شەڕی خێڵەکان لە سوریا

عەمار عەزیز شەوی 27ی ئەم مانگە، دكتۆر نایف كوردستانی(گەرگەری) توێتێك لەسەر مەرجەعی باڵای سیستانی بڵاودەكاتەوە ، دواتر ناڕەزایی توند بەدوای خۆیدا هێناو ئەو شەوە بارەگای لقی 5ی پارتی لە بەغدا دەسوتێنرێت، كەسایەتییەكی گەرگەری بۆ هاوڵاتی دەڵێت:" هەركەسێك لەناو هۆزەكەمدا هەڵە بكات پشتگیری ناكەین". شەوی 27ی ئەم مانگە دكتۆر نایف كوردستانی(گەرگەری) كادری پارتی توێتیكی نوسیبوو تێیدا هاتووە " مەرجەعێكی عەرەبمان دەوێت كە لە ئەهلی ئالو بەیت بێت، نەك مەرجەعی هیندی و فارسی"، بەو هۆیەوە لایەنگرانی عەلی سیستانی توڕە دەكات و لەبەردەم بارەگای پارتی لە بەغدا ناڕەزایی دەردەبڕن ، هەر ئەو شەوە  بارەگای لقی 5ی  پارتی  لە بەغدا دەسوتێنن، دوێنێ سێشەمەش پارتی بارەگاكەی رووخاند وەك هەڵوێستێك بەرانبەر نەپاراستنی لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە.  ‌نایف كوردستانی لە تۆمارێكی ڤیدیۆییدا دەڵێت "لە 27ی ئازاردا من تویتێكم كرد و نووسیم: "من لەگەڵ مەرجەعیەتی عەرەبیم، نەك.."، بەڵام راستییەكەی ئەوەیە من ئەو تویتەم لە كاردانەوەم لە دژی پارتی دیموكراتی كوردستان كرد لەبەر سێ هۆكار". سەبارەت بە هۆكارەكان دەڵێت: یەكەم "من لە هەڵبژاردنی 2018 كاندید بووم و شكستم هێنا. دووەمیان: من لە زانكۆی مووسڵ  لە كارە ئەكادیمییەكەم دوورخرامەوە لەبەر ئەوەی بە بڵاوكردنەوەی تائیفیەت تۆمەتبار كرام و پارتی دیموكراتی كوردستان پشتی نەگرتم. سێیەمیشیان هەندێك بەرپرس منیان پەراوێز خست و لە ئەنجامی ئەو فشارە دەروونییەی لەسەرم درووست بوو، هەندێك كەس لێم نزیك كەوتنەوە لەوانە ئەبو ئەدهەم، لە بەغدا و شێخ محەمەد ئەلتەمیمی لە حەشدی وەلائی كە بە ناوی "ابن حشد المقاوم" شت بڵاودەكاتەوە و یەكێتی نیشتمانی كوردستانیش، كە فشاریان لەسەر دروستكردم". نایف وتیشی "لە یەكێتی هەریەك لە لەیلا رێكانی ئەندامی پێشووی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا و لیوا دەحام ئیبراهیم جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی یەكێتی لە نەینەوا و ئەنوەر ئیبراهیم بەڕێوبەری ئاسایشی زوممار لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان و فارس حسێن عومەر بەرپرسی كۆمیتەی ئەلعەیاچیە، كە لە كافتریای لۆكا لە گەڕەكی تەناهی دهۆك یەكمان بینی و من دوو مامم بە ناوەكانی حازم ئەحمەد حەسەن و رافد ئەحمەد حەسەن لەگەڵ بوو". كەسایەتییەكی گەرگەری: ئێمە داوامان لە نایف كوردستانی كرد تویتەكەی بسرێتەوە، وەزیرێكی پارتیش بەهەمان شێوە، بەڵام رەتیكردەوە   نایف ئەوەش دەخاتەروو كە دوای چەند مانگێك هەریەك لە یەكێتی نیشتمانی كوردستان و ئەبو ئەدهەم، فشاریان لەسەر زۆرتر كرد و دوا پەیوەندیش "فارس حسێن عومەر پەیوەندی پێوە كردم و داوایان دەكرد و فشاریان دەكرد، كە سوكایەتی بە مەرجەعیەتی باڵا بكەم".   سەفوان بەشیر گەرگەری، راوێژكار لە پەرلەمانی عێراق هاوكات یەكێكە لە كەسایەتییەكانی هۆزی گەرگەری لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت " كاك نایف گەرگەری هاورێی خۆمە و لە هۆزی گەرگەری یە ، دەیانجار ئامۆژگاریم كردووە كە خۆی دوور بگرێت لەبڵاوكردنەوەی ئەو شتانەی كە دەبێتە نیگەرانی حزبێك یان لایەنێكی ئایینی، دیارە ئامۆژگارییەكانی بەهەند وەرنەگرتووە، ئەوەی كردوویەتی زۆر خراپ بووە بەتایبەت لەم كاتەدا كە پارتی و چەند لایەنێك لە هەوڵی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار و پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراقن". سەفوان بەشیر ووتیشی" ئەم پرسە هیچ پەیوەندی بە عەشیرەتەوە نیە، پرسێكی سیاسی یە  هەركەسێك لە عەشیرەتەكەی خۆم كارێكی خراپ بكات بەدڵنیایەوە پشتگیری ناكەین خۆ ئەگەر كوری منیش بێت". ناوبراو ئەوەشی ئاشكرا كرد كە، بۆ زانیاری هەموو لایەك ئەو شەوەی نایف گەرگەری ئەو تویتەی كرد، بەنگین رێكانی وەزیری پێشووی حكومەتی عێراق سەر بە پشكی پارتی پەیوەندی بە نایف دەكات و داوای لێ‌ دەكات تویتەكەی بسرێتەوە، بەڵام نایف گەرگەری ڕەتی دەكاتەوە. "منیش داوام لێكرد كە ئەو تویتەی ئەو كردوە مەسح بكات و بیسرێتەوە، بەڵام ئەو هەر سور بووە و پێی وابوو شتێكی ئاسایی بڵاوكردوتەوە"،  سەفوان بەشیر گەرگەری وا دەڵێت. سەفوان گەرگەری جەختی لەوەشكردەوە كە دكتور نایف كوردستانی زیندانكراوە لەلایەن وەزارەتی ناوخۆی هەرێم" بەپێی زانیاریەكانم لە دهۆك حوكم دەدرێت، نازانم شەش مانگ یان ساڵێك یان زیاتر لە زیندان دەبێت، بووچوونی ئێمە ئەوەیە بەپێی یاسا مامەڵە لەگەڵ لەگەڵ دكتور نایف بكرێت، دادگا هەر بڕیارێكیدا پاپەند دەبین و پشتگیری لە بڕیارەكەی دادگا دەكەین". دكتۆر نایف ئەحمەد كوردستانی لە هوزی (گەرگەری) كاندیدی ژمارەی ( 30) پارتی بووە لە هەڵبژاردنی 2018، نزیكەی هەزار دەنگی هێنا، لە ساڵی 1982 لە گوندی هەریر سەربە ناحیەی زوممار لە دایك بووە، دكتورایی لە زمانی عەرەبی هەیە لە زانكۆی موسڵ مامۆستا بووە . رۆژی دووشەممە شوان محەمەد، بەرپرسی لقی 5ی پارتی لە بەغداد لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئەوەی دووپاتكردەوە كە  پارتی بێبەریە و داوای لێبوردنیشیان كرد.

  هاوڵاتى پاش تێپەڕبوونی 29 رۆژ بەسەر جەنگی رووسیا بەرانبەر ئۆكرانیا و كوژرانی 10 هەزار سەربازی سوپای پوتن هێشتا بەردەوامە و هۆشدارییەكانی ئەوروپاو ئەمریكا رایناگرێت. رۆژی 24ی شوباتی 2022، پوتن جەنگی بەرانبەر ئۆكرانیا راگەیاند كە داگیركارییەكەی بە «ئۆپەراسیۆنێكی سەربازیی تایبەت» ناوبرد و هێزەكانی ئۆكرانیا ڕووبەڕووی هێزەكانی ڕوسیا بوونەتەوەو ڕۆژئاواش سزای ئابووری توندی بەسەر ڕووسیادا سەپاندووە. رۆژنامەی كۆمسۆمۆلسكایا پراڤدای میللی سەر بە كرملین لە راپۆرتێكدا بڵاویكردەوە كە 9 هەزار و 861 سەربازی رووسیا لەماوەی 24ی شوبات تا 22ی ئازار كوژراون. هەروەها رۆژنامەی نیویۆرك تایمز ئەمریكی ئاماژەی بە كوژرانی حەوت هەزار سەربازی روسیا كردووە كە كوژراون و سێ جەنەراڵی گەورەشیان تێدایەو 12 هەزار سەربازی دیكەشیان برینداربوون. هاوكات بەپێی راپۆرتێكی واشنتن پۆست كوژرانی ئەو ژمارە زۆرەی سوپای روسیا بۆ ئەوە دەگەرێننەوە كە ئۆكرانیا خاكێكی فراوانی هەیەو سەربازە رووسەكان ئاشنای ناوچەكان نین و پوتنیش پێیوابووە لەماوەی كەمتر لە هەفتەیەكدا سەرجەم خاكی ئۆكرانیا كۆنترۆڵ دەكەن و تەنانەت خەمڵاندیان وابووە كە خاركیڤی پایتەخت لەماوەی 72 كاتژمێردا كۆنترۆڵ دەكەن. سەرەرای ئەوەی كە ئێستا جەنگ بەردەوامە و سوپای رووسیا لە هەوڵی بەردەوامدایە دەوری خاركیڤی پایتەخت بگرێت و لە چەندین شوێنیش بازگەی داناوەو بەندەری مارپۆڵی كۆنترۆڵ كردووە، بەڵام هێشتا سەرۆكی ئۆكرانیاو هێزەكانی سوپای وڵاتەكەی بەرگری لە خاكی ئۆكرانیا دەكەن و لەلایەن ئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپاوە بە چەك و تانك و موشەكی دژە فرۆكە هاوكاری ئۆكرانیا دەكەن. سەرۆكی ئۆكرانیا ئامادەیی وڵاتەكەی نیشاندا بۆ ئاگربەست لەگەڵ ڕوسیا، لەسەر پابەندبوونی وڵاتەكەی بەهەوڵنەدان بۆ ئەندامبوون لەهاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسیی (ناتۆ)  رۆژی 22ی ئازاری 2022،  ‌ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكرانیا ڕایگەیاند، وڵاتەكەی ئامادەیە گفتوگۆ لەسەر پابەندبوونی وڵاتەكەی بەهەوڵنەدان بۆ ئەندامبوون لەهاوپەیمانی باكووری ئەتڵەسیی (ناتۆ) بكات ئەگەربێت‌و لەبەرامبەردا ڕوسیا ئاگربەست ڕابگەیەنێت‌و هێزەكانی لەناو خاكی ئۆكرانیا بكێشێتەوەو گەرەنتی ئاسایشی ئۆكرانیا بدات. هەروەها راشیگەیاند كە ئەوە چارەسەرێكی مامناوەندە بۆ هەموولایەك، بۆ ڕۆژئاوا كە نازانێت لەبابەتی بوون بەئەندامی ناتۆ چۆن مامەڵەمان لەگەڵدا بكات، بۆ ئۆكرانیاش كە دەیەوێت گەرەنتی ئەمنیی دەستبكەوێت، هەروەك بۆ ڕوسیاش كە نایەوێت چیتر ناتۆ فراوان ببێت. سەرۆكی ئۆكرانیا داواشیكردووە، دیداری ڕاستەوخۆ لەگەڵ ڤلادیمێر پۆتینی سەرۆكی ڕوسیا ئەنجامبدات و راشیگەیاند كە ئامادەیە لەگەڵ پوتن لە ئۆشەلیم یەك ببینن و گفتوگۆ بكەن. هەریەكە لە توركیاو ئیسرائیل و چەند وڵاتێكی دیكە ئامادەییان پیشانداوە بۆ كۆبونەوەی لوتكەی نێوان ڤلادیمێر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكرانیا و ڤلادیمێر پوتن، سەرۆكی رووسیا بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن و ئاگربەست رابگەیەنن، بەڵام هێشتا پوتن ئامادە نییە وەڵام بداتەوە. بەمەبەستی هاوكاریكردنی هێزەكانی سوپای ئۆكرانیا، ویلایەیە یەكگرتوەكانی ئەمریكا ژمارەیەك چەك و سیستەمی بەرگری ئاسمانی رەوانەی ئۆكرانیا دەكات كە دروستكراوی سۆڤیەتن. رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریكی بڵاویكردوەتەوە، وەزارەتی بەرگری ئەمریكا (پێنتاگۆن) سیستەمی بەرگری سۆڤیەتی لە جۆری »SA-8» رەوانەی ئۆكرانیا دەكات كە تەمەنی دەیان ساڵە. هەروەها ئەوەشی خستۆتەروو كە ئەمریكا ئەم جۆرە سیستەمەی بەشێوەیەكی نهێنی دەستكەوتووە، هەتا دەزگای هەواڵگری پشكنین بۆئەو تەكنەلۆجیایە بكات كە روسیا لەجەنگدا بەكاریدەهێنێت. خۆبەخشەكان ئاگری جەنگ خۆش دەكەن هەریەكە لە رووسیاو ئۆكرانیا دەرگایان كردووەتەوە بۆ ئەو كەسانەی وەك خۆبەخش دەچنە ریزی سوپاكانیانەوە. ‌دمیترۆ كۆلیبا، وەزیری دەرەوەی ئۆكرانیا ڕایگەیاند، تا ئێستا بیست ھەزار خۆبەخشی بیانی ئامادەییان دەربڕیووە بۆ ئەوەی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ڕووسیا ڕوو لە ئۆكرانیا بكەن وھاتنی خۆبەخشە بیانییەكانیش دەستیپێكردووە. وەزیری دەرەوەی ئۆكرانیا راشیگەیاند كە ئەو بیست ھەزار خۆبەخشەی كە ئامادەن بەرگری لە وڵاتەكەیان بكەن زۆرینەیان لە وڵاتانی ئەوروپین. پێشتر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكرانیا داوای لەو كەسانە كردبوو كە دەیانەوێت بە خۆبەخش ڕوو لە ئۆكرانیا بكەن و بەرەنگاری ڕووسیا ببنەوە، پەیوەندی بە باڵیۆزخانەكانی وڵاتەكەیانەوە بكەن. لەبەرانبەردا سوپای رووسیا لەرێگەی چەكدارانی چیچانەوە هاوكاری دەكرێت و بڕیارە بەم نزیكانە زیاتر لە هەشت هەزار میلیشیای سوری بگاتە مۆسكۆ بۆ ئەوەی بەشداری شەر دژی ئۆكرانیا بكەن، بەڵام هێشتا گەیشتنی میلیشیاكانی سوریا كە وەك»خۆبەخشی جەنگ» ناویان دەبرێت پرۆسەی گواستنەوەیان دەستی پێ نەكردووە. رووسیا تەكتیكی جەنگ بەرانبەر ئۆكرانیا دەگۆرێت  وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ڕوسیا ڕایگەیاند، بەم نزیكانە بە چەكی دورھاوێژ ھێرشی ورد دەكەنە سەر دامەزراوە سەربازییەكانی ئۆكرانیا، بۆیە پێویستە بە زووترین كات كرێكار و كارمەندەكان ئەو دامەزراوانە چۆڵ بكەن. ئیگۆر كوناشینكۆف راشیگەیاند كە بەكارھێنانی فڕۆكەخانەی وڵاتانی دراوسێ لە لایەن ھێزی ئاسمانی ئۆكرانیاوە، واتە ئەو وڵاتانەش بە كردار بەشداری شەڕی ئۆكرانیا دەكەن. لەبەرانبەردا خۆراگری سوپای ئۆكرانیا جیهانی تووشی سەرسورمان كردووە لەبەرانبەر سوپا و هێزە زەبەلاحەكەی رووسیادا بەشێوەیەك زیلینسكی وەك پاڵەوانی ئەوروپا ناودەهێندرێت. دیلەكانی جەنگ ئاڵوگۆر دەكرێت ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەزاری تاتیانا مۆسكالكۆڤا، كۆمسیاری مافەكانی مرۆفی روسیاوە بڵاویكردوەتەوە، روسیا لیستێكی بە وردەكارییەوە رەوانەی رێكخراوی خاچی سوری نێودەوڵەتی كردوە و زانیاری لەبارەی 500 دیلی ئۆكرانیا لای وڵاتەكەی خستوەتەروو. هەروەها ئەوەش دووپاتكراوەتەوە كە رووسیا ئامادەیی تێدایە ئەو دیلانە بەو سەربازە روسانە بگۆڕێتەوە، كەلەلایەن هێزەكانی سوپای ئۆكرانیاوە زیندانیكراون لەماوەی 29 رۆژی رابردووی شەڕی نێوان هەردوولایاندا. وەزارەتی بەرگری ئۆكرانیاش ئەوەی ئاشكرا كردووە كە 562 دیلی سوپای رووسیایان دەستگیر كردووە. ئیرینا فیریشۆك، جێگری سەرۆك وەزیرانی ئۆكرانیا رایگەیاند كە 562  دیلی روسیایان لەلایە، جگە لە تەرمی ژمارەیەكی دیكە لە سەربازانی روسیا. جەنگی ساردی رووسیاو ئەمریكا پەرە دەسێنێت دوای دەستپێكردنی هێرش و پەلامارەكانی سوپای روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا ئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپا سەدان جۆر سزای ئابووریان خستۆتە سەر مۆسكۆ لەپێناو لێدان لە ئابووری وڵاتەكەو چەندین ملیاردێری وڵاتەكە بە دەیان ملیار دۆلار زەرەریان كردووە سەرەرای دابەزینی بەهای رۆبڵی رووسی بەرانبەر دراوە بیانییەكانی دیكە. لەماوەی چەند رۆژی رابردوودا جۆو بایدن بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند كە» پوتن تاوانباری جەنگە كە هەزاران سەربازی بۆ ئۆكرانیا ناردووە»، ئەمەش كاردانەوەی توندی رووسیای لێكەوتەوە ‌ڕوسیا نیگەرانیەكانی خۆی بەرامبەر ئەمریكا ئاشكراكردو ڕایگەیاند، «بانگهێشتی باڵیۆزی ئەمریكای لەوڵاتەكەی كردووە تا پێی بڵێت لێدوانەكەی سەرۆكی ئەمریكا جۆو بایدن سەبارەت بەوەی «پوتن  تاوانباری جەنگە» پەیوەندییەكانی نێوان دوو وڵاتەكەی خستۆتە سەر لێواری ڕووخانەوە». وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا لەبەیاننامەیەكدا ئاشكرایكرد كە «ئەو جۆرە قسانە لەسەرۆكی ئەمریكاوە قسەیەك نین دەوڵەتمەدارێك بەو پلە بەرزەوە بیكات، پەیوەندییەكانی نێوان ڕوسیاو ئەمەریكاشی خستۆتە سەر لێواری ڕووخانەوە». وەزارەتی دەرەوەی ڕوسیا ئاماژەی بەوەداوە، بەجۆن سۆلیڤانی باڵیۆزی ئەمریكایان وتووە، «كردەوە دوژمنكارییەكان دژی ڕوسیا ڕووبەڕووی وەڵامێكی توندو یەكلاكەرەوە دەبنەوە». وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریكا بەردەوامن لە ناردنی چەك و تەقەمەنی و مووشەكی دژە فرۆكە بۆ ئۆكرانیا و رووسیاش ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە هاوكاری سەربازی ئۆكرانیا بەمانای بەشداری جەنگی ئەو وڵاتانە دێت بەرانبەر رووسیا. هەروەها ناتۆ رۆژی دووشەممەی ئەم هەفتەیە بریاریدا سێ كەشتی پڕ لە چەك و مووشەك لەرێگەی وڵاتی پۆڵنداوە رەوانەی ئۆكرانیا بكات.

