هاوڵاتى فه‌رمانده‌یى ئۆپه‌راسیۆنه هاوبه‌شه‌کانى عێراق، کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مه‌ریکاى پشتڕاست کرده‌وه و رایگه‌یاند:" ئه‌مه به‌پێى رێککه‌وتنى نێوان به‌غدا و واشنتنه‌و له‌قۆناغى یه‌که‌مدا 500 سه‌ربازى ئه‌مریکى له‌عێراق ده‌کشێنه‌وه". ئه‌مڕۆ شه‌ممه 21ى تشرینى دووه‌مى 2020، لیوا ته‌حسن خه‌فاجى، وته‌بێژى فه‌رمانده‌ى ئۆپراسیۆنه هاوبه‌شه‌کانى عێراق رایگه‌یاند:" کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مه‌ریکا ده‌ستپێکرد و له قۆناغى یه‌که‌مدا 500 سه‌ربازى ئه‌مه‌ریکا عێراق جێده‌هێڵن، ئه‌مه‌ش به‌پێى رێککه‌وتنى نێوان به‌غدا و واشنتن جێبه‌جێ ده‌کرێت". هه‌روه‌ها خه‌فاجى باسى له‌وه‌شکرد به‌پێى ئه‌و خشته‌یه‌ى له‌لایه‌ن عێراق و ئه‌مریکا دانراوه، کشانه‌وه‌ى هێزه‌کان زۆرى پێناچێت و له‌ماوه‌یه‌کى کورتدا کۆتایى پێ دێت. ئه‌مه له‌کاتێکدایه پێشتر وه‌زاره‌تى به‌رگرى ئه‌مه‌ریکا له چوار رۆژى رابردوودا رایگه‌یاندبوو پێش ته‌واوبوونى ماوه‌ى سه‌رۆکایه‌تى دۆناڵد تره‌مپ، ئه‌مه‌ریکا دوو هه‌زار و 500 سه‌رباز له ئه‌فغانستان و 500 سه‌رباز له عێراق ده‌کشێنێته‌وه.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى به‌رگریى هۆڵه‌ندا ئاشکرایکرد، نزیکه‌ى 150 سه‌رباز ده‌نێرێته هه‌رێمى کوردستان و له فرۆکه‌خانه‌ى هه‌ولێر جێگیر ده‌کرێن. ئه‌مڕۆ شه‌ممه 21ى تشرینى دووه‌مى 2020، وه‌زاره‌ته‌که له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاندوه، 100 بۆ 150 سه‌رباز ده‌نێرێته هه‌رێمى کوردستان بۆ پاراستنى فڕۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تیى هه‌ولێر. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه دواى راهێنانى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه، هاوپه‌یمانێتیى نێوده‌وڵه‌تى دژى داعش ده‌ست ده‌کات به پێشکه‌شکردنى راوێژ به ده‌سه‌ڵاتدارانى سه‌ربازیى هه‌رێمى کوردستان. هاوکات، ئه‌وه دووپاتکراوه‌ته‌وه که ئه‌و ئه‌رکه له‌ژێر سه‌رکردایه‌تیى هۆڵه‌ندا ده‌بێت و ئامانج لێى ئه‌وه‌یه عێراق بتوانێت له شه‌ڕى دژى داعشدا خۆى بپارێزێت.
هاوڵاتى جێگرى پێشوى سه‌رۆکوه‌زیرانى تورکیا که به هاوپه‌یمانێکى نزیکى ئه‌ردۆغان داده‌نرێت داواى ئازادکردنى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش هاوسه‌رۆکى پارتى دیموکراتى گه‌لان (هه‌ده‌په) ده‌کات. بوڵنت ئارنج جێگرى پێشووى سه‌رۆک وه‌زیرانى تورکیا له چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ میدیاکانى وڵاته‌که‌ى رایگه‌یاند:" دژى درێژکردنه‌وه‌ى زیندانیکردنى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش هاوسه‌رۆکى پارتى دیموکراتى گه‌لانم و نابێت ده‌ستگیرکردنه‌که‌ى بکرێته سزادان". ئه‌م وتانه‌ى بوڵنت ئارنج، ئه‌ندامى بۆردى باڵاى راوێژکارى ئه‌ردۆغان پاش هه‌فته‌یه‌ک دێت له وته‌کانى ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆکى ئه‌و وڵاته، که تێیدا به‌ڵێنى به په‌رله‌ماندا چاکسازیى دادوه‌ریى بکاته ئه‌وله‌یه‌تى کاره‌کانیى بۆ ساڵى داهاتوو. سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش زیاتر له چوار ساڵه به تۆمه‌تى هاندانى خۆپیشاندان دژى هێرشى تورکیا بۆسه‌ر کۆبانى ده‌ستگیرکراوه، پێشتر دادگا پێشتر فه‌رمانى ئازادکردنى بۆ ده‌رکردووه، به‌ڵام ئازادنه‌کراوه. هه‌روه‌ها چه‌ند جارێک یه‌کێتى ئه‌وورپا داواى ئازادکردنى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاشى له به‌رپرسانى تورکیا کردووه، به‌ڵام تورکیا تا ئێستا وه‌ڵامى ئه‌رێنى نه‌داوه‌ته‌وه به ئه‌وروپا.
هاوڵاتى نوسه‌رێکى کورد و رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست له وڵاتى دانیمارک، خه‌ڵاتى لۆریاڵى زێڕین به سارا عومه‌ر رۆماننوسى کورد به‌خشرا و وه‌کو خۆى ده‌ڵێت:" ئه‌و خه‌ڵاته به په‌رتوکێک ده‌به‌خشرێت که له ئاستێکى ئه‌ده‌بى به‌رزدا بێت و سه‌رنجى ره‌خنه‌گران و خوێنه‌ران به‌لاى خۆیدا رابکێشێت". سارا عومه‌ر رۆماننوس له فه‌یسبووکى خۆى نوسیویه‌تى: "خۆشحاڵم پێتان رابگه‌یه‌نم، که رێککه‌وتى 18ى ئه‌م مانگه له شارى کۆپنهاگن له وڵاتى دانیمارک خه‌ڵاتى ئه‌ده‌بى (لۆریاڵى زێڕین)م پێبه‌خشرا". هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه که ئه‌وه خه‌ڵاتێکى ئه‌ده‌بیى دانیمارکییه، که له ساڵى 1949دا دامه‌زرێندراوه، ھه‌موو ساڵێکیش به یه‌کێک له نوسه‌ره‌کانى هه‌مان وڵات ده‌به‌خشرێت" ئه‌و لیژنه‌یه‌ى بڕیار له‌سه‌ر به‌خشینى خه‌ڵاته‌که ده‌دات پێکھاتوون له ره‌خنه‌گه‌رانى ئه‌ده‌بیى و خاوه‌ن کتێبخانه‌کانى دانیمارک". هاوکات، باسى له‌وه‌شکردووه لیژنه‌که ئه‌و خه‌ڵاته به په‌رتوکێک ده‌به‌خشن، که ئاستێکى ئه‌ده‌بى به‌رزى ھه‌بێت و سه‌رنجى ره‌خنه‌گران و خوێنه‌رانى به‌لاى خۆیدا راکێشابێت. نوسه‌رى براوه که‌سێکه زۆرترین خوێنه‌رى ھه‌بووه و کتێبه‌که به شێوه‌یه‌کى به‌ربڵاو به‌ناو کۆمه‌ڵگادا بڵاوبووه‌ته‌وه. سارا عومه‌ر ئه‌وه‌شى روونکردووه‌ته‌وه که زۆرێک له نوسه‌ره گه‌وره‌کانى دانیمارک ئه‌و خه‌ڵاته‌یان بردووه‌ته‌وه و ھه‌ر نوسه‌رێکیش ده‌توانێت یه‌کجار له ژیانیدا وه‌ربگرێت. له‌باره‌ى ناوه‌ڕۆکى رۆمانه‌کانیشیه‌وه سارا ده‌ڵێت:" ماناى رۆمانه‌کانى له به‌رگریکردندایه له ئازادیى و رێگرتنه له سوکایه‌تى به مرۆڤ، کتێبه‌کانم بۆنى خوێنیان لێدێت، خوێنى ئه‌و ژن و کچانه‌ى رۆژانه به تۆمه‌تى جیاواز ده‌کوژرێن و له‌دواى مردنیشیانه‌وه گۆڕێکیان پێ ڕه‌وا نابینرێت". سارا عومه‌ر یه‌که‌مین نوسه‌رى گه‌نجه که خه‌ڵاتى لۆریاڵى زێڕینى پێ به‌خشرابێت.
