سازدانى هیوا غفور ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان رایده‌گه‌یه‌ینێت حزبه‌که‌ى له رابردوودا هه‌ڵه‌ى کردووه که خاترى ده‌سه‌ڵاتى گرتووه، ده‌ڵێت ئیتر ئه‌و باجه ناده‌ن. له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى هاوڵاتی دا ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌کات چاوه‌ڕوانى ئه‌نجامى تانه‌کانن که له هه‌ڵبژاردنه‌کان داویانه له‌لاى کۆمسیۆن و دادگاى فیدڕاڵى، ئه‌وکاته هه‌ڵوێستى کۆتایی خۆیان سه‌باره‌ت به په‌ڕله‌مان و پرۆسه‌ى سیاسى عێراق ئاشکرا ده‌که‌ن. هه‌روه‌ها ده‌ڵێت له کۆبوونه‌وه‌یاندا له‌گه‌ڵ برێت ماکگۆرک، پێویوتوون «تازه هه‌ڵبژاردن ته‌واو بووه‌و بووه به به‌شێک له رابردوو و بووه‌ته ئه‌مرى واقع. ئێمه ئارامى ساسییمان ده‌وێت له هه‌رێمى کوردستان و له عێراقیش دا» هاوڵاتی: دوا هه‌ڵوێستى ئێوه وەکو یەکگرتوو له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان چییه؟ هه‌ر سورن له‌سه‌ر داواکارییه‌کانى خۆتان که هه‌ڵبژاردنه‌کان دووباره بکرێته‌وه‌و ئه‌نجامه‌کان ره‌تبکرێته‌وه؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: ئێمه سورین له‌سه‌ر هه‌ڵوێستى خۆمان، که کۆی پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن ره‌تده‌که‌ینه‌وه. ئێمه له‌م ماوه‌یه‌دا کۆمه‌ڵێک رێکارى یاساییمان گرتووه‌ته به‌ر، له‌وانه تانه‌دان له ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان له کۆمسیۆن و دادگاى فیدڕاڵى. ئاگادارکردنه‌وه‌ى ئه‌و وڵاتانه‌ى په‌یوه‌ندیدارن به پرۆسه‌ى سیاسی عێراق، وه‌کو وڵاتانى دراوسێ و ئه‌مریکا و زۆربه‌ى باڵوێزخانه‌کان و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بینراون. له ڕووى میدیاو راگه‌یاندنه‌کانه‌وه کارمان له‌سه‌ر شه‌رمه‌زارکردنى ئه‌م پرۆسه ساخته‌کارییه کردووه که چه‌ند لێکه‌وته‌ى کۆمه‌ڵایه‌تى و سیاسیى و ده‌رونى هه‌یه له‌سه‌ر هاوڵاتیانى کوردستان. ئێستاش چاوه‌ڕوانى ئه‌نجامى تانه‌کانین له کۆمیسۆن و دادگاى فیدڕاڵى. خۆشبه‌ختانه‌ش له دوا دانیشتنى په‌رله‌مانى عێراق و ئه‌و سێ بڕیاره‌ى ده‌رکراوه سه‌باره‌ت به ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان، هه‌مووى ده‌رى ئه‌خه‌ن به‌ڵى ساخته‌کارییه‌کى رێکخراو له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ئه‌نجامدراوه. هاوڵاتی: بڕیاره‌که‌ى په‌ڕله‌مانى عێراق ئه‌ڵێ ئه‌گه‌ر جیاوازییه‌که گه‌یشته له 25% دواتر ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست جیابکرێته‌وه، ئه‌ى ئه‌گه‌ر نه‌گه‌یشته ئه‌و ئاسته، بۆنموونه له 24% بوو، ئایا ئاساییه؟ یاخود ئێوه وه‌کو شه‌ش لایه‌نه‌که، بڕواتان به‌وه هه‌یه، جارێکى تر هه‌ژمارى ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست بکرێته‌وه؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: هه‌ر کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق و ئاماده‌بوونى 165 په‌رله‌مانتار و ده‌رچوونى ئه‌و بڕیارانه خۆى دانپیانانه به‌وه‌ى ساخته‌کاریى و ته‌زویر له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا کراوه. ئێمه پێمانوایه پرۆسه‌ى جیاکردنه‌وه‌ى ده‌ستى ده‌نگه‌کان له هه‌موو پارێزگاکانى عێراق دا، خۆى له‌خۆى دا ده‌بێته به‌ڵگه‌یه‌کى به‌هێز، که ته‌زویر و ساخته‌کارى کراوه. له هه‌موو بارەکاندا ئێمه پێش رووداوه‌کان ناکه‌وین، به‌ڵام به دڵنیاییه‌وه یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان سازش له‌سه‌ر ده‌نگه‌کانى هاوڵاتیانى کوردستان ناکات، چاوه‌ڕوانى ئه‌نجامى تانه‌کانى کۆمسیۆن و دادگاى فیدڕاڵین، دواى ئه‌وه ئێمه هه‌ڵوێستى خۆمان راده‌گه‌یه‌نین. هاوڵاتی: ئه‌و هه‌ڵوێسته چى ده‌بێت؟ ئایه ئه‌گه‌ر وه‌ک خۆى مایه‌وه ئه‌نجامه‌کان، به‌شدارى پرۆسه‌ى سیاسیى عێراق ده‌که‌ن، یاخود بایکۆتى ده‌که‌ن؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: ئێستا ئێمه وه‌کو یه‌کگرتوو له‌سه‌ر سێ ئاست ئیش ده‌که‌ین، یه‌که‌م به‌رده‌وامین له راوێژ له‌گه‌ڵ ئه‌و پێنج لایه‌نه‌ى تر که ده‌نگمان لێدزراوه له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا، هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ هاوڵاتیانى کوردستانیشدا له گفتوگۆداین. دووه‌م له‌ناو خودى یه‌کگرتوو خه‌ریکى ئه‌نجامدانى راپرسین بۆ کادیره مه‌یدانییه‌کانى یه‌کگرتوو، چونکه به پێى په‌یڕه‌و و پرۆگرامى یه‌کگرتوو بۆ پرسه چاره‌نووسسازه‌کان ده‌بێت راپرسى ناوخۆیی ئه‌نجامبدرێت. واته ئێستا بۆ هه‌ڵوێست وه‌رگرتن له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن راپرسى ناوخۆیی ئه‌نجام ئه‌ده‌ین. سێیه‌م ئێستا ئێمه پرۆسه‌یه‌کى وردبوونه‌و لێکۆڵینه‌وه له ده‌نگه‌کان ده‌که‌ین له‌سه‌ر ئه‌و هاردانه‌ى له کۆمسیۆن وه‌رمان گرتووه، له‌گه‌ڵ سێ لایه‌نه‌که‌ى تر به‌یه‌که‌وه به‌دواداچون ئه‌که‌ین. تیمه‌کانى ئێمه له‌سێ رۆژى رابردوودا ده‌یان به‌ڵگه‌ى ساخته‌کارییان ده‌ستکه‌تووه، ته‌نانه‌ت ساخته‌کارییه‌کان هێنده به په‌له پڕوزێ ئه‌نجام داراون، به‌ڵگه‌ى زۆر روون هه‌یه که فیعله‌ن ساخته‌کارى زۆر ئه‌نجامدراون. له ئێستا کار له‌سه‌ر ئه‌م سێ بابه‌ته ده‌که‌ین، ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ى له داهاتووشدا ئه‌یده‌ین، به‌رمه‌بنه‌ماى ئه‌م ئه‌م سێ خاڵه‌یه. به‌ڕاى به‌نده ئه‌وه ئه‌بێت که بایکۆتى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق بکه‌ین و خۆمان بۆ هه‌ڵبژاردنى داهاتوو ئاماده‌بکه‌ین و باشترین وه‌ڵامیش ده‌بێت بۆ ساخته‌کارییه‌کان. که سه‌ره‌ڕاى بڕینى قوت و موچه‌ى هاوڵاتیان، ده‌نگیشیان دزى و ئیراده‌ى خه‌ڵکى کوردستانیان خسته ژێر پرسیارى جدییه‌وه. یه‌ک لیستیمان بۆ په‌رله‌مانى کوردستان، گه‌ڕانه‌وه‌ى باشترین ئومێده بۆ خه‌ڵکى کوردستان که ئه‌م رق و توڕه‌ییه‌ى له ده‌سه‌ڵات هه‌یه، بیکه‌ینه به‌ره‌یه‌کى ئیسڵاحخواز. هاوڵاتی: درووستکردنى یه‌ک لیستى بۆ په‌ڕله‌مانى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌و سێ لایه‌نه‌ى تردا ته‌نها راى خۆته یان راى یه‌کگرتوو و لایه‌نه‌کانى تریشه، به‌تایبه‌ت ئێستا جه‌ماوه‌رى چوار لایه‌نه‌که داواکارن له حیزبه‌کانیان به‌ره‌یه‌کى هاوبه‌ش درووستبکه‌ن؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: له‌دواى هه‌ڵبژاردنه‌کانه‌وه درووستکردنى به‌ره‌یه‌کى هاوبه‌ش و یه‌ک لیستى له ناو کادره باڵاکان و سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوو و هه‌م له‌ناو لایه‌نه‌کانى تریش وه‌ک هاوپه‌یمانى و گۆڕان و کۆمه‌ڵ و هه‌یه‌و ته‌نانه‌ت بووه‌ته خواستێکى جه‌ماوه‌ریش. ئه‌م دوو هێزه‌ى پارتى و یه‌کێتى که ده‌رکه‌وت چه‌ند مه‌ترسین بۆ سه‌ر دیموکراسى و پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن و کاڵکردنه‌وه‌ى سیماى نه‌ته‌وه‌یی، ئه‌م مه‌ترسیییه به‌یه‌که‌وه ده‌توانین به‌ره‌و رووى ببینه‌وه. ئه‌و لایه‌نانه‌ى که ده‌نگیان لێدزراوه، خاڵى هاوبه‌شیان زۆر هه‌یه به‌یه‌که‌وه و ئه‌وه‌ى که گرنگیشه هه‌موویان هێزى مه‌ده‌نین، وه‌ک هێزه‌کانى ده‌سه‌ڵات خاوه‌نى هێزى چه‌کدار و پشتیوانى هه‌رێمایه‌تى نین. ده‌بێت ئه‌و چوار هێزه‌ى تر کار له‌سه‌ر ئه‌و خاڵه هاوبه‌شانه بکه‌ین. هاوڵاتی: ده‌وترێت له‌دواى هاتنى ماکگۆرگ بۆلاى ئه‌و چوار لایه‌نه ناڕازییه، سیاسه‌تى ده‌نگهه‌ڵبڕینى ئێوه بۆ ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان و دووباره‌کردنه‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کان و بایکۆتکردنى په‌ڕله‌مانى عێراق خاوبووه‌ته‌وه؟ ئایه ئه‌مریکا هیچ فشارێکیان خسته سه‌ر ئه‌م چوار لایه‌نه؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: ئه‌مریکا هه‌ر عاده‌تى وایه، فشار ناکه‌ن ته‌نها پێشنیار ده‌که‌ن و راى خۆیان ده‌ره‌بڕن. وتیان پێمان باشه ئێوه به‌شداریى په‌رله‌مان و پرۆسه‌ى سیاسی عێراق بکه‌ن و بچنه ناو حکومه‌ت، تازه هه‌ڵبژاردن ته‌واو بووه‌و بووه به به‌شێک له رابردوو و بووه‌ته ئه‌مرى واقع. ئێمه ئارامى ساسییمان ده‌وێت له هه‌رێمى کوردستان و له عێراقیش دا. ئیمه‌ش وه‌ڵاممان داوه‌ته‌وه ئه‌وه‌ى ئه‌و ئارامى و و ئاسایشه ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه، ئه‌م پرۆسه ساخته‌کارییه رێکخراوه‌یه. هه‌روه‌ها چوار لایه‌نه‌که هه‌موو به‌ڵگه‌کانیان بۆ مه‌کگۆرگ خستوووه‌ته‌ڕوو. له‌به‌رئه‌وه ئه‌مریکا له 2014 هه‌مان داواکارى له ئێمه وه‌ک ئه‌م لایه‌نانه کرد، چوینه ناو حکومه‌ته‌وه، که‌چى له‌دواى ئه‌وه‌وه حکومه‌تى عێراق بوودجه‌ى کوردستانى بڕى، هه‌رچه‌نده ئه‌مه هیچ له هه‌ڵه‌ى ده‌سه‌ڵاتى کوردستان که‌مناکاته‌وه له ئه‌نجامى سیاسه‌تى شکستخواردووى هه‌رێم وه‌ک فرۆشتنى نه‌وت به‌سه‌ربه‌خۆ، به‌ڵام له‌دواى ئه‌وه‌ی به‌غدا بوودجه‌و قوتى هاوڵاتیانى کوردستانیان بڕیوه، ته‌نانه‌ت پاره‌ى گه‌نمى جوتیارانیشى بڕیوه، ئه‌مریکا هیچ هه‌ڵوێستێکى نه‌بووه. له‌به‌ر ئه‌وه به‌ڕاى من ئه‌م لایه‌نانه ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌مجاره قسه‌ى ئه‌مریکا ره‌تبکه‌نه‌وه هیچ له مه‌سه‌له‌که ناگۆڕێت و هیچ شتێک رونادات، له‌کاتێکدا سیاسه‌ته‌کانى ئه‌مریکا له عێراقدا به‌رامبه‌ر به دراوسێکانى شکستى خواردووه. هاوڵاتی: ئێوە لەرابردوودا لەگەڵ زۆر بابەتی وەک ریفراندۆم و سەرۆکایەتی هەرێم و کاراکردنەوەی پەرلەمان، پاڵپشتی پارتی بوون یان لەو بەرەیەدا بوون کە پارتی تێدابوو، بەڵام وەک خۆتان دەڵێن پارتى تەزویراتێکی زۆری بەرامبەرتان ئەنجام داوە، ئایە ئێوە بەهەمان چاوی پێشووە مامەڵە لەگەڵ پارتی دەکەن؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: لاى ئێمه پارتى و یه‌کێتى دووڕووى یه‌ک دراون به تاڵه مویه‌ک جیاوازییان نییه. ئه‌وه‌ى له‌م هه‌ڵبژاردنانه‌دا ده‌رده‌که‌وت هه‌موو ئه‌و چه‌واشه‌کارییانه بوو که ده‌یان وت، به‌داخه‌وه هه‌ندێ لایه‌نى ئۆپۆزسیۆنیش ده‌یوت که یه‌کگرتوو پاشکۆ و سێبه‌رى ده‌سه‌ڵاته، جگه له چه‌واشه‌کارى و ململانێیه‌کى ناشه‌ریفانه زیاتر هیچى تر نه‌بوو. ئه‌گه‌ر یه‌کگرتوو پاشکۆ و سێبه‌رى پارتى و یه‌کێتى بوایه له‌م ساخته‌کارى و ته‌زویراته‌دا یه‌کگرتوو به ئامانج نه‌ده‌گیرا به‌پله‌ى یه‌که‌م له‌سه‌رتاسه‌رى هه‌رێم و به که‌رکویشه‌وه. ده‌رکه‌وت ئه‌وانه هه‌مووى چه‌واشه‌کاریی بوو. ئه‌مه ئه‌وه‌ش ناگه‌یه‌نێت که یه‌کگرتوو هیچ هه‌ڵه‌یه‌کى نه‌کردووه، به‌ڵێ یه‌کگرتووش هه‌ڵه‌ى کردووه و ده‌بێت به سیاسه‌ته‌کانى خۆى دا بچێته‌وه، وه‌ک له رابردوودا له هه‌ندێک مه‌قته‌عى زه‌مه‌نى دا هه‌ڵه‌ى کردووه و خاترى هێزه‌کانى ده‌سه‌ڵاتى گرتووه، به‌رپرسیارێتى ئه‌خلاقى زیاتر بووه له به‌رپرسیارێتى سیاسیى، بەڵام چیتر یه‌کگرتوو نابێت ئه‌م باجه بدات. هاوڵاتی: ئه‌م بابه‌تە له‌ناو مه‌کته‌بى سیاسی یه‌کگرتوو باسکراوه؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: به‌ڵێ، به‌دڵنیاییه‌وه ئێمه باسى ئه‌وه‌مان کردووه، جگە له‌و ساخته‌کارییانه‌ى که له‌م هه‌ڵبژاردنه‌دا که به‌ڕێژه‌ى 90% به‌رامبه‌رامان کراوه، هه‌روه‌ها ئه‌و نیگه‌رانییه‌ى رێکخستنه‌کانیشمان هه‌یانه یاخود نیگه‌رانى و به‌دگومانى جه‌ماوه‌رى کوردستان به‌رامبه‌ر به‌یه‌کگرتوو هه‌یه‌تى بڕه‌وێنینه‌وه‌و چیدى یه‌کگرتوو کوڕى خۆى نه‌کات به قوربانى کچى خه‌ڵکى. نابێت چیدى یه‌کگرتوو خۆى بکاته قوربانى سیاسه‌ته چه‌وته‌کانى یه‌کێتى و پارتى وه‌ک ئه‌و ریفراندۆمه نیوه ناچڵه‌ى که ئه‌نجام درا له رابردوودا که هیچ زه‌مینه سازییه‌کى له‌ڕووى سیاسیى و یاسایی و کۆمه‌ڵایه‌تى بۆ نه‌کرابوو. هاوڵاتی: له رابردوودا ژماره‌یه‌ک ئه‌ندامى یه‌کگرتوو کاتێک ده‌گه‌یشتن به مووچه‌و خانه‌نشینیه‌کى به‌رز له رێگه‌ى یه‌کگرتوووه، وازیان له یه‌کگرتوو ده‌هێنا، ده‌ڵێن یه‌کگرتوو ئه‌وه نه‌بوو که ئێمه ده‌مان ویست یان کارمان بۆ ده‌کرد، ئه‌وه بۆچى ده‌گه‌ڕێنیته‌وه و چۆن هه‌ڵیده‌سه‌نگێنى؟ ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى: ئێمه له یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان یه‌که‌م درووشممان ئازادییه، ئه‌وه‌ى له‌ناو یه‌کگرتوودا خۆى ده‌بینێته‌وه ئازادانه یه‌کگرتووى هه‌ڵبژاردووه، هه‌ر رۆژێک که بۆى ده‌رکه‌وت ناتوانێت له یه‌کگرتوودا خزمه‌ت بکات، یان فکره‌یه‌کى ترى پێباش بوو، یان شێوازێکى ترى کارکردنى پێباشبوو، ئه‌وا خۆى ئازاده، یه‌کگرتوو رێ له ئازادى ئه‌ندامه‌کانى ناگرێت، هه‌رچه‌نده ئێمه هیچ که‌سێکمان لێ زیاد نییه. ته‌مه‌نا ئه‌که‌ین ئه‌و سه‌رکردانه‌ى که ده‌یان ساڵه به‌یه‌که‌وه‌ین، له‌گه‌ڵمان بمێننه‌وه‌و چاکسازى له‌ناوحیزب دا ئه‌نجامبده‌ین، پێکیشه‌وه به‌ره‌و چاکسازى له‌سه‌ر ئاستى مه‌یدانى کۆمه‌ڵگادا بڕۆین. ئه‌وانه‌شى که یه‌کگرتوویان به‌جێهێشتووه ئه‌گه‌ر به‌راوردى بکه‌یت به 25 ساڵى ته‌مه‌نى یه‌کگرتوو له په‌نجه‌کانى ده‌ست تێناپه‌ڕن که به‌شێکیان به شتێکى ئاسایی ده‌بینین که په‌یوه‌ندى به لایه‌نى تره‌وه ده‌که‌ن و بیر و بۆچوونیان ده‌گۆڕێت، هه‌روه‌ها هه‌ندێک له‌وانه‌ى ده‌ڕۆن په‌یوه‌ندییان به حاڵه‌تى ده‌رونییه‌وه هه‌یه. له‌هه‌موو حاڵه‌ته‌کاندا ئێمه رێز بۆ ئه‌و که‌سانه دا ئه‌نێین.
