بارزانى لەسەر پێکهێنانى حکومەت زانیارى دەخاتەڕوو

هاوڵاتی ده‌قی راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌: ئەمڕۆ بەڕێزان سەرۆک و ئەندامانی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی فیدراڵ کۆبوونەوە، وێڕای بەخێرهێنانی شاندەکە ، ئاماژەمان بە گرنگی سەردانەکە کرد و هیوامان خواست، ببێتە هۆی زیاتر ڕوونکردنەوەی پرس و بابەتە پەیوەندیدارەکانی ماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و چارەسەرکردنی کێشەکان. دووپاتمان کردەوە ،کە هەرێمی کوردستان، پابەندە بە جێبەجێکردنی ئەرکەکانی و داوای پاراستنی مافەکانی دەکات وەک لە دەستووردا هاتووە و پێویستە ماددەکانی دەستوور، هەمووی وەکوو خۆی و وەک یەک پاکێج جێبەجێ بکرێت. هەروەها ئاماژەمان بەوە دا ئەگەر نیازپاکی و ڕێزلەیەکترگرتن و لەبەرچاوگرتنی سیستەمی فیدراڵی و قەوارەی دەستووری هەرێمی کوردستان هەبێت ، کێشەکان بە ئاسانی چارەسەر دەبن. دووپاتیشمان کردەوە کە ئێمە دەمانەوێت باشترین پەیوەندیمان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ هەبێت و پێویستە هەموومان کار لە پێناو خزمەتکردنی هاووڵاتییانمان بکەین. جەختیشمان کردەوە کە نابێت مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان وەکو کارتێکی سیاسی و فشار بەکاربهێنرێت، بۆیە پێوستە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە ڕەفتار لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکرێت و وەک هەموو ناوچەکانی دیکەی عێراق ، ماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بەبێ هیچ ئاستەنگ و گرفتێک بدرێت و هەروەها لە دامەزراندنی فەرمانبەرانی نوێ ، پێویستە هەرێمی کوردستانیش ، وەک هەموو بەشەکانی دیکەی عێراق ، بە پێی یاسای بودجەی فیدراڵ، مافی دامەزراندنی فەرمانبەرانی نوێی هەبێت. لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا، ئاماژەمان بەوە دا کە بەهۆی وەستاندنی نەوتی هەرێمی کوردستان، زیاتر لە نۆزدە ملیار دۆلار زیان بە هەرێمی کوردستان و بودجەی گشتیی فیدراڵ کەوتووە، بۆیە پێویستە لە زووترین کاتدا ، هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەست پێ بکاتەوە و لە هەمانکاتدا، کار لە سەر دەرکردنی یاسایەکی تایبەت بە نەوت و گازی فیدراڵ بکرێت. بەڕێز عەتوان عەتوانی سەرۆکی لێژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران، بەناوی شاندەکەوە ، سوپاسی پێشوازی گەرم و هەماهەنگی باشی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کرد و جەختی کردەوە کە ئامانج لە هاتنی لیژنەی دارایی ئەوەیە کە بە شێوەیەکی جیددی و بنەڕەتی،  چارەسەری کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا و بە تایبەتی کێشە داراییەکان بکرێت و بۆ ئەم مەبەستەش، بۆ ماوەی دوو ڕۆژ کۆبوونەوەکانیان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە هەولێر بەردەوام دەبێت.

