سێ وڵات داوا لە حـ.ـە.ما.س دەکەن پلانەکەى ترەمپ قبوڵ بکات

  وتەبێژى پنتاگۆن ڕایگەیاند، هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر شوێنە ئەتۆمییەکانی ئێران، بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران تا دوو ساڵ دواکەوتووە. شۆن پارنێل وتەبێژی پنتاگۆن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ئەم خەمڵاندنەی خستەڕوو و ئاماژەی بەوەشکرد، خەمڵاندنە فەرمییەکە "پێدەچێت لە دوو ساڵ نزیکتر بێت". ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: ئەنجامی هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران دوای نەهێشتنیان وەک خۆی دەمێنێتەوە. ڕۆژی 22ی حوزەیران، ڕۆژێک دوای هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران، ئەمریکا سێ شوێنی ئەتۆمی ئێرانی بۆردومان کرد. دوابەدوای ئەمەش ئێران بنکەی ئەلعودەیدی ئەمریکای لە قەتەر بۆردومان کرد و ڕاگرتنی هاوکارییەکانی لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕاگەیاند. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ڕایگەیاند، ئەو لێدانانەی وڵاتەکەی لەدژی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران دەستیپێکرد، "بەهێز و وێرانکەرن". ناوبراو زیادی کرد: ئەو شوێنانەی لە ئێران لێمان دا بە تەواوی وێران بوون. عەباس عەراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران ئەمڕۆ چوارشەممە لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێس نیوز ڕایگەیاند، بۆردومانی پێگەی ئەتۆمی فۆردۆی ئێران لەلایەن ئەمریکاوە "زیانێکی زۆر و وێرانکەری" بەو دامەزراوەیە گەیاندووە.

  ترسی شەڕی جیهانی بە بەکارهێنانی چەکی ئەتۆمی سیناریۆیەکی ترسناک و نیگەرانکەر بۆ زۆرێک لە وڵاتان و گەلانی جیهانە. ئەمەش دەرگای زۆر پرسیاری کردۆتەوە و بەردەوامە لە کردنەوەیدا سەبارەت بەوەی کە چۆن خۆی لە شەڕێکی لەو شێوەیە بپارێزێت ئەگەر سەریهەڵدا. شارەزایانی سەربازی پشتڕاستی دەکەنەوە کە هەر شەڕێکی ئەتۆمی وێرانکەر دەبێت، تیشکەکان نزیکەی هەموو گۆشەکانی جیهان بڵاودەبنەوە و بەشێکی زۆری گەردوون پیس دەبێت و نەخۆشیەکى زۆر بڵاودەکاتەوەو ناتوانرێت بۆ ژیان بەکاربهێنرێت. ڕۆژنامەی بەریتانی، دەیلی مەیلی بەریتانی، لە ڕاپۆرتێکدا کە لەلایەن کەناڵی ئەلعەرەبیەوە پێداچوونەوەی بۆ کراوە، بە پشتبەستن بە ئانی جاکۆبسن، شارەزای ناوەکی، ڕایگەیاندووە، لە ئەگەری ڕوودانی شەڕێکی ئەتۆمی وێرانکەر، تەنیا دوو شوێن لە جیهاندا سەلامەت دەبن، ئەوانیش ئوسترالیا و نیوزلەندا. جاکۆبسن ئاماژەی بەوەشکردووە، وڵاتانی دراوسێ لە نیوەگۆی باشوور تاکە شوێن دەبن کە دەتوانن "پشتیوانی کشتوکاڵ بکەن" لە ئەگەری ڕوودانی کارەساتی ئەتۆمی لە نیوەگۆی باکووردا، واتە تاکە دوو شوێنی سەلامەت ئوسترالیا و نیوزلەندا دەبن. جاکۆبسن باسی لە هێڵی کاتیی ترسناک کرد کە تێیدا شەڕی ئەتۆمی زۆربەی هەسارەکە لەناو دەبات. ئاماژەی بەوەشکردووە، "شوێنەکانی وەک ئایۆوا و ئۆکرانیا تەنها بۆ ماوەی ١٠ ساڵ بەفر دادەپۆشرێن". "کەواتە کشتوکاڵ شکستی دەهێنا، کاتێکیش شکستی دەهێنا، خەڵک دەمرن." جاکۆبسن دەڵێت: "لە سەرووی ئەوەشەوە ژەهراویبوون بە تیشکەوە هەیە، چونکە چینە ئۆزۆنەکە ئەوەندە تێکدەچوو و لەناو دەچوو، کە نەتدەتوانی لەبەر خۆردا بچیتە دەرەوە". ئاماژەی بەوەشکردووە، "خەڵک ناچار دەبن لەژێر زەویدا بژین، بۆیە دەبێت خەڵک لەژێر زەویدا بخەیتە بەرچاوت، جگە لە نیوزلەندا و ئوسترالیا لە هەموو شوێنێکدا خەبات دەکەن بۆ خۆراک". پێش ئەوەی قەیرانەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرە بسێنن، جاکۆبسن کتێبێکی بە ناوی "جەنگی ئەتۆمی: سیناریۆیەک" بڵاوکردەوە، کە بە وردییەکی شۆککەر وردەکارییەکانی چۆنیەتی پەرەسەندنی ئاپۆکالیپس لە کاتی جەنگی جیهانی سێیەمدا خستەڕوو. ئاماژەی بەوەشکردووە، گومانی تێدا نییە سەدان ملیۆن کەس بەهۆی تۆپە ئاگرینەکانەوە دەمرن. بەڵام جاکۆبسن ئاماژەی بەوەشکردووە، توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠٢٢ی پرۆفیسۆر ئۆین تون کە لە گۆڤاری (Nature Food) بڵاوکراوەتەوە، بانگەشەی ئەوە دەکات کە ژمارەی مردووان بە خێرایی زۆرینەی دانیشتوانی جیهان لەناو دەبات. جاکۆبسن وتی: پرۆفیسۆر تون و تیمەکەی بیرۆکەی زستانی ئەتۆمی لەسەر بنەمای خۆراک نوێکردەوە و ئەو ژمارەیەی کە هەیانە پێنج ملیار کەسە کە دەمرن. لە شەڕێکی تەواودا کە زۆرێک لە شارەکان بۆمبی ئەتۆمی لێدەدرێن، ئەم تەقینەوەکان دەبنە هۆی ئاگرکەوتنەوەیەکی گەورە و سووتانی بینا و دارستان و پێکهاتەکانی دیکە.  پرسیار لە جاکۆبسن کرا: ژمارەی دانیشتوانی ئێستای هەسارەکە هەشت ملیارە، بۆیە سێ ملیار کەس بە زیندووی دەمێننەوە، مرۆڤ دەچێتە کوێ بۆ ئەوەی یەکێک بێت لەو سێ ملیارە؟ جاکۆبسن لە وەڵامدا وتی: "ئەوە ڕێک ئەو شوێنەیە کە تۆ دەچیت: ئوسترالیا یان نیوزلەندا". "ئەوانە تاکە شوێنن کە بەڕاستی دەتوانن پشتگیری لە کشتوکاڵ بکەن."

  ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست ئاشکرای کرد کە تیمی ملیاردێر ئیلۆن مەسک لە سەردەمی سەرکردایەتیکردنی وەزارەتی کارامەیی حکومەتدا دەستڕاگەیشتنێکی بێ وێنەیان بە زانیارییە هەستیارەکانی حەوت دەزگای ئەمریکی بەدەستهێناوە. داتاکان بریتی بوون لە گرێبەستی حکومەت و نهێنی بازرگانی و سکاڵا لەسەر کۆمپانیاکانی مەسک. سەرەڕای نەبوونی بەڵگەی خراپ بەکارهێنانی، ئەم دەستڕاگەیشتنە نیگەرانییەکی بەرفراوانی لە بازنەکانی پیشەسازی و ڕێکخستندا دروستکردووە، ئەمەش بووەتە هۆی بەردەوامبوونی داوای یاسایی و گرژی یاسایی بۆ هەوڵدان بۆ سنووردارکردنی ئەم کاریگەرییە. ئەمەش لەکاتێکدایە جارێکی دیکە شەڕی نێوان دۆناڵد ترەمپ و ئیلۆن مەسک دەستی پێکردەوە. ڕۆژی دووشەممەى ڕابردوو مەسک هێرشی کردە سەر ئەو یاسایەی دۆناڵد ترەمپ و پارتی کۆمارییەکان ئامادەیان کردووە و براوەتە کۆنگرێس بۆ پەسەندکردنی.  مەسک ئەو یاسایە- کە ترەمپ و کۆمارییەکان بە پرۆژە "یاسا گەورە و جوانەکە" ناوی دەبەن- بە مەترسی دادەنێت و هۆشداری دەدات، کە ئەگەر پەسەند بکرێت، ئابووریی ئەمریکا بەرەو هەڵدێر دەبات. سێشەممە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا وەڵامی مەسکی دایەوە و لە ترووس سۆشیاڵ نووسیوویەتی: "ئەگەر پشتیووانی و هاوکاریی فیدراڵیت لێببڕم، ناچاریت دووکانەکەت دابخەیت و بگەڕێیتەوە بۆ ئەفریقای باشوور." مەسک بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ئەمریکا پشتگیریی لە بەربژێری کۆمارییەکان کرد، 270 ملیۆنی دۆلاریشی بەخشییە هەڵمەتەکەی. لەبەرامبەردا ترەمپ بۆ 130 رۆژی یەکەمی سەرۆکایەتی، کردیە راوێژکاری خۆی و سەرپەرشتیاری فەرمانگەی کارامەیی حکومەت، کە تایبەت بوو بە کەمکردنەوەی قەبارەی ژمارەی فەرمانبەرە فیدراڵییەکانی ئەمریکا و کەمکردنەوەی خەرجییەکانی حکومەت.   دوای کۆتاییهاتنی ئەرکەکەی لە کۆشکی سپی لە کۆتایی مانگی ئایار، مەسک دەستی بە رەخنەگرتن لە پرۆژە یاسای خەرجییەکانی ترەمپ گرت و دواتر ناکۆکییەکان تەقینەوە و گەیشتە ئەو ئاستەی مەسک لە تۆڕی ئێکس داوای دامەزراندنی پارتێکی سیاسیی نوێ لە ئەمریکا بەناوی "پارتی ئەمریکا" بکات.  وەزارەتی کارامەیی حکومەت کە لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە دروستکراوە و بە سەرۆکایەتی مەسک دەسەڵاتی ئەوەی هەبووە بچێتە ناو سیستەمی حەوت دەزگای فیدراڵی، لەوانە وەزارەتی بەرگری، ناسا، وەزارەتی کار و نووسینگەی پاراستنی دارایی بەکاربەران. جێسیکا تیلیپمان، ڕاگری یاریدەدەر بۆ توێژینەوەکانی یاسای تەداروکاتەکانی حکومەت لە قوتابخانەی یاسای زانکۆی جۆرج واشنتۆن دەڵێت: "ئەم زانیاریانە تێڕوانینەکان دەدەن، یارمەتیدەرن بۆ پێشبینیکردنی تەداروکاتەکانی داهاتوو، وردەکارییەکان دەخاتە ڕوو کە دەزگایەک پێویستی بە چییە، و تێڕوانینەکان لەبارەی کارکردنی ناوخۆیی خۆیەوە دەدات." "لە بنەڕەتدا، تۆ وردەکارییەک لە پرۆسەکانی بیرکردنەوەی ناوخۆیی دەزگایەکدا دەبینیت. نەک تەنها ئەوە، بەڵکو کێ بیریان لێدەکاتەوە."