بنار هیدایەت له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى رۆژنامه‌ى هاوڵاتی له‌گه‌ڵ یه‌کێک له ئه‌ندامانی ده‌سته‌ى دامه‌زرێنه‌ری یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان، هۆمه‌ر شێخ موس ئاماژه به چه‌ند پرسێکی گرنگی ناو ئه‌و حزبه ده‌کات و له‌سه‌ر سکرتێری ئایینده‌ى یه‌کێتی ده‌ڵێت «قوباد تاڵه‌بانی شایسته‌ى پۆستی سکرتێری گشتییه«. هاوڵاتی: به‌و پێیه‌ى یه‌کێک بوویت له‌ئه‌ندامانی ده‌سته‌ى دامه‌زرێنه‌ری یه‌کێتی، بارودۆخی ناوخۆیی یه‌کێتی چۆن ده‌بینیت له‌ئێستادا؟ هۆمه‌ر شێخ موس: به‌گشتی پێش هه‌ڵبژاردنه‌کانی 12/5 بارودۆخه‌که زۆر ناله‌بار و هه‌ستیار بوو، به‌ره‌و ناخۆشی هه‌نگاوی ده‌نا، به‌ڵام ئه‌نجامی دڵخۆشکه‌ری هه‌ڵبژاردنه‌کان تا ڕاده‌یه‌کی زۆر ناخۆشی نێو ریزه‌کانی یه‌کێتی نه‌هێشت و جه‌ماوه‌ری ئه‌و حزبه‌ی له‌خۆی کۆکرده‌وه، هه‌رچه‌نده جه‌ماوه‌ری سه‌رجه‌م لایه‌نه سیاسییه‌کان له‌ناڕازییبوونیان له‌ئه‌دای حزبه‌کانیان ده‌نگیان نه‌دا، هه‌موو لایه‌نه‌کان ئه‌وانه‌ى تازه دروستبوون جیاوازه، به‌ڵام ئه‌وانه‌ى پێشتر رێژه‌ى ده‌نگیان هاتۆته خواره‌وه له‌چاو هه‌ڵبژاردنی پێشوو، ئه‌مه ره‌نگه ببێته هانده‌رێکی باش بۆ ئه‌وه‌ى یه‌کێتی به‌هه‌ڵه‌کانیدا بچێته‌وه و له‌ئێستادا کۆبوونه‌وه‌ى مه‌کته‌بی سیاسیی ده‌ستیپێکردووه، بڕیاری به‌رنامه‌یه‌کی چڕیان داوه بۆ چاککردنی ناوخۆی حزبه‌که‌یان و به‌ستنی کۆنگره به‌شێوه‌یه‌کی پێویست و هه‌نگاونان بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان. هاوڵاتی: به‌ده‌ر له هه‌ڵبژاردنه‌کان کێ هۆکاربووه بۆ خراپی ناوخۆیی یه‌کێتی، ماڵباتی تاڵه‌بانی؟، کۆسره‌ت ره‌سوڵ و کوڕه‌کانی؟، یا که‌سانی دیکه‌ى ناو یه‌کێتی؟ هۆمه‌ر شێخ موس: نامه‌وێت به‌هیچ جۆرێک باس له رێکخستنی ناو یه‌کێتی بکه‌م، راسته من ئه‌ندامی ده‌سته‌ى دامه‌زرێنه‌ر بووم، به‌ڵام له ساڵی 1986 ه‌وه په‌یوه‌ندیم به رێکخستنه‌وه نه‌ماوه، ده‌مه‌وێت کاراکته‌رێکی باش بم و قسه‌ى خێرم هه‌بێت له‌سه‌ر ناوخۆی یه‌کێتی. هاوڵاتی: ئه‌گه‌ر هه‌یه یه‌کێتی کۆنگره ببه‌ستێت، چاوه‌کان له‌سه‌ر کام که‌سایه‌تین بۆ ئه‌وه‌ى ببێته داینه‌مۆی یه‌کێتی یا جڵه‌وی یه‌کێتی به‌ده‌سته‌وه بگرێت؟ هۆمه‌ر شێخ موس: هه‌ندێک له‌و گه‌نجانه‌ى ده‌وری باڵایان بینی له بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق و یه‌کێک له‌وانه ده‌وری به‌رچاوی بینی کاک قوباد بوو، کاک لاهور و ئه‌ندامانی مه‌کته‌بی سیاسیی بوون، ئه‌مجاره شاڵاوی هه‌ڵبژاردنه‌کانیان به‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو سه‌رکه‌وتوو بوو، من لایه‌نگری ئه‌وه‌بووم نه‌وه‌ى پێشوو و له‌ئه‌ندامانی ده‌سته‌ى دامه‌زرێنه‌ر و هه‌ڤاڵانی شاخ له‌گه‌ڵ ئه‌و گه‌نجانه‌ى ئێستا هه‌ماهه‌نگیان هه‌بێت و سوود له‌یه‌کتر وه‌ربگرن، نه‌ک ئه‌وه‌ى لایه‌نێک لایه‌نێکی تر بسرێته‌وه، پێشتر ده‌مانویست ئه‌نجوومه‌نێکی پیران بۆ یه‌کێتی دروست بکه‌ین وه‌ک چاودێرێک به‌سه‌ر یه‌کێتییه‌وه له‌باتی ئه‌نجوومه‌نی ناوه‌ند، یارمه‌تی سه‌رکردایه‌تیه‌کی تازه بکات له گه‌نجان و ژنان پێک بێت و چاودێری کاره‌کانیان بکه‌ین، له‌ئێستادا کاک کۆسره‌ت به‌فیعلی جێگری سکرتێری گشتی یه‌کێتییه، ره‌وشی ته‌ندروستی چه‌ند یارمه‌تیده‌ر ده‌بێت بۆ به‌رده‌وامی له‌کاره‌کانی ئه‌وه کۆنگره بڕیار ده‌دات به‌ڵام له‌ئێستادا ئه‌و سکرتێری گشتیی یه‌کێتییه. هاوڵاتی: پێتان وانیه ئه‌گه‌ر ئێوه وه‌ک نه‌وه‌ى کۆنی شاخ هاوکاری قوباد تاڵه‌بانی بکه‌ن بتوانێت یه‌کێتی بخاته‌وه سه‌ر شاڕێی خۆی؟ هۆمه‌ر شێخ موس: ئه‌وانه‌ى وه‌ک من و ئه‌وانه‌ى ترن له‌سه‌رده‌می کۆن و ساڵانی چله‌کان به‌دواوه باڵی چه‌پی دیموکراسی خواز دژی به‌بنه‌ماڵه‌یی هه‌ر حزبێک بووین، به‌راستمان نه‌زانییوه حزب به‌ره‌و بنه‌ماڵه‌یی بڕوات، به‌ڵام ئه‌م بۆچوونه مانای ئه‌وه نیه هه‌ر که‌سێک لێوه‌شاوه بێت و بیسه‌لمێنێت که شایسته‌ى ئه‌و شوێنه‌یه و جه‌ماوه‌ر و لایه‌نگرانی یه‌کێتی له ده‌وری خۆی کۆبکاته‌وه نه‌ک وه‌ک ئه‌وه‌ى کوڕی مام جه‌لال بێت و ته‌واو، قوباد هه‌تا ئێستا زۆر باشی هێناوه، بۆچوونه‌که ئه‌وه‌یه قوباد بۆ سکرتێری گشتی باشه به‌ڵام ئه‌مه ئه‌وه ناگه‌یه‌نێت من ته‌ئید و پاڵپشتی بکه‌م، من له‌گه‌ڵ گۆڕانکاری و ریفۆڕمم له‌ناو یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان ئه‌گه‌ر نا وه‌ک حزبه‌کانی ئه‌وروپای شه‌رقی لێدێت و هه‌ر له‌شوێنی خۆی ده‌وه‌ستێت، ده‌بێت ئه‌و که‌سه لێوه‌شاوه بێت و سیاسییه‌ک و حزبیه‌کی باش بێت جا کوڕی هه‌رکه‌سێک هه‌یه با ببێت گرنگ ئه‌وه‌یه یه‌کێتی به‌ره‌و پێش ببات. هاوڵاتی: وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌م ده‌وێت، قوباد ده‌توانێت تاڵه‌بانی ئاسا جڵه‌وی یه‌کێتی بگرێته ده‌ست و له تێکشکان رزگاری بکات؟ هۆمه‌ر شێخ موس: به‌ڵێ ده‌توانێت وه‌ک مام جه‌لال یه‌کێتی له شکان و ترازان رزگار بکات، من قوباد له‌منداڵییه‌وه ده‌ناسم و له‌ته‌مه‌نی حه‌وت و هه‌شت ساڵییه‌وه ناسیومه، له‌ئه‌مه‌ریکا نوێنه‌ری یه‌کێتی بووه و سه‌رنجی راکێشاوم، کوڕێکی لێهاتوو و کراوه‌یه و ده‌توانێت له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌سێک کراوه‌یه و کاری باشده‌کات، به‌ڵێ لێوه‌شاوه‌یی مام جه‌لالی تێدا ده‌بینم. هاوڵاتی: هاوپه‌یمانی یه‌کێتی و پارتی هاوپه‌یمانێتییه‌کی له‌مێژینه‌یه، ئه‌م هاوپه‌یمانییه چه‌ندی زیان له‌یه‌کێتی داوه بۆ کشانه‌وه‌ى کادیرانی خۆی و لایه‌نه سیاسییه‌کانی دیکه؟ هۆمه‌ر شێخ موس: ده‌بێت راستییه‌کی مێژوویی باس بکه‌م، میلله‌تی ئێمه له‌هه‌موو به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان و به‌تایبه‌تی له ناو کوردستانی باشوور، ده‌ردێکی کووشنده‌ى چێشتووه له ناڕێکی ریزه‌کانی گه‌ل، چ له‌ناکۆکییه‌کانی سه‌رکردایه‌تی پارتی و بارزانی و چ له‌ناکۆکییه‌کانی شۆڕشی نوێدا، ده‌بێت ئه‌مه تێپه‌ڕێندرێت و هه‌موومان ده‌رسێکی تاڵمان لێ وه‌رگرت، مام جه‌لال به‌حیکمه‌تی گه‌وره‌یی خۆی له‌گه‌ڵ کاک مه‌سعود گه‌یشتنه رێکه‌وتنێکی ستراتیژی، نه یه‌کێتی توانی پارتی له‌ناو ببات و نه پارتیش توانی یه‌کێتی له‌ناو ببات، چونکه هه‌ردووکیان نفوسێکی جه‌ماوه‌رییان هه‌یه و ناتوانین نکوڵی لێبکه‌ین، ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌و راستییه مامه‌ڵه بکه‌یت و هه‌ڵسوکه‌ت بکه‌یت، به‌ڵام ئه‌مه مانای ئه‌وه نیه پارتی و یه‌کێتی هه‌موو شتێک له‌یه‌کتر قبوڵ بکه‌ن، ده‌بێت هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ شێوازی کاره‌کان بکه‌ن و ئه‌مه‌ش له‌هه‌موو دونیا به‌م شێوه‌یه‌یه، پێم باشه هێزی ئۆپۆزسیۆن له‌کوردستان هه‌یه و ئه‌وه‌ش زیندووکردنه‌وه‌ى پرۆسه‌ى دیموکراسییه و ده‌بنه چاودێر به‌سه‌ر کاره‌کانه‌وه، ئه‌گه‌ر سیسته‌می سیاسیی له‌ده‌ستی دوو قوتب و فیفتی به‌فیفتییه‌که‌ى جاران بێت ده‌توانن حوکمڕانیی کوردستان بکه‌ن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆن هه‌بێت ده‌توانێت چاودێر بێت، ئێستا له‌کوردستان هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق کرا و کۆمسیۆنیش ئه‌نجامه‌کانی په‌سه‌ند کرد، سه‌باره‌ت به‌رێکه‌وتنه‌که‌ى پارتی و یه‌کێتی ده‌بێت پێداچوونه‌وه‌یه‌ک هه‌بێت وه‌کوو جاران نه‌بێت. هاوڵاتی: که‌واته ئه‌و رێکه‌وتنه ئه‌گه‌رنوێکرایه‌وه ده‌بێت چۆن بێت؟ هۆمه‌ر شێخ موس: ده‌بێت ناوه‌ڕۆکه‌که‌ى روون و ئاشکرا بێت و هه‌موو شته‌کان به‌لای پارتیدا نه‌شکێته‌وه، هه‌تا مام جه‌لال له‌ژیاندا بوو هێزی خۆی و حه‌کیمی خۆی به‌کار ده‌هێنا پارتی نه‌یده‌توانی هه‌موو شته‌کان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی به‌کاربهێنێت، به‌ڵام له‌م ساڵانه‌ى دواییدا به‌داخه‌وه پارتی ره‌وشی یه‌کێتی له‌به‌رچاو نه‌ده‌گرت، قورسایی رێکه‌وتنه‌که نه‌ده‌هاته به‌رچاوو، ئه‌گه‌ر رێکه‌وتنی نوێ کرا ده‌بێت هه‌موو لایه‌نه‌کان له‌به‌رچاو بگیرێت و من پێم باشه هه‌ڵوێستی خۆیان ئاشکرا بکه‌ن. هاوڵاتی: پێتان وایه ئۆپۆزسیۆنێکی به‌هێز له‌کوردستان بوونی هه‌یه، تا بتوانێت عه‌رشی ده‌سه‌ڵات بهێنێته له‌رزه؟ هۆمه‌ر شێخ موس: مه‌رج نیه ئۆپۆزسیۆن عه‌رشی ده‌سه‌ڵات بهێنێته له‌رزه، به‌ڵکو ده‌بێت ئۆپۆزسیۆن ئۆپۆزسیۆنێکی چالاک بێت و قسه‌ى له‌سه‌ر که‌م و کورتییه‌کان هه‌بێت، کاتێک که ره‌خنه‌ى له‌بابه‌تێک گرت ده‌بێت به‌دیلی ره‌خنه‌که‌شی هه‌بێت، ئۆپۆزسیۆن ته‌نها نابێت ره‌خنه بگرێت به‌ڵام به‌دیلێکی باشم لێ نه‌بیستوون، ره‌خنه‌ى زۆر باشیان له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵی و به‌هه‌ده‌ربردن و له‌سه‌ر گفتوگۆ له‌گه‌ڵ به‌غدا و په‌یوه‌ندییه‌کانی ده‌ره‌وه گرتووه به‌ڵام نه‌مبیستووه به‌دیلێکی باشیان بۆ ره‌خنه‌کانیان هه‌بێت. هاوڵاتی: پێتان وانیه له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵات (یه‌کێتی و پارتی)یه‌وه ئۆپۆزسیۆن چاوترسێن کرابێت؟ هۆمه‌ر شێخ موس: ئه‌وه زوڵمه له یه‌کێتی ده‌که‌یت بۆ یه‌کێتی ئۆپۆزسیۆنی چاوترسێن کردبێت. هاوڵاتی: به‌ڵام تۆ ئه‌ندامێکی یه‌کێتیت ده‌کرێت به‌ناوی پارتییه‌وه وه‌ڵامت هه‌بێت؟ هۆمه‌ر شێخ موس: من مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه له‌ناو نفوسی ژێر ده‌سه‌ڵاتی یه‌کێتی له‌رووی راگه‌یاندن و خۆپیشاندان و دیموکراسی له‌زۆر ناوچه‌ى دیکه‌ى هه‌رێمی کوردستان ئازادی زۆرتر هه‌بووه، بۆیه وه‌ڵامه‌که‌م ئاوها بوو، یه‌کێتی پێشتر ره‌وشی ناوخۆی لاواز بوو ئاماده‌یی گفتوگۆ بوو به‌ڵام له‌دوای شاڵاوی هه‌ڵبژاردن له‌دنیا وایه به‌شێوه‌ی توند قسه ده‌که‌ن، به‌ڵام سیاسه‌تمه‌داری تێگه‌یشتوو راسته‌وخۆ ده‌چنه سه‌ر مێزی گفتوگۆ و به‌هیوام بیرمه‌ندانی یه‌کێتی ئه‌و رێگایه‌ی گفتوگۆ بگرنه به‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى ئۆپۆزسیۆن زۆر به‌توندی ره‌خنه‌ى لێیان هه‌بووه. هاوڵاتی: پێشتر یه‌کێتی و گۆڕان دوو رێکه‌وتننامه‌یان کرد به‌ڵام نه‌گه‌یشتنه ئه‌نجام، تاچه‌ند له‌ناو یه‌کێتی رێگری هه‌بووه له‌سه‌ر ئه‌و رێکه‌وتنه؟ یا جارێکی تر یه‌کێتی و گۆڕان رێکده‌که‌ونه‌وه؟ هۆمه‌ر شێخ موس: به‌پێی ئه‌وه‌ى پێشتر له‌نێوان رێکه‌وتنی مام جه‌لال و کاک نه‌وشیروان له‌ساڵی 2008 و سه‌رده‌می ریفۆرم نێوه‌ندگیریم ده‌کرد، باڵێک له‌ناو یه‌کێتی و له‌ناو ریفۆرم ئه‌و رێکه‌وتننه‌ى نێوان مام جه‌لال و کاک نه‌وشیروانیان پێخۆش نه‌بوو ئه‌وه‌ش به‌رژوه‌ندی تایبه‌ت و حزبی و تاک لایه‌نه‌ى خۆیانی به‌دواوه بوو، من له‌وه دڵنیان له‌ناو ڕیزه‌کانی یه‌کێتی و گۆڕان له‌ئێستا پێیان خۆش نیه یه‌کێتی و گۆڕان بگه‌نه‌وه رێکه‌وتن، باڵه‌کانیش دیارن. هاوڵاتی: وه‌کوو کێ ئه‌گه‌ر ناوه‌کانیان ئاشکرا بکه‌یت؟ هۆمه‌ر شێخ موس: ناتوانم هیچ ناوێک بڵێم، به‌ڵام دیاره کێ له‌هه‌ردوولا رێگره. هاوڵاتی: ئه‌گه‌ر هه‌یه له‌ئایینده یه‌کێتی و گۆڕان ببنه‌وه به‌یه‌ک حزب و یه‌ک ئامانجیان هه‌بێت؟ هۆمه‌ر شێخ موس: پێشتر هه‌تا دوای رێکه‌وتننامه‌ى ده‌باشان جۆرێک له‌دڵنیایی هه‌بوو ئه‌گه‌ری شتێکی وا ببێت، به‌ڵام ئێستا گه‌یشتوینه‌ته ئه‌و باوه‌ڕه‌ى یه‌کگرتنه‌وه‌ى یه‌کێتی و گۆڕان ئه‌گه‌رێکه له‌ئه‌گه‌ره مه‌حاڵه‌کان، به‌ڵام له‌سیاسه‌تیشدا هیچ شێتێکی مه‌حاڵ نیه.
