەکی تریشەوە، کەسانێک دەناسم خۆشحاڵ نابم بە گەڕانەوەیان. چارنی: دەتەوێت چی لەسەر کێڵەکەت بنووسرێت؟ ئەتوود: ئەمە دەتگەیەنێت بەو پرسیارەی ئاخۆ کێڵم دەوێت یان نە. چارنی: ڕاستە. ئەتوود: ڕەنگە بمەوێت درەختێک وەدەستبهێنم. چارنی: جۆرێکی دیاریکراو لە درەخت هەیە؟ ئەتوود: هێشتا بڕیارم نەداوە، بەڵام بزوتنەوەیەک هەیە بۆ (ناشتنی سروشتی) ئەویش ئەوەیە کە لە جیاتی ئەوەی کێڵت بۆ دانێنن، دەتوانیت لە زەوی بنێژرێیت پاشان درەختێک وەدەستبهێنیت لەسەرت بچێنرێت، وابزانم دەتوانین لافیتەیەکی بچووکمان هەبێت لەسەر ئەو درەختە ئاماژە بە ناومان بکات. سەرچاوە/http://www.versopolis.com/interview/292/how-i-write-margaret-atwood
دڵشاد عەبدوڵڵا نەخشەکەی لەسەر مێزی بەردەمم دانا بە پەنجەی ناسکی هێمای بۆ بازنەیەکی سوور کرد، ئێرە شوێنی مەبەستە، پراگ. کچێک، لە کۆمپانیای دریم بۆ گەشتوگوزار هەوای سارد پێستی ڕوومەتی هێند تەنک کردووە بە هەناسەی گەرم دەخوسێتەوە وەک نانی تیریی. پراگ! لە دڵی ئەو کەسەی بۆ جارێک دەیبینێ دەمینێ تا ئەبەد ئەو دێڕە شیعرەی یارۆسلاف سێفرتم هاتەوە یاد. وەک بازرگان! بیر لە دەستکەوت و مایە بکاتەوە چ شوێن زۆرترین گەوهەری تێدایە ئەوێ دڵاوایە. پراگ! وەک ئۆرگۆنێک لە پشووی نێوان ژەنیندا وەستابێ پەنجەی ژەنیار بەسەر تەختەی نۆتەکان شۆڕبووبێتەوە بۆ سەرلەنوێ ژەنینی تر، شەو و ڕۆژی. نووستن چەند ساتێکی کورتە، مۆسیقا درێژترینە. پراگ! لە خەوێکدا دەیبینم نەخەوتووم باخچەیەکە لە گوڵێکدا، زەمەنێکە لە چرکەیەک چرکەی سەما، سەما لە ناو پاس، لە کلێسا، بەدەم ڕێگاوە. هەمیشە خەونەکان بۆ شوێنێک دەمانبەن ڕێگای گەڕانەوەی نەبێ. وەک کەسێک تەماشای ئاوێنە بکا و شتێک ببینێ لە ڕووی پێشتر نەیدیبێ، مایەی ترس بێ، یان هەورێک دابکا و نەزانێ دەیکا بە لافاو. شەوێک، لە باڕێکی خوار پردی چارلس دەمخواردەوە چەند هەنگاوێک دوور لە مۆزەی کافکا کەسێک بێ ئەوەی ڕوخسەت بخوازێ، کەسێک! پێشتر لە کتێبێک لەناو کتێبەکان دیبووم، گریگۆری سامسا. پەنجەی خستە سەر سەعاتە گەورەکەی پراگ بە ئاراستەی پێچەوانە خولاندیەوە تا گەیشتە ١٩١٥ کە پەنجەی هەڵگرت میلەکان بوون بە فڕفڕۆک وردەوردە مەسکەکان لادران لە ڕوو، بازرگانی چی؟ لە وڵاتی مردووەکاندا هەر بازاڕی مردن گەرمە بەخۆمم وت. کە ویستم هەستم قاچەکانم تێک ئاڵان وەک سیسرکەیەک پەلەپەل ڕابکا بۆ ناو زێراب چرکەچرکی سەعاتە گەورەکە دوام کەوتبوو. ٢٠١٨
ڕێباز محه‌مه‌د جه‌زا قورسه باسی شانۆ بکه‌ین له کوردستان به‌بێ ئه‌وه‌ى تێبگه‌ین کێشه‌ى چییه؟ له‌به‌رئه‌وه‌ى شانۆ به یه‌کێک له‌ماناکان قوڵبونه‌وه‌یه له هه‌موو ئه‌و پێشگریمانه و پێشمه‌رجه ناڕاسته‌وخۆیانه‌ى له‌ناو فه‌لسه‌فه‌ى جوانیدا کارده‌که‌ن، ئه‌مه‌ش خۆى هۆکارێکه و له ڕیزى بیرلێنه‌کراوه‌کاندایه و زۆرێک له مامۆستایان و شانۆکارانى له دۆزه‌که دوورخستووه‌ته‌وه و نه‌بوه‌ته په‌خشکه‌ره‌وه‌ى گومان به‌سه‌ر که‌ره‌سته‌و بابه‌ته جیاوازه‌کانى ئه‌وهونه‌ره دا. هه‌رله به‌ر ئه‌وه‌شه به‌م شێوه‌یه له‌م باسه ده‌دوێین وه‌کو ئه‌وه‌ى ( کێشه)یه‌کى فه‌لسه‌فیه‌و پێویسته خوێندنه‌وه‌ى بۆ بکه‌ین چونکه (جوانى) خۆى یه‌کێکى تره له‌و دۆزه گرنگانه‌ى که له‌ناوشکاراندا به مسقاڵ نایدۆزینه‌وه چ جاى ئه‌وه‌ى بمانه‌وێت په‌خشی بکه‌ینه‌وه به‌سه‌ر بینه‌ران و خوێنه‌رانى شانۆدا، ئه‌ڵبه‌ته