لەتورکیا دەست بەسەر چەند کەناڵێکى ئاسمانیدا گیرا

هاوڵاتی  ئیسرائیل سێ هۆكار بۆ لاوازبوونی ناڕەزاییەكانی ئێران دیاریدەكات و هەرچەندە باوەڕی وایە رژێمی ئێران ناچارە هەندێك پاشەكشە بۆ خۆپیشاندەران بكات، بەڵام رووخانی رژێم بەئاستەم دەبینێت،  هاوكات سەرۆكی سی ئای ئەی ئەمریكا دەڵێت: دەسەڵاتی تاران وەڵامی داواكاریی خەڵكی وڵاتەكەی پێنادرێتەوەو ناڕەزایەتییەكانیش بەردەوام دەبێت، دوای كاردانەوە دەرەكییەكانیش لەسەر لەسێدارەدانی دوو گەنج دەسەڵاتدارانی ئێران سزای لەسێدارەدان بەشێوەیەكی كاتی راگیران. نزیكەی 100 رۆژە دوای مەرگی ژینا ئەمینی سەرهەڵدان و ناڕەزایەتییەكان سەرەڕای سێدارەو ئەشكەنجەو مەرگی رۆژانەی گەنجان و لاوان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەردەوامەو دەسەڵاتی وڵاتەكە كەوتووەتە لاوازترین قۆناغی سیاسی و پێگەی نێودەوڵەتییەوە.   نوێترین راپۆرتی ژمارەیەك پسپۆڕی هەواڵگریی و ئەمنی و سەربازیی ئیسرائیل سەبارەت بەناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵاتی ئێران بڵاودەبێتەوەو ئاماژە بەوەكراوە ئەو سەرهەڵدانانەی ئێستا 40 ساڵە هاوشێوەی نەبووەو چیتر دۆخی وڵاتەكە ناگەڕێتەوە پێش مەرگی ژینا ئەمینی بەڵام سێ هۆكاری سەرەكیی بووەتە مایەی مەترسیی لەسەر لاوازبوون و دواكەوتنی رووخانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی لەئێران لەگەڵ ئەوەشدا هەواڵگریی ئەمریكا پێشبینیی بەردەوامبوونی ناڕەزایەتییەكان دەكات. ئەگەرچی دەسەڵاتی ئێران لە ناوخۆی وڵاتەكەدا بە زەبرو زەنگ و سێدارە هەوڵی كپكردن و سەركوتكردنی ناڕەزایەتییەكان دەدات، بەڵام لەئاستی نێودەوڵەتیدا پێگەی وڵاتەكە بەتەواوەتیی لاوازبووە بەتایبەت دوای بڕیاری دەركردنی نوێنەرایەتییەكەیان لەكۆمیسیۆنی ژنانی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان، دوای ئەو رووداوەش ئەمریكاو بەریتانیا بەشێوەیەكی روون و ئاشكرا ئامانجی وڵاتەكانیان بۆ سزادانی زیاتری تاران ئاشكراكردووە.   سێدارە دەسەڵاتی ئێران بەرەو هەڵدێر دەبات دەسەڵاتی ئێران دووجار دوو گەنجی دەستگیركراوی ناڕەزایەتییەكانی لەسێدارەدا بەڵام پێشبینی ئەوەی نەدەكرد كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان و تەنانەت بڕیاری نەتەوەیەكگرتووەكان بەوشێوەیە پێگەی وڵاتەكەی لەئاستی جیهاندا هەرەس پێبێنێت و لەكۆمیسیۆنی ژنان تەنها هەشت وڵات ئامادەبن بەرگرییەكی لاواز لەو دەسەڵاتە بكەن. دوای لەسێدارەدانی موحسین شكاری لەتاران و مەجیدڕەزا رەهنەورد لەشاری مەشهد، بڕیاربوو لانیكەم 39 كەسی دیكە لەسێدارە بدرێن، بەڵام بەهۆی كاردانەوەی زۆربەی وڵاتان بەتایبەت بەریتانیا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، ئۆسترالیا، نەمساو ئەمریكاو هۆشداریی رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆ لەئێران سزای سێدارەكان بەشێوەیەكی كاتی راگیران. سەرۆكی سی ئای ئەی ئەمریكا دەڵێت: دەسەڵاتی تاران وەڵامی داواكاریی خەڵكی وڵاتەكەی پێنادرێتەوەو ناڕەزایەتییەكانیش بەردەوام دەبێت، ڤەدانت پاتێڵ، جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش  رایگەیاند؛ واشنتۆن بەقوڵی نیگەرانی سەركوت و سێدارەیە لەئێران سەرەڕای ئەوەی توندوتیژییەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بەرامبەر خۆپیشاندان و خەڵك ئیدانە دەكات، هەوڵی سزادانی زیاتری تاران دەدات . ئەو وتی وڵاتەكەی نیگەرانە لەسەركوتی ژنان و گەنجانی ناڕازیی ئێران، بۆیە واشنتۆن لەگەل هاوپەیمانەكانی هەنگاو دەنێن بۆ ئەوەی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە نەتوانێت خۆی لەبەرپرسیارێتی رووداوەكانی سێ مانگی رابردوو دەرباز بەكات و دەبێت ناچار بكرێت بە وەڵامدانەوە و بەرپرسیارێتی كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان. هەڵوێستەكەی ئەمریكا لەكاتێكدایە لەسەرەتای دەستپێكی ناڕەزایەتییەكان رۆبەرت مالی، نوێنەری ئەمریكا بۆ كاروباری ئێران رایگەیاند واشنتۆن پشتیوانیی  لەو خۆپیشاندانانە ناكات كە بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەكرێت و ئەوەش ناڕەزایەتیی زۆری چالاكوانانی مەدەنی و سیاسیی لێكەوتەوەو تەنانەت لەواشنتۆن و نیۆیۆرك خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی دژی ئەو بەرپرسەی ئەمریكا بەڕێوچوو. رۆژنامەی نیۆیۆرك تایمز دوو مانگ دوای لێدوانی مالی ئاشكرای كرد كەئەمریكا هەڵوێستی دوای مەرگی ژینا ئەمینی و كاردانەوەكانی دژی دەسەڵاتی ئێران گۆڕاوەو تەنانەت لەئێستادا ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانیی ئەمریكا تاووتوێی بژاردەی سەربازیی لەدژی هەندێك دامەزراوەی ئەتۆمیی دەكات و لەگەڵ ئەوەشدا كۆتایی بەدانوستانە ئەتۆمییەكان هێناوە كەوەك تاكە تروسكایی دەسەڵاتی ئێران بۆ لابردنی سزا ئابورییەكان و سوككردنی باری گرانی وڵاتەكە لەقەڵەمدەدرا. لەلایەكی دیكەوە وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا بەبۆنەی سێ مانگ تێپەڕینی مەرگی ژینا ئەمینی و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان پەیامێكی لەڕێگەی وەزیری دەرەوە بڵاوكردەوەو جەختی لەسزادانی زیاتری دەسەڵاتی ئێران لەلایەن لەندەنەوە كرد، ئەویش بەهۆی سەركوت و سێدارەی خۆپیشاندەرانەوە. بەریتانیا رایگەیاند لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی  و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان 300 سزای بەسەر دەسەڵاتی ئێراندا سەپاندووەو ئەگەر توندتویژی و پێشێلكارییەكان بەردەوام بێت سزای زیاتر بەسەر تاراندا دەسەپێنێت. جەیمز كلێڤێرلی وەزیری دەرەوەی بەریتانیا رایگەیاند: لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی  و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان، 300 سزای بەسەر دەسەڵاتی ئێران و 40 بەرپرسی ئەو وڵاتەدا سەپاندووەو ئەگەر سێدراەو توندتویژی و پێشێلكارییەكانی مافەكانی مرۆڤ بەردەوام بێت ئەوا سزای زیاتر بەسەر تاراندا دەسەپێنێت. بەرپرسانی دەزگای هەواڵگریی و ئەمنیی و سەربازیی ئیسرائیل هۆكاری ئەگەری شكستەكانی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی سێ مانگی رابردووی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێرانیان تاووتوێ كردووەو بەپێی راپۆرتێكیش ئەو ناڕەزایەتییانە لە 40 ساڵی رابردوودا هاوشێوەی نەبووەو دۆخی كۆماری ئیسلامی ئێران بەهیچ شێوەیەك ناگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پێش مەرگی ژینا ئەمینی. بەرپرسێكی باڵای ئیسرائیل بەپێگەی (ئەلمۆنیتەر)ی راگەیاندووە دۆخی ئێستای ئێران زۆر جیاوازە بەراورد بەپێنج ساڵی رابردوو، ئەوەی ئێستا روودەدات زۆر قووڵ و كاریگەرەو پاشەكشێی نییەو دۆخەكە ناگەڕێتەوە دواوە. ژەنەڕاڵ عەفرایم سنێ، یاریدەدەری وەزیری بەرگریی پێشووی ئیسرائیل وتوویەتی: ئەوەی ئێستا لەئێران بەدیدەكرێت تەنها سەرهەڵدانێكی ناوچەیی و ئاسایی نییە، بەڵكو لەقووڵایی و بەردەوامیدایەو دۆخەكە گشتگیرو بەرفراوانەو وەرچەرخان و گۆڕانكاریی بەرچاو دروستدەكات. پێچەوانەی ئەو بەرپرسە زۆربەی بەرپرسانی ئیسرائیل بڕوایان وایە وەرچەرخان و گۆڕانكاریی خێرا لەئێران روونادات و ناڕەزایەتییەكان بەچەند هۆكارێك ئەگەری سەركەوتنیان لەوڵاتەكە لاوازە. بەپرسێكی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) كە