لایه‌نه سیاسییه ناڕازییه‌کان له ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردن، چه‌ندین به‌ڵگه‌ى پێشلێکارییان داوه‌ته نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان. نه‌جات ئه‌حمه‌د ژماره‌یه‌ک لایه‌نى سیاسیى که میسداقییه‌تى شه‌ره‌فیان به چاودێرى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق واژۆکردوە، ناڕازین له ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان و رایده‌گه‌یه‌نن که یه‌کێتى و پارتى پابه‌ندى ئه‌و میسداقه شه‌ره‌فه‌ى نێوانیان نه‌بوونه‌و هه‌موو به‌ڵگه‌و گلەییه‌کانیشیان به نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان داوه. په‌یماننامه‌ى شه‌ره‌ف، له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کانه‌وه ئاماده‌کرابوو له 24 خاڵى سه‌رکى و چه‌ند بڕگه‌یه‌ک پێکهاتبوو بۆ سه‌رجه‌م لایه‌نه‌کانى عێراق و هه‌رێمى کوردستان، تیایدا جه‌خت له‌سه‌ر پابه‌ندبوونى لایه‌نه‌کان له‌کاتى بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌کاته‌وه تا رێز له ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن بگرن و سه‌رجه‌م لایه‌نه کوردستانییه‌کانیش واژوویان له‌سه‌ر ئه‌و په‌یماننامه‌یه کردبوو. به‌شێک له لایه‌نه‌کانى به‌شداربوونى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران هێما بۆ ئه‌وه ده‌که‌ن که دوولایه‌ن به‌و په‌یماننامه‌یه پایه‌ند نه‌بوون و ساخته‌کارى زۆریان کردووه، راشیده‌گه‌یه‌نن پێش ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنه‌کانیش نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیش دوودڵى خۆیان سه‌باره‌ت به‌و جیهازانه خستووه‌ته‌ڕوو. هیمداد حه‌مه‌د عه‌لى رێکخه‌رى ژوورى په‌یوه‌ندییه سیاسییه‌کانى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان به وت «له دوا کۆبوونه‌وه‌ى سه‌رجه‌م لایه‌نه‌کان له‌گه‌ڵ نوێنه‌رى نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان له عێراق و به راشکاوى پێمان وتن که سه‌دان به‌ڵگه‌مان له‌به‌ر ده‌سته که ئه‌و پرۆسه‌یه هه‌ر له زاخۆ وه تا خانه‌قین له‌ژێر پرسیاردایه و سه‌رکه‌وتوو نه‌بووه و چه‌ند لایه‌نێک که به‌شدار بوونه له‌و په‌یمانامه‌یه پێشلکارییان کردووه«. وتیشى «که‌چى ئه‌وان وتیان ئێمه راوێژکارین و روونکردنه‌وه‌ى ته‌واوى خۆمان ده‌ده‌ین له‌سه‌ر کۆى پرۆسه‌که‌و هه‌موو دیکۆمینته‌کانى لایه‌نه‌کان و ئه‌وه‌ى خۆشیان کۆیان کردبووه‌وه ده‌یکه‌ن به راپۆرتێک و ده‌یده‌ن به کۆمسیۆن». رێکخه‌رى ژوورى په‌یوه‌ندى سیاسى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان روونیشی کرده‌وه «به نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کانمان وتووە هه‌ندێک لایه‌ن رێزیان له‌م په‌یماننامه‌یه نه‌گرتووه، به تایبه‌تى یه‌کێتى و پارتى و خروقاتیان به به‌رنامه کردووه«. جگه له بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان پێنج لایه‌نى دیکه‌ش سکاڵاو تێبینیان له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژارنه‌کان هه‌یه‌و ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌که‌ن که سکاڵاو گله‌ییه‌کانیان گه‌یاندووه‌ته نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان و یه‌کیتى و پارتى به پێشلکاریى به‌رامبه‌ر ئه‌و په‌یماننامه‌یه تۆمه‌تبار ده‌که‌ن. به‌پێى ئه‌و په‌یماننامه شه‌ره‌فه‌ى که لایه‌نه‌کان له هه‌ولێر ئیمزایان کردووه، ده‌بێت سه‌رجه‌م لایه‌نه به‌شداربووه‌کانى ناو ئه‌و په‌یماننامه‌یه پێوه پابه‌ندبن، هه‌ر لایه‌نێکیش پابه‌ند نه‌بێت، به‌پێى ناوه‌ڕۆکى په‌یماننامه‌که مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت. سه‌لیم کۆیى به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان له لێدوانێکیدا به راگه‌یاند »ئه‌و په‌یماننامه‌ى شه‌ره‌فه‌ى له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کان مۆرمان کرد زۆر گرنگ بوو، پێویسته ئه‌وه‌ى پێوه‌ى پابه‌ند نه‌بێت گه‌وره‌ترین سزا وه‌ربگرێت» . به‌رپرسى په‌یوه‌ندیه‌کانى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان که یه‌کێک بوو له‌وانه‌ى واژووى له‌سه‌ر ئه‌و میسداقییه‌ته واژوو کردبوو وتیشى «ئه‌و گرێبه‌سته‌ى که کراوه له‌گه‌ڵ ئه‌و کۆمپانیایه‌ى ئه‌م جیهازه‌ى درووستکردووه به لامه‌رکه‌زى کراوه‌و له‌سه‌ر ئاستى وڵاتانیش ئه‌و گرێبه‌سته نه‌کراوه به‌ڵکو له تورکیاوه ئه‌نجامدراوه تا ئه‌و وڵاته تێیدا به‌رپرسیار نه‌بێت له ئه‌نجامه‌کانى، دیاره ئه‌وه ویستى ئه‌وان بووه به‌ڵگه‌ش لاى ئه‌وان هه‌بووه که به‌و جۆره‌یه«. له‌وه‌ڵامى ئه‌وه‌ى پێشتر نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان تاچه‌ند درکى ئه‌وه کردبوو که گرفت له جیهازه‌کاندا هه‌یه، به‌رپرسى په‌یوه‌ندیه‌کانى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان وتى »به‌شى هه‌ڵبژاردنى نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان راپۆرتیان هه‌یەو باسیان له‌و گرفتانه کردووه که ئێستا روویداوه و کۆمسیۆن هیچ وه‌ڵامێکى نه‌بووه، ئێمه گله‌یى ئه‌وه‌مان کرد که پێویست بوو ئه‌و راپۆرته به لایه‌نه سیاسیه‌کانیش بدرایه، تا ئێمه‌ش ئاگادار بین». ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان، ره‌تیده‌کاته‌وه نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان دوودڵ بووبێتن له جیهازى هه‌ڵبژاردنه‌کان و رایده‌گه‌یه‌نێت نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان ئه‌نجامه‌کانیان قبوڵکردووه. بێگه‌رد تاڵه‌بانى ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى نیشتانى کوردستان و ئه‌ندامى به‌شداربووى ئه‌و په‌یمان نامه‌یه‌ى شه‌ره‌فه که واژووى له‌سه‌ر کردووه به وت «من ئاگادارى هیچ قسه‌یه‌کى له‌م شێوه‌یه که نه‌تەوه یه‌کگرتووه‌کان کردبێتى و نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان نه‌تیجه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ره‌تکردبێته‌وه« وتیشى «ئه‌وه‌نه‌ى من ئاگاداربم ئه‌وان ته‌ئیدى ئه‌نجامه‌کانیان کردوه، وه‌ک ده‌بینین ئێستا دێن سه‌ردانى پارته کوردییه‌کان ده‌که‌ن و سه‌ردانى به‌غدا ده‌که‌ن تا کار بکرێت له‌سه‌ر ئه‌نجامان بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت«.
زیانلێکه‌وتوه‌کانى هه‌ڵبژاردن گه‌شبینن به بڕیاره‌کانى په‌رله‌مان، یه‌کێتى و پارتیش ده‌ڵێن لارییان نییه له‌هه‌نگاوه‌کان ئه‌گه‌ر یاسایی بن. ئارا ئیبراهیم هه‌ریه‌که له پارتى و یه‌کێتى که سوودمه‌ندى یه‌که‌م و دووه‌مى هه‌ڵبژرادنه‌کانى ئه‌نجومه‌نى نوینه‌رانى عێراقن له‌ناو لایه‌نه کوردییه‌کاندا، ده‌ڵێن لارییان نییه له رێوشوێنه یاساییه‌کانى په‌رله‌مان، ئه‌گه‌رچی بڕیاره‌کانى به توند ده‌زانن. هاوکات لایه‌نه زیانلێکه‌وتووه‌کانیش چاوه‌ڕوانن دواى پێداچوونه‌وه ده‌نگه‌کانیان زیادبکات. دوێنێ کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌کان ئه‌نجامى ههزارو 21 وێستگه‌ى ده‌نگدانى هه‌ڵوه‌شانده‌وه، دواى ئه‌وه‌ى په‌رله‌مانى عێراق کۆمسیۆنى ناچارکرد هه‌نگاو بگرێته‌به‌ر سه‌باره‌ت به‌و تۆمه‌تانه‌ى چه‌ند لایه‌نێک له‌سه‌ر ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان. زانا رۆستایى، په‌رله‌مانتاری کۆمه‌ڵى ئیسلامی به هاوڵاتی وت «ئه‌وه‌ى دوێنێ کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردنه‌کان بڵاویکرده‌وه که ههزارو 21 وێستگه‌ى هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه، ده‌رخه‌رى ئه‌و راستییه‌یه که ساخته‌کارییه‌کى زۆر گه‌وره له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا کراون، بۆیه کۆمسیۆن ناچاره رێکارو بڕیاره‌کانى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران جێبه‌جێ بکات». ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق، له کۆبوونه‌ویه‌کى نا ئاسایداو به ئاماده‌بوونى 165 په‌رله‌مانتار بڕیارێکى 11 خاڵى په‌سه‌ند کرد، که به‌پێى بڕیاره‌که لەسەدا ١٠ی ده‌نگه‌کانى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران له سه‌رجه‌م پارێزگاکانى عێراق به ده‌ست هه‌ژمار بکرێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى به‌راوردى ئه‌و ده‌نگانه بکرێت که له‌ئه‌نجامى ئه‌لیکترۆنیدا له‌لایه‌ن کۆمسیۆنه‌وه راگه‌یه‌ندراوه. له‌دانیشتنه‌که‌ى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌راندا، هێما بۆ ئه‌وه‌شکراوه ئه‌گه‌ر جیاوازى ده‌نگه‌کان بگاته لەسەدا 25ی ئه‌وا سه‌رجه‌م ده‌نگه‌کان به ده‌ست هه‌ژمار ده‌کرێته‌وه. ئه‌گه‌ر کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردنه‌کانى 11 ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران جێبه‌جێنه‌کات په‌رله‌مان ده‌توانێت هه‌نگاوى دووه‌م بنێت که بریتیه له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى کۆمسیۆن و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن له سه‌رتاسه‌رى عێراق. ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق یه‌ک مانگى له‌به‌رده‌سته بۆئه‌وه‌ى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان هه‌ڵوه‌شینێته‌وه. ئه‌مین به‌کر، سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له‌ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له‌لێدوانێکدا به وت «په‌رله‌مان دانیشته‌که‌ی به کراوه‌یى هێشتۆته‌وه، بۆیه بۆ دانیشتنى داهاتوو پێویست به نیسابى یاسایى ناکات، به‌ڵکو ته‌نها ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى بڕیارى دانیشتن بدات کۆبونه‌وه ئه‌نجامده‌درێت». هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد، پڕۆژه یاسایه‌کیان وه‌کو ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌ن ئاماده کردووه و خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌مى بۆ کراوه، ئه‌گه‌رى هه‌یه یاسا ده‌ربکرێت بۆ ئیقاله‌کردنى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى کۆمیسیاران. هاوکات زانا رۆستایى، ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایى له ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتی وت «بڕیاره‌که‌ى په‌رله‌مان گۆڕانکارى له ژماره‌ى کورسى قه‌واره سیاسییه‌کان دروست ده‌کات و هه‌ندێک له‌و که‌سانه‌ى که ده‌رچوون بۆ گه‌شتنه ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران و ده‌نگیان ساخته‌یه نامێنن و ئه‌وانه‌ى ده‌نگى خۆیان هێناوه ده‌چنه ئه‌نجومه‌ن». رۆستایى، هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد که «ساخته‌کارییه‌کان زۆرن و به‌به‌ڵگه سه‌لمێندراون ئاماده‌یه و ئه‌گه‌ر ئه‌و ساخته‌کارییانه ئاشکرا بکرێن به‌ته‌واوى ده‌رئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه«. له‌دانیشتنه‌که‌ى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراقدا، ته‌نها فراکسیۆنه‌کانى پارتى و یه‌کێتى و موقته‌دا سه‌در به‌شدارى دانیشته‌که‌یان نه‌کردووه و هه‌موو کوتله‌کانى تر به‌شدارییان کردوو، زانا رۆستایى واى وت. ده‌رباره‌ى بۆچونى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان له‌سه‌ر بڕیاره‌که‌ى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق، وته‌بێژى یه‌کێتى ده‌ڵێت «هه‌ر بڕیارێکى یاسایى له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کان له چوارچێوه‌ى ده‌ستورى عێراقدا بێت له‌گه‌ڵیدان». سه‌عدى ئه‌حمه‌د پیره، وته‌بێژى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتى له‌لێدوانێکیدا به هاوڵاتی وت «هه‌ر بڕیارو رێکارێکى یاسایى له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کان بدرێت که له چوارچێوه‌ى ده‌ستورى عێراقدا بێت ئێمه وه‌کو یه‌کێتى له‌گه‌ڵیداین و کێشه‌مان له‌سه‌ر نییه«. هاوکات، جێگرى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق ده‌ڵێت وه‌کو پارتى به‌لایانه‌وه ئاساییه ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست هه‌ژمار بکرێنه‌وه. تارق گه‌ردى، جێگرى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له‌لێدوانێکدا به وت «هه‌ر بڕیارو یاسایه‌ک له چوارچێوه‌ى ده‌ستوردا بێت له‌گه‌ڵیداین، چونکه ژماردنه‌وه‌ى له‌سه‌دا 10% ده‌نگه‌کان و به‌راوردکرنى به ده‌نگه ئه‌لیکترۆنییه‌کان ئه‌گه‌ر ده‌رکه‌وت ساخته‌کارى هه‌بووه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین هه‌موو لایه‌نه‌کان ده‌نگى راسته‌قینه‌ى خۆیان بۆ بگه‌رێته‌وه«. وتیشی» پارتى خۆى ده‌زانێت ئه‌و ده‌نگدانه‌ى له پارێزگاى سلێمانى هێناویه‌تى ده‌نگى راستى خۆى نییه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ین ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست هه‌ژمار بکرێته‌وه ئه‌وه له قازانجى ئێمه و لایه‌نه ناڕازییه‌کانى وه‌ک گۆڕان و کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتو و هاوپه‌یمانیدایه، ئه‌و لایه‌نانه‌ش حه‌قى خۆیانه خه‌ڵکێک که ده‌نگى پێداون و متمانه‌ى پێکردوون ده‌نگه‌کانیان بۆ بگه‌ڕێته‌وه«. له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقه‌وه لیژنه‌یه‌ک پێکهێنراوه بۆ به‌دواداچون له‌سه‌ر ده‌رئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق و له‌ئێستادا ئه‌و لیژنه‌یه خه‌ریکى لێکۆڵینه‌وه‌ن له‌ساخته‌کارییه‌کانى هه‌ڵبژاردن. جێگرى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که بڕیاره‌که‌ى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق زۆر «توند» بووه و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دابوون که ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق په‌له‌ى نه‌کردایه و چاوه‌ڕێى ئه‌نجامى لیژنه‌که‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراقى بکردایه. هەفتەی رابردوو برێت ماکگۆرک نوێنەری سەرۆکی ئەمریکا بۆ شەڕی داعش لە عێراق و سوریا، لە سلێمانی لەگەڵ لایەنە ناڕازییەکاندا کۆبوویەوە سەبارەت بە نیگەرانیەکانیان، داوای بەشداری لەو لایەنانە کرد لە پڕۆسەی سیاسی عێراق. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتووى ئیسلامى بە هاوڵاتی راگەیاند «ماکگۆرک وتی پێمانباشه ئێوه به‌شداریى په‌رله‌مان و پرۆسه‌ى سیاسی عێراق بکه‌ن و بچنه ناو حکومه‌ت، تازه هه‌ڵبژاردن ته‌واو بووه‌و، بووه به‌به‌شێک له‌رابردوو و بووه‌ته ئه‌مرى واقع. ئێمه ئارامى ساسییمان ده‌وێت له‌هه‌رێمى کوردستان و له‌عێراقیش».
هەرێم جەعفەر قەوارە سیاسییەکانی ناو پەڕلەمانی عێراق بۆ پێکهێنانی حکومەتێکی نوێ بەسەر سێ بەرەدا دابەشبوون. بەرەی مەرجەعەکانی شیعە کە زیاتر دەکەونە نەجەف و کەربەلا، بەرەی سەر بە ئێران و بەرەی سەر بە ئەمریکا. بەهۆی بوونی کەمینەی جیاوازی سوونە و تورکمانەکان، سعودیە و تورکیاش ڕۆڵێکی لاوەکی دەگێڕن لەناو کایە سیاسییەکانی عێراقدا. چەند میدیایەکی عێراقی و بیانی ناوی چەند کەسایەتییەک ئاشکرا دەکەن کە چانسی ئەوەیان هەیە پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق وەرگرن. گۆڤاری فۆڕن پۆلیسی ئەمریکی لە ڕاپۆرتێکیدا ئاشکرای کردووە کە دوای بە دوای ئاشکرا بوونی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنەکەی عێراق، قاسم سولەیمانی نوێنەری ئێرانی بۆ پەڕلەمانی بەغداد ناردوە تاکو دڵنیا بێت کە بەرژەوەندییەکانی ئێران لە ناو پەڕلەمانی داهاتووی عێراقدا بەرگری لێدەکرێن، ڕەنگە لە ئێستادا عەبادی شانسی بوونەوەی بە سەرۆک وەزیرانی زۆر بێت چونکە ناوبراو شیعە و ڕکابەرەکانیشی هێندەی ئەو سەرکەوتنیان بۆ عێراق بەدەست نەهێناوە، بەڵام ئەگەر عەبادی نەتوانێت ئەو پۆستە وەربگرێتەوە ئەوا ئاسان نابێت کە پێشبینی بکرێت کە کێ دەتوانێت ئەو پۆستە بۆخۆی مسۆگەر بکات. فۆڕن پۆلیسی ناوی چەندین کاندیدی ئاشکرا کردوە کە ئەگەری زۆرە یەکێکیان ببنە سەرۆک وەزیرانی داهاتووی عێراق لەبەر ئەو هۆکارانەی کە باس کراون، بەڵام ناوی ئەو کەسانەی لێدوانیان داوە لەبەر هۆکاری ئەمنی ئاشکرا نەکراوە. حەیدەر عەبادی، ئەو یەکێکە لە پێشەنگەکانی بردنەوەی ئەو پۆستە ئەگەر چی هاوپەیمانێتییەکی ئەو لە هەڵبژاردنەکان پلەی سێهەمی بە دەستهێنا. عەبادی تەمەن ٦٦ ساڵ، لە بەریتانیا ئەندازیاری کارەبای خوێندوە و لە خێزانیکی دیاری بەغدای پایتەختە. لە ماوەی ساڵانی دەسەڵاتی نیازپاکی خۆی بەرامبەر بە دراوسێکانی وەک سعودیە و تورکیا نیشانداوە. یەکێکی دیکە لە خاڵە بەهێزەکانی حەیدەر عەبادی سارد کردنەوەی شەڕی تائیفی عێراقە. پێشتر براوەی یەکەمی هەڵبژاردنەکانی عێراق، موقتەدا سەدر، ئاشکرای کردبوو کە ئەو خولی دووەمی سەرۆک وەزیرانی دەبەخشێتە عەبادی بەتایبەت ئەوەی کە نایەوێت هیچ کەسێک لە سەرکردەو میلیشیا شیعەکانی وەک هادی عامری بێنە ناو دەسەڵات بەڵام ئەم لێکدانەوە لەسەر بنەمای تێڕوانینی پێشووی سەدرە دەربارەی عەبادی. ئەگەرچی عەبادی خۆی وەک کەسێکی گەندەڵ تەماشا ناکرێت و بە کەسێکی نیەت پاک دادەنرێت، بەڵام ئەو هێشتا لە ناو خەڵک وەکو کەسێکی لاواز سەیر دەکرێت، کاتێک دێتە سەر نەهێشتنی گەندەڵی ئەوانی دیکە. مامۆستایەکی سیاسی عێراق سەبارەت بە عەبادی لەو بارەیەوە ئاشکرای کرد «ئەو بە کەمی دەتوانێت شتێک بگەیەنێتە جێی خۆی و زۆرێک لە کردارەکانی مالیکی دووبارە کردەوە». یەکێک لە خاڵا لاوازەکانی عەبادی ئەوەیە کە نەیتوانی زاڵی حزبی دەعوە لە دەستەی دژەی گەندەڵی عێراق کەمبکاتەوە، جیا لەمانەش، خەڵکی عێراق چەند جارێک ناڕەزایەتییان دژی حکومەتی پێشوو دەربڕیوە. بە ئامادەبوونی نوێنەری عەبادی لە کردنەوەی یاریگای نەجەفدا کە چەن ڕۆژێک پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردن بوو، خەڵکی ناو یاریگاکە هاواریان دەکرد «ئێوە هەموو دزن». هەندێکیش پێیان وایە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی عێراق، چانسی کەمی بۆ عەبادی هێشتۆتەوە چونکە ئەو تەنها ٤٢ کورسی بەدەستهێناوە> عەلی دەوەی لازیم ناوبراو تەمەنی ٥٣ ساڵە لە ساڵی ٢٠٠٩ەوە پارێزگای میسانە و یەکێکە لە بژاردەکانی سەدر کە خاوەنی ٥٤ کورسیە شارەزایەکی سیاسی عێراق پێی وایە کە «ئەوەی لیستی براوەی عێراق لە پشت عەلی ە، ئەوا چانسی ئەو زیاد دەکات» بۆ بوونی بە سەرۆک وەزیرانی داهاتووی عێراق ناوبراو لە ساڵی ٢٠١٤، بەربژێری سەدریەکان بوو بۆ سەرۆک وەزیران و وەک پیاوێکی ماندوونەناس و ڕاستگۆ و دڵسۆز سەیر دەکرێت. زۆربەی بەرپرسانی عێراق، بە چەندین ئۆتۆمبێلی گولە نەبڕ دەپارێزرێن کاتێک دەرچوونیان هەیە، بەڵام عەلی لازیم بە تەنها دەچێتە ناو شەقام و بازاڕەکانی شاری عەمارەی میسان دەستکەوتەکانی وەک پارێزگار، وای لێ کردوە وەک پاڵەوانێکی نیشتیمانی تەماشا بکرێت. میسان چەند کاتژمێرێک کارەبای لە بەغداد زیاتر هەیە و چەند جار بیندراوە لەگەڵ کرێکارانی سەر شەقامەکان کاری کردووە، لەگەڵ ئەوەش ناوبراو دوور نیە لە ڕەخنە، لەژێر ڕۆشنایی ڕاپۆرتێکی (نیو یۆرک تایمز) ناوبراو لەناو دێراوەکانی باشووری عێراق گەورە بووە و لە سەردەمی سەدام حوسەین زیندانی بووە و لە کارگەی شەکر کاری کردوە سەڕەڕای بوونی بڕوانامە لە زانستە ئیسلامیەکان. بەڵام شیکارێکی سیاسی عێراق دەپرسێت «چۆن دەبێت پارێزگار کاتی خۆی بە سڕینەوەی شەقامەکان بەسەر ببات؟ ئەگەر ئەو کاریگەر بوایە، ئەوا یاسای دەچەسپاند و وای دەکرد خەڵک خۆیان خاشاکی خۆیان پاک بکەنەوە» هادی عامری خەڵکی پارێزگای دیالەیە و تەمەنی ٦٣ ساڵە. لیستەکەی دووەم زۆرترین دەنگی هەڵبژاردنەکانی عێراقی بردەوە. ئەو چەند جارێک ڕۆڵی خۆی لە سیاسیەوە بۆ سەربازی و بە پێچەوانەوە گۆڕیوە. ئەو سیخوڕی ئێران بووە و یارمەتی ئەمریکییەکانیشی داوە لە داگیرکردنی عێراقدا. پاشان بوە دوژمنی ئەمریکا و دواتریش لەگەڵ ئەمریکا دژی داعش دەجەنگا. وەک سەرکردەیەکی شیعە، ماوەیەک دژی چەکدارە سووننە یاخیەکان دەجەنگا و ماوەیەکیش هاوکاری دەکردن و لەگەڵیان دەجەنگا عامری بە ٤٧ کورسیەوە، ئەگەری هەیە کە ببێتە سەرۆک وەزیرانی داهاتوو. لە ساڵی ٢٠١٠ بۆ ٢٠١٤ وەزیری گواستنەوە و گەیاندن بوو، بەڵام بە بەراورد بە وەزیرەکانی دیکە تەواو گەندەڵ نەبوو بۆیە تا ڕادەیەک ناوبانگی باش بوو، بەڵام لە کاتی جەنگی دژی داعش، پەرۆشی خەڵکی بەلای خۆیدا ڕاکێشا. بە وتەی شارەزایەکی پرسی عێراق، ناوبراو چانسی هەیە کە ببێتە سەرۆک وەزیران بەڵام ئەگەر بێت و پشتگیری سەدر بەدەست بهێنێت، هادی عامری فارسی بە تەواوی دەزانێت و پەیوەندییەکی زۆر باشی لەگەڵ سوپای پاسداران و حزبوڵا هەیە ئەمەش واشنتن نیگەران دەکات بۆ بوونی بە سەرۆک وەزیران. عەلی عەلاوی تەمەنی ٧٠ ساڵە و خەڵکی شاری بەغدادە. چەندین ساڵ وەک وەزیری بەرگری و دارایی و بازرگانی خزمەتی کردوە. بڕوانامەی لە زانکۆی هارڤارد هەیە و لە سەردەمی ڕژێمی پێشووی عێراق لە بەریتانیا دەژیا. لە دەرەوەی وڵات کاری دژی حکوومەتی بەعس لە عێراق کردوە. شارەزایەکی سیاسی عێراق پێی وایە عەلی عەلاوی ئەو مەرجانەی تێدایە کە ببێتە سەرۆک وەزیرانی عێراق. نوری مالیکی کە بە پیاوە دڵسۆزەکەی حزبی دەعوە ناسراوە و لە ساڵانی ٢٠٠٦ بۆ ٢٠١٤ سەرۆک وەزیرانی عێراق بووە. لە ماوەیەدا عێراق هەندێک گۆڕانکاری بە ژێرخانی ئابووری و ژیانی ڕۆژانەی بینی. بەڵام توندوتیژی و گەندەڵی و شەڕی تائیفی پەرەی سەند. گەڕانەوەی مالیکی سەختە چونکە تەنها ٢٥ کورسی پەڕلەمانی هێناوە و بەجۆرێکیش پاڵپشتی ئێرانی لەدەستداوە. تاکە ڕێگا بۆ مالیکی تاکو ببێتەوە بە سەرۆک وەزیران، بەدەستهێنانی دەنگی کورد و سوونەکان و ئەمریکا و سعودیەیە بەوەی ناوبراو لەگەڵ سەدر پەیوەندی خراپی هەیە. لە ساڵی ٢٠٠٨ مالیکی سوپای نارد تاکو چەکدرانی سەر بە سەدر لەناو ببەن و شەڕ و پێکدادان ڕوویدا. ساڵح ئەل حەسنەوی وەزیری پێشووی تەندروستی عێراق بوو و یەکێکە لەو ناوانەی کە ئەگەری زۆرە سەدریەکان بۆ سەرۆک وەزیرانی کاندیدی بکەن. ناوبراو تەمەنی ٥٨ ساڵە و خەڵکی باشووری کەربەلایە، بە کەسێکی تەکنۆکرات و سەربەخۆ ناسراوە. لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسەینەوە، ساڵح ئەل حەسنەوەی هاتە ناو سیاسەتەوە. پڕۆفیسۆری دەرووناسیە و کاندیدی عێراق بوو بۆ بوون بە سەرۆکی یونسکۆ لە ساڵی پاردا. ئەوەی کەسێکی تەکنۆکراتە ڕەنگە یارمەتی بدات کە ئەو پۆستە بەدەست بهێنێت، بەڵام کاتێک وەزیری تەندروستی بوو، ڕۆڵی کاریگەری نەبوو. نەخۆشخانەکان وێران بوون و پڕبوون لە گەندەڵی جیاواز> عادل عەبدول مەهدی تەمەنی ٧٦ ساڵەو و زمانی فەڕەنسی دەزانێت. لە بواری ئابووریدا شارەزای هەیە و ماوەیەکیش ئایدۆلۆژیای ماوییەکانی هەڵگرتبوو. لە ماوەی ١٥ ساڵی ڕابردوودا، وەک وەزیری دارایی و نەوت کاری کردوە. کاتێکیش جێگری سەرۆک وەزیرانی عێراق بوو لەگەڵ ئەمریکا و ئێران پەیوەندی باش بوو. هەروەها پەیوەندی باشی لەگەڵ حزبی دەعوا هەیە و نەیاری سەرسەختی عەمار حەکیمە. عادل عەبدول مەهدی یەکێک دەبێت لەوانەی کە ڕەنگە هەڵبژێردرێت بۆ کەمکردنەوەی خوێن ڕشتن و پاراستنی ئاسایشی وڵات. ئەیاد عەلاوی لە لایەن سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، جۆرج دەبلیو بۆش وەک سەرۆک وەزیران لە ساڵی ٢٠٠٤ هەڵبژێردرا. عەلاوی تەمەن ٧٣ ساڵ، خەڵکی بەغدادە و کوتلەکەی ٢٢ کورسی بردەوە. لە ساڵی ٢٠١٠، کورسی زیاتری لە مالیکی هێنا، بەڵام نەیتوانی هاوپەیمانی زیاتر لە مالیکی دروست بکات. عەلاوی بە کەسێکی شیعی عیلمانی ناودەبرێت، بەڵام بەهۆی ئەوەی پەیوەندی لەگەڵ هەندێک لە بەرپرسانی پێشووی ڕژێمی عێراق هەیە، لە لایەن هەندێک لە کوردەکان و شیعەکان کێشەی بۆ دروست دەبێت. پەیوەندی لەگەڵ ئەمریکا باشە ئەمەش وای لێکردوە لەگەڵ ئێران دوو نەیار بن بۆیە چانسی کەمە کە ببێتە سەرۆک وەزیران. تاریق نەجم تەمەنی ٧٢ ساڵە و خەڵکی پارێزگای زیقارە. یەکێکە لە لایەنگر و دڵسۆزانی حزبی دەعوە. سەرۆکی ستافی بەڕێوەبەری نوری مالیکی بوو کاتێک مالیکی سەرۆک وەزیران بوو ئەمەش وای کرد کە هەوڵبدات لە ساڵی ٢٠١٤ جێی مالیکی بگرێتەوە. کەسێکی ئیسلامیە و لە وڵاتی میسر خوێندوویەتی. پەیوەندیەکی باشی لەگەڵ واشنتن و تاران و ئەنقەرە هەیە. یەکێکە کە دەتوانێت باڵەکانی عەبادی و مالیکی پێکەوە گرێبداتەوە. شیکەرەوەکی سیاسی عێراق، پێی وایە کە ناوبراو دەتوانێت دەنگی عەبادی و مالیکی بەدەستبهێنێت ئەگەر ببێتە کاندیدی حزبی دەعوە. دیا ئەسەدی یاساناسە و خەڵکی بەسڕەیە. تەمەنی ٤٩ ساڵە و ئینگلیزییەکی زۆر باش دەزانێت. ڕۆڵی هەبووە لە دروستکردنی پەیوەندی نێوان دیپلۆمات ومیدیا جیهانیەکان لەگەڵ وڵاتی عێراق. ئەگەری هەیە کە ناوبراو ببێتە سەرۆک وەزیران بەڵام ڕکابەری بەهێزتری هەیە. لە لایەکی ترەوە بەپێی هەندێک لە میدیا عێراقیەکان موقەدا سەدر، جەعفەر محەمەد باقر سەدر کە ئامۆزای خۆیەتی، بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەستنیشانکردوە کە هاوکات لە ناو حزبی دەعوەدایە.
ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى فراکسۆنى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بۆ سایتى هاوڵاتى ئاماژه به‌وه کرد، ئه‌مرۆ کاتژمێر 4ى پاشنیوه‌ڕۆ بۆ جارى سێیه‌م هه‌وڵى ته‌واوکردنى نیسابى یاسایى ده‌ده‌ن بۆ کۆبونه‌وه‌ى په‌رله‌مان له‌سه‌ر ساخته‌کارییه‌کان و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه یان ژماردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست بریارى له‌سه‌ر بدرێت. زانا رۆستایى، ئه‌ندامى فراکسۆنى کۆمه‌ڵى ئیسلامى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بۆ سایتى هاوڵاتى وتى"ئه‌وه سێیه‌م هه‌وڵه بۆ ئه‌وه‌ى ژماره‌ى یاسایى بۆ کۆبونه‌وه‌ى په‌رله‌مان ئاماده بێت، چونکه رۆژ به‌رۆژ مه‌ترسییه‌کانى ساخته‌کارى له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌رده‌که‌ون، بۆیه به‌پێویست ده‌زانرێت چاره‌سه‌رێک بۆ دۆخه‌که بدۆزرێته‌وه، ئمرۆ له‌به‌غداین و هه‌وڵى ته‌واو ده‌ده‌ین تا کۆبونه‌وه‌که بکرێت". رۆستایى ئه‌وه‌شى خسته‌روو، په‌رله‌مانى عێراق پێش هه‌ڵبژاردنه‌کانیش که بارودۆخ ئاساییى بوو به زه‌حمه‌ت ده‌یتوانى نیسابى یاسایی ته‌واو بکات، ئێستا کوتله براوه‌کان که به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان وا ده‌خوازێت ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان وه‌ک خۆى بێت و به‌شدارى نه‌که‌ن. ئه‌و په‌رله‌مانتارى کۆمه‌ڵ، باسى له‌و فراکسۆن و کوتله سیاسییه‌کان کرد که له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان کۆبونه‌وه‌که بکرێت که پێکهاتوون له فراکسۆنه‌کانى( ده‌وله القانون، ئیستلافى ئه‌یاد عه‌لاوى، حیزبى ده‌عوه رێکخستنى عێراق، فه‌زیله، تورکمان، مه‌سیحى، ته‌یارى مدنى). هاوکات ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که کاتژمێر 4ى پاشنیوه‌ڕۆ هه‌موو هه‌وڵێک ده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ى کۆبونه‌وه‌ى په‌رله‌مانى عێراق له‌سه‌ر ساخته‌کارییه‌کان ئه‌نجام بدرێت و بریارى له‌سه‌ر ده‌ربچێت به ژماردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان بێت یان هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ئه‌نجامه‌کان بێت. هاوکات، سه‌لیم جبورى، سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق له بانگێشتامه‌یه‌کى ئاراسته‌ى په‌رله‌مانتارانى عێراق کردووه بۆ کۆبونه‌وه له‌سه‌ر ساخته‌کارییه‌کانى هه‌ڵبژاردن. سه‌لیم جبورى ئه‌وه‌ى راگه‌یاند: هه‌وڵى جدى ده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌ندامان به‌شداربن و کۆبونه‌وه‌که بکه‌ین بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ى ئه‌و پرسه". ئه‌م هه‌وڵه‌ى په‌رله‌مانى عێراق بۆ ئه‌نجامدانى کۆبونه‌وه بۆ جارى سێیه‌مه‌و له یه‌که‌م جارو دووه‌مجاردا نه‌یانتوانى نیسابى یاسایى ته‌واو بکه‌ن. کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق دواى ئاشکراکردنى ده‌رئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن، تا به‌روارى 30 ئه‌م مانگه‌ى داناوه بۆ قه‌واره سیاسییه‌کان بۆ تانه‌دان له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق.
سازدانی: بنار هیدایه‌ت له‌چاوپێکه‌تنێکی رۆژنامه‌ى هاوڵاتی دا ، بێگه‌رد تاڵه‌بانی ئه‌ندامی سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان، باس له‌دۆخی ناوخۆی حزبه‌که‌ى ده‌کات و ده‌ڵێت « هه‌ر ئه‌ندامێکی سه‌رکردایه‌تی و مه‌کته‌ب سیاسیی خۆی له‌بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن دزیبێته‌وه پێویسته لێکۆڵینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ بکرێت، ئاشکراشیده‌کات تا ئێستا له‌ناو سه‌رکردایه‌تی یه‌کێتی دا هه‌یه پشتیگری له‌به‌رهه‌م ساڵح ده‌کات». هاوڵاتی: دوای ئەوەى لەهەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ژمارەیەک کورسیتان بەدەستهێنا، ئەوە لەچاوەڕوانی یەکێتیدا بوو؟ بێگەرد تاڵەبانی: بەر لەهەڵبژاردنەکان دۆخی ناوخۆی یەکێتی لەئاست خواستی هیچ ئەندامێکی یەکێتیدا نەبوو، بەڵام پێموایە لە هەر خاڵێکی چارەنووسسازدا یەکێتی توانیویەتی ناوماڵی خۆی رێکبخاتەوە و گوتاری بۆ جەماوەرەکەى هەبێت، بەڕاستی یەکێتی خاوەنی جەماوەرێکی بەوەفایە و قاعیدەى یەکێتی لەهەموو رووداوە چارەنووسسازەکان توانیویەتی دەست بەحزبەکەى خۆیەوە بگرێت، لەبەر ئەوە ئەوەندەى گوێمان لەجەماوەرەکەى خۆمان دەگرت گەشبین بووین بەوەى جەماوەری یەکێتی دەتوانێت یەکێتی لەهەموو ئەگەرەکان رزگاربکات و لەئاستی ئەو کورسیی و دەنگانەدا بووین جەماوەری یەکێتی بۆ حزبەکەیان بەدەستیان هێنا، لەگەڵ ئەوانەشدا یەکێتی رێژەى کورسییەکانی کەمیکردووە، ئێمە 21 کورسیمان هەبووە و هاتوینەتە سەر 18 کورسی، قاعیدەى یەکێتی بەهێزە و دەیانەوێت دەست بە رێبازەکەى جەنابی مام جەلالەوە بگرن، لەناو یەکێتی کێشە و گیروگرفت زۆر هەیە و ناتوانین نکوڵی لێبکەین، کێشەمان هەبووە و بەشێک لەکێشەکان لەکاتی هەڵبژاردن راوەستێنران و لەدابەشبوونی سەرکردایەتی ئەم حزبە بەسەر ناوچە جیاجیاکانەوە ئەوەی نیشاندا سەرکردایەتی هاتۆتە ژێر باری ئەوەى جەماوەری یەکێتی چی لێ داوا دەکات. هاوڵاتی : بەڵام بەشێک لە سەرکردایەتی و مەکتەب سیاسییەکان خۆیان لەبانگەشە نەدزییەوە؟ بێگەرد تاڵەبانی: دەبێت لەکۆبوونەوەى سەرکردایەتی هەڵوەستە له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته بکرێت و هۆکارەکەى بخرێتە روو، چونکە هەیە تا ئێستا لەناو سەرکردایەتی پشتیوانی لە کاک بەرهەم دەکات، وە لەناو سەرکردایەتی هەیە نەیویستووە بچێتە ژێر باری ئەو بەرپرسیارێتییەی حزب پێی سپێردراوە، دیارە کێ کاریکردووە و کێ کاری نەکردووە، دەبێت سەرکردایەتی لەکۆبوونەوەى خۆی قسەى لەسەربکات. هاوڵاتی: چەند کەس بەژمارە لەناو سەرکردایەتی پشتیوانی لەبەرهەم ساڵح دەکەن؟ بێگەرد تاڵەبانی: من ناتوانم بڵێم چەند کەس، خۆتان بینیتان لەکاتی رۆیشتنی بەرهەم ساڵح لەیەکێتی کەسیان لەگەڵی نەرۆیشتوون، بۆچی نەڕۆیشتوون ئەوەیان نازانم، دیارە دەبێت خۆیان وەڵامی ئەوە بدەنەوە، بەڵام هەیە لەناو سەرکردایەتی پشتیوانیان لەبەرهەم ساڵح کردووەو دەکات. هاوڵاتی: بەناو نا بەڵکو بەژمارە چەند سەرکردایەتی هەیە پشتیوانی لەبەرهەم ساڵح بکات؟ بێگەرد تاڵەبانی: ناتوانم ژمارە بڵێم، راشکاو دەبم لەگەڵت بەر لەهەڵبژاردن بەجۆرێک بووە و رەنگە ئێستا بەجۆرێکی تر بێت. هاوڵاتی: بەرز بوونەوەى باڵانسی هێزی یەکێتی گەڕانەوەى ئەو سەرکردانەى بەدواوە بووە؟ بێگەرد تاڵەبانی: وەکو خۆم وای دەبینم، بەهێزبوونەوەى یەکێتی رێگریی کردووە لەچوونە دەرەوەى ژمارەیەک بەرپرسی یەکێتی بۆلای بەرهەم ساڵح. هاوڵاتی: ئەم هەڵبژاردنە ئەوەى دەرنەخستووە یەکێتی قاعیدەیەکی بەهێز و سەرکردایەتیەکی تا رادەیەک ئیهمالی هەیە؟ بێگەرد تاڵەبانی: ناکرێت بڵێی سەرکردایەتییەکی ئیهمالی هەیە، لەناو هەموو سەرکردایەتییدا کێشە نیە، لەناو ناوەندی ململانێیەکەدا نیە، هەیە لەناو سەرکردایەتیی بەرژەوەندی خۆی وەلاناوە و کار بۆ یەکێتی دەکات، ئێمە بەقۆناغی دوای جەنابی مام جەلال تێپەڕیوین کە قۆناغێکی سەخت بووە، ماوەیەکی زۆر نیە جیاوازییەکان لەسەردەمی مام جەلال هەبووە بەڵام مام جەلال پیاوێکی حەکیم بووە و ئەگەریش ناکۆکییەکان گەیشتبنە لووتکە رەنگە مام جەلال لە داوەتێکدا هەمووی چارەسەرکردبێت و هەموو سەرکردایەتی یەکێتیش حورمەتی جەنابی مام جەلالی لابووە، بەڵام لەدوای جەنابیان ئەوەى گرفت بوو کەسێک نەبوو ببێت بەچەتر و کۆکەرەوەى جیاوازییەکان، هەمووی لەپێگەى خۆیەوە تەماشای کێشەکانی دەکرد و ئاساییە رێبەرەکەت لەدەست دەدەیت ئەم حزبە لەناو سەرکردایەتی ململانێ بۆ شوێنگرتنەوەى مام جەلال بۆ بەرژوەندی تایبەت دروستبێت، ئەمە حاڵەتێکە دروست بوو لەناو یەکێتیدا، بەڵام لەناو قیادەى یەکێتی کەسانێک هەبووە کاری بۆ نزیککردنەوەى بیرورا جیاوازەکان کردووە. هاوڵاتی: ئەوەى باسی دەکەیت کێیە بۆتە هۆی کۆکەرەوەی ناکۆکییەکانی ناو یەکێتی؟ بێگەرد تاڵەبانی: لەماوەکانی رابردوو کۆبوونەوەکانی مەکتەبی سیاسیی یەکێتی وەستێنرا، بەڵام بافڵی مام جەلال توانی ئەو بەستەڵە بشکێنێت و توانی مەکتەبی سیاسیی لەسەر مێزی کۆبوونەوەى ماڵی مام جەلال کۆبکاتەوە، پێشتر ناوەندی بڕیار دروستبوو، بەهاوکاری ماڵی مام جەلال توانرا هەموو کێشەکان بەرەو چارەسەرکردن بڕۆن لەو کاتەدا، توانرا ئەو بارودۆخە تێپەڕێنرێت، ئەگەر بڵێم سەرکردایەتی یەکێتی لەئاست داواکارییەکانی جەماوەر و پێگەکەى خۆی بووە نەخێر نەبووە، پێویستە دوای ئەو سەرکەوتنەى لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەدەستهێنا هەنگاوی پێویستر بنێت ئەویش بەستنی کۆنگرەیە. هاوڵاتی: ئه‌وه‌نده‌ى ئاگاداربن یەکێتی کوتلەى تێدایە یا رقی تاکە کەسی؟ بێگەرد تاڵەبانی: ئەوەى من دەیبینیم لەناو یەکێتیدا لەسەر فکری یەکێتی رێبازی یەکێتی ململانێ نیە بەڵکو لەسەر بەرژەوەندی تایبەتە لێرەدا ناتوانم هەموو تایبەتمەندێکانی حزبەکەم باس بکەم، بەڵام هەر یەکێکمان لەسەرکرایەتی ئەم حزبەداین و بمانەوێت ئەو پێگەیە بۆ بەرژەوەندی تایبەت بەکاربهێنین خیانەتە لەمێژووی یەکێتی و رێبازی مام جەلال، لەبەر ئەوە پێویستە هەر کەسێک لەسەرکردایەتی یەکێتیدایە پێویستە لەئاست متمانەى ئەو جەماوەرە بەهێزە و ئەو رێبازە پیرۆزەدا بێت، یەکێتی زۆری بۆ هەمووی هەبووە بەڵام ناکرێت سەرکردایتییەکان هیچ بۆ یەکێتی نەکەن، کەدەڵێم سەرکردایەتییەکان بێگومان جیاوازی هەیە لەنێوان سەرکردایەتی کۆن و نوێ، ئەو سەرکردایەتییانەى ئێستا هەموو شتێکیان بەپێگە و دەسەڵاتەوە جیاوازە لەو سەرکردایەتییانەى سەردەمی شاخ. هاوڵاتی: که‌واته کام عەقڵیەتە باشە، نوێ یا عەقڵی شاخ بۆ یەکێتی؟ بێگەرد تاڵەبانی: من ئەو بەراوردییە ناکەم، هەردوولا تەواوکەری یەکترین و دەبێت هەردوولا بەرژوەندی تایبەت بەلاوە بنێین. هاوڵاتی: بۆ یەکێتی لەکۆنگرەی چوار دەترسێت، مەترسی لەسەر یەکێتی چی هەیە، ماڵی تاڵەبانی، کۆسرەت رەسوڵ، یاخوود لایەنگرانی بەرهەم ساڵح؟ بێگەرد تاڵەبانی: یەکەم کاک بەرهەم کە هەڵبژاردن کرا چەند کورسی هێنا، کاک بەرهەم و هەموو ئەو کاکانەى تر لەدەرەوە و ناوەوەى یەکێتی بەیەکێتییەوە گەورە بوون و گەورەن، هەموو درکی ئەوە دەکەین لە دەرەوەى یەکێتی کەسێکی ئاسایین، ماڵی مام جەلال قەت دەست بەسەر یەکێتی ناگرن، بەڵام ماڵی مام جەلال دەیانەوێت یەکێتی بپارێزن لەهەر تێکشانێک و بردن بەلاڕێیەکدا، کاک کۆسرەت یەکێکە لەرەمزەکانی یەکێتی و پێکەوە لەگەڵ ماڵی مام جەلال پێویستە یەکێتی ناو یەکێتی بپارێزن و بەدووریخەن لەهەر ئەگەرێک بۆ شکستی یەکێتی، بێهێز بوونی یەکێتی کەمبونەوەى ئازادی و کەمبوونەوەى ئاسایش و دیموکراسییە، ئێستا هاوڵاتیان درکیان بەوەکردووە کە یەکێتی دەتوانێت هەرێم ئیستقرار دروستبکات، دەرکەوت چەند حزب لێمان جیابۆوە بەڵام ناڕەواییەتیمان بەرامبەر هیچ حزبێک نەکردووە لەهەناوی یەکێتییەوە دەرچوون، یەکێتی لەکۆنگرە ناترسێت، پێش هەڵبژاردن دۆخی یەکێتی بەجۆرێک بووە و ئێستا بەجۆرێک بووە، ئەگەر ئێستا یەکێتی کۆنگرە ببەستێت لەو پەڕی بەهێزییەوە کۆنگرە دەبەستێت و خاڵی لاوازی خۆی دیاریدەکات و دەزانێت هەم سەرکردایەتی و هەم جەماوەرەکەى چی دەوێت.