عەمار عەزیز  پێكدادانەكانی سوپای توركیا و پارتی كرێكارانی كورستان(پەكەكە) لەناو خاكی هەرێمی كوردستاندا بەردەوامە لەبەشێك لە ناوچەكانی بادینان، بەرپرسان و هاووڵاتیانی دهۆك داوایەك ئاراستەی حكومەتی هەرێم و پەكەكە دەكەن و داوا دەكەن ئۆپەراسیۆنەكانی توركیا رابگیرێت. سوپای توركیا دەیان كیلۆمەتر خاكی هەرێمی كوردستانی بەزاندووەو سەدان بنكەی سەربازی لە قەزاو ناحییەكانی پارێزگای دهۆك و گوندەكان دروستكردووەو بەردەوامە لە ئۆپەراسیۆنەكەی بەرانبەر پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە). لەكۆنگرەی میونشن خلوسی ئاكار، وەزیری بەرگری توركیا ڕاگەیاند لەسەر پرسی روبەرووبونەوەی پەكەكە لەگەڵ بەرپرسانی عیراق و هەرێمی كوردستان كوبووینەتەوە ئامانج لە ئۆپەراسیۆنەكان دژی تیرۆرە، هەموو كات بەرپرسانی حكومەتەكەی ئەردۆغان بوونی پەكەكەیان بە مەترسی زانیووە و لەبەرانبەردا پەكەكە ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە بوونی ئەوان لەسەر خاكی هەرێم بۆ پاراستن و بەدەستهێنانی مافەكانی گەلی كوردە. بەرپرسان و هاووڵاتیانی پارێزگای دهۆك داوایەك لە پەكەكەو حكومەتی هەرێم دەكەن بەرپرسان و هاووڵاتیانی پارێزگای دهۆك و گوندەكان داوا لە حكومەتی هەرێم دەكەن سنورێك بۆ لەشكركێشییەكانی توركیا دابنێن و پەكەكەش شەڕ بباتەوە بۆ كوردستانی باكور، چونكە بەو هۆیەوە تووشی زیان بونەتەوە. عیسا عەلی، مامۆستای ئامادەیی لە ناحیەی شیلادزێ‌ سەر بە قەزای ئامێدی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت « پرسی ئارامبوونەوەی ناوچەكانمان تەنها بە دووشت چارەسەر دەبێت ، یەكەم پێویستە پەكەكە یەكجاری لەخاكی هەرێم بكشێتەوە تا هیچ بیانوویەك بۆ توركیا نەمێنێت و زیاتر ناوچەكانمان بوردوومان نەكات ، لەبەرامبەریشدا حكومەتی عیراق و هەرێمی كوردستان  پێكەوە كارلەسەر ئەوە بكەن هێزەكانی توركیا لە خاكی هەرێم دەربكەن». «ئێمە نامانەوێت هیچ هێزێكی بیانی لەسەر خاكی ئێمە بمێننەوە  ئەگەر ئەوان لێمان بگەرێن بەدڵنیایەوە هیچ كێشەیەكمان نابێت و هەموو ئەو خەڵكانەی گوندەكانی خۆیان جێهێشتووە جارێكی تر دەگەرێنەوە سەر زێدی خۆیان و دەست بە چاندن و كۆمەڵێك شت دەكەن ، سوودی بۆ هەموو لایەك دەبێت»، عیسا عەلی وای وت. ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:»بۆچونمان ئەوەیە پەكەكە بە دیالۆك كێشەكانی لەگەڵ توركیا چارەسەر بكات». رزگار سدقی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت « تەنها لە سنوری پارێزگای دهۆك زیاتر لە 275 گوند بەوهۆی شەری توركیاو پەكەكە چوڵكراون ، جگەلەمەش ساڵانە هاووڵاتیان سەدان ملیون دینار زەرەرمەند دەبن « رزگار سدقی ووتیشی « تاوەكۆ ئێستا 34 هاووڵاتی سڤیل بەهۆی بوردومانی فرۆكە جەنگیەكانی توركیا شەهیدكراون ، سەدان  گەنج بێكار ماونەتەوە، چونكە ناتوانن سەردانی گوندەكانی خۆیان بكەن تا  ئیش لەناو باخەكانی خۆیان بكەن». نەواف میكائیل، مامۆستایە لە شاری دهۆك لەسەر هێرشەكانی توركیا بۆ سەر پەكەكە لەسنوری پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى پێیوابوو ئەگەر پەكەكە نەبووایە بێگومان ئەو شەڕو ئاڵوزییەی نەدەبوو وتیشی:»شوێنی پەكەكە هەرێمی كوردستان نیە با شەڕی خۆیان بگوزانەوە بۆ ناو خاكی توركیا « نەواف میكائیل باسی لەوەشكرد لەترسی بۆردومانەكانی توركیا ناتوانن بچنە باخەكانی خۆیان كە لە گوندێكی سەر بە قەزای ئامێدین، چونكە چەندینجار دەوروبەری گوندەكە بە سەختی بوردومان كراوە»تەنها هاووڵاتیان زەرەرمەندی ئەو شەرەن كە لەم ناوچەیەدا دەكرێت». سدقی نەوزاد یەكێكی دیكەیە لە دانیشتووانی سنوری قەزای ئامێدی باسی لەوەكرد كە زیاتر لە 20 ساڵە لەژێر ئاڵوزی و شەڕی پەكەكە و توركیادا دەژین و رۆژانە ناوچەكانیان بۆردووماندەكرێن و كەس وكارەكانیان لەسەر خاكی خۆیان دەكوژرێن، وتیشی:»سەدان جار ووتوومانە دەبێت پەكەكە شەڕی خۆی بگوازێتەوە بۆ ناو خاكی توركیا، بەڵام هیچ سوودی نەبووە ، سەڕەرای هەموو ئەمانە حكومەتی عیراق زۆرجار باس لە سەروەری خاكی خۆی دەكات ئەی بۆچی بێ‌ دەنگە  لەبەرانبەر هاتنی سوپای توركیاو بۆردومانەكانی». موختاری گوندی هرور دەڵێت بۆردومانەكانی توركیا بەرداوەمە لەسەر ناوچەكانیان و زیانی دارایی بەر هاووڵاتیانی گوندەكەیان كەوتووە. ئازاد  ئەدیب موسا، موختاری گوندی هرورە لە سنوری ناحیەی كانێ‌ ماسێ‌ لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت « لە رێكەوتی 4 و 5 و 6 ئازار فرۆكەی توركیا بۆ چەند جارێك سەنتەری گۆندی هرور و دەوروبەری بۆردوومان كرد ، بۆ یەكەمجار فرۆكەی توركیا 13 تۆپی ئاراستەی ناو گوندی هرور كرد ،زیانی گیانی نەبووە بەڵام  زیانی دارایی بە 10 ماڵ گەیشتووە، پەنجەرە و شتەكانی ناو ماڵ شكێندراون، زیانەكان لە 300 هەزار دینارەوە تا دەگاتە 3 ملیون دینار  دەبێت». لیژنەیەكی پەرلەمانی عێراق لەماوەی چەند مانگی رابردوو سەردانی ناحییەی كانی ماسێ یان كرد و رایانگەیاند كە راپۆرتێك ئامادە دەكەن لەبارەی زیانەكانی بۆردومانەكانی توركیا، بەڵام تا ئێستا دەرئەنجامی نەبووە. ئازاد  ئەدیب موسا باسی لەوەكرد كە ئەو لیژنەی كە پێش چەند مانگێگ سەردانی سنوری ناحیەی كانی ماسێ و قەزای ئامێدیان كردووە  هیچ دەرئەنجامێكی نەبووەو یەك كەس تا ئێستا قەرەبوو نەكراوەتەوە ، بەپێچەوانەوە خەڵك زیاتر زیانی بەركەوتووە جگە لەمەش ترس ودڵەڕاكێیەكی زۆر لەناو خەڵكی گوند دروستبووە. قایمقامی ئاكرێ: راگرتنی بۆردومانەكانی توركیا پەیوەندی بەعێراقەوە هەیە مازن محەمەد سەعید، قایمقامی قەزای ئاكرێ‌ ئەوەی دووپاتكردەوە كە  تا ئێستا هیچ هاووڵاتییەك كە بەهۆی بۆردومانی توركیاوە كە زیانی پێگەیشتووە قەرەبوو نەكراوەتەوەو هەموو داتا و زانیارییەكانیان داوەتە ئەو لیژنەیەی پەرلەمانی عێراق. مازن محەمەد سەعید ووتیشی :» بابەتی قەرەبۆكردنەوەی هاووڵاتیان و راگرتنی بوردومانی فرۆكە جەنگیەكانی توركیا بۆ سەر ناوچەكانمان زیاتر پەیوەندی بە حكومەتی عیراقەوە هەیە، ئەوان دەبێت ئەم كێشەیە بە گڤتۆگۆ لەگەڵ توركیا چارەسەر بكەن، تا ئێستاش بوردوومانكردن بەردەوامە». پەكەكە: داگیركارییەكانی توركیا مەترسی گەورەیە لەسەر كورد  جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی سەرۆكایەتیی كۆما جڤاكێن كوردستان – كەجەكە لەپەیامێكیدا بەبۆنەی جەژنی نەورۆزەوە رایگەیاند:» پێویستە گەلی كورد بە ڕۆحی نەورۆز لەدژی ستەم و داگیركاریی دەوڵەتی تورك بوەستێتەوە، ئەگەر نا مەترسییەكی گەورە لەسەر گەلی كورد هەیە»، دەشڵێت:» پەكەكە پشكی هەیە لە دروستبوونی قەوارەی هەرێمی كوردستان و دەشیپارێزێت».  هاوسەرۆكی كۆنسەی سەرۆكایەتیی كۆما جڤاكێن كوردستان – كەجەكە راشیگەیاند كە:»ڕێبەر ئاپۆ، پەكەكە و تێكۆشانی ئازادیی لەم ڕۆژەدا و بەڕۆحی نەورۆز دروستكردووە، هیچ هێزێك ناتوانێت پێش بەو ڕۆحە بگرێت، چونكە ئەو ڕۆحە ڕۆحی یەكێتی، بەرخۆدان، ئازادیی، بردنەوە و ژیانەوەیە، واتای چارەسەرییە، تێگەشتنە لە كێشەكان و چارەسەركردنیانە، ڕێبەر ئاپۆ بە ڕۆحی نەورۆز ڕۆحی سەرۆكایەتی پارتێكی پێشخست و گەیاندییە ئەمڕۆ كە دەستكەوتی گەورەی بۆ گەلی كورد هەبووە، ئەگەر لە باشووری كوردستان ستاتۆیەك دروستبووە بەشێكی بە ڕۆڵی پەكەكە بووە و پەكەكەش بەشێكە لە پاراستنی ئەو ستاتۆیە.  ‌هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە دەوڵەتی تورك ئەمڕۆ لەسەر گەلی كورد سیاسەتی قڕكردن بەڕێوەدەبات و سیاسەتی داگیركاریی پێشدەخات و دیمۆگرافیای كوردستان دەگۆڕێت و كۆمەڵكوژیی ئەنجامدەدات، دەشڵێت:» دەیانەوێت پەكەكە و كوردی ئازاد لەناوببەن، پێویستە گەلی ئێمە ئەم ڕاستییە ببینن و لە دژی ئەم خیانەتە بوەستنەوە، ئەوكاتە دەتوانێت خۆی بپارێزێت و تێكۆسانی ئازادیی پێشبخات». ئەنجومەنی خۆبەرێوەبەری شەنگال: توركیا هەموو ناوچەكان بۆردوومان دەكات لەبەرانبەردا جێگری هاوسەرۆكی دەستەی ئەنجومەنی خۆبەرێوەبەری شنگال دەڵێت پەكەكە لەسەر سنورەكانی نێوان خاكی هەرێم و توركیا خەبات دەكات لەپێناو بەدەستهێنانی مافەكانی گەلی كورد. ئازاد حسێن، جێگری هاوسەرۆكی دەستەی ئەنجومەنی خۆبەرێوەبەری شنگال لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت «بۆ ئێمە باشوری كوردستان و باكور وەكو یەك وایە هیچ جیاوازی نیە ، دوژمن خاكی كوردی دابەشكردوە بۆ چوار پارچە بەڵام لە بنەڕەتدا یەك پارچەیە « ئازاد حسێن ووتیشی « خەباتی پەكەكە لەو ناوچانە تەنیا دژی دوژمنە كە ئەویش توركیایە، لە هەمانكاتدا توركیا جیاوازی لەنێوان خاكی باشور و ناوچەكانی تر ناكات، فرۆكەی ئەوان شەنگال وسنورەكانی هەولێر و دهۆك بۆردوومان دەكات، ئێمە پەكەكە بە دۆستی خۆمان دەزانین و خەباتی ئەوان لەپێناو بەدەستهێنانی مافەكانی كورد بەرز دەنرخێنین«.  

عەمار عەزیز  حكومەتی هەرێم جگە لەمووچەیان پاداشتێكی بۆ ئەو پزیشك و پەرستار و كارمەندانەی دابین كردووە كە لەنەخۆشخانەكانی كۆرۆنا دەوام دەكەن، بەڵام تائێستا پێییان نەدراوە . عەبدولستار ئەحمەد، كارمەندی تەندروستی لە بەشی تاقیگەی پشكنینی كۆرۆنا كەهەر 2019 و سەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا تا ئێستا لەسەر كارەكەی بەردەوامە بە بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد كە لە 2019 سەرۆكی حكومەت پاداشتێكی تایبەت بۆ ئەو پزیشك و پەرستار و كارمەندانە دابین كرد كە لەنەخۆشخانەكانی كۆرۆنا دەوام دەكەن، لە مانگی نیسانی 2019 ئەو بڕە پارەیەیان وەرگرت، وتیشی:» مانگانە 500 هەزار دینار بوو، بەڵام بەداخەوە لە 2021 كەمكرایەوە بۆ 300 هەزار دینار « عەبدولستار ئەحمەد ووتیشی «  پاداشتەكانی مانگی 11 و 12 ساڵی 2020بە ئێمە نەدراوە و خوڕاوە، دواتر لە 2021 پاداشتەكەی من و تەواوی كارمەندان كەمكرایەوە ، هی من 200 هەزار یان بڕی ، سەرەتا 500 هەزار دینارم وەردەگرت ئێستا بووە بە 300 هەزار دینار ، چەند جارێك پرسیارمان كردوە كوا پارەی ئەو دوو مانگە بە ئێمە دەڵێن پارە نیە» «جارێك سەرۆكی حكومەت سێ ملیار دینار و جارێكی تر 905 ملیۆن دینار بۆ ئەو كارمەندانە دابین كرا كە لەنەخۆشخانەكانی كۆرۆنا دەوام دەكەن ، پرسیاری ئەو پارەمان كرد دیسان ووتیان بۆ هەندێك شتی تر خەرجكراوە، ژمارەیەك خێرخواز و كەسایەتی و رێكخراوەكان پارەیان بۆ كارمەندانی نەخۆشخانەكانی كۆرۆنا دابین دەكرد بەڵام بۆئێمە خەرج نەكراوە ، نازانین ئەو پارەیە بۆچ شوێنێك رویشتووە و چوون خەرجكراوە « عەبدولستار ئەحمەد وا دەڵێت .  سەباح عەلی ، ئەندامی لیژنەی تەندروستی لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت « بەدواداچوونمان كردوە بۆ ئەو بابەتە دەڵێن پارە نەماوە بۆ ئەو كارمەندانە خەرجی بكەین كە بڕی پێویستی پارەكە بۆ ئەو كارمەندانە دابین كرابوو، بەڵام دیارنەماوە «

