فالح فەیاز:هەڵوەشانەوەی حەشدی شەعبی خۆكوژییە

هاوڵاتی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیی عێراق ئاشکرایکردووە، لە سەرەتاى مانگی تەمووزەوە دەستدەکرێت بە زیادکردنی مووچەی خانەنشینی کرێکاران لە عێراق. ئەمڕۆ یەکشەممە 30ی حوزەیرانی 2024، نەجم ئەلعقابی، وتەبێژی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیی عێراق بە رۆژنامەی فەرمی سەباحی راگەیاندووە، "لە سەرەتاى مانگی تەمووزەوە دەستدەکرێت بە زیادکردنی مووچەی خانەنشینی کرێکاران لە عێراق و بە گوێرەی خشتەیەکی دیاریکراو دەکەوێتە بواری جێبەجیکردنەوە". وەک ئاماژەی پێداوە، زیادکردنەکە بەبڕی 150 هەزار دینار دەبێت و ئەو خانەنشینە کرێکارانە دەگرێتەوە کە مووچەکەیان نزیکەى 350 هەزار دینارە.    وتەبێژی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتیی عێراق روونیکردووەتەوە، بەپێی یاسا کەمترین مووچە 500 هەزار دینار دەبێت و زیاترین مووچەی دیاریکراویش بۆ کرێکارانى خانەنشین، 700 هەزار دینار دەبێت.

هاوڵاتی لەبەر چەند هۆکارێکی سیاسی و هونەری تاوەکو ئێستا کێشەی مووچەی هێزە ئەمنییەکان چارەسەر نەکراوە. ئەمڕۆ شەممە 29ی حوزەیرانی 2024، سەرچاوەیەکی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان بە کەناڵ8ی راگەیاند "تاوەکو ئێستا لیستی مووچەی هێزە ئەمنییەکان لە وەزارەتی دارایی و دیوانی چاودێریی داراییە و وردبینیکردن تیایاندا بەردەوامە و پێیان رانەگەیاندووین هۆکارى نەناردنی مووچەی هێزە ئەمنییەکان چییە و چ تێبینییەکیان لەسەر لیستەکە هەیە". ئاماژەی بەوەشکردوە، "وردبینی لیستی مووچە لە وەزارەتی دارایی و دیوانی چاودێریی دارایی لە بنەڕەتدا سێ بۆ چوار رۆژی پێدەچێت، بەڵام زیاتر لە 10 رۆژە لیستی هێزە ئەمنییەکانیان بەدەست گەیشتووە، بەڵام وردبینی تیایدا تەواو نەبووە". لەبارەى هۆکارى دواکەوتنی مووچەی هێزە ئەمنییەکان، ئەو سەرچاوەیە ئەوەشی راگەیندووە، هۆکارەکان سیاسی و هونەرییە، هۆکارە سیاسییەکان بەهۆى پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدادەوە و هۆکارى هونەرییەکانیش بەهۆی ئەو لیستەوەیە کە نێردراوە کە پێدەچێت جیاوازیی هەبێت لەگەڵ لیستەکانی پێشوودا". ئەوەشی خستۆتەڕوو، "ئەگەر وردبینی لیستی هێزە ئەمنییەکان بۆ مانگی ئایار تەواوبێت، پێناچێت بۆ مانگەکانی داهاتوو ئەم کێشەیە دووبارەبێتەوە و بۆ مانگەکانی دیکە مووچەی هێزە ئەمنییەکان لە کاتی خۆیدا دەنێردرێت".  

هاوڵاتی بە پێی هەواڵی ماڵپەڕە فەرمییەکانی ئێران، کاتژمێر 9:45 ی پێش نیوەڕۆی رۆژی شەممە 29ی حوزەیران، 19 میلیۆن و 69 هەزار و 713 کەس بەشداری هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری ئێرانیان کردووە. دوای 45 خولەک و کاتژمێر 10:30 بە کاتی ئێران لە لایەن وەزارەتی ناوخۆی ئێرانەوە ژمارەی دەنگەکان زۆر زیاتر راگەیەندرا. بە پێی دوایین راگەیاندنی وەزارەتی ناوخۆی ئێران 24 میلیۆن و 535 هەزار و 185 کەس بەشداری هەڵبژاردن بوون. لە هەواڵەکانی کاتژمیر 9:45خولەکدا راگەیەندرا 8 میلیۆن و 302 هەزار و 577 دەنگی هێناوەو سەعید جەلیلی 7 میلیۆن و 189 هەزار و 756 دەنگی هێناوە. بەڵام دواتر راگەیەندرا مەسعوود پزیشکیان 10 میلیۆن و 415 هەزار و 191 دەنگی هێناوەو سەعید جەلیلی 9 میلیۆن و 473 هەزار و 298 دەنگی هێناوە. بە پێی ئامارەکانی کاتژمێر 9:45خولەک بە کاتی ئێران نزیک بە 31% خەڵک بەشداری هەڵبژاردن بوون، بەڵام لە دوایین ئاماردا کە 45 خولەک دواتر راگەیەندرا 40% خەڵک بەشدار بوون.  