ناوی بڵاونەكراوەتەوە بە ئەلمۆنیتەری راگەیاندووە؛ رژێمی كۆماری ئیسلامی ئێران تائێستا كۆمەڵێك ئامرازی بۆ بەرگریی و مانەوەی خۆی و سەركوتی لەبەردەستدا ماوە كە سوودی لێوەرنەگرتووەو دژی خۆپیشاندەران بەكاری نەهێناوە، بۆیە پێشبینی رووخانی ئەو رژێمە ئاستەمە، بەڵام ناتوانرێت حاشا لەگۆڕانكارییەكان بكرێت و دەسەڵاتی وڵاتەكە ناچارە هەندێك پاشەكشە بۆ خۆپیشاندەران و گەنجانی ناڕازیی بكات. ئەو بەرپرسەی مۆساد وتوویەتی: لەلایەك پێشبینیكردنی بەدیلی كۆماری ئیسلامی ئێران قورسەو لەلایەكیش گومانی تێدا نییە كەئەو وڵاتە بەرەو گۆڕانكاریی ریشەیی هەنگاو دەنێت. بەبڕوای ئەو نەوتنەوەی سرودی نیشتیمانیی ئێران لەدەستپێكی یەكەم یاریی هەڵبژاردەی ئەو وڵاتە لەمۆندیالی 2022ی قەتەر ئاماژەیەكی زۆر واتاداربووە بۆ ئەوەی چ گۆڕانكارییەك لەوڵاتەكە روویداوەو دۆخێكی نوێ هاتووەتەوە ئاراوە. ئەو بەرپرسەی ئیسرائیل ئاماژەی بەوە كردووە ئەگەر تەنانەت رژێمی ئێران یاسای سەرپۆشی زۆرەملێ هەڵوەشێنێتەوە كەهۆكاری سەرەكی مەرگی ژینا ئەمینی و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكانی وڵاتەكە بووە ناڕەزایەتییەكان كۆتایی نایەت و بەردەوام دەبن ئەگەرچی رەنگە بۆ ماوەیەك ناڕەزایەتییەكان دامركاندنەوەو خاوبوونەوە بەخۆیانەوە ببینن، بەڵام دانیشتوانی ئێران دیواری ترس و تۆقاندنی دەسەڵاتدارانیان تێكشكاندوەو خەڵك بەشێویەكی بەرفراوان داوای مافەكان و ئازادییەكانیان دەكەن، بۆیە هەرگیز گەڕانەوە بۆ دۆخی رابردوو پێشبینیی ناكرێت. بەپێی وتەی ئەو بەرپرسەی مۆساد هەڵوێستی بەدریە خامنەیی تاقانە خوشكی عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ بێبەریبوونی لەبراكەی رۆڵی بەرچاوی هەبووە لەئاشكرابوونی دەسەڵاتی خۆسەپێنانەی ئێستای دەسەڵاتدارانی ئێران و لەسەرووی هەمووشیانەوە رێبەری كۆمارەكە، بۆیە ئەوەش ناڕەزایەتییەكانی قووڵتر كردووەتەوە. شارەزایان و بەرپرسانی دەزگای هەواڵگریی مۆساد لەڕاپۆرتێكدا لەسەر ناڕەزایەتییەكان و تواناكانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئاماژەیان بەوە كردووە ئەو سەرهەڵدانانەی كەزیاتر لەسێ مانگە بەردەوامە نەبوونی سێ هۆكار مەترسیی لەسەر ئەنجامی ئەو ناڕەزایەتییانەو ئەگەری شكستهێنانی دروستكردووە كەیەكێكیان نەبوونی سەركردایەتییكردنی ناڕەزایەتییەكانەو دووەمیان نەبوونی پشتیوانیی ماددی و سێیەمیان نەبوونی پشتیوانیی بەهێزی ئەو ناڕەزایەتییانەیە لەلایەن مامۆستایانی ئاینیی ناڕازی لەدەسەڵاتی وڵاتەكە. پسپۆڕانی مۆساد پێیان وایە لەئێستادا ئەو ناڕەزایەتییانە بەهۆی نەبوونی سەركردەو رێبەرەوە ئەگەری لاوازبوونی زۆرە لەكاتێكدا روحەڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی توانی لەوڵاتی فەڕەنساوە تا رووخانی دەسەڵاتی پاشایەتیی لەساڵی 1979 سەركردایەتیی راپەڕینی رابردووی ئێران بكات. ئەو بەرپرس و پسپۆڕانەی مۆساد جەختیان لەوە كردووەتەوە كە لەئێستاشدا ئۆپۆزسیۆنی تاراوگە دەتوانن هەمان رۆڵی خومەینی بۆ سەركردایەتیی ناڕەزایەتییەكانی ئێستای رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران ببینن بۆ ئەوەی نەبوونی سەركردایەتیی ناڕەزایەتییەكان گورزی قورس لەڕاپەڕینی بەرفراوانی وڵاتەكە نەدات و ئەو كەموكوڕییە گەورەیە هیواكان بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەناو نەبات. دووەم هۆكاری مەترسیی لەسەر ناڕەزایەتییەكان نەبوونی پشتیوانیی ماددیەو لەئێستاشدا پێناچێت هیچ پشتیوانییەكی ماددی و دارایی بۆ ئەو خۆپیشاندان و گەنجانە هەبێت كە بوێرانە لەسەر شەقامن لەكاتێكدا زیاتر لەحەوت ساڵە وڵاتەكە قەیرانی قووڵی دارایی هەیەو بەپێی دوایین راپۆرتی نێودەوڵەتیش لەكۆی 85 ملیۆن دانیشتوی وڵاتەكە 60 ملیۆن كەسیان لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین و توانای بژێوی بەشێوەیەكی بەرچاو دابەزیوە. بەرپرسانی هەواڵگریی ئسرائیل پێیان وایە سێیەم هۆكاری لاوازی یان ئەگەری شكستی ناڕەزایەتییەكان نەبوونی پشتیوانیی مامۆستایان و زانایانی شیعەیە لەناڕەزایەتییەكان و ئەوەش بۆ هۆكارێكی هەستیارە بەتایبەت كەكۆمەڵگەی ئێرانی بەدیندارو باوەڕدا لەقەڵەمدەدرێت، بەبڕوای ئەوان زۆرینەی شیعەی كۆمەڵگەی ئێران هەڵوێستی ئەو زانا ئاینییانەی شیعە بەهەند وەردەگرن كەدژی بەرپرسانی ئێستای وڵاتەكە بێت، بەڵام تا ئێستا زانایانی ئاینیی شیعە هەڵوێستێكی ئەوتۆیان بۆ پشتیوانیی لەناڕەزایەتییەكان دەرنەبڕیوە. لەو خاڵەدا كەدەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل ئاماژەی بە رۆڵی زانایانی ئاینیی شیعە كردووە لە رۆژهەڵاتی كوردستان پێچەوانەیەو زۆرینەی مامۆستایانی ئاینیی ئەو بەشە لەكوردستان بەبەیاننامەو دەربڕینەكانیان لەمزگەوتەكانەوە ئیدانەی دەسەڵاتی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێرانیان كردووەو تەنانەت لەزۆربەی بەیاننامەكاندا جەخت لەو خاڵە كراوەتەوە كە دەسەڵاتی ئێستای وڵاتەكە ئاكارو رەفتاری پێچەوانەی رەوشت و بەرنامەی ئیسلام و موسوڵمانان و رەفتارەكانی كۆماری ئیسلامی بووەتە مایەی زیانگەیاندن بەئیسلام و موسوڵمانان. لەكۆتایی راپۆرتی مۆساد سەرەڕای ئەوەی پێشبینیی كراوە كەئەگەری هەیە رووداوە لەناكاوەكان ببێتە مایەی سەرسوڕمان یان رووخانی كۆماری ئیسلامی ئێران، بەڵام پێناچێت بەو كەموكوڕیانەی ئێستا لەناڕەزایەتییەكاندا بەدیدەكرێت بەخێرایی ئەنجامی گەورەی لێبكەوێتەوە، بەڵكو ئەوەی یەكلایی بووەتەوە دۆخی ئێران چیتر بۆ سەردەمی پێش مەرگی ژینا ناگەڕێتەوەو لە رووی نێودەوڵەتیشەوە پێگەی تاران بەشێوەیەكی چاوەڕواننەكراو لاواز بووە. ئەمریكا گەشبینە بەناڕەزایەتییەكان ویلیام بێرنز، سەرۆكی دەزگای ناوەندی هەواڵگریی ئەمریكا (سی ئای ئەی)  لەنوێترین لێدوانی خۆیدا رایگەیاند؛ دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران ناتوانێت وەڵامدەرەوەی داواكاریی گەنجانی وڵاتەكە بێت و ناڕەزایەتییەكانیش سەرەڕای هەموو زەبرو زەنگەكان دژی دەسەڵات بەردەوام دەبێت، چونكە بەبڕوای ئەو تێپەڕاندنی سێ مانگ ناڕەزایەتیی ئاماژەی ئازایەتی و بوێریی گەنجان و خەڵكی ناڕازیی وڵاتەكەیە. بەبڕوای  بێرنز ناڕەزایەتییەكانی ئێستا جیاواز لەساڵانی رابردووی ئێران سەرجەم  گەلان و چین و تووێژە جیاوازەكانی سەرتاسەری جوگرافیای وڵاتەكەی گرتووەتەوە كە بووەتە هۆی بەرفراوانبوون و بەهێزبوونی ناڕەزایەتییەكان و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ناتوانێت وەڵامی خواستی ئەو خەڵك و چین و تووێژە جیاوازانە بداتەوە. ناڕەزایەتیی و ئەشكەنجە بەردەوامە تائێستا زیاتر لە 12 گەنجی رۆژهەڵاتی كوردستان بەهۆی ئەشكەنجەی هێزە ئەمنییەكان لەناوەندە هەواڵگری و ئەمنییەكان و زیندان گیانیان لەدەستداوەو بەپێی دوایین ئامار لەماوەی 95 رۆژی ناڕەزایەتییەكان لانیكەم 133 كەس لەو بەشەی كوردستان كوژراون و زیاتر لەشەش هەزار كەسیش دەستگیركراون كە 15 كەسیان سزای سێدارە دەیانگرێتەوەو پێنج كەسیان جێبەجێكردنی سزاكەیان نزیكە. هاوكات ناوەندی مافەكانی مرۆڤی ئێران بڵاویكردووەتەوە لەماوەی زیاتر لە سێ مانگی ناڕەزایەتییەكان ناوی 502 كوژراو تۆماركراوە، كە 69 كەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ كەمتر بووەو ژمارەی دەستگیركراوانیش گەیشتووەتە 18 هەزارو 452 كەس.  

