هاوڵاتی دوای ماوەیەکی کەم لەدەستبەکاربونی، ئەمڕۆ هەینی ڕیشی سوناک سەرۆک وەزیرانی بریتانیا لە پاریس چاوی بە ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فڕەنسا کەوت ئەم کۆبونەوەیەش یەکەمین کۆبونەوەی لوتکەی نێوان هەردو وڵاتە لەماوەی پێنج ساڵی رابردودا و بڕیارە تاوتوێی زیادکردنی پشتیوانی ئۆکرانیا بۆ ماوەی کورتخایەن و درێژخایەن و پرسی کۆچبەرانی تێدا بکرێت. ڕۆژێک پێشتر ڕیشی سوناک سەرۆک وەزیرانی بریتانیا رایگەیاندبو، بە پێویستیدەزانێت هاوبەشییەکی نزیک لە نێوان وڵاتەکەی و فڕەنسادا هەبێت، لە سەروبەندی بەشداریکردنی لەگەڵ ئیمانوێل ماکرۆن لە یەکەمین لوتکەی فڕەنسا و بریتانیا لە ساڵی 2018ەوە، ئەنجام نەدراوە. وتیشی: "لە کاتێکدا ڕوبەڕوی هەڕەشەی نوێ و بێ وێنە دەبینەوە، زۆر گرنگە بناغەکانی هاوپەیمانییەکەمان پتەوتر بکەین بۆئەوەی ئامادەبین بۆ بەرەنگاربونەوەی ئاستەنگەکانی داهاتو". هاوکات تێن داونینگ ستریت ئاشکرایکرد، ئامانجی سەردانەکەی ریشی سوناک بۆ فەرەنسا، بۆ فراونکردنەوەی پەیوەندی و هەماهەنگییەکانیانە لە بوارەکانی کۆچی نایاسایی لە رێگەی کەنداوی ئینگلیزەوە و جەنگی رووسیا و ئۆکرانیا بە تایبەتی و بەهێزکردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانیان بەگشتی. جێگەیباسە لە ساڵی 2022 زیاتر لە 45 هەزار کۆچبەر کەناڵی ئینگلیزییان بەرەو بریتانیا بەزاندوە، ئەمەش ژمارەیەکی پێوانەییە، سەرەڕای ئەنجامدانی ڕێککەوتنەکانی پاریس و لەندەن لەسەر ئەم پرسە. هەروەها کۆشکی ئێلیزێش لەلای خۆیەوە بڵاویکردەوە، سەردانەکەی سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا بۆ هەڵدانەوەی پەڕەیەکی نوێیە لە نێوان هەردوو وڵات دوای کشانەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا. بڕیاریشە کۆتایی مانگی ئادار پاشا چارلزی سێیەم سەردانی فەرەنسا بکات، ئەوەش دەبێتە یەکەم سەردانی بۆ دەرەوەی وڵات دوای ئەوەی تاجی پاشایەتی لەسەرنا.
.jpg)
هاوڵاتی موحممەد داود موزماڵ، پارێزگاری بەڵخ لە تەقینەوەیەکی خۆکوژیدا لەناو ئۆفیسی پارێزگاکەدا بەرەبەیانی ئەمڕۆ کوژرا. وتەبێژی بارەگای پۆلیسی تاڵیبان لە بەلخ هەواڵەکەی پشتڕاست کردەوە کە موحەممەد داود موزماڵ پارێزگاری تاڵیبان پارێزگای بەلخ بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە تەقینەوەیەکدا لە مەزار شەریف کوژراوە. هاوکات هەر لەو تەقینەوەیەدا بە گوتەی محەممەد ئاسێف ڤەزیری، لەم تەقینەوەیەدا دوو کەسی "مەدەنیش" گیانیان لەدەستداوە. محەممەد داود موزماڵ یەکێک بوو لە فەرماندە دیارەکانی تاڵیبان لە سەردەمی شەڕی ئەو گرووپە لەگەڵ حکومەتی پێشووی ئەفغانستان و هێزە نێودەوڵەتییەکانی ئەو وڵاتە، لەگەڵ ئەوەشدا لەسەرەتای دەستبەکاربوونی تاڵیبانەوە لە ئەفغانستان ئەمە یەکەم بەرپرسی تاڵیبانە بەوجۆرە بکوژرێت. لەبارەی ڕوداوەکەوە باس لەوە دەکرێت کە تەقینەوەکە لەناو بینای بەرپرسی پارێزگاکە ڕوویداوە و تا ئێستا هیچ گروپێک بەرپرسیارێتی تەقینەوەکەی ئەمڕۆی لە ئەستۆ نەگرتووە. موحەممەد داود موزماڵ، دوای ئەوەی تاڵیبان کۆنترۆڵی ئەفغانستانی کرد، پارێزگاری پارێزگای نەنگەرهار بوو کە سەرکردایەتی شەڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی داعش کرد و دوای ماوەیەک بە فەرمانی سەرۆکی تاڵیبان کرایە بریکاری وەزارەتی ناوخۆ، بەڵام پێنج مانگ لەمەوبەر بەرپرسیارێتیەکەی گۆڕا و بوو بە پارێزگاری بەلخ. هاوکات تاوەکو ئێستاش هیچ گروپ ولایەنێک کردە تیرۆریستیەکەی نەگرتۆتە ئەستۆ.