هاوڵاتی ئەمڕۆ شەممە وەزارەتی ناوخۆی کۆماری ئیسلامی رایگەیاند، هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری ئێران کەوتۆتەگەڕی دووهەم. بە پێی راگەیاندنی وەزارەتی ناوخۆی کۆماری ئیسلامی، گەڕی دووهەمی هەڵبژاردنی سەرۆککۆماری لە نێوان مەسعوود پزیشکیان و سەعید جەلیلی بەڕێوە ئەچێت. لە کۆی 24 میلیۆن و 535 هەزار و 185 کەس کە بەشداری دەنگدانیان کردووە، مەسعوود پزیشکیان 10 میلیۆن و 415 هەزار و 991 دەنگی هێناوە و سەعید جەلیلی 9 میلیۆن و 473 هەزار و 298 دەنگی هێناوەو لە دەوری دووهەمی هەڵبژاردنەکاندا بەشدار ئەبن بۆ ئەوەی سەرۆککۆماری داهاتووی ئێران دیاری بکرێت. مەسعوود پزیشکیان لە لایەن ریفۆرمخوازەکانەوە پشتیوانی ئەکرێت و سەعید جەلیلی سەر بە ڕەوتی بناژۆخوازی توندڕەوە. بە پێی ئامارەکانی وەزارەتی ناوخۆی ئێران 40% خەڵی ئێران بەشداری هەڵبژاردنەکان بوون و دەنگیان داوەو پارێزگای سنە کەمترین بەشداری بووە بە 23% بەشدارییەوە.

هاوڵاتی ماڵی سەید ئەحمەدی خانەقا لە شاری كەركوك ئەو ماڵەی سرودی ئەی رەقیبی تێدا تۆماركرا روخێنرا، کە مێژووەکەی بۆ زیاتر لە 300 ساڵ دەگەڕێتەوە. دەستەی داكۆكیكار لە شاری كەركوك لەسەر روخانی خانوەكە هاتنە دەنگ و داوا دەكەن لێكۆڵینەوەی لە هۆكاری روخانی خانووەكە بكرێت، چونكە شوێنەواری شارەكە ماڵەكەی كڕیبویەوە بۆ ئەوەی نۆژەنی بكاتەوە و تابلۆیەكی لەسەر خانوەكە هەڵواسیبوو، كە نابێت هیچ كەسێك دەستكاری بكات، بەڵام روخێنراوە. هاووڵاتیانی كوردی شارەكە داوا دەكەن بە زووتریت كات خانوەكە چاكبكرێتەوە و بكرێتە مۆزەخانە، چونكە ناسنامەی كورد و شارەكەیە. جێگەی ئاماژەیە، ئەم خانووە، لە چلەکانی سەدەی رابردوو لەلایەن هەریەک لە دڵداری شاعیر و شێخ حسێن بەرزنجی ئاوازی سرودی نیشتمانی ئەی رەقیبی تێدا دانراوە.

هاوڵاتی بەهۆی گومانکردن لە ژەهراویکردنی پرۆژەکانی ئاوی بەغدا لەلایەن داعشەوە هێزە ئەمنییەکان ئەو شارە کەوتونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە. ئەمڕۆ هەینی 28ی حوزەیرانی 2024، ئاژانسی هەواڵی سۆمەریەنیوز لە زاری سەرچاوەیەکی ئەمنییەوە بڵاویکردەوە، کە بەهۆی گومانکردن لە ژەهراویکردنی پرۆژەکانی ئاوی بەغدا لەلایەن داعشەوە هێزە ئەمنییەکان کەوتنەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە و لە پرۆژەکانی ئاو بڵاوەیان پێکراوە. ئاماژە بەوەشکراوە، داعش پیلانی داناوە لەڕێگەی ژەهراویکردنی ئەو پرۆژانەوە زۆرترین هاوڵاتی بکەنە ئامانج. هەروەها، بەشی هەواڵگری و ئاسایشی فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکانی بەغدا نووسراوی فەرمی ئاڕاستەی سەرجەم هێزە ئەمنییەکان کردووە و داوایکردووە، پاراستنی ئەمنی وێستگەکانی پاڵاوتنی ئاو توندتر بکرێت و کامێرای چاودێری لە وێستگە سەرەکییەکان دابنرێت، هاوکات جەختی لە بەدواداچوون و پێدانی زانیارییش کردووەتەوە.

