ناتانیاهۆ: ڕاپۆرتی برسێتی غەززە درۆو بوختانە

هاوڵاتی  دادگای باڵای فیدڕاڵی بڕیاریدا سکاڵایەک لەسەر دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک رەتبکاتەوە و هەڵبژاردنەکە لەکاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت. سکاڵاکە لەلایەن نەجات حەسەن، کاندیدی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوکەوە تۆمار کرابوو، بەڵام ئەمڕۆ سێشەممە دادگای فیدڕاڵیی بڕیاریدا کە ئەو سکاڵایە رەتبکاتەوە و هەڵبژاردنەکە لەکاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت. لە سکاڵاکەدا هاتبوو کە دادگای فیدراڵی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک دوابخات کە بڕیارە رۆژی 18ی مانگ بەرێوەبچێت.  

هاوڵاتی  بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، لە راگەیاندراوێکدا داوای لە چەکدارانی حەماس کرد خۆیان بەدەستەوە بدەن چونکە دۆخەکە کۆتایی هاتووە و چەندەها چەکدار چەکیان داناوە. ئەمڕۆ دووشەممە 11ی کانونی یەکەمی 2023، بنیامین ناتانیاهۆ لە راگەیاندراوێکدا ئاماژەی بەوە کرد کە دەیەها چەکداری حەماس "چەک دادەنێن و خۆیان رادەستی سوپای ئیسرائیل دەکەن." سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل وتیشی کە "جەنگ لە ترۆپکدایە" و شکستی تەواوەتی حەماس کاتی زیاتر دەوێت بەڵام ئەمەی ئیستا روودەدات "سەرەتایی کۆتایهاتنی حەماسە." بنیامین ناتانیاهۆ پەیامێکی ئاراستەی چەکدارانی حەماس کرد و وتی، "کۆتاییهاتووە، خۆتان بە کوشت مەیەن بۆ [یەحیا] سینوار. هەرئێستا خۆتان بەدەستەوە بدەن." یەحیا سینوار بەرپرسی سەربازی حەماسە و لە ریزبەندی داواکراوەکانی ئیسرائیلدا ژمارەیە یەکە. سوپای ئیسرائیل هەوڵی چڕ دەدات کە شوێنی یەحیا سینوار بدۆزێتەوە و دەستگیری بکات، بەڵام تا ئێستا نەیتوانیووە ئەو کارە بکات. بەپێی هەندێک هەواڵی میدیا جیهانییەکان کە لە چەند سەرچاوەیەکی ئەمنییەوە وەریانگرتووە، تا ئێستا نزیکەی پێنج بۆ حەوت هەزار چەکداری حەماس کوژراون بەڵام حەماس و ئیسرائیل هیچ کامیان ئەو ژمارەیەیان پشتڕاستەنەکردووەتەوە.  بزوتنەوەی حەماس تا ئێستا شکستی رانەگەیاندووە و رۆژانە چالاکییەکانی بڵاودەکاتەوە و دەڵێت گورزی "کوشندە"یان بە ئیسرائیل گەیاندووە، بەڵام بەپێی دۆخی جەنگ بێت ئیسرائیل دەستی بەسەر چەند ناوچەیەکی فراوانی غەززەدا گرتووە و فەرماندەیەکی پێشووی ئیسرائیل کە بۆ بی بی سی قسەی کردووە رایگەیاندووە کە سوپای ئیسرائیل نزیکە لە "کۆنتڕۆڵکردنی تەواوەتی" غەززە.  لەبارەی زیانە مرۆییەکانی سوپای ئیسرائیل، ئەمڕۆ سوپای وڵاتەکە رایگەیاند کە لەکاتی دەستپێکی ئۆپەراسیۆنەکەی بۆ سەر غەززە لە 27ی تشرینی یەکەم، 101 سەربازیان کوژراوە و لەسەرەتای جەنگیشەوە بەشێوەیەکی گشتی ژمارەی سەربازە کوژراوەکان 430 سەربازە.

هاوڵاتی  بڕیارە نەتەوە یەکگرتووەکان لە کۆبوونەوەی گشتیدا دەنگ لەسەر پرۆژەیاسایەک بدات بۆ راگەیاندنی ئاگربەستێکی بەپەلە لەنێوان حەماس و ئیسرائیل. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەزاری چەند دیپلۆماتکارێکەوە رایگەیاندووە کە ئەگەری زۆرە سبەی سێشەممە کۆبونەوەی گشتی 193 ئەندامەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەنجام بدرێت لەسەر پرۆژەیاسایەک بۆ راگەیاندنی ئاگربەستێکی بەپەلە لەنێوان حەماس و ئیسرائیل. ئەم هەنگاوە لەکاتێکدایە کە رۆژی هەیینی رابردوو ئەمریکا وەک تاکە ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان ڤیتۆی لەسەر پرۆژەیاسایەکدا بۆ راگەیاندنی ئاگربەست کە دەنگی زۆرینەی بەدەستهێنابوو.  بەهۆی ئەو ڤیتۆیەوە ئەمریکا رووبەرووی رەخنەیەکی بەرفراوان بووەتەوە لەلایەن چەندین وڵات و رێکخراوی مرۆیی و مەدەنییەوە.  زیاتر لە دوو مانگە جەنگ بەردەوامە و ژمارەی کوژراوانی فەڵەستین، بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین، نزیک دەبێتەوە لە 18 هەزار کەس.

