ساڵح موسلیم: ئەحمەد شەرع سەری لێ شێواوە

هاوڵاتی  قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم لەگەڵ وه‌زیرى ده‌وڵه‌تى بریتانیا بۆ کاروبارى ئاسایش کۆبوەوە و تێیدا چەند پرسێکیان تاوتوێ کرد و قوباد تاڵەبانی داوای کرد کۆمپانیاکانی بەریتانیا بێنە هەرێمی کوردستان بۆ کەمکردنەوەی کۆچی نایاسایی هاوڵاتیانی هەرێم بۆ وڵاتەکە نوسینگەی قوباد تاڵەبانی بڵاویکردەوە، تۆم توگێندهات، وه‌زیرى ده‌وڵه‌تى بەریتانیا بۆ کاروبارى ئاسایش لەگەڵ قوباد تالەبانی کۆبووەتەوە و باسی یەکڕیزی ناو ماڵی کورد، کێشەکانی هەرێم و بەغدا، هەروەها کیشەکانی ناو وەزارەتی پێشەرگەیان کردووە.  یەکێکی تر لەو تەوەورانەی باسکراوە چۆنییەتی بەرەنگاربونەوەی کۆچی نایاسایی بووە و شاندەکەی بەریتانیا داوایکردووە، "حکومەتی هەرێم زیاتر هاوکاربێت بۆ بنەبڕکردنی تاوانی رێکخراو و بەرەنگاربونەوەی باندەکانی مادەی هۆشبەر و نەهێشتنی کۆچی نایاسایی". قوباد تاڵەبانی بۆ چارەسەری کۆچی نایاسایی بە شاندەی بەریتانیای وتووە، "ئەم بابەتە پێویستی بە هەماهەنگی و پێکەوەکارکردنی زیاتر هەیە، یەکێک لە چارەسەرەکان بۆ کەمکردنەوەی کۆچی نایاسایی ئەوەیە کە بەریتانیا و وڵاتانی رۆژئاوا زیاتر هانی کۆمپانیا و وەبەرهێنەرەکانیان بدەن بێنە هەرێمی کوردستان و هەروەها زیاتر هاوکار و بەشداربن لە گەشەپێدانی ئابوری هەرێم."

هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێشوازی لە وەزیری بەریتانیا بۆ کاروباری ئاسایش و شاندێکی یاوەری کرد و رایگەیاند، هه‌رێمى كوردستان پابه‌ندى ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنه‌ و شه‌رعيه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ دێت. به‌يانيى ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 23ـی ئابی 2023،‌ نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان پێشوازى له‌ تۆم توگێندهات، وه‌زيرى ده‌وڵه‌تى به‌ريتانيا بۆ كاروبارى ئاسايش و شاندێكى ياوه‌رى كرد. لە کۆبوونەوەکەدا، وەکو ئەوەی لە راگەیەندراوێکی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستاندا هاتووە، "دوايين پێشهاته‌كانى شه‌ڕى دژى تيرۆر و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى و مه‌ترسييه‌كانى داعش، هه‌ڵبژاردنه‌كان و دۆخى ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان، په‌يوه‌ندييه‌كانى هه‌ولێر و به‌غدا، كۆچى ناياسايى بۆ به‌ريتانيا و ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى مادده‌ هۆشبه‌ره‌كان، تاوتوێ كران". هاوکات لەبارەی کۆچی نایاساییەوە، لە کۆبوونەوەکەدا باس لە "ياداشتێكى لێكگه‌يشتن كرا كه‌ له‌نێوان حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و حكومه‌تى به‌ريتانيادا واژۆ ده‌كرێت." لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا لەبارەی دۆخی هەرێمی کوردستان و ئەنجامدانی هەڵبژاردن گفتوگۆ کرا. وەکو لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، "هه‌ردوولا هاوڕا بوون له‌سه‌ر گرنگى و پێويستيى پته‌وكردنى هاوهه‌ڵوێستى و يه‌كڕيزيى ناوخۆیى و ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردن." لەبارەی هەڵبژاردنەوە، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان "دووپاتیكرده‌وه‌ كه‌ هه‌رێمى كوردستان پابه‌ندى ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنه‌ و شه‌رعيه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ دێت."  

