هاوڵاتى وه‌زیرى دارایى عێراق رایگه‌یاند، دیاریکردنى نرخى 100 دۆلار له بودجه‌ى ساڵى داهاتووى عێراقدا به 145 هه‌زار دینار، چاره‌سه‌رى گونجاو ده‌بێت له قه‌یرانى دارایى و کورتێنانى بودجه‌دا. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 18ى کانونى یه‌که‌مى 2020، عه‌لى عه‌لاوى وه‌زیرى دارایى عێراق له لێدوانێکى رۆژنامه‌وانیدا بۆ میدیاکانى عێراق رایگه‌یاند که له بودجه‌ى ساڵى داهاتووى عێراقدا نرخى 100 دۆلارى ئه‌مریکى به‌رامبه‌ر به 145 هه‌زار دینارى عێراقى دیاریکراوه، ئه‌وه‌ش له پێناو گه‌ڕانه‌وه‌ى هاوسه‌نگى ئابوریی بۆ وڵات و ئه‌و نرخه‌ش کاریگه‌رییه‌کى باشى ده‌بێت له چاره‌سه‌رکردنى کورتهێنانى بودجه‌دا. هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:" نرخى پێشووى دۆلار له‌لایه‌ن بانکى ناوه‌ندیى عێراقه‌وه به 128 دینار بۆ یه‌ک دۆلار دیاریکرابوو، که ئه‌و نرخه ره‌نگدانه‌وه‌ى ئابوریى عێراق نه‌بووه و کاریگه‌رى نه‌رێنى هه‌بووه بۆسه‌ر ئابوریى وڵات که بووه‌ته هۆى هاورده‌کردنى کاڵا و شمه‌کى بیانى بۆ ناو خاکى عێراق، که بووه‌ته هۆى دروستبوونى کێبڕکێ له‌گه‌ڵ کاڵا و به‌روبوومه خۆماڵییه‌کاندا." هاوکات، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که به‌رزکردنه‌وه‌ى به‌هاى دۆلار به‌رامبه‌ر به‌دینار باشترین چاره‌سه‌ره له‌م دۆخه‌دا، که پێشتر به‌شێکى زۆرى که‌رتى وه‌به‌رهێنانى نانه‌وتى به‌وهۆیه‌وه روویان نه‌کردووه‌ته عێراق و له ئێستاشدا نرخى کۆنترۆڵکراوى دۆلار له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه به‌رامبه‌ر به دینار له داهاتوودا ره‌نگدانه‌وه‌ى ئه‌رێنى ده‌بێت. له ماوه‌ى چه‌ند رۆژى رابردوودا، نرخى سه‌د دۆلار به‌رامبه‌ر به دینار به‌رده‌وام له به‌رزبوونه‌وه‌دایه، به جۆرێک ئه‌مڕۆ نرخى 100 دۆلارى ئه‌مریکى به‌رامبه‌ر به 137 هه‌زار دینارى عێراقى بووه.
هاوڵاتى سزا نێودەوڵەتییەکانی سەر ئێران و قەیرانە ئابورییەکان، ئەو وڵاتەی گوشیوەو کەوتووەتە ژێر گەورەترین فشاری سیاسی و نێودەوڵەتیی مێژویی خۆیەوە، لەگەڵ ئەم دۆخەدا قەیرانی حوکمڕانیی لەو وڵاتە بەدژایەتی و ململانێی ئاشکرای نێوان سەرۆکی حکومەت و سەرۆکی پەرلەمان بووەتە قەیرانێکی گەورەتر کەئێرانی تالێواری هەڵدێڕ بردووە، چونکە ئەو دوو سەرۆکایەتییە لەدۆخێکی زۆر هەستیاری وڵاتەکەیاندا سەرقاڵی سەپاندنی هەیمەنەی خۆیانن بەبێ گوێدانە پێگەی سیاسەتی نێودەوڵەتی و دۆخی ناوخۆیی وڵاتەکەیان، حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران بەئاشکرا رایگەیاندووە نابێت پەرلەمان دەستوەردان لەکاروباری حکومەتدا بکات و لەبەرامبەردا محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمان پرۆژە یاسای پەسندکراوی پەرلەمانی بۆ هەڵگرتنی سزا نێودەوڵەتییەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی خستووەتە بواری جێبەجێکردنەوە کەپێچەوانەی