هاوڵاتى ڕێکخراوى چاودێرى مافه‌کانى مرۆڤ -هیومان رایتس وۆچ- ڕاپۆرتێکى بڵاوکردۆته‌وه‌و رایگه‌یاندووه، به‌پێى بڕیارى ساڵى 2018ى دادگاى مافه‌کانى مرۆڤی ئه‌وروپا، پێویسته حکومه‌تى تورکیا ده‌ستبه‌جێ سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش، هاوسه‌رۆکى پێشوى پارتى دیموکراتى گه‌لان -هه‌ده‌په- ئازاد بکات. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 20ى تشرینى دووه‌مى 2020، رێکخراوى چاودێرى مافه‌کانى مرۆڤ -هیومان رایتس وۆچ- له‌ڕاپۆرته‌که‌دا ئاماژه به‌وه ده‌دات که "ده‌ستگیرکردنى ده‌میرتاش و هه‌شت ئه‌ندام په‌رله‌مانى ترى پارتى دیموکراتى گه‌لان که به‌شێوه‌یه‌کى دیموکراتیک هه‌ڵبژێردرابون چوار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، له‌م مانگه‌دا ده‌ستپێکى ده‌ستدرێژییه به‌رده‌وامه‌کانى حکومه‌ت بوو بۆ سه‌ر پارته‌که‌و به‌شێکى فراوانترى هه‌نگاوه سیاسییه‌کانى دادگایى کردنه‌کان و ده‌ستگیرکردنه‌کان بوو که له‌ئه‌نجامى هه‌وڵى کوده‌تاکه‌ى 15 ى 7ى 2016 هاته ئاراوه". هیومان رایتس وۆچ ئه‌وه دووپاتده‌که‌نه‌وه که" پێویسته حکومه‌تى تورکیا پێداچوونه‌وه به‌سه‌ر ده‌ستگیرکردنى نوێنه‌رانى دیکه‌ى هه‌ده‌په‌دا بکات له ناویاندا، هاوسه‌رۆکى پارته‌که فیگان یوکسکداغ، که هێشتا دادگاى مافه‌کانى مرۆڤى ئه‌وروپا بڕیارى له‌سه‌ر دۆسێکه‌ى نه‌داوه." هه‌روه‌ها، هیوو ویله‌مسن به‌ڕێوه‌به‌رى به‌شى ئه‌وروپاو ناوه‌ڕاستى ئاسیاى ڕێکخراوى چاودێرى مافه‌کانى مرۆڤ ده‌ڵێت:"له‌ماوه‌ى چوار ساڵى ڕابردودا حکومه‌تى تورکیا پرۆسه‌ى یاسایى شێواندو به‌لاڕێدا برد له‌پێناو مه‌رامه سیاسییه‌کانى خۆیدا بۆ هێشتنه‌وه‌ى سیاسه‌تمه‌دارانى وه‌کو سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش و فیگان یوکسه‌کداغ و نوێنه‌رانى ترى پێشوى هه‌ده‌په له‌زیندان." هاوکات، ئه‌وه‌شى راشیگه‌یاندووه، "حکومه‌تى تورکیا زیندانیکردن‌و ڕێکاره تاوانکاره‌کانى له‌هه‌ڵمه‌تێکى سه‌رکوتکارانه‌دا به‌تایبه‌تى له‌دژى ده‌میرتاش به‌هه‌ڵه به‌کارهێناوه، له‌وانه‌شدا پشتگوێخستنى بڕیارێکى دادگاى مافه‌کانى مرۆڤى ئه‌وروپا بۆ ئازادکردنى و دانانى تۆمه‌تى بێبنه‌ماى نوێ له‌دژى بۆ هێشتنه‌وه‌ى له‌زیندان". سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش چوارساڵ له‌مه‌وبه‌ر ده‌ستگیرکرا، پاش ئه‌وه‌ى به‌تۆمه‌تى په‌یوه‌ندی به‌ڕێکخراوی تیرۆریستییه‌وه تاوانبار کرا، له‌ساڵى 2018 دادگاى مافه‌کانى مرۆڤى ئه‌وروپا ئه‌و تۆمه‌ته‌ى ڕه‌تکرده‌وه‌و ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌کرد که‌یسى ده‌میرتاش کراوه به که‌یسێکى سیاسى نه‌ک یاسایى.
هاوڵاتى به‌هۆى دابه‌زینى به‌هاى لیره‌ى تورکى به‌رانبه‌ر دۆلارى ئه‌مریکى، ئابوورى تورکیا له داروخان نزیکده‌بێته‌وه‌و سه‌رۆکى تورکیا رایگه‌یاند:"هۆکارى سه‌ره‌کى هه‌ڵئاوسانى ئابورى وڵاته‌که‌ى بۆ ئه‌و سوده‌یه ده‌گه‌رێنێته‌وه که به‌پێچه‌وانه‌ى بنه‌ما ئیسلامییه‌کان ده‌خرێته سه‌ر پاره‌ى بانکه‌کان". ئه‌مڕۆ هه‌ینى 20ى تشرینى دووه‌مى 2020، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆکى تورکیا، له 18-مین پێشانگاى رێکخراوى پیشه‌ساز و خاوه‌نکارانى سه‌ربه‌خۆ وتارێکى پێشکه‌ش کرد و تێیدا رایگه‌یاند، هۆکارى سه‌ره‌کى هه‌ڵئاوسانى ئابورى وڵاته‌که‌ى ئه‌و سوده‌یه به‌پێچه‌وانه‌ى بنه‌ما ئیسلامییه‌کان ده‌خرێته سه‌ر پاره‌ى بانکه‌کان. ئه‌ردۆغان باسى له دوه‌م شه‌پۆلى ڤایرۆسى کۆرۆنا کرد و رایگه‌یاند: "له قۆناغێکدا که شه‌پۆلى دوه‌مى کۆرۆنا ته‌نگى به جیهان هه‌ڵچنیوه، به‌راورد به وڵاتانى دیکه دۆخى ئێمه باشتره". سه‌رۆکیى تورکیا، باسى له‌وه‌ش کرد:" به‌بێ هه‌ڵپه‌ساردن کاره‌کانى به‌رهه‌مهێنان و خزمه‌تگوازاریش به‌رده‌وام ده‌بن". هه‌روه‌ها ئه‌ردۆغان جه‌ختى له‌وه‌ش کرده‌وه که سورن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى له‌ڕوى ئابورى و دیموکراسییه‌وه تورکیا به‌ره‌و پێشتر ببه‌ن و رایگه‌یاند: "له ئاماده‌کاریداین بۆ پته‌وکردنى سیاسه‌تى ئابورى وڵاته‌که‌مان، به‌رزکردنه‌وه‌ى ئاستى ئازادییه‌کانمان و باشتر کردنى ژیانى هاوڵاتییانمان". سه‌رۆکیى تورکیا، باسیشى له خراپى سو کرد و رایگه‌یاند: "سو هۆکاره و هه‌ڵاوسانیش ئه‌نجام". هاوکات، سه‌رۆکى تورکیا له‌باره‌ى ده‌ستپێوه‌گرتن و سنوردارکردنى خه‌رجییه‌کانیش ئه‌وه‌ى دوپات کرده‌وه که له یه‌که‌م هه‌نگاودا پێویسته ئه‌و پارانه‌ى له ده‌ره‌وه‌ى وڵاتن بهێندرێنه‌وه ناو تورکیا.