شەنای فاتیح بەرزکردنەوەی نرخی کارەبای نیشتمانی لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە هەرایەکی گەورەی لەنێو خەڵکی هەرێمی کوردستان ناوەتەوە، رۆژ لەدوای رۆژ نارەزایەتییەکان زیاتر دەبن و حکومەتیش هیچ وەڵامێکی بۆ خەڵک نییە. ئەو خەونەی کە هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان ماوەی سێ دەیەیە هەیانەو بەئاواتەوەن ٢٤ کاتژمیر کارەبایان پێبدرێت، ئێستا لێی رادەکەن. سیستەمی پریپەید کە سیستەمێکی نوێیەو سەرەتا بۆ سیتییەکان داندراوە، وەک تاقیکردنەوەیەک بۆ پیدانی کارەبا تا بکرێت بە ٢٤ کاتژمێری، بەڵام کێشەکە کاتێک دروست دەبێت کە بەچەند پێوەرێک نرخی ئەم جۆرە کارەبایە زیادکراوە. دارا عەبدوڵا، نوێنەری سیتییەکانی هەولێر لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت، «ئەم سیستەمی پریپێدە 24 کاتژمێریە نرخەکەی زۆر گرانەو هاووڵاتی پێینادرێت، کێشەکە ئەوەیە سیتیەکانیان بەهای کۆست داناوە». پێوەری های کۆست یەکێک لەو پێوارانەی حکومەتی هەرێم دیاریکردووە بۆ سیتییەکان و مەەبست لێی شوێنە دەوڵەمەندنشینەکانە. دارا عەبدوڵا لەسەر ئەم پێوەرە دەڵێت، «های کۆست هیچ بنەمایەکی نیە خۆیان بەپێوەری خۆیان ئەمەیان کردووە نەک بێن لێکۆڵینەوە بکەن، مەرج نیە ئەوەی لەسیتیا بژی دەوڵەمەند بێت و ژیانی های کوالێتی بێت، نەخێر خەڵکی فەرمانبەری تێدایە کە شوقەی کڕیوە یان خانووی کڕیوە بەقیستی ساڵانە و مانگانە ئێستا قیستی لەسەرە دەبێت بیداتەوە». لەماوەی رابردوودا دانیشتوانانی سیتییەکانی هەولێرو سلێمانی بەهۆی بەرزکردنەوەی نرخی کارەبای نیشتیمانی ناڕەزایەتییان ئەنجامداو داوای کەمکردنەوەی نرخەکەیان کرد، بەڵام لەلایەن حکومەتەوە هیچ وەڵامێکیان نەدراوەتەوە. سیستەمە کۆنەکە پێشتر بۆ کارەبای نیشتیمانی یەک کیلۆوات نرخەکەی ١٨ دیناربوو، ئێستا حکومەت کردوویەتی بەسیستەمی پریپەیدی ٢٤ کاتژمێری کە بۆ هەولێربە ١٧٥ دینارو  بۆ سلێمانی ١٥٦دینارە. پیشتر بەسیتسەمە کۆنەکە  ماڵێکی ئاسایی بەهەردوو کارەبای نیشتمانی و مۆلیدە ٨٠ هەزار دیناری خەرجی بوو بەڵام ئێستا نزیکەی ٢٥٠ هەزار مانگانە خەرجی کارەبایە. لەماوەی رابردوودا گردبوونەوەکانی خەڵکی ناڕازی ئەنجامی نەبووە و  بەپێی قسەی دارا عەبدوڵا وەزیری کارەبا تەنها پێی وتوون، «ئەمە تێست لەسەر سیتیەکان دەکرێت گەر زانیمان کێشەی بۆ دروست دەبێت بەنرخەکەیدا دەچینەوە». لەسلێمانیس دۆخەکە بەهەمانشێوەیە و نرخ زیادکردن سەرەتا لە سیتییەکاندایە و هاووڵاتیانی ئەو سیتیانە دەڵێن مانگانە بەبێ هەڵکردنی ئامارە قورسەکان نزیکەی ٢٠٠ هەزار دینار خەرجیانە. ئازاد عەلی، نوێنەری سیتییەکانی سلێمانی لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت، «ئەم حاڵەتە بۆ خەڵک بارگرانییە چونکە ئەگەر بێت و هاووڵاتی بەلایەنی کەمەوەو کەمترین کارەبا سەرف بکەیت ٩٠٠ کیلۆوات کارەبا سەرفدەکرێت، ٩٠٠ لێکدانی١٥٦ دەکاتە ١٥٠ هەزار دینار، بەبێ بەکارهێنانی بۆیلەرو سپلیت و غەسالە، کە ئەمە بۆ سیتییەکان نییەو بۆ دەرەوەی سیتییەکانیشەو سبەی و دوو سبەی لەوێش جێبەجێدەکرێت». سیستەمی پریپەید بەجۆرێکە کە لەپێشدا پیویستە پارەکە بدەیت بەپێچەوانەی پێشوو کە کارەبات سەرف دەکردو دواتر پارەی کارەبات دەدا. ئێستا لەڕێگەی کڕینی یەکەوە پارەی کارەبا دەدەیت کە لەڕێگەی مۆبایلەوە ئەنجامدەدرێت، ئەمەش تا زیاتر کارەبا سەرف بکەیت دەبێت یەکەی زیاتر بکڕیت. کێشەیەکی سیستەمە نوێیەکە ئەوەیە کە کارەبای هاووڵاتیان بەگشتی کەمدەکرێتەوە تا کارەبای ٢٤ کاتژمیری سیتییەکان دابین بکرێت. «ئەو کارەبا ٢٤ کاتژمێریەی دەدرێتە ئێمە لەکارەبای نیشتیمانی هاووڵاتیانی دەرەوەی سیتییەکان دەدرێتە ئێمە، واتە کارەبای نیشتیمانی ئەوان دەفرۆشنە ئێـمە و زیاتر مۆلیدە بۆ ئەوان ئیشپێدەکەن و پارەی زیاتری مۆلیدە بۆ ئەوان دێتەوە،» ئازاد عەلی وای وت. رۆژنامەی هاوڵاتی لەسەر ئەم پرسە پەیوەندی بەبەرپرسانی وەزارەتی کارەباوە کرد بەڵام وەڵامی پەیوەندییەکانیان نەدایەوە. لەچەندڕۆژی رابردوودا ئەنجومەنی پارێزگای سلێـمانی لەبارەی کارەبای کۆمەڵگەکانی نیشتەجێبوون یاداشتێکیان ئاڕاستەی ئەنجومەنی پارێزگاکان کردو سکاڵای یاساییان لە دادگا تۆمارکردووەو راشیانگەیاند کە لەهەوڵدان بۆ پێکهێنانی لیژنەیەک لەگەڵ قایمقامییەت و لیژنەکانی دیکە تاکو دەنگی نیشتەجێبووانی سیتییەکان بەحکومەت بگەیەنین. نوێنەرانی سیتییەکانی هەولێرو سلێمانی باس لەوە دەکەن ئەم سیستەمە کارێکی باشە هەم بۆ پاراستنی ژینگە و هەم بۆ نەهێشتنی مۆلیدەکان و هەبوونی کارەبای ٢٤ کاتژمێری، کارکردنی سیستەمکە بەم جۆرە ئێستا رەتدەکەنەوەو «کۆڵنادەن» هەتا  سیتەمەکە چالکسازی تێدا نەکرێت و نرخەکان کەمنەکرێنەوە کە تاکۆتایی ئەم مانگە مۆڵەتیان داوەتە حکومەت.