هاوڵاتی یەکێتی ئەوروپا بری ٤ملیۆن یۆرۆ وەک هاوکاری مرۆی دەداتە عێراق  وڕایگەیاند  ئەو بڕە پارەیە یارمەتیدەر دەبێت بۆ پاڵپشتیکردنی 4,000 خێزانی ئاوارە و هەزار خێزانی دیکەش کە ئەندامێکی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، یان چیدی توانای دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکانیان نییە. ئەمڕۆ چوارشەممە 21ی کانوونی یەکەمی 2022، کۆمیسیۆنی یەکێتیی ئەوروپا لە راگەیێندراوێکدا گوتی، "ناسەقامگیریی سیاسی، گۆڕانی کەشوهەوا و بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک بەهۆی وشکەساڵی و هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا بوونەتە هۆی ئەوەی ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی عێراق دەستیان بە پێداویستییە بنەڕەتییەکانیان نەگات." دەشڵێت،" ئەو پارەیە بۆیارمەتی چینی هەژار سەرفدەکرێت  بەتایبەتی ئەوانەی ئاوارەن و نیشتەجێی دەرەوەی کەمپەکانن  بۆ ئەوەی پێداویستییە سەرەتاییەکانیان دابین بکەن" جانێز لێنارچیچ، کۆمیسیاری یەكێتیی ئەوروپا بۆ بەڕێوەبردنی قەیرانەکان ڕایگەیاند، "تا بێت ژمارەی ئەو کەسانە بەرزدەبنەوە کە کاریگەرن بە نەبونی ئاسایشی خۆراک لە عێراق بە تایبەت ئاوارەکان وخەڵکی هەژار لەو ناوچانە هاوکات یەکێتی ئەوروپا خۆی بە  بەرپرسیاردەزانێت لە یارمەتیدانی ئەم چینە هەربۆیە بڕی 4 ملیۆن یۆرۆی زیادەمان تەرخانکرد بۆ یارمەتیدانی ئەو خەڵکەی عێراق کە پێویستییان پێیەتی بۆ تێپەڕاندنی ئەم کاتە سەختە." لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئەوەش ڕونکراوەتەوە کە ئەو بڕە پارەیە یارمەتیدەر دەبێت بۆ پاڵپشتیکردنی 4,000 خێزانی ئاوارە کە مانگانە بڕە پارەیەکیان بەسەردا دابەش دەکرێت. جگە لەوەش، هەزار خێزانی دیکەش کە ئەندامێکی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، یان چیدی توانای دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکانیان نییە، لە هاوکاریی کاش سوودمەند دەبن. جێگەی باسە،لە ساڵی 2014ەوە، یەکێتی ئەوروپا 530.5 ملیۆن یۆرۆی یارمەتی مرۆیی تەرخان کردووە بۆ یارمەتیدانی خەڵکی عێراق  

