سودانی: پاساو نەماوە بۆ بوونی چەک لە دەرەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت 

تۆڕی هەواڵی "سی بی ئێس نیوز" ئەمریكی، لەزاری چەند سەرچاوەیەكەوە بڵاویكردووەتەوە: بەرپرسانی ئەمریکا زانیارییان پێگەیشتووە کە ئاماژە بەوە دەکەن، ئیسرائیل لەوپەڕی ئامادەباشیدایە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی دژی ئێران. تۆڕەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، بەرپرسانی ئیسرائیل و وتەبێژی کۆشکی سپی ئامادەنەبوون هیچ لێدوانێک لەسەر ئەو زانیارییانە بدەن. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆ ک وەزیرانی ئیسرائیل بەشێوەیەكی بەردەوام  گومانی خۆی لەبارەی هەر رێککەوتنێک لەگەڵ ئێران دەردەبڕێت و نوسینگەکەشی دەڵێت: ئیسرائیل ئۆپەراسیۆنی بێشوماری ئاشکرا و شاراوەی ئەنجامداوە، بۆ سنوردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران. راپۆرتەکانی پێشووتر ئاماژەیان بە خواستی ئیسرائیل کردووە بۆ هێرشكردنە سەر ئێران، تەنانەت لە کاتێکدا بەرپرسانی ئەمریکاش داوایان لێکردووە ئەو کارە نەکات، بەهۆی بەردەوامی دانوستانە ئەتۆمییەکانی نێوان واشنتۆن و تاران. مانگی ئایار دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا ئاشكرایكرد، داوای لە ناتانیاهۆ کردووە هێرش نەکاتە سەر ئێران، لەکاتێکدا ئیدارەکەی بەردەوامە لە دانوستانەکانی لەگەڵ ئێران.

  سه‌رۆك كۆماری ئێران ڕایده‌گه‌یه‌نێت، وڵاته‌كه‌ی هه‌وڵی دروستكردن و به‌ده‌ستهێنانی چه‌كی ئه‌تۆمی نادات.  چوارشه‌ممه‌، 11ـی حوزه‌یرانی 2025، مه‌سعود پزیشكیان، سه‌رۆك كۆماری ئێران ڕایگه‌یاند "دوژمنه‌كانی ئێران ئامانجیانه‌ له‌ ناوخۆی وڵاته‌كه‌ماندا، فیتنه‌ ئاشووب و دووبه‌ره‌كی بنێنه‌وه‌." مه‌سعود پزیشكیان، ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد، دوژمنانمان ده‌یانه‌وێت ده‌ستبه‌رداری تواناكانمان بین، بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگه‌ بۆ ئیسرائیل خۆش بكه‌ن بۆمبارانمان بكات. سه‌رۆك كۆماری ئێران جه‌ختیشی كرده‌وه‌، وڵاته‌كه‌ی هه‌وڵی دروستكردن و به‌ده‌ستهێنانی چه‌كی ئه‌تۆمی نادات. گوتیشی: شكست به‌ هه‌وڵه‌كانی دوژمنانی تاران ده‌هێنن. ئەمەش لەکاتێکدایە عەبدولعەزیز نەسیر زادە، وەزیرى بەرگریی و هێزە چەکدارەکانى ئێران لەدواى کۆبونەوەى حکومەت بە رۆژنامەنوسانى وتوە: "بەداخەوە بەشێک لە بەرپرسانى ئەمەریکا هەڕەشە دەکەن کە ئەگەر گفتوگۆکان لەبارەى پرسى ئەتۆمەوە نەگاتە ئەنجام ئەوا دۆخەکە ئاڵۆز دەبێت و گرژییەکانى نێوان ئەو دوو وڵاتە زیاتر پەرەدەسێنێت". وتویەتى: ئەوان بەهیوان دانوستانەکان بگەنە ئەنجام، بەڵام ئەگەر گفتوگۆکانیش ئەنجامیان نەبێت و ئاڵۆزییەکان دەستپێبکات ئەوا زیانەکانى ئەمەریکا زۆر زیاتر دەبێت لەو زیانەى ئێران دەیکات، چونکە ئەوان ناچاردەکرێن ناوچەکە جێبهێڵن. راشیگەیاندوە، ناوچەکە لەژێردەستی ئێراندایە دەتوانن لە تەواوى وڵاتەکانى ناوچەکەوە ئەمەریکا بەئامانج بگرن. لەبارەی سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر ئێراندا، نەسیرزادە جەختیکردوەتەوە رێگە بە هیچ سزایەکی سەربازی نادەن، هیچ دانوستانێکیش لەوبارەیەوە ناکەن.