شەنای فاتیح «براكەم وەك ئەو خەڵكە بەیانی زوو بۆ وەرگرتنی مووچەكەی چووە دەرەوە و تا نزیكەی پێش مووچە وەرگرتنیش منداڵەكانی قسەیان لەگەڵ كردووە، بەڵام لەناكاو هەواڵ هات كە رووداوێكی نەخوازراو روویداوە و لە پزیشكی داد تەرمەكەی  تەسلیمان كراوەتەوە»، برای یەكێك لەو خانەنشینانەی لە نۆرەی وەرگرتنی مووچەدا گیانی لەدەستدا وای وت. سێ هاونیشتیمانی لەكاتی وەرگرتنی مووچەی خانەنشیاندا گیانیان لەدەستدا، دووانیان لە سلێمانی بەهۆی پاڵەپەستۆو ئەوی دیكە لە قەزای سۆران جەڵدە لێیدا خانەوادەكانیان باسی رووداوەكە بۆ هاوڵاتى دەكەن. حكومەتی هەرێم مووچەی مانگی شوباتی بۆ ماوەی 45 رۆژ دواخست كە دەبوو لە 25 شوباتدا دابەشی بكات، بەڵام رۆژی 11ی ئازار مووچەی وەزارەتی تەندروستی وەك یەكەم وەزارەت راگەیاندو بەدوایدا وەزارەت و دەستەكانی دیكە، لەكۆتا رۆژی دابەشكردنی مووچەی مانگی شوباتدا كە رۆژی 20ی ئازار بوو خانەنشینان مانەوە لەبەردەم بانكەكاندا بۆ وەرگرتنی مووچەكانیان. خانەنشینان ئەو توێژەن كە دەیان ساڵ خزمەتیان كردووە لە وەزارەتە جیاوازەكانی حكومەت و بەشێكیان وەك خانەنشینی مەدەنی و ئەوانی دیكە وەك خانەنشینی سەربازی مووچە وەردەگرن كە زۆرینەیان تەمەنیان لەسەرو 65 ساڵییەوەیە كە لەكۆی ملیۆنێك و 207 هەزارو 273 مووچەخۆر 240 هەزار كەسیان لە خانەنشینان پێكهاتوون. لەسلێمانی لەبەردەم بانكی تانجەرۆ خانەنشینان شەوەكەی چوونە بەردەم بانك و بەشێكیان تا بەرەبەیان مانەوەو وێنەو ڤیدیۆكانیان لە تۆرە كۆمەڵایەتیان بڵاوكرایەوە و كاردانەوەی ناوخۆی لێكەوتەوەو حكومەت بەبەرپرسیاری یەكەم تۆمەتبار دەكرێت كە دۆخەكەی بەو ئاقارە گەیاندووە. سیروان ئیسماعیل، برای (ئازاد ئیسماعیل) ی تەمەن 74 ساڵ، یەكێك لەو خانەنشینانەی كە لە شاری سلێمانی لە كاتی وەرگرتنی مووچەكەی گیانی لەدەستدا، لە لێدوانێكدا بە بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد كە براكەی وەك ئەو خەڵكە بەیانی زوو بۆ وەرگرتنی مووچەكەی چووە دەرەوە و تا نزیكەی پێش مووچە وەرگرتنیش منداڵەكانی قسەیان لەگەڵ كردووە، بەڵام لەناكاو هەواڵ هات كە رووداوێكی نەخوازراو روویداوە و كاتێك زانییان لە نەخۆشخانە بوو و لە پزیشكی داد تەرمەكەی  تەسلیمیان كراوەتەوە. هەروەها وتیشی:» براكەم هیچ بارودۆخێكی نائاسایی نەبووە و پێشترهەر خۆی دەچوو مووچەكەی وەردەگرت، بەڵام رەنگە شێوازی دابەشكردنی مووچەكە هۆكارێك بێت بۆ ئەوەی كەسەكان تووشی ئەو بارودۆخە ببن و پێویستە چارەسەربكرێت و ئەو كەسەی كە دەچێت مووچەكەی وەربگرێت تووشی چەرمەسەری و هیلاكی نەبێت». سیروان ئیسماعیل ئەوەشی روونكردەوە كە سكاڵایان لەسەر كەس نییە چونكە رووداوەكە رووداوێكی شەخسی نیە و كێشەیان لەگەڵ كەسدا نییە، ئەو بابەتەیان داوەتە دەست خودا. هاوكات، مەلا مشیر، ئامۆزای (ئەحمەد عەزیز)ی تەمەن 72 ساڵ، ئەو خانەنشینەی كەلە شارۆچكەی سۆران لەكاتی وەرگرتنی مووچەكەیدا گیانی لەدەستدا، بەهاوڵاتى وت:»  كاك ئەحمەد پێشتر هیچ نەخۆشیەكی نەبووە، بەڵام لەنێو قەرەباڵغییەكەدا و بەو تەمەنەوە پاڵەپەستۆ هەبووە و تووشی ئەو بارودۆخە بووە و 10 خولەك پاش گەیاندنی بە  نەخۆشخانە گیانی لەدەستداوە». «تائێستا باس لەوە نەكراوە كە سكاڵا تۆماربكەین یان نا و داواشمان لە حكومەتی هەرێم كرد كە بارودۆخی خانەنشینان باشتربكات و ژمارەی كارتیان بۆ بكرێتەوە و مانگانە مووچەكەیان بچێتە سەر كارتی حساباتیان و ئیدی ئەو پاڵەپەستۆ و سەرەگرتن و ئەو هات ونەهاتەش نامێنێت»، مەلا موشیر ئامۆزای  ئەحمەد عەزیز وای وت. سەرۆكایەتی داواكاری گشتی هەرێمی كوردستان  لیژنەیەكیان پێكهێناوە بۆ لێكۆڵینەوە لە راستی ئەو بابەتە و ئاشكراكردنی كەمتەرخەمییەكان بۆ بەدواداچوونی یاسایی و داوایان لە وەزیری دارایی كرد كە میكانیزمی گونجاو بۆ دابەشكردنی مووچەی خانەنشینان. بەڕێوبەری پێشووی بانكی دیجلە و فورات دەڵێت: داوامان كرد مووچەی خانەنشینان بكرێت بەسیستەم، بەڵام حكومەتی هەرێم رەتیكردەوە. ئەمیر مەحمود، بەڕێوبەری پێشووی بانكی دیحلە و فورات لە سلێمانی، لە لێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى باسی لەوەكرد كە لەگەڵ  چەند بانكێكدا پڕۆژەیەكیان پێشكەش بەوەزارەتی دارایی و ئابووری كردووە كە ئەوات شێخ بایز تاڵەبانی وەزیری دارایی بووە، بۆ ئەوەی مووچەی خانەنشینی بكرێت بە سیستەم و بۆ ئەوە مەبەستەش لەگەڵ بەڕێوبەری ئێستای بەشی یاسایی لە وەزارەتی دارایی دانیشتنیان ئەنجامداوە و پڕۆژەكەیان پێشكەشكرد. ئەمیر مەحمود وتیشی:» ئێمە سیستەممان هەیە و دەتوانین مووچەی خانەنشینیتان بۆ بكەین بە سیستەم و مانگانە بڕی پارەكە چەند بێت ئێمە بە ئامێری ئای تی ئێم مووچە دابەشدەكەین، كە مووچەخۆر هەوێكەی دەدرێت لە ئامێرەكە و لە هەوێكەی كارتی ئەلیكترۆنی بۆ دروستدەكرێت».                                                                                                 بەرێوەبەری پێشووی بانكی دیجلەو فورات ئەوەشی خستەروو كە سەرەتا رازیبوون و دواتر پاشگەزبوونەوە و وتویانە خۆیان ئەو كارە جێبەجێدەكەن. «جێبەجێكردنی ئەم پڕۆژەیە كارێكی ئاسانە و لەو سیستەمەدا دەتوانیت مووچە بدرێت بە خانەنشین، هەروەها قەرزی پێبدرێت، بەڵام لە بانكی حكومیدا ناكرێت و لە بانكی ئەهلیدا دەكرێت، چونكە پێویستی بە سیستەمی ئەلیكترۆنییە و لە بانكە حكومییەكاندا سیستەمی ئەلیكترۆنی نییە»، ئەمیر مەحمود وا دەڵێت. جێگری سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان: وەزارەتی دارایی شكستی هێناوە هێڤیدار ئەحمەد، جێگری سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:: ئێمە وەك  لیژنە هیچ بەدواداچوونێكمان بۆ گیانلەدەستدانی ئەو خانەنشینانە نەكردووە چونكە لە پشووی پەرلەماندا بووین و داواكاری گشتی كەیسەكەیان جوڵاندووە، بەڵام بابەتەكە دەرخەری ئەوەیە كە شێوازی دابەشكردنی مووچە بە تایبەت بۆ خانەنشینان كە بەو تەمەنە دێن سەرە دەگرن بۆ وەرگرتنی مووچە و شەو دەمێننەوە بەڕاستی مەعقول نییە بەو شێوەیە بێت و پێویستە وەزارەت پێداچوونەوە لە ئیدارەكردنی وەزارەتی داراییدا بكات». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی پێشیوابوو كە «وەزارەتی دارایی شكستی هێناوە»، وتیشی:»                                            وەزارەتی دارایی بەرپرسە لە دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەران و لە كۆی ملیۆنێك و ٢٠٧هەزار و ٢٧٣ مووچەخۆری هەرێمی كوردستان ٢٤٠هەزار كەس خانەنشینن و ئەو رووداوەش كە رووی دا هیچ مەعقول نییە». ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی حكومەتی هەرێم لە پشكی گۆڕان بەهۆی پرسی داهاتەكانی ناوخۆوە نیگەرانە لە حكومەتی هەرێم و بەو هۆیەوە دەوام ناكات و چووەتەوە بۆ ماڵەوە. هێڤیدار وتی:» پێویستە وەزیر بێتەوە دەوام و جارێكی دیكە بابەتی هاوشێوە رووبدات وەزیر بەرپرسیارە  و   دوای تەواوبوونی ئەم پشووە وەزیر دەوام بكات و ئەگەر دەوام نەكات وەكو پەرلەمان و وەك لیژنەی دارایی لێكۆڵینەوە لەسەر ئەوە بابەتە دەكەین، چونكە ئەركی وەزیر خزمەتكردنی خەڵكە». ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان: دەبوایە پاش گیانلەدەستدانی ئەو سێ هاونیشتیمانییە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەستی لەكاربكێشایەتەوە شێركۆ جەودەت، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان، لە لێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئەوەی دووپاتكردەوە كە كە دەستبەسەرداگرتنی داهاتی نەوت لە لایەن دەسەڵاتدارانی هەرێمەوە و دەست تێوەردانیان لە داهاتی ناوخۆدا دابەشكردنی مووچەی بەو شێوەیە لێكردووە و بە سستی دابەشكردنی مووچە  ئەنجومەنی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران (سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی و وەزیری دارایی) بەرپرسیارن لێی.                                                                                                                 شێركۆ جەودەت باسی لەوەشكرد كە وەك لیژنەی دارایی هەموو رێكارێكیان گرتووەتە بەر، بەڵام لەلایەن حكومەتەوە رێگرییان لێدەكرێت، چونكە ناشەفافن وهیچ چاكسازییەك جێبەجێنەكراوە وپڕۆژەی چاكسازیش پەكخراوە. «گیان لەدەستدانی سێ كەس لە نۆرەی وەرگرتنی مووچەی خانەنشینیدا كارەساتە   دەبوایە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەستیان لەكار بكێشایەتەو»، شێركۆ جەودەت وا دەڵێت.