توێژەرێکی زانکۆی کۆڵۆمبیای ئەمریکا رایگەیاند، دوای هەموارکردنەوەی لیستی سزاکان، پەیوەندییەکانی تورکیا و روسیا کەوتوەتە ژێر وردبینی سزاکانی ئەمریکاوە. دەیڤید فیلیپس توێژەری زانکۆی کۆڵۆمبیای ئەمریکا لە لێدوانێکدا بۆ ئاژانسی نورس پرێسی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، بۆ ئەمریکا روون بووەتەوە کە تورکیا بە ئەنقەست بەشێک نەبووە لەو سزا نێودەوڵەتیانەی بەسەر روسیادا سەپێندراوە، جگە لەوەش بووەتە دەرچەیەک بۆ ئەوەی روسیا بتوانێت خۆی لە سزاکان بدزێتەوە. ئەو توێژەرە ئەمریکییە ئاماژە بەوە دەکات کە ئەو بابەتە کاریگەری لەسەر پەیوەندی تورکیا و روسیا سەبارەت بە سوریاش دەبێت، هەروەها رێگری لە نزیکبوونەوەی ئەنقەرە لە دیمەشق دەکات، چونکە ناتوانێت هیچ شتێکی پێشکەش بکات. فیلیپس وتی: رژێمی ئەسەد لەلایەن ئەمریکاوە سزا دراوە و ئەمریکا بە هیچ شێوەیەک نزیکبوونەوەی دیمەشق و ئەنقەرە قبوڵ ناکات و ئەوەش لێکەوتەی دەبێت و تورکیا لەم نێوەندەدا باجێکی قورس دەکات. دەشڵێت، تورکیا وەک داردەستێکی روسیای لێهاتووە و بەندەرێکی سەرەکیە کە کەشتیەکانی چین لە پوتین نزیک دەکاتەوە، بۆیەش بانگەشەی تورکیا کە گوایە، رۆڵی نێوەندگیری لە نێوان روسیا و رۆژئاوا دەکات، چیتر کەس فریو نادات." بەگوێرەی هەموارە تازەکەی یاسای سزاکانی ئەمریکا، رێگە بە هیچ کۆمپانیا و وڵاتێک نادرێت کە مامەڵە لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا بکن کە سزایان بەسەردا سەپێندراوە و تا ئەو رادەیەی کە خۆدزینەوەی لە سزاکان قبوڵ ناکرێت.

هاوڵاتی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق، ئەلینا رۆمەناوسکی رایگەیاند، جەنگی دژبە رێکخراوی تیرۆریستی داعش کۆتایی نەهاتووە و وڵاتەکەی پابەندە بە شکستپێهێنانی یەکجاری رێكخراوه‌ تیرۆریستییه‌كه‌. ئەلینا رۆمەناوسکی لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر نووسیوویەتی: "سەرەخۆشی لە کەسوکاری ئەو پۆلیسانە دەکەین کە لە پێناو بەرگریکردن لە نیشتمانیان گیانیان لەدەستدا، هیوای زوو چاکبوونەوە بۆ برینداران دەخوازین". رۆمەناوسکی جەختی لە پابەندبوونی وڵاتەکەی بۆ شکستپێهێنانی یەکجاریی رێکخراوی تیرۆریستی داعش کردووەتەوە و رایگەیاندووە: "جەنگی دژبە رێکخراوی تیرۆریستی داعش کۆتایی نەهاتووە، ئەمریکا پابەندە بە شکستی یەکجاریی رێکخراوەکە".

روسیا لە نەتەوەیەکگرتوەکان ناڕەزایەتیی خۆی لە هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر باکور و رۆژهەڵاتی سوریا دەربڕی و ئەو هێرشانەی بە مەترسیی بۆ ژیانی خەڵکی مەدەنی لەقەڵەم دا. ڤاسیلی نێبنزیا، نوێنەری هەمیشەیی روسیا لە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان لە کۆبونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی ئەو رێکخراوەیە نیگەرانیی وڵاتەکەی لە هێرشەکانی تورکیا بۆسەر باکوری سوریا و رۆژئاوای کوردستان دەربڕی. نێبنزیا ئاماژەی بەوە کردوە هێرشە سەربازییەکانی لە سنوری حەلەب و رەققە و حەسەکە بوەتە مەترسیی لەسەر سەربازانی روسیا و دانیشتوانی ناوچەکە و ئەوەش سەرەڕای ئەو زیانە مادییانەیە کە بەهۆی وێرانکارییەکان رویداوە. لە 20 مانگی رابردودا سوپای تورکیا ئۆپەراسیۆنێکی بەرفراوانی ئاسمانیی بە ناوی چنگ شمشێر بۆ سەر ناوچەکانی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا دەست پێکرد و ژمارەیەکی زۆری خەڵکی مەدەنی بەهۆی هێرشەکانی ئەو وڵاتەوە بونە قوربانیی و ئەو ئۆپەراسیۆنەش کاردانەوەی نێودەوڵەتیی لێکەوتەوە.