هاوڵاتی  بەپێی بەرنامەی کاری پەرلەمانی عێراق رۆژی چوارشەممە پەرلەمانی عێراق بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکێکی نوێ کۆدەبێتەوە.  پەرلەمانی عیڕاق کارنامەی کۆبونەوەیەکی نائاسایی خۆی بڵاوکردووەتەوە بۆ رۆژی چوارشەممە 13ی کانونی یەکەمی 2023 کە تایبەتە بە کۆبوونەوە لەسەر هەڵبژاردنی سەرۆکێکی نوێ بۆ پەرلەمانی عێراق. دادگای فیدڕاڵی مانگێک لەمەوبەر بڕیاریدا بە کۆتایهێنان بە ئەندامێتی محەممەد حەلبوسی، سەرۆکی پێشووی پەرلەمانی عێراق، لەسەر داوایەکی لەیس دلێمی و بەمەش لە سەرۆکی پەرلەمان دوورخرایەوە.

هاوڵاتی سەرۆكی لیواكانی حزبوڵا لە عێراق رایدەگەیەنێت، هێرشەكانیان بۆ سەر بنكەكانی ئەمەریكا لە وڵاتەكە بەدەوام دەبێت و جەختیش لە دورخستنەوەى سەربازانى ئەمەریکا دەکات لە عێراق. ئەبو عەلی عەسکەری، فەرماندەی باڵای حزبوڵڵای عێراقی رایگەیاند، ئەوەی لەماوەی رابردوودا بەرامبەر بنکەکانی ئەمەریکا لە عێراق و سووریا کردوویانە تەنها سەرەتا بووە، لەمەودوا هێرشەکانیان بۆسەر ئەمەریکا فراوانتر و توندتر دەکەن. راشیگەیاند، ئەو کەسانەی بنکەکانی ئەمەریکا بە نێردەی دیپلۆماسی دادەنێن، ئەو کەسانەن دەیانەوێت پارێزگاری لە پۆست و بەرژوەندییەکانیان لە عێراق بکەن. هێرشەکەى سەر باڵیۆزخانەى ئەمەریکا لە ناوچەى سەوزى بەغداد، کاردانەوەى بەرفراوانى لەسەر ئاستى ئەمەریکا و عێراقیش لێکەوتەوە، محەمەد شیاع سودانى، سەرۆک وەزیرانى عێراقیش تەواوى هێزە ئەمنییەکانى بۆ دەستگیرکردن و رادەستکرنى تۆمەتباران راسپارد. ئەمە لەکاتێکدایە لەگەڵ دەستپێکردنی شەڕی ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس لە غەززە، هێرشی گرووپە چەکدارەکان لە عێراق و سووریا بۆ سەر بنکەکانی ئەمەریکا زیادیکردووە. بەگوێرەی لێدوانی وەزارەتی بەرگری ئەمەریکا (پێنتاگۆن) لە دوای 7ی ئۆکتۆبەرەوە تا تائێستا زیاتر لە 70 جار هێرش کراوەتە سەر بنکەکانیان لە عێراق و سووریا.

هاوڵاتی تەنها لەماوەی ئەمساڵدا لە عێراق بڕی 8 تۆن مادەی هۆشبەرو 58 ملیۆن حەبی هۆشبەریان لەناوبردراوە و نزیکەی ١٢ هەزار تۆمەتبار دەستگیرکراون. ساڵح مەهدی حەسناوی وەزیری تەندروستیی عێراق ڕایگەیاند، "لەماوەی یەک ساڵدا نزیکەی (8) تۆن مادەی هۆشبەرو (58) ملیۆن حەبی مادەی هۆشبەرو (31) هەزار ئەمپۆلی مادەی هۆشبەرو (9) هەزار کوپ لەناوبراون". وتیشی، پڕۆسەی لەناوبردنەکە لەسوتێنەری پزیشکی دادوەرییدا ئەنجامدراوە، پلەی گەرمیی دەگاتە بەرزترین پلە بۆ سوتانی تەواو، بەجۆرێک گەرما دەیتوێتەوەو دەیشکێنێت‌و تایبەتمەندییە مادە هۆشبەرەکانی لێ دەسەنێتەوە. هاوکات بە گوێرەی ئامارەکانی وەزارەتی ناوخۆ ، ژمارەی ئەوکەسانەی لەماوەی ئەمساڵدا لەدۆسیەی ماددە هۆشبەرەکاندا دەستگیرکراون‌و سزایان بەسەردا سەپێنراوە گەیشتۆته‌ نزیکەی 12 هەزار تۆمەتبار.  