نیگار عومەر لەچەند رۆژی داهاتوودا حکومەتی عێراق دەستدەکات بەدەرهێنانی نەوت لەناوچە جێناکۆکەکان و هیچ پرسێکی بەهەرێمی کوردستان نەکردووە و لایەنی پەیەندیداریش لەسەر بابەتەکە بێگایی خۆیان دەربڕی و دەڵێن، «هیچیان پێ رانەگەیەندراوە و زانیارییان نییە». باسم محەمەد، بریکاری وەزیری نەوت بۆ دەرهێنانی نەوت و گاز، لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، وەزارەت کار بۆ بەهێزکردنی یەدەگی سامانی نەوت و گاز دەکات، بۆ ئەم مەبەستەش لەچەندڕۆژی داهاتوودا چەند بیرە نەوتێک لەقەزای کفری لێدەدرێت. لایەنی ئیداری قەزای کفری بێئاگایە لەبابەتەکە و حکومەتی عێراق قەزای کفری وەک قەزایەکی دیالە ناودەبات، ئەگەرچی ئەو ناحیەی کەکاری دەرهێنانی نەوتی تێدا دەکرێت لەئێستادا لەڕووی ئیدارییەوە سەر بەقەزای خانەقینە، بەڵام حکومەتی عێراق ناحیەی قەرەتەپە وەک ناحیەیەکی سەر بەقەزای کفری ناودەبات. بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، ئەو پێنج گوندەی کەکاری  دەرهێنانی نەوتی تێدادەکرێت  دوو لەو گوندانە کوردنشینن. وەسفی عەلوان بەڕێوەبەری ناحیەی قەرەتەپە بۆ هاوڵاتی وتی،» لەچەندڕۆژی داهاتوودا کارەکانی لێدانی چەند بیرە نەوتێک لە ناحیەی قەرەتەپە دەستپێدەکات و کارەکانی دەرهێنانی نەوت دراون بەکۆمپانیایەکی ئیماراتی، لەپێنج گوندی ناحیەکە کارەکان دەستپێدەکات ئەوانیش ئەبوعەلەک، گڵابات، چاڵەوخاڵد،حوزەیفە، شۆکە، لەم پێنج گوندە دوو گوندیان کوردنشین». جگە لەو گوندانە، ناحیەی قەرەتەپە چەند گوندێکی تری تیدایە کەحکومەتی عێراقی پلانی هەیە نەوتی تێدا دەربهێنێت. عەلوان لەسەر پلانەکانی حکومەتی عێراقی بۆ دەرهێنانی نەوت وتی، « ناحیەی قەرەتە و جەبارەو کۆکز سەر بەقەزای کفرین و بەشێکن لەدیالە هەربۆیە باس لەوە کراوە کەبیرەکان لەقەزای کفری دەبن و جگە لەو گوندانە چەند گوندێکی دیکەش لەسنوری ناحیەی قەرەتەپە نەوتی تێدایەو حکومەتی عێراق پلانی دەبێت بۆ ئەوەی کاری دەرهێنانی نەوتی تێدابکات وەک نارین و چەند شوێنکی دیکە». بەپێی قسەی بەڕێوەبەری ناحیەی قەرەتەپە لیدانی بیرە نەوتییەکان سوود بەهاووڵاتیانی ناوچەکە دەگەیەنێت و هەلی کار زیاد دەکات. «سنورەکەمان دەوڵەمەندە بەسامانی سروشتی وەک نەوت وگا و هەمو کارئاسانیەک دەکەین بۆ ئەوەی کاری دەرهێنانی تێدابکرێت سودی بۆ ناوچەکە هەبێت کەهەلی کاری زیاتر دەخاتە سنورەکەوە، لەم رۆژانەدا کار بۆ ئەوە دەکەین ئەو زەویانەی کە هی هاووڵاتیانی سنورەکە بن قەرەبویان دەکەینەوە بۆ ئەوەی هیچ گرفتێک دروستنەبێت بۆ کارەکان،» عەلوان وای وت. هەرچەندە بەرپرسانی هەرێم دەڵێن ئاگایان لە بابەتەکە نییە، بەڵام پارێزگاری دیالە باس لەوە دەکات لەپەیوەندیدا دەبن لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری هەرێم و بەرنامەیان هەیە گفتوگۆیان لەگەڵ بکەن. موسەنا تەمیمی پارێزگاری دیالە  بۆ هاوڵاتی وتی،» بەڵێ ئەو سنورە ناوچەی جێناکۆکەو ئێمە لە پەیوەندیدا دەبین لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری هەرێم و سەرپەشتیاری ئیدارەی گەرمیان بۆ ئەوەی رێکارەکانی دیکە کەماوەتەوە بۆ ئێمە پێکەوە تەواوی بکەین، ئەگەرچی بڕیاری دەرهێنان و لێدانی بیرەکان کارەکانی تەواو بووە لەلای وەزارەتی نەوت و سامانە سروشتیەکان، بەڵام کارە ئیداریەکانی لەلای ئێمە دەبێت و ئێمە لەبەرنامەماندایە کە لەسەر ئەم بابەتە دانشین لەگەڵ لایەنی پەیوەندیداری هەرێم و ئیدارەی گەرمیان». پارێزگاری دیالە دەشڵێت، « کفری سەر بەدیالەیە ئەگەر چی لەڕووی بەڕێوەبردنەوە لەلایەن هەرێمەوە بەڕێوە دەبرێت، لەچەند شوێنێکی دیکەی پارێزگاکەدا لە کۆنەوە نەوت بوونی هەیە بەڵام کار بۆ دەرهێنانی نەکراوە لەئێستاشدا  بەهیواین دەرهێانی نەوت لەو سنورەش خێرێکی باشی هەبێت بۆ هەموو سنورەکە چونکە سنورەکە بەگشتی پێویستی بەکارکردنی باشترو هەلی کار بۆ گەنجەکان هەیەو لەڕێژەی دەرهێانی نەوتیشدا وەک تەواوی ئەو پارێزگایانەی کە نەوتی تێدایە بەشێکی بۆ پارێزگاکە سەرف دەکرێت و پشکی خۆی دەبێت». سەبارەت بەم بابەتە هاووڵاتی پەیوەندی کرد بە د.عزەت سابیر، بریکاری وەزارەتی نەوتی عێراق لەپشکی هەرێم و هەروەها قایمقامی کفریەوە ، بەڵام هەردوو لایەنی پەیوەندیداری هەرێمی کوردستان بێئاگایی خۆیان دەربڕی کەهیچ زانیاریەکیان لەسەر ئەم بابەتە نیەو کەس هیچی پێ رانەگەیاندون. سەرۆکی دەستەی گشتیی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم لەسەر پرسەکە دەڵێت، هەر کارێکی دەرهێنانی نەوت بکرێت لەکفری دەبێت لەگەڵ هەرێمدا هەماهەنگی بکرێت، چونکە لەڕووی ئیدارییەوە قەزاکە ناوچەیەکی کێشەلەسەر نییە سەر بەهەرێمە. فەهمی بورهان سەرۆکی دەستەی گشتیی ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بۆ هاوڵاتی وتی،» کفری ناوچەی کێشەلەسەر نیە و لەڕووی ئیدارەیەوە سەر بەهەرێمەو قەزایەکە سەر بەئیدارەی گەرمیان و بۆ ئەو ناحیانەی کە لەکفریەوە نزیکن و ناوچەی جێناکۆنن بیرە نەوتی تێدا هەڵدەکەنرێت، پێویستە لەگەڵ هەرێمدا کۆبوونەوەو تەنسیق بکرێت لەنێوان هەردوولادا بۆئەوەی کێشەکان گەورە نەبێت «. فەهمی بورهان دەشڵێت، «هەرچەندە لەسەر ئەم بابەتە ئاگادارنیم، بەڵام دەبێت لەگەڵ  ئیدارەی گەرمیاندا هەماهەنگی هەبێت و پێکەوە کارەکانی دیکەی ئەنجامبدەن چونکە ئەو سنورە ناوچەی جێناکۆکەو بەشێکی زۆری گوندەکانی کوردنشینن و ئەگەرچی لەئێستادا بەدەست کوردەوە نین لەڕووی بەڕێوەبردنەوە».­­