  ڕۆژنامەى الشرق الأوسط لەزارى چەند سەرچاوەیەکى حەماسەوە بڵاویکردەوە کە بەرپرسانى ئێران هیچ ڕۆڵێکیان نییە لەدانوستانەکانى ئاگربەستى غەززە، چەند سەرچاوەیەکی ناو بزووتنەوەکە ڕەتیانکردەوە کە تاران ئاگادارى وردەکارى ئەو دانوستانانە بێت کە ئامانج لێی وەستاندنی شەڕەکە بوو کە نزیکەی 20 مانگە بەردەوامە. ئەمەش لەکاتێکدایە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا زۆر کەسی تووشی سەرسوڕمان کرد بەوەى ڕایگەیاندن ئێران بەشداریکردوە لە دانوستانە وەستاوەکانی ئاگربەستی غەززە لە نێوان ئیسرائیل و حەماسدا. ترامپ ئێوارەی ڕۆژی دووشەممە وتی: ئێستا غەززە لە ناوەڕاستی دانوستانێکی گەورەی نێوان ئێمە و حەماس و ئیسرائیلدایە و ئێرانیش لە ئێستاوە تێوەگلاوە و دەبینین چی بەسەر غەززەدا دێت، دەمانەوێت بارمتەکان بگەڕێنینەوە. سەرۆکی ئەمریکا لەبارەی ڕاگەیاندنەکەیەوە نەچووە ناو وردەکارییەکان. بەگوێرەی ڕۆژنامەی عیبری یەدیوت ئەهرۆنۆت، سەرچاوە ئیسرائیلییەکان بەپەلە ڕەتیانکردەوە هیچ ڕۆڵێکی ئێرانی لە دانوستانەکاندا هەبێت. سەرچاوەیەکی باڵاو ئاگاداری بزووتنەوەی حەماسیش بە ئەشەرق ئەلئەوسەت-ی ڕاگەیاند، "ئێران ڕاستەوخۆ دەستی لە دانوستانەکان نەداوە، هەروەها داوای هیچ ئیمتیازێکیان لە بزووتنەوەکە نەکردووە و گوشاری بۆ دروست نەکردووە". ئەو سەرچاوەیە ڕوونی کردەوە کە پێوەندی ئێران لەگەڵ دانوستانەکان "بە پلەی یەکەم پەیوەستە بە چاودێریکردنی دانوستانەکانەوە، بە لێکۆڵینەوە لەوەی کە ئایا ڕێککەوتنێک نزیکە یان نا بەبێ ئەوەی تێوەگلێنرێت لە وردەکاری زیاتر". ئەو سەرچاوەیە ڕوونیشی کردەوە کە "ئەم (زانیارییە) لە چوارچێوەی پەیوەندییە بەهێزەکەی (ئێران) لەگەڵ بزووتنەوەکە و سەرکردایەتیەکەیدا دێت، نەک بە ئامانجی بەشداریکردن لە دانوستان". سەرچاوەکە هەروەها جەختی لەوە کردەوە کە ئەوەی ئێران لێی ئاگادار دەکرێتەوە لەگەڵ "هەندێک وڵات و گروپەکانى فەلەستین، لەوانە فەتحیش لە هەندێ کاتدا، سەبارەت بە وردەکارییەکانی دانوستانەکان، بەتایبەت کاتێک چالاکی جیددی هەیە کە دەتوانێت بەم زووانە ببێتە هۆی ڕێککەوتن". لەلایەکى دیکەوە سەرۆک وەزیری ئیسرائیل ڕایگەیاند، پرۆسەی ئازادکردنی بارمتەکان بەرەوپێشچوونێکی باشی بەخۆوە بینیوە، بەڵام گەشبین نیم، هاوکات سەرچاوەیەکی نزیک لە دانوستانەکانیش ئاماژەی داوە، ئەمەریکا فشارێکی زۆر دەکات حەماس و ئیسرائیل ڕێک بکەون.  بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیری ئیسرائیل، لە گرتەیەکی ڤیدیۆیدا کە لەلایەن نووسینگەکەی بڵاو کراوەتەوە، لەبارەی دانوستانەکەیان لەگەڵ حەماس ڕایگەیاند، بەرەوپێشچوونێکی زۆر باش لە پرۆسەی ئازاد کردنی بارمتەکان هەیە، بەڵام هێشتا هیچ هیوایەک بۆ ڕێککەوتن نییە. ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز لەسەر زاری سەرچاوەیەکی نزیک لە دانوستانەکانی حەماس و ئیسرائیل بڵاوی کردووەتەوە، واشنتن دڵنییایەکی زۆری بۆ کۆتاییهێنانی شەڕ بە حەماس داوە، بەڵام ئەوە تەنیا لایەنی ئەمەریکایە کە گەشبینە، ئیسرائیل هیچ گەشبین نییە. گوتیشی: فشارێکی زۆر لە واشنتن هەیە، بۆ ئەوەی بە زووترین کات ئیسرائیل و حەماس ڕێک بکەون.

