د.مەولود ئیبراهیم حەسەن

ئەوەی ئەوڕۆ دەمەوێ باسی بکەم، بەهۆی ئەو بەرنامەیە بوو بە کە ناوی (چرپەی ئاگر)ە، کە لە (تەلەفزیۆنی رووداو) مامۆستای بەڕێز (سیروان رەحیمی)  بەهاوکاری زۆر بەڕێزی تر ئامادەی کردبوو. هەر بەڕاستی بەرنامەیەکی چاک بوو کەدەتوانم بڵێم، چەندین ساڵە بەرنامەی ئەدەبی ئاوام لەبارەی ژیان و شیعری شاعیرەکانمان نەدیوە، بەتایبەت شاعیرە کلاسیکەکانمان. ئەوەی کەپێش بڵاوبوونەوەی بەرنامەکە ئاگاداری کردمەوە برای بەڕێزم (پڕۆفیسۆر دکتۆر مارف عومەرگوڵ )ی شاعیر بوو، کە پێویستە سوپاسی بکەم، کە خۆشی یەکێک بوو لەو بەڕێزانەی لەبەرنامەکەدا قسەی کرد، ئەو بەڕێزانەی هاوبەشی بەرنامەکەبوون .. دەستە گوڵێکی هەڵبژاردەی شارەزا لەشێخ رەزاو ژیان و شیعرەکانی، بریتی بوون لەژن و پیاوو کوردو بیانی و سنووری جوگرافیایەکی فراوانیان گرتبووەوە ، کە من پێموایە هەریەک لەو بەڕێزانە، بۆ ئەوە چاکن بەزیاتر لەبەرنامەیەک قسە لەبارەی ژیانی شێخ رەزاو شیعرەکانیەوە  بکەن .

ئێستا دەگەڕێمەوە خزمەت پڕۆفیسۆر دکتۆر عابد سەڕاجەدینی مامۆستام و ئەوەی لەبارەی شاعیری مەزنی کورد شێخ رەزاو شیعرێکی شاعیری ناوداری فارس حافزی شیرازییەوە لەکاتی وانەوتنەوەی ئەدەبی فارسیدا ساڵی خوێندنی (١٩٨١ – ١٩٨٢) لەزانکۆی بەغداو کۆلیجی ئاداب و بەشی زمان و ئەدەبی فارسی  بۆی باسکردین.

دکتۆر عابد سەڕاجەدین (١*)،(٢*) فەرمووی: وەختی خۆی لەتاران (مجلس شعرای ایران – ئەنجومەنی شاعیرانی ئێران ) هەبوو لەتاران، شیخ رەزای شاعیری گەورەی کورد ئەندامی ئەو مەجلیسە بوو. رۆژێک ئەندامانی ئەو مەجلیسە قسە لەبارەی شیعرێکی حافزی شیرازییەوە دەکەن و شیدەکەنەوەو هەرچی دەکەن، ناگەنە ..قەناعەت! زۆر دێنن و دەبەن دڵیان ئاو ناخواتەوە! دواجار رێکدەکەون کە نامەیەک بۆ شێخ رەزای شاعیری کورد بنووسن و رای ئەو لەبارەی ئەو شیعرەوە بزانن. ئەوکاتە شێخ رەزا لەعێراق دەبێت، ئەو شیعرەی حافزی شیرازی کەشاعیرانی مەجلیسی شوعەرای ئێران دەیانەوێ شیبکەنەوەو تێیبگەن و ناگەنە قەناعەت، ئەم شیعرە ناودارەی خوارەوەیە .

 بلبلی برگ گلی خوش رنگ در منقار داشت

و اندر ان برگ و نوا خوش ناله‌های زار داشت

گفتمش در عین وصل این ناله و فریاد چیست

گفت ما را جلوه معشوق در این کار داشت

یار اگر ننشست با ما نیست جای اعتراض

پادشاهی کامران بود از گدایی عار داشت

در نمی ‌گیرد نیاز و ناز ما با حسن دوست

خرم ان کز نازنینان بخت برخوردار داشت

خیز تا بر کلک ا‌ن نقاش جان افشان کنیم

کاین همه نقش عجب در گردش پرگار داشت

گر مرید راه عشقی فکر بدنامی مکن

شیخ صنعان خرقه رهن خانه خمار داشت

وقت ا‌ن شیرین قلندر خوش که در اطوار سیر

ذکر تسبیح ملک در حلقه زنار داشت

چشم حافظ زیر بام قصر ان حوری سرشت

شیوه جنات تجری تحتها الانهار داشت

فال حافظ فوری

پاش ئەوەی نامەکە دەگاتە دەست شێخ رەزای کورد، شێخ زۆر بەجوانی و بەهونەرەوە لەسەر هەمان کێش و بەهەمان قافیە ی شیعرەکەی حافزی شێرازی وەڵامیان دەداتەوەو ماناو مەبەست و شیکردنەوەکەیان بۆ دەنووسێ . دەینووسێ و بۆیان دەنێرێتەوە، کەوەڵامی نامەکەیان دەگاتەوە دەست، ئەندامانی – ئەنجومەنی شاعیران – ی ئێران لەتاران، کۆدەبنەوەو وەڵامەکەی شێخ رەزا دەخوێننەوەو سەرسام دەبن و دەبینن ئەوەی کە شێخ رەزا لەبارەی شیعرەکەوە نووسیویەتی، ئەوان هیچیان بەلایەوە نەڕۆیشتوون! ئەوسا هه موویان پێکەوە دەڵێن : بەڕاستی شێخ رەزا شاعیرەو هەر ئەویش بەچاکی  لەحافزی شیرازی  تێگەیشتووە .