هاوڵاتی دوای نزیکەی هەفتەیەک لەکۆتایی هاتنی حوکمی سزادانی ، ئەمرۆ جارێکی تر بریادرا گۆهدار زێباری بۆ جاری سێ یەم دادگایی بکرێتەوە. زێدان برای گۆهدار زێباری بە هاوڵاتی وت"ئەمرۆ جارێکی تر بریاردرا گۆهدار زێباری دادگایی بکرێتەوە، ئەمە دەبێتە سێیەمجار، بەداخەوە هەرجارە لەسەر چەند تۆمەتێکی بێ بنەما و ناڕاست براکەم دادگایی دەکرێت بەڵام لە کۆتاییا دەنگی ڕاست و حەق سەردەکەوێت". وتیشی،" تائێستا کاتی دادگایکردنەکەی دیاری نەکراوەو چاوەڕوانی بڕیاری دادگاین." هاوکات زێدانی برای گوهدار سەبارەت بە باری تەندروستی براکەی بە هاوڵاتی وت لە رۆژی چوار شەممەی رابردووەوە گوھدار زێباری دەستیبە مانگرتن کردوە، لەئێستاشدا رەوشی تەندروستی زۆر خراپە، چونکە ئامادە نەبووە مانگرتنەکەی بشکێنێت. وتیشی، وەک گوشارێک بۆ شکاندنی مانگرتنەکەی، ئاسایش گوھدار زێباری خستوەتە ژوری تاکەکەسی و بەو شێوەیە سزای دەدات.