لە چوارچێوەی دۆسیەی لێپرسینەوە لە ئەندامانی کۆنگرەی کۆمەڵگەی دیموکراتی (کەجەدە)، داواکاری کۆماری پارێزگای ئامەدی باکوری کوردستان، داوای کرد سزای ١٥ ساڵ زیندانی بەسەر نەوروز ئویسال پارێزەری عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکەدا بسەپێندرێت. ئەمڕۆ، پرۆسەی دادگاییکردنی نەورۆز ئویسال پارێزەری ئۆجالان لە دەیەمین دادگای سزا قورسەکانی ئامەد بەڕێوەچوو. ئویساڵ بەشداری لە دانیشتنەکەدا نەکرد و پارێزەرانی ئامادە بوون. بەگوێرەی زانیاریەکانی ئاژانسی میزۆپۆتامیا، داواکاری کۆماری ئامەد لە دانیشتنی دادگادا بانگەشەی ئەوەی کردووە کە لە کاتی قۆناغی قەدەغەی هاتوچۆ، لە ناوچەی جزیری سەر بە پارێزگای شڕنەخ، کە ئەو کاتە شەڕی ناوخۆ هەبوو، نەورۆز ئویسال گروپی واتسئاپی داناوە و لەگەڵ ئەندامانی کەجەدە کاری بۆ ئەو کەسانە کردووە کە لەدژی دەوڵەت شەڕیان دەکرد. داواکاری کۆماری وتیشی، نەوروز ئویسال بەشداری لە چالاکیەکانی کەجەدەدا کردووە (تورکیا کەجەدە وەک رێکخراوێکی سەر بە پەکەکە دەبینێت) و پێویستە بە تاوانی 'ئەندامێتی پەکەکە' لە حەوت ساڵ و شەش مانگەوە تاوەکو ١٥ ساڵ، سزای زیندانی بەسەردا بسەپێندرێت. دواتر پارێزەرانی نەوروز ئۆیسال داوایان کرد، کاتیان پێبدرێت تاوەکو وڵام بدەنەوە، بەڵام داواکەیان رەتکرایەوە و دانیشتنی دادگا بۆ ١٥ی ئازاری ساڵی داهاتوو دواخرا.

ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ لەبارەی کاندیدی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا رایگەیاند، کاندیدەکەیان کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی گشتی پارتەکەیە. ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ کە ١٤ی ئەم مانگە، دادگای ئەستەنبوڵ، بە تۆمەتی سووکایەتیکردن بە بەرپرسانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا، سزای دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژ زیندای بەسەردا سەپاند، کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانی ئەنجامدا. ئیمامئۆغڵو باسی لە کاندیدبوونی کەمال کلچدارئۆغڵو سەرۆکی پارتەکەی کرد و وتی، " من ئەندامی جەهەپەم. بەڕێز کەمال کلچدارئۆغڵو، سەرۆکی هەموو ئەندامانی جەهەپەیە و کاندیدی هەموو خانەوادەیەکی جەهەپەیە." 'پشتگیری لە قسەکانی دەمیرتاش دەکەم' لەبارەی تویتێکی سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی زیندانیکراوی پێشووی هەدەپە کە وتبووی، 'پێویستە ئۆپۆزسیۆن دەست لە مشتومڕەکانی بۆ کاندیدکردنی کەسێک بهێنێت، لەبەرئەوەی لە ئامانجەکە کە بردنەوەیە لە هەڵبژاردن، دووریان دەخاتەوە'، ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ وتی، قسەکانی دەمیرتاش راستن و پشتگیری لە قسەکانی دەکەم. دەشڵێت، هیوادارم دەمیرتاش بە زووترین کات ئازاد بکرێت و بگەڕێتەوە نێو خانەوادەکەی. ئەم هەڵبژاردنە، هەڵبژاردنێک نییە کە بە تەنیا لەپێناویدا تێبکۆشین. ئەم هەڵبژاردنە بۆ هەموو گەلەکەمان و بۆ ٨٥ ملیۆن هاوڵاتی دەبێت. چەند رۆژ لەمەوبەر، میدیاکانی سەر بە دەسەڵاتی تورکیا، باسی ئەوەیان کرد کە لەسەر پرسی کاندیدی هاوبەشی سەرۆککۆماری کێشە لەنێوان پارتە سیاسیەکانی ئۆپۆزسیۆندا هەیە و لەنێو جەهەپەشدا، کێشە کەوتووەتە نێوان ئیمامئۆغلۆ و کلچدارئۆغلۆ، بەڵام بەرپرسان و ئەندامانی جەهەپە ئەو هەواڵانە بە ناڕاست و بانگەشە لەقەڵەمدەدەن.

سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە، سەرنجی بۆ گفتوگۆکانی سەبارەت بە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری تورکیا راکێشا و وتی، "ئێستا پێویستە کۆتایی بەو گفتوگۆ خراپانە بهێنرێت و مشتومڕکردنی ئۆپۆزسیۆن لەسەر کاندیدی سەرۆکایەتی بە واتای لادانە لە ئامانجەکە." سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە کە لە زیندانی ئەدرنەدایە، سەبارەت بە هەڵبژاردن و مشتومڕەکانی دیاریکردنی کاندیدی سەرۆک کۆماری لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەوە پەیامێکی لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا بڵاوکردەوە و وتی، “هەموو ئەکتەرێکی سیاسی کە بە دڵ و گیان باوەڕی بە دیموکراسی هەیە، پێویستە بەرپرسیارێتی بنیاتنانەوەی دەوڵەت لە ئەستۆ بگرێت. نابێت هیچ کەسێک هەوڵی دوورخستنەوەی کەسێکی دیکە بدات." ئاماژەی بەوەشکرد. " ئێمە بەرەو هەڵبژاردن هەنگاو دەنێین. پێویستە ئامانجی هەموومان ئەوە بێت کە ئەم وڵاتە رادەستی خاوەنە راستەقینەکەی بکەین کە ئەویش خەڵکە. مشتومڕکردنی ئۆپۆزسیۆن لەسەر کاندیدی سەرۆکایەتی بە واتای لادان لە ئامانج دێت." دەمیرتاش دەڵێت، "هەموو ئەو لایەن و سەرکردە سیاسیانەی باوەڕیان بە دیموکراسی هەیە، بەشێکی سروشتی ئەم پرۆسەیەن. ئێستا پێویستە کۆتایی بەو باسە خراپانە بهێنرێت. ئێستا کاتی کۆبوونەوە و جێبەجێکردنی پرەنسیپەکانە. بەم شێوازە هەمووان سەردەکەون و ٨٥ ملیۆن هاوڵاتی تورکیا قازانج دەکەن. لە کاتێکدا کە نزیکەی شەش مانگ بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا ماوە، لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن کە هاوپەیمانێتییەکیان بە ناوی هاوپەیمانی گەل پێک هێناوە، تاوەکو ئێستا لەسەر کاندیدکردنی کەسێک بۆ پۆستی سەرۆککۆماری رێکنەکەوتوون. کەمال کلچدارئۆغلۆ ١٩ی ئەم مانگە رایگەیاند، ئەگەر لایەنەکانی دیکەی ئۆپۆزسیۆن قبوڵی بکەن، خۆی بۆ پۆستی سەرۆککۆماری تورکیا کاندید دەکات. بەڵام، بەرپرسانی پارتی باش بە سەرۆکایەتی مەڕال ئاکشەنەر کە دووەم پارتی نێو هاوپەیمانی گەلە لە رووی جەماوەر و رێژەی دەنگەوە، چەندین جار رایانگەیاندووە، پێیان وایە، کلچدارئۆغلۆ ناتوانێت لە بەرامبەر ئەردۆغان سەرکەتوو بێت و کاندیدکردنیی ریسکێکی گەورەیە.