  کریملین لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاندووە، ئێوارەى ئەمڕۆ سێ شەممە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەنێوان ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی ڕووسیا و ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا ئەنجامدراوە، ئەمەش یەکەم پەیوەندی تەلەفۆنیانە لە دوای ساڵی ٢٠٢٢ەوە. لە میانەی گفتوگۆکەدا، سەرۆکی ڕووسیا جەختی لەوە کردەوە کە ململانێی ئۆکرانیا "ئەنجامی ڕاستەوخۆی" سیاسەتەکانی ڕۆژئاوایە، ئاماژەی بەوەشکرد، ڕۆژئاوا ساڵانێکە کاریان کردووە بۆ ئەوەی ئۆکرانیا بکەن بە پلاتفۆرمێکی دژە ڕووسیا، ئەمەش دوژمنایەتییەکانی ئێستا درێژدەکاتەوە. کریملین لە زاری پوتینەوە نووسیویەتی، ململانێی ئۆکرانیا دەرئەنجامێکی سروشتی سیاسەتەکانی وڵاتانی ڕۆژئاوایە کە ساڵانێکە بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی ڕووسیایان پشتگوێ خستووە و ئۆکرانیایان کردووە بە گۆڕەپانی هەستی دژە ڕووسیا و چاویان لە پێشێلکردنی مافەکانی دانیشتوانی ڕووسی زمان کوێر کردووە. سەرۆکی ڕووسیا جەختی لەوە کردەوە کە هەر چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکرانیا دەبێت هەمەلایەنێک بێت و ڕەگ و ڕیشەی هۆکارەکانی بخاتە ڕوو و لەسەر بنەمای ئەو ڕاستییانەی کە ئێستا ڕوودەدەن. هەروەها لە دیدارەکەدا باسیان لە پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کرد، بەتایبەت لەبەر ڕۆشنایی پەرەسەندنی نێوان ئێران و ئیسرائیل و هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئامانجە ئێرانیەکان.  هەردوولا جەختیان لە گرنگی ڕێزگرتن لە مافی ئێران بۆ وزەی ئەتۆمی ئاشتیانە کردەوە، هاوکات جەختیان لەسەر پێویستی پابەندبوونی تەواوەتی ئێران بە پەیماننامەی قەدەغەکردنی چەکی ئەتۆمی لەوان هاوکاری لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی کردەوە. پوتین و ماکرۆن ئاماژەیان بە "بەرپرسیارێتی تایبەتی" ڕووسیا و فەرەنسا وەک ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد بۆ پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی. هەردوولا پابەندبوونیان دووپاتکردەوە بۆ کارکردن بەیەکەوە بۆ چارەسەرکردنی قەیرانە نێودەوڵەتییەکان، سەرەڕای جیاوازییە بنەڕەتییەکان لە هەڵوێستەکانیاندا.

  پلەکانی گەرما لە بەشێک لە ئینگلتەرا بەردەوامن لە بەرزبوونەوە، ئەمڕۆ سێشەممە دەبێتە گەرمترین ڕۆژی ساڵ دوای ئەوەی لەچەند ناوچەیەکى ئەو وڵاتە پلەى گەرما  ٣٣.٥ تۆمارکرد، هێشتا پلەکانى گەرما زیاتر بەرەو بەرزبوونەوە دەڕۆن بە ئەگەرێکی زۆرەوە لە باشووردا پلەی گەرم دەگاتە ٣٥ پلە. هەروەها پلەی گەرمی میدلەندز لە سەرووی مامناوەندەوە دەبینرێت - بەڵام جیاوازییەکی گەورە لە بارودۆخەکاندا هەیە بۆ باقی بەریتانیا، کە پێشبینی دەکرێت فێنک و هەور بێت. ئەمەش لەکاتێکدایە کە پلەکانی گەرما بەرزە لە سەرانسەری ئەوروپا بەردەوامە و فەرەنسا، ئیسپانیا، پورتوگال، ئیتاڵیا، ئەڵمانیا و باڵکان لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا گەرماییەکی سووتێنەریان بەخۆوە بینیوە. دەزگای ئاسایشی تەندروستی بەریتانیا (UKHSA) ئاگادارکردنەوەکانی تەندروستی گەرمای بۆ بەشێکی زۆری ناوچەکانی ئینگلتەرا تا بەیانی چوارشەممە درێژکردەوە. ئەو ناوچانەی کە دەگرێتەوە بریتین لە: یۆرکشایر و هامبەر، ئیست میدلەندز، وێست میدلەندز، ڕۆژهەڵاتی ئینگلتەرا، لەندەن و هەردوو ناوچەی باشووری ئینگلتەرا. هۆشدارییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە خزمەتگوزارییە گشتییەکانی وەک نەخۆشخانە و گواستنەوە کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر دروست دەبێت. لەلایەکی دیکەوە، خزمەتگوزاری ئەمبولانسی لەندەن داوای لە خەڵک کردووە، ڕێوشوێنی خۆپارێزی زیاتر بگرنەبەر بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی گەرما. دەکرێت لە کاتی کەشوهەوای گەرمدا گەرمبوونی زۆر ئاسان بێت، لەگەڵ مەترسی ماندووبوونی گەرما یان جەڵتەی گەرما، کە ئەمەش جددیترە. ڕێکخراوی NHS ئامۆژگاری خەڵک دەکات کە کڵاو لەسەر بکەن، کرێمی دژەخۆر بەکاربهێنن، ئاوی زۆر بخۆنەوە و دوور بکەونەوە لە بەرکەوتنى ڕاستەوخۆى تیشکى خۆر.

  دادگایەکی فەڕەنسا بەهۆی وەرگەڕانی بەلەمێکی کۆچبەران لە ساڵی 2022 بڕياری حەوت بۆ هەشت ساڵ زيندانی بەسەر نۆ قاچاخچيدا سەپاند کە دووانيان کوردن. دادگای شاری ليل لە فەڕەنسا سزای هەشت ساڵ زيندانی بەسەر سێ قاچاخچی و حەوت ساڵ زيندانی بەسەر شەش قاچاخچی ديکەدا سەپاند، تاوەکو ئێستا فەڕەنسا زانياری لەسەر ناسنامەی سزادراوەکان بڵاونەکردووەتەوە. قاچاخچی دەیەم کە لە سەر دۆسيەکە لە بەلجیکا دەستبەسەرە بڕیارە لە دواتردا دادگایی بکرێت، دادگای بەریتانیاش پێشتر سزای نۆ ساڵ زیندانی بەسەر مێردمنداڵێکی سەنیگالیدا سەپاندووە کە بەلەمەکەی لێخوڕیوە. وەرگەڕانی بەلەمەکە لە ساڵی 2022 لەکاتی پەڕينەوەی نزيکەی 47 کۆچبەر لە کەناڵی ئينگليز لە فەڕەنساوە بۆ بەريتانيا روويداوە، لەکاتێکدابووە کەشوهەوا ناسەقامگير بووە بەڵام قاچاخچييەکان بە کۆچبەرەکانيان گوتووە هيچ کێشەيەک نييە. بەگوێرەی لێکۆڵينەوەکان، بەلەمەکە بەر لە رۆيشتنی کونبووە بەڵام بەڕێکەوتووە، 39 کەسی تێدا رزگارکراوە و هەشت کەس گيانيانلەدەستداوە. ئەمساڵ لانیکەم 17 کەس لە هەوڵی پەڕینەوەدا لە کەناڵی ئينگليز لە فەڕەنساوە بۆ بەریتانیا گیانیانلەدەستداوە، ئەوەش دوای ئەوەی ساڵی رابردوو 78 کەسی گیانیانلەدەستدا.

سەرۆکی ئەمریکا دووپاتی کردەوە کە قسە لەگەڵ ئێران ناکات و "هیچ شتێکى نوێیان" پێشکەش ناکات، هەروەها باسى لەوەکرد ئەمریکا بەتەواوی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێرانی بەتەواوەتى سڕیوەتەوە کردووە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، لە تۆڕی كۆمەڵایەتی "تروس سۆشیال" رایگەیاندووە: لەگەڵ ئێران گفتۆگۆ ناكەم و هیچ شتێكم بۆ پێشنیاز نەكردووە، لەو کاتەوەی دامەزراوە ئەتۆمییەکانیانمان وێران کردووە، قسەم لەگەڵ ئێران نەکردووە. ترەمپ ئەو ڕاپۆرتە میدیاییانەی ڕەتکردەوە کە دەیانگوت ئیدارەکەی باسی لەوە کردووە کە ئەگەری هەیە یارمەتی ئێران بدات بۆ دەستگەیشتن بە بڕی ٣٠ ملیار دۆلار بۆ بنیاتنانی بەرنامەیەکی ئەتۆمی کە وزەی مەدەنی بەرهەم دەهێنێت. رۆژى دووشەممە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوە کردبوو کە ئەگەر ئێران نیازپاکی نیشان بدات، دەکرێت سزاکانی سەر ئێران هەڵبگیرێن. ناوبراو هەروەها لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوزی ئەمریکی ڕایگەیاند کە ئێران لە ئێستادا بیر لە گەڕانەوە بۆ پڕۆژە ئەتۆمییەکە ناکاتەوە و ئاماژەی بەوەشکرد کە ئێران "زۆر ماندوو بووە". ناوبراو زیادی کرد: ئێران پێش هێرشەکانی ئەمریکا کاتێکی نەبوو بۆ جوڵاندنی یۆرانیۆم. لەلایەکى دیکەوە، ئیسماعیل بەقایی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایدەگەیەنێت یاسای هەڵپەساردنی هاوكاری ئێران لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم، یاسایەكە كە جێبەجێكردنی لەسەر حكومەت پابەند كراوە.  لە بارودۆخی ئێستادا ئەمە پرسیارێکە کە پێویستە لە بەڕێوبەری گشتی ئاژانس بکرێت، چونکە ئەو پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە هاوکارییەکان وەکو جاران و ئاسایی بەردەوام بن. ئەو پرسیارەی کە دەبێت وەڵامی بداتەوە ئەوەیە، چۆن چاوەڕێی ئەوە دەکەن ئێمە سەلامەتی و ئاسایشی پشکنەرانی ئاژانس مسۆگەر بکەین لە کاتێکدا دووشەممەی رابردوو، پێنج شەش رۆژ لەمەوبەر هێرش کرایە سەر دامەزراوە ئەتۆمییە ئاشتیخوازەکانی ئێران؟ لەلایەکی ترەوە پێویستە ئەوە لەبەرچاو بگیرێت وڵاتێک کە ئەندامی NPT بێت، ناتوانرێت چاوەڕێی ئەوە بکرێت کە ئەرکەکانی قبوڵ بکات لە کاتێکدا ئاژانس و بەڕێوەبەری گشتی، وەک لایەنی دەسەڵاتدار، لە بەرامبەر ئەو کارە نایاساییانەی کە بەرامبەر بە دامەزراوە ئەتۆمییە ئاشتیخوازەکانی ئەنجام دەدرێن بێدەنگ بن، یان لە ڕێگەی هەندێک لە کاردانەوەکانیانەوە، بەشێوەیەک پاساو بۆ ئەو كارانە بهێننەوە.