هاوڵاتی پرۆژەبڕیاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا لە ماوەی شەش مانگدا، بە زۆرینەی دەنگی ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا شەوی ڕابردوو رەتکرایەوە. شەوی رابردوو ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا کۆبوونەوە بۆ بڕیاردان لەسەر کشانەوە یاخود مانەوەی هێزەکانیان لە سووریا لە ماوەی شەش مانگدا پرۆژە بڕیارەکە بە 321 دەنگی نەخێر و 103 دەنگی بەڵێ رەتکرایەوە، ئەمەش بەو مانایەی نزیکەی 900 سەربازەکەی ئەمریکا تاوەکو کاتێکی نادیار لە سووریا دەمێننەوە. سەربازانی ئەمریکی بە زۆری لە باکوور و باکووری رۆژهەڵاتی سووریا مەشق و راوێژ بە شەڕڤانان دەدەن، لە هەمان کاتدا ئۆپەراسیۆنی راوەدوونانی چەکدارانی داعشیش دەکەن. پرۆژەکە لەلایەن مات گەیتزی کۆماری ئامادە کرابوو ٥٦ ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەران لە دیموکراتەکان و ٤٧ ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەران لە کۆمارییەکان بە بەڵێ دەنگیان بە پڕۆژەیاساکە دا. هاوکات مات گەییتز بە ئاماژەدان بەوەی کە لای ئەمریکییەکان بووەتە پرسیار کە چۆن چۆنی سووریا بووەتە گۆڕەپانی کێبڕکێی هێزە گەورەکان و دۆخی سووریا چەند ئاڵۆز بووە. ناوبراو ڕایگەیاند،کە رژێمی ئەسەد چۆن چۆنی گەلی سووریای بە ئامانج گرتووە و وڵاتانی کەنداویش پشتیوانییان لە ئۆپۆزسیۆن کردووە، ئاماژەی بەوە داوە کە ئێران هەر بەوەوە نەوەستاوە پشتیوانی لە رژێمی سووریا بکات، بەڵکو حزبوڵڵایشی هێناوەتە ناو گۆڕەپانەکە و سووریای داگیر کردووە. سەرنجیشی خستووەتە سەر ئەوەی کە بە هاتنی رووسیایش، رووسەکان هاتوونەتە رۆژهەڵاتی دەریای ناوەڕاست و ئەمەیش دۆخەکەی ئاڵۆزتر کردووە. ئەم دەمەقاڵی و گفتوگۆیەی ئەنجوومەنی نوێنەران لە کاتێکدایە، 4ی ئاداری ئەمساڵ مارک میلی، سەرۆکی سوپاسالارە هاوبەشەکانی ئەمریکا بە سەردانێکی چاوەڕوان نەکراو گەیشتە رۆژئاوای کوردستان بۆ لێکدانەوەی ئەوەی ئاخۆ تاچەند پێویستە هێزەکانیان لە سووریا بمێننەوە.
.jpg)
هاوڵاتی سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا ئورسولا ڤۆن دێر لیین ڕۆژی سێشەممە لە لێدوانێکیدا بۆ پەرلەمانی کەنەدا لە ئۆتاوا هۆشداری دا کە یەکێتی ئەوروپا هەرگیز ڕازی نابێت ڕووسیا هەڕەشە لە ئاسایشی بکات. ئۆرسولا ڤۆن دێر لاین لهمیانی وتارهكهیدا وتی "هەرگیز قبوڵ ناکەین هێزێکی سەربازی خاوەن خەونی ئیمپراتۆری تانکەکانی خۆی بنێرێتە دەرەوەی سنورە نێودەوڵەتییەکان، 27 وڵاتی یەکێتی ئەوروپا هەرگیز ئەم هەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشی ئەوروپا و بناغەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیمان قبوڵ ناکەن". سەرۆکی کۆمسیۆنی ئەوروپا گوتی: داوا لهكهنهدا دهكهین پشتیوانی سهربازی و ئابووری پێشكهش به ئۆكرانیا بكات. دهشڵێت: دهبێت رووسیا باجی تاوانی دهستدرێژی بۆ سهر ئۆكرانیا بدات. لە بەرامبەردا ترودۆ رایگەیاند، ئەو ئەرکەی کە هێزەکانی وڵاتەکەی لە پۆڵندا ئەنجامی دەدەن بۆ راهێنانی ئەندازیارانی سەربازی ئۆکرانیا کە بڕیاربو بەمزوانە کۆتایی پێبێت، تا مانگی 10ی ئەمساڵ درێژدەکرێتەوە. ئاماژەی بەوەشکرد، وڵاتەکەی راهێنەری پزیشکیش دەنێرێت بۆ راهێنان بە ئامێرە پزیشکییە سەربازییەکانی ئۆکرانیا. ڤۆن دێر لاین، لە مانگی نۆڤەمبەری رابردوودا، داوای کرد دادگایەکی تایبەت دروست بکرێت بۆ دادگاییکردنی سەرکردەکانی رووسیا بەهۆی "تاوانە گوماناوییەکانیان لە ئۆکرانیا".هاوکات دوای کەنەدا، ڤۆن دێر لیین سەردانی ئەمریکا دەکات، لەوێ رۆژی هەینی لە کۆشکی سپی چاوی بە جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا دەکەوێت.