هاوڵاتی گرژی لە نێوان مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی درووستبوو، بەو هۆیەشەوە چارەنووسی 30 هەزار فەرمانبەری گرێبەست کە بڕیار بوو بکرێن بە هەمیشەی بە نادیاری مایەوە. ئەمڕۆ چوارشەممە، ئەنجوومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کۆبوونەوە و بۆ ئەوەی بڕیار لەسەر بە هەمیشەیکردنی 30 هەزار فەرمانبەر بدەن، کە لە لایەن عێراقەوە بڕیاری ئەوە دراوە و پارەیان بۆ دابینکراوە بۆ ئەوەی بکرێن بەهەمیشەی بەڵام بەهۆی دروستبوونی گرژی لە نێوان مەسرور بارزانی و قوباد تاڵەبانی ئەنجوومەنی وەزیران نەی توانی بڕیار لەبارەی چارەنووسی ئەو 30 هەزار فەرمانبەرە بدات. بە پێی زانیارییەکان، لە كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی وەزیران لە كۆتایی كۆبوونەوەكەدا مەسرور بارزانی ڕایگەیاندووە نازانین برادەران كۆتایی بە ئێمە دەهێنن یان كۆتایی بە سلێمانی دەهێنن، قوباد تاڵەبانی وەڵامی داوەتەوەو ڕایگەیاندووە كۆتایی بە ئێوە دەهێنین، كۆتایی بە 11 كورسی و دزی دەهێنین. هاوکات ئەم گرژیەی نێوان مەسروربارزانی و قوباد تاڵەبانی، لە كاتێكدا روویداوە ئەمڕۆ قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیران كەڤەری فەیسبووكەكەی گۆڕی و نوسیویەتی "كۆتایی بە دەسەڵاتی خۆسەپێن دەهێنین" لە كۆمێنت پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێم وەڵامی داوەتەوەو نوسیویەتی: جەنابی بەرێز كاك قوباد ئێمە هێشتا لەناو كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانین و بەڕێزت وەك جێگری سەرۆك وەزیرانی ئەم دەسەڵاتە دانیشتوویت لەبەرامبەرم، كەواتا كامە دەسەڵات، مەبەستت ئەمەیە كە ئێستا كۆبووینەتەوە یان دەسەڵاتێكی دیكە هەیە، ئێ با دوای كۆبوونەوە ئەم كەڤەرەت بگۆڕیبا.  

هاوڵاتی دۆناڵد ترەمپ سه‌رۆكی پێشووی ئه‌مریكا و كاندیدی كۆمارییه‌كان بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مریكا، دەڵێت لە لایەن ئێرانەوە هەڕەشە لەسەر ژیانم هەیە. ترامپ له‌سه‌ر تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی تایبه‌ت به‌ خۆی  لە تروس سۆشیاڵ لە نووسیویه‌تی: "له‌ ئێرانه‌وه‌ هه‌ڕه‌شه‌ی گه‌وره‌ له‌سه‌ر ژیانم هه‌یه‌، ته‌واوی سوپای ئه‌مریكا چاودێری ده‌كه‌ن و چاوه‌ڕوانن". ئەوەشی خستۆتەڕوو،" ئێران كۆمه‌ڵێك هه‌نگاوی ناوه و تیادا سه‌ركه‌وتوو نه‌بووه‌‌، به‌ڵام دووباره‌ هه‌وڵده‌داته‌وه‌، من به‌ ژماره‌یه‌كی زۆر له‌ پاسه‌وان و چه‌ك ده‌وره‌دراوم كه‌ پێشتر شتی له‌م جۆره‌م نه‌بینیووه".‌

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسیی و بومەلەرزەزانیی هەرێم بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ و سبەینێ پلەی گەرما بەردەوام دەبێت لە بەرزبوونەوە. ئەمڕۆ چوارشەممە، ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٤، بەڕێوەبەرایەتیی و کەشناسیی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان بڵاوی کردەوە، ئەمڕۆ ئاسمان ساماڵ دەبێت و خێرایى با لە نێوان ١٠ بۆ ٢٠ کیلۆمەتر دەبێت لە کاتژمێرێکدا، مەوداى بینین لە نێوان هەشت بۆ نۆ کیلۆمەتر دەبێت. ئەوەشی خستۆتەڕوو، سبەى ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت و بەراورد بە ئەمڕۆ پلەکانى گەرما یەک تا دوو پلە بەرز دەبنەوە. بەپێى پێشبینییەکانیش ئەمڕۆ بەرزترین پلەى گەرما لە گەرمیان دەبێت، کە ٣٨ پلەیە و نزمترین پلەى گەرماش لە حاجى ئۆمەران دەبێت، کە ٢٤ پلە دەبێت بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو لە هەولێر 36 پلەى سیلیزى، سلێمانی 35 پلەى سیلیزى، دهۆک 35 پلەى سیلیزى، کەرکوک 37 پلەى سیلیزى، هەڵەبجە 37 پلەى سیلیزى، زاخۆ 35 پلەى سیلیزى، حاجی ئۆمەران 25 پلەى سیلیزى، سۆران 32 پلەى سیلیزى، گەرمیان 40 پلەى سیلیزى دەبێت.