ژنێکی هەولێر لە پزیشکێکی تایبەتی شێرپەنجەوە رۆڵی بۆ داکۆکیکارێک لە مافەکانی خەڵکی دەگۆڕێت، دوای ئەوەی توانی بێدەنگی شەقامێکی وەستاو بشکێنێت. نه‌جات ئه‌حمه‌د، هه‌ولێر ئێواره‌یه‌ک هه‌زاران که‌س له ڕێگه‌ى هاشتاگێکه‌وه ئاگادارکرانه‌وه که ئه‌و ژنه پزیشکه‌ى دوو مانگ له‌مه‌وبه‌ر لەسەر شەقام بوو بۆ داواکاردنی مافەکانی، ده‌برێته به‌رده‌م دادگا، ئه‌مه‌ش هاوسۆزییه‌کى زۆرى به‌دواى خۆیدا هێنا. هه‌رزوو هاشتاگەکه ده‌ستاوده‌ستى کردو ئه‌و شه‌وه پاڵپشتییەکان بۆ ئه‌و ژنه په‌ره‌یان سه‌ند. د.شایان کاکه ساڵح عه‌سکه‌رى، پزیشکێکی پسپۆڕى گرێ و شێرپه‌نجه‌ى مه‌مک و کۆئه‌ندامى زاوزێى مێینه‌یە، ئەو یه‌کێکه له پزیشکه دیاره‌کانى شارى هه‌ولێر، مانگى ئازارى رابردوو کاتێک له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌راندا چووه سه‌ر شه‌قام، ئیتر جگە لە نەخۆشەکان، هه‌موو که‌سێک ئه‌م ژنه‌یان ناسی، ئێستا د.شایان زیاتر له‌وه‌ى وه‌کو پزیشکێکی تایبەت بناسرێت، ئه‌و وه‌کو ژنێکى گشتی و ڕچه‌شکێن ناوى هه‌یه. مانگی ئازاری رابردوو، کاتێک د.شایان له خۆپیشاندانى ناره‌زایه‌تى فه‌رمانبه‌ران له هه‌ولێر به‌شداری کرد، هاوکات به مۆبایله‌که‌ى ده‌ستیشی دیمه‌نى ئه‌و شه‌قامانه‌ى دەگرت که ساڵانیک ده‌وترا خۆپیشاندان تێیاندا ئه‌سته‌مه. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ئەم پزیشکە وەکو داکۆکیکارێک لە مافی مووچەخۆران بناسرێت کە ماوەی چوار ساڵە مووچەکانیان بەشێوەیەکی پچڕپچڕ دەدرێت و بەشێکیشی پاشەکەوت دەکرێت. کاتیک د.شایان وێنەی شەقامەکەی دەگرت، دوو کارمه‌ندى هێزه ئه‌منییه‌کان که خۆیان وه‌کو مه‌ده‌نى نیشان ده‌دا، داواى کوژاندنه‌وەی مۆبایله‌که‌یان لێدەکرد، به‌ڵام ئه‌و سوربووە له‌سه‌ر وێنه‌گرتن و لەو کاتەدا داواش له چه‌ند پۆلیسێکى تر ده‌کات که له‌سه‌ر شه‌قامه‌که وه‌ستابوون بچنه ڕیزى خۆپیشانده‌ره‌کانه‌وه، ئه‌مه‌ش کاردانه‌وه‌ى ئه‌و دوو که‌سەى لیکەوتەوە کە خۆیان وەکو مەدەنی پیشاندا، کەچی په‌لامارى مۆبایله‌که‌ى ده‌ستیان داو خستیانە سەر زەوی، بەڵام دواتر ئەو روداوە چیرۆکە گەورەکەی پشت راوداوەکەی ئاشکراکرد، ئەویش ئەوەبوو کە ئەو شەقامە بەهیزی جۆراوجۆری فەرمی و نافەرمی تەنراوە. بڵاوبوونه‌وه‌ى ئه‌و گرته ڤیدیۆییه ناڕه‌زایه‌تییه‌کانى فراوانتر کرد، خه‌ڵکانیکى زۆر لە شوێنە جیاجیاکان سه‌رکۆنه‌ى ئه‌و دوو کارمه‌نده‌ى هێزه ئه‌منییه‌کانیان کردو ده‌ستخۆشیان له‌و ژنه‌و ژنانى ترى به‌شدار له خۆپیشاندانه‌کاندا کرد. به‌ڵام دواى دوو مانگ ئه‌و دوو کارمه‌نده سکاڵایان له‌سه‌ر ئه‌و ژنه پزیشکه تۆمار کردووه به تۆمه‌تى «ناوزڕاندن» و هه‌ریه‌که‌یان داواى ١٠٠ ملیۆن دینارى لێده‌که‌ن. له‌به‌رامبه‌ردا زیاتر له ٥٠ پارێزه‌ر ئاماده‌ییان ده‌ربڕیوه خۆبه‌خشانه له دادگا به‌رگرى له‌و ژنه پزیشکه بکه‌ن. رۆژى 17ى ئه‌م مانگه دادگا له رێگه‌ى ئاگا‌دارکردنه‌وه‌یه‌ک به دکتۆره شایان ده‌ڵێت که پێویسته 21ى مانگ له‌به‌ردەم دادگا ئاماده بێت به‌هۆى بوونى 2 سکاڵاى جیاواز له لایه‌ن هه‌ر یه‌ک له (سه‌نگه‌ر عه‌باس عه‌بدوڵا) که له ڤیدیۆییه‌که وه‌ک بێ ئیشێک خۆى ده‌ناسێنیت، ئه‌وه‌ى دیکه‌ش له‌لایه‌ن( ناسح محموود) که له گرته‌ى ڤیدیۆیه‌که‌ى ٢٥ى ئازاردا ده‌رده‌که‌وێت، په‌لامارى مۆبایله‌که‌ى ده‌دات. دکتۆر شایان کاکه ساڵح عه‌سکه‌رى بههاوڵاتی وت «من وه‌ک هه‌ر هاوڵاتییەکى دیکه‌ى مافخوار هاتمه سه‌رشه‌قام تا داواى مافى زه‌وتکراوى خۆم بکه‌م، به‌ڵام دواتر ئه‌و دوو که‌سه وه‌ک له گرته ڤیدیۆیه‌که ده‌رده‌که‌وێت په‌لامارى مۆبایله‌که‌میان دا». وتیشى « داوا له دادگا ده‌که‌م که بێ لایه‌ن بێت و وه‌ک خۆى مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ بابه‌ته‌که بکات». که‌یسى دکتۆره شایان سۆزێکى زۆرى له نێوه جیاجیاکان بۆخۆى راکێشا و به‌جۆرێک چه‌ندین پارێزه‌ر خه‌ریکى دروستکردنى تیمێکى پارێزه‌رانى خۆبه‌خشن که ئاماده‌ن له‌گه‌ڵى بچنه به‌رده‌م دادگا. پارێزه‌رى راوێژکار، ئاسۆ هاشم وه‌ک پارێزه‌رێکى خۆبه‌خش چووەته دادگاییه‌که‌ى دکتۆر شایان، به هاوڵاتی وت «ئه‌و داوایه به‌تاڵه‌و هیچ بنەمایه‌کى یاسایى نیه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌وان له‌سه‌ر ئه‌وه سکاڵایان کردوه که دکتۆره وێنه‌ى گرتووه، جا وێنه‌گرتنیش هیچ پێشلکارییه‌که‌ى تێدا نییه، هه‌موو که‌س بۆى هه‌یه وێنه‌ى خۆپیشاندان بگرێت و هیچ سه‌رپێچییه‌کى تێدا نیه، بۆیه ئێمه داواى پێچه‌وانه تۆمارده‌که‌ین. پێشتریش دکتۆر داواى تۆمارکردبوو، به‌ڵام رایگرتبوو، بۆیه هه‌وڵده‌دەین داوایه‌که نۆێ بکه‌ینه‌وه و تۆمارى بکه‌ینه‌وه«. تائێستا نزیکه‌ى 50 پارێزه‌رى خۆبه‌خش ئاماده‌یان ده‌ربڕیوه ببنه تیمێکى پارێزه‌رى خۆبه‌خشى که‌یسه‌که. د.شایان وتى «زۆر سوپاسى پارێزه‌ره خۆبه‌خشه‌کان ده‌که‌م که ئاماده‌یى خۆیان ده‌ربڕیوه تا به‌رگرى له که‌یسه‌که‌م بکه‌ن وه‌کو خۆ به‌خش». که‌یسه‌که‌ى دکتۆره شایان ده‌نگدانه‌وه‌یه‌کى زۆرى له‌نێو تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان و ناوه‌نده‌کانى دیکه‌ى دروستکردووە. هونه‌رمه‌ند شه‌هرام نامیق که دانیشتوى شارى هه‌ولێره، پێشنیارى ئه‌وه‌ى بۆ دکتۆره شایان کردوه که ئه‌گه‌ر دادگا بڕیاره‌که‌ى له‌به‌رژه‌وه‌ندى ئه‌ودا ده‌رنه‌کرد ئاماده‌ن ئه‌وان پارەی داوا کراوه‌که کۆبکه‌نه‌وه. شه‌هرام وتی «داواده‌که‌م له د.شایان بێ منه‌ت بێت، ئێمه هه‌وڵ ده‌ده‌ین 20 هه‌زار که‌س کۆبکه‌ینه‌وه هه‌ر که‌سه‌و 10 هه‌زار دینارى لێوه‌ربگرین که ده‌کاته 200 ملیۆن دینار بیده‌ن به‌س ئه‌توو سه‌ربه‌رز به«. هه‌روه‌ها وتی «بەڵام له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا ئێمه دڵنیاین دکتۆره شایان له‌و که‌یسه سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت، چونکه ئه‌و بۆ داواکردنى نان و قووتى ئه‌و خه‌ڵکه هاتووەته سه‌رشه‌قام».
عومەر بەرزنجی بۆ هاوڵاتی: وانازانم یه‌کگرتوو کێشەی هه‌بێت لەگەڵ خۆکاندیدکردنم بۆ پۆستى سه‌رۆک کۆمار
سازدانی: هیوا غفور عومه‌ر که‌ریم ئه‌حمه‌د به‌رزنجى باڵیۆزى عیراق له ڤاتیکان له‌سه‌ر پشکى یه‌کگرتوو، که به شیوه‌یه‌کى سه‌ربه‌خۆ خۆى کاندید کردوه بۆ پۆستى سه‌رۆک کۆمارى عێراق، رایده‌گه‌یه‌نێت که به‌شێوه‌یه‌کى سه‌ربه‌خۆ ئه‌و کاره‌ى کردوه. نه‌ک وه‌کو کاندیدى یه‌کگرتوو. عومه‌ر به‌رزنجى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى هاوڵاتی دا هۆکاره‌کانى خۆکاندیدکردنى روون ده‌کاته‌وه‌و رایده‌گه‌یه‌نێت «پێدانى پۆستى سه‌رۆک کۆمار بۆ کورد گرنگییه‌کى زۆرى هه‌یه، ئه‌مه ده‌رى ئه‌خات که کورد ژماره یه‌که له‌م وڵاته‌دا و قورسایی خۆى هه‌یه تا ئه‌و حه‌ده‌ى که پێکهاته‌کانى تر قبوڵیانه سه‌رۆک کۆمار له‌کورد بێت». هاوڵاتی: دواى ئه‌وه‌ى ئاشکرات کرد خۆت بۆ پۆستى سه‌رۆک کۆمار کاندید ده‌که‌یت، هیچ لایه‌نیکى کوردى یان عێراقی، یان بیانى پشتگیرى ئه‌م هه‌نگاوه‌ى کردووی؟ عومه‌ر به‌رزنجى: سه‌باره‌ت به خۆکاندید کردنم من پشتم به ده‌ستوورى عێراق به‌ستووه، که مه‌جال ئه‌دا به هه‌موو عێراقییه‌ک که کۆمه‌ڵێک مه‌رجى تێدا خۆى کاندید بکات له‌به‌ر ئه‌وه من وه‌کو کاندیدێکى بێلایه‌ن خۆمم پاڵاوتووه، چونکه ئه‌وه مافی هه‌موو هاوڵاتییه‌که، منیش ئه‌و مافه‌م به‌کارهێناوه هاوڵاتی: راى یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان له‌سه‌ر ئه‌م هه‌نگاوه‌ى به‌ریزت چیه، به‌و پێیه‌ى به‌رێزت وه‌کو کادرێکى یه‌کگرتوو ناسراوی؟ عومه‌ر به‌رزنجى: ئه‌وەی من کردوومه شتێکى شه‌خسییه، به دڵنیاییه‌وه من له رێگه‌ى یه‌کگرتووه‌وه خۆم نه پاڵاوتووه، چونکه یه‌کگرتوو خۆى ئه‌زانێت، ناکرێت یه‌کگرتوو داواى ئه‌و پۆسته بکات، ئه‌گه‌ر ببێت به پۆستى حزبى و ببێت به‌لایه‌ن، هه‌روه‌ها واش نازانم یه‌کگرتوو هیچ کێشه‌یه‌کیان له‌گه‌ڵ ئه‌وه هه‌بێت که ئێستا من خۆم پاڵاوتووه. هاوڵاتی: ئه‌گه‌ر حزبه کوردییه‌کان پشتگیریت نه‌که‌ن بۆ ئه‌م هه‌نگاوه هیچ گره‌نتییه‌ک هه‌یه له په‌رله‌مان ده‌نگى پیویست بهێنیت له‌کاتێکدا زۆرجار پۆسته‌کان به ته‌وافوق یه‌کلایى ده‌کرێنه‌وه؟ عومه‌ر به‌رزنجى: ئێمه ئێستا له‌سه‌ره‌تاى کاره‌کانداین، هه‌موو کارێک ئه‌که‌م بۆ ئه‌وه‌ى هه‌م له‌گه‌ڵ حزبه کوردستانییه‌کان و هه‌م له‌گه‌ڵ لایه‌نه عێراقییه‌کاندا ته‌نسیق بکه‌م و ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر من پێویست بێت بۆ ئه‌م بابه‌ت بیکه‌م، له‌دوایشدا ئه‌نجامه‌کانى جێده‌هێڵین بۆ ئه‌ندام په‌رله‌مانه تازه‌کان، ئه‌وکاته بزانین چ شتێکى نوێ دێته پێشه‌وه، هه‌ندێ شت هه‌یه هێشتا کاتى نه‌هاتووه. هاوڵاتی: حکومه‌تى عێراق له دواى ٢٠٠٣ه‌وه زۆرینه‌ى شیعه پێکیهێناوه، هاوکات له‌و ماوه‌یه‌دا پۆستى سه‌رۆک کۆمار بۆ کورد بووه، له‌کاتێکدا زۆرینه‌ى دراوسێکانى عێراق سووننه‌ن، ده‌وترێت شیعه حه‌ز ناکه‌ن ئه‌و پۆسته بدریت به سوننه‌یه‌کى عه‌ره‌ب بۆ ئه‌وه‌ى واجیهه‌ى ده‌وڵه‌تى عێراق وه‌کو ده‌وڵه‌تێکى سوننى ده‌رنه‌که‌وێت به‌تایبه‌تى که ره‌نگه وڵاته سونیه‌کان بایه‌خى زۆرى پێ بده‌ن، که‌وایه بوونى کورد له‌و پۆسته‌دا به قازانجى کێ ده‌شکێته‌وه؟ عومه‌ر به‌رزنجى: پێکهاته‌کانى عێراق زۆرن، به‌ڵام سیانیان زۆر گرنگ و سه‌ره‌کین (کورد و سوننه‌و شیعه‌ن) ئه‌م سێ پێکهاته‌یه. ئه‌م بابه‌ته تائێستا به‌شێوه‌یه‌کى ته‌وافوقى رۆیشتووه و ناتوانین بڵێین ئه‌مه به‌پێى ده‌ستوره، واته پێچه‌وانه‌ى ده‌ستور نییه‌و ده‌ستوریش داینه‌نانه‌وه که پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران بۆ کێ بێت و پۆستى سه‌رۆک کۆمار بۆ کێ بێت و پۆستى سه‌رۆک په‌رله‌مان بۆ کێبێت. ئه‌مه ئه‌کرێت به ته‌وافوق کارى له‌سه‌ر بکرێت و هه‌ر کارى ته‌وافوق بووه، تائێستا به‌وشێوه‌یه رۆیشتووه. ئێستا ئێمه چاوه‌ڕوان ئه‌که‌ین بزانین چى ئه‌وترێ و چى ناوترێ ته‌وافوقاته‌کان چۆن ده‌بێت. عومه‌ر ئه‌حمه‌د که‌ریم به‌رزنجی عومه‌ر ئه‌حمه‌د که‌ریم به‌رزنجی، له ساڵى 1960 له که‌رکوک له‌دایکبووه. خاوه‌نى کوڕێک‌و سێ کچه. له ساڵى 1984 زانکۆی به‌غداى ته‌واو کردوه‌و بووە‌ته خاوه‌نى بڕوانامه له‌زمانى هۆڵه‌ندی. زمانه‌کانى (عه‌ره‌بی، کوردی، تورکی، هۆڵه‌ندی، ئینگلیزی و فارسی) ده‌زانێت. خاوه‌نى بڕوانامه‌ى په‌یمانگاى زانستى تاوان له ئیتاڵیا. عومه‌ر به‌رزنجی، له‌ڕووى کارى سیاسییه‌وه یه‌کێکه له دیپلۆماتکاره‌کانى عێراق‌و ماوه‌ى زیاتر له 14 ساڵه به‌فه‌رمى له وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراق به پۆستى جیاواز کاریکردووه. له ته‌موزى ساڵى ٢٠٠٤دا باڵیۆز بووه له‌ناو وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراق، و سه‌رۆکى فه‌رمانگه‌ى مافى مرۆڤ بووه. ئه‌ندامى یه‌کێتى مافپه‌روه‌رانى عێراقه له 27ى شوباتى 2009 بۆ 1ى ئایارى 2013 باڵیۆزى عێراق بووه له لوبنان. له 27 ئایارى 2013 بۆ 3ى ئایارى 2015 بووه‌ته باڵیۆزى عێراق له رۆمانیا. له ساڵى 2015 بریکارى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراق بووه بۆ کاروبارى یاسایی و په‌یوه‌ندییه‌کان. له ئێستاشدا باڵیۆزى عێراقه له وڵاتى ڤاتیکان. هاوڵاتی: هه‌ندێ لایه‌نى هه‌رێمى کوردستان به‌تایبه‌تى پارتى دیموکراتى کوردستان، پێیانوایه که پۆستى سه‌رۆکى په‌رله‌مان گرنگتره بۆ کورد تاکو پۆستى سه‌رۆک کومار، ئه‌مه‌وێ راى تۆ له‌سه‌ر ئه‌مه بزانم کامیان گرنگترن بۆ کورد؟ عومه‌ر به‌رزنجى : هه‌رسێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که گرنگ و قورسایی خۆى هه‌یه ، وڵات به‌بێ هیچ کام له‌و سه‌رۆکایه‌تییانه ناڕوات به‌ڕێوه، به‌نیسبه‌ت سه‌رۆک کۆمارى گرنگییه‌کى زۆرى هه‌یه، ئه‌مه ده‌رى ئه‌خات که کورد هاوڵاتى ژماره یه‌که له‌م وڵاته‌دا و قورسایی خۆى هه‌یه‌تا ئه‌و حه‌ده‌ى که پێکهاته‌کانى تر قبوڵیانه سه‌رۆک کۆمار له‌کوردبێت. ئه‌مه هه‌ر بۆخۆى دستکه‌وتێکى گه‌وره‌یه. ئینجا دواى ئه‌وه‌ش سه‌رۆک کۆمار چه‌ند به توانا بێت ئه‌وه‌ش کاریگه‌رى زۆرى هه‌یه. هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر به‌رنامه‌یه‌ک هه‌بێت. سه‌رۆک کۆمار یه‌ک نه‌فه‌ر نییه، سه‌رۆک کۆمار ده‌بێت راوێژکارى هه‌بێت، ئه‌بێت باش ئاگاى له‌شته‌کان بێت، ئه‌بێت له‌گه‌ڵ دنیاى ناوه‌و ده‌ره‌وه‌و وڵاتانى ده‌وروبه‌رو وڵاتانى دنیایا ته‌نسیق و لێکتێگه‌یشتنى هه‌بێت. بیرله‌وه بکاته‌وه، وڵاته‌که به‌ره‌و ئه‌وه‌به‌رێت نه ته‌ده‌خول بکات له‌کاروبارى هیچ وڵاتێک نه ده‌ستوه‌ربدرێته کاروبارى وڵاته‌که‌یه‌وه. ده‌بێت بیرله‌وه‌بکرێته‌وه که سه‌روه‌ریى وڵاته‌که‌ى پارێزراوبێت، ئه‌و شتانه‌ى له ده‌ستوور هاتووه‌و سه‌رۆک کۆمار ده‌بێت بیکات و ده‌توانێت ئیلتیزماتى پێوه بکات. له هۆکارى خۆ پاڵاوتنه‌که‌مدا نوسیومه که چى ده‌که‌م، ئه‌وه موخته‌سه‌رى کاره‌کانى من ده‌بێت ئه‌و کاته ورده‌کاریی ده‌بێت. هاوڵاتی: کورد هه‌ندێک ماف و داواى هه‌یه که له ده‌ستوردا جێبه‌جێنه‌کراوه، له‌وانه جێبه‌جێکردنى ماده‌ى ١٤٠، هه‌روه‌ها پێکهێنانى ئه‌نجومه‌نى فیدراڵی، پرسى سامانى گشتى و نه‌وت و غاز که له ده‌ستوردا باسکراون، به‌ڵام تا ئیستا کورد له‌گه‌ڵ به‌غدا ئه‌م کێشانه‌ى چارسه‌رنه‌کردووه، به‌و پێیه‌ى سه‌رۆک کۆمار ده‌بێت پارێزگارى ده‌ستور بکات، بۆچى سه‌رۆک کۆماره کورده‌کانى پێشوو ده‌سه‌ڵاتى خۆیان به‌کارنه‌هێناوه بۆ یه‌کلایى کردنه‌وه‌ى ئه‌م پرسانه، یان ئه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌کى تر پرسیار بکه‌م ئایا خه‌تاکه له ئه‌ستۆى ئه‌وان بووه یان که‌سى تر؟ عومه‌ر به‌رزنجى : ئه‌و شتانه‌ى که جێبه‌جێ نه‌کراون تائێستا، ره‌نگه زۆرهۆکاریان هەبێت، به‌داخه‌وه عێراق دواى 2003 به کۆمه‌ڵێک کێشەی زۆر گه‌وره‌دا تێپه‌ڕى. له پێشدا قاعیده‌و کێشه‌کانى قاعییده‌و داعش و ئه‌مانه هه‌موویان یارمه‌تى ده‌ربوون بۆ ئه‌وه‌ى شته‌کان باش نه‌ڕوات، به‌ڵام هه‌رشتێک له ده‌ستووردا هاتبێت قابیلى ئه‌وه‌یه به برایانه باسى لێبکرێت له په‌رله‌مان و هه‌موو شوێنێکدا بۆ ئه‌وه‌ى مافى هیچ پێکهاته‌یه‌ک نه‌فه‌وتێت.