هاوڵاتى ئێران دوو هاوڵاتیی زیندانیکراوی بەریتانیای لە وڵاتەکەی  لە بەرامبەر وەرگرتنەوەی قەرزەکانی رادەست لەندەن کردەوە و بەوەش نیو ملیار دۆلاری سەردەمی دەسەڵاتی پاشایەتیی بەدەست هێنایەوە کە بڕیاربوو تانک و زرێپۆشی بەریتانیی پێبکڕێت. ئێران ئەزمونێکی دور و درێژی هەیە کە لە پێناو گەیشتن بە ئامانجاکانی دژی رۆژئاوا و یان وڵاتێکی زلهێزی وەک ئەمریکا، بارمتە بەکار بهێنیت و لە ساڵی 1979 یەکەم هەنگاوی بارمتەگرتنی دژی ئەمریکا بەکارهێنا ئەویش بە گرتنی 66 دیپلۆماتکار و کارمەندی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە تاران. ئێران بە بارمتەگرتنی ژمارەیەک دیپلۆماتکاری ئەمریکا دوای 24 ملیار دۆلاری لە واشنتۆن کرد بەڵام دواتر ئاستی داواکارییەکەی لە چەند قۆناغیدا بۆ هەشت ملیار دۆلار کەم کردەوە. لە دوایین هەنگاویشدا ساڵی 2015 لە بەرامبەر رادەستکردنی ژمارەیەک هاوڵاتی ئەمریکی و بیانی بە ئەمریکا نزیکەی یەک ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری بە فڕۆکە لە واشنتۆن وەرگرتەوە کە بوە مایەی رەخنەی گەورە لەسەر سەرۆکی ئەو کاتی ئەمریکا. ئێران بە بارمتە قەرزەکەی لەبەریتانیا وەردەگرێتەوە ئێران پێشتر دو هاوڵاتیی بە رەچەڵەک فارسی وڵاتەکی کە هاوڵاتیی بەریتانیا بون بە تۆمەتی سیخوڕی بۆ دەزگای هەواڵگریی بەریتانیا تۆمەتبار کرد و سزای زیاتر لە شەش بۆ 12 ساڵی بۆیان بڕیبوەوە ، ئەوەش بە ئاڵۆزترین دۆسیەی نێودەوڵەتیی نێوان لەندەن و تاران لە شەش ساڵی رابردودا ناودەهێنرێت. لە ساڵی  2016 نازەنین زاغەری هەڵگری ناسنامەی ئێران و هاوڵاتیی بەریتانیا و نیشتەجێی لەندەن کە لەگەڵ ژمارەیەک میدیایی و خێرخوازیی بەریتانی و ئەمریکی کاری کردوە، بە تۆمەتی سیخوڕی لە ناوخۆی ئێران دەستگیر دەکرێت لە کاتێکدا هاوسەری زاغەری بە رەچەڵەک بەریتانیی بوە و ئەوەش وا دەکات هەوڵەکان بۆ ئازادکردنی لە ئاستی نێودەوڵەتی و جیهانیدا بەردەوام بێت بەڵام ئێران بە بێ گوێدانە ئەو هەوڵانە بۆ ماوەی چوارساڵ لە ناو بەندیخانە و دو ساڵیش لە ماڵەوە  زاغەریی لە ژێر چادێریدا هێشتەوە. لە ساڵی ەوە2016 هەر بەرپرسێکی بەریتانیا سەردانی تارانی بکردایە و چاوی بە برپرسانی ئێران بکەوتایە، داوای ئازادکردنی نازەنین زاغەرییان دەکرد بەڵام سەرجەم ئەو داواکارییانە بە بێ ئەنجام دەبو. ساڵی 2017 ئەنوشە ئاشوری کە ئەندازیارێکی خانەنشینی خاوەنی ناسنامەی ئێرانی و هاوڵاتیی بەریتانیا بو، لە ئێران دەستگیر کرا و بە تۆمەتی کارکردن لەگەڵ دەزگای هەواڵگریی ئیسرئیل (مۆساد) و بەکارهێنانی دارایی رێگە پێنەدراو بە 12 ساڵ زیندانیی سزا درا. ئەگەرچی زۆربەی بەرپرسانی بەریتانیا بڕوایان وابوە ئەو دو هاوڵاتییەی وڵاتەکەیان قوربانیی قەرزەکانی لەندەن بە تاران و ناکۆکییە سیاسییەکانی نێوان ئێران بەریتانیا بون بەڵام بەرپرسانی ئێران و وتەبێژی دەزگای دادی ئێران رەتی کردوەتەوە دۆسیەی ئەو دو کەسە هیچ پەیوەندییەکی بە ناکۆکییە سیاسییەکانەوە هەبێت و تەنها جەختیان لەوە کردوە ئەو دوو کەسە تۆمەتبار بوون بە سیخوڕی و دانیان ناوە بەوەی کە هاوکاریی دەزگا هەواڵگرییەکانی بەریتانیا و ئیسرائیلیان کردووە. یەک رۆژ پێش ئازاکردنی زاغەری و ئاشوری وەفدێکی بەریتانیا سەردانی تاران دەکات و لە (16/3/2022) ئەو دو کەسە ئازاد دەکرێن و لە رێگەی فڕۆکەخانەی وڵاتی عەممان-ەوە دوای چەند کاتژمێرک لە مانەوە دواجار (17/3/2022) دەگەڕێنەوە لەندەن. لیز تراس، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا رۆژێک دوای ئازادکردنی ئەو دو هاوڵاتییەی وڵاتەکەی رایگەیاند سەرجەم قەرزەکانی بەریتانیا کە 535 ملیۆن دۆلار بوە، رادەستی ئێران کراوە و هاوکات ئەمیر عەبدوڵاهییان، وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ پشتڕاستکردنەوەی ئەو بەشە لە لێدوانەکەی تراس کە پەیوەندیی بە رادەستکردنەوەی قەرزەکەی وڵاتەکەی هەبوە رایگەیاند؛ بابەتی قەرزی لەندەن هیچ پەیوەندییەکی بە ئازادکردنی ئەو دو هاوڵاتییە بەریتانیەوە نەبوە و تەنها تاران وەک نیازپاکییەک بەرامبەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ لەندەن ئەو ئەوانی ئازاد کردوە. ئێران و بەریتانیا لە نەوتەوە تا تانک‌و زرێپۆش لە ساڵی 1960 و لەسەردەمی محەمەد رەزا پەهلەوی، دوایین پاشای ئێران پێشنیاری ئاڵوگۆڕی نەوتی ئێران لە بەرامبەر تانک و زرێپۆشی بەریتانیا بە لەندەن راگەیەنرا و لە رێگەی چەند بەرپرسێکی عەممان کار کراو بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتی ئێران لە بەرامبەر چەک و کەرەستەی سەربازیی بەریتانیا. بڕیاربو ئێران بە رادەستکردنی 500 ملیۆن لیتر نەوت لە ماوەی 10 ساڵدا ژمارەیەک تانک و زرێپۆش لە بەریتانیا وەرگرێت. بە پێی گرێبەستێکی ساڵی 1972 لە نێوان ئێران و بەریتانیا دەبوایە لە ماوەی چەند ساڵێکدا هەزار و 500 تانکی جۆری چیفتن رادەستی ئێران بکارایە و لەندەن لەو سەردەمەدا بڕی یەک ملیار دۆلار لە ئێران وەردەگرێت. ئەگەرچی پێش روخانی محەمەد رەزا پەهلەوی ژمارەیەک تانکی پێشکەوتوی بەریتانیا رادەستی ئێران دەکرێت و بڕیار بوە ژمارەیەک تانکی (چیفتن 4030) کە بە (شێری ئێران) ناوهێنراوە رادەست بکرێن بەڵام لەندەن بەهۆی تێبینییەکانی لەسەر دەسەڵاتی نوێی وڵاتەکە، سەرجەم تانکەکان رادەست ناکات و گرێبەستەکە تاکلایەنە هەڵدەوەشێنێتەوە . دوای روخانی سیستمی پاشایەتی لە ساڵی 1979 واتە ئەو کاتەی کۆماری ئیسلامی، دەسەڵاتی ئێرانی بەدەستەوە دەگرێت بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی گرێبەستەکە، بەریتانیا بڕی 127 ملیۆن پاون قەرزای ئێران دەبێت و تارانیش لە دادگاکانی وڵاتی هۆڵەندا سکاڵا لە دژی بەریتانیا تۆمار دەکات. دواجار دادگاکانی هۆڵەندا ئەو قەرزەی بەریتانیا بە مەزەندەی ساڵی 2020 بە 530 ملیۆن دۆلار دەخەمڵینن و لەندەنیش حاشا لە رادەستکردنەوەی پارەکە ناکات بەڵام دوای نزیکەی 43 ساڵ دادگا و دادگاکاریی لە نێوان ئەو دو وڵاتەدا بەریتانیا ئامادە دەبێت پارەکە بۆ ئێران بگەڕێنیتەوە.    تانکی بەریتانی هۆکارێکی شکستی مەیدانیی جەنگ لەگەڵ عێراق لە راپۆرتەکانی تایبەت بە جەنگی ئێران و عێراقدا هاتوە؛ عێراق لە سەردەمی دەستبەکاربونی سەددام حسێن وەک سەرۆکی وڵاتەکەی خاوەنی هەزار و 220 تانک و زرێپۆش بوە لە کاتێکدا ئێران لە سەردەمی دەسەڵاتی پاشایەتیدا 760 تانکی هەبوە و ئەوەش وا لە محەمەد رەزا پەهلەوی دەکات دوای 450 تانکی چیفتن لە بەریتانیا بکات. عێراق توانی ئەو بۆشاییەی ئێران لە بەرەی جەنگی وشکانیدا بقۆزێتەوە و هاوکات ببێتە مایەی شانازیی روسیا چونکە زۆرینەی تانک و زرێپۆشەکانی عێراق لە جۆری (تی 55 و تی 54)ی روسی بون. بە وتەی بەرپرسانی سەربازیی ئێران بەهۆی ئەوەی زۆربەی تانک و زرێپۆشەکانی ئەو وڵاتە لە سەردەمی جەنگی ئێران و عێراق لە جۆری چیفتنی بەریتانی بوە نەیانتوانیوە پێشڕەوییەکی ئەوتۆ لە گۆڕەپانی جەنگدا بکەن. ئەو تانکانە کێشەی گەورەیان بزوێنەری لاواز بوە چونکە شەش سیلەندەر بوە و پێویستی بە کاتێکی زۆر هەبوە بۆ ئەوەی بزوێنەرەکەی گەرم ببێت و توانای جوڵاند و رۆیشتنی تانکەکەی هەبێت بەڵام تەنها 30 خولەک دوای رۆیشتن دەکوژانەوە و تانکەکە توانای جوڵەی نەدەما. ئەو بەرپرسە سەربازییانە لە راپۆرتێکی وردا رونیان کردوەتەوە (شێری ئێران) لەگەڵ کەش و هەوای وڵاتەکە گونجاو نەبوە لە کاتێکدا بە تایبەت بۆ ئێران دروست کرابون. ئاماژە بەوەکراوە دەیان تانکی بریتانی بەهۆی کێشەی بزوێنەر و لاوازیی زنجیرەکەی لە بەرەکانی جەنگدا پەکیان کەوتوە و نەتوانراوە تەنانەت بجوڵێنرێن بۆ ئەوەی جارێکی دیکە سودیان لێوەرگیرێت بۆیە لە هەر ئۆپراسیۆنێکدا بەشدارییان پێکرابێت لە دژی سوپای عێراق پەکیان کەوتوە و سوپای ئێران لەگەڵ جێهێشتنی تانکەکان ناچار بوە بە پاشەکشێ. ئێران بە بارمتە پارەکانی لە ئەمریکا بەدەست دەهێنێتەوە ساڵی 1979 ئێران لە هەنگاوێکی لەناکاو و دور لە یاسا نێودەوڵەتییەکان 66 دیپلۆماتکار و کارمەندی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە تارانی بە بارمتەگرت و دوای چەند مانگ 13 کەسیانی ئازد کرد بەڵام 52 کەسیانی دوای زیاتر لە 444 رۆژی دەستبەسەرکردن ئازادکران. لە 20 نۆڤەمبەری ساڵی 1979 دوای ئەوەی رێکخراوی رزگاریخوازیی فەلەستین نێوەندگیریی لە نێوان ئێران و ئەمریکا کرد 13 دیپلۆماتکاری ئەمریکا کە زۆربەیان و ژن و رەش پێست بون دوای ماوەیەک ئازاد کران و دواتر ئەوانی دیکەش هەر بە نێوەندگیریی رێکخراوە فەلەستینییەکە ئازاد کران. ئەوە یەکەم هەنگاوی ئێران بۆ بەکارهێنانی بارمتە بە مەبەستی گەیشتن بە پارە بو کە بە 24 ملیار دۆلار دخەمڵێنرا، ئێران لەو سەردەمەدا و لەبەرامبەر ئازادکردنی بارمتەکاندا دوای 10 ملیار دۆلار پارەی بلۆککراوی لە ئەمریکا و 10 ملیار دۆلار داهاتی محەمەدڕەزا پەهلەوی لەو وڵاتە و چوار ملیار دۆلاری داهاتی دیکەی لە واشنتۆن کرد بەڵام داواکارییەکەی هەر زو رەت کرایەوە. دوای 10 رۆژ، ئێران ئاستی داواکارییەکەی بەرامبەر ئەمریکا بۆ 12 ملیار دۆلار دەگۆرێت و  لە پڕۆسەیەکی کاتی دوای 20 رۆژ لە چەند قۆناغدا ئاستی داواکارییەکەی بۆ کەمتر لە هەشت ملیار دۆلار دەگۆڕێت و ئەمریکاش مەرج بۆ ئێران دادەنێت کە لە بەرامبەر وەرگرتنی ئەو بڕە پارەیە سەرەڕای ئازادکردنی بارمتەکان دەبێت قەرزە نێودەوڵەتییە درێژخایەنەکانی لە بانکە نێودەوڵەتییەکان کە پێنج ملیار دۆلارە بە زوترین کات رادەست بکات. شارەزایانی ئابوریی پێیان وایە ئەگەرچی ئێران خۆی لە رادەستکردنەوەی بارمتەکانی ئەمریکا بە براوە پیشان دا بەڵام ئەو روداوە و داواکارییەکی ئەمریکا وای کرد واشنتۆن 300 ملیۆن دۆلار قازانج بکات چونکە پێشتر بڕیارنەبو ئێران قەرزە درێژخایەنەکان بە سودە بانکییەکەیەوە رادەست بکات ئەوەش وای کرد سودە بانکییەکە بچێتە گیرفانی ئەمریکا و هەر ئەوەش بوە هۆی ئەوە عەلی ئەکبەری هاشمی رەفسنجانی یەکێک لە دامەزرێنەران و سەرکردە دیارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەو ساڵەدا ئەمریکا وەک (شەیتانی گەورە) ناوبهێنێت. رێککەوتی (22/8/2014) لەگەڵ ئەوەی فشارەکانی سەر ئێران بۆ واژۆکردنی رێککەوتنی ئەتۆمیی و پابەندبون بە پەیماننامە نێودەوڵەتییەکان زیادی کرد، جیسۆن رەزاییان، بەڕێوبەری نوسینگەی رۆژنامەی( واشنتۆن پۆست) لە تاران دەستگیر کرا. رەزاییان بە تۆمەتی سیخوڕی و دوژمنایەتیی دەسەڵاتی سیاسیی ئێران رەوانەی زیندان (ئێوین) کرا و ئەوەش وای کرد وەک کارتێکی فشار لە دژی ئەمریکا بەکاری بهێنرێت و دواجار لە ساڵی (2015) و لەگەڵ واژۆکردنی رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) لە بەرامبەر یەک ملیار و 700 ملیۆن دۆلار  و ئازادکردنی بەرپرسێکی ئێران لە ئەمریکا رادەستی ئەمریکا کرایەوە. سەرچاوە ئەمریکییەکان دوای ئازادکردنی رەزاییان دانیان بەوەدا نا کە ئێران دوای قەرزێکی ساڵی 1970ی کردوەتەوە کە تایبەت بوە بە گرێبەستێکی کڕینی چەک لە ئەمریکا و بڕەکەشی بە پارەی ئەو سەردەمە 400 ملیۆن دۆلار بوە بەڵام بە خەمڵاندنی ئەو بڕەپارەیە لە ماوەی 45 ساڵ بوەتە یەک ملیار و 700 ملیۆن دۆلار بۆیە تاران پێداگریی کردوە کە ئەو قەرزەی بە قازانجە یاساییەکی ئەو ماوەیەوە دەوێتەوە. ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆکایەتیی ئەمریکا بڕی یەک ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری بە پارەی کاش و بە فرۆکەیەکی تایبەت رەوانەی تاران کرد و ئەوەش وای کرد زیاترین رەخنە لە ئۆباما بیگرێت بەوەی کە ئامادەبوە باج بە ئێران بدات لە کاتێکدا ئەمریکا باچی بە هیچ وڵاتێکی زلهێزیش نەداوە.  

  هاوڵاتى  بڕیارە سەرەتای هەفتەی داهاتوو کۆبوونەوەی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی پەرلەمان بەریوەبچێت لەکاتێکدایە هێشتا کورد لەناوخۆدا یەکدەنگ نییە لەسەر ئەو پرسە هاوشێوەی ساڵی ٢٠١٨. بەگوێرەی نەریتی سیاسی دوای ساڵی 2003 لەعێراق، پۆستی سەرۆک کۆمار پشکی کوردە، ژمارەیەک کوردیش خۆیان بۆ پۆستەکە کاندید کردووە، دیارترینیان رێبەر ئەحمەد، کاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستان و بەرهەم ساڵح، کاندیدی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانن. پەرلەمانی عێراق ناوی 40 کاندیدی پەسەندکراوی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار بڵاوکردەوەو ڕایگەیاند، رۆژی 26ی ئەم مانگە، کۆبونەوەی پەرلەمان تایبەت بەهەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار ئەنجام دەدرێت. بەپێی بڕیاری دادگای فیدراڵیی عێراق، پێویستە لانیکەم 220 پەرلەمانتار لەدانیشتنی پەرلەمانی عێراق تایبەت بەهەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار ئامادە بن بۆئەوەی دانیشتنەکە بەڕێوە بچێت. سیناریۆی ٢٠١٨ ئەوەی کەئێستا روودەدات هەمان ئەوەیە کە لەساڵی ٢٠١٨دا روویدا کاتێک پارتی و یەکێتی هەریەکە بەکاندیدی خۆیان چوونە پەرلەمان و ئەوەش گرێیەکی تری لە نیوانیان دروستکرد کە تائێستاش بەردەوامە. شێروان دووبەردانی، ئەندامی فراکسیۆنی پارتی دیموکراتی کوردستان لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق وتی: «دوێنێ سێشەممە رێبەر ئەحمەد، کاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستان گەیشتە بەغداو بڕیارە دەست بەگفتوگۆ بکات لەگەڵ لایەنەکان لەبارەی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارو دانیشتنەکەی 26ی ئەم مانگەی ئەنجومەنی نوێنەران». ئەگەر هاوپەیمانیی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بتوانن نیساب بۆ دانیشتنی رۆژی شەممە تەواو بكەن، كاندیدی پارتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار (رێبەر ئەحمەد) لە گەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا، بەزۆرینەی سادە‌و بەدەنگی هاوپەیمانێتییە سێقۆڵییەكە پۆستی سەرۆك كۆمار دەباتەوە.  لەبەرامبەردا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و یەكێتی، توانای تەواوكردنی نیسابی یاسایی پەرلەمانیان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار نییە، بەڵام رەنگە بتوانن بەپاڵپشتی ئێران (110) كورسی كۆبكەنەوە‌و نیسابی یاسایی دانیشتنەكە تێكبدەن، لەم حاڵەتەشدا بۆ جاری دووەم هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار پەكی دەكەوێت‌و دۆخەكە دەگاتە بنبەست، دەرگا لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنێكی نوێ لەعێراق دەكرێتەوە، واتە چانسی هەڵبژاردنەوەی بەرهەم ساڵح وەكو سەرۆك كۆمار، بەبێ رێككەوتنی لایەنە ناكۆكەكانی شیعە ئەستەمە. هەردوو جەمسەرە ناكۆكەكەی شیعە دەڵێن، پۆستی سەرۆك كۆمار پشكی كوردەو ئەوان دەستوەردان لەدیاریكردنی كاندیدەكەیدا ناكەن، بەڵام لەڕاستیدا هەردوو جەمسەرەكە، یەكلابوونەوەی پۆستی سەرۆك كۆماریان بەستووەتەوە بەچارەنوسی حكومەتی داهاتووەوە، بەبێ رێككەوتنی خۆیان لەسەر كاندیدی سەرۆك وەزیران، رێگە بەتێپەڕینی كاندیدی سەرۆك كۆمار نادەن.  دابەشبوونی كورد (پارتی‌و یەكێتی) بەسەر جەمسەرە ناكۆكەكانی شیعەدا، هەرێمی كوردستانی خستووەتە ژێر فشارەوە، سەرەتای ئەم فشارانە خۆی لەبڕیارەكەی دادگای فیدراڵیی عێراق نیشان دا كەپرۆسەی نەوتی هەرێمی كوردستانی بەنادەستوری ناوبرد، لەقۆناغی دووەمیشدا مووشەكە بالیستییەكانی ئێران بۆ سەر هەولێر، فشارەكان گەیشتنە لووتكە.  پارتی‌و یەكێتی بەیەكەوە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان دروستكردووە‌و هەردووكیان لەهەڵمەتی هەڵبژاردندا بانگەشەی «یەكڕیزییان» بەرز كردووەتەوە، ئێستا بەهەردووكیانەوە، لەڕێگەی بەغدادەوە فشاریان لەسەر حكومەتەكەی خۆیان دروستكردووە.   لەدوای رووخاندنی رژێمی سەددام‌و دروستبوونی عێراقی نوێوە، یەكەمجارە كورد (پارتی‌و یەكێتی) بەم قورسییە دەچنە ناو كێشەكانی ناو ماڵی شیعەوە، ئەمە هەر لەسەرەتاوە ئێرانی لەپارتی تووڕە كرد‌و یەكێتیشی خستە ناو بەرەی دۆستەكانی تارانەوە.  لەدوای ئەم دابەشبوونە نوێیەی پارتی‌و یەكێتییەوە بەسەر بەرە ناكۆكەكانی شیعەدا، پەیوەندیی هەردوو حزب لەناو حكومەتی هەرێمی كوردستانیش ئاڵۆزی تێكەوتووە، قەیرانی دارایی‌و كێشەی مووچە لەسلێمانی سەریهەڵداوەتەوە. شەڕی ٤٠ کەس لەبەردەم نیسابدا دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، نیسابە یاساییەكەی دوو لەسەر سێیە، واتە بۆئەوەی كۆبوونەوەكە بەڕێوەبچێت، دەبێت لەكۆی (329) ئەندامی پەرلەمان، (220) ئەندامیان لەكاتی دەستپێكردنی دانیشتنەكەدا ئامادە بن. (40) كەس خۆیان بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار كاندید كردووە، ئەم پۆستە بەپێی عورفێك كە لەدوای رووخاندنی رژێمی سەددامەوە لەعێراق پەیڕەو دەكرێت، پشكی كوردە، لەناو كوردیشدا ئەم پۆستە تاوەكو ئێستا یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بردوویەتی، بەڵام ئێستا دۆخەكە گۆڕاوە، پارتی دەیەوێت ئەمجارە پۆستی سەرۆك كۆمار وەرگرێت‌و لەبەرامبەردا وەزارەتێكی باڵا لەعێراق بۆ یەكێتی بەجێبهێڵێت (وەزارەتی دەرەوە). ناكۆكیی پارتی‌و یەكێتی لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار‌و رێكنەكەوتنیان لەسەر كاندیدێكی هاوبەش، هەردوو حزبەكەی دابەشكردووە بەسەر بەرە ناكۆكەكانی شیعەدا، پارتی لەگەڵ موقتەدا سەدری براوەی یەكەمی هەڵبژاردندایە، یەكێتیش لەگەڵ لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (مالیكی، عامری، فالح فەیاز، قەیس خەزعەلی، عەبادی، حەكیم)دایە‌و ئەم بەرەیە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی لێدەكرێت.  هەردوو بەرە ناكۆكەكە، واتە بەرەی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی)‌و بەرەی (لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی+ یەكێتی+ هەندێك لە پەرلەمانتارانی سوننە) بەتەنیا خۆیان ناتوانن (220) ئەندام بۆ بەڕێوەچوونی دانیشتنی رۆژی شەممە كۆبكەنەوە.  هاوپەیمانێتیی سێقۆڵی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) بەتێكڕا خاوەنی (171) كورسیی پەرلەمانە، لەبەرامبەردا  بەرەی (چوارچێوە+ یەكێتی+ هەندێك لەسوننەكان) بەتێكڕا ژمارەی كورسییەكانیان دەگاتە نزیكەی (105) كورسی.  پەرلەمانتارانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەمدواییە چەند جارێك قسەیان كردووە لەبارەی ئەوەی دەیانەوێت هاوپەیمانێتییەك رابگەیەنن بەناوی (هاوپەیمانیی چەسپاوی نیشتمانی)‌و ئەم هاوپەیمانێتییە بەپێی قسەی ئەوان، خاوەنی نزیكەی (130) كورسییە، بەڵام ئەمە تائێستا تەنیا وەكو قسە ماوەتەوە‌و هاوپەیمانێتییەكە بەفەرمی رانەگەیەندراوە. سەدر كەهەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار وەكو تێكشكاندنی یەكەمین بەربەست لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتی نوێدا دەبینێت، دەیەوێت هەرچۆنێك بووە، نیسابی دانیشتنی رۆژی شەممە تەواو ببێت‌و سەرۆك كۆمار هەڵبژێردرێت، چونكە بەگوێرەی دەستور، دوای هەڵبژاردنی، سەرۆك كۆمار كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان رادەسپێرێت بەپێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەت، سەدر براوەی یەكەمی هەڵبژاردنە‌و لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان‌و سوننەكاندا، كوتلەی گەورەی ناو پەرلەمان پێكدەهێنێت.  لەبەرامبەردا نەیارەكانی سەدر، واتە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی، بۆ ئەوەی كێشە بۆ نیسابی دانیشتنەكە دروست نەكەن، داوا دەكەن، هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماردا ناوی كاندیدی سەرۆك وەزیران لەناو پەرلەماندا دیاری بكرێت‌و پرسی بەشداریی ئەوان لەحكومەتی داهاتوو یەكلا بكرێتەوە. لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی كە لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەكرێن، هێشتا هیچ گرەنتییەكیان لە سەدر وەرنەگرتووە لەبارەی بەشداربوونیان لەحكومەت، بەبێ ئەم گەرەنتییە، هەوڵ دەدەن بۆ جاری دووەم دانیشتنی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار پەكبخەن، چونكە پێیانوایە ئەگەر ئەمجارە دانیشتنەكە پەكبخەن، هیچ رێگاچارەیەك نامێنێتەوە، جگە لەوەی جارێكی تر پەنا بۆ سازدانی هەڵبژاردنێكی نوێ ببرێت (هەرچەندە ئەمڕۆ  نوری مالیكی لەتویتێكدا بژاردەی دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنی رەتكردەوە)، دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردن لەسوودی لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگییە، بەتایبەتیش ئەوان هەر لەبنەڕەتەوە لەئەنجامی هەڵبژاردنی 10ی ئۆكتۆبەری ساڵی رابردوو ناڕازی بوون، یاسای نوێی هەڵبژاردن غافڵگیری كردن‌و سەدر بەسەریاندا سەركەوت.  سەدر گرەو لەسەر سەربەخۆکان دەکات موقتەدا سەدر بۆئەوەی نیسابی كۆبوونەوەی رۆژی شەممەی پەرلەمان بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار تەواو بكات، پەنای بۆ پەرلەمانتارانی سەربەخۆ برد. لەتویتێكدا داوای لێكردن نەكەونە ژێر كاریگەریی فشارو كڕینەوە. ڕێبەری ڕەوتی سەدر دووشەممە لەهەژماری خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتیی تویتەر داوای لەپەرلەمانتارە سەربەخۆکانی پەرلەمانی عێراق کرد ئامادەبن لەدانیشتنی پەرلەماندا بۆ هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارو ڕێژەی سێیەکی پەرلەمان تەواو بکەن و دەنگ بەسەرۆکی نوێ بدەن، بۆ ڕزگارکردنی وڵاتەکە لەو دۆخەی کە لەئێستادا تێیکەوتووە.  سەدر گومانی خۆی لەحكومەتی سازان ڕاگەیاند، وتی: “حکومەتەکانی سازان سوودیان بۆ عێراق و عێراقییەکان نەبوو، هۆکارەکەش سازان و دابەشکردنی کێکەکەیە لەنێو لایەنەكاندا، بۆیە لەخولی پێشوودا تاقیمانکردەوە کێکەکەیان لەگەڵدا دابەش نەکەین، بەڵام سوودی نەبوو”. ڕێبەری ڕەوتی سەدر پێیوایە دەبێت ئەو ڕێچكەیە جێبهێڵرێت و لەتونێلی سازان و تایەفەگەری دەربچین بەرەو دەشتی زۆرینەو نیشتمانی”.هەمووان گومانیان لەو پارتانە هەیە كە لەڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە تائێستا لەپرۆسەی سیاسیدا بەشدارن، بۆیە لەهەڵبژاردنی ڕابردوودا زۆر پەرلەمانتاری سەربەخۆ دەرکەوتن و زۆبەی پارتەكان بچووکبوونەوە، بەتایبەت پارتە شیعییەکان لەباشووری عێراق. سەدر پێیوایه‌ پێشتر  بەهۆی پارتەكانەوە نەیاندەتوانی ئەو كارە بكەن، “بەڵام ئەمڕۆ بەهۆی چینێک لەپەرلەمانتارانی سەربەخۆ، دەتوانین حکومەتی زۆرینەی نیشتمانی پێکبهێنین، بۆئەوەی بیسەلمێنین ئەو حکومەتە سەرکەوتوو دەبێت یاخود نا”. سەدر ئاماژەی بەوەش کردووە، پەیامەکەی لەلاوازی و بێ دەسەڵاتییانەوە نییە، بەڵکو تەنها لەبەر نیشتیمان و خۆشەویستیی نیشتیمانەوەیە. ئەوانەی پێیان دەوترێت پەرلەمانتاری سەربەخۆ، مەبەست لەوانەیە كە بەشێوەی سەربەخۆ خۆیان كاندید كردووە‌ یان لەدەرەوەی هێزە نەریتییەكانن‌و لەم خولەی پەرلەماندا بەهۆی یاسای نوێی هەڵبژاردنەوە سەركەوتوون، ژمارەی ئەمانە بە تێكڕا (48) پەرلەمانتارە.   هەندێك سەرچاوەی نزیك لەپەرلەمانتارانی سەربەخۆ باس لەوە دەكەن، لەكۆی (48) پەرلەمانتار، زیاتر لە(30) پەرلەمانتاری سەربەخۆ یەكلابوونەتەوە بۆئەوەی بەشداریی كۆبوونەوەی شەممە بكەن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو نیساب نەشكێنن، لەم (30) پەرلەمانتارە، (18) كەسیان پەرلەمانتاری (هاوپەیمانی لەپێناو خەڵك)ن كە هاوپەیمانێتیی نێوان بزووتنەوەی ئیمتیداد‌و جووڵانەوەی نەوەی نوێیە، ئەمانە تائێستا یەكلابوونەتەوە بەشداریی كۆبوونەوەكە بكەن، ئەمەش بەبەهانەی ئەوەی خۆیان كاندیدیان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار هەیە كەكاندیدەكە (رێبوار ئەوڕەحمان)ـە لە جووڵانەوەی نەوەی نوێ.  ئەگەر وەكو ئەوەی سەرچاوەكان باسی دەكەن، (30) پەرلەمانتاری سەربەخۆش لەگەڵ سەدر بڕۆن‌و بەشداریی دانیشتنی رۆژی شەممە بكەن، ئەوە بەتێكڕا ژمارەی كورسییەكانی (سەدر+ بارزانی+ حەلبوسی) لەگەڵ سەربەخۆكان دەبێت بە(200) كورسی، ئەمەش هێشتا (20) كورسی كەمی هەیە بۆ تەواوكردنی نیسابی دانیشتنەكە كە (220) كورسییە، واتە لەم حاڵەتەشدا هێشتا تەواوبوونی نیساب كێشەی تێدایە.  ئەمە لەكاتێكدایە لەبەرامبەردا لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی (بەرەی ئێران) بەهەمان شێوەی سەدر، كار لەسەر راكێشانی پەرلەمانتارانی سەربەخۆ دەكەن بەلای خۆیاندا.  لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی‌و یەكێتی‌و پەرلەمانتارانی سوننە، ئەگەر بتوانن بەتێكڕا (110) پەرلەمانتار كۆبكەنەوە، ئەوا دەتوانن دانیشتنی پەرلەمان رۆژی شەممە پەكبخەن، ئەمە پێی دەوترێت: (الثلث المعطل) واتە (یەك لەسەر سێی پەكخەر).  