هاوڵاتی هێزە ئەمنیەكانی ئێران لە فڕۆكەخانەی "ئیمام خومەینی" لەتاران ڕێگەیان نەدا خێزانەكەی ژینا ئەمینی گەشتی فەڕەنسا بكەن، مەبەستی سەردانەكە بۆ ئەوەبوو خەڵاتی ساخارۆڤ وەربگرن. بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی كوردستان، سەر لە بەیانیی  شەممە، 9-12-2023  هێزە ئەمنیەكانی ئێران بە موژگان ئیفتخاری، دایكی ژینا، ئەمجەد ئەمینی، باوكی ژینا و ئەشكان ئەمینی، برای ژینایان وتووە، گەشتكردن بۆ دەرەوەی وڵاتیان لێ قەدەغە كراوە، جگە لەوەی هەر لەوێش دەست بەسەر پاسپۆرتەكانیاندا گیراوە، بەڵام هێزە ئەمنیەكان تەنیا رێگەیان بە ساڵح نیكبەخت، پارێزەری خێزانی ژینا ئەمینی داوە گەشت بكات و بڕیارە لەبری خێزانی ژینا ئەمینی لە رێوڕەسمی وەرگرتنی خەڵاتی ساخارۆفدا لەفەڕەنسا بەشدار بێت. پەرلەمانی ئەورووپا خەڵاتی ساڵی 2023ـی ساخارۆفی پێشكەش بە ژینا ئەمینی و بزووتنەوەی ژن، ژیان و ئازادی كردووە و رێوڕەسمی دابەشكردنی خەڵاتەكە بڕیارە رۆژی 12-12-2023 بەڕێوەبچێت، خێزانی ژینا ئەمینی لەلایەن پەرلەمانی ئەوروپاوە بە فەرمی بانگهێشت كرابوون و بڕیار بوو لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا خەڵاتی ساخارۆف وەربگرن. خەڵاتی ساخارۆف بەو كەس و گرووپانە دەدرێت، كە ژیانی خۆیان بۆ داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ و ئازادیی رادەربڕین تەرخان دەكەن.  پەرلەمانی ئەوروپا لە ساڵی 1988ـدائەم خەڵاتەی بۆ رێزگرتن لە ئاندرە ساخارۆف، هاووڵاتی رووسی راگەیاند. ژینا ئەمینی كچێكی تەمەن 22 ساڵی خەڵكی سەقزی پارێزگای سنەبوو لە رۆژهەڵاتی كوردستان ، رۆژی 13-9-2022 لە وێستگەیەكی شەمەندەفەری تاران بە تۆمەتی پابەند نەبوون بە باڵاپۆشی لەلایەن پۆلیسی رەوشتی تارانەوە دەستبەسەر كرا ، دواتر لە رووداوێكی جێگەی گوماندا باری تەندروستیی تێكچوو، سێ رۆژ دواتر گیانی لەدەستدا، گیانلەدەستدانەكەشی بووە هۆی ناڕەزایەتییەكی بەرفراوان و ماوەی چەند مانگێك بەردەوام بوو.  

هاوڵاتی  دوای ئەوەی ئەمریکا وەک تاکە ئەندام لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان ڤیتۆی لەسەر پرۆژەیاسایەکدا بۆ ئاگربەست، ئیسرائیل سوپاسی وڵاتەکەی کرد و وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاند پاڵپشتی ئەمریکا حەماس لەناو دەبات. رۆژی هەیینی پرۆژەیاساکە لەلایەن ئیماراتەوە بۆ ئەنجامدانی ئاگربەست لە غەززە پێشکەشی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان کرا و لە ئەنجومەنەکەدا دەنگی لەسەر درا کە تێیدا 13 دەنگی بەڵێی بەدەستهێنا لەکۆی دەنگی 15 ئەندام، بەڵام بەهۆی ئەوەی ئەمریکا ڤیتۆی بەکارهێنا پرۆژەیاساکە تێنەپەڕی. پێنج ئەندامی هەمیشەیی لە ئەنجومەنەکەدا هەن کە دەتوانن هەر پرۆژەیاسایەک رەتبکەنەوە ئەوانیش، ئەمریکا، بەریتانیا، چین، فەرەنسا و روسیا. لە پرۆسەی دەنگدانەکەدا بەریتانیاش خۆی لە دەنگدان بەدوور گرت. نوێنەری ئەمریکا لە ئەنجومەنەکە هۆکاری رەتکردنەوەی پرۆژەیاساکەی بۆ ئەوە گەڕاندەوە کە پرۆژەیاساکە "ناهاوسەنگ" و ناواقعییە، هەروەها رەخنەشی لە پرۆژەیاساکە گرت چونکە ئاماژەی بە ئیدانەکردنی هێرشەکەی 7ی ئۆکتۆبەری 2023 نەداوە کە لەلایەن حەماسەوە بۆ سەر ئیسرائیل ئەنجامدرا. دوای ئەوەی ئەمریکا ڤیتۆی لەسەر پرۆژەیاساکەدا، ئیلی کۆهن، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل سوپاسی ئەمریکا کرد بۆ پاڵپشتیکردنی لە بەردەوامیدان بە جەنگ چونکە رێخۆشدەکات بۆ "گەڕانەوەی زیاتری بارمتەکان و لەناوبردنی حەماس." هاوکات دەسەڵاتی فەڵەستین لە کەرتی خۆرئاوا رایگەیاند، ڤیتۆکەی ئەمریکا مایەی "پەشیمانی"یە و "ژیانی ملیۆنەها فەڵەستینی لەسەر پەتێک بەندە، ژیانی هەموویان پیرۆزە و شایەنی رزگارکردنە." بەپێی دواین ئاماری وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین، زیاتر لە 17 هەزار کەس کوژراون و زیاد لە 40 هەزار کەسی تریش لە کەرتی غەززە برینداربوون لەماوەی دوو مانگی جەنگدا.