  گوتەبێژی دەم پارتی ڕایدەگەیەنێت، عەبدوڵلا ئۆجەلان داوای کردووە لەبارەی پرۆسەی نوێی ئاشتی لەگەڵ سەرکردە سیاسیەکانى کورد وەک مەزڵوم عەبدى و بارزانی کۆببێتەوە.  ئەمڕۆ چوارشەممە، 11-06-2025، ئایشەگوڵ دۆغان، گوتەبێژی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا باسی لە پرۆسەی نوێی ئاشتی لە تورکیا و باکووری کوردستان و دیداریان لەگەڵ عەبدوڵلا ئۆجەلان، ڕێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان، کرد.  گوتەبێژی دەم پارتی رایدەگەیێنێت، عەبدوڵڵا ئۆجەلان داوای بینینی هەر یەکە لە مەزڵووم عەبدی و مەسعود بارزانی، نێچیرڤان بارزانی، بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی کردووە.  وتەبێژی دەم پارتی گوتی: "ئامادەکاری دەکەین لە ماوەیەکی نزیکدا سەردانی ئیمرالی بکەین و لەگەڵ بەرێز ئۆجەلان باس لە قۆناغی داهاتووی پرۆسەی ئاشتی بکەین." ئایشەگوڵ دۆغان، گوتەبێژی دەم پارتی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا لەبارەی نێوەڕۆکی کۆبوونەوەی ئەمڕۆی دەم پارتی رایگەیاند: پێویستە عەبدوڵڵا ئۆجەلان لەگەڵ نوێنەرانی پارتە سیاسییەکان کۆببێتەوە. ئایشەگوڵ دۆغان رایگەیاند، داوای کۆبوونەوە لەگەڵ ئەو سەرکردانەی کورد، "داواکاریی خودی ئۆجەلانە."   گوتەبێژی دەم پارتی دەڵێت، دەبێت ئەم دیدارانە دەستبەجێ ئەنجام بدرێن و سوودی لێ وەربگیرێت. لە یەکی تشرینی یەکەمی پار هەنگاوێک بۆ پرۆسەی چارەسەری لەلایەن حکومەتی تورکیاوە نرا. ئەم پرۆسەیە لەلایەن تورکیا بە "تورکیایەکی بێ تیرۆر" لەلایەن دەم پارتیشەوە بە "چارەسەرکردنی پرسی کورد" ناودەبرێت.   شاندی ئیمراڵیی دەم پارتی پێنج جار سەردانی عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکەی کردووە و پەیامەکانی ئەویان بە رای گشتی راگەیاندووە.   ئۆجەلان 27ـی شوباتی ئەم ساڵ، داوای لە پەکەکە کرد کۆنگرە ببەستێت، خۆی هەڵبوەشێنێتەوە و چەک دابنێت.   رۆژی 12ـی ئایاری 2025، پەکەکە ئەنجامی کۆنگرەی 12ـی خۆی راگەیاند کە لە 5-7ـی ئایار بەڕێوەچوو. پەکەکە بڕیاری خۆهەڵوەشاندنەوە و کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداری دا.

  کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ژمارەی ناوەند و وێستگەکانی دەنگدانی بۆ هەڵبژاردنی گشتیی پەرلەمانی عێراق راگەیاند و زیاتر لە 230 هەزار کەسیش داواکارییان بۆ سەر سندووقەکانی دەنگدان پێشکێش کردووە. کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند، ژمارەی بنکەکانی دەنگدانی گشتیی گەیشتووەتە زیاتر لە هەشت هەزار بنکە. چوارشەممە، 11ـی حوزەیرانی 2025، کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاشکرای کرد، بەپێی ڕەزامەندی دادوەر عامر حوسێنی، بەرپرسی فەرمانگەی هەڵبژاردن، ژمارەی وێستگەکانی دەنگدان گەیشتووەتە 42819 وێستگە، کە بەسەر هەشت هەزار 788 بنکەی دەنگداندا دابەش کراون. ئاماژە بەوەش کراوە، کۆمیسیۆن پێویستی بە نزیکەی 250 هەزار کارمەندی سەر سندوقەکانی دەنگدان هەیە، کە تا ئێستا ژمارەی ئەو کارمەندانەی فۆڕمیان پێشکەش کردووە، 231 هەزار و 16 کەسە، ڕوونیشی کردەوە، تاوەکوو 9-7-2025، دەرگای پێشکەش کردن کراوە دەبێت کە پێویستیان بە نزیکەی 20 هەزار کارمەندی دیکە دەبێت. بڕیارە 11-11-2025 هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بکرێت. گوتەبێژی کۆمیسیۆن دەڵێت، بۆ رۆژی هەڵبژاردن کۆمیسیۆن پێویستی بە 250 هەزار کارمەندە، تاوەکو ئێستا 231 هەزار و 16 کەس داواکارییان پێشکێش کردووە، پێشکێشکردنی داواکاری تاوەکو 9ی مانگی تەممووز بەردەوام دەبێت.    بوونە کارمەندی سەر سندووقەکانی دەنگدان سەرجەم فەرمانبەرانی دەوڵەت (جگە لە هێزە سەربازی و ئەمنییەکان) دەگرێتەوە، بە مەرجێک لانیکەم بڕوانامەی ئامادەییان هەبێت مەرجەکانی دیکە:   - هەبوونی کارتی دەنگدانی درێژمەودا.   - پێشکێشکار دانیشتووی هەمان ئەو پارێزگایە بێت کە داواکاری تێدا پێشکێش دەکات و پێشکێشکردنەکە لەسەر بنەمای دابەشبوونی جوگرافی دەبێت.   - نابێت لە رابردوودا لەلایەن کۆمیسیۆنەوە هیچ سزایەک درابێت.   - نابێت خزمی نزیکی هیچ کام لە بەربژێرانی هەمان پارێزگا بێت.   - پێویستە بەڵێننامەیەکی دەستنووس پڕبکاتەوە کە تێیدا دووپاتی دەکاتەوە رێکارەکانی لێپرسینەوە و دادپەروەری نایگرێتەوە، تاوانبار نەکراوە، ئەندامی هێزە ئەمنییەکان نییە، سەربەخۆیە و پابەندی بنەما ئەخلاقییەکان دەبێت. 9ـی نیسانی 2025، نووسینگەی ڕۆژنامەوانیی محەممەد شیاع سوودانی، بڵاوی کردەوە‌، ئەنجوومەنی وەزیران بە زۆرینەی دەنگ، 11-11-2025ـی وەکوو ڕۆژی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق دیاریی کرد.