لە نوێترین راپرسیدا دەرکەوتوە ئەگەر هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری لە تورکیا بچێتە گەڕی دوەمەوە، کاندیدی ئۆپۆزسیۆن سەرکەوتن بەدەست دەهێنێت و ئەردۆغان روبەڕوی شکست بێتەوە. کۆمپانیای ( پی ئار) تایبەت بە توێژینەوە و راپرسیی لە تورکیا ئەنجامەکانی دوایین راپرسیی کۆمپانیاکەی لە 25 پارێزگای وڵاتەکە بڵاو کردوەتەوە کە سێ هەزار کەس تێیدا بەشداربون. بە پێی راپرسییەکە ئەگەر لە قۆناغی یەکەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی تورکیا یەکێک لە کاندیدەکان نەتوانن دەنگی پێویست بهێنن، لە گەڕی دوەمی هەڵبژاردنەکاندا کاندیدی هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆن 47.5٪ بەدەست دەهێنێت و لە بەرامبەردا کاندیدی هاوپەیمانی دەسەڵات بە بەدەستهێنانی 41.3٪ی روبەڕوی شکست دەبێتەوە. بڵاوبونەوەی ئەو راپرسییە لە کاتێکدایە هاوپەیمانیی (جمهور) کە لە نێوان پارتی داد و گەشە ئاکەپە و پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست مەهەپە-دایە و ئەو هاوپەیمانییە رەجەب تەیب ئەردۆغانیان وەک کاندیدی خۆیان راگەیاندوە بەڵام تا ئێستا هاوپەیمانیی ئۆپۆزسیۆن (میللەت) کاندیدی هاوبەشی خۆی ئاشکرا نەکردوە.  

هاوڵاتی   بەبەشداری چەندین سەركردەو بەرپرسی وڵاتانی هەریەكە لەعێراق و ئوردن و فەرەنسا و ئێران و توركیاو قەتەرو كوەیت و سعودیەو میسرو ئیمارات و بەحرەین و وەزیری دەرەوەی یەكێتی ئەوروپاو جامیعەی عەرەبی و بەدەستپێشخەری ئیمانۆیل ماكرۆنی سەرۆكی فەرەنسا، لەئوردن كۆنگرەی (بەغداد دوو) بەڕێوەچوو، ئەمەش وەك درێژەپێدەری كۆنگرەی بەغداد یەك كە لەمانگی ئابی ساڵی٢٠٢١بەڕێوەچوو. سەرۆكایەتی فەرەنسا رایگەیاندووە ئامانج لەم كۆنگرەیە كۆكردنەوەی دراوسێكانی عێراق و هاوبەشەكانیەتی لەسەر یەك مێز بۆ درێژەدان بەگفتوگۆ، هاوكات پێشكەشكردنی هاوكارییە بۆ ئارامی و سەقامگیری عێراق و ئاسایشەكەی و شەنوكەوكردنی دۆخی ناوچەكە بەگشتی بەوپێیەی عێراق دەوڵەتێكی میحوەرییە تیایدا. بەپێی بەیاننامەی كۆتایی كۆنگرەكەش، وڵاتانی بەشداربوو پاڵپشتی عێراق دەكەن بۆ رووبەڕووبونەوەی هەموو ئاڵنگارییەكان بەتایبەتی پرسی تیرۆر، وڵاتانی بەشداربوو جەختیش لەهاوكاریكردنی عێراق دەكەنەوەو پشتگیری ئاسایش و سەقامگیری و سەروەری و پرۆسە دیموكراسییەكەی و دەستوورییەكەی دەكەن و هاریكاریشی دەكەن بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتی دەوڵەت و یاسا و بنیاتنانی دامەزراوە دەستوورییەكانی بۆ ئەوەی توانای پێشكەوتن و دووبارە بونیاتنانەوەی هەبێت. بەستنی ئەم كۆنگرەیە لەكاتێكدایە دۆخی ناوچەكە بەگشتی لەدۆخێكی ئاڵۆزدایە و دۆخی عێراقیش بەتایبەتی بەهۆی دەستوەردانەكانی توركیاو ئێرانەوە لەكاروباری ناوخۆیی عێراق و تۆپباران و بۆردومانكردن و پێشێلكردنی سەروەری خاكەكەیەوە خراپە. بەستنی ئەم كۆنگرەیە لەكاتێكدایە ناوچەكە بەگشتی لەدۆخێكی ئاڵۆزدایەو دۆخی عێراقیش بەتایبەتی بەهۆی دەستوەردانەكانی توركیاو ئێرانەوە لەكاروباری ناوخۆیی عێراق و تۆپباران و بۆردومانكردن و پێشێلكردنی سەروەری خاكەكەیەوە خراپە. هەردوو وڵاتی توركیاو ئێران لەماوەكانی رابووردوودا بەهۆی هێرش و پەلامارە سەربازییەكانیانەوە بۆ سەر خاكی هەرێمی كوردستان، رووبەڕووی سەركۆنەكردن و ئیدانەكردنی نێودەوڵەتی بوونەوەو داوای دەستبەجێ راگرتنی هێرشەكانیان لێكردن، بەپێی زانیارییەكان جگە لەبابەتی شەڕی تیرۆرو چەند بابەتێكی دیكە، ئامانجی سەرەكی فەرەنسا لەبەستنی ئەم كۆنگرەیەو كۆنگرەكانی داهاتوو كە بڕیارە بەردەوامی هەبێت كۆكردنەوەی زۆرترین دەەوڵەتی عەرەبی و دروستكردنی بەرەیەكی فەرەنسی_عەرەبییە لەلایەن فەرەنساوە لەدژی ئێران بۆ فشاركردن لەسەر ئەو وڵاتە تادەستوەردان و تۆپبارانەكانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان - عێراق رابگرێت و هەژموون و فشاری ئێران لەناوچەكەدا كەمبكاتەوە. وەك دەردەكەوێت هەرچەندە ناوی كۆنگرەكە (بەغداد دوو) بەناوی عێراقەوە بەستراوە، بەڵام كێشەو گرفتەكانی سوریاو خۆپیشاندانەكانی ئێران و پەیوەندی نێوان سعودیە و ئێران و دانەنانی سەرۆكێك بۆ لوبنان و چەندین گرفتی دیكەی ناوچەكە بەرۆكی كۆنگرەكەی بەرنەدابێت و بەشداربووان بەدوای چارەسەری قەیران و گرفتە كەڵەكەبووەكانی ناوچەكە بن و كۆنگرەكە كۆنگرەی كۆبوونەوەو یەكتربینی لایەنە ناكۆكەكانی ناوچەكە بێت نەوەك عێراق، هەر لەو چوارچێوەیەشدا چەندین كۆبوونەوەی دووقۆڵی لەنێوان بەرپرسانی وڵاتانی بەشداربوو بەڕێوەچوو. بەبڕوای چاودێران لەكۆنگرەی (بەغداد یەك) ئامانجی سەرەكی ئەوەبوو كەئایا تاچەند مستەفا كازمی سەرۆكوەزیرانی پێشووی عێراق دەتوانێت سەركردەكانی ناوچەكە لەبەغدا كۆبكاتەوە بەتایبەت ئەوانەی وڵاتانی كەنداو، بەڵام ئامانجی كۆنگرەی (بەغداد دوو) ئەوەیە محەممەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیران تاچەندێك توانای ئەوەی هەیە كە ئەو پەیوەندییانە بپارێزێت و ئەم كۆنگرەیە وەك وێستگەیەكی تاقیكردنەوە وەهایە بۆ سوودانی. لەپەراوێزی كۆنگرەكەشدا وەزیری دەرەوەی ئێران و بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا كۆبوونەوەو بەپێی زانیارییە میدیاییەكانیش گفتوگۆ ئەتۆمییەكان تەوەری كۆبوونەوەكە بوون، بەبڕوای (ئەمیر عەبدولهەیان) وەزیری دەرەوەی ئێران ئەم كۆنگرەیە هەلێكە بۆ ژیاندنەوەی گفتوگۆكانی ئەتۆمی كەچەندین مانگە وەستاوە، هاوكات ئامادەیی وڵاتەكەشی دەربڕی بۆ كۆبوونەوە لەگەڵ سعودیەو وڵاتانی دیكەی كەنداو. بەبڕوای (ڕیاز قەهوەچی)ی بەڕێوەبەری پەیمانگای رۆژهەڵاتی دوورو كەنداو بۆ لێكۆڵینەوەی سەربازی دەربارەی كۆنگرەكە رایگەیاند هیواكان گەورەن بەڵام هیچ كەسێك چاوەڕێ ناكات موعجیزە رووبدات، بڕواشی وایە فەرەنسا وەك سەرەڕمی رۆژئاوا وایە كەدەیەوێت تاڵەمووی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئێراندا نەپچڕێت بەتایبەت لەگفتوگۆكانی تایبەت بەچەكی ئەتۆمی، ئاماژە بەوەشدەكات لەبنەماكانی ئێران ئەوەیە هەرگیز واز لەدەستكەوتەكانی خۆیان نەهێنن و ئەو وڵاتە خۆی بەیاریكەری سەرەكی دەزانێت لەناوچەكەدا، بەڵام پرسیارە سەرەكییەكە ئەوەیە ئایا ئێران هیچ نەرمییەك یاخود ئامادەییەكی زیاتر دەنوێنێت..؟ بەبڕوای زۆرێك لەچاودێرانیش بەهۆی هەڕەشەو دەستوەردانەكانی ئێران و توركیایەو هەوڵدان بۆ دەستبەسەراگرتنی بڕیاری سیاسی و قەیرانی سەرۆكایەتی لەلوبنان و بەردەوامی خۆپیشاندانەكانی ئێران و گرفت و كێشەكانی سعودیەو ئێران و چەندین قەیرانی دیكەی ناوچەكەو مەیلی ئاشكرای محەممەد شیاع سوودانی بۆ ئێران ناتوانرێت هیچ شتێكی تازە لەهاوكێشەكانی ناوچەكە بگۆڕێت و بەبێ دەستكەوتێكی هەستپێكراو وەك هەموو كۆنگرەكانی دیكە كۆتایی هاتووە، بەتایبەت لەدۆخی عێراق كەهێشتا گرووپە چەكدارییەكان چەكەكانیان لەدەرەوەی دەوڵەتەو ئێرانیش بەردەوامە لەهەڕەشەكانی بۆ سەروەری خاكی عێراق، توركیاش بەردەوامە لەلەشكركێشی و هەڕەشەو بۆردوومانكردنی خاكی كوردستان.  