هاوڵاتی دوای دووجار خوێندنەوە بۆ پڕۆژە یاسایی قەدەغەکردنی فرۆشتنی جگەرە بە کەسانی خوار تەمەن ١٨ ساڵ لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بڕیارە لە لە چەند هەفتەی داهاتوودا دەنگی لەسەر بدرێت. لەم بارەیەوە، وەسیم کەیلان، یاریدەدەری بەڕێوەبەری پرۆگرامی کۆنتڕۆڵکردنی تووتن لە وەزارەتی تەندرووستی عێراق لەبارەی پەسەند کردنی یاسایەک کە تایبەتە بە قەدەغەکردنی فرۆشتنی جگەرە بە کەسانی تەمەن خوار ١٨ ساڵ بە ڕوژنامەی سەباحی ڕاگەیاند، لە چەند هەفتەی داهاتوودا یاسای"پاراستن لە زیانەکانی تووتن" لە عێراق پەسەند دەکرێت. ئەوەشی خستۆتەڕوو، یاساکە باج دەخاتە سەر بەرهەمەکانی تووتن بۆ بەرزکردنەوەی نرخیان و ئەمەش خواست لەسەر کڕینیان کەم دەکاتەوە و بەهۆی گرانی نرخیانەوە. یاریدەدەری بەڕێوەبەری پرۆگرامی کۆنتڕۆڵکردنی تووتن لە وەزارەتی تەندرووستی عێراق، ئەوەشی ئاشکرا کردووە، ئەمە پڕۆژەیەکی نوێیە کە دەسەلاتی زیاتر دەبەخشێت بە لایەنە پەیوەندیدارەکان لە ڕێگریکردن لە بڵاوکردنەوە و هاوردەکردنی ئەو بەرهەمانە.          

  هاوڵاتی ئەمڕۆ چوارشەممە، ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٤، یەک ئۆنسە زێڕ لەدوای کردنەوەی بازاڕەکانی ئاسیا، ئاستێکی نوێی مێژوویی تۆمار کرد و تاوەکو نزیکەی 2670 دۆلار بەرزبووەوە.  نرخی یەک ئۆنسەی زێڕ لە ئێستادا بە 2660 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت. هۆکاری سەرەکی بەرزبوونەوەی نرخی زێڕ دەگەڕێتەوە بۆ دابەزینی نرخی دۆلار بەرامبەر دراوەکانی دیکە و پەرەسەندنی گرژییەکانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست.  

هاوڵاتی ئاراس جەبار، شارەزای كەشناسی ڕایگەیاند، وەک حاڵەتەکەی کۆتایی مانگی تەمووز بارستە ھەوایەک لە سیبیریاوە دەگاتە ناوچەکانی ئێران و ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە کۆتایی ئەم ھەفتەوە واتا دوو سبەی و کاریگەری ئەبێت لەسەر کەشوھەوای سنوری پارێزگای سلێمانی و دەڤەری راپەرین و بەگشتی ناوچەی شاخاوییە سنورییەکانی ڕۆژھەڵات و تاوەکو ناوەراستی ھەفتەی داھاتوو بەردەوامەبێت. دەشڵیت، بەهۆیەوە بای باکوری ڕۆژھەڵات چالاک ئەبێت بەخێرایی لەنێوان 15 بۆ 45 کم زیاتر لە کاتژمێرێکدا و پلەی گەرمی لەناوچەی کاریگەر بەو بایە نزمدەبنەوە و شەوان ھەست بە سەرما دەکرێت لەناوچە شاخاوییەکاندا. ئەوەشی خستۆتەڕوو، ئاسمانی ناوچەی کاریگەر بەو بایە ڕوون و پاکژ ئەبێتەوە، بەڵام بە پێچەوانەوە لەناوچەکانی گەرمیان و شاری ھەولێر و ھەڵەبجە و دھۆک و کەرکووک لە ھەمان ماوەدا پلەی گەرمی زیاتر بەرز ئەبێتەوە و ئەو با و ھەوا فێنکە ناگاتە ئەو ناوچانە.