  وەزیرى بەرگرى ئێران دەڵێت: بەهیوان دانوستانەکانیان لەگەڵ ئەمەریکا بگەنە ئەنجام، بەڵام ئەگەر واشنتۆن هەوڵبدات زیان بە تاران بگەیەنێت، لە ناوچەکە دەریان دەکەن. عەبدولعەزیز نەسیر زادە، وەزیرى بەرگریی و هێزە چەکدارەکانى ئێران لەدواى کۆبونەوەى حکومەت بە رۆژنامەنوسانى وتوە: "بەداخەوە بەشێک لە بەرپرسانى ئەمەریکا هەڕەشە دەکەن کە ئەگەر گفتوگۆکان لەبارەى پرسى ئەتۆمەوە نەگاتە ئەنجام ئەوا دۆخەکە ئاڵۆز دەبێت و گرژییەکانى نێوان ئەو دوو وڵاتە زیاتر پەرەدەسێنێت". وتویەتى: ئەوان بەهیوان دانوستانەکان بگەنە ئەنجام، بەڵام ئەگەر گفتوگۆکانیش ئەنجامیان نەبێت و ئاڵۆزییەکان دەستپێبکات ئەوا زیانەکانى ئەمەریکا زۆر زیاتر دەبێت لەو زیانەى ئێران دەیکات، چونکە ئەوان ناچاردەکرێن ناوچەکە جێبهێڵن. راشیگەیاندوە، ناوچەکە لەژێردەستی ئێراندایە دەتوانن لە تەواوى وڵاتەکانى ناوچەکەوە ئەمەریکا بەئامانج بگرن. لەبارەی سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر ئێراندا، نەسیرزادە جەختیکردوەتەوە رێگە بە هیچ سزایەکی سەربازی نادەن، هیچ دانوستانێکیش لەوبارەیەوە ناکەن. لەلایەکى دیکەوە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا  لە پەیوەندییەکى تەلەفۆنیدا، لەگەل بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئاگادارى کردوەتەوە کە پێی وایە چانسێک هەیە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران و هەربۆیە لەم کاتەدا دژی هەنگاوی سەربازییە. هەروەها بەرپرسێکی ئیسرائیلی و بەرپرسێکی ئەمریکی پشتڕاستیان کردەوە کە پەیوەندییەکەی نێوان ترەمپ و نەتانیاهۆ چەند ڕۆژێک پێش ئەو وادەی دوو مانگەی ترەمپ بۆ گەیشتن بە ئێران بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن ئەنجامدراوە، ئەمەش بەپێی ئاکسیۆس. لە ڕاپۆرتەکەدا ئاشکرای کردووە کە ناتانیاهۆ لەم پەیوەندییە تەلەفۆنییە 40 خولەکییەدا بە ترەمپی ڕاگەیاندووە، ئێرانییەکان شارەزان لە وەستان، هەر بۆیە دەبێت هەڕەشەیەکی سەربازی باوەڕپێکراویان بۆ بخرێتە بەردەمیان، بەپێی ئەو سەرچاوانە. سەرۆکی ئەمریکا بە نەتانیاهۆی ڕاگەیاندووە ئەویش لە هەڵسوکەوتى بەرپرسانى ئێران  بێزارە، بەڵام پێی وایە دەتوانن ڕازی بکرێن بۆ ئەوەی ڕێککەوتنێک بکەن و دەیەوێت بزانێت لە خولی داهاتووی دانوستانەکاندا بە گوێرەی ئەو بەرپرسانە بزانێت چی ڕوودەدات. لاى خۆیەوە، ئیسماعیل بەقائى، وتەبێژى وەزارەتى دەرەوەى ئێران رایگەیاندوە، کە بڕیارە یەکشەممەى داهاتو دانوستانەکانیان لەگەڵ واشنتۆن دەستپێبکەنەوە و تارانیش لادانێکى لە پرسى ئەتۆم نەکردوە.

عومەر وائیلی، سەرۆکی دەستەی دەروازە سنورییەکانی عێراق دەڵێت: کۆی داهاتی پێنج مانگی یەکەمی ئەمساڵ، یەک ترلیۆن دیناری تێپەڕاندووە. وائیلی، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی راگەیاندووە: دەروازە سنورییەكان و گومرگ و بەڕێوەبەرایەتییەکانیان، زیادبونێكی بەرچاویان لە رێژەی داهاتی گومرگی بەخۆوە بینیوە، رونیشكردووەتەوە: مانگی ئایار ئەمساڵ داهات گەیشتووەتە (274) ملیار دینار. ئاماژەی بەوەشکردووە: کۆی داهاتەکانی پێنج مانگی یەکەمی ئەمساڵ یەک ترلیۆن دیناری تێپەڕاندووە، كە بەراورد  بە پێنج مانگی یەکەمی ساڵی رابردوو، زیادبونێکی بەرچاو دەبینین، بەجۆرێك داهاتەکانی پێنج مانگی یەکەمی ساڵی رابردوو (700) ملیار دینار بووە، لەکاتێکدا لە ساڵی 2023دا نزیکەی (300) ملیار دیناربووە. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتویەتی: گەیشتن بە یەک ترلیۆن دیناری عێراقی لە پێنج مانگی یەکەمدا، لە چوارچێوەی ستراتیژی زیادكردنی داهاتدا دێت، لەسەر بنەمای رێنماییەکانی حکومەت و رێکارەکانی چاودێری ئەلەكترۆنی لە دەروازەكان.