ئێستا بەچەند خاڵێک شوێنی شێخ رەزا لەم ئەنجومەنە روون دەکەمەوە :-

یەکەم: شێخ رەزا ئەندامی – ئەنجوومەنی شاعیرانی ئێران – بووە ، دیارە ئەو شاعیرانەش لەشاعیرە باش و هەڵبژاردەکان بوون.

دووەم: هەڵبژاردنی شێخ رەزا بۆ ئەندامیەتی ئەو ئەنجوومەنە، بەهۆی ناوو ناوبانگ و ئاستی شاعیریەتی ئەو بووە.

سییەم: لەوەی کە شاعیرکانی ئێران شێخ رەزایان هەڵبژاردووەو نامەیان بۆ ئەو نووسیوە، دیارە لەخۆیان بەشاعیرترو شارەزاتر زانیوە .

پێنجەم : کە نامەکەیان بۆ شێخ رەزا ناردووەو کەسی تریان هەڵنەبژاردووە، هۆی ئەوەیە کەسیان هێندەی شیخ رەزا بەشاعیرو لێهاتوو و شارەزا نەزانیوە .

شەشەم: دیارە پێشتر بەکردەوە شێخ رەزا ئەوەی دەرخستووە کە ئەویش حافز ناسێکی باش و ئەدەبناسێکی گەورەیە.

حەوتەم: بەوەی کە شێخ رەزا بەهەمان کێش و هەمان قافیەوە مانای شیعرەکەیان بۆ دنێرێتەوە، جاریکی تر شێخ رەزا شاعیریەتی خۆی و شارەزای خۆی لەجیهانی حافز بەتایبەت و ئەدەب بەگشتی بۆ ئەنجوومەن دەسەلمێنێتەوە

هەشتەم: لەوەی کە شاعیرانی ئێران و ئەندامانی ئەنجوومەن. کە وەڵامەکەی شێخ رەزا دەبینن و دەڵێن: بەڕاستی تۆ شاعیری و لەحافز گەیشتووی، ئەوە بەڵگەی ئەوەیە کە تەواوی ئەندامانی ئەنجوومەنی شاعیرانی ئێران دان بەوەدا دەنێن کە شێخ رەزا لەوان شاعیرترەو باشتر لەحافز گەیشتووە .

پێشنیار:

جا ئەگەر ئێران ئەمڕۆ چەندین ساڵە (حافظ شناسی) یان دامەزراندووەو ساڵانە لەسەر ئاستێکی جیهانی یادی دەکەنەوە! باشە بۆچی ئێمەی کوردیش (رەزا ناسیی) دانەمەزرێنین و ساڵانە یادی بکەینەوەو شارەزایانی شیعری شێخ رەزاو ژیانی شێخ رەزا لەکوردو غەیرە کورد ژیان و بەرهەمە کانی بکەنە بابەتی لێکۆڵینەوەی زانستی و ئەدەبی، ئەگەر حافزی شیرازی شیعری بەفارسی و عەرەبی نووسیبێ ؟ ! ئەوا شێخ رەزا بەکوردی و تورکی و عەرەبی و فارسیش نووسیویەتی!  لەشاعیریەتیش دا لە رووی داهێنانەوە بەهیچ شێوەیەک لەحافز لەخوارتر نیە! ئەگەر لەسەرەوەتر نەبێت! هەر بۆیە شێخ رەزای مەزن هەڵدەگرێ و شایانیەتی کە گرنگیەکی جیهانیی پێبدرێ،  گرنگی پێبدرێ و چاکترو زۆرتر بناسرێ و شیعرەکانی بەزمانە جیاجیاکان چاپ بکرێن و بڵاوبکرێنەوەو بچێتە نێو کتێبخانەی ئەو زمانانەی کە شێخ داهێنانی تێدا کردوون، دیسان ژیان و شیعرەکانی بەشێوەیەکی تەواوو شیاو بڵاوبکرێتەوە، دڵنیام کە ئەوسا شێخ رەزا چەند جارێکی تر لەدایک دەبێتەوەو دەرگایەکی جیهانی بەڕووی داهێنەرانی کورد دەکاتەوە، کە جارێکی تر هیچ کەس ئەو دەرگایەی  بۆ داناخرێ.