هاوڵاتی پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، تیمێکی تەکنیکی حکومەتی هەرێم چوونەتە بەغداو لیستی موچەی مانگی هەشت و نۆی فەرمانبەرانیان لەگەڵ خۆیان بردووە و دواین گۆڕانکاری بایۆمەتریان لەگەل خۆیان بردووە، هەروەها پرسیار لە بارەی ئەو کورتهێنانە دەکەن کە لە بابەتی موچەدا هەیە و نزیکەی 250 ملیار دینارە کە بۆچی نەنێردراوە، تا ئەو بڕە بنێرن و موچەی مانگی هەشتی پێبدەین. وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش ڕاشیدەگەیەنێت، کورتهێنان لە موچەی موچەخۆراندا هەیە دەبوایە شاندێکی باڵای حکومەت سەردانی بەغدای بکردایە تا چارەسەری کێشەکان بکەن، بەڵام بەهۆی سەفەری دوو وەزیری عێراق سەردانەکە دواکەوت.

هاوڵاتی زانیاری ورد لەسەر ئۆپەراسیۆنەکانی هێزەکانی پاراستنی گەل و هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا بەم شێوەیەی خوارەوەیە: ١. ناوچەی شەهید دەلیل، ڕۆژئاوای زاب؛ ڕۆژی ٢١ی ئەیلول کاتژمێر ٠٤:٠٠ هێزەکانی پاراستنی گەل بە چەکی نیمچە ئۆتۆماتیکی سەربازانی داگیرکەریان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی ئامیدی کردە ئامانج و کەسێکیان لێکوشتن. لە ٢٢ی ئەیلول کاتژمێر ٠٣:٥٥خولەک،  هێزەکانی پاراستنی گەل لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لەسەر گردی ئامیدی داگیرکەرانیان کردە ئامانج کاتێک هەوڵیان دا بە چەکی قورسەوە خۆیان جێگیر بکەن و ئەم ئۆپەراسیۆنەش بووە هۆی کوژرانی سەربازێکی داگیرکەر. ڕۆژی 22ی ئەیلول کاتژمێر ١٢:٠٠ی شەو، هێزەکانی پاراستنی گەل بە چەکی قورس سەربازانی داگیرکەری تورکیایان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی جودی کردە ئامانج و جموجۆڵەکانیان ڕاگرتن. لە ٢٣ی ئەیلول کاتژمێر ٠٧:٤٠خولەک،  هێزەکانی پاراستنی گەل لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی جودی بە چەکی قورس ڕێگرییان لە جموجۆڵی هەلیکۆپتەرێکی داگیرکەران کرد. لەم ئۆپەراسیۆنەدا هێزەکانی پاراستنی گەل زیانیان بە هێلیکۆپتەرەکە گەیاند و ناچاریان کرد دوور بکەوێتەوە. ٢. ناوچەی مەتینا؛ ڕۆژی 23ی ئەیلول کاتژمێر ١١:٠٠ هێزەکانی پاراستنی گەل لە مەیدانی بەرخۆدان لە شیلازێ بە قەناس  سەربازانی داگیرکەریان کردە ئامانج و سەربازێکیان کوشت. ٣. ناوچەی خاکورکە؛ لە ٢١ی ئەیلول کاتژمێر ٠٨:٢٧ هێزەکانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد بە چەکی قورس حەشارگەیەکی داگیرکەرانیان لە گردی شەهید هێمن کردە ئامانج. ٤. سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا بە چەکی قەدەغەکراو؛ لە ٢٣ی ئەیلولدا، داگیرکەران دوو جار بە تەقەمەنی قەدەغەکراو تونێلەکانی بەرخۆدانیان لە گردی جودی لە ڕۆژئاوای زاب بۆردوومانکرد. ٥. سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا؛ ڕۆژی ٢١، ٢٢، ٢٣ی ئەیلول، ناوچەی گردی ڕۆژ لە قەندیل جارێک بۆردوومانکرا، ناوچەی کندکولە، لولان، گردی مەسکین، گردی مەسکین و گردی سەنینە لە خاکۆرکە ٩ جار بۆردوومانکران، هەروەها کرێن-ئەفتالی، جەمرۆبوتکی، زەنکێل، زیڤکی، گردی کۆن، دەشتەکانی کاڤیا، دێرشی لە کاری ٨ جار بۆردوومانکران، ناوچەکانی سێری مەتینا و بیشیلیش لە مەتینا ٣ جار بۆردوومانکران، ناوچەکانی گردی جودی و گردی بەهار، ڕۆژئاوای زاب، ٤ جار لەلایەن فڕۆکە جەنگییەکانەوە بۆردوومانکران، کە کۆی گشتی دەکاتە ٢٥ هێرشی ئاسمانی. ڕۆژانی ٢١ و ٢٢ و ٢٣ی ئەیلول ناوچەکانی گردی شەکیف و شەهید شەریف و لولان لە خاکورکە ١٢ جار بۆردوومانکران، ناوچەی سری مەتینا لە مەتینا ٥ جار و ناوچەی گردی ئامیدیش دووجار بە هەلیکۆپتەری هێرشبەر بۆردوومانکران، کە کۆی گشتی دەکاتە ١٩ هێرشی ئاسمانی. ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی پاراستنی گەل