رێوشوێنە ئیداری و حوکمڕانییەکانە، هاوکات قاڵیباف دژی بودجەی حکومەت وەستاوەتەوەو ئەمەش وای لە رۆحانی کردووە کەزیاتر توڕە ببێت و بەپێی میدیاکانی ئێران سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە پێچەوانەی رابردوو شمشێری بۆ شەڕ راکێشاوە. رۆحانی؛ سیاسەت بەمێزەرو عەباوە «رۆحانی خومەینی دەکات بەئیمام» حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران کە لەلایەن ریفۆرمخوازانی ئەو وڵاتەوە پشتیوانی لێدەکرێت و لەشارۆچکەی (سورخە) لەپارێزگای سمنان لەدایک بووەو ئێستا تەمەنی (72) ساڵەو ناوی ئەو پێشتر حەسەن فەرەیدون بووەو دوای ئەوەی خوێندنی ئاینی لەشاری (قوم) خوێندووەو گەیشتووەتە پلەی ئاینیی موجتەهیدو نازناوەکەی لەساڵی (1961) بە رۆحانی واتە کەسی ئاینیی گۆڕیوە، ئەو بەیەکێک لەهەوادارانی سەرسەختی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەمدەدرێت و رۆحانی یەکەم کەس بووە کە لەڕێوڕەسمێکدا لەساڵی (1977) خومەینی وەک (ئیمام) لەقەڵەمدەدات و خومەینی دەکاتە خاوەنی هەمیشەیی پێشگرەی ئیمام و تەنانەت لەدەستوری ئێراندا وەک ئیمام خومەینی ناوی دەهێنرێت، رۆحانی لەساڵی (1972) چووەتە زانکۆی تاران و لەبواری (یاسا)دا خوێندویەتی و دواتر چووەتە بەریتانیا و لەساڵی (1995) پلەی دکتۆرای لەیاسای دەستوریدا بەدەستهێناوە، ئەو توانیویەتی لەپێنج خولی پەرلەمانی وڵاتەکەیدا بەشدار بێت و جێگری سەرۆکی پەرلەمان بووە لەخولی چوارەم و پێنجەم، وەک خۆی دەڵێت ئەزموونی (20) ساڵی لەبواری پەرلەماندا هەیە، لەسێ خولی چوار ساڵەشدا نوێنەری تاران بووە لە(ئەنجومەنی دەستەبژێرەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران)، ئەو لە ساڵی (1989) بۆ ساڵی (2005) ئەندامی (ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیی) وڵاتەکەی بووە، هاوکات لەساڵی (1992) تا (2013) سەرۆکی (ناوەندی توێژینەوەی ستراتیژیی ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران) بووەو ساڵی (2013) دوای خۆکاندیدکردنی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی، توانی (18) ملیۆن دەنگ لەهەڵبژاردنەکانی وڵاتەکەیدا بەدەستبهێنێت و شکست بە محەمەد باقر قاڵیباف بهێنێت کە بەشەش ملیۆن دەنگ، سێیەم جاری بوو کەخۆی بۆ بەدەستهێنانی ئەو پۆستە کاندید کردبوو. رۆحانی جارێکی دیکە لەساڵی (2017) خۆی بۆ سەرۆک کۆماریی خولی دوانزەیەم لەکۆماری ئیسلامی ئێران کاندید کردو توانی بەبەڵێنی بەردەوامبونی رێککەوتنی ئەتۆمیی و باشکردنی دۆخی ئابوریی زیاتر لە (23) ملیۆن دەنگ واتە (57%)ی دەنگەکان بەدستبهێنیت و جارێکی دیکە ئەو پۆستە مسۆگەر بکاتەوە کەسەرکەوتنی دوناڵد ترەمپ لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمەریکا لە (2016) و کشانەوەی واشنتۆن لەڕێککەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی (5+1) بەفەرمانی ترەمپ بووە هۆی