.jpg)
هاوڵاتى کاروانێکى سه‌ربازى ئه‌مریکا له هه‌رێمى کوردستانه‌وه چووه رۆژئاڤاى کوردستان که 25 ئوتومبێلى بارهه‌ڵگر بووه. ئه‌مشه‌و چوارشه‌ممه 18ى تشرینى 2020، سایتى روسیا توده‌ى بڵاویکرده‌وه که کاروانه‌که‌ى ئه‌مریکا له ده‌روازه‌ى وه‌لیدى سنورییه‌وه و له هه‌رێمى کوردستانه‌وه چوه‌ته ناوچه‌ى رومێڵان له رۆژئاڤاى کوردستان. کاروانه‌که له 25 بارهه‌ڵگر پێکهاتبوون ئۆتۆمبیل و موه‌لیده و که‌لوپه‌لى لۆجستى و چه‌ند تانکه‌رێکى تایبه‌ت به سوته‌مه‌نیى فڕۆکه و ئۆتۆمبیلى گولـله‌نه‌بڕى هه‌ڵگرتبوو. ئه‌مریکا تائێستا سه‌دان بارهه‌ڵگرى له‌رێگه‌ى هه‌رێمى کوردستانه‌وه ره‌وانه‌ى رۆژئاڤاى کوردستان کردووه.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى گه‌نجینه‌ى ئه‌مریکا سزاى نوێى به‌سه‌ر چه‌ندین که‌سایه‌تى و قه‌واره‌ى سه‌ربه ئێراندا سه‌پاند و یه‌کێک له‌و دامه‌زراوانه سه‌ربه رابه‌رى باڵاى شۆڕشى ئیسلامییه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 18ى تشرینى دووه‌مى 2020، له به‌یاننامه‌یه‌کدا وه‌زاره‌تى گه‌نجینه‌ى ئه‌مریکا ئاشکرایکرد سزا نوێیه‌کان دامه‌زراوه‌ى "موسته‌زعیفانى شۆڕشى ئیسلامی"ى گرتوه‌ته‌وه که له‌لایه‌ن عه‌لى خامنه‌ئی، رابه‌رى باڵاى ئێران و مه‌حمود عه‌له‌وی، وه‌زیرى ئاسایش و هه‌واڵگریى ئێرانه‌وه به‌ڕێوه‌ده‌برێت. هه‌روه‌ها سه‌ربارى ئه‌و دامه‌زراوه‌یه‌ى سه‌ربه خامنه‌ئی، ئیداره‌ى ئه‌مریکا ده‌یان که‌سایه‌تى و قه‌واره‌ى ترى ئێرانى سزا داوه که په‌یوه‌ندییان به که‌رتى کاز و نه‌وت و گواستنه‌وه‌ى ئێرانه‌وه هه‌یه. هاوکات، مایک پۆمپیۆ، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریکا رایگه‌یاند هه‌ڵمه‌تى ئه‌وپه‌ڕى فشارخستنه‌سه‌ر ئێران ده‌ستیپێکردووه و ئه‌و هه‌ڵمه‌ته‌ش سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت. پۆمپیۆ راشیگه‌یاند:" نابێت واشنتن خۆى بکات به قوربانیى مه‌رامه ئه‌تۆمییه‌کانى ئێران و ناشبێت واز له سزادانى ئێران بهێنێت".
هاوڵاتى ته‌ڤده‌م ناڕه‌زایى نیشانده‌دات له‌چونى وه‌فدێکى ئه‌نجومه‌نى نیشتیمانى کوردى سوریا (ئه‌نه‌که‌سه) بۆ تورکیاو دیدارو کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى باڵاى ئه‌و وڵاته، هاوسه‌رۆکى ته‌ڤده‌م ده‌ڵێت:"چاره‌سه‌ر له‌قامیشلۆیه نه‌ک له‌ئه‌نقه‌ره". ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 18ى تشرینى 2020، ئاژانسى فورات بڵاویکرده‌وه که غه‌ریب حه‌سۆ هاوسه‌رۆکى ته‌ڤده‌م ڕایگه‌یاند"چاوپێکه‌وتنى نێوان پارته‌کانى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌نه‌که‌سه خاوبونه‌ته‌وه". ناوبراو هۆکارى گفتوگۆکانیان له‌گه‌ڵ ئه‌نه‌که‌سه بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێننه‌وه که "ئه‌نه‌که‌سه چونه‌ته تورکیاو گفتوگۆیان له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى تورکیا کردووه، به‌ڵام ده‌بێت ئه‌نه‌که‌سه ئه‌وه قبوڵبکات که چاره‌سه‌ر له‌قامیشلۆیه، نه‌ک له‌ئه‌نقه‌ره". غه‌ریب حه‌سۆ ڕاشیگه‌یاند:"چاوپێکه‌وتنه‌کان بۆ به‌هێزکردنى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى له‌نێوان پارته‌کانى یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى کورد له‌ڕۆژئاڤا له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نى نیشتیمانى کوردى سوریا-ئه‌نه‌که‌سه که له‌سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵه‌وه ده‌ستیان پێکردبوو، به‌هۆى ناڕه‌زایه‌تیه‌کانى ئه‌نه‌که‌سه له‌به‌رامبه‌ر سیستمى په‌روه‌رده به‌زمانى کوردیو سیستمى هاوسه‌رۆکایه‌تیو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى خۆسه‌ر، ئاسته‌نگیان بۆ دروستبووه". هاوسه‌رۆکى ته‌ڤده‌م ئه‌وه‌شى ئاشکرا کردووه که وه‌فدێکى ئه‌نه‌که‌سه هه‌فته‌ى ڕابردوو جارێکى تر له‌ئه‌نقه‌ره بوون له‌گه‌ڵ به‌رپرسه تورکه‌کان دانیشتنى ئه‌نجامداوه.
هاوڵاتى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق رایگه‌یاند، ئه‌مریکا هه‌نگاوى بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى هێزه‌کانى له عێراق ده‌ستپێکردووه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 18ى تشرینى دووه‌مى 2020، فوئاد حسێن، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق ئاشکراى کرد ئه‌مریکا هه‌نگاوى بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى هێزه‌کانى له‌عێراق ده‌ستپێکردووه. وه‌زیرى کاربه‌رێکه‌رى حکومه‌ته‌که‌ى دۆناڵد تره‌مپ له‌سێ رۆژى رابردوودا ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که له عێراق و ئه‌فغانستان به‌شێک له سه‌ربازه‌کانیان که‌مده‌که‌نه‌وه. هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند، له عێراق 700 سه‌رباز و له ئه‌فغانستان له‌کۆى پێنج هه‌زار سه‌رباز 2 هه‌زارو 500 سه‌رباز که‌مده‌که‌نه‌وه. کابینه‌که‌ى دۆناڵد تره‌مپ ته‌نها دوو مانگى ماوه‌و دواى سه‌رکه‌وتنى جۆبایدن کاندیدى دیموکراته‌کان، چاوه‌روان ده‌کرێت گۆڕانکارى له‌سیاسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا رووبدات.