هاوڵاتى مانگی رابردوو جڤاتی نیشتمانی گۆڕان بڕیاریداوە لەبارەی مانەوەو كشانەوەیان لە حكومەتی هەرێمداو چاوەرێی هەندێ رێكاری تایبەت بە بزوتنەوەكەیانن و تا ئێستا بە هەڵواسراوی ماوەتەوە. سەرچاوەیەكی باڵا لەناو بزوتنەوەی گۆڕان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» لە كۆبونەوەی جڤاتی نیشتمانیدا رۆژی 26ی شوباتی مانگی رابردوو زۆرینەی ئامادەبووانی جڤات دەنگیاندا بە كشانەوە لە حكومەتی هەرێمدا». هەروەها وتیشی:» دانگدان بۆ مانەوە یان كشانەوە لە حكومەت بە واژۆ بوو و نوسراو كراو ناوی ئەندامان نوسراو ئەوانەی لەگەڵ كشانەوەدابوون واژۆیان كردووە، كە كۆی ئەندامانی جڤات 45 كەسن، بەڵام 36 ئەندام ئامادەبوو، لەو 36 كەسە 24 ئەندامی جڤات لەگەڵ كشانەوەدابوون لە حكومەتی هەرێم و 12 كەسیان لەگەڵ مانەوەیدا بوون «. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كە ئەو كۆبونەوەیەی جڤاتی نیشتمانی»بەنهێنی» هێڵدراوەتەوە تا ئێستا و نەدراوە بە میدیاكان، چونكە گرفتی دروست كردووە و چاوەرێی هەندێ رێكارین یەكێك لەوانە نوسراوێك ئامادە بكەن بۆ حكومەتی هەرێم. یەكێكی دیكە لە بەرپرسانی بزوتنەوەی گۆڕان ئەوەی دووپاتكردەوە كە تیمی گۆڕان لە حكومەت ئامادەن بڕیاری جڤاتی نیشتمانی جێبەجێ بكەن. ئەو بەرپرسەی گۆڕان كە نەویست ناوی بهێندرێت ئەوەی دووپاتكردەوە كە ئاوات شێخ جەناب ئامادە نییە بچێتەوە وەزارەتی دارایی داوای كردووە كەسی دیكە لە شوێنی دابنێن، وتیشی:» هەندێك كەسیش هەیە لەناو گۆڕان كە حەز دەكەن بمێنینەوە، بەڵام بریاری جڤاتی نیشتمانی دەبێت هەموو لایەك پێوەی پابەند بن».

سازدانی: مەزهەر كەریم دادوەر رزگار حەمە ئەمین لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:" ئەگەر دادگا بەهێزو عادیل نەبوو زیانی گەورە بەرعەدالەت‌و ئابوری‌و ئاستی كۆمەڵایەتی دەكەوێت زیانی گەورە بەر دەسەڵاتی سیاسی خۆشی دەكەوێت زۆر جاریش ئەو دەسەڵاتە دەڕوخێنێت ناوبانگی وڵاتەكەش تێكدەچێت". دادوەر رزگار حەمە ئەمین پێشی وابوو: ئەگەر دادگا سەربەخۆنەبوو وڵاتەكە نابێتە دیمكراتی بێگومان یەك لە بنەماسەرەكیەكانی سیستەمی دیموكراسی بێلایەن‌و بەتوانایی‌و ئازایی هەق بێژی دادوەرو دادگاكانیەتی و وتی:" دادوەری سەربەخۆ ئەوەیە ویژدانی زیندوەوە قانونی دروست‌و پێشكەوت‌و بێت سەربە زانستی دروست بێت نابێت بشبێتە دكتاتۆر بەهۆكارێكەوە لەناوكارەكەیدا یان لەدەرەوەی كارەكەش پێویستە ڕەچاوی ستانداردنی نێودەوڵەتی بكات بۆ دابینكردنی هەڵسوكەوتی دادوەری دەوڵەتیش لەسەر بنەمای دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی دامەزراندن بێت بێگومان ئەگەر دادگا بەهێزو عادیل نەبوو زیانی گەورە بەرعەدالەت‌و ئابوری‌و ئاستی كۆمەڵایەتی دەكەوێت زیانی گەورە بەر دەسەڵاتی سیاسی خۆشی دەكەوێت زۆر جاریش ئەو دەسەڵاتە دەڕوخێنێت ناوبانگی وڵاتەكەش تێكدەچێت". حاكم ڕزگار جەختیش لەوە دەكاتەوە :"بەحیزبی یان بە سیاسی كردنی دادگا یان پەیوەست بوون بە دەستی سیاسیەكان یان بەرپرسە ئیداریە باڵاكانی حكومەت بەپلەی یەكەم دەگەڕێتەوە بۆ دادوەرەكە باخۆی وابەستە حیزبەكان، چونكە داوەرو داواكاری گشتی لێكۆڵەر بەسێ‌ قانون نابێت حیزبی بن یان سەربەو پارتە سیاسیانە بن‌و چالاكی سیاسیان هەبێت كە یەكەم دەستورە دووەم قانونی دەسەڵاتی دادوەریە سێیەم قانونی حیزبەكان با سەربەخۆی خۆیان بپارێزن ئەوان قانون‌و دەستور لەپشتیانە با پیشێلی نەكەن، بۆ پۆست‌و پلە نەچنە بەردەم لق‌و مەڵبەندەكان تا پۆستیان پێبدرێت، لەكۆمەڵگای دواكەوت‌و حیزب دەیەوێت هەموو دەزگاكان بەدەزگای داوەریشەوە وابەستە بكات بەبندەستی خۆی ئەمەش هەڵەیە بەتایبەت بۆ دەزگای داوەری كەنابێت سەربە هیچ حیزبێك بێت".

عەمار عەزیز – دهۆك پاش تێپەڕبوونی 10 ساڵ بەسەر تەواونەكردنی پرۆژەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك دا وخەرجنەكردنی بودجە زەبەلاحەكەی  لەئیستادا حكومەتی هەرێم خەریكی تاوتێكردنین بۆ گۆرانكاری لە دیزاین و دەستپێكردنەوەی پرۆژەكە. بەردی بناغەی فرۆكەخانەی  نێودەوڵەتی دهۆك لە 2012 لە سنوری قەزای سمێل دانرا و ئەوكات وەك پرۆژەیەكی ستراتیژی گەورە وەسف كرا، بەڵام  زیاتر لە 10ساڵە بەتەواونەكراوی ماوەتەوە و تەنها لەسەدا 10% پرۆژەكە جێبەجێكراوەو هێشتا لەسەدا 90% پرۆژەكە كاری تێدا نەكراوە و خاوەن موڵكەكانیش بەشێكی زۆریان قەرەبووی ماددیان وەرنەگرتووەتەوە. بودجەی پرۆژەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك لەساڵی 2012 دا بڕی 450 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان كراوەو لەلایەن كۆمپانیایەكی توركییەوە كاری تێدا كراوە، بەوتەی سەباح عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بودجەی پرۆژەكە دیار نەماوە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی رابردوودا، مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەگەڵ ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوە و گەیاندن و پارێزگاری دهۆك سەردانی قەزای سمێل شوێنی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆكیان كرد، ئەوكات مەسرور بارزانی رایگەیاند:"لە كابینەكانی پێشوودا بڕیاری دروستكردنی فرۆكخانەی دهۆك دەرچووە و بڕێك بودجەی بۆی دابینكراوەو  كەمێك ئیشی لەسەركراوە بەداخەوە بەهۆی قەیرانەكانی دارایی نەیانتوانیوە پرۆژەكە تەواو بكەن". هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كە ئامانجی سەردانەكەیان ئەوەیە پێداچوونە بە پرۆژەكە بكەن و ئەو گرێبەستانەی ئەنجامدراون دووبارە دەست پێ‌ بكەنەوە چونكە پرۆژەكی زۆر گرنگ بۆ پارێزگای دهۆك و دەوروبەری وەسفی كرد،" ئەگەر خوا هاوكاربێت دوای تەواوكردنی دیراسەیەكی وورد لەسەر پرۆژەكە كە ڕەنگە هەندێك گۆڕانكاریش تیادا بكرێت دواتر مزگینی دەدەینە هەموو لایەك و دەست بە جێبەجێكردنی پرۆژەكە دەكەین ." ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك: لەهیچ شوێنێكی دونیا نیە پارە بۆ پرۆژەیەك دابین بكرێت دوای ماوەیەك پارەكە دیارنەمێنێت، دەبوو لە بانكێك دانرابایە و هیچ كەسێك دەستكاری نەكردایە تەنها پارەكە بۆ فرۆكخانە خەرج بكرایە   پاش تێپەربوونی زیاتر لە شەش مانگ بەسەر ئەو سەردانەیدا بۆ پرۆژەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك، هێشتا لایەنە پەیوەندیدارەكان رانەسپێردراون بۆ جێبەجێكردنی. بەشێك لەو كەسانەی كە زەوی پرۆژەكەیان هەبووە هێشتا قەرەبوو نەكراونەتەوە و داوا دەكەن حكومەتی هەرێم كاری لەسەر بكات و قەرەبووەكان بدرێنەوە بە خەڵك. عەبدلوەهاب عەبدولقادر ، نوێنەری ئەو كەسانەی كە تا ئێستا قەرەبو نەكراونەتەوە لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت " ماڵی من و 198 كەسی تر لەوشوێنە بووە كە دابینكراوە بۆ فرۆكخانەی دهۆك پارێزگاری پێشوو بەڵێنی پێداین قەرەبوومان بكاتەوەو نوسراوی فەرمی بۆ دەرچووبوو كە پارچە زەوییەك و 30 ملیۆن دینار وەربگرین، بەڵام زۆر بەداخەوە فێڵیان لێ كردووین، ئەو بەڵێنە تەنیا بۆ ئەوە بووە خاوەكانمان چوڵبكەین، 2015 هەموومان شوێنەكەی خۆمان بەجێهێشت و تا ئێستا تەنها بە پارچە زەویەكەیان پێداوین". هەروەها نوێنەری ئەو كەسانەی قەرەبووەكانیان وەرنەگرتووە ئەوەشی باسكرد كە سكاڵایان تۆمار كردووە بۆ ئەوەی پێش دەستپێكردنەوەی پرۆژەكە قەرەبووەكانیان وەربگرن، وتیشی:" ئەو پارەی كە بۆ فرۆكەخانە دابین كرا ئەگەر بەشێوەیەكی دادوەرانە خەرج بكرایا ئێستا هەموو هاوڵاتیانی شوێنی فرۆكەخانەكە قەرەبووەكانیان وەردەگرتەوە". هاوكات، بێوار محەمەد حەسەن ، دانیشتووی سنوری قەزای سمێل ، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت " تا ئێستا بە دوو وەجبە خەڵك قەرەبوكراوەتەوە، وەجبەی یەكەم نزیكەی 800 خێزان قەرەبۆكراونەتەوە بە پارچە زەویەك لەگەڵ 35 ملیون دیناری عیراقی، بەڵام ئێمە وەجبەی دووەم بووین نزیكەی 200 كەس دەبین لە ساڵی 2015 تەنها پارچە زەویەكمان وەرگرتووە و پارەكەمان وەرنەگرتووە". ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لە فراكسیۆنی یەكگرتوو دەڵێت:"ئەو بودجەیەی بۆ فرۆكەخانەی دهۆك تەرخان كرا دیار نەماوە". سەباح عەلی ، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لە فراكسیۆنی یەكگرتوو لەلێدوانێكدا بە  هاوڵاتی وت " یەكەمجار لە ساڵی 2012 بۆ 2013 بەردی بناغە بۆ فرۆكەخانەی دهۆك لە سنوری قەزای سمێل دانرا، ئەو كات بڕە پارەیەكی بۆ دابینكرا ماوەیەكی كەم ئیش لەسەر كرا دواتر وەستا، لەوماوەیەدا تەنیا 10% پرۆژەكە تەواوكرا 90% ماوە". ناوبراو وتیشی:" چەند جارێك بەدواداچوونم كردووە كێشەی سەرەكەی ئەوەیە كە موڵكدارەكان هەموویان قەرەبوو نەكراونەتەوە و ئەو برەپارەیەی بۆی دابینكراوە كە 450 ملیۆن دۆلار بووە دیارنەماوە".  ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك پێشیوابوو لەهیچ شوێنێكی دونیا نیە پارە بۆ پرۆژەیەك دابین بكرێت دوای ماوەیەك پارەكە دیارنەمێنێت، وتیشی:" دەبوو ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ فرۆكەخانەی دهۆك دابینكراوە لە بانكێك دانرابایە و هیچ كەسێك دەستكاری نەكردایە تەنها پارەكە بۆ فرۆكخانە خەرج بكرێت". جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كارۆباری كارگێری پێیوابوو كە تەواونەكردنی فرۆكەخانەی دهۆك نەبوونی پارەو بودجەیە. نوێنەری ئەو كەسانەی قەرەبوویان وەرنەگرتووە: ئەو پارەی كە بۆ فرۆكەخانە دابین كرا ئەگەر بەشێوەیەكی دادوەرانە خەرج بكرایا ئێستا هەموو هاوڵاتیانی شوێنی فرۆكەخانەكە قەرەبووەكانیان وەردەگرتەوە   شەمعون شلیمون، جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری كارگێری لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت " ئەگەر پارە هەبێت بەدڵنیایەوە پرۆژەكە تەواو دەكرێت و لەئێستادا پارە لەبەردەستدا نییە ، بەشێك لە خاوەن موڵكدراوەكان قەرەبووكراونەتەوە بەڵام هێشتا هەندێكیان ماون". هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كە حكومەتی هەرێم زۆر جددی یە لە جێبەجێكردنی پرۆژەكە بەهیچ شێوەیەك پشتگویێ‌ نەخراوەو تەنها پێویستی بە پارەیە. جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری كارگێری، ئەوەشی روونكردەوە كە نازانرێت كەی دەست بە جێبەجێكردنی پرۆژەكە دەكرێتەوە، چونكە لایەنەپەیوەندیدارەكان لە ئەنجومەنی وەزیران سەرقاڵی دیراسەیەكی ووردن و دەمێنێتەوە سەر بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران.   