هاوڵاتی  وەزارەتی کارەبای ھەرێم بڵاویکردەوە، نرخی کارەبا لە گەڕەکەکان ئاساییە و سیستمی پریپەید تایبەتە بە چەند پڕۆژەیەکی وەبەرھێنان و کارەباکەیان بە نرخی تایبەتی خۆیان بەردەوام دەبێت. عەلی ئیسماعیل، ئەندامی لیژنەی باڵای پێوەری زیرەک لە وەزارەتی کارەبا ڕایگەیاند، لە هەرێمی کوردستان کارەبای 55 هەزار بەشداربوو کراونەتە پریپەید، کە 40 هەزاریان هاوبەشی بەرزەنرخن (های کۆست)، پێنج هەزاریان هاوبەشی نزمەنرخن (لۆوکۆست)، 10 هەزاریشیان هاوبەشی بازرگانیین. دەشڵێت،" ئەم سیستەمە تەنیا لە 19 (سیتیی) شاری هەولێر، بارقورسیی کارەبای لە 34 مێگاواتەوە بۆ 27 مێگاوات دابەزاندووە، لە 25 هەزار بەشداربوو، حەوت هەزار سەرپێچی کارەبا بنبڕ کراون. بە هۆی کارەبای 24 کاتژمێری پریپەیدەوە، لە تەواوی هەرێمی کوردستان 320 موەلیدە لە کارکردن وەستێنراون، ئەمەش کاریگەریی لەسەر پاککردنەوەی ژینگە هەبووە." ئاماژەی بەوەشدا، بەھۆی سیستمی پریپەیدەوە، نرخی کارەبا لەنێوان ٣٠% بۆ ٤٠% لەسەر ھاووڵاتیان ھەرزانتر دەکەوێت.  سەبارەت بە گەڕەکەکانیش وتی، بەرزەنرخ تایبەتە بە چەند پڕۆژەیەکی وەبەرھێنان و کارەباکەیان بە نرخی تایبەتی خۆیان بەردەوام دەبێت، بەڵام لە گەڕەکە ئاساییەکان ھەر بە نرخی ئێستا دەبێت و تەنیا شێوازی پارەدانەکەی پێشوەختە دەبێت.    