هاوڵاتی لەگەڵ نزیكبوونەوەی ساڵڕۆژی جاڕنامەی جیهانی مافەكانی مرۆڤ، بەریتانیا و ئەمریكا و كەنەدا دەیان بەرپرسی پێشێلكاری مافی مرۆڤیان لەجیهان دەخەنە لیستی سزاكانیانەوە، بەشێك لەو بەرپرسانەش ئێرانین. بە پێی راگەیەندراوی وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا كە رۆژی هەینی هەشتی كانوونی یەكەم بڵاوكراوەتەوە، پێنج بەرپرسی ئەمنیی و دادوەری ئێران لە لیستی گەمارۆكانی بەریتانیادان. بەریتانیا هەریەك لە ( عەلی ساڵەحی دادوەری گشتی و ئینقلابی تاران، عەلیرەزا ئەدیانی، بەرپرسی رێكخراوی بیروباوەڕی سیاسی هێزەكانی پۆلیس، مەسعوود دروستی، بەڕێوەبەر و ئەندامی بەڕێوەبەری مێترۆی تاران، عەلی ئەكبەر جاویدان فەرماندە پۆلیسی هورموزگان، حەسەن مەفخەمی شارستانی، فەرماندەی پۆلیسی پارێزگای مازەندەرانی خستۆتە لیستی گەمارۆكانەوە). ئەم كەسانە بەوتەی بەریتانیا بەشێوەی بەرچاو پێشێلكاری مافی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕینیان ئەنجامداوە و دەستیان بووە لە سەركوتی خۆپیشاندەران و هەروەها دژی ژنان و مافەكانیان وەستاونەتەوە. لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشی ژینا لە ئەیلوولی ٢٠٢٢ ەوە بۆ ماوەی چەند مانگێك، پۆلیس و هێزە ئەمنییەكانی ئێران هەزاران كەسیان دەستبەسەر كرد و ژمارەیەكی زۆر خەڵكیان لە سێدارە دا. وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا لە راگەیەندراوەكەیدا هەروەها نووسیویەتی: هەركام لەم كەسانەی كەوتوونەتە لیستی گەمارۆكانەوە، لە ئەگەری بوونی هەر سەرمایەیەك لە بەریتانیا و كەنەدا و ئەمریكا، دەست بەسەر سەرمایەكەیاندا دەگیردرێت و مافی ئەوەیان نییە بۆ هیچكام لەم وڵاتانە سەفەر بكەن.  

هاوڵاتی  ژمارەی قوربانیانی کەرتی غەززە بەهۆی بۆردوومانەکانی سوپای ئیسرائیلەوە، تادێت هەڵدەكشێت، بەپێی نوێترین ئاماری تەندروستیی غەززە، ژمارەی کوژراو و برینداران لە ٦٤ هەزار کەس نزیک دەبێتەوە کە زۆربەیان ژن و منداڵن. ئەشرەف قودرە، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی لە کەرتی غەزە، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: بەپێی نوێترین ئاماری تۆمارکراو، ژمارەی کوژراوانی کەرتی غەززە بەهۆی بۆردوومان و هێرشەکانی سوپای ئیسرائیلەوە، گەیشتە ١٧ هەزار و ٤٨٧ کەس. وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی لە کەرتی غەزە وتیشی: ژمارەی بریندارانی کەرتی غەززە بۆ ٤٦ هەزار و ٤٨٠ کەس بەرز بووەتەوە، کە بەشی زۆریان برینەکانیان سەختە و بەهۆی نەبوونی شوێن لە نەخۆشخانەکان و کەمیی پێداویستی پزیشکی، لە ڕەوشێکی خراپدان. ئەشرەف قودرە ئاماژەی بەوەش کرد، زۆربەی کوژراو و برینداران ژن و منداڵن، کە ڕێژەی ٧٠٪ی کۆی قوربانییەکان پێکدەهێنن. سوپای ئیسرائیل دوای کۆتایی هاتنی ئاگربەستی مرۆیی نێوانیان لەگەڵ بزووتنەوەی حەماس، هێرش و بۆردوومانەکانی بۆسەر کەرتی غەززە لە باکوور و باشووری ئەو شارە چڕتر و فراوانتر کردووەتەوە، بە تایبەتی شاری خان یوونس کە بە هۆیەوە هەزاران کەس لە دانیشتووانەکەی بەرەو شاری ڕەفەح هەڵاتوون.  