مه‌به‌ستیشم له کێشه دوره له‌مانا سایکۆلۆجیه رۆژانه‌ییه‌که‌ى به‌ڵکو لێره‌دا کێشه وه‌کو که‌ڵکه‌ڵه‌یه‌کى (ئیستاتیکى) و خاوه‌ن نۆرم و به‌هاى جوانى و پێگه‌ى هونه‌ریه . به‌ڵێ کارکردن له‌سه‌ر هه‌ر گریمانێک واتا کارکردن له‌سه‌رفه‌لسه‌فه و هزر.. گرفته‌که‌ش ئه‌وه‌یه له سه‌ره‌تاى کێشه‌کاندا که په‌یوه‌سته به‌م هونه‌ره‌وه "شانۆ"، زۆر به‌ڕوونى گومانى (شانۆییانه)له‌سه‌ر هه‌ر ڕووداو و پێشهاتوو گریمانه‌یه‌ک ده‌رده‌خه‌ین.. وه‌کو "هایدگه‌ر"ده‌ڵێت :"مرۆڤ له‌و شوێنه‌دا ده‌دوێ که به‌زمان، وه‌ڵام ده‌داته‌وه" له‌به‌ر ئه‌وه پێویسته له(شانۆ)دا به‌دواى نهێنیه‌کاندا بگه‌رێین و له‌وانه‌ش له‌ڕووى ئیستاتیکى و به‌ها فه‌لسه‌فى و فیکرى ومه عریفیه‌کاندا. وه‌کو چۆن "هرمان بروگ "ڕاى وایه :"ئه‌وه‌ى (.. ) که هیچ نادۆزێته‌وه، له‌دیدى ئه‌ودا بێ ئه‌خلاقانه‌یه. ده‌مه‌وێت بڵێم ده‌شێت (شانۆ) شێوه‌یه‌ک بێت له‌شێوه‌کانى یاخى بوونى جوانى، ئه‌گه‌ر زمانى (ئیکۆ) به‌کاربهێنین ده‌ڵێین (شانۆ) بۆخۆى چێژ له‌و ناو نانه بێ سنوره وه‌رده‌گرێت و ته عبیر له جیهانێکى هه‌لاهه‌لا ده‌کات، ده‌کرێت هه‌مان زمانى ئه‌و بیریارانه‌ش بۆ(شانۆ) به‌کاربهێندرێت. به‌م پێوه‌ره (شانۆ) ده‌چێته ئه‌م خانه‌یه‌وه که چاره‌سه‌رکردنى لاى شانۆکار ته‌نهاو ته‌نها له‌ڕێى نمایشه‌وه ده‌بێت وئا ئه‌مه خۆى شێوه‌یه‌کیشه له خۆ هاوشێوه‌کردن به‌و ئازارو نه‌خۆشیه‌ى ناوشانۆکارانى کوردستان، چونکه ژیان له‌م پنته نامه‌عریفیه‌دا، گومان و دوودڵیه‌کانى دونیاى تازه به جۆرێک ئالوده‌مان ده‌که‌ن که له‌گه‌ڵ چاوه‌ڕوانى و دڕدۆنگى و قه‌له‌قیه‌کاندا ماناکان پڕو ته‌ژى ده‌بن له ئالوده‌یی و که‌متر به‌ره‌و حه‌قیقه‌تى شته‌کان ده‌چین. "سوکرات" وته‌نى: "مه‌عریفه‌ى چێتى مه‌عریفه‌ى حه‌قیقیه ". له‌م روانگه‌یه‌شه‌وه "نمونه‌ى ئایدیا" یاخود "وێنه "حه‌قیقه‌تى هه‌مه‌کى هه‌بووه‌کانه به‌کردار وبونیان ده‌ره‌کین . که‌واته نزیکبوونه‌وه له‌و وێنه‌یه‌و پیشان دانى ئه‌تمۆسفێرێکى سایکۆلۆجى تێکه‌ل به فه‌زاى سروشتى نزیکمان ده‌کاته‌وه له یه‌قین ، زۆریش پێویستى به‌هه‌ستى ڕاسته‌وخۆ هه‌یه که‌وا ده‌کات به‌ته‌واوه‌تى نیشته‌جێ ببین له‌ناو ڕووداوو کرداره‌کاندا . چونکه به‌رهه‌مى هونه‌رى ده‌مانباته ناخى خۆیه‌وه، ئێمه ئاگامان له‌ناخى خۆمان نامێنێت. رۆڵى ئێمه وه‌کو شانۆکاران و ئه‌کادیمسته‌کانى ئه‌و بواره ئه‌وه‌یه که زانیارى خۆمان له‌وشته‌ى که‌له‌زماندا گوزه‌رده‌کات قوڵتر بکه‌ینه‌وه، بیرۆکه‌ى بێ گیانى زانیاریه‌کان ڕه‌خنه بکه‌ین، ئاڵۆزى له‌به‌ر چاو نه‌هاتوو له‌جه‌رگه‌ى زماندا ئاشکرابکه‌ین. وه‌کو چۆن له‌یۆنانى کۆندا جوانییه‌کان ده‌نگى خواوه‌ند بوون (لۆنجینیۆس) نووسه‌رى کۆنى گریکى له‌وکتێبه‌ى به‌ناونیشانى "له‌باره‌ى جوانیه‌کان- عن الرائع"دا ده‌نووسێ:"جوانیه‌کان سۆزێکن بۆخواوه‌ند، خواوه‌نده‌کان به‌ره‌و پاکیمان ده‌به‌ن، به‌ره‌و ناخ، به‌ره‌و حه‌قیقه‌ته خواوه‌ند ئامێزه‌کان، ده‌بێت ئه‌وه‌ش باش بزانین لایه‌نگرى "ئیستاتیکاى موتڵه‌ق"به‌مه‌عناى دابڕان له‌هه‌لومه‌رجه مێژوویى و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان نیه، چونکه ئه‌و هه‌لومه رجانه ئه‌م چێژه ستاتیکیه دیارى ده‌که‌ن که شانۆ له‌کوردستان ده‌ردارى ئه‌و نائاماده‌ییه مه‌عریفیه‌و ئه‌و کاره‌ساته‌یه که له‌ئێستادا پیایدا تێپه‌ڕده‌بێت.