هاوڵاتی لە بەیاننامەیەکى هاوبەشدا، هەردو وەزارەتى نەوتى عێراق و وەزارەتى وزەى تورکیا رایانگەیاند؛ رێککەوتون لەسەر دەستپێکردنەوەى هەناردەى نەوتى هەرێم. دوێنێ سێشەممە  22ی ئابی 2023، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق لەگەڵ ئاڵپئارسڵان بایراکتار، وەزیری وزە و سامانە سروشتییەکانی تورکیا لە ئەنقەرە کۆبوونەوە.  لە بەیاننامە هاوبەشەکەیاندا هەردو وەزارەت جەختیان  لەسەر ئەوە کردەوە کە دوای نۆژەنکردنەوەی بەشێک لە هێڵی بۆڕیی گواستنەوەی نەوت کە بەهۆی بوومەلەرزەکەی 6ـی شوباتی 2023 زیانی بەرکەوتووە، "گرنگە لە زووترین کاتدا دووبارە دەست بە هەناردەی نەوت بکرێت."  هەروەک لە کۆبونەوەکەدا هەردولا جەختیان لەوە کردوەتەو کە لە بوارەکانى وزە و نەوت و غاز و کارەبادا هاوکارى هاوبەشیان دەبێت و بڕیاریشە کۆبونەوەیەکى دیکەى لیژنەى ئابورى عێراق-تورکیا لە داهاتودا کۆبونەوەیەکى دیکەیش ئەنجام بدەن.    

هاوڵاتی تا دێت زیانەکانی راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم زیاد دەکات و نزیک دەبێتەوە لە پێنج ملیار دۆلار، وەزیری دەرەوەی عێراقیش دەڵێت، لەگەڵ هاوتا تورکییەکەی باسیان لە کێشەکە کردووە و هیوادارن چارەسەر ببێت. فواد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق، لەگەڵ هاکان فیدان، هاوتا تورکییەکەی لە بەغدا کۆبووەوەو رایگەیاند، یەکێک لە تەوەرەکانی گفتوگۆکانیان لەسەر هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بووە لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە و هیوای وایە چارەسەر ببێت. لە 25ی ئازاری 2023ەوە هەناردەی نەوتی هەرێم راگیراوەو زیانی هەناردەنەکردنی نەوتی هەرێم لەو ماوەیەدا دەگاتە چوار ملیار و 758 ملیۆن و 160 هەزار دۆلار.

هاوڵاتی وەزیری نەوتی عێراق لەگەڵ وەزیری وزە و سەرچاوە سرووشتییەکانی تورکیا کۆبووەوە. وەزارەتی نەوتی عێراق دەڵێت، هەردوولا جەختیان لە گرنگیی دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت کردووەتەوە. وەزارەتی نەوتی عێراق لە ڕاگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، حەیان عەبدولغەنی جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ كاروباری وزە و وەزیری نەوتی عێراق لە ئەنقەرە لەگەڵ ئالب ئەرسەلان بەیرقدار وەزیری وزە و سامانە سروشتییەكانی توركیا كۆبۆوە. بەپێی راگەیەندراوەکە، هەردولا جەختیان لە گرنگی هێڵی گواستنەوەی نەوتی خاو لە نێوان عێراق و تورکیا کردەوە، لەگەڵ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت، بەتایبەت دوای تەواوبوونی رێکارەکانی نۆژەنکردنەوە و پشکنین کە پێویستە لە دوای ڕووداوی بوومەلەرزەکەی 6ی شوباتی 2023 جێبەجێ بکرێن. لە ڕاگەیەندراوەكەدا ئاماژە بەوە كراوە، لیژنەی هاوبەشی ئابوریی عێراق و توركیا كە هەردو وەزیر سەرۆكایەتی دەكەن، بڕیاریانداوە كۆبونەوەی 19ەمینی لیژنەكە لە بەغدا ئەنجامبدرێت و دواتریش وادەیەك بۆ ئەو كۆبونەوەیە دیاری بكرێت.