هاوڵاتی حەیدەر شاكر، گوتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هاتووچۆی عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیدا ڕایگەیاند، سیستمی سزای ئۆتۆمبێل لە نێوان هەرێمی کوردستان و حكومەتی فیدڕاڵی یەكخراوە سزای هاتووچۆ لە نێوان عێراق و هەرێم بەردەوامە. دەشڵێت، سەرجەم سەرپێچییەکانی شۆفێران تۆماردەكرێن و دواتر ئاڵوگۆڕ دەكرێن لەنێوانیاندا. ئەوەشی خستۆتەڕو، لەلایەن مەفرەزەكانی بەڕێوەبەرایەتییەوە سزا بەسەر سەرپێچیكاراندا دەسەپێنرێت بەشێوەیەكی شیاو و یاسایی، جا چ لە بەغدا بێت یان لە پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان. جێگەی ئاماژەیە، لە ١٧ی تەمووزی ئەمساڵدا بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی هاتووچۆ ئاڵوگۆڕی پرۆژەی سزای بۆ سەرپێچییەكانی هاتووچۆی نێوان بەغدا و هەرێمی كوردستان ڕاگەیاند، هاوكات ئاماژەی بە جێبەجێكردنی سیستەمی كامێرای جێگیر لەسەر ڕێگا سەرەكییەكانی بەرەو كەربەلا، ئەنبار، دیالە و بابل كرد. لەم بارەیەوە، محەمەد عەلی حەسون، بەڕێوەبەری بەشی پەیوەندییەكان و ڕاگەیاندن لە بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی گشتیی عێراق ڕایگەیاند، هاوكاریی و هەماهەنگی هاوبەشی ئاست بەرز لە نێوان حكومەتی ناوەند و هەرێمی كوردستان لە ڕێگەی ئاڵوگۆڕی زانیاریی لە ڕێگەی دیسك و ئاڵوگۆڕی ئەلیكترۆنی سەبارەت بە چاودێریكردن سەرپێچی هاتووچۆ لە بەغدا و هەرێمی كوردستان هەیە.  

سەرلەبەیانی ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان گەیشتە سلێمانی؛ لەگەڵ پارێزگار و بەرپرسانی خۆجێیی پارێزگاکە کۆبووەوە کۆبوونەوەکان لەبارەی ئامادەکارییەکان بوون بۆ بەڕێوەچوونی بانگەشەی هەڵبژاردن لە سبەی چوارشەممەوە.    

هاوڵاتی بڕیارە ئەمڕۆ کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق وادەی بانگەشە بۆ هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ڕابگەیەنێت. بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، کە لە سەرچاوەیەکی کۆمیسیۆن دەستیکەوتووە، کۆمیسیۆن بڕیار دەدات سبەینێ 25 ئەیلول کە هاوکات ساڵیادی ڕیفراندۆمی هەرێمی کوردستانە وەک ڕۆژی دەستپێکردنی بانگەشە دیاری بکات. هاوکات هەر بەپێی زانیارییەکان، وادەی بانگەشە تا 16 ی تشرینی یەکەم واتە ساڵیادی ئەو ڕووداوانەی بە 16 ئۆکتۆبەر ناسراون بەردەوام دەبێت.