جــــــه‌واد حـــــــه‌یده‌ری ئه‌ریک فرۆم ئه‌ڵمانی ده‌ڵێت:هه‌ر که‌سێک حه‌زی لێیه که شوناسێکی تایبه‌ت به خۆی هه‌بێت، هه‌ر بۆیه هه‌وڵده‌دات که خۆی بدۆزێته‌وه و خۆی بناسێ بۆ ئه‌وه‌ی جێگه و پێگه‌ی خۆی له‌ناو کۆمه‌ڵگادا بزانێ و ببێته که‌سێکی نموونه. که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب دوو گه‌نجی ناو ڕۆمانه‌که‌ش هه‌مان ئامانجیان هه‌یه. گابۆڕ ڕۆمانێکی تری سه‌ید قادری هیدایه‌تی نووسه‌ری بۆکانییه. ڕۆمانێک که ده‌توانین بڵێین ئه‌ده‌بی نارٍه‌زایه‌تی، ئه‌ده‌بی به‌ره‌نگاری، یان به‌شێوه‌یه‌کی تری ئه‌ده‌بی به‌رگری. سه‌ر له‌به‌ری ئه‌م ڕۆمانه باس له پرسێک ده‌کات که ئه‌ویش پرسی " شوناس" (هویت) ده‌کات که تێیدا دوو کوڕ که له‌ڕاستیدا ده‌توانین بڵێن نوێنه‌ری کۆمه‌ڵگان هه‌وڵوه‌دای شوناس و کلتوور و زمانی خۆیانن . ڕۆمانی گابۆڕ پرسی ناسنامه و شوناسی پارچه‌یه‌کی کوردستانه له‌کۆتایی سه‌ده‌ی بیسته‌م و سه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیست و یه‌کدا که نه‌وه‌یه‌ک یان نه‌ته‌وه‌یه‌ک هه‌ڵواسراوه له‌نیًوان ڕابردوویه‌کی ون و داهاتوویه‌کی لێڵ. که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب دوو کورٍِه کوردی شاری بۆکانن که سه‌ره‌تا له یاری تۆپێنه‌وه ده‌ستیان پێکرد، گه‌نجانێک که ته‌نانه‌ت پاره‌ی کڕینی تۆپێکیان نه‌بوو، دوای کڕینی تۆپیش مه‌قه‌ره‌که‌ی پاسداره‌کان ڕیًگه ناده‌ن له‌ناو مه‌یدانه‌که‌دا تۆپێن بکه‌ن به‌هۆی ئه‌وه‌ی که مه‌یدانی یارییه‌که له ته‌نیشت مه‌قه‌ری ئه‌وانه. له‌ڕێگه‌ی دۆزینه‌وه‌ی بابه‌تێکی کوردی، هه‌ردوو گه‌نجه‌که خولیای زمانی دایکی خۆیان ده‌بن و دواتر به قه‌رز کتێبی هێمن موکریانی و هه‌ژار موکریانی ده‌کڕن و قۆناغێکی تری ژیانیان ده‌ستپێده‌کات و ئه‌ویش قۆناغی قه‌یرانی شوناسه. که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب به دوای، ئه‌وان گه‌ڕه‌که خۆیان و نه‌ته‌وه‌که‌یان بناسن و له‌و هه‌موو غه‌در و سته‌مانه ڕزگاریان بێت. له ڕاستیدا که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب نوێنه‌رانی کۆمه‌ڵگایه‌کن که له‌نێوان دووناسنامه‌ی جیاواز به‌سه‌ر لێشێواوی ماونه‌ته‌وه، له‌و کۆمه‌ڵگایه به هه‌زاران که‌ریم و عه‌بدولموته‌للیب ده‌ژین، عه‌بدولموته‌للیب که‌یفی به ناوه‌که‌ی خۆی نایه و ده‌یه‌وێ ئه‌و ناوه دوور و درێژ و ناکوردییه‌ی له‌کۆڵ بێته‌وه و ته‌نانه‌ت به دزی باوکییه‌وه ده‌ستکاری ناسنامه‌که‌ی خۆی ده‌کات که دواتر کێشه‌شی بۆ دروستده‌کات. ئه‌ویش ده‌یه‌وێت وه‌ک هێمن موکریانی ناوه دوور و درێژه‌که‌ی له‌کۆڵ خۆی بکاته‌وه .ڕۆمانی گابۆڕ ڕۆمانی هیوا و ئاواته‌تیشه، ئومێدبه‌خشه بۆ گه‌نجان که ده‌توانن له‌ڕێگه‌ی خۆ وشیارکردنه‌وه و خۆناسین به‌ره‌نگاری غه‌در و چه‌وسانه‌وه ببنه‌وه و ئه‌م به‌ره‌نگارییه‌ش له ناسینی شوناسه‌وه ده‌ستپێده‌کات. ڕۆمانی گابۆڕ گوزارشت له کۆمه‌ڵگایه‌کی تا سه‌ر ئێسقان پۆلیسی ده‌کات که تێدا ته‌نانه‌ت یاریکردنی تۆپێنیش ده‌بێت له‌سه‌ر مۆڵه‌ت و ئیجازه‌ی به‌رپرسانی سه‌ربازی بێت. له‌و ڕۆمانه‌دا به‌ڕاستی گه‌مه‌ی زمانی کراوه و هه‌رکام له ڕۆڵگێڕه‌کان به شێوازی و ئوسلوبی خۆیان ده‌دوێن بۆ نموونه ننه عه‌جه‌م که پیرێژنێکی تورکه( له موکریان به تورک ده‌ڵێن عه‌جه‌م) ئه‌و ژنه به کوردێکی ده‌ستوپێ شکاو قسه ده‌کات و نووسه‌ر به‌هه‌مان شێوه‌ی ننه عه‌جه‌م وشه‌کانی به‌کارهێناوه .دیالۆگ له ڕۆمانی گابۆڕدا زۆر به هێز و پاراو و به‌جێ و ڕێیه، ئێمه له‌ڕێگه‌ی دیالۆگه‌کانه‌وه که‌سایه‌تی ناو ڕۆمانه‌کان ده‌ناسین، هه‌ر ئه‌و دیالۆگانه که فه‌زامان بۆ ده‌رده‌خات له‌به‌ری ئه‌وه‌ی که وه‌سفی بکات، نیشانی ده‌دات. دیالۆگی زیادی و بێ که‌ڵک له‌و ڕۆمانه‌دا نابیندرێت.زمانی رٍۆمانه‌که، زۆمانێکی کوردی په‌تی و پاراو و شیرین و بێ گرێ و گۆڵ، رسته کورت و پوخت و پڕمانا، دیالۆگ ڕێک و ڕه‌وان، گۆشه‌نیگا سالم و بێ عه‌یب.