هاوڵاتی ساڵح حەسناوی دەڵێت، 16 نەخۆشخانەی تر لە عێراق دروستدەکەین و ئامانجیشمان زیادکردنی خزمەتگوزارییەکانە بۆ هاوڵاتییان. ئەمڕۆ هەینی 28ی حوزەیرانی 2024، ساڵح حەسناوی وەزیری تەندروستیی عێراق لە لێدوانێکیدا بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی راگەیاند، 16 نەخۆشخانە لە عێراق دروست دەکەین و ئامانجمان کوالیتی و زیادکردنی خزمەتگوزارییەکانە بۆ هاوڵاتییان'. دەشڵێت، چەند نەخۆشخانەیەکی نوێمان هەیە کە بەشێکیان لە کۆتایی ئەمساڵدا و هەندێکیشیان لە ساڵی داهاتوودا دەخرێنە بواری خزمەتەوە، بەوەش توانای کلینیکی نەخۆشخانەکانمان زیاددەکات و ئەنجامەکە لە کوالیتی و زیادبوونی خزمەتگوزارییەکان رەنگ دەداتەوە کە پێشکەش بە هاوڵاتییان دەکرێت. ئاماژەی بەوەشدا، کە وەزارەتەکەی بەردەوام دەبێت لەسەر ئەو پڕۆژانە و پلانی داهاتووشی هەیە و دەڵێت، ''ئێستا لە پرۆسەی ناردنی بانگهێشتی راستەوخۆداین بۆ کۆمپانیاکان بەمەبەستی دروستکردنی 16 نەخۆشخانەی 100 قەرەوێڵەیی لە 16 پارێزگادا''.

هاوڵاتی لەسەر سکاڵاکەی وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق، کە لە دژی هەرێم تۆماری کردووە یەکشەممەی داهاتوو دادگەی فیدراڵی بڕیار دەدات. یەکشەممەى داهاتوو 30ى حوزەیران دادگاى فيدراڵیى عێراق دانیشتنێکى دیکە لەبارەى ئەو سکاڵایەوە دەکات کە ئیڤان فایەق، وەزیرى کۆچ و کۆچبەران تۆماریکردووە، لەسەر هەریەکە لە سەرۆکی هەرێمى کوردستان و سەرۆکوەزیران و وەزیری ناوخۆ. ئیڤان فایەق، داوایکردووە سکاڵا لێکراوان پەیوەست بکرێن بە داخستنى کەمپى ئاوارەکان و پێکهێنانى لیژنەیەک لە نێوان بەغدا و هەولێر بۆ جێبەجێکردنى بڕیارى ژمارە 24007ى ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق لە بارەى داخستنى کەمپى ئاوارەکان. لەم بارەیەشەوە، عەلى جیهانگیر، وتەبێژى وەزارەتى کۆچ و کۆچبەران رایگەیاند، دوو بڕیارى ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق هەن بۆ داخستنى کەمپەکان، یەکەمیان 30ى حوزەیرانى دیاریکردبوو، بەڵام بڕیارى دواتر کە تایبەت بوو بە میکانیزمى داخستنیان وادەکەى بۆ 30ى تەممووز درێژکردەوە. سەبارەت بە یەکلایکردنەوەی بڕیارەکەی دادگەی فیدراڵی وتەبێژى وەزارەتى کۆچ و کۆچبەران، دەڵێت، بەگوێرەى ئەوەى پێمانگەیشتووە، ئەو دانیشتنەى دادگەى فیدراڵى لە 30ى حوەزیران یەکلاکەرەوە دەبێت بۆ دۆسیەکە.  

هاوڵاتی وەزیری تەندروستیی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، تاوەکو ئێستا دوو حاڵەتی پشتڕاستکراوەی تای خوێنبەربوونیان تۆمارکردووە و یەکێک لە تووشبووەکانیش گیانی لەدەستداوە. ئەمڕۆ هەینی 28ی حوزەیرانی 2024، سامان بەرزنجى وەزیرى تەندروستیى حکومەتى هەرێمى کوردستان رایگەیاند، لە سەرەتاى دەستپێکردنى وەرزى گەرما، زیاتر چاودێری حاڵەتەکانی تای خوێنبەربوون دەکەن. ئەوەشی خستۆتەڕوو، تاوەکو ئێستاش تەنیا دوو حاڵەتى پشتڕاستکراوەیان هەبووە و یەکێکیان گیانیلەدەستداوە. دەشڵێت، بەراورد بە پارێزگاکانى عێراق ژمارەی تووشبووان  لە هەرێمى کوردستان زۆر کەمە، لە عێراق ژمارەى تووشبوون و مردن یەکجار زۆرە.  