  میدیا ئیسرائیلییەکان بڵاویانکردەوە، سوپای ئیسرائیل ئەنجامی لێکۆڵینەوەی خۆی لە بارەی هێرشەکەی 7ـی ئۆکتۆبەری ساڵی 2023 لە ڕاپۆرتێکدا بڵاودەکاتەوە. حەماس لە 7ی ئۆکتۆبەری 2023، خافڵگیرانە هێرشێکی فراوانی بۆ سەر بنکەی سەربازییەکان و کۆمەڵگە نیشتەجێبووەکانی ئیسرائیل ئەنجامدا و بووە دەستپێکی جەنگێکی درێژخایەن لە کەرتی غەزەی فەلەستین و دواتر پەڕییەوە بۆ لوبنان و پریشکەکەی یەمەن و عێراق  ئێرانیشی گرتەوە. بە گوێرەی ڕاگەیێنراوی سوپای ئیسرائیل، دەرەنجامی لێکۆڵینەوەکان  بەم شێوەیەیە: چەکدارە فەلەستینییەکان زانیارییان لەسەر شوێنی ماڵی ئەو بەرپرسە ئەمنییانەى ئیسرائیل هەبووە کە لە ياخين نیشتەجێبوون. زۆربەی ئەندامانی ژووری ئاگادارکردنەوەی یاخین، لە پێکدادانەکان لەگەڵ چەکدارانى بزووتنەوەی حەماس شەڕیان نەکردووە و ئەرکی خۆیان جێبەجێنەکردووە. دوای چەند کاتژمێرێک لە دەستپێکردنی هێرشەکەى حەماس، هێزەکانی ئیسرائیل گەیشتوونەتە ياخين، بەڵام ژمارەیان کەم بووە. دوای هێرشەکەی حەماس، لەو کاتەوە ئیسرائیل بەردەوامە لە بۆردوومانکردنی کەرتی غەززە و تاوەکو ئێستا سەدان هەزار کەس لەو کەرتە کوژران و برینداربوون. ڕۆژی 2023-10-07، بزوتنەوەی حەماس ئۆپەراسیۆنێکی دژی ئیسرائیل بە ناوی "تۆفانی ئەقسا" ڕاگەیاند و تێیدا پێنج هەزار مووشەکی ئاراستەی وڵاتەکە کرد، دواتر چەکدارانی حەماس دیوارە ئاسنینە زیرەکەکەی ئیسرائیلیان تێپەڕاند و هێرشیان کردە سەر ڤیستیڤاڵێکی میوزیک و هەزار و 200 کەس کوژران و سەدان کەسیشی بە بارمتە گرت، دوای نزیکەی دوو ساڵ سوپای ئیسرائیل لێکۆڵینەوەی لە ڕووداوەکە ئاشکرا کرد.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا  لە پەیوەندییەکى تەلەفۆنیدا، لەگەل بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئاگادارى کردوەتەوە کە پێی وایە چانسێک هەیە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران و هەربۆیە لەم کاتەدا دژی هەنگاوی سەربازییە. هەروەها بەرپرسێکی ئیسرائیلی و بەرپرسێکی ئەمریکی پشتڕاستیان کردەوە کە پەیوەندییەکەی نێوان ترەمپ و نەتانیاهۆ چەند ڕۆژێک پێش ئەو وادەی دوو مانگەی ترەمپ بۆ گەیشتن بە ئێران بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن ئەنجامدراوە، ئەمەش بەپێی ئاکسیۆس. لە ڕاپۆرتەکەدا ئاشکرای کردووە کە ناتانیاهۆ لەم پەیوەندییە تەلەفۆنییە 40 خولەکییەدا بە ترەمپی ڕاگەیاندووە، ئێرانییەکان شارەزان لە وەستان، هەر بۆیە دەبێت هەڕەشەیەکی سەربازی باوەڕپێکراویان بۆ بخرێتە بەردەمیان، بەپێی ئەو سەرچاوانە. سەرۆکی ئەمریکا بە نەتانیاهۆی ڕاگەیاندووە ئەویش لە هەڵسوکەوتى بەرپرسانى ئێران  بێزارە، بەڵام پێی وایە دەتوانن ڕازی بکرێن بۆ ئەوەی ڕێککەوتنێک بکەن و دەیەوێت بزانێت لە خولی داهاتووی دانوستانەکاندا بە گوێرەی ئەو بەرپرسانە بزانێت چی ڕوودەدات. لەلایەکى دیکەوە وادەی شەشەمین خولی دانوستانەکان کە چاوەڕوان دەکرێت لە نێوان شاندی ئێران بە سەرۆکایەتیی عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوە و شاندی ئەمەریکایی بە سەرۆکایەتیی ستیڤ ویتکۆف، نوێنەری ئەمەریکا، سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران ڕاگەیەنرا. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا ڕایگەیاند، پێنجشەممەی داهاتوو گفتوگۆی نوێی ئەمەریکا و ئێران دەکرێت، بەڵام سەرچاوەیەکی نزیک لەو بابەتە ئاماژەی بەوە دا، پێدەچێت کۆبوونەوەکە ڕۆژی هەینی یان شەممە  بکرێت. لەلایەکی دیکەوە، ئیسماعیل بەقایی، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند "ڕۆژی یەکشەممەی داهاتوو خولی شەشەم لە شاری مەسقەت بەڕێوە دەچێت." بەقایی گوتی: تاران بەم زووانە پێشنیازێک دەخاتە بەردەم لایەنی ئەمەریکی، لە ڕێگەی سەڵتەنەتی عوممانەوە.