سەنگەر زراری خوێندنەوە بزووێنەری سەرەكی عەقڵی هەر كۆمەڵگایەكە، ئەگەر بمانەوێ كۆمەڵگایەكی پێشكەوتوو و شارستانی دروست بكەین، دەبێ بەر لە هەموو شتێك كەسانی خوێنەر دروست بكەین، (خوێنەر بەو مانایەی شەونخوونی بەدیار كتێبەوە بكات، نەك ئەو خوێندەوارییەی لە قوتابخانەوە فێری دەبین). بۆ جووڵاندنەوەی ئەم عەقڵەش دەبێ لە بەردی بناغەی یەكەمەوە دەست پێ بكەین كە تاكە، واتا پێش هەموو شتێك دەبێ تاكی خوێنەر دروست بێت، بۆ ئەوەی ببێتە بنەڕەتێك بۆ دروستبوونی كۆمەڵگایەكی خوێنەر، لێرەشدا پرسیارە جەوهەرییەكە ئەوەیە: چۆن تاكێكی خوێنەر دروست دەكەین؟ بێگومان ڕێگای جۆراوجۆر هەیە بۆ دروستكردنی خوێنەر، كە باسكردنیان درێژە دەكێشێ و لێرەدا ئەو دەرفەتە نییە، بەڵام بە بۆچوونی من سەرەكیترین و كاریگەرترین ڕێگا ئەوەیە، كە لە ڕێگای دایك و باوكانەوە بێت، دایك و باوك دەتوانن هاندەری سەرەكی بن بۆ ئەوەی منداڵەكانیان خوێنەر دەرچێت، ئەگەر منداڵ چاوبكاتەوە و لە منداڵییەوە ببینێ لەپاڵ هەبوونی سەلاجە و تەلەفزیۆن و كانتۆر، لە سووچێكیش كتێبخانەیەك دانراوە (با بچووكیش بێت)، ئەگەر منداڵ ببینێ كاتێك باوكی دەگەڕێتەوە لە دەستێكی عەلاگەی پرتەقاڵ و مۆز و دەسكە كەوەر و كەرەوز هەیە و دەستەكەی دیكەی كتێبە، یان كاتێك دایك دەگەڕێتەوە، لەگەڵ جلوبەرگ و كەلوپە جوانكارییەكانی، زەرفێكیشی پێیە كە كتێبێكی تێدایە، ئەوكاتە منداڵەكە هەست بەوە دەكات كە دیارە كتێبیش بەقەدەر خواردن و كەلوپەل و پێدایستییەكانی دیكە گرنگە، لێرەوەش بەهای كتێبی بۆ دەردەكەوێ و هۆگر و شەیدای دەبێت و خۆنەویستانە پەڕەكانی هەڵدەداتەوە و دواجار فێری خوێندنەوە دەبێت، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر كتێب لە ماڵەوە نەبینی و دواتریش چووە قوتابخانە و تەنیا كتێبە ڕەزاقوڕس و بێزەوقەكانی قوتابخانە ببینێ، ئەوا نەك هەر كتێبی خۆش ناوێ، بەڵكو ڕقێكی ئەستووریشی بەرامبەر كتێب بۆ دروست دەبێ، چونكە بەداخەوە وەكو دەزانین قوتابخانە و مەنهەجەكانی خوێندن لەم وڵاتە، بەهیچ جۆرێك هاندەری خوێندنەوە نین. بەهەرحاڵ.. هەرچەندە كولتووری خوێندنەوە و دروستكردنی خوێندنەوە لە قۆناغی زووی منداڵی، هێشتا لای ئێمە زۆر كەمە، بەڵام دروستكردنی خوێنەر لە قۆناغەكانی دی، خەریكە لە ڕێگای هەندێ گروپ و كەسایەتی و دەزگاوە گرنگی پێدەدرێت و ئەمەش جێگای دڵخۆشییە، ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو كەموكووڕییەی لە منداڵییەوە لای تاكەكانی ئێمە هەیە و ئاشنای كتێب و خوێندنەوە نین، تاڕادەیەك لە ڕێگای ئەم گروپ و دەستانەوە پڕ بكرێنەوە و وردەوردە خوێنەر دروست دەبێت.