  سەرۆکی ئەمریکا ڕۆژی یەکشەممە ڕایگەیاند، ڕەنگە سزاکانی سەر ئێران هەڵبوەشێننەوە ئەگەر نیازپاکی نیشان بدات، وەزارەتی دەرەوەی ئێرانیش وەڵامى ئەو لێدوانانەى دایەو دەڵێت گاڵتەجاڕییەکانی ترامپ هێرشە بۆ سەر گەلی ئێران. لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوزی ئەمریکی دۆناڵد ترەمپ ڕایگەیاند کە ئێران لە ئێستادا بیر لە گەڕانەوە بۆ پڕۆژە ئەتۆمییەکە ناکاتەوە و ئاماژەی بەوەشکرد کە ئێران "زۆر ماندوو بووە". ناوبراو زیادی کرد: ئێران پێش هێرشەکانی ئەمریکا کاتێکی نەبووە بۆ جوڵاندن و گواستنەوەی یۆرانیۆم. سەرۆکی ئەمریکا ڕوونیکردەوە کە شەڕی ئەم دواییە بۆ ئێران تێچووی زۆری هەبووە و ئاماژەی بەوەدا کە تاران تەنیا چەند هەفتەیەکى کەمى مابوو بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی.ئاماژەی بەوەشكرد: پیتاندن وشەیەکی خراپە ئێران نابێت بەکاری بهێنێت. وەزارەتی دەرەوەی کۆماری ئیسلامی ئێرانیش لێدوانەکانی ترەمپ بە گاڵتەجاڕانە و هەڵسوکەوتەکەکانی بەبێ حورمەتانە وەسف دەکات سەبارەت بە رێبەرى باڵاى وڵاتەکەى و نەتەوەی ئێران بە توندی شەرمەزارى قسەکانى ترەمپ دەکات. وەزارەتى دەرەوە دەڵێت: ئەم لێدوان و ڕەفتارە سوکایەتیانە، کە پێچەوانەی ئەتەکێتی ئەخلاقی و دیپلۆماسییە، نەک هەر پێشێلکارییەکی گەورەی بنەما و بەها جیهانییە هاوبەشەکان و بڕگەکانی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان کە ڕێز لە مافی چارەی خۆنووسینی گەلان دەگرن، بەڵکو نموونەیەکی ڕوونی بێڕێزیکردنە بە نەتەوە و شارستانیەتێکی ڕەگداکوتاوی قووڵ و ئازاردانی هەستی سەدان ملیۆن کەسی موسڵمانە لە ناوچەکە و لە سەرانسەری جیهان.

  وەزیری دەرەوەی ئێران نامەیەکی ئاڕاستەی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێز، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان و سەرۆکی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد، جەختی لەوەکردوەتەوە کە ئیسرائیل و ئەمریکا بەرپرسیارن لەو هێرشانەى کراونەتە سەر ئێران. عەباس عێراقچى، وەزیرى دەرەوەى ئێران لە نامەکەیدا داوا لە ئەنجوومەنی ئاسایش دەکات بە فەرمی ئیسرائیل و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وەک لایەنی دەستپێشخەری دەستدرێژییەکە بناسێت.  هەروەها دەشڵێت: دەبێت لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکات لە بەرپرسیارێتیەکانی دەرئەنجامی ئەو دەستدرێژییە، لەوانەش قەرەبووکردنەوەی ئەو زیانانەى کە لێمان کەوتووە، ئەمەش بە پێی مادەی ٣٩ی بەڵگەنامەى نەتەوە یەکگرتووەکان. ئەمەش دوای ئەوە هات کە گیدۆن ساعر وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل جەختی لەوە کردەوە کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت هەنگاوی پێویست بۆ چارەسەرکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بنێت. ناوبراو ڕۆژی یەکشەممە لە سەردانەکەی ئەلێکساندەر دۆبرینت وەزیری ناوخۆی ئەڵمانیا بۆ شوێنی هێرشە مووشەکییەکەی ئێران لە بات یام لە دەرەوەی تەلئەبیب وتی: ئەنجامی ستراتیژی بەربەریی ڕێژیمی ئێران کە بێ شەرمانە و بە ئەنقەست ناوەندەکانی دانیشتوانی مەدەنی بە مووشەکی بالیستی بۆردومان دەکات، ڕوون و ئاشکرایە.

  ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم رايگەياند، رەنگە لە چەند مانگێکدا ئێران بتوانێت دەستبکاتەوە بە پيتاندنی يۆرانيۆم، ئەوەش سەرەڕای ئەو زيانانەی بەهۆی هێرشەکانی ئەمريکا و ئيسرائيلەوە بەر وێستەگە ئەتۆمييەکانی کەوتووە. رافائیل گرۆسی سەرۆکی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم لە ديمانەيەکدا لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێسی ئەمريکی لەبارەی گواستنەوەی يۆرانيۆمی پيتێندراوی وێستگەکانی ئێرانەوە پێش هێرشەکەی ئەمريکا گوتی، "نازانين لەکوێيە، رەنگە بەشێکی لەناوچووبێت و بەشێکيشی گواسترابێتەوە". گرۆسی دەشڵێت، پێویستە لە بارودۆخێکی دڵنيايیدا بن لەبارەی وێستگەکانەوە، پشتڕاستی بکەنەوە کە چی هەیە و لە کوێیە و چی روویداوە، رەنگە بەشێک لە بەرنامە ئەتۆمييەکەی ئێران هێشتا مابێت. گرۆسی باسی لەوەشکردووە، "ئەگەر ئێران يۆرانيۆمەکەشی نەمابێت ئەوا دەزانێت چۆن بيپيتێنێت، چونکە وڵاتێکە لەڕووی تەکنەلۆجيای ئەتۆمييەوە زۆر زيرەکە". رافائیل گرۆسی، سەرۆکی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم زیاتر روونیکردەوە و گوتیشی، "ئێمە نازانين ئەو ماددانە لەکوێن، ياخود بەشێکی لەکوێيە، رەنگە لەماوەی ئەو 12 رۆژەدا بەهۆی هێرشەکانەوە بەشێکی لەناوچووبێت، بەڵام رەنگە بەشێکی گواسترابێتەوە، ئێران بەرنامەیەکی زۆر فراوانی هەبوو، لەوانەیە بەشێکی هێشتا مابێت، ئەگەر نەشمابێت ئەوان زانیارییەکانیان هەیە، توانای پيشەسازييان هەيە، ئێران لە رووی تەکنۆلۆژیای ئەتۆمییەوە وڵاتێکی زۆر زيرەکە، ئۆپراسيۆنی سەربازی هەبێت يان نا، ناتوانيت ئەمە بە تەواوەتی چارەسەر بکەيت، بڕيارە رێککەوتنێک هەبێت، بڕیارە سیستەمێکی پشکنين هەبێت کە دڵنیایی دەدات بە هەموو خەڵکی ناوچەکە و دەرەوە، بە دڵنیاییەوە دەتوانین پەڕەيەکی نوێ هەڵبدەينەوە". قسەکانی سەرۆکی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم لەکاتێکدا، لەدوای دەستپێکردنی هێرشەکانی ئيسرائيل بۆسەر ئێران لە 13ـی حوزەيراندا، تاران هەماهەنگی لەگەڵ پشکنەرانی ئاژانسەکە راگرتووە. هەروەها، لەدوای هێرشەکەی ئەمريکا بۆسەر سێ بنکەی ئەتۆمی ئێران کە (نەتەنز، فۆردۆ و ئەسفەهان) بوون، دەنگۆی ئەوە بڵاوکرايەوە، کە بەگوێرەی وێنەی مانگە دەستکردەکان چەند رۆژێک پێش هێرشەکە يۆرانيۆمی پيتێندراوی وێستگەی فۆردۆ گواستراوەتەوە بۆ شوێنێکی ناديار.

  دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لە پێگەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی "تروس" دژایەتیی خۆی بۆ دادگایکردنی بنیامین نەتانیاهوو، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بەتۆمەتی گەندەڵی دەربڕى و رایگەیاند، ناتوانن لە ئاستی بەردەوامیدان بەو تۆمەتانە بێدەنگبن. ترەمپ، نووسیویەتی، نەتانیاهوو پاڵەوانی جەنگە و هاوکار و پشتیوانی ئەمریکا بووە بۆ دوورخستنەوەی هەڕەشە ئەتۆمییەکانی ئێران و تۆمارکردنی سەرکەوتنی گەورە، بەڵام ئەو بە تۆمەتی بێ بنەما رووبەڕووی دادگا کراوەتەوە. ترەمپ، بۆچوونى وایە نەتانیاهوو ئێستا سەرقاڵی دانوستانە لەگەڵ حەماس بۆ گێڕانەوەی بارمتەکان لەبەرئەوە نابەجێیە لە هۆڵی دادگا بێت بۆ وەڵامدانەوەی تۆمەتی "بێ بنەما". سەرۆکی ئەمریکا جەخت دەکاتەوە، پرۆسەی دادگایی نەتانیاهوو شەڕی سیاسییە و دەڵێت، ئەمریکا زیاتر لەهەر وڵاتێکی دیکە هاوکاریی دارایی پێشکەشی ئیسرائیل دەکات و دەیپارێزێت، لەبەرئەوە رازی نابن بەوەی بەرامبەر نەتانیاهوو ئەنجامدەدرێت. داواش دەکات، لێگەڕێن نەتانیاهوو کارەکانی خۆی بکات، لەبەرئەوەی زۆر کاری گرنگ ماوە و دەیانکات.

  سەرۆکی ڕووسیا ڕایگەیاند، ڕووسیا ئامادەیە بۆ قۆناغێکى نوێ دانوستان لەگەڵ ئۆکرانیا، کە شوێن و وادەی دانوستانەکانیش هێشتا ڕێککەوتنی لەسەر نەکراوە ئەمڕۆ هەینی لە میانی کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە پەراوێزی لوتکەی ناوچەیی لە شاری مینسکی پایتەختی بیلاروسیا،  ڤلادیمێر پوتین، سەرۆکی ڕووسیا وتى: سوپاس و پێزانینی خۆم بۆ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا دەربڕم بۆ ڕۆڵی لە گەیشتن بە لێکتێگەیشتنەکانی نێوان هەردوولا لە ئەستەنبوڵ کە جێبەجێکراوە. پوتین ڕوونیشیکردەوە کە بەڕووی "پەیوەندی و کۆبوونەوەکانەوە کراوەیە، لەنێویاندا لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا"، جەختیشی کردەوە کە "رێزێکی زۆری بۆ ترەمپ هەیە"، هەوڵەکانی سەرۆکی ئەمریکاشی بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکرانیا بە "دڵسۆزی" وەسفکرد. لەبەشێکى دیکەى قسەکانیدا پوتین ئامادەیی خۆی دەربڕی بۆ ئەوەی "سێ هەزار تەرمی دیکەی سەربازى کوژراو ڕادەستی ئۆکرانیا بکاتەوە، جگە لەو شەش هەزار تەرمەى کە پێشتر ڕادەستکراون". سەبارەت بە پەیوەندییەکانی نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا، پوتین هۆشداریدا لەوەی "زیادکردنی خەرجییە سەربازییەکان نابێتە هۆی بەرزکردنەوەی ئاسایشی ڕۆژئاوا بەڵکو ئاستی ژیان دادەبەزێت". سەرۆکی ڕووسیا ئاماژەی بەوەدا کە ڕووسیا پلانی هەیە خەرجییەکانی چەک کەم بکاتەوە، هەروەها وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی دارایی و وەزارەتی گەشەپێدانی ئابووری لە ئێستادا کار بۆ ئەو ئامانجە دەکەن، پوتین وتى: دەمانەوێت لە داهاتوودا بودجەی بەرگری کەمبکەینەوە پێچەوانەی وڵاتانی رۆژئاوا. سەبارەت بە دانوستان لەگەڵ کیێڤ ئاشکرای کرد کە ئەو دوو یاداشتە کە بڕیارە دیدگای ڕووسیا و ئۆکرانیا بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەخۆ بگرێت، پێشنیاری "تەواو دژبەیەک"ی تێدایە. پوتین وتی: ئەوە شتێکی سەرسوڕهێنەر نییە. "ئەمە دوو یاداشتنامەی تەواو دژبەیەکن. بەڵام دانوستانەکان بە وردی بۆ دۆزینەوەی خاڵە هاوبەشەکان ئەنجام دەدرێن." سەرۆکی ڕووسیا ڕایگەیاند کە "ڕووسیا و ئۆکرانیا پەیوەندی نێوانیان دەپارێزن دوای تەواوبوونی ئاڵوگۆڕی دیل و سەرباز".