یەکێتی بە سێ پاکێج، بەرهەم ساڵح لە دوو شوێن، چوار حزبەکەش پێکەوە نوێنەری ترەمپیان بینیوە. بنار هیدایەت برێت ماکگۆرک نوێنەری ترەمپ بۆ شەڕی داعش دوێنێ لە سلێمانی لەگەڵ حزبەکاندا لە چەند شوێنێکی جیاواز کۆبوویەوە. یەکێتی بە سێ پاکێجی جیا لەگەڵ مەکگۆرک کۆبوونەوە، بەرهەم ساڵح لە دوو شوێنی جیاوازو چوار حزبەکەش پێکەوە لەگەڵی کۆبوونەوە. برێت ماکگۆرک لەم چەند ساڵەی دواییدا رۆڵێکی کاریگەرو یەکلاکەرەوەی لە عێراق و سوریا بینیوە. لە ئێستاشدا کەسی یەکەمی ئەمریکایە بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێی عێراق. مەکگۆرک لە چەند رۆژی رابردوودا لەگەڵ چەندین لایەنی عێراق و کوردی بۆ ئەو مەبەستە کۆبووەتەوە. عومەر شێخ مووس، ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری یەکێتی نیشتیمانی کوردستان سەبارەت بە کۆبوونەوەی جیاجیای ماکگۆرک لەگەڵ لایەنە سەرەکییەکانی سلێمانی و هەروەها بە دوو جار کۆبوونەوە لەگەڵ یەکێتی، ئاماژەی بەوە کرد کە مەکگۆرک بەشداری کوردی لە عێراقدا بەلاوە گرنگەو دەیەوێت سەرجەم لایەنەکان بەشداربن. عومەر شێخ مووس بە‌هاوڵاتی وت «مەبەستی مەکگۆرک لەم سەردانانە پاراستنی هاوسەنگی و هەروەها گرنگیدانە بە یەکخشتنی ناو ماڵی کوردی». سێ پاکێجی یەکێتی دوێنێ مەکگۆرک لە سلێمانی سێ جار بە جیا لەگەڵ چەند لایەنیکی ناو یەکێتی کۆبوویەوە، کە ئەوانیش بریتی بوون لە کۆبوونەوەی بەجیا لەگەڵ کۆسرەت رەسوڵ، هەروەها لەگەڵ هەریەکە لە بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی لە ماڵی مام جەلال لە گردی دەباشان، هەروەها کۆبوونەوەیەکی تریشی لە مەکتەبی سیاسی لەگەڵ ئەندامانی مەکتەبی سیاسی یەکێتی سازکرد. بەپێی میدیاکانی یەکێتی، بریت ماگکۆرک بە یەکێتی رایگه‌یاندوە «به‌لای ئه‌مریکاوه گرنگه، لایه‌نه سیاسیه‌کانی کوردستان یه‌کگرتووبن و به یه‌کگرتووی گفتوگۆ له‌گه‌ڵ لایه‌نه براوه‌کانی عیراق بکه‌ن بۆ پێکهێنانی حکومه‌تی داهاتوو و چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کان له چوارچێوه‌ی ده‌ستور و عێراقی یه‌کگرتوودا». میدیای یەکێتی هیچ شتێکی تری نە وتوە سەبارەت بە جیا کۆبوونەوەی ماکگۆرگ لەگەڵ چەند کەسێکی ناو یەکێتی. بەرهەم ساڵح لە دوو شوێن لەگەڵ ماکگۆرگ کۆبوویەوە د. بەرهەم ساڵح، سەرۆکی هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری دوێنێ جارێک بە تەنها لەگەڵ برێت مەکگۆرک، لە سلێمانی کۆبوویەوە، دواتریش بەشداری کرد لە کۆبونەوەی چوار حزبە ناڕازییەکەو ماکگۆرک لە گردی زەرگەتە کە لایەنەکان پێکهاتبوون لە گۆڕان، کۆمەڵ یەکگرتوو، هاوپەیمانی. میدیای هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری هیچ زانیاریەکی لەسەر کۆبوونەوە تایبەتەکەی نێوان بەرهەم ساڵح و ماکگۆرک بڵاونەکردۆتەوە. بەڵام سەبارەت بە کۆبوونەوەی لەگەڵ لایەنەکان، هۆشیار عومه‌ر، رێکخه‌رى ژوورى په‌یوه‌ندییه دیبلۆماسییه‌کانى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان، رایگه‌یاند، سه‌ردانه‌که‌ى مه‌کگۆرک گرنگ بووه‌و سکاڵاى لایه‌نه‌کان لە کۆبوونه‌وه‌که به جددى وه‌رگیراوه. وتیشی «هه‌ر چوار لایه‌نه‌که، ئه‌و ئه‌نجامه‌یان ره‌تکردووه‌ته‌وه‌و یه‌ک ده‌نگن، هه‌روه‌ها خاڵێکى دیکه‌ى ئه‌م ساخته‌کارییه که روونه بۆ وڵاتانى دونیا ده‌بێته هۆى تێکچوونى ئاسایش له هه‌رێمى کوردستان و ئه‌و لایه‌نانه‌ى ئه‌و هه‌نگاوه‌یان ناوه به‌رپرسیارن». هەروەها وتی «خاڵێکى دیکه‌ى تایبه‌ت به چوار لایه‌نه‌که ئه‌وه بوو که« سورین له‌سه‌ر هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن و ئه‌وانیش زۆر به جددى ئه‌و سکاڵای ئێمه‌یان وه‌رگرتووه«. ئەسەسەرد: ئەمەریکا وەرەقەی سپی ناخاتە بەردەم چوار لایەنەکە فەرید ئەسەسەرد ئەندامی سەرکردایەتی یەکیتی نیشتیمانی کوردستان بە هاوڵاتی راگەیاند «ئه‌مه‌ریکا هیچ وه‌ره‌قه‌یه‌کی سپی ناخاته به‌رده‌م لایه‌نه سیاسییه ناڕازییه‌کان بۆ ئه‌وه‌ى به‌شداری بکه‌ن، به‌ڵام واشنتۆن مه‌به‌ستییه‌تی حکومه‌تێک له‌به‌غدا پێکبێت بتوانێت دژی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی ئه‌مریکا نه‌بێت، زیاتر مه‌به‌ستییانه حه‌یده‌ر عه‌بادی ببێته‌وه به‌سه‌رۆک وه‌زیران، ده‌یانه‌وێت حکوومه‌تی داهاتووی عێراق هه‌مه‌لایه‌نه بێت». سه‌باره‌ت به‌به‌شداری نه‌کردنی هه‌ریه‌ک له بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان و هاوپه‌یمانی و نه‌وه‌ى نوێ و یه‌کگرتوو و کۆمه‌ڵی ئیسلامی ئه‌سه‌سه‌رد وتی «ئه‌مه‌ریکا به‌لایانه‌وه گرنگ نیه هه‌موو لایه‌نه‌کان به‌شدار بن ، به‌ڵکو ئه‌وه‌ى به‌لاوه گرنگه کورد به‌قورسایی بچێته ناو حکوومه‌ته‌وه و به‌شدار بێت له‌فراکسیۆنه گه‌وره‌که‌ى پێکهێنه‌ری حکوومه‌ت، ئه‌گه‌ر کورد توانی به هه‌موو لایه‌نه‌کانه‌وه به‌شداری بکات له حکوومه‌تی ئاینده‌ى عێراق به‌لای ئه‌مریکاوه باشه، ئه‌گه‌ر به‌شداریش نه‌که‌ن ئه‌وان پارتی و یه‌کێتیان به‌لاوه گرنگه به‌شدار بن له‌کابینه‌ى ئاینده‌ى حکوومه‌ت». چوار لایەنەکە: فشاری کەس قبوڵ ناکەین شوان رابەر، ئەندامی سەرکردایەتی کۆمەڵی ئیسلامی راگەیاند بە راشکاوانە قسەیان لەگەڵ برێت ماکگۆرکدا کردوەو رایانگەیاندوە دەرەنجامی هەڵبژاردنەکان رەتدەکەنەوەو داوات دووبارە ئەنجامدانی هەڵبژاردن و بەدەستهێانی مافەکانیان دەکەن. شوان رابەر بە هاوڵاتی وت «ئەو ساختەکاریە کاریگەری لەسەر پرۆسەی سیاسی و پێکهێنانی حکومەت دەبێت، بۆ راستکردنەوەی دەنگەکانمان هەموو رێگایەک دەگرینە بەرو هیچ فشارێکیش قبوڵ ناکەین».
لەبەر زیادکردنی هەوڵی تەزویر و ناڕوونی پرۆسەکە چەند وڵاتێک لە جیهان بڕیاریان داوە کە ئەو سیستەمە قەدەغە بکەن. هەرێم جەعفەر دوای ئاشکراکردنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، پرسیاری گەورە لەسەر سیستمی ئەلیکترۆنی دەنگدان لە هەرێمی کوردستان دروستبوو بە جۆرێک کار گەیشتە ئەوەی بەشێک لە لایەنەکان داوای دووبارە ئەنجامدانەوەی پرۆسەکە بکەن. سیستمی ئەلیکترۆنی دەنگدان کە هاوکات بە دیجیتاڵ دیموکراسی ناسراوە، ئەو دەستەواژە تازەیە کە لە هەڵبژاردنی چەند وڵاتێکدا پێناسەی جیاوازی بۆکراوە. مەبەست لەو دەستەواژەیەش بە ئەلیکترۆنی کردنی پرۆسەی دەنگدانە. بۆ هەندێک لە ئەمریکییەکان، دیجیتاڵ دیموکراسی بە مانای پێشکەوتن و ئاسانکردنی پرۆسەی دەنگدانە و بۆ هەندێکیش بە مانای دۆڕاندنی ئیرادەی میلەتە بەبێ بەکارهێنانی سوپا و مووشەک. لە ڕاپۆرتێکی گۆڤاری فاینانشیاڵ تایمزدا هاتووە کە شارەزایانی بواری دەنگدان و چاودێرانی ئەمریکی ئەزموونی زۆریان هەیە لە هەر ٣٨ ویلایەتەکەی ئەمریکا بەڵام لە هەڵبژاردنەکانی ڕابردووی ئەمریکا ئەوەی چاوەڕێیان نەدەکرد ئەوەبوو کە بکەونە بەر هێرشی هاکەرانی ڕووسیا، لەبەر ئەم هۆکارەش ئێستا پاراستنی ئەو سیستەمانە لە هاکی دەرەکی بۆتە بەشێک لە ڕاهێنانی چاودێران. گروپی کۆمپرۆمات، ئەو گروپە هاکەرە ڕووسیەن کە تۆمەتبار دەکرێن بە هێرشکردنە سەر سیستەمی هەڵبژاردنی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١٦. فاینانشیاڵ تایمز لە زاری حکومەتی ئەمریکاوە ئاشکرای کردووە کە ئەو گروپە هەوڵی داوە کە سیستەمی ئەلیکترۆنی ٢١ ویلایەت لە ئەمریکا هاک بکات. تەنانەت ئەو گروپە ڕووسییە زانیاری ناو و ئیمەیڵی لیژنەی دیموکراسی نەتەوەی تایبەت بە هەڵبژاردنەکان، دزە پێکردبوو. بەڕێوبەری ئاسایشی زانیاری و نهێنپارێزی کۆمپانیای گووگڵ، هێسەر ئادکینس، لە لێدوانیکدا سەبارەت بە هێرشی ئەلیکترۆنی بۆ سەر سیستەمی ئەمریکا وتی» ئێستا ڕووسیا نیشانی دا کە دەتوانن چی بکەن بۆیە دەبێت وڵاتانی دیکە ئامادەکاری بکەن چونکە ئەو هێرشانە لە پڕو بە چڕی ڕوودەدەن» ئەمەش وایکرد ئیریک ڕۆزنباچ، بەڕێوبەری پێشووی ستافی وەزیری بەرگری ئەمریکا، پڕۆژەیەکی بەناوی (بەرگری کردن لە دیجیتاڵ دیموکراسی )بە هەماهەنگی لەگەڵ زانکۆی هارڤارد لە ساڵی ٢٠١٧ بۆ بەهێزکردنی بەرگری سەر سیستەمە هەڵبژاردنیەکان ئەنجام بدەن کە بودجەکەی ٣٠ ملیار دۆلارە و نزیکەی هەزار و ٥٠٠ کەس کاری تێدا دەکەن. ئیریک ڕۆزنباچ پێی وایە کە دەبێت پنتاگۆن هەنگاوی زیاتر بنێت بۆ پاراستنی سیستەمی دەنگدان چونکە ڕەنگە لە داهاتوو»کیم جۆن ئون یان ئێرانیەکان» هێرشیان بکەنە سەر. بە وتەی میشێل سولمێیەر، پڕۆفیسۆر لە زانکۆی هارڤارد ، ئەو وڵاتانەی کە دژی دیموکراسین لە جیهان وەک ڕووسیا و ئێران و چین و کۆریای باکوور، هاکەری پێشکەوتوویان هەیە کە بەشێوەی گرێبەستی بازرگانی کار دەکەن بۆ ئەنجامدانی هێرشی ئەلیکترۆنی و تاوانە جیاوازەکانی ئینتەرنێت. ئەم سیستەمە نوێیەی دەنگدان، کارێکی وایکردوە کە ستراتیژی پارتە سیاسیەکان بگۆڕدرێن. لە سیستەمە کۆنەکە، پارتە نەیارەکان تەنها چاویان لەسەر یەک بوو تا دڵنیا بن کە کەسیان یاسا پێشێل ناکات بەڵام چیدی ئەوە کار ناکات لەگەڵ ئەم شێوازە نوێیە. تۆ چۆن دەزانیت ئەوانەی لە پشت کۆمپیوتەرەکانن بە چ مەرامێک دێنە ناو سیستەمەکە و بەرەو چ ئاقارێکی دەبەن. ئادکینس کە ١٦ ساڵ لە بەشی پاراستن- سکیورتی کۆمپانیای گووگڵ کاری کردوە دەشڵێت »من بەڵێنت دەدەمێ ، تەنها یەک ڕۆژم بدەرێ، دەتوانم بچمە ناو ئامێرەکان» (ئامێری تۆماری دەنگدەر، ئامێری دەنگدان و سیستەمی میدیای ئامێرەکان). ساڵی پار، گروپی هاکەری دێف کۆن لە لاس ڤێگاس، توانیان لە ماوەی ٩٠ خولەک یەکەم ئامێری دەنگدان هاک بکەن لە کۆنفرانسێکدا، لەکاتی تەواو بوونی کۆنفراسەکە، تەواوی ئامێرەکانی ناو کۆنفرانسەکەیان هاک کرد. لە جیهاندا، ٢٦ وڵات سیستەمی ئەلیکترۆنی بەکاردەهێنن بۆ هەڵبژاردنەکان کە سوودی و زیانی خۆی هەیە. سوودەکانی ئەو سیستەمە بریتیە لە خێرا هەژمار کردنی دەنگەکان و کەمکردنەوەی نرخی دەنگدان و ئاسانکاری بۆ کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت، بەڵام بە بڕوای هەندێک کەس ئەو سیستەمە دەرگا لەسەر تەزویر کردن زیاتر دەکاتەوە. لە دوای هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٦ی سەرۆکایەتی ئەمریکا، ئۆفیسی بەڕێوەبەری زانیاری نەتەوەی ئەمریکی( ئۆ دی ئێن ئای) لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠١٧ بڵاویکردەوە کە سەرکردایەتی ڕووسیا بە قازانجی دۆناڵد تڕەمپ و دژی هیلاری کلینتن هەوڵیان داوە کە هێرش بکەنە سەر هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا و تاکو ئێستاش لێکۆڵینەوەی جیاواز و ئەنجامی جیاواز لەو بارەیەوە بڵاودەکرێتەوە . لەبەر زیادکردنی هەوڵی تەزویر و ناڕوونی پرۆسەکە چەند وڵاتێک لە جیهان بڕیاریان داوە کە ئەو سیستەمە قەدەغە بکەن. ئەڵمانیا لەبەر بوونی کرداری هاکی و بەکارهێنانی ئەو ئامێرانە بۆ مەرامی سیاسی، بەپێی دەستووری ئەڵمانیا، (ئی ڤی ئێم) ئامێری دەنگدانی ئەلیکترۆنی لەو وڵاتە قەدەغەکراوە. ( هۆڵەندا) لە ساڵی ٢٠٠٨ەوە بەپێی بڕیارێکی ئەنجوومەنی هۆڵەندا، سیستەمی دەنگدانی ئەلیکترۆنی لەو وڵاتە قەدەغەکرا بەهۆی ئەوەی خەڵکی گومانیان لە ڕاستی ئەنجامی ئەو ئامێرانە هەبوو. ئیرلەندا دوای خەرج کردنی ٥١ ملیۆن پاوەند و سێ ساڵ کارکردن، ئیرلەندا بڕیاریدا سیستەمی دەنگدانی ئەلیکترۆنی بەکار نەهێنێت ئەمەش بەهۆی نەبوونی متمانە خەڵکی بەو ئامێرانە و ناڕوونی پڕۆسەکە. ئینگلتەرا ئینگلتەرا یەکێکە لەو وڵاتانەی کە خۆی دوور گرتوە لەبەکارهێنانی تەکنەلۆژیا بۆ پرۆسەی دەنگدان. لە ساڵی ٢٠١٦، پەڕلەمانی ئینگلتەرا بە فەرمی ئاشکرای کرد کە ئەوان پلانیان نیە ببنە بەکاربەری ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان لە پڕۆسەی دەنگداندا.