هاوڵاتی ریشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا دوێنێ سێشەممە رایگەیاند، ئەو کۆچبەرانەی بە نایاسایی دەچنە بەریتانیاوە دەستگیریان دەکەن و دیپۆرتیان دەکەنەوە. ریشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا لە کاتی پێشکەشکردنی ڕێوشوێنی نوێ بۆ ڕێگریکردن لە کۆچبەران لە پەرلەمانی وڵاتەکەی رووی دەمی لە کۆچبەران کرد و گوتی، "ئەگەر تۆ بە نایاسایی بێیت بۆ ئێرە، ئەوا ناتوانیت بمێنیتەوە. دەستبەسەر دەکرێیت و دەگەڕێنرێیتەوە بۆ ئەو وڵاتەی لێوەی هاتوویت یان بۆ شوێنی پارێزراوی وەکو رواندا دەتنێرین. ئەم سیستمە بە کاریگەری کاری خۆی دەکات و هاتنی کۆچبەرانی نایاسایی کۆتایی پێدەهێنێت." تا دێت ژمارەی کۆچبەران بۆ بەریتانیا بەرز دەبێتەوە سەرەڕای ئەو ڕێوشوێنانەی دەگیرێتە بەر بە گوێرەی ئامارەکان تەنها لە 2022دا 45 هەزار کۆچبەر بە بەلەم پەڕیونەتەوە بەریتانیا، ئەوەش 60٪ زیاترە لە تەواوی ئەو کۆچبەرانەی لە 2021دا چوونەتە ئەو وڵاتە. تەنیا لە دوو مانگی یەکەمی ئەمساڵیشدا دوو هەزار و 950 کۆچبەر لە نۆکەندی ئینگلیزەوە چوونەتە بەریتانیا، واتە رۆژانە تێکڕا 50 کۆچبەر پەڕیونەتەوە. یاساکە رێگە بە وەزارەتی نێوخۆ دەدات کۆمەڵێک رێکار بەرامبەر کۆچبەران بگرێتەبەر. بۆ نموونە، ئەو کۆچبەرانەی لە رێگەی نۆکەندی ئینگلیزەوە دەچنە بەریتانیا رەوانەی وڵاتی خۆیان دەکرێنەوە یان دەنێردرێنە رواندا. هەر کەسێکیش دەربکرێت، مافی ئەوەی نییە جارێکی دیکە بگەڕێتەوە بەریتانیا. سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا ئەوەشی ڕونکردەوە کە ئەم ڕێوشوێنە نوێیانە جێبەجێدەکرێن بەرامبەر هەچ کۆچبەرێک کە لە 7/3/2023بە نایاسای دەچنە بەریتانیاوە. ئەم یاسا نوێیە ڕەخنەیەکی زۆری ڕێکخراوەکانی بەریتانیا و جیهانی بەدوای خۆیدا هێنا و بەشێکی رێکخراوەکانی بەریتانیا رەخنە لە حکومەتی وڵاتەکەیان دەگرن و دەڵێن، دەبێت رێگەیەکی باشتری یاسایی بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ پەناخوازان دابنرێت. هاوکات ئاژانسی پەنابەرانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان، UNHCR لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند کە "ئەگەر یاساکە بە تەواوی جێبەجێبکرێت دەبێتە هۆی نەهێشتن و قەدەغەکردنی داواکردنی مافی پەنابەری لەو وڵاتە تەنانەت بۆ ئەو کەسانەشی کە داواکانیان ڕەوایە و بارودۆخ ناچاریکردوون وڵاتەکانیان جێبهێڵن " . لە بەیاننامەکەدا هاتووە کە ئەمە دەبێتە پێشێلکاریەکی ئاشکرای پەیماننامەی پەنابەران و "دەبێتە هۆی لاوازکردنی نەریتێکی مرۆیی دوورودرێژ کە خەڵکی بەریتانیا بە ڕاستی شانازی پێوە دەکەن." هەروەها ئینڤەر سلێمان، سەرۆکی جێبەجێکاری ئەنجومەنی پەنابەرانی بەریتانیا لەم بارەیەوە گوتی،ئەم بڕیارە نابێتە هۆی ڕێگریکردن لە پەڕینەوەی پەنابەران بۆ سنورەکانمان بەڵکو دەبێتە هۆی ئەوەی ژمارەیەکی زۆر خەڵکی بێتاوان گیانیان لەدەستبدەن و وەک تاوانبار و تیرۆرست سەیربکرێن بێئەوەی هەلێکیان پێبدرێت بە شێوەیەکی دادپەروەرانە گوێ لە کەیسەکانیان بگیرێت. وتیشی: "ئەو خاڵە بنەڕەتییە پشتگوێ خراوە کە زۆربەی ئەو خەڵکەی بە بەلەمە بچووکەکان دێنە سنورە ئاوییەکانمان پیاو و ژن و منداڵن کە لە تیرۆر و خوێنڕشتن لە وڵاتانی ئەفغانستان و ئێران و سوریا دەرباز دەبن". بە گوێرەی ئامارەکانی حکومەتی بەریتانیا، 14.5٪ـی دانیشتووانی بەریتانیا بیانین. ژمارەی بیانییەکان 9.9 ملیۆن کەسن لە دانیشتووانە 68 ملیۆن کەسەکەی بەریتانیا. زۆرینەی ئەو 9.9 ملیۆن کەسەش، هیندستانی، پۆڵەندی و پاکستانین.