فەرماندەیەکی سوپای پاسدارانی ئێران هەڕەشەی لە سعودیە و ئیسرائیل کرد و وتویەتی هەر کەسێک رۆژێک دژی ئەوان کاری راگەیاندنی کردبێت ئەوا گورزێکی بەردەکەوێت. ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس-ی سەر بە سوپای پاسداران رۆژی سێشەمە لە وتارێکیدا هەڕەشەی رۆژانە 50 هێرشی بۆ سەر ئیسرائیل کرد و وتیشی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بە فشار لە رێڕەوی خۆی لانادات. ئەو لە بەشێکی دیکەدا وتوی: سوپای پاسداران تابلۆیەکی گەورەی بەرگرییە و سعودیە نرخی ئەوەی نییە بە دوژمن لەقەڵەم بدرێت و چونکە ئەو وڵاتە بە شێوازی بێڕەوشتانە کاری راگەیاندن و لە دژی ئێران دەکات و بانگەشەی ئەوە دەکات کە سەرکوتو بوە. قائانی ئاماژەی بەوەکردوە کە سەرجەم کاری میدیایی و راگەیاند لە دژی کۆماری ئیسلامی ئێرانیان لای خۆیان تۆمار کردوە و ئەوەی دژایەتی دەسەڵاتی وڵاتەکەی کردبێت وەڵام دەدرێتەوە و گورزی بەردەکەوێت. وتەکانی قائانی لە کاتێکدایە لە سەرەتای ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران زیاتر لە 50 رۆژنامەنوسی کورد و ئەو وڵاتە دەستگیر کراون کە 22 رۆژنامەنوسیان ژنن و سەرجەمیان تا ئێستاش لە زیندانەکانی ئەو وڵاتەدان.

هاوڵاتی وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، پابەندن بە بڕیارەکانی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بۆ پشتیوانی لە خێزانە هەژارەکان و بڕ و جۆری بەشەخۆراکی مانگانەی هاوڵاتیان زیاددەکەن. وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە، پابەند دەبن بە رێنماییەکانی بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بۆ پشتیوانیکردن لە خێزانە هەژارەکان ئەو خۆراکانەی رێژەیان زیاددەکرێت بریتییە لە شەکر و زەیت و چا و شیر و ئارد. هەروەها بڕیارەکە بریتییە لە زیادکردنی بڕ و جۆری ئەو خۆراکانەی مانگانە بەسەر هاوڵاتیاندا دابەشدەکرێن کە بریترین لە یەک کیلۆ شەکر و یەک لیتر زەیت و ٢٠٠ گرام چا و ٢٥٠ گرامشیر و کیلۆیەک ئاردی زیادە بۆ هەر کەسێک. زیادکردنەکان ئەمانەن: زیادکردنی شەکر بە رێژەی یەک کیلۆگرام بۆ هەر ئەندامی خێزانێک. زیادکردنی بڕی زەیت بە رێژەی یەک لیتر بۆ هەر ئەندامی خێزانێک. زیادرکردنی بڕی چا بە رێژەی ٢٠٠ گرام بۆ هەر ئەندامی خێزانێک. زیادکردنی بڕی شیر بە رێژەی ٢٥٠ گرام بۆ هەر ئەندامی خێزانێک. زیادکردنی بڕی ئارد بە رێژەی یەک کیلۆگرام بۆ هەر ئەندامی خێزانێک.  