ئەندێشەکانی ژیانی و خەونەکانی { هێرنان ڕێڤێرالێتێلیێر }ی کردویەتی بە نوسەری ژیانی و خەیاڵەکانی وەک ڕۆمانی (کچە فیلم گێڕەرەوەکە) ڕانانى: هاوڕێ محه‌مه‌د ئەم ڕۆمانە دەکرێت بەشێکی ئەزموو ن و ئەندێشەکانی ژیانیبێت بەشێکی تری ئەزمونی خەونە بەدی نەهاتووەکانی بێت کە هەمیشە لەگەڵماندا دەژین هیچ کات ناتوانین خۆمانی لێ ببوێرین ئەوەی کە وامان لێدەکات بەرگەی زەحمەتییەکانی ژیانمان بگرین تەنها خەون و خەیاڵەکانمانە یان ئامانجەکانمانە مرۆڤ بەو خەونانەوە دەتوانێت هەموو مەحاڵەکان بکات بە ڕاستی: ئەکرێت نوسەر بشوبهێنین بە باوکی { ماریا مارگارێتا } وەک خەونێکی تێکشکێنراو کە هەمیشە بە تاسەوە بۆی دەژی. هەندێک جار بۆ هەندێ مرۆڤ هەلو مەجی ژیان هیچ دەرفەتێک بۆ بیر کردنەوە لە خەونەکانیشمان ناهێڵێت. لەمە قورستر چۆن دەتوانیت خەونەکانت بەهاوبەشی لەگەڵ ئەندێشەکانی ژیانت بکەیتە چیرۆکێک کە ڕەنگە دەیان چیرۆکی تر بەدوای خۆیدا بئافرێنێت . کاتێک باوکی ماریا مارگارێتا لە جێگادایە بەهۆی ئەوەی کە لە خوار کەمەرییەوە ئیش ناکات تەنها بینەری قورسی ژیان و دەیان خەونی گەورەی بەدی نەهاتووی کە دواساتەکانی ژیانی بۆ دەژمێرێت و وەک ئاوێنەیەک خۆی لەبەر دەم چیرۆکەکاندا دەبینێت کە لە کچەکەیدا بەجەستەی کردوونوو وەک و خەونێک تەماشای هونەری سینەماو نواندن دەکات وماریاش چۆن دەبێتە قوربانی خەونەکەی کە دەکاتە خەونی باوکی : مرۆڤ هەندێک جار ئەوەندە هەستیار دەبێت بەهۆی خەونە نەهاتووە دییەکانی کە ڕەنگە بەرگەی هۆنراوەیەک کە نزیکی بکاتەوە لە ژیانی یاخوود هەر هونەرێک کە بیخاتەوە سەر هەمان خەون و خەیاڵ کە هێندە بە تامەزرۆیی لێی دەڕوانێ وەک لە سینەمادا چۆن سەیری ئەو دەزووی ڕۆناکیەی دەکرد کە لە پەنجەرەی ژوری پرۆجێکتەرەکەوە دەهات و بەسەر سەریاندا دەڕۆیشت تا دەیدا لە پەردەکە : وەک نوسەر خۆی دەڵێت { ئێمەی مرۆڤ لەهەمان ئەو ماتریالە دروست کراوین کە خەونەکانی لێ دروست دەکرێت } نوسەر رەنگە نەیەوێت خۆی شاهیدی ئەندێشەی خەونەکانی بێت کەچۆن کچی خەونەکەی نوقمی جیهانێک بووە کە هاتنە دەرەوەی تەنها مردنە بێ ئاگایە لە چارە نوسی خۆی و ئەو ماتریالەی کە ئەوی لێ دروست بووە هێندەی نەماوە بەدیار مەرگی خەونەکانییەوە لەهۆش خۆی بچیت بەڕادەیەک کە گوێ بیستی ئەم هۆنراوەیە دەبیت: بەدیارییەوە ژیانی کۆتایی دێت کە نایەوێت چیدی لەوە زیاتر کچی خەونە بەدی نەهاتووەکەی بێت. ماندووبووم لە پاڕانەوە ماندووبووم لە تکا چۆن ئەو نایەوێت گوێ بگرێت من لەخەمدا دەمرم لە لێوەکانیشییەوە ئەوە دێت : ئیدی من تۆم خۆش ناوێت دەکرێت یەک هۆ تۆبکاتە هۆکاری ژیانی تا بۆی بژی و سەدان چیرۆکی لێ بئا فرێنێ: کچە فیلم گێڕەڕەوەکە: ئەم ڕۆمانە شایستەی چەندین جار خوێندنەوەیە چونکە چەندێک هەلو مەرجی ژیان قورس بێت هێشتا ژیان شایستەی ژیان کردنە.