هاوڵاتی  بزوتنەوەی حەماس رایگەیاند هێرشێکی ئیسرائیلیان پووچەڵکردووەتەوە کە هەوڵیانداوە بارمتەیەک رزگار بکەن و لەئەنجامدا بارمتەکە کوژراوە. کەتائیبی قەسام، باڵی سەربازی حەماس، راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، بەیانی ئەمڕۆ هێرشی هێزێکی تایبەتی ئیسرائیلیان پووچەڵ کردووەتەوە کە هەوڵیانداوە بارمتەیەک رزگار بکەن و لەئەنجامی شەڕ و پێکداداندا بارمتەکە کوژراوە. کەتائیبی قەسام باسی لەوە نەکردووە کە شەڕەکە لە چ ناوچەیەکی کەرتی غەززە رویداوە و تا ئیستاش لەسەر روداوەکە ئیسرائیل هیچ راگەیاندراوێکی بڵاونەکردووەتەوە.  ‌هەرچەندە لەماوەی ئاگربەستدا، کە هەفتەیەکە کۆتای هاتووە، 60 بارمتەی ئیسرائیلی لەبەرامبەر 180 زیندانی فەڵەستینی ئازادکران، بەڵام هێشتا بارمتەی ئیسرائیلی تر ماون لە غەززە کە ژمارەیان نزیکەی 200 کەس دەبێت و یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئیسرائیلیش ئازادکردنی ئەو بارمتانەیە.  

هاوڵاتی  وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رەخنە لە ئیسرائیل دەگرێت کە قوربانی مرۆیی لە غەززە بەهۆی بۆردومانەکانەوە روو لە زیادبوونە سەرەڕای ئەوەی حکومەتی وڵاتەکە ئەوەی دووپاتکردووەتەوە کە خەڵکی سڤیل دەپارێزێت.  ئەنتۆنی بلینکن لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ دەیڤد کامیرۆن، هاوتا بەریتانییەکەی، لە واشنتن وتی، "دوای هەفتەیەک لە کەمپینی ئیسرائیل بۆ سەر باشوری غەززە گرنگە کە ئیسرائیل ئەوپەڕی گرنگی بدات بە پارێزگاریکردن لە خەڵکی سڤیل." بلینکن وتیشی، "بۆشاییەکی دیار هەیە لەنێوان نیازی پارێزگاریکردن لە خەڵکی سڤیل و ئەو ئەنجامە راستەقینانەی لە مەیدانی جەنگدا دەیبینین." هاوکات رۆژی پێنجشەممەش جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە پەیوەندییەکی تەلەفونیدا لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل قسەی کرد و جەختی لە "پێویستییەکی جدی" کردوە بۆ پارێزگاریکردن لە خەڵکی سڤیل و جیاکردنەوەی دانیشتوانی مەدەنی لە چەکدارانی حەماس. ئەمریکا لە سەرەتای جەنگەوە پشتگیری تەواوەتی بۆ ئیسرائیل دەربڕیووە بەڵام بەهۆی قوربانییەکی زۆری خەڵکی سڤیلەوە لە جەنگەکەدا، بەمدواییانە چەندین جار ئیسرائیلی ئاگادارکردووەتەوە لە پاراستنی خەڵکی سڤیل. بەپێی دواین ئاماری وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین، زیاتر لە 17 هەزار فەڵەستینی کوژراون و 46 هەزار کەسی تریش برینداربوون بەهۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە.

هاوڵاتی  ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە بەرەبەیانی ئەمڕۆ چەند موشەکێک ئاراستەی ناوچەی سەوزی بەغدا کراوە و دەنگی چەند تەقینەوەیەک لەنزیک باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغدا بیستراوە.  ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری دوو سەرچاوەی ئەمنییەوە رایگەیاند بەرەبەیانی ئەمڕۆ لەکاتژمێر 4:00ی بەرەبەیانی هێرشەکە کراوە کە بە چەند مووشەکێک بووە و لەنزیک باڵیۆزخانەی ئەمریکاش لە بەغدا کە لە ناو ناوچەی سەوزدایە دەنگی تەقینەوە بیستراوە. هێشتا دیار نییە کە سیستەمی بەرگری باڵیۆزخانەکە لەکاتی هێرشەکەدا کارا کرابێت و هیچ گروپێکیش ئەنجامدانی هێرشەکەی لەئەستۆ نەگرتووە.  بەپێی وتەی بەرپرسانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، لەدوای 17ی تشرینی یەکەمی 2023 زیاتر لە 75 جار هێرشکراوەتە سەر بنکە و بارەگا سەرەکییەکانیان لە عێراق و سوریا.  