هاوڵاتی ئەمڕۆ لە کۆماری ئیسلامی ئێران سەرۆک کۆمارێکی نوێ هەڵدەبژێردرێت و 61 ملیۆن و 452 هەزار و 321 کەسیش بەشداری ئەو پڕۆسەیە دەکەن. ئەمڕۆ هەینی، 28ی حوزەیرانی 2024، 14ھەمین خولی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئێران، کە سێھەمین ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی پێشوەختەیە بەڕێوەدەچێت، چوار کاندیدیش کێبڕکێ لەسەر پۆستی سەرۆک کۆماری وڵاتەکە دەکەن. لە کاتژمێر 7:30 خولەکی بەیانی ئەمڕۆ بەمەبەستی هەڵبژاردنی سەرۆکێکی نوێ بۆ وڵاتەکەیان، پڕۆسەی دەنگدان لە کۆماری ئیسلامی ئێران دەستیپێکرد و بڕیاریشە ئەو پڕۆسەیە بۆ ماوەی 10 کاتژمێر بەردەوامبێت. کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی ئێران سەبارەت بە ژمارەی دەنگدەران لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، ”بۆ ئەم هەڵبژاردنە 61 ملیۆن و 452 هەزار و 321 کەس مافی دەنگدانیان هەیە و لە سەرەتاسەری ئێران زیاتر لە 58 هەزار بنکەی دەنگدان دانراوە”. جێگای ئاماژەیە، لە خولی سیانزەھەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئێران ئیبراھیم رەئیسی توانی 63.7%ی دەنگەکان بەدەست بھێنێت و ببێتە ھەشتەمین سەرۆک کۆماری ئێران، لەو خولەدا 59 ملیۆن و 310 ھەزار و 307 کەس مافی دەنگدانیان ھەبوو، رێژەی بەشداری 48%بوو. رەئیسی پێش ساڵێک و دوو مانگ لە کۆتایی ھاتنی وادەی سەرۆکایەتییەکەی و لە 19ی ئایاری ئەمساڵ بەھۆی کەوتنەخوارەوەی ھێلیکۆپتەرەکەی لەباکوری خۆرئاوای ئێران گیانیلەدەستدا.  

هاوڵاتی وەزارەتی نەوتی عێراق رایدەگەیەنێت، لە مانگى ئایارى رابردوودا وەزارەتى نەوت زیاتر لە 104 ملیۆن بەرمیل نەوتى لە کێڵگەکانى ناوەڕاست و باشوورەوە هەناردە کردووە. ئەمڕۆ پێنجشەممە 27ی حوزەیرانی 2024، وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیێندراوێکدا ئامارى هەناردەى نەوتى بۆ مانگى ئایارى رابردووى بڵاوکردەوە، لەو مانگەدا 104 ملیۆن و 130 هەزار و 292 بەرمیل نەوت هەناردە کراوە لە کێڵگەکانى ناوەڕاست و باشووری عێراق. بەپێی راگەیێندراوەکەدا وەزارەتی نەوتی عێراق بێت، لە مانگی ئایاردا نەوت لە کێڵگەى گەیارەى موسڵ و کێڵگەکانى کەرکوکەوە هەناردە نەکراوە، بەڵام لە مانگەکانی رابردوودا لەو کێڵگانەوە نەوت هەناردە دەکرا. لە مانگى نیسانى ئەمساڵدا، عێراق 100 ملیۆن و 921 هەزار و 250 بەرمیل نەوتى هەناردە کردووە زیاتر لە یەک ملیۆن بەرمیلی لە کێڵگەى گەیارە و 448 هەزار و 606 بەرمیلى لە کەرکوکەوە هەناردە کراوە. 