بنووسه‌پاش ململڵانییه‌کی سه‌خت له‌گه‌ڵ نه‌خۆشییدا و مانه‌وه‌ی بۆماوه‌ی نزیکه‌ی یه‌ک مانگ له‌ژێر چاودیریوردی پزیشکدا به‌هۆی نه‌خۆشی جه‌ڵده‌ی مێشکه‌وه له‌ته‌مه‌نی نه‌وه‌د ساڵیدا سه‌رله‌به‌یانی ئه‌مڕۆ له‌نۆخشخانه‌ی کۆماریی دکتۆر محمه‌د ئه‌مین هه‌ورامانی کۆچی دوایی کرد. دکتۆر له 15 ی ئۆکتۆبه‌ری 1928 له‌ناحیه‌ی بیاره له‌داییک بووه و خاوه‌نی چه‌ندین بابه‌ت و تێزی به‌نرخ و گرنگه له ئه‌ده‌بیاتی کۆن و زانستی مێژویی و زانستی فه‌رهه‌نگ وئایینه‌کان ،به‌درێژایی ته‌مه‌نی مامۆستایه‌تی له‌هه‌ریه‌که له زانکۆکانی هه‌رێم و عێراق و ئێران وه‌ک مامۆستا وانه‌ی وتوه‌ته‌وه و سه‌رپه‌رشتی چه‌ندین نامه‌ی ماسته‌ریکردوه . بڕیاربوو له‌سه‌ره‌تای مانگی یانزه‌ی ئه‌مساڵ کتێبه نوێکه‌ی به‌ناوی زانستی ئایینه‌کان بلاوبکاته‌وه به‌لام به‌هۆی نه‌خۆشییه‌که‌یه‌وه نه‌یتوانی ودواجار مه‌رگ ئه‌و ئاواته‌ى نه‌هێنایه‌دی. ته‌رمه‌که‌ی له‌گۆرستانی بیاره به‌خاک بسپێردرا وپرسه‌که‌ی هه‌ر له‌بیاره ده‌بێت
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ (پەیمانی كۆن) ئەو ئایەتەی دەڵێت: لە ژێر ئەم ئاسمانەدا هیچ شتێك نوێ نییە، ئەوە دەستمان لە سەرەداوێكی زۆر گرنگ گیردەبێت بۆ مێژووی سەرهەڵدانی دیگایەكی ئەبسێردانە بۆ ژیان، دواتریش ئەم تێڕوانینە زیاتر گەشەدەكات و زۆرینەی ئەدەبیاتی دونیا ڕووبەرێكی زۆری گوزارشتە لە دونیابینی نائومێدانە بۆ جیهان، هەر لە ئەدەبی كلاسیكی یۆنان تاكو دەگاتە زۆرینەی نووسەرە مۆدێرنەكان خەریكی پاتەكردنەوەی ئەم دیدەن لە فۆرمی جیاوازدا. لە ناو ئەدەبی كوردیشدا شیعرەكانی ئەدەبی كلاسیك تاكو هەرە تازەكان سەرڕێژن لە ڕەشبینی و توڕەیی و نیگەانییەكی تاكو سنوری خۆكوژی. لە هیچ سەردەمێكیشدا ئەدەب و هونەر بەڵێنی گەشبینییان بە مرۆڤ نەداوە، بەڵكو هەمیشە مرۆڤیان خستۆتە بەردەم بوونی خۆی و پرسیارە هەر ئالۆز و ترسناكەكانیان ڕووبەڕووكردۆتەوە، ئەوەی لە نێو كایە جیاوازەكانی ئەدەب و هونەردا لە دووی گەشبینی دەگەڕێت، ئەوە كەسێكە سەرەتا خۆی فریودەدات پاشان ئەوانیتریش، چونكە ئەوە ئایۆلۆژیاكانن بە قسەی باقوبریق هەوڵی خەڵەتاندنی مرۆڤ دەدەن، بەوەی ئەوان دەتوانن بەهەشت لەسەر زەوی فەراهەم بكەن، لە كاتێكدا ئەو بەهەشتەی ئەوان باسی دەكەن لە هیچ كوێ نییە، لە ئەنجامدا ئەوەی دەگۆڕێت فۆرمی ستەمكارییەكەیە، دەنا مرۆڤ مەحكومە بە بەردی سەرشانی خۆی و بۆ هەمیشە چەشنی سیزیف لە هەوڵدایە بۆ گەیاندنی بەردەكە بە ترۆپكێك كە سەرابە. هەر ئەوەی ئایدۆلۆژیستەكان پێیان ئاسایی نییە مرۆڤ بە جۆری دیكە بیربكاتەوە جیاواز لەوان، واتە هەر ئەوەندەی هاوڕایان نەبوویت ئیدی وەك دووژمن لێت دەڕوانن،جۆرێكی تەواو بەرجەستەی ستەمكارییە. جا ئێستا دونیا بچوك و كەم دەستەكەی ئێمە، پڕی بووە لە مرۆڤی لەو چەشنە، كە بەناوی چەپگەرایی و قسەی لەو بابەتەوە ڕۆژانە ئەوەندەی بۆیان بڕەخسێت دژایەتی هەر دیدگایەك دەكەن كە لەگەڵ بیری دۆگمای ئەواندا یەكناگرێتەوە، لەوەش كارەساتر ئەوەیە ئەم بەچكە چەپكەرایەنە بە قەولی خۆیان كەوتوونەتە شەن و كەوكردنی ئەدەب و هونەر و بەناوی ڕەخنەوە بە زمانێكی لاواز و ڕۆشنبیرییەكی هەژارانەوە خەریكی دادگایكردنی نوسەران و هونەرمەندانن كە گوایە خزمەتی سیستم دەكەن و تێڕوانینی ڕادیكاڵانەیان نییە بۆ ژیان، لە كاتێكدا خۆیان نەك ڕایكاڵ نین، بەڵكو بە زمانێكی زۆر سادە كە نووسینەكانیان دەخوێنیتەوە تێدەگەیت هیچیان لەو مەلا دۆگمایانە كەمتر نییە كە ڕۆژانە سەكۆی مزگەوتەكان بەكاردەهێنن بۆ لەكەداركردنی كەرامەتی مرۆڤ، تەنیا جیاوازییەك كە ئەم فەرخەچەپگەرایانە لە مەلا توندوتیژەكان جیادەكاتەوە