هاوڵاتی  دوای ئەوەی کەسێکی سڤیل لە سنوری لوبنان-ئیسرائیل بەهۆی مووشەکێکەوە کوژرا، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل هەڕەشەی توندی ئاراستەی حیزبوڵای لوبنانی کرد و رایگەیاند بەیروت و باشوری لوبنان وەک غەززە لێدەکەن ئەگەر حیزبوڵا هەڵەیەک بکات. ئاژانسی فرانس پرێسی فەرەنسی بڵاویکردەوە کە کەسێکی سڤیلی ئیسرائیلی ئێوارەی ئەمڕۆ بەهۆی موشەکێکی دژە تانکەوە کوژراوە کە لە لوبنانەوە هەڵدراوە. دواتر حیزبوڵا چەند هێرشێکی ئەمڕۆی بۆ سەر سنوری ئیسرائیل لەئەستۆگرت بەبێ ئەوەی زانیاری لەسەر هەبوونی قوربانی ئاشکرا بکات. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لەدوای هەواڵی کوژرانی ئەو کەسە سڤیلەی ئیسرائیل لە تۆری کۆمەڵایەتی ئێکس نوسیویەتی، "ئەگەر حیزبوڵا هەڵەیەک بکات، بەیروت و باشوری لوبنان وەک غەززە و خان یونس لێدەکات."