هاوڵاتی یەکێتی ئەوروپا ئەمڕۆ سێشەممە لە لیستێکی سزاکانیدا کە بڵاویکردۆتەوە هەریەک لە بەرپرسانی وەزارەتی خوێندنی باڵا و وەزارەتی پەروەردەی خستە لیستی سزاوە، ئەوەش وەک بەرەنگاریەک دژی سەرکوتکاریەکانی سەر ژنان. ئەمڕۆ یەکێتی ئەوروپا لەسەروبەندی ڕۆژی جیهانی ژناندا لیستێکی بڵاو کردەوە کە تێیدا ١٢٢ کەسایەتی وبەرپرس ودامەزراوەی خستۆتە لیستی سزاوە، لە لیستەکەدا نێدا محەمەد نەدیم بەرپرسی وەزارەتی خوێندنی باڵای تاڵیبان و محەمەد خالید حەنەفی بەرپرسی وەزارەتی پەروەردەی ناسراو بە قەدەغەکردنی حکومەتی تاڵیبان هەیە، کە هەریەکەیان بەهۆی پێشێلکارییە گەورەکانی مافی مرۆڤ، بەتایبەتی توندوتیژی سێکسی و ڕەگەزی خراونەتە لیستەکەوە. یەکێتیی ئەوروپا ڕایگەیاند کە ئەم کارەی ئەمڕۆ دووپاتکردنەوەیە لە پابەندبوونی خۆی بۆ بەرەوپێشبردن و پاراستنی مافەکانی مرۆڤ لە سەرانسەری جیهاندا. جۆزێڤ بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لەبارەی لیستی سزاکانەوە ڕایگەیاند، "بەبێ گوێدانە ئەوەی لە کوێ ڕوودەدات، ئێمە بەرەنگاریی هەموو جۆرە توندوتیژییەک دەبینەوە و لەناوی دەبەین کە لە دژی ژنان بێت". هاوکات لەگەڵ ئەوەشدا لە لیستی سزاکەی یەکێتی ئەوروپادا کە بڵاوکراوەتەوە، جگە لە بەرپرسانی تاڵیبان، هەریەک لە بەشی پۆلیسی مۆسکۆ و بەرپرسانی باڵای سوپای ڕووسیا و فەرماندە چەکدارەکانی باشووری سودان و جێگری وەزیری ناوخۆی میانمار لەنێو گەمارۆکاندان. سزاکان لەسەر کەسایەتی و دامەرزاوەکان کە لە لیستەکانی سزای یەکێتی ئەوروپادان خۆیان لە دەسبەسەرداگرتن وبلۆککردنی سەروەت و سامانی کەس و دامەزراوە سزادراوەکان لە یەکێتی ئەوروپادا دەبیننەوە، جگە لەوەش قەدەغەکردنی گەشتکردن بۆ یەکێتی ئەوروپا دەگرێتەوە هاوکات ناردنی پارە و هەر ئامرازێکی تری دارایی بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە یەکێتی ئەوروپا بۆ کەس و دامەزراوە سزادراوەکان قەدەغە دەکرێت.
.jpg)
هاوڵاتی ئەمڕۆ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان لەگەڵ لوێد ئۆستن، وەزیری بەرگری ئەمریکا کۆبوویەوە ولە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا لەبارەی کۆبوونەوەکەوە نێچیرڤان بارزانی ڕایگەیاند، سوپاسی وەزیری بەرگری ئەمریکا و وڵاتی ئەمریکا دەکەین لە هەوڵەکانیان بۆ پشتگیری بەردەوامی عێراق وهەرێمی کوردستان و هەروەها وتی کۆبوونەوەیەکی باشمان هەبوو، وتیشی ئێمە بەرژەوەندی و بەهای هاوبەش کۆماندەکاتەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، پاش کۆبوونەوەی هەریەک لە نێچیرڤان بارزانی و وەزیری بەرگری ئەمریکا، نێچیرڤان بارزانی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا باسی لە گرنگی پەیوەندیەکانی نێوان ئەمریکا و هەرێمی کوردستان کرد لە چوارچێوەی ستراتیژی عێراق و ئەمریکادا، هاوکات جەختیشی لەوەکردەوە کە هاتنی لوید ئۆستن پەیامێکی گرنگە بۆ دڵنیاکردنەوەی پشتگیری ئەمریکا لە هەرێمی کوردستان عێراق و هەرێمی کوردستان. لەدرێژەی لێدوانەکانیدا نێچیرڤان بارزانی لەمەڕ ناوەڕۆکی کۆبونەوەکەوە وتی، باسمان له پهيوهندييهكانى ههردوولا لهسهر بنهماى ڕێككهوتنى چوارچێوهى ستراتيژيى عێراق و ئهمهريكا كرد و جهختمان له پێويستيى بهردهوامي هاريكاريى هاوبهش و پشتگيريى ئهمهريكا و هاوپهيمانانی نێودهوڵهتى بۆ عێراق و ههرێمى كوردستان كردهوه بۆ بهرهنگاربوونهوهى تيرۆر، ههروهها باسمان له گرنگيى هاريكاريى پێشمهرگه و سوپاى عێراق كرد بۆ ڕووبهڕووبوونهوهى داعش. هاوکات سەرۆکی هەرێمی کوردستان، نێچیرڤان بارزانی وتی، جهختمان له گرنگيى بهردهواميى پشتيگريى ئهمهريكا و وڵاتانى دۆست له پرۆسهى چاكسازى له وهزارهتی پێشمەرگە و ڕێكخستنهوهى پێشمهرگه كردهوه دڵنياشمان كردهوه كه سوورين لهسهر ڕيكخستنهوهى پێشمهرگه و تهگهرهكانى بهردهمیان تێدهپهڕێنين وله ههوڵهكانمان بهردهوام دهبين بۆ يهكڕيزى و چارهسهركردنى كێشهكانی ناوخۆى ههرێمى