ئەوەیە مەلاكان ئاین دەكەنە هۆیەك بۆ بێزاركردنی خەڵكی،ئەمان چەمكەكانی وەكو ڕادیكاڵ، دژە سیستەم، لە بەینەكانیشدا شیعرێكی ئاستنزمی خۆیان لە پاڵ وتارە پڕ لە كینەكانیان دادەنێن، بەو مەبەستەی ئەو جۆرەی لە شیعر ئەوان باسی دەكەن ئەوەیە كە هەر خۆیان دەینوسن و هەر خۆشیان دەیخوێننەوە و هەر خۆشیان دەزانن باسی چی دەكەن!... ئەدەب و هونەری ڕاستەقینە بۆ مرۆڤە، مرۆڤ لە هەر كوێی ئەم دونیایەدا بێت، ئەویتری كە دەمێنێتەوە ئەو جۆرەیە كە ئایدۆلۆژیان دەیانەوێت ئەم دوو كایە گرنگەی مرۆڤ بەكاربێنن بۆ خزمەتكردنی تێڕوانینەكانی خۆیان ئەمەش لە زووەوە ئەزموونكراوە و سەركەوتوو نەبووە، نمونەش بۆ ئەمە ئەو ڕووبەرە زۆرەیە لە نێوانی بەرهەمەكانی نووسەرێكی وەكو (دۆستیۆفسكی و مەكسیم گۆرگی)دا كە هەردووكیان سەر بە یەك كولتور و یەك كۆمەڵگان، بەڵام یەكەمیان هەموو سنورەكانی دونیای بڕی و بووە كەرەستە بۆ بوارەكانی دیكەی وەكو فەلسەفە و دەروونناسی و ... بەڵام ئەوەی دووەمیان تەنیا لەو ڕووبەرە بچوكانەدا گرنگە كە دەمانەوێت نمونەی ئەدەبێكی سۆشیالیزمی وەربگرین، پاشان ئیتر ئیشمان پێی نامێنێتەوە... لە پاش ئەوانیش لە هەر جێیەك و سەردەمێكدا ئەدەب و هونەر كرابێت بە ئایدۆلۆژیا بەرهەمی وەها ئاستنزمی لێكەوتۆتەوە كە لەگەڵ لەدایكبوونیدامردووە، چونكە كاری ئەدەب و هونەر ئەوەنییە ئایدۆلۆژیان بەیان بكات، بەڵكو كێشەی بەردەوامیان لەگەڵیدا هەیە و لە كورترین قسەدا (ئەدەب و هونەر زۆرینەی جار ڕەخنەی ئایدۆلۆژیا دەكەن.)
شێوەکار هەتاو کەریم، لەدایکبوی ساڵی ۱۹۹۱، دەرچوی پەیماکای هونەرە جوانەکانی هەڵەبجە _بەشی شێوەکاری باسلەوە دەکات کە بابەتی کارەکانی زیاتر بۆ ئافرەت و سروشتە لەناو سروشتیش گوڵ دەیەوێت قوربانی و ئەرک و جوانیەکانی ئەفرەت پیشان بدات بە تێکەڵبون لەگەڵ سروشت. هەتاو کەریم، تا ئیستا بەشداری زیاتر لە ۲٤ پێشانگای هاوبەش کردووە و دوو پێشانگای تایبەتی کردوەتەوە لەم چاوپێکەوتنەدا وەلامی هاوڵاتیدادەداتەوە. * هەوو مرۆڤێک حەزو خولیلیکی هەیە تۆ بۆ هونەری شێوەکاریت هەڵبژارد؟ سروشتی هەموو مناڵێک وایە کەلە سەرەتای تەمەنیدا خولیای ڕەنگ و وێنە کێشانە، بەڵام لەگەڵ گەورەبونی و تێکەڵبونی لەگەڵ دەوروبەرو کۆمەڵگەو خێزان ئەم خولیایەی کاڵ ئەبێتەوە یان نامێنێت، بەڵام بە خۆشحاڵیەوە من جیاواز لە مناڵانی کە هاندەرو پاڵپشتێکی زۆرم هەبو بە تایبەت خێزانەکەم، ئەمە وایکرد زیاتر عاشقی ڕەنگ و وێنە کێشان ببم .. *بۆچی لای ئێمە جیاواز لە هونەرەکانی دیکە گرنگی کەم بە هونەری شێوەکاری دەدرێت بەتایبەت لە قوتابخانەکاندا؟ _ بواری شێوەکاری جیاواز لە هونەرەکانی کە پێداویستی زیاترو شوێنی باش و گونجاوی ئەوێت کە ئەمە لە کوردستان کەمترە.لە قوتابخانەکانیش ئەکەوێتە سەر مامۆستای هونەر تا چەند گرنگی بەو بوارە بدات. *ڕەنگ یەکێکە لە پێکهاتە سەرەکیەکانی هونەری شێوەکاری تۆ تاچەند ڕەنگت بۆ گرنگە پێتان وایە ڕەنگ کار لە دەرونی مرۆڤ بکات بەتایبەت لە جل و بەرگ؟ _ڕەنگ لای من جۆرە باس و پێناسەیەکی هەیە کە ناتوانم لێرەدا بە شێوەیەکی کورت باسی بکەم، بە تەواوی بوونمەوە ئاوێتەی ڕەنگەکانم. لە لایەنی دەرونیشەوە ڕەنگەکان کاریگەری گەورەیان لەسەر کەسایەتی و ناسینی مرۆڤەکان هەیە. *هەموو مرۆڤێک لە ڕێگەی ئەو کارەیەوە کە دەیکات پەیامێک دەگەیەنێت ـ پەیامی تۆ لە ڕێگەی هونەرەوە چییە؟ _ بابەتی کارەکانم زیاتر بۆ ئافرەت و سروشتە لەناو سروشتیش گوڵ بە تایبەت ،ئەمەوێت قوربانی و ئەرک و جوانیەکانی ئەفرەت پیشان بدەم بە تێکەڵبون لەگەڵ سروشت. *کارو پڕۆژەت بۆ داهاتوو چیە؟ _چەند تابلۆیەکم بە ماتریاڵێکی جیاوازو کارێکم بۆ مناڵان ..