عەمار عەزیز چەكدارانی داعش لەكاتی دەستبەسەرداگرتنی شەنگال و دەوروبەری زۆرینەی ناوچەكانیان بەمین و تەقەمەنی داپۆشی و دوای رزگاركردنی شنگال تائێستا لەسەدا 30% قەزاكە پاك نەكراوەتەوە. فەهد حامد، قایمقامی ناوەندی قەزای شەنگال بەوەكالەت لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت: « لەدوای ئازادكردنی شەنگال رێكخراوی ئێم ئەی جی تایبەت بەهەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی لەگەڵ چەند دامو دەزگایەكی حكومی و فیرقەی 20ی سوپای عیراق هەڵسان بەهەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی سەردەمی داعش، بەسوپاسەوە تائێستا زورینەی شوێنە گشتیەكان و دەروبەری شەنگال لەگەڵ هەردوو ناحیەی سنون و گرعوزێر پاككراونەتەوە، رێژەكە گەیشتووە 70% لەهەندێك شوێن لەسەرووی 90% پاككراوەتەوە بەتایبەت لەناحیەی سنون «. فەهد حامد ئاماژەی بەوەشكرد كە بەگشتی دوو شوێن ماون تائێستا پاكنەكراونەتەوە ، یەكەم ئەو خانووانەی لەناوەندی شەنگال رووخێنراون تائێستا وەك خۆیان ماوەتەوە یەك خانووش پاكنەكراوەتەوەو  پاكنەكردنەوەی ئەو خانووانە زۆر قورس و مەترسیدارە، وتیشی:» پێش چەند هەفتەیەك ‌هاوڵاتیەك ویستی خانووەكەی نۆژەن بكاتەوە لەكاتی ئیشكردن سێ‌ چوار تەنەكەی تێن تی یان بینیوە و نەیانتوانی كارەكەی خۆیان تەواو بكەن پەیوەندییان بە تیمی هەڵگرتنەوەی مین كردووە «. قایمقامی شەنگال هێمای بۆ ئەوەشكرد كە ناوچەی دووەم كۆمەڵگای گرزەركە پێش هاتنی داعش 15 هەزار كەس لەو كۆمەڵگەیە دەژیان و زۆرترین مین و تەقەمەنی لەسنوری ئەو كۆمەڵگایە لەلایەن داعشەوە دانراون ، بەداخەوە تائێستا یەك مینیش لەو كۆمەڵگایە هەڵنەگیراوە بەوهۆیەوە هیچ هاووڵاتیەكی ئەو كۆمەڵگایە نەگەڕاوەتەوە زێدی خۆیان. لەبارەی ژمارەی قوربانیەكانی بەهۆی تەقینەوەی مین، فەهد حامد ئەوەی خستەڕوو كە سێ‌ كەس لەتیمی ئەندازەیی حەشدی شەعبی گیانی خۆیان لەدەستداو  سێ‌ كەسی دیكەش لەسوپای عیراق هەروەها چەند هاووڵاتیەك گیانی خۆیان لەدەستدا بەڵام ئاماری تەواویان لەبەردەستدا نییە. فەهد حامد ئەوەشی روونكردەوە ئێستا رێكخراوی ئێم ئەی جی لەگەڵ كۆمپانیای جی سی ئێس تایبەت بەهەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی لە سنوری قەزای شەنگال كاردەكەن ، داوا لەحكومەتی عێراق و لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكات تیمەكانی هەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی بۆ سنوری قەزای  شەنگال زیاد بكەن تا ئەو ناوچانەش پاكبكرێنەوەو ئاوارەكان بگەڕێنەوە زێدی خۆیان.

شاناز حەسەن وتەبێژی كۆمەڵی دادگەری و كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو دەڵێن لەبەرەی خەڵك و ئۆپۆزسیۆندان و دژە گەندەڵین و هەڵوێستەكانیان دیارن. شاسوار عەبدولواحید، سەرۆكی نەوەی نوێ لەدوو رۆژی رابردوودا لەسلێمانی سەردانی سەڵاحەدین بەهادین، ئەمینداری یەكگرتووی ئیسلامی كردو تێیدا گفتوگۆ كرا لەبارەی یەكڕیزی و هاوهەڵوێستی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی كوردستاندا. مستەفا عەبدوڵا، كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو، لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:» ئێمە چونكە هەردوولا ئۆپۆزسیۆنین، لەزۆر بابەتدا هاوڕاین وەك دژایەتی گەندەڵی و قۆرخكاری و خەمی هاووڵاتیان هاوڕابووین و لەدانیشتەكەشدا باسمان كردووە». هەروەها وتیشی:» پێمان وابووە كە چاكسازی و دژایەتی گەندەڵی، پێویستی نەك تەنیا بەلایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان هەیە، بەڵكو كەسایەتی و لایەنەكانیش هەیە». بەرپرسەكەی یەكگرتوو باسی لەوەشكرد كەباس لەپرۆژەیەك نەكراوەو هەموویان لەدەوری كۆببنەوە، بەڵام وەك ئۆپۆزسیۆنەكان ساحەكە پێویستی بەهەموویانە، بۆ دروستكردنی رایەكی گشتی جەماوەری دژی هەموو پێداگری و ستەمەكان بوەستنەوە. مستەفا عەبدوڵا، ئەوەشی خستەڕوو كە قسە لەگەڵ كۆمەڵ كراوە تەنیا دانیشتەنەكە نەكراوە، چونكە هاوهەڵوێستی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان پێویستی بەهەموو دەنگە ناڕەزاییەكانە. هاوكات، ‌محەمەد حەكیم، وتەبێژی كۆمەڵی دادگەری، لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:»  بابەتەكەمان بیستووەو پەیوەندییان پێوەكردوین وەك نەوەی نوێ، بەڵام تائێستا دانەنیشتوین و  كاتی دانیشتنەكە رێكنەكەوتووە». وتەبێژی كۆمەڵی دادگەری وتیشی:»ئێمە لەكاری خۆماندا بەردەوام دژی گەندەڵین و لەبەرەی خەڵكداین و كارمان بۆ كردووە، لەناو پەرلەمان و لەكارماندا هەڵوێستی ئێمە دیارە، بۆیە پاڵپشتیەكە پەیوەستە بەدانیشتنەكەوە بزانین پلانیان چیەو باسی چی دەكرێت». هەریەك لەكۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی و نەوەی نوێ وەك سێ لایەنی ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی كوردستاندا كاردەكەن و بەشداری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان نەكردووە.

شاناز حەسەن پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی بەهۆی دابین نەكردنی بودجەكەیەوە بۆ ماوەی چەند رۆژێك كاركردن تێدا راگیراو دواتر بەهەوڵی سەرۆكی شارەوانی سلێمانی و كۆمپانیای قەیوان دەست بەكاركردن كرایەوە تێیدا. گروپی كۆمپانیاكانی قەیوان بەچاودێری شارەوانی سلێمانی جێبەجێكردنی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی جێبەجێ دەكات كە لەئێستادا قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە لەسەدا 40%ی تەواو بووەو چەندین ئەندازیارو كارمەند و ستافی شارەزا كاری تێدادەكەن. بەپێی نووسراوێكی عەلی سەعید، بەڕێوەبەری كارگێڕیی شەقامی 100 مەتریی سلێمانی، كارەكانی پڕۆژەكە راگیران، ئەوەش بەهۆی وەرنەگرتنی شایستەی داراییەوە.  عەلی سەعید، بەڕێوەبەری كارگێڕیی ئۆتۆبانی بابان ناسراو بەشەقامی 100 مەتری سلێمانی لەنووسراوەكەیدا ئاماژەی بەوە كردووە، تاكاتی بڕیاردانی پێدانی شایستەی دارایی، كاركردن لەسەرجەم یەكەكانی پڕۆژەكە رادەگرن.  لەو بارەوە، رۆژی شەممە 12ی ئازاری 2022، وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار لە راگەیێندراوێكدا ئەوەی خستەڕوو كە «حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەوپەڕی ئاسانكاری و پشتگیری لە كۆمپانیا خۆماڵییەكان كردووەو بەردەوامیش دەبێت لەپشتگیریكردنیان، هەروەها بودجەی پێویستی بۆ سەرجەم پڕۆژەكان تەرخان كردووە.»  لای خۆیەوە، لەیلا عومەر، سەرۆكی شارەوانیی سلێمانی ئەوەی دووپاتكردەوە كە «ئێمە هەموو هەوڵی خۆمان دەدەین لەچارەسەركردنی كێشەكەیان و خەرجكردنی شایستە داراییەكانیان، بۆیە بە پێویستی دەزانین بە هەموو لایەكی رابگەییەنین كاركردن لە پڕۆژەكە بەردەوام دەبێت»ز هەروەها باسی لەوەشكرد بۆ ئەو مەبەستە گفتوگۆی لەگەڵ جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم و وەزیری شارەوانی كردووە كە بەڵێنیان پێدراوە شایستە داراییەكانی بۆ دابین بكرێت. هاوكات، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی گرووپی كۆمپانیاكانی قەیوان دەڵێت:» دوای وەستانی یەك رۆژ لە كارەكانمان لە پرۆژەكەدا دەست بەكارەكانی كرایەوە ئەوەش پاش بەڵێنی حكومەتی هەرێم». دلێر كەمال، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی گرووپی كۆمپانیاكانی قەیوان لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:»بەهۆی خەرجنەكردنی شایستە داراییەكانمانەوە لە پڕۆژەی ئۆتۆبانی بابان بڕیارماندابوو بە راگرتنی كاركردن، تا ئەوكاتەی بڕیاری خەرجكردنی شایستە داراییەكانمان دەدرێت، بەڵام حكومەت هەر ئەو رۆژە هاتە سەرخەت و بەڵێنیدا بۆمان دابین بكات، بۆیە دوای وەستانی یەك رۆژ لە كارەكانی لەپرۆژەكەدا دەست بەكاركردن تێدا كراوەتەوە». هەروەها باسی لەوەشكرد كە ئەم پرۆژەیە یەكێكە لە پرۆژە ستراتیژییەكانی كابینەی نۆیەم كە چووەتە بواری جیبەجێكردنەوە، دەبێت لەماوەی هەزار و 100 رۆژدا تەواو ببێت، كە كۆی گشتی بودجەی پرۆژەكە 400 ملیار دینارەو بەپێی گریبەستەكان دەبێت حكومەت لەگەڵ تەواوبوونی هەر قۆناغێكی كاركردن سلفەیەك پارە بدات بە كۆمپانیاكەیان،  بۆیە تەنیا رۆژێك كارەكانیان راگرتووە. بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی گرووپی كۆمپانیاكانی قەیوان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەئێستادا كارەكان راوەنەوەستاون و بەردەوامن، بەڵام كاركردنەكە بۆ ماوەیەكی دیاریكراو دەبێت» ئەگەر حكومەت بەڵێنەكانی وەك خۆی جیبەجێنەكردو شایستە داراییەكانی كۆمپانیای دابین نەكرد، رەنگە كاركردن بەم شێوەیەی ئیستا بەردەوام نەبێت». سەرۆكی لیژنەی سەرۆكی لیژنەی پلان و پرۆژەكان  ئاماژە بەوە دەدات بەهۆی دابیننەكردنی شتایستە داراییەكانی شەقامی 100 مەتری سلێمانی لەلایەن حكومەتەوە لەئێستادا كارەكانی بەسستی دەڕوات.  رەمەزان نامیق، سەرۆكی لیژنەی پلان و پرۆژەكان، لە لێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:» پرۆژە تاقانەكەی شاری سلێمانی چاوی زۆری لەسەرەو خەڵك بەتامەزرۆییەوە  چاوەڕوانی تەواوبوونیەتی چونكە شار دەبوژێنێتەوە و قەرەباڵغی زۆر كەمدەكاتەوە». «پرۆژەكە كە دراوە بەكۆمپانیای قەیوان لەئێستادا لە سەدا 40ی كارەكانی تەواوبووەو زیاتر لە 100 ملیار دینار كاری تێداكراوە، كە حكومەت نزیكەی 30 ملیار دیناری پێداوە، كە هەمووشی پارە نیە ئەو 30 ملیارە، چونكە بەشێكی خراوەتە بری باجی كۆمپانیاكەیان»، سەرۆكی لیژنەی پلان و پرۆژەكان وای وت. بەپێی رێككەوتنی حكومەت و  كۆمپانیای قەیوان پێویستە بەپێی رێژەی كاركردنی كۆمپانیاكە شایستە داراییەكانی بۆ دابین بكرێت لەكاتێكدا پرۆژەكە لەسەدا 40ی تەواو بووە و حكومەت تەنیا لەسەدا 30یشی بەتەواوی دابین نەكردەووە، كە بە نزیكەیی 60 بۆ 70 ملیاری كۆمپانیای قەیوانی كەمتر دابین كراوە. رەمەزان نامیق دەڵێت كۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی ستراتیژی شەقامی سەدمەتری، وەك فشارێك كارەكانی راگرت و ئیستا بەسستی دەستی بەكارەكانی كردووەتەوە تا حكومەت مانگی نیسان بەڵێنەكەی بباتە سەرو لەكارەكانیان بەدەوام بن. « ئەگەر حكومەت تا مانگی نیسان بەڵێنەكەی نەباتە سەرو شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكە دابین نەكات ئەوا ئەم پرۆژەیەش وەك ئەو 500 و 600 پرۆژەیەی كە لەساڵی 2011وە تەواو نەكراون بەهۆی نەبوونی پارەوەو ئەمیش بە راگیراوی دەمێنێتەوە»، رەمەزان نامیق وا دەڵێت. بەڕێوەبەری راگەیاندنی شارەوانی سلێمانی، ئەوە باس دەكات كە سەرۆكی شارەوانی پەیوەندی كرد بە لایەنی پەیوەندیدارەوەو جەختی لەوەكردەوە نابێت پرۆژەكە هیچ گرفتێكی بۆ دروست بكرێت. زەردەشت رەفیق وتیشی:»ئیستا كاركردنی بەردەوامە و بودجەی تەرخانكراوی بۆ دابینكراوەو كێشەی نییەو وتی:» ئەم پرۆژەیە پرۆژەیەكی گرنگە هەموو لایەك مەبەستیەكی كەتەواو ببێت، بۆیە جەخت لەوە دەكرێتەوەو كاركردن تێدا رانەگیرێت».  