هاوڵاتی وتەبێژی بەرگریی شارستانیی هەولێر رایگەیاند، پاشنیوەڕۆی ئەمرۆ سێ کەس لە زێی گەورە لە سنووری قەزای خەبات خنکان و تەرمی هەرسێکیان لەلایەن تیمەکانی بەرگریی شارستانیی قەزای خەباتەوە دەرهێنراون. سەرکەوت کاڕەش، وتەبێژی بەڕێوبەرایەتیی بەرگریی شارستانیی هەولێر لەبارەی رووداوەکە رایگەیاند: "پاشنیوەڕۆی ئەمرۆ لە ئاوی زێی گەورە لە قەزای خەبات و بە دیاریکراوی لە نزیک پردی کۆنی قەزاکە سێ کەس، کە باوکێک و برازاکەی و کوڕێکی پیاوەکە لە ئاودا خنکان." وتیشی، "دوای ئاگادارکردنەوەی تیمەکانمان، تیمی ژێردەریاوانیی قەزای خەبات توانییان هەر سێ تەرمەکە دەربهێنن کە بەپێی زانیارییەکان یەک لەدوای یەکتر خنکاون لەو کاتەی ویستوویانە یەکتر رزگار بکەن." ئەوەشی رونكردەوە، ئەو كەسانەی كە خنكاون (بەختیار كەریم تەمەن 28 ساڵ، بنیامین بەختیار تەمەن شەش ساڵ، كەژاڵ هەژار كەریم تەمەن 17 ساڵ) بون، روداوەكەش بەو جۆرە بوە سەرەتا بنیامین بەختیاری تەمەن شەش ساڵ كەوتۆتە ناو ئاوەكەوە، پاشان ئەوانی دیكە هەوڵیانداوە دەری بهێنن، بەلام هەرسێكیان خنكاون، لەئێستاشدا تەرمەكانیان لە نەخۆشخانەی قەزای خەباتە". بەپێی ئامارەکان لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو رۆژی 10ـی ئەم مانەگە 61 کەس لە سنووری هەر چوار پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان بە ئیدارە سەربەخۆکانییانەوە لە ئاودا خنکاون، زۆرترین خنکان لە ئاو لە پارێزگای هەولێر، پاشان دهۆک، دواتر سلێمانی و هەڵەبجە دێن.   

هاوڵاتی حکومەتی ئێران بڕیاری دادگاییکردنی پارێزەرەی بنەماڵەی ژینا ئەمینی بۆ کۆتایی ئەم مانگە دواخست بەهۆکاری هەبوونی کێشەی ئیداری. رێکخراوی مافی مرۆڤی کوردستان بڵاوی کردەوە دانیشتنی دادگایی کردنی ساڵەح نیکبەخت، پارێزەری بنەماڵەی ژینا ئەمینی و پارێزەری ناسراوی کورد رۆژی 29ی ئاب بەڕێوە ئەچێت. بڕیاربوو دادگایی کردنی ساڵەح نیکبەخت بە تۆمەتی تێکدانی ئاسایشی نەتەوەیی و شێواندنی بیروڕای گشتی رۆژی یەکی ئەم مانگە بەڕێوەبچێت بەڵام بە هۆکاری کێشەی ئیداری دادگاییکردنەکەی دواخرا و بڕیارە رۆژی 29ی ئاب لە لقی 28ی دادگای شۆڕشی ئیسلامیی تاران بە سەرۆکایەتیی دادوەر عەمووزاد بەڕێوە بچێت. ساڵەح نیکبەخت، پارێزەری ناسراوی کورد بە شێوەی خۆبەخش پارێزەری بنەماڵەی ژینا ئەمینی گرتۆتە ئەستۆ و بەهۆی بەرگریکردن لەم بنەماڵەیە و پشتگیرکردنیان لە دادگا، تۆمەتی تێکدانی ئاسایشی نەتەوەیی و شێواندنی بیروڕای گشتی خراوەتە پاڵ.

هاوڵاتی  دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق رایگەیاند، 11 كەسیان دەستگیرکردووە کە تۆمەتبارن بە کاری قاچاغچێتی دراو  لە شاری هەولێر.   ئەمڕۆ سێشەممە 22ی ئابی 2023، دەزگای ئاسایشی نیشتمانی راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت بە "هەماهەنگی لەگەڵ حکومەتی هەرێم توانرا 11 تۆمەتبار لە شاری هەولێر دەستگیر بکەن" کە کاریان قاچاغچێتی دراو بووە.  هەروەها ئەوەش هاتووە کە هەڵمەتەکە لە چوارچێوەی بەدواداچونەکانی قاچاغچییەتی دراوە و "لەژێر رۆشنایی دانپیدانانی تۆمەتبارانی پێشتر لە بەغدا" ئەو 11 کەسە دەستگیکراون. لە راگەیاندراوەکەدا باس لەوەش کراوە، دانپێدانانی تۆمەتبارەكان تۆماركراون و رەوانەی دەسەڵاتی دادوەری کراون بۆ گرتنەبەری رێوشوێنی پێویست تا نەتوانرێت دەستوەردان لە ئاسایشی ئابوری وڵاتدا بکرێت.