هاوڵاتی لەگەڵ بەردەوامیی شەڕی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماسی فەلەستینی لەكەرتی غەززە، تادێت پرسی پشتیوانی ماددی و سەربازی ئێران بۆ ئەو بزوتنەوەیە زیاتر دێتە بەرباس، ئێرانیش ئەوە ناشارێتەوەو بەئاشكرا پشتیوانی خۆی بۆحەماس و بەشێك لەگروپە چەكداریەكانی فەلەستین دەربڕیوە. چەكدارانی بزوتنەوەی حەماس، لەحەوتی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ هێرشێكی لەناكاویان كردەسەر ئیسرائیل، هێرشەكەش بووەهۆی كوژرانی زیاتر لەهەزارو ٢٠٠ هاوڵاتی و سەربازی ئیسرائیلی و بەبارمتەگرتنی زیاتر لە ٢٤٠ کەس لەلایەن حەماسەوە. تاپێش راگرتنی کاتیی جەنگ لانیکەم ١٤ هەزار کەس لەكەرتی غەززە کوژراون کەبەشی زۆریان ژن و منداڵن، لەگەڵ دەستپێکردنەوەی شەڕو ئاڵۆزیەکانیش ژمارەی کوژراوانی فەلەستینی بۆ زیاتر لە ١٥ هەزارو ٥٠٠ کەس بەرزبووەتەوە، لەئیسرائیلیش زۆربەی كوژراوان مەدەنیین. بەڵام جگە لەپرسی جەنگ لەڕای گشتی جیهان پرسێكی دیكەش جێی باسە، ئەویش پرسی پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس، ئیسرائیل بەردەوام کۆماری ئیسلامی ئێران وەک گەورەترین پشتیوانی حەماس پێناسە دەکات، بەرپرسانی ئێرانیش راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ پشتیوانی خۆیان لەحەماس دەردەبڕن و وەک بەرەی بەرگری، پێناسەی دەکەن. بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران هیچکات نەیانشاردووەتەوە کە پشتیوانی لەو رەوتە  دەکەن کە خۆیان بە «بەرەی بەرگری» دەیناسێنن و حەماس و جیهادی ئیسلامی لەفەلەستین و  حزبوڵڵای لوبنان و حووسییەکانی یەمەن و گرووپە میلیشیاکانی عێراق و فاتیمیون لەئەفغانستان و زەینەبیون لەپاکستان لەو گرووپانەن پشتیوانی ماددی و مەعنەوییان دەکات. بەپێی هەواڵی میدیاكانی جیهان و بەتایبەتیش رۆژئاوا، کۆماری ئیسلامی ئێران وەک گەورەترین پشتیوانی ماددی حەماس پێناسە دەکرێت و قەتەر بەدووهەمین پشتیوانی ماددی ئەم گرووپە دەناسرێت، بەڵام هەموو سەرنجەکان لەئێستادا لەسەر پەیوەندی نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و حەماسە چونكە بەرپرسانی قەتەر هیچ كات ئەوەیان بەئاشكرا نەوتووە. رۆژی ٣ی شوباتی ٢٠١٢، عەلی خامنەیی رابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران لەوتاری نوێژی هەینیدا رایگەیاند :» ئێمە لەپرسی دژایەتی لەگەڵ ئیسرائیل بێدەنگ نین و دەستتێوەردان دەکەین، ئەنجامەکەشی سەرکەوتنە لەجەنگی ٣٣ رۆژەو سەرکەوتنە لەجەنگی ٢٢ رۆژە. دوای ئەمەش لەهەرکوێ، هەر نەتەوەیەک، هەر گرووپێک دژی ئیسرائیل بوەستێتەوەو خەبات بکات، ئێمە پشتیوانی لێدەکەین و یارمەتییان دەدەین و یارمەتی گەیاندنمان ناشارینەوە. رابەری شۆڕشی ئیسلامی ئێران هەروەها رۆژی ١٥ی تشرینی دووهەمی ٢٠١٩ لەوتاری نوێژی هەینیدا وتی :» ئێمە پشتیوانیمان لەفەلەستین کردووەو دەیکەین، لەکەسیش ناترسین و نایشارینەوە پشتیوانیمان کردووە، دەبێ هەموو دونیای ئیسلام پشتیوانی لەفەلەستین بکەن». ئێد رۆیس بەرپرسی کۆمیتەی دەرەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا دوای رووداوی ٧ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ لەئیسرائیل وتی :» ئێران لەمێژ ساڵە پشتیوانی ماددی حەماسەو چەکیان پێدەگەیەنێت و راهێنانی سەربازییان پێدەکات». تائێستا بەڕوونی نازانرێت ئاستی پشتیوانی ماددی و سەربازیی ئێران لەحەماس لەچی ئاستێكدایەو بەشێکی زۆر لەو زانیاریانەی لەمیدیاکان بڵاودەکرێنەوە، تەنها گومان و بەراوردکاری دامەزراوە ئەمنیی و هەواڵگریەكانی رۆژئاوایە. کۆماری ئیسلامی ئێران هەر لەسەرەتای دەسەڵاتەكەیەوە، دروشمی « مەرگ بۆ ئیسرائیل»ی هەڵگرتووە، بەشێک لەدۆستایەتی و دوژمنایەتییەکانی بەستووەتەوە بەم دروشمەوە، بۆ نموونە پشتیوانی لەجیهادی ئیسلامی میسر کردو دوای تیرۆركردنی ئەنوەر سادات لەلایەن ئەم گرووپەوە، (خالید ئیسلامبولی) بکوژی ئەنوەر ساداتی وەک شەهید ناوبردو چەند گۆڕەپان و قوتابخانەو شەقامێكی لەشارەکانی ئێران كرد بەناویەوە. هەر لەسەرەتاشەوە پشتیوانی لەهەموو ئەو گرووپانە کردووە کەدژی ئیسرائیل بوون، لەسەرەتای دامەزرانی حەماسەوە لەساڵی ١٩٨٧ ئێران پەیوەندی باشی هەبووە لەگەڵ ئەو گروپە. پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس بەرزی و نزمی پێوە دیار بووە، بەڵام لەهیچ قۆناغێکداو سەرەڕای ساردی پەیوەندی نێوانیان، یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ ئەم گرووپە نەپچڕاوەو هەر بەردەوام بووە. پەیوەندی کۆماری ئیسلامی و حەماس لەساڵی ١٩٨٨ەوەو دوای ئەوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازی فەلەستین، دانی بەئیسرائیلدا نا، گەرم و گوڕتر بووە، بەڵام بەوتەی یەکێک لەبەرپرسانی باڵای حەماس، پشتیوانی ماددی ئێران لەم گرووپە لەساڵی 2006ەوە دەستیپێکردووە. ساڵی ٢٠٢٠ مەحموود ئەلزەهار، ئەندامی باڵای