هاوڵاتی جۆزێپ بۆرێڵ، بەرپرسی سیاسەتەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، هەوڵەکانیان لەگەڵ ئێران بەردەوامی دەبێت بۆ دووبارە چالاککردنەوەی ڕێکەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥ لەگەڵ ئێران. ئەمڕۆ کۆنفڕانسی بەغدا لە ئوردن بەڕێوەچوو، لە میانەی کۆنفڕانسەکەدا جۆزێپ بۆرێڵ وتی، لەگەڵ وەزیری دەرەوە ئێران، ئەمیر عەبدوڵاهیان کۆبونەتەوە و باسیان لە هەوڵەکانیان بۆ زیندووکردنەوەی ڕێکەوتنە ئەتۆمیەکە کردووە، لەگەڵ ئەوەشدا داوایان کردووە ئێران دەستبەجێ سەرکوتکاری و توندوتیژیەکانی سەر خۆپیشاندەران ڕابگرێت. هەروەها سەرکۆنەی ئێرانیشی کرد لەبەرامبەر پێشێلکاری و سەرکوتکاریەکانی ئێران و هاوکاریکردنی ڕووسیا لە جەنگی دژ بە ئۆکرانیا، بەتایبەت بەهۆی پێدانی درۆنی ئێرانی بە ڕووسیا. بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لەبارەی ڕێکەوتنە ئەتۆمیەکەوە وتیشی، پێویستە ڕێکەوتنەکە بەپێی گفتوگۆکان و ڕێکەوتنەکەی ڤییەنا بێت و هەروەها داوای کردووە جگە لە گرژیەکانی ئێران، لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئێران باسیان لە ڕاگرتنی هاوکاریەکانی ئێران بۆ ڕووسیا کزدووە. ڕێکەوتنی ئەتۆمی ئێران ساڵی ۲٠١٥ لەنێوان ئێران و هەر پێنج وڵاتی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتوەکان کە هەریەک لەوڵاتانی ئەمریکا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، ڕووسیا و بەریتانیا و چینە، لەگەڵ وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا لە ڤییەنا ئیمزاکرا بۆ بۆ ڕێگریکردنی ئێران لە بەدەسهێنانی چەکی ئەتۆمی؛ بەڵام ساڵی ۲۰۱٨ لەسەردەمی دەسەڵاتی دۆناڵد ترەمپ ، ئەمریکا لە ڕێکەوتنەکە کشایەوە.  

هاوڵاتی وڵاتانی بەشدار لە دوەمین کۆنگرەی بەغدا  پشتیوانی خۆیان بۆ عێراقێکی ئارام و گەشەسەندو دوپاتکردەوە و داواشیانکرد بەغدا هەوڵەکانی بۆ پاراستنی ژینگە و بەرەنگاربونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا چڕبکاتەوە. ئەمڕۆ سێشەممە کۆنگرەی 'بەغداد دوو' بۆ هەماهەنگی و هاوبەشی بە ئامادەبوونی ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا و نوێنەرانی یەکێتی ئەوروپا و نوێنەری نەتەوەیەکگرتووەکان و نوێنەری وڵاتانی عەرەبی لە ئەردەن دەستیپێکرد. بەبەشداری ژمارەیەک لە وڵاتانی هەرێمی و جیهانی، دوەمین کۆنگرەی بەغدا بۆ هەماهەنگی و گەشەپێدان لە هۆڵی مەلیک حسێن بۆ کۆبونەوەکان لە ئوردن سازکرا،و وڵاتانی بەشدار لە کۆنگرەکە جەختیان کردەوە  لە بەردەوامی کاری پێکەوەیی و هاوکاری عێراق لەبوارەکانی ئاسایش، ئارامی و پاراستنی سەروەری خاکەکەی .  هەروەها پشتیوانی هەوڵەکانی حکومەتی عێراقیان کرد  بۆ بەدیهێنانی گەشەپێدانی بەردەوام، کارکردن بۆ بونیادنانی ئابورییەکی بەهێز، گەشەپێدانی زیاتری کەرتی کارەبا، وزە، ئاو، ئاسایشی خۆراک، تەندروستی، رێگەوبان، ژینگە و بەرەنگاربونەوەی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەوا. هاوکات،لە كۆنگرەی لوتكەی بەغدای دوودا، محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق وتارێکی پێشکەشکرد و وتی:”هیوادارین ئەم لوتكەیە ئەنجامی باش بەدەستبهێنێت و هیوای گەورەمان هەیە، داواش لە وڵاتان دەکەین، هاوكارمان بكەن بۆ گەڕانەوەی پارەكانی عێراق”. سوودانی هەڵوێستەی لەسەر دۆسیەی ئاویش کرد و وتی:”بەهۆی كەمیی ئاوەوە لە ژێر هەڕەشەیەكی گەورە داین و كێشەی ئاومان لەگەڵ توركیادا هەیە، داوا لە توركیا و ئێران دەكەین، پشكی ئاوی عێراق بەربدەنەوە”. وتیشی:”نامانەوێت هیچ وڵاتێك سنووری وڵاتێكی تر ببەزێنێت، هەروەها قبوڵی ناكەین هیچ وڵاتێكە هەڕەشە لە وڵاتەكەمان بكات”. جێگەی باسە لە کۆنگرەکەی ئەمڕۆدا هەریەک لە عێراق، ئوردن، فڕەنسا، میسر، ئیمارات، ئێران، تورکیا، قەتەر، بەحرەین، سعودیە، سەڵتەنەتی عومان، کوەیت، نوێنەری نەتەوە یەکگرتوەکان، ئەمینداری گشتی کۆمکاری عەرەبی، ئەمینداری ئەنجومەنی هاریکاری کەنداو و بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا بەشدارییان تێدا کرد، بڕیاریشە ساڵی داهاتو عێراق و فڕەنسا بە هاوبەشی کۆنگرەی سێیەمی بەغدا ساز بکەن.  

هاوڵاتی فەرماندەیی ناوەندی ئەمەریکا لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند سێ هێرشیان له‌ رێگه‌ی هێلیکۆپتەره‌وه‌ لە رۆژهەڵاتی سوریا ئەنجامداوە و شەش ئەندامی رێکخراوی داعش دەستگیرکراون. ئەمڕۆ سێشەممە فەرماندەیی ناوەندی ئەمەریکا لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند لە ماوەی چل و هەشت کاتژمێری ڕابردوودانسێ هێرشیان له‌ رێگه‌ی هێلیکۆپتەره‌وه‌ لە رۆژهەڵاتی سوریا ئەنجامداوە و شەش ئەندامی رێکخراوی داعش دەستگیرکراون . هەروەها وتیشی  یەکێک لە دەستگیرکراوەکان ئەندامێکی دیاری ئەو ڕێکخراوە بوە لە سوریا و دەستی هەبوە لە ئەنجامدانی هێرشەکان لەو وڵاتە. هێزه ئه‌مریكییه‌كان بۆ یه‌كه‌مجار له‌سه‌رده‌می ئیداره‌ی باراك ئۆباما، سه‌رۆكی پێشوی ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتوه‌كان هێرشه‌كانیان بۆ سه‌ر رێكخراوی داعش له‌ سوریا ده‌ستپێكرد، به‌ پشتیوانی شه‌ڕڤانانی هێزه‌كانی سوریای دیموكرات (هه‌سه‌ده‌) . هاوکات له‌ ئێستادا نزیكه‌ی 900 سه‌ربازی ئه‌مریكا له‌ باكور و رۆژهه‌ڵاتی سوریادان كه‌ له‌ ژێر ده‌ستی شه‌ڕڤاناندایه‌.