هاوڵاتی بنەماڵەی نیاز دەرگەڵەیی رونکردنەوەیەکیان لەسەر روداوی کوژرانی نیاز دەرگەڵەیی بڵاوکردەوە و رایانگەیاند، لەسەر روداوەکە هەواڵی ناراست بڵاوکراوەتەوە و بەمەبست رووداوەکە "بەلارێدا براوە"، دەشڵێن، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا هەموو راستییەکان لەسەر روداوەکە دەخەنەڕوو. بنەماڵەی نیاز دەرگەڵەیی باس لەوەش دەکەن هیچ لیدوانێک نادەن تا لێکۆڵینەوەکان لەسەر روداوەکە تەواو نەبێت.  دەقی روونکردنەوەکەی بنەماڵەی نیاز دەرگەڵەیی: لەچەند رۆژی رابردوو، سەدان هەواڵی نادروست و داتاشراو، کە پڕن لە زانیاری نادروست لەبارەی شەهیدبوونی کاک نیاز دەرگەڵەییەوە بڵاوکراونەتەوە، کە ئێمە پێمانوایە بەشێک لەو هەواڵە نادروستانە بۆ بەلاڕێدابردنی رەوتی لێکۆڵینەوەکانن و بەمەبەست بەو شێوەیە هەڵسوکەوت لەگەڵ رووداوەکەدا دەکرێت. لێرەوە دووپاتی دەکەینەوە کە سەراپای ئەو هەواڵانە بەتایبەت ئەوەی لە سۆشیال میدیا بڵاو دەکرێنەوە هیچ راستییەکیان تێدا نییە، بەتایبەت کە تێکڕایان زادەی بیرکردنەوەی خۆیانن و هیچ کەسێک لە هێزە ئەمنیەکان و لە بنەماڵەکەشمان هیچ جۆرە زانیارییان پێنەداون، بۆیە پێویستە هەموومان چاوەڕوانی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی دەزگا پەیوەندیدارەکان بکەین بۆ دەرخستن و ئاشکراکردنی ئەو کردە تیرۆریستییە نامرۆڤانەیە. وە بۆ ئاگاداری هەموو لایەک، ئێمە وەکو بنەماڵە هیچ لێدوانێک لەوبارەیەوە نادەین تا گەیشتن بە ڕاستییەکان، ئەوکات لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا تەواوی ڕاستییەکان بە هاووڵاتییانمان دەگەیەنین. بنەماڵەی شەهید نیاز دەرگەڵەیی ٢٠٢٣/٨/٢٢

هاوڵاتی ئەحمەد سەحاف، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند هاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا دوانیوەڕی ئەمڕۆ دەگاتە بەغدا و لەگەڵ چەندین بەرپرسی باڵا کۆدەبێتەوە.  ئەمڕۆ سێشەممە 22ی ئابی 2023، ئەحمەد سەحاف رایگەیاند، هاکان فیدان بە سەردانێکی فەرمی دەگاتە بەغدا و ماوەی دوو رۆژ دەمێنێتەوە. بڕیارە وەزیری دەرەوەی تورکیا لەگەڵ لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق، محەممەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق، هەروەها فواد حوسێن وەزیری دەرەوەی عێراق کۆببێتەوە. بڕیارە رۆژی پێنجشەممەش هاکان فیدان سەردانی هەرێمی کوردستان بکات و لەگەڵ چەند بەرپرسێکی باڵای حکومی کۆببێتەوە.

هاوڵاتی بەهۆی ئەگەری دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان، نرخی نەوت لە بازارەکانی جیهان دابەزی و لە ئەگەری دەستپێکردنەوەیەدا خستنەڕوو زیاتر دەبێت بەهۆی رێکارەکانی کەمکردنەوەی هەناردەی نەوت لەلایەن ئۆپیکەوە. ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە ئەمڕۆ دووشەممە 22ی ئابی 2023 نرخی نەوتی خاوی برێنت لە بازارەکانی جیهان هەشت سەنت دابەزی و گەیشتە 84 دۆلار و 65 سەنت، ئەمەش بەهۆی ئەگەری دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان. رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەک لە وەزارەتی نەوتی عێراق بڵاویکردووەتەوە کە حەیان عەبدولغەنی سەردانی، وەزیری نەوتی عێراق، سەردانی ئەنقەرەی کردووە بۆ تاووتوێکردنی هەندێک بابەت لەوانە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت لەرێی بەندەری جەیهانەوە، کە مەبەست لێی نەوتی هەرێمی کوردستانە. هەروەها ئەوەش هاتووە، کە گەیشتنی نەوتی زیاتر لە عێراقەوە رەنگە ببێتە چارەسەرکردنی ئەو کورتهێنانەی خستەنەڕووی نەوت بەهۆی رێکارەکانی رێکخراوی ئۆپیکەوە لە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنان. لە 25ی مانگی ئازاری 2023 تورکیا هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بازاڕەکانی جیهان راگرت کە 450 هەزار بەرمیلی رۆژانە بوو، ئەمەش بەهۆی دۆسیەی نێوان ئەقەرە و بەغدا لەسەر نەوت لە دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی لە پاریس.