لێرە بەتایبەت روو لەبرا کوردەکانم دەکەم لەڕۆژهه ڵات و ئیران و دۆستانی فارسی شارەزا بەژیانی شیخ رەزاو حافزی شیرازی، کەدیارە شیخ عابد ئەم هەواڵە گرنگەی لەسەرچاوەکانەوە خوێندووەتەوە یان بیستووە،  هەوڵبدەن تا ئەم رووداوە بە بەڵگەی زانستی و بەردەست ئەڵقەی پەیوەندی شاعیرانی کوردو فارس بکەن بەبابەتی لێکۆڵینەوەو نامەی ماستەرو دکتۆرا، ئەو شیعرە وەڵامە پڕ داهێنانەی شێخ رەزا بدۆزنەوەو بیخەنە سەر خەرمانەکانی داهێنانی یاشێخ . بە دڵنیاییەوە دەڵێم ، کە لەنێوان شاعیرانی کوردو فارس بەتایبەت، شاعیرانی کوردو عەرەب و تورک.. چیڕۆک و بەسەرهاتی گرنگی ئەدەبی و لەم جۆرە هەن کە شیاوی نووسینەوەن و شیخ رەزاش لەپێشەوەی ئەو شاعیرانەیە!

(١*) دکتۆر عابد سیراجەدین نەقشبندی وەک خۆی باسی کرد ، (٢٥) ساڵ مامۆستای زمان و ئەدەبی فارسی بووە لە زانکۆی تاران و شیراز ، هەر خۆی باسی کرد دیوانی شێعری کوردی و فارسی هه بوو. مامۆستایەکی زۆر شارەزابوو ، ڕۆژێک لە تەکیا چووینەدەرەو ، لە ڕیگا لێم پرسی دکتۆر : بە هۆی ئەوەی کە ئەو ماوە دوورو درێژە لە زانکۆکانی ئێران کارت کردووەو شارەزاییەکی باشت هه یە لە زمانی کوردی و فارسی ، هه تا چەند وشەی زمانی فارسی هاتووە تە نێو زمانی کوردی ؟ ڕاوەستاو بە کەمێک سەر سوڕمانەوە ڕووی تێکردم و بەنەرمی گوتی: ڕۆڵە بڵی تا چەند وشەی زمانی کوردی چووەتە ناو زمانی فارسی !

 (٢*) ژیانی دکتۆر عابد سیڕاجەدین نەقشبندی

لەساڵی 1923 لە ئاوایی دوڕۆی هەورامان لە دایك بووە، لە تەمەنی 6 ساڵیدا رێی قوتابخانەی ئایینی گرتووەتە بەرو بەردەوام بووە لە خوێندن، زمانی عەرەبی و فارسی زۆر بە باشی زانیوە، تا گەیشتوەتە ئەو ئاستەی بڕوانامەی دکتۆرا بهێنێت لە بواری یەکتاپەرستیدا. هەر لە سەرەتای ژیانیەوە رێگەی مەعریفە و ئەدەبی هەڵبژارد و بەردەوام بوو لە پەیداکردنی مەعریفە و زانست لە شێخانی نەقشبەندییەوەو کاریگەری زۆری شێخ ئەمین و شێخ عوسمانی سیراجەدین و بنەماڵەکەی لەسەر بووە، لەگەڵ ئەوەش کەسایەتییەکی زۆر کۆمەڵایەتی بووەو بەرهەمێکی زۆری شیعر و ئەدەبیاتی هەبووە، کە شێوەیەکی زۆر تایبەتی ئەدەبیات و شیعرەو پێکهاتەیەکی تایبەتە لە شیعرو قەسیدە بە شیوەزاری سۆرانی و گۆران و جگە لەوە بەرهەمێکی زۆری کە بە هەناسەی فۆلکلۆر نوسیوویەتی، بەڵام بەشێوەیەکی وەستاکارانەی شاعیرانە و زۆربەی ئەو کارانە کراونەتە گۆرانی بە تایبەت لای هونەرمەندان  گەورەی کورد مامۆستا مەزهەری خالقی و هەندێک کاریشی لای هونەرمەندی كۆچكردو حەسەن زیرەک کراوەتە گۆرانی. شیعرەکانی فرە بابەتن و شیعری نیشتمانی و کۆمەڵایەتی و عیرفانی و غەزەلی نوسیووەو یەکێک لە جوانترین قەسیدەکانی (سەرگوزەشتەی من و زوانی کورد)ەو شیعری هەر بە شیعر کۆمەڵێک شاعیرانی فارسیشی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی. لە کۆتایی ژیانیدا کۆچ دەکات بەرەو حیجاز بەدوای خوێندن و زوهدی خۆیداو هەر لەوێ ساڵی 1995 ئەستێرەیەك لە ئاسمانی ئەدەبی كوردی بەرەو دنیای نەبوون كشا، چرای ژینی شاعیر كوژایەوە. دكتۆر عابدی غەریب لە شاری ریازی پایتەختی سعودیە لە دونیا كۆچی دواییكردووە و هەر لەوێش بەخاك سپێردراا

-دەتوانن بۆ زانیاری زیاترلە بارەی ژیانی دکتۆر عابد سەیری ئەم بەرنامەیەی قەلەندەر خانەی( تیڤی ٢٤) بکەن .

https://www.youtube.com/watch?v=JcVAkuGr3HA*