وەزیری بەرگریی ئەمریکا ڕایدەگەیەنێت، ئۆپەراسیۆنەکانمان دژ بە ئێران شەڕی ڕاگرت  چەندین ساڵ بەرنامەى ئەتۆمیمان دواخستووە، ئەوەی سوپای ئەمریکا کردوویەتی مێژووییە. ئەمڕۆ پێنجشەممە، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا  پیت هێگسێس، وەزیری بەرگریی ئەمریکا، هەڵسەنگاندنێکی نوێی سەبارەت بەو هێرشانە خستەڕوو کە کرایە سەر دامەزراوەکانى ئێران. پیت هێگسێس وتى: ڕاپۆرتێکی سی ئای ئەی کە لەسەر بنەمای زانیاری و سەرچاوەی باوەڕپێکراو سەرکەوتنی هێرشەکانی پشتڕاستکردەوە، ئۆپەراسیۆنەکانمان دژی ئێران شەڕی ڕاگرت. ئەوەی سوپای ئەمریکا کردوویەتی مێژووییە. هەروەها ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد بەشێکی زۆری ئەو قسانەی ئێران دەیانکات لەسەر هێرشەکە، تەنها پەیامێکە بۆ ناوخۆی وڵاتەکەى، چونکە هێرشەکە زۆر سەرکەوتوو بوو. وەزیری بەرگریی ئەمریکا جەختى کردەوە هەڵسەنگاندنی سەرەتایی هێرشەکەی سەر ئێران ئاماژەیە بۆ زیانی گەورەی بنکە ئەتۆمییەکان، هەموو راپۆرتەکان دووپاتیدەکەنەوە فۆردۆ وێرانکراوە. وەزیری بەرگریی ئەمەریکا سەرنجی بۆ ئەوە ڕاکێشا، سەرۆکەکانی پێشوو سەرکەوتوو نەبوون لە زیادکردنی خەرجی بەرگریی ناتۆ، بەڵام دۆناڵد ترەمپ ئەوەی کرد. هەر ئەمڕۆ، دۆناڵد ترەمپ، لە پێگەی تایبەتی خۆی لە تروس بڵاوی کردەوە، پێویستە ناتاشا بێرتراند لە کەناڵی(سی ئێن ئێن) دەربکرێت، چونکە سێ ڕۆژە هەواڵی ساختە بڵاو دەکاتەوە. ترەمپ نووسیویەتی " پێویستە سەرزەنشت بکرێت، دواتر وەک سەگ فڕێ بدرێتە دەرەوە." ترەمپ، ئەو پەیامنێرە ئەمەریکاییەی بە بڵاوکردنەوەی زانیاریی نادروست لەبارەی بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران، تۆمەتبار کرد و گوتی: ئەو، هەوڵی شێواندنی ئابڕووی فڕۆکەوانەکانمان دەدات کە ئەرکێکی گرنگ و سەرکەوتوویان بە وردیی جێبەجێ کرد. لە وەڵامی ئەو قسانەی دۆناڵد ترەمپ، کەناڵی( سی ئێن ئێن) بەیاننامەیەکی لە ئێکس بڵاو کردەوە و تێیدا پشتیوانیی خۆی بۆ ناتاشا بێرتراند دووپات کردەوە و نوسیوویەتی "ئێمە بەڕێژەی سەدا 100 پشتیوانیی لە ناتاشا دەکەین، بەتایبەتیش لە ڕووماڵی هێرشی ئەمەریکا بۆ سەر بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران."