بریارە بەم نزیکانە (ناوەندی 7 رەنگ) دوایەمین پیشانگەی تایبەتی خۆى له‌سالى (2018)دا بۆ شێوەکار (ئاکار ئەحمەد محی الدین) بکاتەوە. به‌ختیار سه‌عید سه‌رپه‌رشتیارى ناوه‌ندى 7ڕه‌نگ ده‌رباره‌ى ئه‌م پێشانگایه وتى "ئه‌م کارانه‌ى هونه‌رمه‌ند (ئاکار ئەحمەد) ئەزموونێکی جوان و تایبەتی هونەرمەندە کە بە ئەندازەی جیاواز و رەنگی جیااواز کارەکانی ئەنجام داوە". وتیشى "هیوادارم کارەکان و ئەزموونی ئەم هونەرمەندە جێی سەرنج بێت کە بەتایبەت لاى ئێمە ئەزموونی تایبەت بە هونەری دەستی )سترینگ ئارت( دیاریکراو که‌مه".
.jpg)
دوای ئەنجام دانی ئاهەنگ و کۆنسێرتى ڕێگا، هونه‌رمه‌ند (نەریمان بابان) لە ئێستادا سه‌رقاڵى خۆئامادەکردنه بۆ سازکردنی کۆنسێرتێکی گەورە لە سلێمانی به‌ناوى (شار) له ڕۆژانى (23-24ى 11ى 2018) له ته‌لارى هونه‌رى شارى سلێمانى. ده‌رباره‌ى کۆنسێرته‌که سه‌رچاوه‌یه‌کى نزیک له هونه‌رمه‌ند به ڕۆژنامه‌ى هاوڵاتى ڕاگه‌یاند کە هونه‌رمه‌ند (نه‌ریمان بابان) له‌م کاره نوێیه‌یدا زۆر ماندوو بوه‌و به‌ڵێنى به هه‌وادارانى داوه کارێکى ناوازه‌یان پێشکه‌ش بکات. وتیشى "هونه‌رمه‌ند هەوڵدەدات کوالیتی کۆنسێرتەکەی لە ئاستی کوالیتی کۆنسێرتە جیهانیەکان بێت وە پەیمانی داوە بە هەوادارانی کە هەموویان بتوانن بێن بۆ بینینی کۆنسیرتەکەی و هیچیان بێبەش نەبن هه‌ربۆیه بۆ ماوه‌ى دوو ڕۆژ کۆنسێرته‌که‌ى درێژکرده‌وه".
به‌چاودێری به‌ڕێز پارێزگاری هه‌ڵه‌بجه پاش تێپه‌ڕبونی 56 ساڵ به‌سه‌ر كۆچی دوایی شاعیری گه‌وره‌ی گه‌له‌كه‌مان (عبدوڵڵا گۆران )به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی ڕۆشنبیری و هونه‌ر له‌هه‌ڵه‌بجه یادی ئه‌و شاعیره مه‌زنه ی كردوه. كاتژمێر 10 سه‌رله‌به‌یانی 18\11\2018 به‌چاودێری به‌ریز پاریزگاری هه‌ڵه‌بجه و به‌ئاماده‌بونی به‌ڕێز خالد دۆسكی وه‌زیری ڕۆشنبیری و لاوانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و سكرتێری حیزبی سۆشیالست دیموكراتی كوردستان و سه‌رۆكی یه‌كیتی نوسه‌رانی كورد و نوێنه‌ری حیزب ولایه‌نه سیاسیه‌كان و نوسه‌رانی ناوچه جیاجیاكانی كوردستان له‌هۆڵی د.مسته‌فا زه‌ڵمی دیداری گۆران ی شاعیر به‌ڕێوه‌چو پاش به‌خێرهێنانی میوانه به‌ڕێزه‌كان وتاری هه‌ریه‌ك له به‌ریوه‌به‌رایه‌تی گشتی ڕۆشنبیری و هونه‌ر\هه‌له‌بجه له‌لایه‌ن په‌رۆێز نیازی و پاریزگای هه‌له‌بجه و وه‌زیری رۆشنبیری و لاوان و نوینه‌ری بنه‌ماله‌ی شاعیر خوێنرایه‌وه. پاشان له‌لایه‌ن په‌یكه‌تاش (د .بیان مانی) په‌یكه‌ری (گۆران)ی شاعیر وه‌ك ریزێك به‌خشرایه دیداره‌كه و دكتۆر عیزالدین مسته‌فا ره‌سول . دواتر له‌لایه‌ن هه‌ریه‌ك له خاتوو كه‌ژاڵ ئه‌حمه‌د و ئیدریس عه‌لی یه‌وه به‌خوێندنه‌وه‌ی چه‌ند شیعرێك به‌شداری دیداره‌كه‌یان كرد . پاشان له‌لایه‌ن تیپی موزیكی به‌ریوه‌به‌رایه‌تی گشتی رۆشنبیری و هونه‌ری هه‌له‌بجه و گروپی موزیكی كیژانی سلیمانی ئاهه‌نگێكی گۆرانی به‌ریوه‌چوو. كاتژمیر 2ی پاش نیوه‌ڕۆی هه‌مان رۆژ هه‌ریه‌ك له مامۆستا عه‌تا قه‌ره‌داغی و مامۆستا (جعفر و د.صبور عبدالكریم و ئه‌ركان عبدالله) چه‌ند لیكۆلینه‌وه‌یه‌ك پیشكه‌شكران لەڕوژی دوەمیشدا و له دوو كاتی جیاوازدا به‌به‌شداری هه‌ریه‌ك له (د.لوقمان ره‌وف، د. حمه‌نوری كاكی، مامۆستا همایۆن صاحیب و حكیمی مه‌لا صالح) چه‌ند لیكۆلینه‌وه‌یه‌ك ترپیشكه‌ش كران و پاشان خه‌لاتی ریزلینان به‌خشرایه لیكۆڵه‌ره‌وان.