كوردستان. هەروەها نێجیرڤان نێچیرڤان بارزانی لە بەشێکی دیکەی لێدوانەڕۆژنامەوانیەکەیدا لەگەڵ وەزیری بەرگری ئەمریکا وتی، هاوڕا بووين كه چارهسهركردنى كێشهكانى ههولێر ـ بهغدا، ئارامى و سهقامگيريى سياسى و ئهمنى و ئابوورى بۆ عێراق لهگهڵ خۆيدا دههێنێت و لهسهر گرنگيى پشتگيرى له حكوومهتى فيدراڵيى عێراق و كاركردنى پێكهوهى هاوبهشمان له ناوچهكه بۆ پاراستنى سهقامگيرى. دووپاتیشمان كردهوه كه ههرێمى كوردستان وهك ههميشه فاكتهرى ئارامى و سهقامگيرى دهبێت. هاوکات لوێد ئۆستن، وەزیری بەرگری ئەمریکاش لە کۆنگرە ڕۆژنامەوانیەکەدا ستایشی ڕۆڵی هەرێمی کودستانی کرد لە پاراستنی سەقامیگری و ئارامی ناوچەکە وجەنگی دژی داعش، لەگەڵ ئەوەشدا جەختی لەو یاداشتە لێکتێگیەشتنەش کردەوە کە ساڵی پار لەگەڵ وەزارەتی پێشمەرگە واژۆیان کردبوو و ئامادەیی بەردەوامی هاوکاریەکانیانی بۆ هێزەکانی پێشمەرگە دووپاتکردەوە. لەبەشێکی دیکەی قسەکانیدا، لوێد ئۆستن وتی، جێگای خۆیەتی جەخت لەوە بکەوە کە لەسەر بانگهێشتی حکومەتی عێراق هێزەکانمان لە عێراقدا دەمێننەوە لە جەنگی دژی داعش، هەروەها باسی لە خەباتی شان بەشانی هاوبەشی دەیان ساڵی نێوان هێزەکانی پێشمەرگە کرد لەگەڵ وەزارەتی بەرگری ئەمریکا و وتیشی ئەمەریكا و عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە هەنگاوی زۆر مەزنمان بۆ گەڕانەوەی سەروەریی عێراق ناوە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیدا بۆ تێكشكاندنی داعش، زیاتر لە پەنجا هەزار كیلۆمەتری دووجامان لە مۆتەكەی داعش ئازاد كردووە، هەروەها زیاتر لە چوار ملیۆن و پێنجسهد ههزارمان لە خەڵكی عێراق ڕزگار كردووە. لە کۆتای قسەکانیدا لوێد ئۆستن ئاماژەی بەوەدا کە داعش بەردەوامە لە هەڕەشە لە ژیان و گوزەرانی خەڵكی عێراق، بۆیە هاوبەشی و هاوكاریی بەردەوامی ئێمە زۆر گرنگە، هەروەها هەماهەنگیی هێزەكانی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ هێزەكانی ئاسایشی عێراقی پێویستە، بەتایبەتی لە لیوا هاوبەشەكاندا. هەروەها ڕاشیگەیاند بەداخەوە داعش تاكە هەڕەشەی سەر هەرێم نییە و وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا سەركۆنەی هێرشە بەردەوامەكانی ئێران دەكات كە لەودیوی سنوورەوە دەكرێن.
.jpg)
هاوڵاتی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان ڕۆژی چوارشەممە دەگاتە کیێڤ ولەگەڵ سەرۆکی ئۆکرانیا تاوتوێی درێژکردنەوەی ڕێکەوتننامەی دانەوێڵە دەکەنەوە لە ڕێگای دەریای ڕەشەوە. ستیفان دوجاریک، وتەبێژی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمڕۆ رایگەیاند، "سکرتێری گشتی تازە گەیشتووەتە پۆڵەندا لە ڕێگەیدا بۆ ئۆکرانیا"، ئاماژەی بەوەشکرد کە گۆتێرێس بەردەوامبوونی گرێبەستەکە لە هەموو لایەنەکانی و پرسە پەیوەندیدارەکانی دیکەدا تاوتوێ دەکات. ئەمەش لەکاتێکدایە کە بەهۆی داخرانی بەندەرەکانی ئۆکرانیا و ڕێگریکردن لە هەناردەکردنی هەندێک دانەوێڵەی ڕووسیا، نرخی خۆراک لە جیهاندا بەرزبووەوە و هەوڵەکانی هاوکاری مرۆیی لە سەرانسەری جیهان بەو هۆیەوە کەوتە مەترسییەکی تایبەت بەو پرسەوە. ئەم هەوڵانەش بۆ دریژکردنەوەی ڕێکەوتننامەی هەناردەی گەنم بۆ وڵاتانی جیهان لەمیانی کاریگەریەکانی ڕیکەوتننامەکە دێت کە بە وتەی نەتەوەیەکگرتوەکان ڕێکەوتننامەکە لە ساڵی ڕابردوودا هاوکاربووە لەکەمکردنەوەی قەیرانەکانی خۆراک لە جیهاندا. نوێنەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان و تورکیا لەماوەی ڕابردوودا کۆبوونەوە بۆ هەوڵدان بۆ ئەوەی هەناردەی دانەوێڵە بەردەوام بێت، هاوکات دەستپێشخەری بۆ ڕێکەوتننامەی دانەوێڵەی دەریای ڕەش لە مانگی تەمموزی ٢٠٢٢ واژۆ کرا لە هەوڵێکی بەپەلەدا بۆ ئازادکردنی نزیکەی ٢٠ ملیۆن تۆن دانەوێڵە کە لەو کاتەدا لە سایلۆ و کەشتی و دامەزراوەکانی دیکەی هەڵگرتندا گیریان خواردبوو لە نێوان لەشکرکێشی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکرانیا.