  وەزیری کاروباری ڕەوەندی ئیسرائیل هۆشدارییەکی توندی ئاراستەی کۆمەڵگە جولەکەکانی بەریتانیا و بەلجیکا کرد کە بەخێرایی ئەو دوو وڵاتەبەجێبهێڵن، چونکە وەک پێشتر نەماوەو ئیسلامیە توندڕەوەکان باڵا دەستن. لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ چەند میدیایەکى وڵاتەکەى، ئەمیچای شێکلی، وەزیری کاروباری ڕەوەندی ئیسرائیل، جەختى لەسەر ئەوەکردەوە بارودۆخى سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابورى لەناو گەلى بەریتانیاو بەلجیکادا بەرەو ئاستێکی نیگەرانی جددی تێکچووە. ئەمیچای شێکلی، وتى: بەلجیکا و بەریتانیا تا ڕادەیەکی زۆر ئاستیان دابەزیون، بەرەو خوارەوە دێن، ئەگەر گۆڕانکارییەکی سیاسی دراماتیک ڕوونەدات، هەردوو وڵات ڕووبەڕووی "داگیرکاریى ئیسلامییەکان دەبنەوە".  بە بڕوای ئەو وەزیرە، پەرەسەندنی کاریگەریی گروپە ئیسلامییە توندڕەوەکان، بارودۆخى ئەمنی و کولتووری ئەو کۆمەڵگایە ئەوروپیانەی خستۆتە مەترسییەوە و کۆمەڵگە جوولەکەکانیش بە لاوازی و بێ پارێزراو هێشتووەتەوە. وەزیرەکەى ئیسرائیل بەشێکی زۆری تاوانەکانی خستە سەر ئەوەی کە بە شکستی سیاسەتە فرە کولتورییەکانی ئەوروپا وەسفی کرد. ئەو ڕایگەیاند: فرە کولتوری لە ئەوروپا شکستی هێناوە و لەبری پەروەردەکردنی گشتگیری و ڕێزگرتنی یەکتر، ئەم سیاسەتانە بوونەتە هۆی بەهێزکردنی ئایدۆلۆژیای توندڕەویی.  ئەو تا ئەو شوێنە ڕۆیشت کە بڵێت گەلانی وەک بەریتانیا ئێستا "لەلایەن ئیسلامییەکانەوە دەستیان بەسەردا گیراوە و تەنها ملکەچن"، بەرەنگارییەکی کەمی پێشکەش بەو شتە کردووە کە ئەو وەک ڕەوتێکی مەترسیدار سەیری دەکات. لێدوانەکانی ئەمیچای شێکلی پێشتر ڕەخنەی هەندێک ڕەوەندی جوولەکە و ڕێکخراوە جوولەکەکانی ئەوروپای لێکەوتەوە، دەڵێن ئەم جۆرە لێدوانانە دەتوانن ئاگرو بلێسەى تورەییەکان زیاتر دەکات، هەوڵەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی دژە جوولەکە و بەرەوپێشبردنی یەکگرتن دەخاتە ژێر پرسیارەوە. 

  ئەمڕۆ چوارشەممە لە پەراوێزی لوتکەی ناتۆ لە لاهای، ڤۆلۆدیمیر زیلنسکی، سەرۆکی ئۆکرانیا و دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا گفتوگۆیەکی "باش" و "بنیاتنەر"یان ڕاگەیاند، هاوکات ترەمپ ئاماژەی بەوەشدا ڕەزامەندى دەردەبڕێت بۆ ناردنی مووشەکی زیاتری پاتریۆت بۆ ئۆکرانیا. زێلێنسکی لە پۆستێکدا لەسەر پلاتفۆرمی ئێکس ڕایگەیاندووە، "باسمان لە ڕێگاکانی گەیشتن بە ئاگربەست و ئاشتی ڕاستەقینە" لە ئۆکرانیا کرد، ئەمەش دوای زیاتر لە سێ ساڵ لە دەستپێکردنی لەشکرکێشییەکەی ڕووسیا. ئەو کۆبوونەوەکەی بە "درێژخایەن و بنیاتنەر" وەسف کرد. بەرپرسێکی باڵای سەرۆکایەتی ئۆکرانیا بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاندووە، زیلێنسکی "لەو گفتوگۆیە ڕازییە و سوپاسگوزاری ترەمپە". ئەو بەرپرسە کە داوای کرد ناوی ئاشکرا نەکرێت، دووپاتی کردەوە کە کۆبوونەوەکە "بە باشی بەڕێوەچوو"، سەرەڕای ئەو پەیوەندییە ئاڵۆزەی نێوان هەردوو سەرۆکەکە. سەرۆکایەتی ئۆکرانیا بەجیا باسی لەوە کردووە کە کۆبوونەوەکە ٥٠ خولەکی خایاندووە. لە بەرامبەردا سەرۆکی ئەمریکا باسی لە "کۆبوونەوەیەکی باش" لەگەڵ هاوتا ئۆکراینییەکەی کرد. لە میانی کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا وتی: هەندێک جار کاتێکی سەختمان بەسەر بردووە، بەڵام ئەو (زێلێنسکی) لەوە میهرەبانتر نەدەکرا. ترەمپ، ڕایگەیاند، ئەو چەکانە "زۆر قورسە دەستبکەوێت" بەڵام "بزانین دەتوانین هەندێکیان بخەینە بەردەست". هەروەها سەرکردەی ئەمریکا ئەگەری پێشکەشکردنی یارمەتی سەربازی زیاتری بە کیێڤ بە کراوەیی هێشتەوە، کە لە چەند مانگی ڕابردوودا کێشەی زۆری هەبووە بۆ بەرپەرچدانەوەی پێشڕەوییە وردەکانی ڕووسیا لە بەرەکانی شەڕدا. بەرپرسێکی باڵای ئۆکرانیا ڕۆژی سێشەممە بە ئاژانسی فرانس پرێسی ڕاگەیاند کە زێلێنسکی بە نیازە تاوتوێی توندکردنەوەی گەمارۆکانی سەر ڕووسیا و کڕینی چەک لە واشنتۆن لەنێویاندا سیستەمی بەرگری ئاسمانی پاتریۆت بکات. هەمان سەرچاوه پێشبینی دەکات سەرۆکی ئۆکرانیا پرسی کەمکردنەوەی نرخی فرۆشتنی نەوتی ڕووسیا بوروژێنێت، که تا ئێستاش سەرچاوەیەکى سەرەکی داهاتی مۆسکۆیه.