هاوڵاتى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق رایگه‌یاند، هه‌ڵمه‌تێکى گه‌وره‌ى میدیایى بۆ دروستکردنى ئاسته‌نگى و بێبه‌هاکردنى کاروباره‌کانى حکومه‌ت دروستده‌کرێت و ده‌شڵێت:" نابێت هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان باجى ململانێى سیاسى بده‌ن، هه‌رێم ژماره‌یه‌ک پابه‌ندى هه‌یه که پێویست ده‌کات جێبه‌جێى بکات و به‌غدا بودجه‌یه‌کى بۆ موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران خه‌رج ده‌کات". مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق باسى له‌وه‌کرد، گفتوگۆکان له‌گه‌ڵ هه‌رێمى کوردستان به‌رده‌وامن و رایگه‌یاند:" نابێت هاوڵاتیان باجى ململانێى سیاسى بده‌ن، بۆیه هه‌رێم ژماره‌یه‌ک پابه‌ندى هه‌یه که پێویست ده‌کات جێبه‌جێى بکات له‌به‌رامبه‌ریشدا به‌غدا بودجه‌یه‌ک بۆ گه‌ره‌نتیکردنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران خه‌رج ده‌کات، جه‌ختیش ده‌که‌ینه‌وه له‌چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان له‌رێگه‌ى دانوساندنه‌وه". هه‌روه‌ها سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق راشیگه‌یاند، دۆخى به‌شێک له شاره‌کانى عێراق له‌ڕوى خزمه‌تگوزارییه‌وه له‌ئاستێکى زۆر خراپدایه و داوا له‌سه‌رجه‌م لایه‌نه‌کان ده‌که‌ن هه‌وڵه‌کانیان به ئاڕاسته‌ى خزمه‌تکردنى هاوڵاتیان چڕبکه‌نه‌وه نه‌ک هێرشى میدیایى و بێبه‌هاکردنى کاروباره‌کانى حکومه‌ت. هاوکات، جه‌ختیش ده‌که‌نه‌وه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ده‌نگۆى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى رێککه‌وتنى ئابورى و بازرگانى نێوان عێراق و چین دوره له‌راستییه‌وه و رێککه‌وتنه جێبه‌جێ ده‌کرێت.
هاوڵاتى ئەمشەو هێرشێکی مووشەکی ئاڕاستەی باڵوێزخانەی ئەمریکا کرا لە بەغداد. کەمێك پێش ئێستا چوار کاتیۆشا لەنزیک ناوچەی سەوز لەناوەڕواستی بەغدا کەوتنەخوارەوە و بەگوێرەی زانیارییەکانیش هێرشەکە زیانی لێنەکەوتوەتەوە. سه‌رچاوه ئه‌منییه‌كانی عیراق رایانگه‌یاند چوار کاتیۆشاكه له ده‌وروبه‌ری ناوچه‌ی سه‌وز له به‌غدا كه باره‌گای ده‌وڵه‌ت و نوێنه‌رایه‌تییه بیانییه‌كانی لێیه، كه‌وتوه‌ته‌وه و به‌وهۆیه‌شه‌وه زه‌نگی ئاگادار كردنه‌وه له‌ناو ناوچه‌ی سه‌وز لێدراوه. سه‌رچاوه ئه‌منییه‌كان ده‌ڵێن كه دوای ئاراسته‌كردنی کاتیۆشاكان، سیستمی به‌رگریی موشه‌كیی پاتریۆت له باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مریكا خراوه‌ته‌كار بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى له په‌رله‌مانى عێراق، رایگه‌یاند به‌رله کۆتایى هاتنى ئه‌م مانگه، مسته‌فا کازمى به‌ڵێنیداوه که پڕۆژه بودجه‌ى 2021 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان ده‌کات. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه ناجى سه‌عیدى له لێدوانێکى رۆژنامه‌وانییدابۆ میدیاکانى عێراق رایگه‌یاند یاساى پاره‌دارکردنى کورتھێنانى دارایى (قه‌رزکردن) که له په‌رله‌مانى عێراق په‌سه‌ندکرا، دواى 15 رۆژ له به‌روارى په‌سه‌ندکردنى و بڵاوکردنه‌وه‌ى له رۆژنامه‌ى وه‌قائعى عێراق، ده‌چێته وارى جێبه‌جێکردنه‌وه. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى دارایى راشیگه‌یاند:"مسته‌فا کازمى سه‌رۆکوه‌زیرانى عێراق، له دوایین کۆبوونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى رایگه‌یاندبوو به‌رله کۆتایى هاتنى ئه‌م مانگه، پڕۆژه بودجه‌ى گشتیى 2021 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ى ته‌واو بکرێت و په‌سه‌ند بکرێت". کابینه‌که‌ى مسته‌فا کازمى هه‌موو ئاماده‌کارییه‌کانى بۆ ناردنى پڕۆژه بودجه‌ى ساڵى داهاتوو ئه‌نجامداوه‌و چاوه‌ڕێى وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌کات بۆ دانوساندن و گفتوگۆکردن له‌سه‌ر پشکى هه‌رێم تا دۆسیه‌ى نه‌وت و داهاته نانه‌وتییه‌کان به‌تایبه‌ت ده‌روازه سنورییه فیدراڵییه‌کان له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غدا یه‌کلابکرێته‌وه‌و بخرێته چوارچێوه‌ى پڕۆژه بودجه‌ى 2021.
کاکەلاو عەبدوڵا ژمارەیەکی زۆری ڤاکسینە نوێیەکە تائێستا لەلایەن وڵاتە دەوڵەمەندەکانەوە کڕدراون لەکاتێکدا ژمارەیەکی کەم دەمێنێتەوە بۆ وڵاتە تازەپێگەشتووەکان کە لەهەر (١٠) کەسێک نۆ کەس رزگار دەکات لەتووشبوون بەڤایرۆسی کۆرۆنا. بەپێی راپۆرتێکی رێکخراوێکی بەریتانی، چەند وڵاتێکی زلهێز زیاتر لەیەک ملیار دانە ڤاکسینە ئەڵمانی-ئەمریکیەکەیان کڕیوە، کە تەنها لەسەدا ١٤٪ی دانیشتوانی جیهان پێکدەهێنن. لەدووشەممەی رابردوودا کۆمپانیای فایزەری ئەمریکی و بایۆنتێکی ئەڵمانی رایانگەیاند ڤاکیسنەکەیان لەقۆناغی سێ و کۆتاییدایەو لەسەدا ٩٠٪ کاریگەریی هەیە. فایزەر رایگەیاند زیاد لە یەک ملیار دانە دروستدەکەن تاکۆتایی ٢٠٢١ و دابەشکردنیش دەکەوێتە کۆتای ئەمساڵەوە. تا ئێستا دیار نییە نرخی ڤاکسینەکە چەند دەبێت لەبازاڕەکاندا، بەڵام بەپێی ئەو رێکەوتنانەی کراوە لەگەڵ کۆمپانیاکەدا نرخەکەی لەهەر وڵاتێکدا دەگۆڕێت. تائێستا چەند وڵات کڕیویانە؟ بەپێی راپۆرتێکی رێکخراوی (گڵۆباڵ جەستس ناو)ی بەریتانی، تائێستا لەسەدا ٨٠٪ی ڤاکسینەکە لەلایەن حکومەتە زەبەلاحەکانی جیهانەوە کڕدراون کەزیاترە لە یەک ملیار دانە. چەند مامەڵەیەکی گەورە کراوە لەلایەن ئەمریکا، یەکێتی ئەوروپا، بەریتانیا، هەروەها چەند وڵاتێکی ترەوە، ئەمریکا لەمانگی تەمموزی ئەمساڵ رێککەوتنی لەگەڵ فایزەر ئەنجامدا لەحاڵەتی سەرکەوتنی ڤاکسینەکە بەکڕینی (١٠٠) ملیۆن دانەو بژاردەی کڕینی (٥٠٠) ملیۆن دانەی تر. یەکێتی ئەوروپاش، کە پێکهاتووە لە (٢٧) وڵات، کڕینی (٢٠٠) ملیۆن دانەی یەکلاییکردووەتەوە لەگەڵ بژاردەی کڕینی (١٠٠) ملیۆنی تردا، لەکاتێکدا بەریتانیا تائێستا (٤٠) ملیۆنی لەمامەڵەکەدا بۆ خۆی مسۆگەر کردووە. لەشەممەی رابردوودا ئیسرائیل رایگەیاند گرێبەستێکی کردووە لەگەڵ کۆمپانیای فایزەر بۆ کڕینی هەشت ملیۆن دانە بۆ نزیکەی نۆ ملیۆن لەدانیشتوانەکەی. بەهۆی کڕینی پێشوەختەی ئەم وڵاتانەوە، هەلێکی کەم ماوەتەوە بۆ زۆربەی وڵاتەکانی تر کەبتوانن ڤاکسینەکە دەستبخەن. «پێدەچێت لەچەند هەفتەی داهاتوودا فایزەر کۆمەڵێک دانە بخاتە بەردەم وڵاتە تازە پێگەشتووەکان، بەڵام بەئەگەرێکی زۆرەوە ئەم ژمارەیە بەشێکی کەم دەبێت لەوەی بەرهەمدەهێنرێت»، لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەمە کراوە. چەنێک بەرهەم دەهێنرێت؟ ئەم ڤاکسینە ئاماژەیەکی بەرچاوو گرنگە لەشەڕی دژی ڤایرۆسی کۆرۆنا کە تائێستا بووەتە هۆی مردنی زیاتر لە یەک ملیۆن کەس و ئابووری جیهانی داڕووخاندووە. ئەم ڤاکسینە جۆرێکی نوێیە و پێی دەوترێت ڤاکسینی (RNA) کە راهێنان بەسیستەمی بەرگری مرۆڤ دەکات تادژی ڤایرۆسەکە بجەنگێت. ڤاکسینەکە بەشێکی بچوکی کۆدی جیناتی ڤایرۆسەکەی تێدایەو ئەمەش وادەکات بەشێکی ڤایرۆسەکە لەجەستەدا دروست ببێت کە سیستەمی بەرگری وەک تەنێکی دەرەکی دەیناسێتەوەو هێرشی دەکاتەسەر. بەپێی راگەیاندراوی هەردوو کۆمپانیای بەرهەمهێن، تاکۆتایی ساڵی ٢٠٢١ زیاتر لە یەک ملیارو (٣٥) ملیۆن دانە بەرهەمدەهێنن و سەرەتای دەستپێکی دابەشکردنی ڤاکسینەکە دەکەوێتە کۆتایی ساڵەوە لەمانگی کانونی یەکەم. نرخەکەی چەند دەبێت؟ بەپێی وتەی بەرپرسانی کۆمپانیا بەرهەمهێنەکان، نرخی ڤاکسینەکە لەوڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی تر دەگۆڕێت، بەڵام هەوڵدەدەن نرخەکەی لەخوار «ئاستی ئاسایی مارکێتەکان» دابنێن. «چاوەڕوان دەکەم جیاوازی هەبێت لەنرخدا لەناوچە جیاوازەکانی جیهاندا»، رایان ریچاردسن، بەرپرسی بەشی ستراتیجی کۆمپانیای بایۆنتێک وای وت. چۆنیەتی بەکارهێنانی ڤاکسینەکە بەجۆرێکە دەبێت هەر کەسێک دوو جار بەکاری بهێنێت و ماوەی هەریەکێکیان سێ هەفتە بێت، بەو پێیەش هەموو کەسێک دوو دانەی پێویستە. بەپێی گرێبەستەکەی ئەمریکا کە لەگەڵ فایزەر ئیمزای کردووە، بۆ هەر ڤاکسینێک (١٩.٥) دۆلار دیاریکراوە، بەوپێیەش ئەمریکا دەبێت یەک ملیار و (٩٥٠) ملیۆن دۆلار بدات بۆ وەدەستخستنی (١٠٠) ملیۆن ڤاکسینەکە کە لەگرێبەستکەدا هاتووە. لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەهەینی رابردوو، مۆنسیف سلۆوی راوێژکاری باڵای حکومەتی ئەمریکا لەپرۆگرامی ڤاکسینی کۆرۆنا رایگەیاند ئیدارەی ترەمپ هیوای وایە (٢٠) ملیۆن هاووڵاتی دەرزی ڤاکسینی لێبدرێت لەمانگی کانونی یەکەمی ئەمساڵ و نزیکەی (٢٥) ملیۆن کەسی تر بۆ هەر مانگێک لەمانگەکانی ساڵی نوێ. بەپێی راپۆرتێکی ئاژانسی رۆیتەرز، نرخی ڤاکسینەکە لەخوار (١٩.٥) دۆلارەوە دەبێت بۆ وڵاتە ئەوروپییەکان. بەرپرسێکی باڵای ئەوروپی کە بەشداربووە لەمامەڵەکانی یەکێتی ئەوروپاو کۆمپانیای بەرهەمهێن بە رۆیتەرزی راگەیاندووە نرخی ڤاکسینەکە بۆ وڵاتانی ئەوروپی لەخوار (١٩.٥) دۆلارەوە دەبێت، ئەمەش بەشێکی لەبەرئەوەی یەکێتی ئەوروپاو ئەڵمانیا هاوکاری داراییان تەرخانکردبوو بۆ بەرهمهێنانی ڤاکسینەکە. بەپێی راپۆرتێکی فاینانشڵ تایمز، ئەڵمانیا لەمانگی ئەیلولی ئەمساڵ (٣٧٥) ملیۆن یۆرۆی داوە بە بایۆنتێک لەمیانی بەرهەمهێنانی ڤاکسینەکە. بەرپرسە ئەوروپییەکە ئەوەی ئاشکراکردووە یەکێتی ئەوروپا رێککەوتووە لەسەر نرخێک کە لە (٢٠) دۆلارەوە نزیکترە وەک لە (١٠) دۆلار بۆ هەر دانەیەک، بەبێ ئەوەی نرخە دیاریکراوەکە ئاشکرابکات. کاریگەری ڤاکسینەکە هەردوو کۆمپانیای بەرهەمهێن لە دووشەممەی رابردوودا رایانگەیاند ڤاکسینەکە لەسەدا ٩٠٪ کاریگەری دەبێت و ئەو کەسەی وەریدەگرێت بەڕێژەیەکی بەرچاو بەدوور دەبێت لەڤایرۆسی کۆرۆنا. فایزەر و بایۆنتێک لەهەرسێ قۆناغی دروستکردندا ڤاکسینەکەیان لەسەر (٤٣) هەزار (٥٠٠) کەس تاقیکردووەتەوەو بەڕێژەیەکی بەرچاو سەرکەوتوو بووە، بێ هیچ سەرهەڵدانی کێشەیەکی بەرچاو لەتەندروستی بەشداربوواندا. رێکخراوی تەندروستی جیهانی رێژەی لەسەدا ٥٠٪ی دیاریکردووە بۆ کاریگەربوونی هەر ڤاکسینێک تاقبوڵ بکرێت و بەکاربهێنرێت. فایزەر و بایۆنتێک هێشتا قۆناغی تاقیکاری سێیان تەواو نەکردووە کەکۆتا قۆناغە، بۆیە مەترسی ئەوە هەیە رێژەی کاریگەربوونی دابەزێت، بەڵام زانایان پێیانوایە کاریگەرییەکەی لەکاتی بەکارهێنانیشدا زۆر لەسەروو لەسەدا ٥٠٪ەوە دەبێت، لەکاتێکدا ڤاکسینی ئەنفلەوەنزا تەنها لەسەدا ٤٠-٦٠٪ کاریگەرە. ئوغور شاهین، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری بایۆنتێک لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ رۆژنامەی گاردیانی بەریتانی رایگەیاند ڤاکیسنەکە لەتوانایدا هەیە ڤایرۆسی کۆرۆنا کۆتایی پێبهێنێت کەجیهانی تووشی کارەسات کرد لەساڵی ٢٠٢٠دا. «ئەگەر پرسیارەکە ئەوەبێت کەئایا دەتوانین ئەم پەتا جیهانییە بوەستێنین بەم ڤاکسینە، ئەوا وەڵامەکەم بەڵێ دەبێت، چونکە پێموایە تەنها پارێزگاری لەتووشبوونی نیشانە دیاریش کاریگەرییەکی بەرچاوی دەبێت»، شاهین وای وت. لایەنە نەزانراوەکانی چین؟ ڤاکسینەکە چەند لایەنێکی نەزانراوی هەیە، لەوانە کەنازانرێ ئاخۆ پارێزگاری هەمیشەیی دەبەخشێت یاخود وەک ڤاکسینی ئەنفلەوەنزا دەبێت هەموو ساڵێک بەکاربهێنرێت. هەروەها ئەوەش نازانرێت ئاخۆ ڤاکسینەکە رێگری دەکات لەگرتن و بڵاوکردنەوەی ڤایرۆسەکە یان تەنها ناهێڵێت نەخۆش بکەویت، جگە لەوەی هێشتا دیار نییە ڤاکسینەکە چەنێک تۆکمەیە بۆ گروپە جیاوازەکانی تەمەن. لایەنێکی خراپی ڤاکسینەکە ئەوەیە دەبێت لەپلەی گەرمی ناقس ٨٠ (-٨٠) هەڵبگیرێت، کەئەمەش کارێکی سەختە لەکاتی دابەشکردن و گواستنەوەی بەرهەمەکە، هەروەها هەڵگرتنیشی لەچەند وڵاتێکی تازەپێگەشتوودا. ئایا ڤاکسینی تر هەیە وەک ئەمە مژدەبەخش بێت؟ نزیکەی (١٦) ڤاکسین هەن لەجیهاندا کەقۆناغی باشیان بڕیوە و چەند ڤاکسینێک لەوانە لە قۆناغی کۆتاییدان و بڕیارە بەمزووانە داتاکانیان بخەنەڕوو. چوارشەممەی رابردوو روسیا رایگەیاند ڤاکسینی سپەتنیک-٥ لەقۆناغی دووەمدا لەسەدا ٩٢٪ کاریگەری هەبووە کە لەسەر (١٦) هەزار کەس تاقیکراوەتەوەو بەمزووانەش قۆناغی سێ دەستپێدەکات بەبەشداری (٤٠) هەزار کەس لە (٢٩) کیلینیکی پزیشکی لەسەرتاسەری مۆسکۆ. ڤاکسینە روسییەکە جۆرێکی ستانداردەو پێویستی بەوە نییە لەپلەی گەرمی زۆر نزمدا هەڵبگیرێت، ڤاکسینەکە جۆرێکی مردوو یان بێهیزکراوی ڤایرۆسی کۆرۆنای تێدایەو دەکرێتە جەستەوە تادواتر سیستەمی بەرگری بیناسێتەوەو بەئاسانی رووبەڕووی بوەستێتەوە. ڤاکسینەکەی کۆمپانیای مۆدێرنای ئەمریکیش لەقۆناغی کۆتاییدایەو بڕیارە بەمزووانە داتاکانی لەسەر ڤاکسینەکە بخاتەڕوو کە لەهەمان جۆری ڤاکسیەنەکەی فایزەرو بایۆنتێکە. هەروەها ڤاکسینەکەی زانکۆی ئۆکسفۆردی بەریتانی بەهەماهەنگی لەگەڵ کۆمپانیای ئەسترازینکا هیوابەخشەو بڕیارە لەچەند هەفتەی داهاتوودا داتاکانیان ئاشکرا بکەن
هاوڵاتى بڵاوبوونەوەی هەواڵەکانی ئاماژەکانی سەرکەوتنی جۆو بایدن لەئەمەریکا بووەمایەی خۆشحاڵیی بەرپەرسانی حکومەتی ئێران بەتایبەت ئەوانەی سەر بەمیانڕەوەکانن و نزیکن لەباڵی ریفۆرمخواز، چونکە ئەوان چاوەڕوانن بەهاتنی بایدن، (250) ملیار دۆلار قەرەبووی زیانی کشانەوە لە رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) وەگرن و هاوکات زیاتر لە (40) ملیار دۆلاری بلۆککراوی ئێران بگەڕێننەوە خەزێنەی وڵاتەکەیان، لەکاتێکدا هەندێک شارەزای ئابوریی ئاشکرایان کردووە زیاتر لە (150) ملیار دۆلاری ئێران لەبانکەکانی جیهاندا بلۆک کراوە. بەوپێیە ئێران بەتەمایە بەهاتنی بایدن (390) ملیار دۆلاری دەستبکەوێت، کەئەمەش زیاتر بەخەونێکی بەدینەهاتوو لەقەڵەمدەدرێت و هاوکات بەرپرسانی ئێران جەختیان کردووەتەوە تا چارەنووسی تا زیانی (250) ملیار دۆلاری وڵاتەکەیان لە رێککەوتنی ئەتۆمیدا روون نەبێتەوە ئامادەنین دانوستان لەگەڵ جۆو بایدن سەرۆکی نوێی ئەمەریکا بکەن و بڵاوبوونەوەی ئەو هەواڵەش بەهای هەر دۆلارێکی لەناوخۆی ئێراندا جارێکی دیکە بۆ (28)هەزار تمەن بەرزکردەوە، کە پێشتر بەهۆی سەرکەوتنی بایدنەوە بەهای هەر دۆلارێک بۆ (22) هەزار تمەن دابەزیبوو. وڵاتان بەهۆی ئەمەریکاوە قەرزەکانی ئێران نادەنەوە (40) ملیار دۆلار داهاتی هەناردەی کاڵاو کارەباو غازو نەوتی ئێران لەلایەن ژمارەیەک وڵاتەوە بەهۆی سزاکانی ئەمەریکاوە بلۆک کراوەو تەنها وڵاتی عێراق وەڵامی ئەرێنیی بۆ گەڕاندنەوەی قەرزەکانی لەبەرامبەر کاڵادا بۆ ئێران هەبووە. پێگەی ئەلیکرۆنیی راگەیاندنی سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاندووە لەدوایین کۆبوونەی کابینەی حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە کە لەگەڵ تیمی هاوئاهەنگیی دارایی بووە، پێداگریی کردووە کە لەزووترین کاتدا هەوڵی گەڕاندنەوەی (40) ملیار دۆلاری وڵاتەکەی بدەن کە «چین بە (20) ملیار دۆلار، هندستان (7) ملیار دۆلار، کۆریای باشور(8.5) ملیار دۆلار، عێراق (4) بۆ (5) ملیار دۆلار، ژاپۆن (1.5) ملیار دۆلار» زۆرترین پارەی ئێران قەرزارن و دەبێت بانکی ناوەندی و وەزارەتی دەرەوە هەماهەنگیی پێویست بکەن بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارانە. پێگەی رۆحانی روونیکردووەتەوە: رۆژانە بڕی قەرزەکانی عێراق زیاد دەکات، چونکە هەناردەکردنی غازو کارەبای ئێران بۆ ئەو وڵاتە بەردەوامە، بەڵام تەنها بەرپرسانی بەغدا بەڵێنیان داوە کەقەرزی وڵاتەکەیان بەسیستمی کاڵا لەبەرامبەر هاوردەکردنی کارەباو غاز لەئێران بدەنەوە، چونکە بەهۆی سزاکانی ئەمەریکاوە، بەغدا ناتوانێت ئاڵوگۆڕی دراوو پارە لەگەڵ تاران بکات. فرۆشی نەوت خەمی سەرەکیی ئێران (50%)ی بودجەی ئێران لەڕێگەی فرۆشتنی نەوتەوە دابیندەکرێت و پێشتر داهاتی ساڵانەی گەیشتووەتە (108) ملیار دۆلار، بەڵام لەساڵی (2012) بەهۆی بەرنامە ئەتۆمییەکەوە سزا بەسەر کەرتی نەوت و غازی ئێراندا سەپاو ساڵی (2017) بەهۆی کشانەوەی واشنتۆن لەڕێککەوتنی ئەتۆمیی لەسەر دەستی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا، داهاتی نەوتی ئێران بووەتە (8) ملیار دۆلار لەساڵێکداو ئەو وڵاتەی خستە لێواری هەرەسهێنانی ئابورییەوە، بۆیە دوای سەرکەوتنی بایدن زۆربەی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی لەنوێترین لێدوانەکانیاندا گەڕانەوە بۆ بازاڕی جیهانیی نەوت بەخەمی سەرەکیی وڵاتەکەیان دەزانن. ئاژانسی هەواڵی کاری ئێران (ئیلنا) بڵاویکردووەتەوە؛ لەگەڵ دەستبەکاربوونی بایدن وەک سەرۆکی ئەمەریکا، ئێران هەوڵدەدات بەهەر جۆرێک بووە رۆژانە تا نزیکەی دوو ملیۆن بەرمیل نەوت رەوانەی بازاڕەکانی جیهان بکات، چونکە بایدن دەیەوێت لەچوارچێوەی پاراستنی ژینگەی وڵاتەکەیدا رێگەنەدات ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لەئەمەریکا زیاد بکات و هاوکات رێگەش لە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بگرێت، بۆیە بۆ ئەم مەبەستە رەنگە لەسەر بنەمای گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی رێگە بەئێران بدات ئاستی هەناردەی نەوتی وڵاتەکەی بۆ نزیکەی دوو ملیۆن بەرمیل لەڕۆژێکدا بەرزبکاتەوە. بەرپرسانی ئێران جەختیان لەوە کردەووەتە، ئەگەر تەنانەت نرخی نەوت بۆ (20) دۆلار دابەزێت کە لەو کاتەدا سعودیەو عێراق قازانج لەنەوتەکەیان ناکەن، ئێران سوورە لەسەر بەرزکردنەوەی ئاستی هەناردەکردنی نەوت بۆ بازاڕەکانی جیهان، بۆیە بایدن دەتوانێت ئاسانکاریی بۆ ئەو مەبەستە بکات. بایدن‌و بەرنامەی ئەتۆمی و موشەکیی ئێران ئەرۆن کیاک یەکێک لە راوێژکارەکانی جۆو بایدن بە رۆژنامەی (جیرۆسەلیم پۆست)ی ئیسرائیلی راگەیاندووە؛ سیاسەتەکانی ترەمپ بووەتە هۆی ئەوەی رێژەی یۆرانیۆمی پیتێنراوی ئێران بۆ (10) هێندەی رابردوو بەرزببێتەوە، کە ئەمەش مەترسییەکی گەورەیە بۆ تەلئەبیب و هاوپەیمانەکانی ئەمەریکا لەناوچەکەداو دەتوانێ ببێتە هەڕەشەیەکی راستەقینە بۆ تێکچوونی دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆیە بایدن هەموو هەوڵەکانی دەخاتەگەڕ بۆ ئەوەی بەرنامەی موشەکیی و ئەتۆمیی ئێران تاساڵی (2025) بەتەواوەتی سنوردار بکات و رێگە لەگەشەکردنی بگرێت، تەنانەت ئەگەر بەگەڕانەوەی واشنتۆن بێت بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1). بایدن وەک ئۆباما نییە پێگەی (ناشناڵ نیوز) نووسیویەتی لەسیاسەتی دەرەوەدا جۆو بایدن وەک باراک ئۆباما، سەرۆکی پێشووتری ئەمەریکا نییە، چونکە رای گشتیی ئەمەریکا دژی شەڕی ئەفغانستان و عێراق بوو، بەڵام بایدنی سەر بەدیموکراتەکان پشتیوانی لەو جەنگە کردو تەنانەت هانی جۆرج بۆشی، سەر بەکۆمارییەکان و سەرۆکی ئەوکاتی وڵاتەکەی دەدا کەهێزی سەربازیی زیاتر رەوانەی عێراق بکات و تائێستا بڕوای بەدەستوەردانی راستەوخۆی وڵاتەکەی لەو وڵاتانەو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیەو تەنانەت بۆ رێگریی لەباڵادەستبوونی ئێران دڵنیایی دەداتە وڵاتانی عەرەبی کەنداو بەتایبەت ئیمارات و سعودیەو هەر لەسەر ئەو بنەمایە دانوستانی ئاشکرا لەگەڵ بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکات، لەکاتێکدا ئۆباما بەنهێنی دانوستانی لەگەڵ تاران کردو هیچ دڵنیاییەکی نەدایە وڵاتانی عەرەبی. بایدن و ترەمپ لەچەقی ململانێکانی ئێران بەچاوخشاندنێک بە رۆژنامەو میدیاکانی ئێران لەکاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمەریکا، دەردەکەوێت کە دوو لایەنی سەرەکی کۆماری ئیسلامی ئێران واتە باڵی محافزکارو ریفۆرمخواز بەبەردەوامیی رووماڵی ئەو هەڵمەتانەو هەڵبژاردنەکانی ئەمریکایان دەکردو لەگەڵ دەرکەوتنی ئاماژەکانی سەرکەوتنی بایدن دۆلار لەئێران دابەزینی بەخۆیەوە دەبینی و لەگەڵ ناڕەزایەتی ترەمپ لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانیش دۆلار لەئێران دووبارە بەرز بووەوە، بۆیە هەڵبژاردنەکانی ئەمەریکا گەورەترین کاریگەریی لەسەر سیاسەت و ئابوریی ئێران هەیە، چونکە هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی لەو وڵاتەش نزیکەی هەشت مانگی ماوەو سەرکەوتنی دیموکرات یان کۆماریی لەئەمەریکا کاریگەریی لەسەر پێگەی محافزکارو ریفۆرمخواز لەئێران هەیە. رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) کە سەر بەحکومەتی ئێرانەو نزیکە لە ریفۆرمخوازانەوە، سەبارەت بەهەڵبژاردنەکانی داهاتووی سەرۆک کۆماریی لەوڵاتەکەی نووسیویەتی: محافزکاران لەئێستاوە پۆستە وەزارییەکانیان لەحکومەتی داهاتوودا دابەش کردووەو دەیانەوێت بەبەشداریی کەمی خەڵک، هاوشێوەی هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵی پەرلەمان سەرکەوتن بەدەستبهێنن، ئەوان تەنها مەحمودی ئەحمەدی نەژادیان هەیە کە لەمێژوودا بووبێتە سەرۆک کۆمارو دواتر پاساوو بیانویان بۆ هێنایەوە، کەئەو لەمحافزکاران نییە، بۆیە هەموو هەوڵێک دەدەن سوود لەهەموو ئامرازێک ببینن بۆ ئەوەی کلیلی حکومەت وەربگرن، بەڵام ترەمپ لەقەی لە بەختی محافزکاران دا، چونکە ئەوان بەتەما بوون بەسەرکەوتنی ترەمپ خەڵکی ئێران بێهیوا ببێت و لەهەڵبژاردنەکانی داهاتوودا کەمترین ئاستی بەشداریی هەبێت، بۆ ئەوە براوەی بەشداریی کەمی خەڵک لەهەڵبژاردنەکاندا بن. هاوکات رۆژنامەی (شەرق)ی ئێران کەنزیک لە ریفۆرمخوازانە، دوای سەرکەوتنی بایدن لەسەر وتاری خۆیدا نووسیبوی: لەئێستاد ئاماژەکانی گەڕانەوەی ریفۆرمخوازان بۆ گۆڕەپانی سیاسەت و هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی لەئێراندا بەرچاوەو گومان دەکرێت پشتیوانیی لەکاندیدبوونی محەمەد جەواد زەریف بکەن بۆ بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک کۆماریی لەئێران، چونکە سەرکەوتنی جۆو بایدن هیوای بۆ گەڕانەوەی ئەمەریکا بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) گەڕاندووەتەوەو ئەمە وادەکات بوار بۆ ریفۆرمخوازان خۆش ببێت کەحکومەتێکی ئەهلی گفتوگۆودانوستان لەداهاتووی