ناوەندێکی ئەمریکی ئاشکرای دەکات ئێران تەنها بۆ بەرزکردنەوەی بەهای تمەن بەڵێنی داوە پابەندی بڕیارەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی بێت. ناوەندی بەرگریی لە دیموکراسی (FDD) ئەمریکا رایگەیاند؛ کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ ئەوەی نەکەوێتە بەر سزا و سەرکۆنەکردنی زیاتری ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی، بەڵێنی هاوکاریی بەو ئاژانسە داوە بەڵام لە کرداردا ئەو وڵاتە هەنگاوی راستەقینە نانێت بۆ چاودێریی نێودەوڵەتیی بەرنامە ئەتۆمییەکەی. ناوەندەکە رونی کردوەتەوە کە ئامانجی سەرەکیی ئێران بۆ پێشوازیی لە رافایل گروسی، بەڕێوبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی، رێگریی بوە لە دابەزینی زیاتری بەهای تمەن چونکە رێککەوتنی ئەتۆمیی زیاترین کاریگەریی لەسەر ئەو دراوە هەیە. ئاماژە بەوە کراوە ئێران بە هەنگاوی ناڕاست دەیەوێت وا پیشان بدات کە هاوکاریی ئاژانس دەکات بەڵام لە راستیدا ئەو وڵاتە ساڵانێکە فێل لە ئاژانسەکە و جیهان دەکات. ناوەندی بەرگریی لە دیموکراسی داوای لە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا کردوە کە راستیی هەوڵەکانی ئێران بۆ بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئانشکرا بکات و ئاژانسی نێودەوڵەتیی ئەتۆمیی ناچار بکات دۆسیەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران رەوانەی ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان بکاتەوە بە مەبەستی سزادانی وڵاتەکە. بڵاوبونەوەی سەرنجەکانی (FDD) دوای ئەوە دێت کە دوێنێ دوشەممە بەهای یەک دۆلار دوای 13 رۆژ بۆ کەمتر لە 50 هەزار تمەن دابەزی چونکە بە وتەی بەرپرسانی ئێران ئامادەکاریی پێویستیان کردوە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستان ئەتۆمییەکان.
هاوڵاتی دەسەڵاتدارانی مەکسیک 343 کۆچبەر و پەنابەریان دۆزیوەتەوە، کە 103 کەسیان منداڵ و هەرزەکارن لەناو بارهەڵگرێکی چۆڵکراو لەسەر ڕێگەیەکی گشتی لە ماکسیک . پەیمانگای کۆچبەرانی نەتەوەیی (INM) وتی کە ڕۆژی دووشەممە ئەو بارگەڵگرە لە کەناری کەنداوی هەڵمی ویلایەتی ڤێراکرۆز دۆزرایەوە. وتیشی ئەو ڕێگایە زۆرجار لەلایەن قاچاخچییەکانەوە بەکاردێت بۆ هێنانی خەڵک لە باشوری ڕۆژهەڵاتی مەکسیکەوە بۆ سنووری ویلایەتە یەکگرتووەکان. بەرپرسانی مەکسیک ڕایانگەیاند، خەڵکەکە لە تەندروستییەکی باشدا بوون و ڕوون نییە کە بۆچی شۆفێرەکە هەڵاتووە هاوکات زۆربەی منداڵەکان خەڵکی گواتیمالا بوون ئەو کۆچبەرانەی کە دەگەنە ئەمریکا زۆرجار پارە بە قاچاخچییەکان دەدەن بۆ ئەوەی منداڵەکانیان دوای خۆیان بۆ بهێنن. پەیمانگای کۆچبەرانی نەتەوەیی وتی کە گەورەکان بە شێوەیەکی سەرەکی خەڵکی گواتیمالا، هۆندۆراس، ئێل سالڤادۆر و ئیکوادۆر بوون و منداڵەکان دەخرێنە ژێر چاودێری سیستەمی خزمەتگوزاری خێزانی ڤێراکرۆز . جێگەیباسە،لە ڕابردوودا خەڵک بە مردوویی لە ناو ئەو بارهەڵگرە بەجێهێڵدراوانەدا دۆزراونەتەوە.
هاوڵاتی جۆو بایدن، لە بۆنەیەکدا لە ویلایەتی ئالاباما باسی لە دەستکەوتەکانی خولی پێشووی سەرۆکایەتییەکەی کرد لە کۆشکیدا، لەوانە دەستنیشانکردنی یەکەم ژنی ڕەشپێست، کە ببێتە دادوەر لە دادگای باڵای ئەمریکا و چەندین دەستکەوتی تری سیاسیی و کۆمەڵایەتی. جۆو بایدن ویلایەتی ئالاباما لە یادی 58 ساڵەی "یەکشەممەی خوێناوی" کردووە کە ٥٨ ساڵ لەمەوبەر سەربازانی حکومەت هێرشیان کردە سەر خۆپیشاندەرانی ئاشتیخواز کە داوای مافی دەنگدانیان دەکرد لەوکاتەدا. ڕۆژی یەکشەممە لە بەردەم سەدان کەس لە پردی ئێدمۆند پێتۆس، سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند، پەیامی من بۆ ئێوە ئەمەیە، ئێمە گرنگیتان پێدەدەین، ئەمە کاتی هەڵبژاردنە و پێویستمان بە هەموان هەیە بەشداری بکەن. ئەمە لەکاتێکدایە ساڵی داهاتوو هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا بەرێوەدەچێت و لە ئێستاوە چەندین کەسایەتی دیاری سیاسیی و کۆمەڵایەتی لە ئەمریکا دەستیان بە ڕکابەرییەکانیان کردووە.
ئۆکرانیا رایگەیاند تەنها لە شەوێکدا لانیکەم 13 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران تێکشکێنراوە کە لە لایەن روسیاوە دژی وڵاتەکەیان بەکارهێنراوە. یوری ئیهنات، وتەبێژی هێزە ئاسمانییەکانی ئۆکرانیا بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاندوە؛ لە شەوی یەکشەممەدا 15 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران لە جۆری (شاهید131 و 136) لە لایەن سوپای روسیاوە و ئاڕاستەی ئۆکرانیا کراون. ئیهانت ئاماژەی بەوە کردوە؛ لە کۆی ئەو ئەو ژمارە لە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، 13 دانەیان لە رێگەی قەلغانی بەرگریی ئاسمانیی ئۆکرانیا تێکشکێنراون. بە وتەی ئیهانت، روسیا لە باکورەوە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران ناوچەکانی رۆژهەڵات و ناوەندی ئۆکرانیا دەکاتە ئامانج. بە پێی زانیارییەکانی ئیسرائیل تا ئێستا ئێران لانیکەم هەزار و 700 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی رادەستی روسیا کراون کە زۆربەیان لە جۆری (خۆکوژن) و توانای تەقینەوە و وێرانکاریی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە زۆر زیاد کراوە بە ئامانجی زیانی گەورە لە دژی ئۆکرانیا. ئۆکرانیا جەخت لەوە دەکاتەوە هاوکارییەکانی ئێران بۆ روسیا زیانی زۆری بە وڵاتەکەی گەیاندوە و داوای لە ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا کردوە رێگریی بەکەن لە گەیاندنی هاوکارییە سەربازییەکان و رەوانەکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و موشەکی ئێران بۆ روسیا.
هاوڵاتی رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ دوێنێ یەکشەممە هەواڵی ئەوەی بڵاوکردەوە کە وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا (پنتاگۆن)، پێیوایە چین کاری سیخوڕی بەو ئامێری بەرزکەرەوانە دەکات کە لە بەندەرەکانی ئەمریکادا بۆ گواستنەوەی بار، بەکاردەهێندرێن. ئەو ڕۆژنامەیە بڵاویکردۆتەوە کە بەشێک لە بەرپرسانی ئاسایشی نەتەوەی و پنتاگۆن، ئەو بەرزکەرەوانە بە "ئەسپەکەی تەڕوادە" وەسف دەکەن و پێیانوایە کە هەستەوەری تایبەت لەو بەرزکەرەوانە بەستراون کە دەتوانن چاودێری بارەکان بکەن و شوێنی گەیشتنیان بخەمڵێنن. ئەمەش دوای ئەوەهات وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا لە چواری شوباتدا و بە فەرمانی جۆ بایدن، باڵۆنێکی بەرزەفڕی چینی خستەخوارەوە کە گومان دەکرا باڵۆنێکی تایبەت بە کاری سیخوڕی بێت، هەروەها بەهۆی نیگەرانییەکانی ئەمریکا لە ئاسایشی نەتەوەیی لە ئامێرە ئەلیکترۆنییەکانی سەرجەم دامەزراوەکانی دەوڵەتدا، بەکارهێنانی تۆڕی کۆمەڵایەتیی تیک تۆک قەدەغە کرا کە دروستکراوی وڵاتی چینە. لە هەواڵەکەدا وەڵامی بەرپرسێکی باڵیۆزخانەی چین لە واشنتۆن، بۆ ئەو بابەتە خراوەتەڕوو کە باسی لەوە کردبوو نیگەرانییەکانی واشنتۆن لە بەرزکەرەوەکانی چین لە ئەمریکا، هەوڵێکی "شێتانە"یە بۆ رێگریکردن لە هەماهەنگی بازرگانیی و ئابووریی نێوان هەردوو وڵات، ئەمەش زیان بە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا دەگەیەنێت. هەروەها ئەوەش خراوەتەڕوو کە کۆمپانیای "ZPMC"ی چینی کە گەورەترین کۆمپانیای تایبەت بە بەرزکەرەوەیە لەسەر ئاستی جیهان و ماوەی ٢٠ ساڵە لە ئەمریکا چالاکی هەیە، لەگەڵ کۆمپانیای "Microsoft Corp" کار دەکات. لە هەواڵەکەدا ئەوەش ئاشکرا کراوە کە بەرپرسانی کۆمپانیاکە هیچ روونکردنەوەیەکیان دەربارەی ئەو دەنگۆیانە نەخستووەتەڕوو، بەرپرسانی ئەمریکاش هیچ بەرزکەرەوەیەکیان نەدۆزیوەتەوە کە بۆ کاری هەواڵگری بەکارهێندرابێت. بەڵام وۆڵ ستریت جۆرناڵ، بانگەشەی ئەوە دەکات ساڵی ٢٠٢١ لە بەندەری بالتیمۆر لە میانەی پشکنینی کەشتییەک کە ئامێرە بەرزکەرەوەکانی کۆمپانیای "ZPMC"ی دەگواستەوە، هەندێک کەلوپەلی تایبەت بە کاری هەواڵگری دۆزراونەتەوە.