لەگوندی بریجى سەربە پارێزگاى کەرکوک، لەکانێکدا چەند منداڵێک سەرقاڵى یاریکردن و ئاهەنگگێڕان بوون بەبۆنەى جەژنەوە، چەکدارێکی حەشدی شەعبی تەقەیان لێدەکات و بەوهۆیەوە منداڵێکی تەمەن 11 ساڵان بەناوی حەیدەر موهەنەد دەکوژرێت، ڕوداوەکە لە ڕۆژى سێشەممە، 10ـی حوزەیرانی 2025 بووە. لە ماوەی دوو رۆژى ڕابردوودا بەهۆى ئەو ڕوداوەوە خەم و پەژارەیەکى زۆر باڵى بەسەر دانیشتوانى ئەو گوندەدا کێشاوە، ئەو گوندە کە دەکەوێتە قەزای حەویجە، دوێنێ سێشەممە، حەیدەرى تەمەن 11 ساڵانیان بەخاک سپارد. هاوکات بنەماڵەی قوربانییەکە و گوندەکانی دراوسێی داوایان لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق و دەسەڵاتی دادوەری کردووە دەستوەردان بکەن و ڕێکاری یاسایی بگرنەبەر بە لەسێدارەدانی تاوانباران بە ئاشکرا بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئەو جۆرە ڕووداوانە دووبارە نەبنەوە. سەرچاوەیەکی ئەمنی پشتڕاستی کردەوە منداڵەکان ئاهەنگێکیان ڕێکخستبوو بۆ بەبۆنەی جەژنی قوربان و چێژوەرگرتن لە ژەمی ئێوارە لە شوێنێکی نزیک گوندەکە. باوکی منداڵەکە بەناوى موهەنەد، بە میدیای ناوخۆیی عێراقی وت: کوڕەکەم تەمەنی 11 ساڵە، لەلایەن چەکدارێکی حەشدی شەعبی لە گوندی 'بریج' لە نزیک بازگەی 'فەتحە' لە باشووری ڕۆژئاوای کەرکووک بریندار کرا و دواتر گیانی سپارد. گوتیشی: کوڕەکەم لەگەڵ چوار هاوڕێی خۆی لە نزیک بازگەکە یارییان دەکرد، کاتیك لەلایەن چەکدارێکی حەشدی شەعبی تەقەیان لێ کرا و بریندار کرا، دواتر دەگوازرێتەوە نەخۆشخانە، بەڵام لەوێ گیانی سپارد. بەگوێرەی سەرچاوەیەکی ئەمنی، هێزە ئەمنیەکان پەڕاوی لێکۆڵینەوەیان بۆ ڕووداوەکە و دیاریکردنی هۆیەکەی کردووەتەوە. هەروەها چەکدارەکەی حەشدی شەعبیش دەستگیر کراوە کە خەڵکی ناوچەی شوعلەی بەغدایە. هاوکات وێنەی ئەو کوڕە گەنجە لە سۆشیال میدیادا ترێند بووە و زۆرێک لە عێراقییەکان پرسیاریان کردووە کە بۆچی حەیدەر کوژراوە. هەروەها زۆرێک لە تویتەرەکان وێنەی دوایین ژەمی ئێوارەیان بڵاوکردەوە کە منداڵەکان پێش ئەوەی فیشەکیان لێبدرێت ئامادەیان کردبوو.  

ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند: پەرلەمان ئامادەکاری بۆ کۆبوونەوەیەکی بەپەلە و نائاسایی دەکات بە مەبەستی تێپەڕاندنی خشتەی بودجەی عێراق، دەشڵێت: لە ماوەیەکی کەمدا حکومەت کارەکانی ئامادەکردنی خشتەی بودجە تەواو دەکات و پێشبینی دەکرێت لەم نزیکانەدا ڕەوانەی پەرلەمانی بکات. جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەبارەی كۆبونەوەی نائاسایی پەرلەمان و هۆكارەكەی بەمجۆرە بۆ میدیا ناوخۆییەكان دەدوێت. ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند: پەرلەمان ئامادەکاری بۆ کۆبوونەوەیەکی بەپەلە و نائاسایی دەکات بە مەبەستی تێپەڕاندنی خشتەی بودجەی عێراق. دەشڵێت: لە ماوەیەکی کەمدا حکومەت کارەکانی ئامادەکردنی خشتەی بودجە تەواو دەکات و پێشبینی دەکرێت لەم نزیکانەدا ڕەوانەی پەرلەمانی بکات. وتیشی: تێپەڕاندنی خشتەی بودجە کاتێکی زۆر و گفتوگۆیەکی زۆری ناوێت، چونکە جیاوازییەکی ئەوتۆی لەگەڵ خشتەی ساڵی رابردوودا نییە. باسی لەوەشكرد: هەر دواکەوتنێکیش لە تێپەڕاندنی خشتەی بودجەدا کاریگەری لەسەر کاری حکومەت و پرۆژەکانی دەبێت.  