شەنای فاتیح لەمانگی رابردوودا لەلایەن دوو پەرلەمانتاری كوردستانەوە سكاڵای یاسایی دژی كۆمپانیایەكی دەرمان لەشاری سلێمانی تۆماركرا بەتۆمەتی ئەوەی كەكۆمپانیای ناوبراو ساختەكاری لەدەرمانی نەخۆشانی شێرپەنجەدا كردووەو خاوەنی كۆمپانیاكەش ئەوە رەتدەكاتەوەو دەڵێت:» ئێمە دەرمانەكانمان لەتوركیا كڕیوە و وەزارەتی تەندروستی ئیمێڵیان بۆ سویسرا كردووە». پەرلەمانتارێك:» كۆمپانیای دلێر فارما دەرمانی ساختەی بەناوی كۆمپانیایەكی سویسرییەوە هێناوە عەلی حەمەساڵح، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەفراكسیۆنی گۆڕان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە دۆسیەی ئەو كۆمپانیایەمان ناردووە بۆ داواكاری گشتی و ئەوراقی رەسمی كوالێتی كۆنترۆڵمان هەیە كە لەمانگی كانوونی یەكەمی ٢٠٢٠ەوە كەیسی ئەم كۆمپانیایە ئاشكرا بووە». هەروەها وتیشی:» بەساختەكاری كۆمپانیای ناوبراو دەرمانێكی ساختەی بەناوی كۆمپانیایەكی سویسرییەوە هێناوەتە كوردستان و كۆمپانیا سویسریەكەش رایگەیاندووە كەئەو دەرمانە هی كۆمپانیاكەی ئەوان نییە».   هاوكات، ئەبوبەكر هەڵەدنی، پەرلەمانتاری كوردستان لەفراكسیۆنی یەكگرتوو دەڵێت بەدواداچوونیان بۆ زانیارییەكان كردووەو چوونەتە بنج و بناوانی كەیسەكە پاشان سكاڵایان تۆماركردووە و پاش دەستكەوتنی هەندێ بەڵگەنامە و دۆكیۆمێنت بە رێكاری پەیڕەوی لە رێگای سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە ئاراستەی داواكاری گشتی هەرێمیان كردووەو راستەوخۆ سكاڵاكەو بەڵگەنامەكانیان ناردووە بۆ داواكاری گشتی بەمەبەستی جێبەجێكردنی رێكارە یاسایەكان.  هاوكات ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە پێش ئەوەی سكاڵاكە تۆماربكەن، هەمان سكاڵا لەدەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان لەلایەن چەند كەسێكەوە تۆماركراوە و رێكارە یاساییەكانیش لەلایەن دەستەی دەستپاكییەوە دەستیپێكردبوو، بەڵام ئەوان وەك پەرلەمانتار ئاگاداری ئەو سكاڵایە نەبوون.   سەبارەت بەهەمان پرس، وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە راگەیەندراوێكدا، رایگەیاند كەدۆسیەی ئەو كۆمپانیایە ماوەی نزیكەی ساڵێك پێش ئێستا ئاشكرا كراو دەستبەجێ رێكارە یاساییەكان و دەستبەسەرداگرتن و راگرتنی كۆمپانیاو لێكۆڵێنەوە بەچاودێری دادوەری داواكاری گشتی ئەنجامدراوەو دۆسیەكە ساغبووەتەوە كەدەرمانێكی ساختەیە و رەوانەی دادگا كراوە. بەڕێوەبەری كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان:»كۆمپانیای دلێر فارما ساختەكاری لەدۆكیۆمێنتی دەرماندا كردووە». د.شێروان صادق عەلی، بەڕێوەبەری كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان، بە هاوڵاتی وت:» چەندین كەیسی دەرمان و ساختەكاری دۆكیۆمێنت و تەقلیدی شێوەی دەرمان لەدادگاكانی كوردستاندا هەیەو كەیسی ئەو كۆمپانیایەش یەكێكە لەكەیسەكان و كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان لەبەدواداچوونەكانیدا بۆی دەركەوت كە كۆمپانیای دلێر فارما ساختەكاری لەدۆكیۆمێنتی دەرماندا ئەنجامداوە و ئەم بەدواداچوونە ماوەی ساڵێكە ئەنجامدراوە». بەڕێوەبەری كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان پێشیوابوو كە ئەوان وەك كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان هەر بابەتێك كەگومانی لێبكەن لیژنەی لێكۆڵینەوەی بۆ پێكدەهێنن بەئامادوبوونی نوێنەری داواكاری گشتی و پاش پشتڕاستبوونەوەشی نووسراو بۆ وەزارەتی تەندروستی دەكرێت. لای خۆیەوە حاكم ئەحمەد ئەنوەر، بەرپرسی دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:»پێش ئەوەی سكاڵای ئەو كۆمپانیایە لەمیدیاكانەوە بڵاوببێتەوە، سكاڵایەكی فەرمی لەسلێمانییەوە هاتە لای ئێمە و پاش بڵاوبوونەوەشی وەزیری تەندروستی هاتە سەرخەت».                                                   حاكم ئەحمەد، ئەوەشی خستەڕوو كە ئەنجامەكان كاتیان پێویستەو بەردەوامین لەكۆكردنەوەی بەڵگەكان. لەبەرانبەردا، خاوەنی كۆمپانیای دلێر فارما سەرتاپای ئەو قسانە وەك تۆمەت بۆ كۆمپانیاكەیان وەسف دەكات و دەڵێت:» دەرمانەكانمان لەتوركیا كڕیوەو وەزارەتی تەندروستی ئیمێڵیان بۆ سویسرا ناردووە». دلێر حەسەن، خاوەنی كۆمپانیای دلێر فارما بۆ بازرگانی دەرمان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە سەرتاپای ئەو تۆمەتانە رەتدەكەینەوە، ئێمە لەمانگی 7ی 2017 دروستبووین و ماوەی دوو ساڵە دەرمان بە نەخۆشخانەی هیوا دەدەین». هاوكات، دلێر حەسەن ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە ئەوان هیچ دەرمانێكی ساختەیان نەهێناوە، چونكە هێنانی دەرمانی ساختەو ساغبوونەوەی گرتن و داخستنی كۆمپانیاكەی بەدواوەیە، وتیشی «ئێمە تائێستا لەگوڵ كاڵترمان پێنەوتراوەو هەم ئەوانەی باس دەكرێن دوورن لە راستییەوە».  خاوەنی كۆمپانیاكە جەختی لەوەشكردەوە كە تەنها یەك كێشەیان لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی هەبووە ئەویش لەسەر ئیمێڵێك بوو و ئیمێڵێك هاتووە و دەڵێت ئەو دەرمانانە هی ئێمە نین، بەڵام «ئێمە دەرمانەكانمان لەتوركیا كڕیوە و ئەوان ئیمێڵیان بۆ سویسرا كردووە، كە ئەمەش دوو بابەتی جیاوازن». « وەزارەتی تەندروستی لیژنەیەكی پێكهێنا بەئامادەبوونی نوێنەری داواكاری گشتی لەهەولێرو لیژنەكە پەیوەندیان بەتوركیاوە كردو وەڵامی دانەوە كە ئەو دەرمانانە لەتوركیا دەفرۆشرێن و هیچ كێشەیەكی زانستی بۆ نەخۆش نیە و ئێمە لەسەر بڕیاری ئەو لیژنەیە رێگەپێدانی دەرمانەكانمان وەرگرت و دەرمانەكانماندا بە نەخۆشخانەی هیواو نزیكەی85٪ی دەرمانەكان تەواو بووە و چەند كارێكی كارگێڕی ماوەو بەم نزیكانە لێدوانی تایبەتیمان دەبێت و وەزارەتی تەندروستی كۆمپانیاكەی ئێمەی داوە بەدادگا لەسەر كوالێتی دەرمان نەبووە كە ساختە بووە یان نا، بەڵكو لەسەر ئەوراق بووە»، خاوەنی كۆمپانیای دلێر فارما وای وت.