هاوڵاتی لە هێرشێکی خۆکوژیدا ئەمڕۆ دوشەممە بۆسەر ئۆتۆمبێلێکی پۆلیس لە هەرێمی بەلوچستان باشووری رۆژئاوای پاکستان، نۆ پۆلیس کوژران و ١١ی دیکەش برینداربوون. عەبدولحەی عامر، بەرپرسی پۆلیس لە شاری کاچیی باشووری رۆژئاوای پاکستان بە ئاژانسی فرانس پرێسی گوت، "خۆکوژەکە ماتۆڕێکی لێدەخوڕی و لە پشتەوە خۆی بە ئۆتۆمبێلێکدا کێشاوە" کە پۆلیسی دەگواستەوە وتیشی ،رووداوەکە لە شارۆچکەی داداری سەر بە پارێزگای بەلوچستان روویداوە، کە 120 کیلۆمەتر لە باشووری رۆژهەڵاتی پارێزگای بەلوچستانی وڵاتەکەوە دوورە. هەرچەندە تائێستا هیچ کەسێک بەرپرسیارێتیی خۆی لە تەقینەوە خۆکوژییەکە رانەگەیاندووە، شەهباز شەریف، سەرۆکوەزیرانی پاکستان لە راگەیێندراوێکدا گوتی، "تیرۆری بەلوچستان بەشێکە لە ئەجێندایەکی شەڕانگێزانە بۆ تێکدانی سەقامگیریی وڵات." هاوکات مانگی رابردوو لە ئەنجامی هێرشێکدا بۆ سەر کۆمەڵگەیەکی پۆلیس لە کاراچی، پێنج پۆلیس کوژران. ئەوەش چەند هەفتەیەک دوای تەقینەوەی مزگەوتێک لە شاری پیشاوەر هات، کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی سەروو 80 پۆلیس.
هاوڵاتی بەپێی لێکۆڵینەوەیەک کە ڕۆژنامەیەکی ئیسپانی بە ناوی ئێل پایس لە ڕۆژی دووشەممەدا بڵاوی کردەوە، دەسەڵاتدارانی یۆنان بەلایەنی کەمەوە 2.2 ملیۆن یۆرۆ (2.3 ملیۆن دۆلار) یان دزیوە لەو کۆچبەر و پەنابەرانەی کە لە ماوەی شەش ساڵی ڕابردوودا دەستگیرکراون لەسەر سنورەکانی ئەو وڵاتە. بە سەیرکردنی داتاکانی ڕێکخراوە ناحکومییەکان و دامەزراوەکانی پەیوەندیدار بە کۆچبەران لە پارێزگای ئیڤرۆس و پارێزەران و سەرچاوەکانی دیکە ، ئێل پایس ڕایگەیاند کە دەکرێت ژمارەی راستەقینەی پارەی دزراوەکان "بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزتر بێت" بەهۆی ئەوەی زۆرێک لەو هاوڵاتییانەی دیپۆرتکراونەتەوەو ئەو پارانەی لە پەنابەرەکانی وەردەگرن لەلایەن ڕێکخراوە ناوخۆییەکانەوە تۆمار نەکراوە. ئەو ڕۆژنامەیە دەشڵێت تەنها پارە نییە کە لە پەنابەران وەردەگیرێت بەڵکو مۆبایل و کەلوپەلی بەنرخی وەک خشڵ و زێڕ وەردەگیرێت . لە ڕاپۆرتەکەی ئێل پایس دا ئەوەشهاتووە کە ئەم جۆرە دزییە لە ساڵی ٢٠١٧ نەبووە نا ئاسایی بووە بەڵام تا ساڵی ٢٠٢٢ بە پێی کات بە شێوەیەکی سیستەماتیکی زیادی کردووە هاوکات بگوێرەی ئەو زانیارییانەی لە کۆمسیۆنی نەتەوەیی مافی مرۆڤی یۆنانی دەستی کەوتووە 93٪ ی ئەو کۆچبەرانەی لە وێ دەستگیرکراون تووشی فشار بوون هەروەها لە ساڵی 2022دا کەلوپەل و پارەیان دزراوە لە هەمان کاتدا 88٪ یان وتویانە کە ئەشکەنجە دراون. لەم بارەیەوە هۆپ پارکەر لە تۆڕی چاودێری توندوتیژی سنوورەکان بە ئێل پایس گووتوە" هەندێک جار بەرپرسانی سەر سنورەکە مۆبایلەکان دەشکێنن یان هەڵیدەگگرن بەڵام بە دڵنیاییەوە هەچ پارەیەک بگرن بە پەنابەرەکان هەڵیدەگرن هەروەها ئەگەر بۆیان دەرکەوت کە کەسێک پارەکەی خۆی شاردۆتەوە، ئەوا لێیاندەدەن وەک سزا". بە گوێرەی لێکۆڵینەوەکەی ئێل پایس لە کاتی گرتنی کۆچبەران یان پەنابەراندا پێش ئەوەی هەلی ئەوەیان پێبدرێت کە داوای مافی پەنابەری بکەن دەیانبەنە بنکەی پۆلیس و عەمبارەکان یان سەربازگەی سەربازی کە لەوی دزییان لێ دەکرێت و بە تووندی مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت پاشان دەیاننێرنەوە بۆ تورکیا. هاوکات ئیڤا کۆسێ لە هیومان ڕایتس وۆچ بە ئێل پایس ی وت کاتێک ئامێرەکانی پەیوەندیکردن لە پەنابەرەکان دەسەنن هیچ شتێکیان پێنابێت وەک بڵگە بەکاری بهینن کە دزییان لێکراوە و پارەکانیان لێدەسەنن و ڕوتیاندەکەنەوە ئەوە بەشێکە لە ستراتیجێک بۆ ئەوەی ڕێگەیان لێبگرن لە هەوڵدان بۆ گەڕانەوە بۆ یۆنان.