هاوڵاتی د. لەتیف رەشید خشتەکانى یاساى بودجەى 2024 و هەموارى یەکەمى یاساى قەدەخەکردنى هاوڕەگەزخوازى و گۆڕینى رەگەز و چەند یاسایەکی دیکەی پەسەندکرد. ئەمڕۆ پێنجشەممە، 27ی حوزەیرانی 2024، سەرۆکایەتى کۆمارى عێراق راگەیێدراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، "دکتۆر لەتیف رەشید خشتەکانى یاساى بودجەى 2024 و هەموارى یەکەمى یاساى قەدەخەکردنى هاوڕەگەزخوازى و گۆڕینى رەگەزى و درێژکردنەوەى تەمەنى کۆمیسیۆنى هەڵبژاردنەکانى عێراق و یاساى هەموارى یەکەمى رێکخستنى بەکرێدانى زەویى کشتوکاڵى، پەسەند کرد". رۆژى 3ى حوزەیرانى 2024، لەدانیشتنى پەرلەمانى عێراقدا بەئامادەبوونى 199 پەرلەمانتار دەنگ لەسەر خشتەکانى بودجە درا. جێگای ئاماژەیە، رۆژى شەممە 27ی نیسانى 2024، پەرلەمانى عێراق یاساى قەدەخەکردنى هاوڕەگەزخوازى و گۆڕینى رەگەزى پەسەندکرد و بەگوێرەى یاساکە، سزاى ئەو دوو جۆرە کارە بەندکردنە تاوەکو 15 ساڵ، ئەوەش پاش گۆڕانکاریى دێت لە دەقى یەکەمى یاساکە کە تێیدا سزاى ئەو کارانە لەسێدارەدان بوو.

هاوڵاتی له‌ وه‌زاره‌تی دارایی و ئابووری هه‌رێم لیستی مووچه‌ی مانگی شه‌شی فه‌رمانبه‌ران و مووچه‌خۆران ئاماده‌كراو ئه‌مڕۆ ره‌وانه‌ی به‌غدا ده‌كرێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە، 27ی حوزەیرانی 2024، سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دارایی و ئابووری هه‌رێم رایگەیاند، لیستی مووچەی مانگی شەشی  فەرمانبەران و مووچه‌خۆرانی هەرێم ئامادەکراوە و هەر ئەمڕۆ رەوانەی بەغدا دەکرێت. دەشڵێت، لیسته‌كه‌ به‌ هه‌ردوو شێوازی كاغه‌زی و سیدی ئاماده‌كراوه‌ و واژووی له‌سه‌ر كراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ره‌وانه‌ی به‌غدا بكرێت.

هاوڵاتی ئەلینا رومانسكی دەڵێت، هەڵبژاردن بۆ چەندین جار دواخرا لەپێناو هەرێمی كوردستان و عێراقێكی دیموكراتی هیوادارین هیچ دواخستنێكی تر روونەدات. ئەمڕۆ پێنجشەممە، 27ی حوزەیرانی 2024، ئەلینا رومانسكی باڵیۆزی ئەمریكا لە عێراق، لە تۆڕی كۆمەلایەتی ئێكس نوسیوویەتی، پێشوازی لە راگەیاندنی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دەكەین لە 20ی تشرینی یەكەم. ئەوەشی خستۆتەڕوو، داوا لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەین زامنی پاك و بێگەردی هەڵبژاردن و رۆشنی بكات. ئەلینا رومانسكی ئاماژەی بەوەشکردووە، "دەستخۆشی لە هەوڵەكانی سەرۆكی هەرێم دەكەم". دەشڵێت، هەڵبژاردن بۆ چەندین جار دواخرا لەپێناو هەرێمی كوردستان و عێراقێكی دیموكراتی هیوادارین هیچ دواخستنێكی تر روونەدات.

هاوڵاتی دوای چەندین جار درێژكردنەوەو دیاریكردنی رۆژی هەڵبژاردن، ئەمرۆ وادەی تۆماركردنی هاوپەیمانی و حزبەكان بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كۆتایی دێت. ئەمڕۆ پێنجشەممە، 27ی حوزەیرانی 2024، وادەی تۆمارکردنی هاوپەیمانێتی و حزب و کاندیدە سەربەخۆكان بۆ بەشداریی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کۆتایی دێت. کۆتایی هاتنی وادەی پێشکەشکردنی داواکارییەکانی بەشداریی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، دوای رۆژێک دێت لە دیاریکردنی كاتی هەڵبژاردن لەلایەن سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستانەوە, کە رۆژی 20ی تشرینی یەکەمی 2024 بە وادەی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستانی دیاریكرد. جێگای ئاماژەیە، کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق, رۆژی 24ی ئەم مانگە بۆ چەند جارێکیتر، سێ رۆژ ماوەی پێشکەشکردنی داواکارییەکانی بەشداریی هەڵبژاردنی پەرلەمانی درێژ کردەوە, بەگوێرەی بڕیارەکە درێژكردنەوەی وادەكە تا كۆتایی دەوامی فەرمی ئەمڕۆ 27 حوزەیران بەردەوام دەبێت.