حەماس، لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ تەلەفیزیۆنی (العالم)، باسی دیداری یەکەمی خۆی لەگەڵ قاسم سلێمانی لەساڵی ٢٠٠٦ کردو وتی:» لەیەکەم دیدارم لەگەڵ قاسم سلێمانی، بڕی ٢٢ میلیۆن دۆلار پارەم وەرگرت، بەشێوەیەک کە لەجانتاکانمدا جێی نەدەبووەوە». ئەو بەرپرسەی حەماس باسی لەوەشکردووە «بڕیاربوو قاسم سلێمانی بڕێکی زۆرتر پارەیان پێبدات، بەڵام لەبەرئەوەی نۆ کەس بوون و هەر جانتایەک ٤٠ کیلۆی دەگرت و نەیاندەتوانی زیاتر لەوە لەگەڵ خۆیان هەڵبگرن، تەنها ٢٢ ملیۆن دۆلاریان وەرگرتووە». ساڵی ٢٠١٠ کۆمەڵێک نامەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەلایەن پێگەی «ویکیلیکس»ەوە بڵاوکرایەوە، لەیەکێک لەنامەکاندا ئاماژە بەوتەی یەکێک لەبەرپرسانی میسری دراوە دەربارەی پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس، لەو نامەیەدا کە رێکەوتی نووسینەکەی دەگەڕێتەوە بۆ بەهاری ٢٠٠٩، بەرپرسی رێکخراوی زانیاری و هەواڵگری میسر بەلایەنی ئەمریکایی وتووە، ئێران هەموو مانگێک ٢٥ ملیۆن دۆلار یارمەتی حەماس دەدات، بەڵام میسر توانیویەتی بەر بەوە بگرێت ئەم یارمەتییانە لەخاكی وڵاتەکەیەوە بگاتە غەززە. لەگەڵ دەستپێکی نائارامییەکان لەسوریا کەوەک شەپۆلی بەهاری عەرەبی ناوی دەبراو مانگی سێی ٢٠١١ سوریای گرتەوە، پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس ساردی تێکەوت. حەماس لەو سەردەمەدا ئامادە نەبوو پشتیوانی لەبەشار ئەسەد بکات و بەئاشکرا سوریای جێهێشت، ئەمە لەحاڵێکدابوو بەشێکی زۆر لەگرووپەکانی سەر بەکۆماری ئیسلامی لەعێراق و لوبنانەوە بەئاشکرا پشتیوانییان لە بەشار ئەسەد کردو لەئێستاشدا هەر بەردەوامن. بەڵام حەماس پشتیوانی لە بەشار ئەسەد نەکرد، رەنگە بەو هۆکارەی حەماس سوننەیەو ئەو گرووپانەش دژی ئەسەد بوون سوننە بوون. ئەمە بوو بەهۆی ئەوەی پەیوەندی نێوان ئێران و حەماس ساردی تێبکەویت. تەنانەت ژمارەیەک لەمیدیا ناوخۆییەکانی کۆماری ئیسلامی، لەوانە ماڵپەڕی تابناک لەمانگی ١ی ٢٠١٤ نووسی، هێزەکانی حەماس لەسووریا دژی بەشار ئەسەد کەوتوونەتە جەنگەوە. سەرەڕای ساردبوونەوەی پەیوەندی نیوان ئێران و حەماس، بەڵام هیچکات پشتیوانییە مادییەکانی ئێران لەو گرووپە نەپچڕا. خالید مەشعەل، بەرپرسی مەكتەبی سیاسی حەماس ساڵی ٢٠١٥ لەوتووێژ لەگەڵ رۆژنامەی (الشرق)ی قەتەر دەربارەی پەیوەندی نێوان کۆماری ئیسلامی و حەماس وتی: لەو ساڵانەشدا پشتیوانی ئێران بۆ حەماس هەر بەردەوام بوو، بەڵام ئەو ساردبوونەوەیە کاریگەری لەسەر ئاستی پشتیوانییەکە دانابوو. رۆژنامەی ئەلمۆنیتۆر دەربارەی کەمبوونەوەی یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ حەماس نووسیویەتی:» کەمبوونەوەی یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ حەماس لەم ساڵانەی دواییدا، کاریگەری لەسەر ئەم بزووتنەوەیە داناوەو ئەم رەوتەی تووشی قەیرانی ئابووری گەورە کردووە، حەماس ناچاربوو چەند دامەزراوەیەكی میدیایی خۆی وەک کەناڵی تەلەفیزیۆنی قودس و ناوەندی راگەیاندنی فەلەستین دابخات. هەروەها مووچەی کارمەندەکانی خۆی کردبوو بەنیوە یان کەمتر». دوای چەند ساڵێك کەجەنگی ناوخۆیی سووریا کەمتر بووەوە، داعش و گرووپە توندڕەوەکانی تر پاشەکشەیان پێکراو ئەسەد توانی بەسەر بەشێکی زۆر لەنەیارەکانی خۆیدا زاڵ بێت، جارێکی تر پەیوەندی نێوان کۆماری ئیسلامی و حەماس پتەوتر بووەوە. لەمانگی ١ی 2019 ئیسماعیل هەنییە، کەسی یەکەمی حەماس لەوتووێژێکی تەلەفیزیۆنیدا وتی:» کۆماری ئیسلامی ٧٠ ملیۆن دۆلاری داوە بەبزووتنەوەی فەلەستین بۆ ئەوەی هێزی بەرگری خۆیان لەبەرامبەر ئیسرائیل پتەوبکەن و ئەو مووشەکانەی کەحەماس لەکەرتی غەزە دروستی دەکەن، بەشێکە لەم توانا ستراتیژییە بۆ بەرگریکردن . ئاژانسی رۆیتەرز لەوبارەیەوە، لەم چەندساڵەی دواییدا یارمەتییە ماددییەکانی ئێران بۆ حەماس زیاتر بووە. بەوتەی سەرچاوەیەكی ئیسرائیلی، ساڵی 2022 یارمەتی ماددی حەماس لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە لە ١٠٠ ملیۆن دۆلارەوە گەیشتە نزیکەی ٣٥٠ ملیۆن دۆلار، واتە هەموو مانگێک نزیکەی ٢٩ ملیۆن دۆلار دراوە بەم گرووپەو لەساڵی ٢٠٢٣شدا بەردەوام بووە. پێگەی ئەی بی سی نیوز، لەڕۆژەکانی سەرەتای جەنگی حەماس- ئیسرائیل نووسیبووی:» کۆماری ئیسلامی چەندین ساڵە پشتیوانی حەماسەو پەیوەندییان پێکەوە هەیە، بەپێی راپۆرتەکانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەساڵی ٢٠٢٠ەوە ئێران هەموو ساڵێک تەکنۆلۆژیای سەربازی و زانستی سەربازییان پێدەگەیەنێت بۆ ئەوەی بتوانن مووشەک دروستبکەن «. بەڵگەش بۆ ئەوە رۆژنامەی خۆراسان كەیەکێکە لەڕۆژنامەکانی ناوخۆی ئێران ، مانگی ١٢ی ٢٠١٢ لەزمانی جەواد کەریمی قودوسی، یەکێک لەفەرماندە باڵاکانی سوپاو نوێنەری ئەوکاتی پەرلەمانی ئێران نووسیویەتی:» ٥٠ هەزار مووشەک و هەزاران مووشەکی دژە تانکمان ناردووە بۆ غەزە».