براوەی یەکەمی هەڵبژاردنەکانی عێراق، وەڵامی عێراقییەکان بۆ ئەمریکا و ئێران دەکاتە نەخێر. هەرێم جەعفەر ئەگەرچی چاوی میدیاکان لەسەر براوەکانی شەری داعش بوو کە لە هەڵبژاردندا سەربکەون، بەڵام ئەوەی چاوەڕوان نەدەکرا ئەوە بوو کە موقەدا سەدر نەیهێشت تامی دەرکەوتنەکانیان بکەن. سەدر لە چەند ساڵی رابردوودا سەودا و کاری هەمیشە لەگەڵ چینی هەژارەکان بووە. لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ هاتووە کە هەردوو وڵاتی ئەمریکا و ئێران کاریگەریان لەسەر هەڵبژاردنەکانی عێراق هەیە. چاوەڕوان دەکرا سەرۆک وەزیرانی ئێستا، حەیدەر عەبادی، کە پشتگیری ئەمریکای هەیە و کاندیدەکانی دیکە کە لە ئێران نزیکن ببنە خاوەن زۆرترین دەنگ، بەڵام سەدر بە هاوپەیمانی لەگەڵ کۆمۆنیستەکان توانی لە هەردوو بەرە بەرێتەوە. سەدر ڕۆژانێک لە ڕێگای سوپاکەی بە ناوی میلیشیاکانی مەهدی دژی ئەمریکیەکان دەجەنگاو لە شەڕی تائیفی عێراق بەشدار بوو، بەڵام دواتر بووە خاوەن پەیامێکی نەتەوەیی هەردوو بەرەی ئێران و ئەمریکای ڕەتکردەوە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە سەدر هەرگیز هیچ پۆستێکی سیاسی نەبووە و بە ناڕاستەوخۆ بەشداری سیاسەتی عێراقی کردووە، بەڵام لە دەستنیشانکردنی سەرۆک وەزیرانی داهاتوو، پشکی شێری بەردەکەوێت. وەک سەرکردەیەکی شیعە، لەگەڵ هەندێک لە سوونەکانی هاوڕێی ئەمریکا پەیوەندی هەبووە بە تایبەت لەگەڵ سعودیە. هەروەها پشتگیری لە حەیدەر عەبادیش کردوە کە شەڕی دژی داعش دەکرد. سەدر پەیوەندی لەگەڵ ئێران باش نیە بەوەی پێشتر وتبووی کە دەبێت بەشار ئەسەد واز لە کورسی دەسەڵات بهێنێت و میلیشیا ئێرانیەکان لە عێراق دوور بخرێنەوە. ئەو دژی ناردنی خەڵکی عێراقیشە بۆ جەنگی سووریا لە ژێر ناونیشانی بەرەی بەرگری کە ئێران سەرپەرشتی دەکات. ئەمەش وایکردوە کە سەدر زیاتر لە عەبادی، هاوپەیمانەکەی ئەمریکا نزیک بێت. لەبەر ئەوەی تاکو ئێستا سەدر بەشداری لە هیچ پۆستێکی حکوومی نەکردوە، نازاندرێت کە سیاسەتی ئەو حکوومەت چۆن دەبێت کە سەدر دروستی دەکات، بەڵام ڕەنگە ئەوە ڕوون بێت کە ئامانجی ئەمریکا لە عێراق کەمکردنەوەی هەژموونی ئێران. ئالا سەعید، پرۆفیسۆری زانکۆ و شیکاری سیاسی لە زانکۆی بەغداد، وتی «ئەو بەشەی عێراق کە نزیک بوو لە بەرژەوەندییەکانی ئێران شەڕی هەڵبژاردنیان دۆڕاندوە و بەشەکەی دیکە سەرکەوتوە». سەدر پێشتر ڕابەڕایەتی چەندین خۆپیشاندانی کردوە. دوو ساڵ لەمەوبەر هاوئاوازەکانی لە خۆپیشاندانی دژی گەندەڵی چوونە ناوچەی سەوز و پەڕلەمان لە بەغداد. ئەو خۆپیشاندانانە بوونە سەرەتایەک بۆ سەدر کە ببێتە کەسێکی بەهێزتر لە عێراق. هەروەها سەدر یەکێکە لەو سیاسییە کەمانەی ئەمجارەی هەڵبژاردنی عێراق کە سوودیان لە بەشداری کەمی دەنگدەران بەهۆی نەمانی متمانە بە چینی سیاسی عێراق بینیوە. فێرخوازێکی تەمەن ٢٤ ساڵان لە بەغداد، ڕەزاق حوسەین، کە یەکێک بووە لە خۆپیشاندەرانی ناوچەی سەوز و دەنگی بە سەدر داوە بەم جۆرە سەبارەت بە سەرکەوتنی سەدر بۆ وۆڵ ستریت جۆرناڵ دوا «سەدر پێشبینیەکی هەبوو کە هاتە دی. ئەو وتی کە خەڵک بەسەر سیاسیە گەندەڵەکاندا سەردەکەون و ئەوەش ڕوویدا». «دوای ئەو قسەیە خەڵک چوونە ناوچەی سەوز بەرپرسە گەندەڵەکانیان ترساند. ئێستا هاوپەیمانی سائیرون سەرکەوت. سەدر سەودا و کاری هەمیشە لەگەڵ چینی هەژار و نزمەکان بووە، ئەم نەریتەشی لە باوکیەوە هەڵگرتوە کە کاتی خۆی دژی دیکتاتۆری سەدام حوسەین بوو و لەسەر شەقامێک تەقەی لێکراو و کوژرا. لە هەڵبژاردنی پیشوودا، سەدر توانی ٣٤ ئەندام بنێرێتە پەڕلەمان، بەڵام نەیهێشت هیچیان خۆیان کاندید بکەنەوە، چونکە دەیزانی دەنگدەران لە دەمووچاوە کۆنەکان بێزارن. ئێستا سەرکردەکانی عێراق ئەرکی زۆریان لەسەر شانە، وەک دووبارە دروستکردنەوەی شارە ڕووخاوەکانی دەستی داعش و نەهێشتنی ئەو گروپە بە تەواوی. بە وتەی بانکی جیهانی، عێراق بۆ چاککردنەوەی زیانەکانی داعش، پێویستی بە ٨٠ ملیار دۆلار هەیە، ئەمەش لەکاتێکدایە وەبەرهێنەری دەرەکی خۆیان بە دوور دەگرن لە عێراق. ئەگەری کەمە کە موقتەدا سەدر خۆی بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی بپاڵێوێت، بەڵکو دەیەوێت وەک سەرکردەیەکی ڕۆحی بمێنیتەوە. ئەو دەبێت لە نێوان عەبادی و کاندیدی هاوپەیمانی فەتح کەسێک هەڵبژێرێت بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق. بەڵام ئەوەی نزیکە کە ئەو پۆستە لە لایەن سەدر وەربگرێت، زیاتر حەیدەر عەبادیە چونکە جگە لەوەی هاوپەیمانی فەتح نزیکن لە ئێران، پێشتر لە چاوپێکەوتنەکانیدا، سەدر ستایشی عەبادی کردبو و ڕاشی گەیاندبوو کە ئەو پشتگیری دەکات بۆ وەرگرتنەوەی پۆستەکەی، چونکە عەبادی توانیویەتی داعش تێکبشکێنێت و ڕیفراندۆمەکەی کوردیشی بێ خوێن ڕشتن چارەسەر کرد. موقتەدا سەدر سەر بە خێزانێکی شیعیە کە بنەچەیان دەگەڕێتەوە بۆ وڵاتی لوبنان. ئەو کوڕی چوارەمی ئایەتوڵا موحەمەد سەدیق ئەل سەدرە کە یەکێکە لە کەسایەتیە گەورەکانی شیعە لە جیهان. محەمەد سەدیق لەگەڵ دوو لە کوڕەکانی لە لایەن سەدام حووسەینەوە کوژران. موقتەدا سەدر جیا لە باوکی ڕاستەقینەی خۆی، زرباوکەکەشی، ئایەتوڵا باقر سەدر لە ساڵی ١٩٨٠ لە لایەن ڕژێمی پێشوی عێراقەوە کوژرا. پێش کوژرانی باوکی، سەدر زانستە ئیسلامییەکانی دەخوێند، بەڵام بە وتەی ڤالی ناسر، مامۆستایەکی شیعی، نەیتوانیوە خوێندن تەواو بکات. دوای هێرشی سەر عێراق لە لایەن هاوپەیمانانەوە، سەدر لە ڕێگای سوپای مەهدی دژیان وەستایەوە و چەند جارێکیش پێکدادانیان لە نێوانیان ڕوویداوە. موقتەدا سەدر دژی بوونی هێزەکانی ئەمریکا بوو لە عێراق دەیگووت، کە مەبەستی سەرەکی سوپای مەهدی گەڕانەوەی سەقامگیرییە بۆ عێراق. لە جەنگی نێوان لایەنگرانی سەدر و ئەمریکا و سوپای عێراق، سەدان کەس گیانیان لەدەستداوە و هەزارانیش بریندار بوون. شارەزایان پێیان وایە کە موقتەدا سەدر هەوڵی بۆ دروستکردنی دەوڵەتێکی دینی داوە و هیوای بۆ دروستکردنی دەوڵەتێکی ئیسلامی دیموکراسی هەیە. بەهۆی دژایەتی بەرامبەر بە حکومەتی عێراق، لە ساڵی ٢٠٠٨ چالاکی چەکدارانی سەدر قەدەغەکرا و بەهۆیەوە سەدر چووە شاری قومی ئێران. لە ساڵی ٢٠١٠ بەهۆی بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پەڕلەمان، گەڕایەوە عێراق و لە شاری نەجەف نیشتەجێ بوو. لە دوای ساڵی ٢٠١١، لایەنگرانی سەدر چەندین خۆپیشاندنی بەرفراوانیان ئەنجام داوە.
شەوی شۆک؛ رۆژی بەدوادا هەڵنەهات «بەشخوراوانی هەڵبژاردن» هەوڵی پێکهێنانی بەرەیەکی نوێ دەدەن لە بەغدا لەکاتێکدا یەکێتی و پارتی جەخت لەسەر یەکڕیزیی دەکەنەوە. بنار هیدایه‌ت ئه‌و شه‌وه‌ى که ئه‌نجامه به‌راییه‌کانى هه‌ڵبژاردن ئاشکرابوون، یه‌که‌م درز که‌وته نێوان خه‌ونى پێکه‌وه رۆیشتنى کورد به‌ره‌و به‌غدا، به هیواى هاڵهاتنى رۆژێکى نوێ دواى روداوه‌کانى ریفراندۆم و ١٦ى ئۆکتۆبه‌ر، به‌ڵام ئێستا کار بۆ دروستکردنى دووبه‌ره‌ى کوردى ده‌کرێت، ئه‌وانیش به‌ره‌ى یه‌کێتى و پارتى و به‌ره‌ى ئه‌و لایه‌نانه‌ى که خۆیان به «به‌شخوراو» ده‌زانن. هه‌ریه‌که له گۆڕان و کۆمه‌ڵ، هاوپه‌یمانى و یه‌کگرتوو له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عیراق، کۆى پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له هه‌رێمى کوردستان و ناوچه دابڕێنراوه‌کان ره‌تده‌که‌نه‌وه، هاوکات به‌دواى دروستکردنى به‌ره‌یه‌ک ده‌که‌ن بێ یه‌کێتى پارتی. بڕیاره ئه‌مڕۆ چوارشه‌مه‌ش شاندێکى ئه‌و به‌ره‌یه بچێته به‌غدا بۆ دروستکردنى هاوپه‌یمانێتی. پارته به‌شخوراوه‌کان دووشه‌ممه‌ى رابردوو له‌شارى هه‌ولێر کۆبوونه‌وه‌یه‌کى لوتکه‌یان له‌باره‌گاى یه‌کگرتووى ئیسلامى سازکرد، که تێیدا به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح پێشنیارى به‌ره‌یه‌کى نوێى کردووه بۆ چوونه به‌غدا ئه‌مه‌ش له لاى حزبه‌کانى ترى ره‌تنه‌کراوته‌وه. به‌ڵام یه‌کیتى و پارتى پێیان وایه ئه‌و به‌ره‌یه سه‌رکه‌وتوو نابێت له ته‌نگ پێهه‌ڵچنین به یه‌کیتى و پارتی. پارتی: به‌رهه‌م ساڵح له‌دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز سه‌رکه‌توو نابێت فازڵ به‌شاره‌تى ئه‌ندامى ئه‌نجوومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى دیموکراتى کوردستان به هاوڵاتى وت "هه‌ر پارتێکى سیاسى له‌کوردستان ئازاده له‌وه‌ى چۆن مامه‌ڵه ده‌که‌ن، به‌ڵام ده‌بێت به‌شێوه‌یه‌کى ته‌ندروست ئه‌و مامه‌ڵه‌یه بکات". وتیشى "به‌رهه‌م ساڵح له‌دروستکردنى دووبه‌ره‌ى جیاواز سه‌رکه‌توو نابێت چونکه نه عه‌بادى و نه عێراق مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌که‌ن، نه ده‌بێته ئه‌و قورساییه‌ى ته‌نگ به‌یه‌کێتى و پارتى هه‌ڵچنێت، دروستکردنى هاوپه‌یمانى شتێکى ئاساییه، به‌ڵام نابێت ببنه ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه بۆ ناو هه‌رێمى کوردستان، ده‌بێت له‌گه‌ڵ ئه‌و واقیعه‌ى ئێستا هه‌یه خۆیان رابێنن چونکه هه‌وڵه‌کانیان هیچ ده‌رئه‌نجامێکى نابێت". به‌پێى ئه‌نجامه به‌راییه‌کانى هه‌ڵبژاردن پارتى و یه‌کیتى زۆرینه‌ى کورسیه‌کانیان به‌ده‌ستهێناوه‌و لایه‌نه‌کانى تریش دان به‌و ده‌نگانه نانێن و داواى دووباره‌کردنه‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کان ده‌که‌نه‌وه. فازڵ به‌شاره‌تى وتى "ده‌بێت ئه‌و لایه‌نانه‌ى خۆیان ناو ناوه ئۆپۆزسیۆن بگه‌ڕێنه‌وه بۆلاى حزبى ده‌سه‌ڵاتدار، که‌مهێنانى ده‌نگ کۆتایى به‌دنیا ناهێنێت، به‌ڵکو چه‌ند مانگێکى تر هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان ده‌کرێت ئه‌و کاته‌ش پارتى وه‌ک ئێستا دژ به غه‌ش و ته‌زویر ده‌بێت و رێگه به‌ساخته‌کارى نادات، به‌ڵکو ده‌بێت به‌شێوازێکى باشتر هه‌ڵبژاردن بکرێت". یه‌کێتی: به‌رهه‌م ساڵح به‌ره‌ى جیاواز دروستبکات بێ وه‌ڵام نابین یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان داواى یه‌ک به‌ره‌یى لایه‌نه کوردستانییه‌کان ده‌کات به‌وه‌ى ئێستا هه‌موو چاوه سیاسییه‌کان له‌سه‌ر کوردستانه، سه‌رکردایه‌تییه‌کى یه‌کێتیش ده‌ڵێت له‌ئه‌گه‌رى دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵحه‌وه بێ وه‌ڵام نابن. مسته‌فا چاوڕه‌ش ئه‌ندامى سه‌کردایه‌تى یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان به هاوڵاتى وت "له‌ئێستا پێویستمان به‌وه‌یه هه‌موو لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌یه‌کگرتوویى به‌ره‌و به‌غدا هه‌نگاو بنێن بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین له‌ئایینده‌دا ئه‌وه‌ى بۆ کورد به‌ده‌ست نه‌هاتووه به‌ده‌ستى بهێنین، یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه هه‌موو لایه‌نه سیاسییه‌کان به‌یه‌که‌وه به‌ره‌و به‌غدا هه‌نگاو بنێن". ئه‌و سه‌رکردایه‌تییه‌ى یه‌کێتى جه‌ختیشده‌کاته‌وه "دروستکردنى دووبه‌ره‌یى کورد له‌به‌غدا له‌به‌رژه‌وه‌ندیى کوردستان نییه، چونکه هه‌موو چاوه سیاسییه‌کان له‌سه‌ر کورده و ئه‌وانه‌ى چاویان له‌ناکۆکیى نێوان لایه‌نه سیاسییه‌کانه نه دڵسۆز و نه‌دۆستى کورد و کوردستانن". مسته‌فا چاوڕه‌ش وتیشى "یه‌کێتى به‌چاوى دوژمن ته‌ماشاى به‌رهه‌م ساڵح ناکات چونکه هه‌موومان یه‌کتر ده‌ناسین، ئه‌گه‌ر به‌رهه‌م ساڵح به‌ره‌ى جیاواز و دوو به‌ره‌یى له‌به‌غدا دروستبکات یه‌کێتى به‌بێ وه‌ڵام نامێنێته‌وه". بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان: باوه‌ڕمان به پارتى سه‌رکرده نییه بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان یه‌کێکه له‌و پارته ناڕازییانه‌ى له‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق ده‌نگى پێویستى نه‌هێناوه دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى هاوبه‌ش به‌پێویست ده‌زانێت، ره‌تیشیده‌کاته‌وه باوه‌ڕى به‌سه‌رکرده‌ى پێشڕه‌و و حزبى پێشڕه‌و هه‌بێت. ئاسۆ مه‌حمود ئه‌ندامى جڤاتى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان به هاوڵاتى وت "رووداوى ته‌قه‌کردن له‌گردى زه‌رگه‌ته و ئه‌و ساخته‌کارییه‌ى به‌رامبه‌ر به بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان کراوه بۆته هۆى ئه‌وه‌ى بیر له دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له یه‌کێتى و پارتى بکاته‌وه، به‌ڵام تا ئێستا باس له‌وه نه‌کراوه کێ سه‌رکردایه‌تى ئه‌و به‌ره‌یه ده‌کات و له‌ژێر چ ناونیشانێکدا ده‌بێت". له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئه‌و به‌ره‌یه له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵحه‌وه سه‌رکردایه‌تى بکرێت، ئاسۆ مه‌حمود جه‌ختیشده‌کاته‌وه "بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان باوه‌ڕى به‌سه‌رکرده‌ى پێشڕه‌و و پارتى پێشڕه‌و نیه، گۆڕان به‌دواى خاڵى هاوبه‌شى هاوپه‌یمانێتیدا ده‌گه‌ڕێت، هه‌ر پارتێک له‌گه‌ڵ بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان خاڵى هاوبه‌شى هه‌بێت نزیک ده‌بین لێى له‌دروستکردنى هاوپه‌یمانێتییه‌وه". کۆمه‌ڵى ئیسلامی: ناچینه هیچ به‌ره‌یه‌که‌وه له‌ژێر ناوى شه‌خسدا بێت کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان ده‌یه‌وێت به‌شوێن ئه‌نجامى ده‌نگده‌رانیدا بڕوات و جه‌ختیش ده‌کاته‌وه ناچێته ناو هیچ به‌ره‌یه‌که‌وه له‌ژێر ناو و هه‌یمه‌نه‌ى هیچ که‌سێکدا بێت. فاروق عه‌لى ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان به هاوڵاتى وت "ده‌بێت لایه‌نه ناڕازییه‌کان قسه‌یان له‌سه‌ر ئایینده‌یان هه‌بێت، ده‌بێت به‌شوێن ئه‌نجامى ده‌نگه‌کانیاندا بڕۆن، چونکه ئێستا ئه‌وانه‌ى ده‌نگیان پێداوین داواى ده‌نگه‌کانیان ده‌که‌نه‌وه و به‌ده‌ست ناعه‌داله‌تییه‌وه گیریان خواردوه". وتیشى "ده‌کرێت