هاوڵاتی وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ئەمڕۆ ئەنجوومەنی کۆمیسیاران کۆدەبنەوە و بڕیار لە وادەی دەستپێکردنی بانگەشەی هەڵبژاردن دەدات. جومانە غەلای، وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند: ئەمڕۆ سێ‌شەممە لە شاری بەغدا ئەنجومەنی كۆمیسیاران كۆدەبنەوە لەبارەی ئامادەكارییەكانی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن و دیاریكردنی وادەی دەستپێكردنی بانگەشەی هەڵبژاردن. جومانە غەلای ئەوەشی خستۆتەڕوو، لە دوای كۆتایی هاتنی كۆبوونەوەكە لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەنووسیدا وادەی دەستپێكردنی بانگەشەی هەڵبژاردن دیاری دەكەین. بپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، ئەمشەو لەدوای کاتژمێر 12 بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەستپێدەکات.

هاوڵاتی ئەندامێکی لیژنەی ئابووریی لە پەرلەمانی عێراق ڕایگەیاند، کورتهێنان لە مووچەی مانگی ئابی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستاندا هەیە و هەرێمیش چاوەڕێی بەغدایە ئەو پارەیەی لە مانگەکانی ڕابردوودا لێی بڕیبوو بۆی بنێرێت بۆ ئەوەی کێشەی کورتهێنانی مووچەی پێ چارەسەر بکات. ئەمڕۆ سێشەممە، ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٤، سۆران عومەر، ئەندامی لیژنەی ئابووریی پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێکدا ڕایگەیاند، ئەو 572 ملیار دینارە، کە وەزارەتی دارایی عێراق بۆ هەرێمی کوردستان خەرجی کردووە، مووچەی مانگەکانی ڕابردووە، بەتایبەتی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی دیکە. دەشڵێت، ئەو بڕە پارەیە بەهۆی بوونی کەموکوڕی لە لیستەکانی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکان ڕاگیرابوو، چاوەڕێ دەکرێت بەغدا پڕە پارەیەکی دیکە خەرج بکات، تاوەکو مووچەی مانگی هەشتی پێبدات. سۆران عومەر ئەوەشی خستۆتەڕوو، هەرێمی کوردستان هەوڵدەدات ئەو پارانەی کە بەغدا بڕیویەتی لە مانگی سێ تاوەکو حەوتی ئەم ساڵ لە بەغدا وەربگریتەوە، بۆ ئەوەی لەگەڵ 572 ملیار دینارە مووچەی مانگی هەشتی پێبدات.