رەزا مەنوچەهری  لەکاتی روودانی جەنگ لەنێوان دەوڵەتەکان و هێزە جۆراوجۆرەکاندا هەریەک لەلایەنەکانی جەنگەکە هەوڵ دەدەن زیانی گەورە بەدوژمنەکەیان بگەیەنن و سەرکەوتنی خێرا بەدەستبهێنن. بۆ ئەوەش پەنا بۆ پلان و تاکتیکی نوێی سەربازی و بۆمبە جۆراجۆرەکان دەبەن. لەجەنگی نێوان رووسیا و ئۆکرایندا بەکارهێنانی بۆمبێک بەناوی تێرمۆباریک لەلایەن رووسەکانەوە بەخێرایی کاردانەوەی جۆراوجۆری لێکەوتەوەو ژمارەیەکی بەرچاو راپۆرت و هەواڵی لەسەر بڵاوکرایەوەو لە دوای بۆمبی ئەتۆم بەترسناکترین بۆمبی رووسیا پێناسەیان کرد.  بۆمبی تێرمۆبارک و زیانەکانی وشەی تێرمۆباریک (Thermobaric) ریشەکەی بۆ دوو وشەی یۆنانی تێرمۆس بە مانای گەرماو باروس بە مانای گوشارو پەستان دەگەڕێتەوە. واتە بۆمبی گەرماو گوشار، یان گوشاری گەرما. لە زمانی عەرەبیدا پێی دەڵێن (قنبلە فراغیە) و لە زمانی فارسیشدا پێی دەوترێت (گەرما فشاری یان بۆمبی خەلەئـ). بۆمبی تێرمۆباریک بە بۆمبێکی هۆشمەند دەناسرێت و وەک موشەک لەسەر زەوی و لەلایەن فڕۆکەوەو لەسەر کەشتییەوە دەهاوێژرێت. لەکاتی لێدان لە ئامانجەکەی و یەکەم تەقینەوەدا بەخێرایی هەموو ئۆکسیجنی شوێنی ئامانجەکە و تەنانەت هەموو ئۆکسیجنی ناو سیی بوونەوەرەکانی شوێنی ئامانجەکە هەڵدەمژێت و زۆر بەخێرایی ماددەی ئاگرین و ژەهراوی لە شوێنی ئۆکسیجنەکە رەوانەی شوێنە بۆشەکانی ئامانجەکە دەکات و لەگەڵ تەقینەوەی خێراو بەهێزی دووەمدا بازنەیەکی نزیکەی ٤٠٠ مەتری لە تۆپەڵەیەکی ئاگرین دروست دەکات و بە شەپۆلێکی زۆر بەهێزی ئاگرین، بازنەی ئامانجەکەی پڕ دەکات لەگەرمایەکی زۆر و ماددەی ژەهراوی و دوکەڵی کیمیایی و ئەوەی لەو بازنەیەدا بێت لەناوی دەبات. بەو هۆیەوە سیی بوونەوەرەکان لە ناوەوە بەگوشاری ئاگرو هەوا و ماددەی ژەهراوی پارچە پارچە دەبێت، گوێ و مێشکی کەسەکان دەتەقێت. هێزی تەقینەوەکە لە بازنەی خۆیدا بە ئەندازەی هێزی بۆمبێکی ئەتۆمییە بەبێ ئەوەی زیانەکانی دوای تەقینەوەکەی وەک بۆمبێکی ئەتۆمی بێت، چونکە یورانیۆم و ماددەی تیشکدانەوەی ئەتۆمی (رادیۆ ئەکتیڤەی) تیادا بەکارنەهاتوە تاوەکو بۆ چەندین ساڵ زیان بە بوونەوەرەکان و سروست بگەیەنێت، بەڵام لەهەمان کاتدا وەک ئەتۆم بۆمبێکی ترسناک و وێرانکەرە.  بەکارهێنەرانی بۆمبەکە  بۆمبی تێرمۆباریک بۆ یەکەمجار لەجەنگی جیهانیی دووەمدا لەلایەن دەوڵەت و سوپای نازیی ئەڵمانیاوە بەکارهێنرا. لەدوای جەنگی جیهانیی دووەم بۆمبەکە لەلایەن سوپای ئەمریکاوەوە پەرەی پێدراو ئەمریکا لە ساڵانی ١٩٩٦٠ و ١٩٧٠کاندا لە جەنگەکانی ڤێتنام و کۆریادا بەکاری هێنا. سۆڤیەتیش لەساڵانی ١٩٨٠ لە ئەفغانستان و لەدوای رووخانی سۆڤیەتیش، رووسیا لەشەڕەکانی چیچان لە (١٩٩٤ – ١٩٩٦ / ٢٠٠٠ – ٢٠٠٩) بەکاری هێنا. جگە لەوانەش رووسەکان لەسوریا لە دژی گروپە جیهادی و توندڕەوو تیرۆریستییەکان بەکاری هێناوە. لەدوای ١١ سپتەمبەری ٢٠٠١ ئەمریکا لەجەنگی ئەفغانستان و لە دژی تونێل و ئەشکەوتەکانی تۆرابۆراو لەعێراقدا بەکاریهێناوە.  بەهێزترین بۆمبی تێرمۆباریک بۆمبی واکیومە، کە لەلایەن رووسەکانەوە دروستکراوە. جگە لەوانە ئەو بۆمبە مۆدێل و نمونەی جۆراجۆری زۆری هەیە.  وڵاتانی ئەندام لە ناتۆو لەوانەش تورکیا ئەو بۆمبەیان هەیە و لەدژی کورد بەکاری دەهێنێت. بەلانیکەمەوە تورکیا لەساڵی ٢٠٠٧ەوە ئەو بۆمبە لەدژی بنکە و بارەگاکانی پەکەکە و تەنانەت شارەکانی باکووری کوردستان بەکاردەهێنێت. ماددەکانی ناو کڵاوەی بۆمبەکە و کاریگەرییەکانی کڵاوەی بۆمبی تێرمۆباریک بە پێچەوانەی بۆمبە باوەکان، پڕ دەکرێت لەمادەی کیمیایی و ئاگرین و ژەهراویی زۆر بەهێزی وەک ئیتیلین و پرۆپیلین، کە لەگەڵ گەیشتنی بە ئامانجەکەی بەدروستکردنی شەپۆلێکی بەهێزو گەورە لەئاگرو ژەهرو دوکەڵ کەسەکان دەخنکێنێت و ئەو بۆشاییە، کە بەهۆی هەڵمژینی ئۆکسیجنەکەوە دروستیکردووە پڕ دەکات لەو ماددە ژەهراوی و کیمیایانە و لە دوای تەقینەوەی خێرای دووەم لە کڵاوەکەدا، گوشارو پەستانی شەپۆلێکی ئەوەندە بەهێز دروست دەکات، کە هەموو شتەکانی بازنەی شەپۆلەکە تێکدەشکێنێت و دەیاکات بە خۆڵ و دووکەڵ.  ئەگەر بۆمبێکی تێرمۆباریک لەکۆڵانێک، یان شەقامێک بتەقێتەوە، بەپێی جۆری بۆمبەکە بازنەیەکی ٥٠ بۆ ٤٠٠ مەتری بە دەوری خۆیدا کاول دەکات. واتە لە یەک تەقینەوەیەدا  لە ٥ ەوە بۆ ٤٠ خانوو و دوکان، یان چەند باڵەخانەیەکی گەورە خاپوور دەکات. جگە لەو ماددانە دەکرێت ماددەی ژەهرای و ئاگرینی تریش بکرێتە ناو کڵاوەکەوە بۆ ئەوەی زیانەکانی زیاترو کوشندەتر بن. ئامانجەکانی بۆمبی تێرمۆباریک بۆمبی تێرمۆبارێک لەبەر تایبەتمەندیی هەڵمژینی ئۆکسیجن و خنکاندنی کەسەکان و دروستکردنی شەپۆلی بەهێزی تەقینەوە بۆ هێرشکردنە سەر ئەشکەوتەکان، تونێلەکان، سەنگەرەکان و دیوارە راگرەکان زۆر کاریگەرە، چونکە لە توانایدایە ئۆکسیجنی ناو ئەشکەوتێک، یان تونێلێک هەڵبمژێت و تونێل و ئەشکەوتەکە پڕ بکات لە ماددەی ئاگرین و ژەهراوی و بەئەنجامدانی تەقینەوەی بەهێزی دووەم هەموو ئەشکەوت و تونێل و سەنگەرەکان بەهۆی شەپۆلی بەهێزی تەقینەوەکەیەوە لەناو ببات، یان کەسەکانی ناو ئەشکەوتەکە بخنێکێنێت. جگە لەوەش بۆ باڵەخانەکان و کاروانە سەربازییەکان و ژێرزەمینەکانیش بەکاردەهێنرێت. ئەو بەکارهێنانانە هەموویان بۆ ئەوەن، زۆرترین زیان و کوشتاری پێ ئەنجام بدرێت.  بۆمبی تێرمۆباریک یەک بەکارهێنانی هەیە، کە بۆ پاراستنی مرۆڤەکان و بوونەوەرەکان بەکاردەهێنرێت، ئەویش تەقاندنەوەی گۆڕەپانە بۆمبڕێژکراوو ناوچە مینڕێژکراوەکانە. ئەو بۆمبە بەهۆی دروستکردنی شەپۆلە بەهێزەکەیەوە لە توانایدایە ناوچەیەکی مینڕێژکراو لەمین پاک بکاتەوە و هەموو مینەکان بتەقێنێتەوە. بەکارهێنانی تێرمۆباریک بۆ پاککردنەوەی ناوچە مینڕێژکراوەکان تێچووی پاککردنەوەی ئەو ناوچانە ١٠ هێندەی شێوازە کۆنەکان بۆ سوپاکان و دەوڵەتەکان کەم دەکاتەوە. بۆمبی تێرمۆباریک و چەکە کۆکوژەکان  بۆمبی تێرمۆباریک لە چوارچێوەی چەکێکی کۆکوژی ترسناک و کیمیایی و ئاگریندا پێناسە دەکرێت. بۆ ئەوەش جارێکیتر هەڵدانەوەی دۆسیەی چەکە کۆکوژەکان و بەکارهێنیان دێتە پێشەوە. یەکەم چەکی ئەتۆم لەمێژووی مرۆڤایەتیدا لەلایەن ئەمریکاوە لەجەنگی جیهانیی دووەمدا لە دژی هێرۆشیماو بە دوای ئەویشدا لە شاری ناکازکایی ژاپۆن بەکارهێنران. لەو کاتەوە لە هیچ شوێنێکی دونیادا لەلایەن هیچ دەوڵەت و هێزێکەوە چەکی ئەتۆمی بەکارنەهێنراوە، بەڵام پەرە دراوە بە جبەخانەی چەکی ئەتۆمی و تەنانەت چەکی ئایدرۆجینش دروستکراوە. هاوکات لەگەڵ ئەوانەدا چەکی بایۆلۆژی و کیمیایی و هێشوویی و فسفۆڕی دروستکراون و لە چەند ناوچەیەکیش بەکارهێنراون. سەرباری ئەوانەش بەهۆی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیاوە پەرە بەچەکی پێشکەوتوی بەهێزو ورد و هۆشمەند دراوە، کە مرۆڤی بردووەتە قۆناغێکی ترەوە. بەکارهێنانی چەکە کۆکوژەکان لەدژی کورد گەلی کورد لەلایەن دەوڵەتە داگیرکەرەکانەوە بەپشتیوانی، یان چاوپۆشیی زلهێزەکان چەندینجار بەچەکی کیمیایی و کۆکوژ هێرشکراوەتە سەری و لەچەند ناوچەیەکی کوردستاندا کوشاری بەکۆمەڵ و جینۆسایدیان لەدژی گەلی کورد ئەنجامداوە. سلێمانی لەلایەن بەریتانیاکانەوە بەریتانیەکان لەکاتی بەرەنگاربوونەوەی راپەڕینەکانی شێخ مەحمودی حەفید (١٩١٩ - ١٩٣٠) بۆ یەکەمجار لە رێگەی هێزی ئاسمانییەوە بەچەکی ژەهراوی و کیمیایی سلێمانییان بۆردومانکرد. بەوەش یەکەم بۆردومانی ژەهراوی و کیمیایی کوردستان لەلایەن بەریتانیەکانەوە ئەنجامدرا. ئەوە دواتر بووە شێوازێک لە بۆردومانی دەوڵەتەکانی ناوچەکە لەدژی گەلی کورد. وەک لیام ئەندەرسن – گاریس ستانسفێڵد لە کتێبی «ئایندەی عێراق دیکتاتۆری، دیموکراسی یان دابەشبوون» دا نووسیویانە، لە راستیدا سەدام حوسێن خۆی خاوەنی هیچ رێگاو شێوازێک لەشەڕانگێزی نەبووە، بەڵکو پەرەپێدەری شێوازەکانی پیش خۆی بووە بۆ سەرکوتکاری و شەڕانگێزی. لەوانەش شێوازی بەریتانییەکانی لە بۆردومانکردنی کیمیایدا لەدژی گەلی کورد بەشێوەی پێشکەوتو پەرە پێداو بەکاری هێنا. راپەڕینەکەی سەید رەزا لە دێرسیم کاتێک گەلی کورد لەدوای سەرکوتکاریی کۆماری تورکیا بەسەرۆکایەتیی مستەفا کەمال لەساڵی ١٩٣٧ بە سەرۆکایەتیی سەید رەزا راپەڕین، دەوڵەتی تورکیا جگە لەشێوازەکانی پیلانگێڕی، فێڵ  و درۆ بۆ فریودانی سەید رەزاو لەئەنجامدا سەرکوتی راپەڕینەکە لەسێدارەدانی سەید رەزاو هاوڕێکانی، بۆ پاکتاوکردن و سڕینەوەی کورد لەدێرسیم دەستی بە کوشتار و بۆردومان و دەرکردن و راگواستنی کورد کرد.  بۆ یەکەمجار لە دێرسیم سەبیحە گۆکچە وەک فڕۆکەوانێکی ژن خەڵکی ئاوارە و لێقەومای دێرسیمی لەدۆڵ و دەشتەکاندا بۆردومان کرد.  جگە لەوەش ئەو کەسانەی پەنایان بردبووە بەر ئەشکەوتەکان و خۆیان تیادا حەشار درابوو، لەلایەن سەربازانی سوپای تورکەوە بۆمبی خنکێنەر و کیمیایی هەڵدرایە ناو ئەشکەوتەکان و دەرگای ئەشکەوتەکانیان بەدیوار هەڵچنی و ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی دێرسیمیان بەو شێوەیە کۆمەڵکوژ کرد. وەک خۆیان دەڵێن، «هەموویان بە دەرمان وەک مشک کوشتووە». ئەو فڕۆکە و چەک و بۆمب و ماددە کیمیایانەی لەو کاتەدا، کە تورکیا بەکاری هێنابوو، چەک و کەرەستە و فڕۆکەی ئەڵمانی بوو، کە دەوڵەتی تورکیا لەو وڵاتەی کڕیبوون. کیمیابارانکردنی هەڵەبجە و سەردەشت رژێمی بەعس بەسەرۆکایەتیی سەدام حوسێن و پێش ئەوەی لەساڵی ١٩٨٨دا دەست بە پرۆسەی ئەنفال و کیمیابارانکردنی هەڵەبجە بکات، سیاسەتی راگواستن و بە عەرەبکردن و بە بەعسکردنی لە زۆربەی ناوچەکانی کەرکوک و گەرمەسێرو خانەقین لە دژی گەلی کورد ئەنجامدابوو.  لەساڵی ١٩٨٨ رژێمی بەعس لە پرۆسەی ئەنفالدا ١٦ جار هێرشی کیمیایی لە دژی گوند و ناوچەکانی کوردستان ئەنجامدا. گەورەترین هێرشی کیمیایی سەدام بۆ سەر شاری هەڵەبجە بوو، کە بەلانیکەمەوە بووە هۆی کۆمەڵکوژکردنی ٥ هەزار کەس و بریندارکردنی زیاتر لە ١٠ هەزار کەسی تر. رژێمی سەدام هاوکات لە رۆژهەڵاتی کوردستان شارو ناچەکانی سەردەشت، بانە، مەریوان و نەوسود و زەردەی بە چەکی کیمیایی بۆردومان کرد، کە بووە هۆی شەهیدبوونی سەدان کەس و برینداربوونی چەند هەزار کەسی تر. زۆربەی کەرەستە و چەک و ماددە کیمیاییەکانی رژێمی سەدام حوسێنیش ئەڵمانی بوون. چەکی قەدەغەکراوو هێشووی و کیمیایی لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە  لەساڵانی ١٩٩٠ و لەگەڵ پەرەسەندنی شەڕی چەکداریی نێوان دەوڵەتی تورکیا و پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) دەوڵەتی تورک بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێزەکانی گەریلا لەشاخ و ئەشکەوت و دۆڵەکاندا لە چەند ناوچەیەکی باکووری کوردستان لەوانە، دێرسیم، ئامەد، گارزان، شرنەخ و جۆلەمێرگ گازی خنکێنەرو کیمیایی بەکارهێنا. ئەنقەرە جگە لەوانەش بۆمبی هێشووی و فسفۆڕی و قەدەغەکراوی لەو شەڕەدا بەکارهێناوە، کە بەپێی یاساکانی شەڕ و رێککەوتننامەکانی جنێڤ بەکارهێنانی ئەو چەکانە دەچنە خانەی تاوانی جەنگەوە. بەکارهێنانی چەکی تێرمۆباریک لەکوردستان لەگەڵ درێژەکێشانی شەڕی نێوان پەکەکەو دەوڵەتی تورکیا شێوازەکانی شەڕ گۆڕانکارییان بەسەردا هات و سوپای تورکیاش چەکی کوشندەترو مەترسیدارتری بەکارهێنا. پەکەکە بۆ خۆپاراستنی لە بۆردومانی بەهێزی فڕۆکە جەنگییەکانی سوپای تورکیا و موشەکەکانیان ژمارەیەکی زۆر ئەشکەوت و تونێلی لە شاخەکانی کوردستان دروستکردووە. دەوڵەتی تورکیاش هەوڵیداوە بەچەکی زۆر بەهێزو کوشندە لەو ئەشکەوت و تونێلانە بدات و زیان بەگەریلا بگەیەنێت. تورکیا جگە لە بەکارهێنانی بۆمبی فسفۆڕی و ناپاڵم و هێشوویی و کیمیایی بۆمبی تێرمۆباریکیشی بەکارهێناوە. دژی ناوەندی راگەیاندنی پەژاک لە ١ی ئایاری ٢٠٠٨دا ناوەندی راگەیاندنی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پەژاک) لەیەکێک لە ئەشکەوتەکانی دۆڵە کۆکە لەقەندیل بووە ئامانجی هێرشی فڕۆکە جەنگییەکانی دەوڵەتی تورکیا. لەو ساڵانەدا تورکیا لە بۆردومان و هێرشەکانیدا بۆمبی زۆر بەهێزو هۆشمەندی بەکاردەهێنا. ئەوە شێوازێکی تازە بوو، کە تورکیا لەو قەبارە و ئاستەدا ئەو جۆرە هێرشانەی ئەنجام دەدا. وەک لە راگەیاندنەکان و هەواڵەکانی ئەو کاتی پەژاک و پەکەکەدا دەردەکەوێت، لە بۆردومانی ناوەندی راگەیاندنی پەژاک دا ٦ کادێری ئەو حزبە شەهید بوون. فڕۆکەکانی تورکیا بۆ ئەنجامدانی ئەو بۆردومانە چوونەتە ئاسمان و خاکی ئێران لەئاسمانی ئێرانەوە هێرشەکەیان ئەنجامداوە، کە ئەوەش بە رەزامەندی، یان خواستی ئیران ئەنجامدراوە. تەرمی ئەو راگەیاندکارانە پارچەی بۆمب یان گولـلەیان پێوە نەبوو، بەڵکو جلوبەرگەکانیان و پێستیان سوتابوو و رەنگی سەروچاویان رەش داگیرسابوو و چەند دڵۆپ خوێن بەدەم و گوێیانەوە بووە. حاڵەتی خنکان و سوتان بەتەرمەکانەوە دیار بووە. هەموو کەلوپەلی ناو ئەشکەوتەکەش سوتابوون، یان تەقیبوونەوە، یان  هەڵوەشابوونەوە. هەموو ئاماژەکانی ئەو بۆردومانەو شوێنەوارەکانی دوای بۆردمانەکە نیشانەیە لەبەکارهێنانی بۆمبی تێرمۆباریک لەلایەن دەوڵەتی تورکیاوە. بەکارهێنانی بۆمبی تێرمۆباریک لەشارەکانی باکووری کوردستان لەدوای تێکچوونی پرۆسەی ئاشتی لەساڵی ٢٠١٥ و دەستپێکردنەوەی شەڕ لە نێوان پەکەکەو تورکیا، گەنجانی کورد لەباکووری کوردستان لە شارەکانیاندا خۆبەڕێوەبەرییان راگەیاندو دەستیان کرد بە بەرەنگاربوونەوەی  دەوڵەتی تورکیا. سوپای تورکیا لە شەڕی شارەکاندا نەیتوانی بەشێوەی ئاسایی بەرەنگاری گەنجانی کورد بێتەوە، بۆ ئەوەش پەنای بردە بەر بەکارهێنانی تانک و تۆپ و بۆردومانکردنی شارەکان لە رێگەی فڕۆکەی ئێف ١٦ و کۆپتەری جەنگی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە.  ژێرزەمینەکانی جزیرو نسێبین دەوڵەتی تورکیا لەشەڕی شارەکاندا شێوازەکانی بەدەر لە پێوەرەکانی شەڕی بەکارهێناو بەپێی راپۆرتەکانی ئەوکاتی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ تورکیا تاوانی جەنگ و کوشتاری بەکۆمەڵی ئەنجامداوە. لەشارۆچکەی جزیر لە پارێزگای شرنەخ ئەنجوومەنی خۆبەڕێوەبەری گەلی جزیر لەلایەن محمەد تونجەوە سەرۆکایەتی دەکراو بەتەواوەتی بەرەنگاریی سوپای تورکیایان دەکرد. سوپای تورکیا بۆ کۆنترۆڵکردنی جزیر لەساڵی ٢٠١٦ دەستیکرد بەکارهێنانی بۆمبی ئاگرین و خنکێنەر. لە ژێرزەمینەکانی جزیردا بەهۆی بەکارهێنانی ئەو جۆرە بۆمبانەوە زیاتر لە ١٣٧ کەس کۆمەڵکوژکران. ئەو کەسانە سوتاوی بە پێست و جەستەی زۆربەیانەوە دیاربوو. دەموچاویان رەش داگەڕابوو و نیشانەی خنکاندنیان پێوە دیار بوو، کە هەموو نیشانەکانی بەکارهێنانی بۆمبی تێرمۆباریکیان پێوە دیار بوو. هاوکات سوپای تورکیا لەشاری نسێبین کۆڵانەکان و شەقامەکانی بە جۆرێک بۆمب بۆردومان دەکرد، کە ئاگرێکی بەهێزو شەپۆلێکی بەهێزو دوکەڵێکی چڕیان هەبوو. بەهێزیی ئەو بۆمبانە بۆ رووخان و تێکدان لە بۆمبە ئاساییەکان زیاتر بوون. شێوازی رووخاندنی خانووەکان و دیوارو راگرەکان هەموو نیشانەکانی بەکارهێنانی بۆمبی تێرمۆباریکیان تیادایە. ئەشکەوتەکانی شاخە سوور سوپای ئەنقەرە لەمانگی نیسانی ٢٠٢١دا زنجیرە هێرشێکی بەرفراوانی بۆ سەر ناوچەکانی زاپ و ئاڤاشین و مەتینا دەستپێکرد. یەکێک لەو ناوچانە، کە شەڕی زۆر گەورە و بۆردومانی زۆر بەهێز تیایدا روویدا شاخەسوور (تەپەسۆر/ گرێ سۆر) لە ئاڤاشین بوو. گەریلاکان لەساڵی ٢٠١٤ەوە زنجیرەیەک تونێل و ئەشکەوتی چەند نهۆمییان لەو شاخەدا دروستکردبوو بۆ ئەوەش سوپای تورکیا هێرشێکی چڕی کردبووە سەر ئەو شاخە. لەئەشکەوت و تونێلەکانی شاخە سووردا ١٠ گەریلا  هەبوون و ماوەی ٨٠ رۆژ بەرەنگارییان کرد. لە کۆتایدا ٧ گەریلاکان شەهید بوون و ٣ کەسیان بە فەرمانی فەرماندەیی سەرووی خۆیانەوە لە ئەشکەوت و تونێلەکان کشانەوە. ئەو ٣ گەریلایە  لەچاوپێکەوتن و گێڕانەوەکانیاندا بە وردی باسیان لەشەڕو هێرشەکانی ئەو ٨٠ رۆژە کردووە. بە وتەی ئەو گەریلایانە، سوپای تورکیا چەند جۆر چەکی کیمیایی بە رەنگی جۆراوجۆر و بۆنی جۆراوجۆر بەکارهێناوە. لەدوای چەند خولەک لەهەر هێرشێکی کیمیایی بۆ ناو ئەشکەوتەکان هێرشێک بە بۆمبێکی زۆر بەهێز ئەنجامدراوە، کە ئاگرێکی زۆر گەورەی لێکەوتووەتەوە و شەپۆلەکانی زۆر بەهێزبوون. ئەوەیان بۆ ئەوە بەکارهێناوە، کە شەپۆلە بەهێزەکان پاڵ بە گازە کیمیاییەکانەوە بنێت تاوەکو ئەو گازە بگاتە قوڵایی ئەشکەوتەکان. وەک ئەو گەریلایانە دەیگێڕنەوە لەیەکێک لەهێرشەکاندا لەرینەوە و هەژاندێک وەک بومەلەرزە لە شاخەکەدا روویداوە. لەدوای ئەوە دەنگی گەریلاکان لەنهۆمی سەرەوەی ئەشکەوتەکە نەماوە و وەڵامی بێتەلیش نادنەوە. کاتێک ئەمان دەڕۆن بۆ نهۆمی سەرەوە ئەوە دەبینن، کە گەریلاکان هەر یەکەیان بەلایەکدا کەوتوون و رەش داگیرساون و وەک ئەوە وابوون، کە خنکابن. هیچ پارچە بۆمبێک، یان فیشەک بە جەستەیانەوە نەبووە. هەموو شتەکانی ناو ئەو ئەشکەوتەی نهۆمی سەرەوە بەسەریەکدا کەوتبوون. کەلوپەلی بەر دەرگای ئەشکەوتەکە پەڕیبوو بۆ ئەو سەری ئەشکەوتەکە، تەنانەت خواردنەکانی ناو چێشتخانەی گەریلاکان تێکەڵ بە یەک ببوو. ئەوەی ئەو گەریلایانە پێناسەی دەکەن ناکرێت هیچ بۆمبێکی تر بێت جگە لە بۆمبی تێرمۆباریک.  سوپای تورکیا ئەو شێوازەی لەهەموو شەڕەکان لەناوچەکانی ئاڤاشین، زاپ، حەفتانین، گارە، خواکورک و هەموو ئەو شوێنانە کە ئەشکەوت و تونێلی گەریلا تیادا بووە بەکارهێناوە، بەڵام رەنگە گەریلا رێگای خۆپارێزییان بەرامبەر بە شەپۆل و گازی ئەو بۆمبە دۆزیبێتەوە، کە سوپای تورکیا ناتوانێت بەئاسانی ئەشکەوتەکانیان بگرێت. ژمارەیەکی تر لەگەریلاکان و تەنانەت پزیشکی هێزەکانی گەریلا باسیان لەوە کردووە، کە سوپای تورکیا بۆمبی کیمیایی و گازی ژەهراوی بەکاردەهێنێت. موراد قەرەیلان لە دوای شەڕەکەی گارە لە ١٣ی شوباتی ٢٠٢١دا رایگەیاند، دیلەکانی ناو ئەو ئەشکەوتەکە بەهۆی بۆردومانی سوپای تورکیاوە گیانیان لەدەستداوە. ئەو تیمە لەگەریلاکانیان لەو شوێنەدا شەهید بوون، هیچیان شوێنەواری گولەو پارچەی بۆمب بە جەستەیانەوە نییە. سوپای تورکیا جۆرێک لەچەکی کیمیایی بەکارهێناوە و داوای کرد لیژینەیەکی بێلایەنی نێودەوڵەتی بڕواتە شوێنی ئەشکەوتەکەو شەڕەکەو لێکۆڵینەوە لەئەشکەوتەکەو تەرمەکان بکات. ئیدانەکردنی چەکی تێرمۆباریک بۆمبی تێرمۆباریک تائیستا بە فەرمی وەک بۆمبێکی قەدەغەکراو نەناسێنراوە، بەڵام کاتێک رووسیا لەچیچان ئەو بۆمبەی بەکارهێنا رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ بەکارهێنانەکەی ئیدانە کرد. ئێستاش بە نیگەرانییەوە باس لەبەکارهێنانی ئەو بۆمبە لە ئۆکراین دەکرێت. رێکخراوی هیومان رایتس وۆچ داوایکردووە ئەو بۆمبە قەدەغە بکرێت. کورد لەکاتی بۆردومانکردنی سلێمانی و دێرسیم و هەڵەبجەو شارو شاخەکانی باکووری کوردستانەوە بە چەکی کیمیایی و ئاگرین و ژەهراوی داوا دەکات بەدەمیەوە بچن و بەکارهێنانی ئەو بۆمبانە لەدژی گەلی کورد قەدەغە بکەن، بەڵام هیچ کاتێک لەکات و سەردەمی خۆیدا باس لە ئەنجامدانی ئەو تاوانانە لەدژی گەلی کورد نەکراوە. جگە لە چەند دەنگێکی لاواز و کەم هیچ دەنگێک ئەو تاوانکارییانەی ئیدانە نەکردووە. تەنانەت کاتێک گەنجانی کورد بۆ ئیدانەکردنی بەکارهێنانی بۆمبی ژەهراوی و کیمیایی سوپای تورکیا لەشەڕەکانیدا لە سەرێکانی و عەفرین و زاپ و ئاڤاشین، لەمانگی تەمموزی ٢٠٢١دا لەشاری لاهای هۆڵەندا لەبەردەم بارەگای رێکخراوی قەدەغەکردنی چەکی کیمیایی چالاکیی ناڕەزایەتیان ئەنجامداو داوایانکرد، ئەو رێکخراوە بەئەرکی خۆی هەستێت و سەردانی بەرەکانی شەڕ بکات و لێکۆڵینەوە لەبەکارهێنانی چەکی کیمیای بکات و بەکارهێنەرەکانی ئیدانە بکات و رێوشوێن و سزای پێویستیان لەدژ بگیرێتەبەر، بەڵام ئەوەی روویدا هێرشی هێزەکانی پۆلیسی هۆڵەندا بوو بۆ سەر چالاکوانانی کوردو ٥٥ گەنجی چالاکوانی کوردیان بەتوندترین شێوە دەستگیرکردو هیچ کارێکیشیان بۆ لێکۆڵینەوە لەتاوانەکانی دەوڵەتی تورکیا ئەنجام نەدا.