  تۆماس باراک، نوێنەری ئەمریکا بۆ کاروباری سوریا، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ماڵپەری "ئەلمۆنیتۆر" دەڵێت: واشنتۆن ترسی هەیە لەبارەی سەلامەتی ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا، بەهۆی ئەوەی هەوڵەکانی شەرع بۆ بەرەوپێشبردنی دەسەڵاتێكی گشتگیر و پەیوەندیکردن لەگەڵ رۆژئاوا، رەنگە ببێتە هۆی كردنە ئامانجی لەلایەن توندڕەوە ناڕازییەكانەوە. بەپێویستیشی زانیوە، هەماهەنگی لەبارەی سیستمێکی پارێزگاری له دەوروبەری شەرع بكەن، وتوشەیەتی: دڵنیام بەرژەوەندییەکانمان و بەرژەوەندییەکانی شەرع وەك یەكن، ئەو زیرەکەو متمانەی به کاره کانی هەیە. باراک، تیشکی خستۆتە سەر ئەو مەترسیانەی کە گروپە چەکدارە بیانییەکان دروستیدەكەن، کە پەیوەندییان بەو هەڵمەتەوە كرد شەرع ئەنجامیداو، بووە هۆی روخاندنی بەشار ئەسەدی سەرۆکی پێشووی سوریا، لەکاتێکدا سەرکردایەتی نوێی سوریا کاردەکات بۆ تێکەڵکردنی ئەو چەکدارانە لەناو سوپای نیشتمانی، کە ئەزمونی شەڕکردنیان بەدەستهێناوە، رەنگە گروپی وەک داعش بەلای خۆیاندا رایانبكێشێت. نێردەكەی ترەمپ دەشڵێت: تا كاتی یارمەتیدانی فریاگوزاری ئابوری بۆ سوریا درێژە بكێشێت، گروپە پارچەپارچەبووەکان زیاتر دەبن و دەڵێن ئەمە دەرفەتی ئێمەیە بۆ پەکخستنی، بۆیە دەبێت روبەڕوی ئەو دوژمنانە ببینەوە بەر لەوەی بگەن. جەختشیکردەوە لەوەی، ئەمە پێویستی بە هاوکارییەکی توندوتۆڵ و ئاڵوگۆڕی زانیاری هەواڵگری هەیە لە نێوان هاوپەیمانەکانی ئەمریکا، لەبری دەستێوەردانی سەربازی. باراک، ئاماژەی بە زنجیرەیەک ئاڵنگاری كردووە كە چاوەڕوانی شەرع دەكەن، لەنێویاندا، یەکخستنی هێزە کوردییەکان لەناو سوپای سوریا، تێكەڵكردنی یەکەی شەڕکەری بیانی و، چارەسەركردنی کەمپەكانی دەستبەسەركردن  لە باکوری سوریا. شەرع دەبێت روبەڕوی ئیسرائیلیش ببێتەوە، کە لە دوای لادانی ئەسەدەوە ئۆپەراسیۆنە زەمینیەکانی لە سوریا بە شێوەیەکی بەرچاو فراوانتر کردووە. شەرع پابەندبونی خۆی بە رێککەوتنی ئاگربەستی ساڵی 1974 لەگەڵ ئیسرائیل دووپات کردەوەتەوەو ئاماژەی بە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات کردووە رۆژێك لە رۆژان. تۆماس باراک، پێشتر داوای رێککەوتنی دەستدرێژینەكردنی لە نێوان سوریا و ئیسرائیلی کردبوو، ململانێکانیشیانی بە کێشەیەکی قابیلی چارەسەر وەسفکردووە.  کاتێک ئەلمۆنیتۆر، پرسیاری لەبارەی ئەو هەنگاوانەی ئەمریکا کردووە بۆ ئاسانکاری گفتوگۆ یان دروستکردنی متمانە لە نێوان هەردوولادا، تۆماس باراك وتویەتی: هیوادارین هەردوولا، ئیسرائیل و شەرع، تەنانەت ئەگەر لەم قۆناغەدا قسە لەگەڵ یەکتریش نەکەن، بگەنە لێکتێگەیشتنێک، کە دەستوەردانی سەربازی لە ئێستا بۆ هەردوولا بە ترسناک بزانن.

  مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕێوڕەسمی کردنەوەی دامەزراوەی ڤیزت  کوردستان گوتی: بەرپرسانی حکوومەتی فیدراڵی، بەشێوەیەکی ناڕەوا و نا یاسایی و نا دەستووری، بڕیاری ڕاگرتنی مووچەی خەڵکی کوردستانیان داوە. سێشەممە 10ـی حوزەیرانی 2025، مەسرور بارزانی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕێوڕەسمی ڕاگەیاندنی دامەزراوەی ڤیزت کوردستان لە گوتارێکدا ئاماژەی بەوە کرد، بەرپرسانی حکوومەتی فیدراڵی، بەشێوەیەکی ناڕەوا و نا یاسایی و نا دەستووری، بڕیاری ڕاگرتنی مووچەی خەڵکی کوردستانیان داوە. وتیشى: ئەمەش بەشێکە لە سیاسەتی گوشار خستنە سەر هەرێمی کوردستان بۆ ئەوەی لە کاروانی ئاوەدانی و پێشکەوتنی خۆی بووەستێت کە بە دڵنیاییەوە لەو هەوڵانەیان سەرکەوتوو نابن. سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان گوتی: بە پشتیوانی خوای گەورە و خۆڕاگریی خەڵکی کوردستان، لە ساڵانی ڕابردوودا چەندین دۆخی سەختمان تێپەڕاندووە، بۆیە خەڵکی کوردستان دڵنیا دەکەینەوە کە هەرگیز و لەژێر هیچ فشارێکدا دەستبەرداری مافە دەستوورییەکانمان نابین. مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان گوتی: ئێمە هەموو پابەندییەکانی دەستووری کە لەسەرمان بووە، زۆر بە زیادەوە جێبەجێمان کردووە، چاوەڕێشمان دەکرد لە بەرانبەردا مافەکانی خەڵکی کوردستان بدرێت، بەڵام بەداخەوە ڕێز لە مافە دەستوورییەکانی خەڵکی کوردستان و تەنانەت لەو ڕێککەوتنانەش ناگیرێت کە ئیمزایان کردووە. مەسرور بارزانی گوتی: لە هەوڵەکانمان بۆ چارەسەریی ئەو قەیرانە بەردەوام دەبین، هیوادارین لە کاتێکی زوودا، بگەینە ئەنجامێک کە لە بەرژەوەندیی هەموو لایەکدا بێت.