ژیر طارق فاتح وشەی دیموکراسی لە هەردوو زاراوەی یۆنانی کۆن "دیمۆس" کە بە واتای (گەل) دێت و "کراتۆس" کە بە واتەی (دەسەڵات)دێت، وەرگیراوە، کە پێکەوە دەکاتە دەسەڵاتی گەل. ئەم چەمکە لە سەرەتای دروستبوونییەوە پەرەسەندنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. سەرەتاییترین فۆڕمی دیموکراسی لە ئەسینای پایتەختی یۆنان لە دەوروبەری سەدەی پێنجەمی پێش زاییندا سەریهەڵدا، کە هاوڵاتیان ڕاستەوخۆ بەشدارییان لە دەنگدان و یەکلاییکردنەوەی پرسە سیاسییەکانی وڵاتدا دەکرد. ئەم فۆڕمە لە دیموکراسی پێی دەوترا دیموکراسی ڕاستەوخۆ و ڕێگەی بە پیاوە ئازادەکان دەدا دەنگ لەسەر یاسادانان و جێبەجێکردنی بڕیارەکان بدەن، هەرچی ژنان و کۆیلە و هاوڵاتیانی بێگانە بوون، بۆیان نەبوو بەشداربن تێیدا. بە تێپەڕبوونی کات، سیستەمی دیموکراسی گۆڕانکاری بەسەردا هات، بەتایبەتی لەگەڵ هاتنی دیموکراسی نوێنەرایەتی لە سەدەی ١٨دا. ئەم گۆڕانکارییە ڕێگەی بە هاوڵاتیان دا، نوێنەران هەڵبژێرن بۆ ئەوەی لەبری خۆیان بڕیار بدەن، کە دواتر بوو بە مۆدێلێک لە ئاستی جیهانیدا بڵاوبووەوە و خۆی لەگەڵ چوارچێوە کولتوورییە جیاوازەکاندا گونجاند. ئەمڕۆ دەنگدان چەندین شێوەی هەیە، لەوانە؛ نوێنەرایەتی ڕێژەیی و دەنگدانی هەڵبژاردنی پلەبەندی، کە هەریەکەیان شێوازی جیاواز پێشکەش دەکەن بۆ ڕەنگدانەوەی ئیرادەی خەڵک. لە ئێستادا دەنگدان مافێکی بنەڕەتییە و بەردی بناغەی حوکمڕانی دیموکراسییە. دەسەڵات دەدات بە هاوڵاتیان بۆ ئەوەی کاریگەری لەسەر حکومەتەکەیان هەبێت و لێپرسینەوەی لەگەڵدا بکەن. لە هەلومەرجی هەنووکەی کوردستاندا گرنگی دەنگدان پێویستیەکی حاشاهەڵنەگرە، چونکە بارودۆخی هەرێمی کوردستان بە تەحەددایەکی مێژوویی و گرنگی سیاسییدا دەڕوات و سەرجەمی پێکهاتەی دەسەڵات پێویستی بە گۆڕنکاریی ڕیشەیی هەیە. لە کاتێکدا لە کوردستان ئامادەکاری بۆ هەڵبژاردن دەکرێت، پێویستە هەمووان ئەو ڕاستییە بزانن کە کردەی دەنگدان و بەشداریکردن واتە خواستی بەکۆمەڵ بۆ سەربەخۆیی و سەقامگیری و بەرجەستەکردنی  ئیرادەی گۆڕانکاریی. هەر دەنگدانێک بەڵگەی پابەندبوونی خەڵکە بۆ داڕشتنی داهاتووی خۆیان و بەهێزکردنی بنەما دیموکراسیەکان. بە تایبەت بۆ ئەم بارودۆخەی هاوڵاتیانی کوردستان، دەنگدان دەرفەتێکی چارەنووسسازە بۆ هەڵبژاردنی نوێنەرانی ڕاستەقینە و سەرلەنوێ پێناسەکردنەوەی پێکهاتەکانی حوکمڕانی کە بە باشترین شێوە خواست و داواکانی خەڵک و هاوڵاتیان بەرجەستە بکەن. جگە لەوانەش ئەنجامدانی پرۆسەی هەڵبژاردن لە کوردستاندا وادەکات پەرەپێدانی ناسنامەی نەتەوەیی و یەکڕیزی دەستەبەر ببێت، چونکە هەرێمی کوردستان بە فرەچەشنی و ئاڵۆزی پێکهاتەکانییەوە تایبەتمەندە. کورد بە بەشداریکردن لە پرۆسەی هەڵبژاردندا، مافی چارەی خۆنووسینی خۆی دووپات دەکاتەوە و بەشداری دەکات لە دامەزراندنی سیستەمێکی سیاسی جیاوازدا کە شەفافیەت و لێپرسینەوە و دادپەروەری کۆمەڵایەتی لە پێشینەی کارەکانیدا بێت. لە کۆتاییدا، لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنەکان، ناکرێت گرنگیی دەنگدان لە کوردستاندا تەنیا لە ئاستی بانگەشەدا زیادەڕەوی تێدا بکرێت. چونکە هەڵبژاردن تەنها مومارەسەی ئەرکێکی مەدەنی و دیموکراسی نییە؛ بەڵکو میکانیزمێکی ژیانییە بۆ دڵنیابوون لەوەی دەنگی خەڵک لە هۆڵەکانی دەسەڵاتدا دەنگ دەداتەوە. بەشداریکردن و بە جێگەیاندنی ئەم ماف و ئەرکە دیموکراسییە، بناغەی حوکمڕانی پتەوتر دەکات و ڕێگا بۆ ئایندەیەکی گەش و دواڕۆژێکی شایستە بۆ سەرجەم خەڵکی کوردستان خۆش دەکات.