ئێراندا پێکبهێنن و بۆ ئەم مەبەستەش پیاوی ژمارە یەکی دیپلۆماسیی ئێران باشترین بژاردەیە بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی بەپشتیوانیی ریفۆرمخوازان. محافزکارانی ئێران لەدیموکراتەکان تووڕەن رۆژنامەی (جەوان) سەر بەمحافزکاران سەبارەت بەسەرکەوتنی بایدن لەهەڵبژاردنەکانی ئەمەریکا نووسیویەتی: تا ئێستاش کەسانێک لەئێران هەن کەهەر شەپۆلێکی سیاسیی ئەمەریکا دەیانجوڵێنێت و باسی مانگی هەنگوینی نێوان تاران و واشنتۆن دەکەن، بەڵام ئەگەر لەمێژووی (40) ساڵ و تەنانەت پێشتری پەیوەندییەکانی نێوان ئەمەریکا و ئێران بڕوانین، بۆمان دەردەکەوێت گەورەترین سزاو رووداوە ناخۆشەکان لەسەردەمی ئیدارەی دیموکراتەکاندا بەسەر ئێراندا سەپێنراوەو دیموکراتەکان دەستێکی پۆڵایینن لەدەستکێشێکی قوماشدا. لەسەردەمی جیمی کارتەر، بیل کلینتۆن، باراک ئۆباما کە سەرۆکە دیموکراتەکانی ئەمەریکا بوون، هەناردەی نەوتی ئێران بۆ ئەمەریکا قەدەغە کراو دواتر بازرگانیی لەگەڵ ئێران هەڵوەشێنرایەوەو لەدوایین پێشهاتدا ئۆباما سوودی لە بلۆککردنی پارەکانی ئێران کردو دواتر شەپۆلێک سزای بەسەر تاراندا سەپاند بۆ ئەوەی ئێران ناچار بە رێککەوتنی ئەتۆمیی بکات. هاوکات رۆژنامەی (کەیهان) کە سەر بەتوندڕەوەکانی محافزکارانە، نووسیویەتی: دوژمنایەتی ئەمەریکا لەدژی ئێران لەسەردەمی ترەمپدا دەستیپێنەکردووە تا لەسەردەمی بایدندا کۆتایی پێبێت، بەڵام بەرپرسانی ئێران کەپێشتر دەیانوت رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) بەهۆی کشانەوەی ئەمەریکاوە هیچ دەستکەوتێکی نەبووە، ئێستاو لەگەڵ سەرکەوتنی جۆو بایدن وەک سەرۆکی کۆشکی سپی، پەیام و لێدوانی پێچەوانەی رابردوو بڵاودەکەنەوەو تەنانەت حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران و محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەو ئیسحاق جیهانگیریی، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆمارو عەلی رەبیعی، وتەبێژی حکومەت کە بەرپرسانی دیاری وڵات و حکومەتی کۆماری ئیسلامی ئێرانن، هاتنی بایدنیان بەئەرێنی وەسف کردووەو هیوایان لەسەر داهاتووی پەیوەندییەکانی تاران و واشنتۆن لەسەر دەستی بایدن هەڵچنیوە کەزۆر جێگەی گومانە. بایدن و پیاوی دیپلۆماسیی ئێران میدیاکانی ئێران تۆمارێکی ڤیدیۆییان بڵاوکردووەتەوە، کەتێیدا محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران کە بەپیاوی یەکەمی دیپلۆماسیی ئێران دەناسرێت، دەڵێت: لەو سەردەمەی لەبارەگای سەرەکی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لەئەمەریکا کارم کردووە، پەیوەندییم لەگەڵ چەند سیناتۆرێکی ئەمەریکی هەبوو، جۆو بایدن یەکێک لەو سیناتۆرانە بوو کە پەیوەندیی باشم هەبوو لەگەڵی، بەڵام ئەو ئێستا بەشێکە لەحوکمڕانیی وڵاتەکەی. ئەم وتانەی زەریف بووە هۆی لێکدانەوەی جیاوازی میدیاو رۆژنامە و شارەزا سیاسییەکانی ناوخۆی ئێران و چەند ئەگەرێکیان بۆ خۆکاندیدکردنی جەواد زەریف لەهەڵبژاردنی داهاتووی سەرۆک کۆماری ئێران خستووەتەڕوو، چونکە ئەگەرچی زەریف خۆی بەباڵی میانڕەو دەزانێت، بەڵام بەبەردەوامی لەلایەن ریفۆرمخوازانەوە بەرگریی لێکراوەو ئەمە وایکردووە ریفۆرمخوازان کەپێشتر بەهۆی شکستیان لەهەڵبژادنەکانی ئەمساڵی پەرلەمانی وڵاتەکەیان هیچ هەوڵێکیان بۆ بەشداریی لەهەڵبژادنەکانی سەرۆک کۆماریی ساڵی (2021) نەدەدا، بەسەرکەوتنی بایدن لەئەمەریکا کەوتوونەتە خۆیان و دەیانەوێت پشتیوانیی لەکاندیدێک بکەن کەتوانای گفتوگۆو دیپلۆماسیی زۆری هەبێت، بۆ ئەوەی رێککەوتن لەگەڵ واشنتۆن بکات و بۆ ئەم مەبەستەش جەواد زەریف وەک کۆنەدۆست و هاوڕێی بایدن باشترین بژاردەیە بۆ ریفۆرمخوازان. چەند ئاماژەیەکی دیکە هەیە کەدەردەکەوێت زەریف بەئەگەری بەهێز ببێتە کاندیدی بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆک کۆماریی لەهەڵبژاردنەکانی داهاتوودا، چونکە ئەو لەگەڵ سەرکەوتنی بایدن دەستی بەپەیام و تویت بۆ وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت سعودیە کردو لەهەفتەیەکدا دوو پەیامی ئاراستەی سعودیە کردو لەتویتێکدا نووسیی: ترەمپ (70) رۆژی دیکە دەڕوات، بەڵام ئێمە دەمێنینەوەو گرەوکردن لەسەر بیانییەکان بۆ دابینکردنی ئاسایش قومارێکی گونجاو نییە، بۆیە دەستی دۆستایەتیمان بۆ دانوستان و گفوتگۆ بەرەو دراوسێکانمان رادەکێشین. تویتەکانی زەریف دوای سەرکەوتنی بایدن، ئاماژەیە بەوەی پێداگریی لەگفتوگۆ لەگەڵ سعودیە دەکات، چونکە دۆناڵد ترەمپ ئەو وڵاتەی هاندا بەکڕینی چەک بەمەبەستی دوژمنایەتیی کۆماری ئیسلامی ئێران. هەموو ئەم پەیام و ئاماژانە دەریدەخەن زەریف دەیەوێت وەک سەرۆک کۆمار بەردەوام بێت لەحوکمڕانیی وڵاتەکەی، بۆیە بایدن بووەتە مایەی خێرو کردنەوەی گرێی بەختی ئەو بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی داهاتوی ئێران و تەنانەت حەسەن رۆحانی کە لەکۆتایی دوو خولی سەرۆک کۆمارییەکەیدا هەوڵدەدات جارێکی دیکە رێککەوتنی ئەتۆمیی زیندوو بکاتەوە، چونکە بەڵێنی رێککەوتنی ئەتۆمیی دوو خول رۆحانیی لەپۆستەکەیدا هێشتەوەو لەئێستادا بەهۆی شکستی ئەو رێککەوتنەوە ئاستی خۆشەویستی و پێگەی سیاسیی لەلای خەڵک و بەرپرسانی ئێران دابەزیوە، بۆیە وتوویەتی» لەگەڵ گۆڕانکاریی ئیدارەی ئەمەریکا هیچ هەل و دەرفەتێک بۆ دانوستان و گفتوگۆ لەدەستنادەین بۆ ئەوەی دۆخی ئابوریی وڵاتەکەمان ببوژێنینەوە