لایه‌نه ناڕازییه‌کان به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌به‌غدا دروستبکه‌ن و هه‌موومان به‌یه‌که‌وه له‌هه‌وڵى به‌دیهێنانى ئامانج و مافى گه‌لى کوردا بین، به‌ڵام کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان ناچێته ناو هیچ به‌ره‌یه‌که‌وه له‌ژێر ناوى یه‌ک که‌س و له‌ژێر هه‌یمه‌نه‌ى یه‌ک که‌سدا بێت، به‌ڵکو ده‌بێت به‌ره‌یه‌ک دروستبکرێت به‌ناوێکى جیاوازه‌وه شه‌ڕى کورد بکات" هه‌روه‌ها وتى "کۆمه‌ڵى ئیسلامى کوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه لایه‌نه ناڕازییه‌کان له‌سه‌ر یه‌ک پرۆژه‌ى هاوبه‌ش رێکبکه‌ون و هه‌رکه‌سێک ده‌یه‌وێت به‌ره‌یه‌ک دروست بکات به‌ناوى خۆیه‌وه ده‌یتوانى به‌ر له‌هه‌ڵبژاردن دروستى بکات، ئه‌گه‌ر بیزانیایه سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت له‌سه‌ر لایه‌نه‌کانى دیکه رانه‌ده‌وه‌ستا". یه‌کگرتووى ئیسلامی: دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز یه‌کێکه له‌بژارده‌کان به‌پێى زانیارییه‌کانى رۆژنامه‌ى هاوڵاتى له‌کۆبوونه‌وه‌ى لوتکه‌ى لایه‌نه ناڕازییه‌کان له‌هه‌ولێر، یه‌کێک له‌و بژارده و ته‌وه‌ره سه‌ره‌کییانه‌ى باسى لێوه‌کراوه، به‌ره‌یه‌کى جیاوازه به‌ده‌ر له‌پارتى و یه‌کێتی، ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى یه‌کگرتوو زانیارییه‌کان پشتڕاستده‌کاته‌وه. دکتۆر عومه‌ر مه‌لائیکه به‌رپرسى نوسینگه‌ى ئه‌نجوومه‌نى جێبه‌جێکارى یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان له‌سلێمانى به هاوڵاتى وت "ئه‌گه‌ر لایه‌نه‌کان نه‌گه‌نه رێکه‌وتن ئه‌وا ده‌بێت بایکۆتى پرۆسه‌که بکه‌ن یا به‌دواداچوونى گشتى بۆ خواردنى مافیان بکه‌ن، ئه‌گه‌ر هه‌ر نه‌گه‌نه رێکه‌وتن ئه‌وا دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌یه‌کێتى و پارتى یه‌کێکه له‌و بژاردانه‌ى له‌به‌رده‌ست لایه‌نه ناڕازییه‌کاندا هه‌یه". ئه‌و به‌رپرسه‌ى یه‌کگرتوو نمونه‌یه‌ک له‌شارى هه‌ڵه‌بجه ده‌هێنێته‌وه که تێیدا به‌پێى داتاکانى ئه‌وان پێنج هه‌زار ئه‌ندامى رێکخستنیان له‌هه‌ڵه‌بجه هه‌یه، به‌ڵام له‌کاتى ده‌نگداندا ته‌نها 3700 ده‌نگیان بۆ هاتۆته‌وه، "ئه‌وه‌ش بۆته هۆى فشارێکى زۆر له‌سه‌رمان له‌لایه‌ن ئه‌ندامه‌کانمانه‌وه". عومه‌ر مه‌لائیکه وتیشى "له‌ئێستادا زووه باس له‌وه بکه‌ین کێ ده‌بێته سه‌رۆکى ئه‌و به‌ره‌یه و له‌ژێر ناوى کێدا ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌وه ده‌مێنێته‌وه سه‌ر داخوازى لایه‌نه سیاسییه‌کان له‌کاتى ده‌ستپێکردنى پرۆسه‌که‌دا". نه‌وه‌ى نوێ: ده‌چینه ناو ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه‌ى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رکردایه‌تیى ده‌کات جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ دووپاتیده‌کاته‌وه، کێشه‌یان له‌گه‌ڵ هیچ هاوپه‌یمانێتییه‌ک نیه به‌ده‌ر له‌یه‌کێتى و پارتى که بۆ ئه‌نجوومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق و دروستکردنى کابینه‌ى نوێ پێکبهێنرێت. ئارام سه‌عید به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه گشتییه‌کانى جوڵانه‌وه‌ى نه‌وه‌ى نوێ ئاماژه به‌وه ده‌کات که نه‌وه‌ى نوێ هیچ کێشه‌یه‌کى نیه له‌گه‌ڵ هه‌ر هاوپه‌یمانێتییه‌ک به‌ده‌ر له‌یه‌کێتى و پارتى پێکبهێنرێت که به‌یه‌که‌وه به‌ره‌و به‌غدا بڕۆن". ئارام سه‌عید به هاوڵاتى وت «ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌ره‌یه‌ى باسى لێوه‌ده‌کرێت به‌ده‌ر له‌یه‌کێتى و پارتى و به‌رهه‌م ساڵح سه‌رکردایه‌تى بکات، نه‌وه‌ى نوێ هیچ کێشه‌یه‌کى له‌گه‌ڵدا نیه و به‌شدارى ئه‌و به‌ره‌یه ده‌کات" . هاوپه‌یمانی: باس له‌وه‌نه‌کراوه به‌رهه‌م ساڵح سه‌رکردایه‌تى به‌ره‌ى هاوبه‌ش بکات ئه‌ندامێکى هاوپه‌یمانێتى بۆ دیموکراسى و دادپه‌روه‌رى ره‌تیده‌کاته‌وه به‌رهه‌م ساڵح کرابێت به‌سه‌رکرده‌ى ئه‌و به‌ره‌یه‌ى له‌لایه‌ن لایه‌نه ناڕازییه‌کانه‌وه پێکده‌هێنرێت، ده‌شڵێت ئه‌گه‌ر هه‌یه که‌سێکى دیکه ئه‌و سه‌رکردایه‌تییه بکات نه‌ک به‌رهه‌م ساڵح. ئارام قادر بۆ هاوڵاتى ئاشکرای ده‌کات "زۆرینه‌ى لایه‌نه سیاسییه ناڕازییه‌کان کۆکن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى به‌ره‌یه‌کى جیاواز له‌یه‌کێتى و پارتى دروستبکرێت، به‌ڵام ئێمه تێبینیمان هه‌یه له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کان و له ئه‌گه‌رى جێبه‌جێنه‌کردنى داواکارییه‌کانمان له‌سه‌ر ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن، به‌شدارى له‌ئه‌نجوومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق ناکه‌ین". هه‌روه‌ها وتى "ئه‌مرۆ چوارشه‌ممه وه‌فدێکمان ده‌چێته به‌غدا بۆ ئه‌وه‌ى ده‌ست به‌گفتوگۆ بکرێت له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کانى عێراق بۆ ئایینده‌ى سیاسیى عێراق و دروستکردنى هاوپه‌یمانێتی".
هۆکاری کەمکردنی دەنگەکان بەلای هەندێک لە گۆڕانخوازەکانەوە هەمووی بۆ ساختەکاریی ناگەڕیتەوە ئارا ئیبراهیم هەندێک لە گۆڕانخوازان حزبەکەیان روبەڕووی رەخنە دەکەنەوە بەهۆی دەرەنجانی هەڵبژاردنەکان و پێیان وایە پاشکشەی گۆڕان هەمووی بەهۆی ساختەکارییەوە نیە، بەشێکی تری گۆڕانخوازەکان ئەمە رەتدەکەنەوە. لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا بزووتنەوەی گۆڕان دەنگەکانی رووی لە دابەزین کرد، ئەمەش مشتومری زۆری هێنایە ئاراوە. بەجۆریک هەندێک لە گۆڕانخوازەکان داوای چارەسەرکردنی هۆکاری کەمبونەوەی دەنگەکانیان دەکەن. بەڵام عه‌بدوڵا مه‌لا نورى، هه‌ڵسوڕاوى دیاری گۆڕان رەتیدەکاتەوە کە پاشەکشەیان کردبێت و هۆکاری کەمبوونەوەی دەنگەکان دەخاتە ئەستۆی ساختەکاریی. عه‌بدوڵا مه‌لا نورى بههاوڵاتی وت "ده‌یان به‌ڵگه و دیکۆمێنت هه‌یه که ته‌زویرێکى گه‌وره‌و رێکخراو کراوه له‌سه‌ر ئاستى هه‌رێمى کوردستان و که‌رکوک و ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان، ته‌زویره‌که به‌قازانجى به‌ره‌ى ده‌سه‌ڵات که پارتى و یه‌کێتین کراوه" له‌تیف مسته‌فا، ئه‌ندامى خولى پێشترى په‌رله‌مانى عێراق له‌سه‌ر فراکسۆنى گۆڕان، لە وتارێکدا کە له‌سه‌ر که‌مکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کانى گۆڕان نوسیویەتی، باسی چه‌ند خاڵێک دەکات کە پێیوایە بوونەتە هۆی کەمبونەوەی دەنگەکانی گۆڕان. له‌تیف مسته‌فا ده‌ڵێت "من ناڵێم ته‌زویر نه‌کراوه، به‌ڵکو ته‌زویرێکى باش و رێکخراویش کراوه، به‌ڵام دابه‌زینى ده‌نگه‌کانیش چاوه‌ڕوان کراوبوون". هه‌روه‌ها هۆکاره‌کانى دابه‌زینى ده‌نگه‌کانى گۆڕانى باسکردووه و ده‌ڵێت "به‌شداریکردنى لاواز له‌ده‌سه‌ڵاتێک به‌لاوازى و له‌ڕێى کاراکته‌رى لاوازه‌وه که ئه‌دا‌یان له‌کاراکته‌ره‌کانى دوو حزبه‌که خراپتر نه‌بوبێت باشتر نه‌بووه" هەروەها دەڵێت «دووباره خۆکاندید کردنه‌وه‌ى ئه‌وانه‌ى پێشوو، وێنایه‌کى واى دروستکرد لاى ده‌نگده‌ر که ئه‌مانیش وه‌ک حزبه‌کانى تریان لێهاتووه‌و پۆسته‌کان بۆ ده‌موچاوێکه به‌تایبه‌تى که ئێستا په‌رله‌مانتارى له‌به‌غدا ئیمتیازاتى زۆره". ئه‌وه‌شى رونکردووەته‌وه که گۆڕان له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌نگیدا به یاساى ئیمتیازات و خانه‌نشینى په‌رله‌مانتاران وه‌ک حزبه‌کانى ده‌سه‌ڵات. بەڵام بە بڕوای عەبدوڵا مەلا نوری، ئەو ئه‌نجامانە راسته‌قینه نین کە بڵاوکراونەتەوە. دەشڵێت کە ئەوان لە دەنگەکانیان خۆشنابن. عەبدوڵا مەلا نوری وتی "ئەگەر تەزویر نەبووایە له‌سه‌ر ئاستى سلێمانى براوه‌یه‌کى گه‌وره ده‌بوین و له‌سه‌روو ئاستى هه‌ولێر ده‌نگه‌کانمان زۆر زیادى ده‌کرد و له که‌رکوکیش کورسیمان مسۆگه‌ر بوو له‌سه‌ر ئاستى دهۆکیش چاوه‌ڕوانى کورسیمان ده‌کرد". وتیشى "ناڵێم گۆڕان که‌موکورتى نه‌بووه، به‌ڵام گریمان گۆڕان که‌موکورتى هه‌بووه دانى پێدا ده‌نێین، به‌ڵام یه‌کێتى و پارتى خیانه‌تى نیشتمانیان هه‌بووه و قوتى خه‌ڵکیان بڕیوه و گه‌نده‌ڵیان هه‌بووه، هه‌رگیز خه‌ڵک گۆڕان و پارتى یه‌کێتى ناکاته تاى یه‌ک ته‌رازوه‌وه". هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که گۆڕان و هاوپه‌یمانه‌کانى ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردنیان ره‌تکردۆته‌وه‌و قبوڵى ناکه‌ن "گۆڕان به‌م ئه‌نجامه‌وه ناچێته به‌غدا و قبوڵى ئه‌مه ناکات". له‌یه‌که‌م ئێواره‌ی ئاشکرابوونی بەشێک لە ئەنجامە بەراییەکان گۆڕان هه‌وڵى دبلۆماسى و یاسایى ده‌ستپێکراوه بۆ ئه‌وه‌ى "هاوکێشه‌که راست بکرێته‌وه«. عەبدوڵا مەلا نوری وتیشی «بژاردەی جه‌ماوه‌ری و بایکۆتیش لەبەردەماندایە".
بنار هیدایەت یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بەدەست هەژمارکردنی دەنگەکانی کەرکوک رەتدەکاتەوە ئاماژە بەوەدەکات شەقام دەجوڵێنن لە ئەگەری بەدەست هەژمارکردنی دەنگەکان. لەبەرامبەر ئەوەدا داوای هەیە هەڵبژاردن لە تەواوی عێراق ئەنجام بدرێتەوە. دوێنێ حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی عێراق داوای کرد دەنگەکانی کەرکووک بەدەست هەژمار بکرێنەوە، ئەمەش کاردانەوەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستانی بەدوای خۆیدا هێنا. سەعدی ئەحەد پیرە وتەبێژی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بە رایگەیاند «یەکێتی نیشتیمانی کوردستان سەرەتا ئەوەی باسکردووە لە هەر شوێنێک نیگەرانی هەبێت لەگەڵ هەڵبژاردنی دووبارەیە، بەڵام بە تەنها لە شاری کەرکووک ئەوە زوڵمە بەرامبەر بە یەکێتی دەکرێت». وتیشی «یان دەبێت لە هەموو عێراق هەڵبژاردن و دەنگدان بکرێتەوە یا یەکێتی رێگە نادات ئەم کەڵەگاییەی بەسەردا تێپەڕێنرێت، هەر کاتێک شتێکی لەو جۆرە کرا رای گشتی و نێودەوڵەتی دەخەینە سەرخەت». حەیدەر عەبادی دوێنێ رایگەیاند بۆ کۆتایی هێنان بە کێشەکانى کەرکوک داوادەکەم دەنگەکانى کەرکوک بە دەست هەژماربکرێنەوە. عەبادی داواشی لە کۆمسیۆن کرد، «بە شێوەیەکى دادپەروەرانە مامەڵە لەگەڵ سکاڵای لایەنەکان بکات لەسەر هەڵبژاردنەکان». ئەمەش لەدواى ئەوە هات، لەدواى هەڵبژاردنەکە تورکمان و عەرەبەکانى کەرکوک ڕایانگەیاند، ساختەکاری و دەستکاری ئەنجامەکانى هەڵبژاردن کراوە و دوایانکرد بەشێوەى دەستى هەژماربکرێتەوە. هاوکاتیش لە هەرێم شەش لایەنی سیاسی و نەوەى نوێش لەسەر ئەو پرسە ڕاگەیەندراویان بڵاوکردەوە و سەرجەمیان دەڵێن ساختەکاری لە ئەنجامەکاندا کراوە. لەبەرامبەر گومانەکانی لایەنەکان لەسەر ئەنجامەکانی هەڵبژاردن، پارتی ئامادەیی دەربڕیوە دەنگەکان لەسەرانسەری هەرێم بە دەست هەژمار بکرێن، بەڵام یەکێتی دژی ئەوەیە. وتەبێژی فەرمی یەکێتی لەو بارەیەوە دەڵێت «ئەم هەموو ئیستغلالەی برادەرانی پارتی بۆ..! ئێمە جەختدەکەینەوە یا لەهەموو عێراق یا بەتەنها لەکەرکووک جێی قبوڵ و بێدەنگ بوون نیە». لە لایەکی ترەوە یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان لە کەرکوک هه‌ڕه‌شه‌ی جوڵاندنی شه‌قامی کوردی ده‌کات له کەرکوک، لەبەرامبەر فشارخستنە سەر کورد لە شارەکە لەلایەن هێزەکانی سەپاندنی یاسای حەیدەر عەبادی، بەهۆی ئاشکرابوونی ئەنجامە بەراییەکانی هەڵبژاردن. له بانگه‌وازه‌که‌دا که ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 15ی ئایار بڵاوکراوه‌ته‌وه تیایدا هاتووه «ئێمه له یه‌کێتی زۆر دانمان به‌خۆماندا گرت و زیاتریش دانبه‌خۆماندا ده‌گرین، به‌ڵام هه‌موو شتێک سنوری خۆی هه‌یه«. ئه‌و هه‌ڵوێسته یه‌کێتی دوابه‌دوای ئه‌و بارگرژییه دێت کە چه‌ند رۆژێکه به‌هۆی ئاشکرابوونی ئه‌نجامه به‌راییه‌کانی هه‌ڵبژاردنه‌وه دروستبووه. له بانگهوازهکهی یەکتی دا هاتووه «ئه‌و ده‌سه‌ڵاته (سه‌پاندنی یاسا) ئاگادارده‌که‌ینه‌وه که به‌شێک له میلیشیا چه‌کداره‌کان و حزبه توندڕه‌وه نا کوردییه‌کان ده‌ستیانکردوه به هه‌ڕه‌شه و په‌لاماردانی فه‌رمانبه‌رانی کورد له کۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردن له که‌رکوک». بانگەوازەکە میلیشیاکان تۆمەتبار دەکات کە په‌لاماری هاوڵاتیانی کورد ده‌ده‌ن له‌به‌شێک له فه‌رمانگه‌کانی که‌رکوک. یەکیتی جه‌ختده‌کاتەوە لەوەی که ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتدارانی ئه‌منی رێکاری پێویست نه‌گرنه‌به‌ر به‌رامبه‌ر ئه‌و توندوتیژییانه‌ی له‌ژێر سێبه‌ر سه‌پاندنی یاسادا ده‌کرێت، «ئه‌وه شه‌قامی کوردی ده‌جوڵێنین له پێناو پاراستنی هاوڵاتیان». هێزه‌کانی سه‌پاندنی یاسا به بڕیاری حه‌یده‌ر عه‌بادی، سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق له 16ی ئۆکتۆبه‌ری رابردوه‌وه دۆسیه‌ی ئه‌منی پارێزگاکه‌ی گرتۆته‌ده‌ست. له بانگهوازهکهی یه‌کێتی-دا هاتووه «هیچ به‌رپرسیارێتی و سزایه‌ک هه‌ڵناگرین که له جوڵاندنی شه‌قامی کوردیدا ده‌که‌وێته‌وه، به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ئه‌و گێره‌شێوێنییه ره‌تده‌که‌نه‌وه که به‌شێک له عه‌ره‌ب و تورکمان و میلیشا چه‌کداره مۆڵه‌ت پێنه‌دراوه‌کان ئه‌نجامی ده‌ده‌ن. ئێمه له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویستی و ئاشتیداین له که‌رکوک». چەند رۆژێکە خۆپیشاندان و ناڕه‌زایی عه‌ره‌ب و تورکمانه‌کانی که‌رکوک به‌رده‌وامی هه‌یه‌و یه‌کێتی به یاریکردن به ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌کان تۆمه‌تبارده‌که‌ن، لەکاتێکدا ئه‌و حزبه ساختەکاری ره‌تده‌کاته‌وه و ئاماژه به به‌شداری فراوانی پێکهاته‌ی کورد ده‌کات له هه‌ڵبژاردنه‌کانی 12ی ئایاری رابردوودا. به‌پێی ئه‌نجامه به‌راییه‌کان که هێشتا کۆمسیۆن راینه‌گه‌یاندوه یه‌کێتی به‌ته‌نیا نیوه‌ی کورسییه‌کانی پارێزگای که‌رکوکی به‌ده‌ستهێناوه، ئەمە جگە لە دەنگی لایەنە کوردیەکانی تر.