  ڕۆژنامەی تایمزی بەریتانی بڵاویکردەوە، بەریتانیا هەنگاو دەنێت بۆ سەپاندنی سزا بەسەر ئیتمار بن گەڤیر وەزیری ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیل و بێزالیل سمۆتریچ وەزیری دارایی ئیسرائیل بەهۆی لێدوانە "تووڕەو توندەکان"یان لەسەر غەززە، ئەمەش پێشێلکردنی ڕوونی سیاسەتی وڵاتە یەکگگرتوەکانى ئەمریکایە. ڕۆژنامەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، ڕۆژی سێشەممە بەریتانیا لەگەڵ کەنەدا، ئوسترالیا، نیوزلەندا و نەرویج و وڵاتانی دیکەدا پێکەوە سەروەت و سامانی ئەو دوو وەزیرەى ئیسرائیل بلۆک دەکەن و قەدەغەکردنی گەشتکردن بەسەریاندا دەسەپێنن بۆ ناو وڵاتەکانیان. ئاماژەی بەوەشکرد، ئەم سزایانە بە واتای قەدەغەکردنی هاتنە ناوەوەی هەردوو وەزیرە ئیسرائیلییەکانە بۆ بەریتانیا، هەروەها ڕێگریکردن لە هەر دامەزراوەیەکی دارایی کە بنکەکەی لە بەریتانیا بێت مامەڵە لەگەڵیاندا بکات. هاوکات لەبەیاننامەیەکیاندا بەریتانیا، کەنەدا، ئوسترالیا، نەرویج و نیوزلەندا دووپاتى دەکەنەوەکە چارەسەری شەڕ دوو دەوڵەتییە. لەبەرامبەردا، گیدیۆن ساعر، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل بڕیارەکەی بەریتانیا بۆ سەپاندنی سزا بەسەر بن گڤیر و سمۆتریش بە "توڕەیی" وەسفکرد. سەعر لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، هەفتەی داهاتوو حکومەت کۆبوونەوەیەک ئەنجام دەدات و بڕیار لەسەر چۆنیەتی وەڵامدانەوەی "ئەم بڕیارە قبوڵنەکراوە" دەدات.

  لیژنەیەکی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند، ئیسرائیل پەلاماری ئەو شوێنە مێژووی و ئایینییەکانی کەرتی غەززە دەدات کە هاووڵاتییان وەکوو پەناگە بەکاریان هێناوە، لە ئەنجامدا هەزاران کەس کوژراون و ئەمەش و بە تاوانی جەنگ دادەنرێت. سێشەممە 10ـی حوزەیرانی 2025، لە تازەترین ڕاپۆرتیدا ڕایگەیاندووە، ئیسرائیل سیستەمی پەروەردەی کەرتی غەززە و نیوە زیاتری  شوێنە مێژووی و ئایینییەکانی وێران کردووە. هەروەها لە ڕاپۆرتەکە ئاماژە دراوە "هێزەکانی ئاسایشی ئیسرائیل بە هێرشکردنە سەر پەناگەکانی وەکوو قوتابخانە و شوێنە ئایینییەکان و کوشتنی هاووڵاتییان، بە تەواوی لە تاوانی جەنگ تێوەگلاوە. هاوکات ناڤی پیلەی، سەرۆکی لیژنەکە، لەو بارەیەوە گوتی: بە چاوەی خۆمان بینیمان کە ئیسرائیل نیازی وایە وێرانکاریی زیاتر لە غەززە بنێتەوە و ژیانی هاووڵاتییان لەناو ببات. هەروەها ئاژانسی فرانس پرێس، لەسەر زاری سێ ئەندامی لیژنەکە ڕاگەیاندووە "ئیسرائیل پەلاماری چەند پەناگەیەکی داوە، کە بەهۆیەوە هەزاران کەس کوژراون، لە نێوانیان دا منداڵ و ئافرەتیش هەبوون. لیژنەکە، لە کۆتا ڕاپۆرتی خۆیدا ئاماژەی دابوو، ئیسرائیل %90 باڵەخانەکانی زانکۆ و قوتابخانەکان و نیوە زیاتری شوێنە ئایینییەکانی وێران کردووە. لە مانگی ئاداردا لیژنەکە ڕاپۆرتێکی بڵاو کردبووە و تێیدا بەهۆی پەلاماردانی دامەزراوەکانی چاودێریی تەندروستیی ئافرەتان لە غەززە، ئیسرائیلی بە کردنی جینۆساید تۆمەتبار کردبوو، بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلیش ڕەتی کردەوە و ڕاپۆرتەکەی بە دژە جوو ناو برد.