ئەوەی رۆحانی هیچ یەک لەبەڵێنەکانی بۆ جێبەجێ نەکرێت و ئەمە وایکرد لایەنی محافزکارانی کۆماری ئیسلامی ئێران کەخۆیان بەدژی رێککەوتنی ئەتۆمیی لەقەڵەمدەدا هەلەکە لەبەرژەوەندیی خۆیان بقۆزنەوەو لەهەڵبژارنەکانی ئەنجومەنی شورای ئیسلامی ئێران (پەرلەمان ) لەسەرەتای (2020) سەرکەوتن بەدەستبهێنن و بەمسۆگەرکردنی (221) کورسی لەکۆی (272) کورسی، پەرلەمانی ئێران بەتەواوەتی بدەستەوە بگرن و تەنها (20) کورسی پشتیوانی رۆحانی و باڵی ریفۆرمخوازن بۆ لایەنگرانی مایەوەو ئەمە وایکرد هەڵوێستی پشتیوانەکانی حکومەت و لایەنگرانی ریفۆرمخواز لەپەرلەمانی ئێران بەتەواوەتی لاواز بێت و تەنانەت ململانێکان گەیشتە ئەوەی لەپەرلەمانی ئێران داوای لەسێدارەدانی رۆحانی دەکرا بەهۆی ئەو قیرانە ئابورییەی رووبەڕووی وڵاتەکە بووەتەوە، بۆیە عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لەچەند لێدوانێکدا داوایکرد پەرلەمان و حکومەت ناکۆکییەکانیان زەق نەکەنەوەو نەبنە هۆی ئاڵۆزی و لاوازیی وڵاتەکە و دڵخۆشیی دوژمنان. قاڵیباف سەربازێکی سەرکوتکار محەمەد باقر قاڵیباف، لەدایکبووی ساڵی (1961) لەپارێزگای خوراسان-ە لەئێران، باوکی کوردو دایکی فارس-ە، بەڵام هیچ کات ئاماژەیەکی تایبەتی بەکوردبوونی خۆی یان باوکی لەژیانی سیاسی و تایبەتیدا نەکردووە تەنها ئەو لەساڵی (1978) وەک ئەندامێکی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی بۆ سەرکوتی نەیارە کوردەکانی کۆماری ئیسلامی رووی لە رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە و لەگەڵ دەستپێکردنی جەنگی ئێران و عێراق لەساڵی (1980) بووەتە یەکێک لەفەرماندەکانی بواری هەواڵگریی ئەو جەنگە لەئێران و دواتر لەتەمەنی (29) ساڵیدا پلەی (عەمید)ی پێبەخشراو بووە گەنجترین فەرماندەی سوپای پاسدارن لەو سەردەمەداو لەساڵی (2004) بووەتە فەرماندەی ناوەندی بونیادنانی (خاتەمولئەنبیا) سەر بەسوپای پاسداران، ئەو کەخاوەنی بڕوانامەی دکتۆرایە لەبواری جوگرافیای سیاسیی، لەساڵی (1997) بەبڕیاری خامنەیی دەکرێتە فەرماندەی گشتیی هێزە ئاسمانییەکانی سوپای پاسداران و لەساڵئ (1999) بۆ مەبەستی تاقیکردنەوەی فڕۆکەوانیی ئەیرباس رووی لەفەڕەنسا کردووەو لە ئێستاشدا بە رەسمی ئەندامی تیمی فڕۆکەوانانی کۆمپانیای فڕۆکەوانیی (ئێران ئەیر)ی وڵاتەکەیەتی و ساڵی (2000) بە بڕیاری عەلی خامنەیی بووە فەرماندەی گشتی هێزەکانی پۆلیسی ئێران و رۆڵی باڵای هەبوو لەنوێکرنەوەی هێزەکانی پۆلیسی وڵاتەکەی و نوێترین چەک و کەرەستەی سەردەمییانەو پێشکەوتووی بۆ پۆلیسی ئێران دابینکردو ئەو هێزانە لەسەردەمی قاڵیبافدا زیاترین دەوریان هەبوو لەسەرکوت و گرتنی رۆشنبیران و رۆژنامەوانان و تەنانەت قاڵیباف دانی بەوەدا نا کەساڵی (2009) وەک پۆلیسێک بەسواری ماتۆڕەوە دژی خۆپیشاندەران و ناڕەزایەتییەکان وەستاوەتەوەو هێرشی کردووەتە سەر خۆپیشاندەران، قاڵیباف لەساڵی (2005) تا (2017) سەرۆکی شارەوانیی تارانی پایتەختی وڵاتەکی بووە، کە هەر لەو ماوەیەدا زیاترین دۆسیەی گەندەڵیی لەسەر تۆمار کراوەو تۆمەتبارە بەکڕینی هەزاران دۆنم زەوی بەنرخی هەرزان و نیوەی نرخ و زیاتر لەدوو هەزار دۆسیەی گەندەڵی لەسەر تۆمار کراوەو تۆمەتبارە بەدامەزراندنی نایاسایی (13) هەزار کەس لەپێناو سەرکەوتن لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی لەئێران و قەرزاربوونی بەبڕی سێ هێندەی بودجەی شارەوانیی تاران کەدەکاتە نزیکەی سێ ملیار دۆلار. ئەو لەساڵی (2015) بووەتە ئەندامی ئەنجونی دەستنیشانکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران و لەساڵی (2020) خۆی بۆ خولی یانزەیەمی پەرلەمانی وڵاتەکەی لەسەر لیستی محافزکاران کاندید کردو بووە پەرلەمانتارو بە (230) دەنگ بووە شەشەمین سەرۆکی پەرلەمانی کۆماری ئیسلامی ئێران. ململانێ لەگەڵ رۆحانی یەخەی وەزیرەکانی گرتووە لەهەڵمەتی بانگەشەی کاندیدەکانی پۆستی سەرۆک کۆماری لەساڵی (2013)و لەگفتوگۆیەکی تەلەفیزیۆنیدا قاڵیباف بە رۆحانی وت ئەوکاتەی تۆ لەگەڵ فڕانسۆ میتران سەرۆکی فەڕەنسا سەرقاڵی قاوە خواردنەوە بووی، ئێمە بەموشەکەکانی دروستکراوی ئەو وڵاتە لەشەڕی نێوان عێراق و ئێران دەکراینە ئامانج، کە لەبەرامبەردا رۆحانی وتی من شارەزای کاروباری سەربازیی نیم و کاری سیاسی و دیپلۆماسی دەکەم و وەک تۆ ناتوانم خەڵک سەرکوت بکەم، ئەم گفتوگۆیە بووە هۆی دروستبونی بریسکەی ئاگرێک لەنێوان رۆحانی و قاڵیباف و لەئێستاشدا کە رۆحانی سەرۆک کۆمارەو قاڵیباف سەرۆکی پەرلەمان ئەو ئاگرە زیاتر پەلی هاویشتووەتە بەڕێوبردنی وڵاتەکەوەو تائێستا پەرلەمان بەسەرۆکایەتی قاڵیباف داوای لێپێچنیەوەی لەزۆربەی وەزیرەکانی کابینەی رۆحانی کردووەو بیژەن زەنگە، وەزیری نەوت بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمانتارن کارتی زەردی بەڕوویدا بەرز کراوەتەوەو لەلێواری لێسەندنەوەی متمانە دەربازی بوو، هاوکات محەمەد جەواد زەریف دوای چەند جارێک بانگهێشتکردن لەپەرلەمان لێپرسینەوەی لێکراو تەنانت پەرلەمان ئاڵۆزیی تێکەوت و وەڵامەکانی زەریف سەبارەت بە رێککەوتنی ئەتۆمیی رەتکرایەوەو لەئێستادا پەرلەمان داوای لێپێچینەوەو لێسەندنەوەی متمانە لەوەزیری کشتوکاڵ و وەزیری دارایی حکومەتەکەی رۆحانی دەکات، لەکاتێکدا حکومەتەکەی رۆحانی تەنها شەش مانگی ماوە. پەرلەمان پلانەکانی حکومەت رەتدەکاتەوە پێشتر حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاندبوو هاوکاریی مادیی حکومەت بۆ (60) ملیۆن هاووڵاتیی ئێران بەمەبەستی دابینکردنی پێداویستییەکانی ژیان تەرخاندەکات، بەڵام پەرلەمان رەتیکردەوەو رایگەیاند ناکرێت ئەو بڕە زۆرە پارە بۆ هاووڵاتیان دابین بکرێت و ئەمە زیانی گەورە بەئابوریی وڵاتەکە دەگەیەنێت، بۆیە جارێکی دیکە رۆحانی رایگەیاند کەحکومەتەکەی بۆ ماوەی چوار مانگ، مانگانە (100) هەزار تمەن بۆ (30) ملیۆن کەسی دانیشتوی ئێران تەرخان دەکات و قەرزی یەک ملیۆنی کەدەکاتە (40) دۆلار بۆ (10) ملیۆن خێزان دابین دەکات کە لەماوەی (30) مانگدا وەردەگیرێتەوەو ئەمەش وەک پشتیوانییەکی حکومەتە بۆ بژێویی خەڵک لەسەردەمی کۆرۆناداو هەنگاوی دیکەش بەڕێوەیە کەئەو پلانەش دوای دوو هەفتە تاووتوێکردن و رەخنەگرتنی پەرلەمان پەسندکرا. بودجە و پەرلەمان و حکومەت حکومەت لەڕەشنووسی بودجەی ساڵی (2021) ویستی قەرەبووی خستنەخوارەوەی فرۆکە گەشتیارییەکەی ئۆکرانیا لەسندوقی گەشەی نیشتیمانیی ئێران رادەستبکات کەدەگاتە نزیکەی (200) ملیۆن یۆرۆ، بەڵام پەرلەمان ئەو بڕگەیەی لەبودجەی رەتکردەوەو هاوکات سەرۆکی پەرلەمان رایگەیاند پێچەوانەی بانگەشەکان، حکومەت لەبودجەی ساڵی داهاتوو پشتی بەفرۆشتنی نەوت بەستووەو ئەمە لادانە لەبەڵێنەکانی حکومەت، چونکە ئەگەر نەتوانێت ئاستی فرۆشی نەوت بگەیەنێتە زیاتر لە دوو ملیۆن بەرمیلی رۆژانە ئەوا تووشی کورتهێنانی بودجە بەڕێژەی زیاتر لە (10) ملیار دۆلار دەبینەوە، بۆیە پەرلەمان نەشتەرگەریی بۆ بودجەی حکومەت دەکات. شەڕی ئاماری پەرلەمان و حکومەت بەپێی تووێژینەوەی پەرلەمانی ئێران ئاستی بێکاریی لەوڵاتەکەدا گەیشتووەتە (24%)، لەکاتێکدا دامەزراوەی ناوەندی ئاماری ئێران ئاستی بێکاریی بە (9.8%) بڵاوکردووەتەوە کەجیاوازیی ئەم دوو ژمارەیە زیاترە لەدوو هێندە، بەڵام بەزمانێکی سادە دەکرێت بووترێت ژمارەکەی پەرلەمانی ئێران لەڕاستییەوە نزیکە، چونکە بەچاوخشاندێکی خێرا کەبەرزبوونەوەی هەڵاوسان گەیشتووەتە (46%)، دەردەکەوێت بێکاریی لەوڵاتەکەدا بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە، چونکە بەرزبوونەوەی ئاستی بێکاری و ئاستی هەڵاوسان پەیوەندیی راستەوخۆیان بەیەکترەوە هەیە. هاوکات هەر بەپێی راپۆرتێکی ناوەندی تووێژینەوەکانی پەرلەمانی ئێران؛ حکومەت لەساڵی رابردوودا بۆ چارەسەری کورتهێنانی بودجە، بەبڕی (80) هەزار ملیار تمەن یان (80) ترلیۆن، پارەی نوێی چاپکردەوە کە بەپێی خەمڵاندنەکان بەدۆلار بەنرخی سیستمی حکومەت (نیما) دەکاتە زیاتر لەحەوت ملیار دۆلار، لەکاتێکدا کورتهێنانی بودجەی حکومەت لەنێوان ساڵانی (2019 بۆ 2020) زیاتر بووە لە (131) هەزار ملیار تمەن، چونکە حکومەت لەسەر بنەمای فرۆشتنی رۆژانەی نەوت بودجەی داڕشتووەو سزاکانی ئەمەریکا بووەتە هۆی رێگریی لەفرۆشتنی ئەو بڕە نەوتەی حکومەت کە بەبەهای (448) هەزار ملیار تمەن پێشبینی کردبوو. پەرلەمان رێککەوتنی ئەتۆمیی هەڵدەوەشێنێتەوە پەرلەمانی ئێران بەبیانوی پابەندنەبوونی وڵاتانی (5+1) بە رێککەوتنی ئەتۆمیی و تیرۆری موحیسن فەخری زادە، زانای ئەتۆمی و بەرپرسی گەشەی بەرنامەی موشەکیی ئەو وڵاتە، پەسندکردنی پرۆژە یاسایەکی دوو خاڵیی بەپەلەی بۆ زیادکردنی پیتاندنی یۆرانیۆم راگەیاند کەدەبێت حکومەت بەپێی ئەو پرۆژە یاسایە لەماوەی یەک مانگدا پیتاندنی یۆرانیۆم لە (120) کیلۆوە بۆ زیاتر لە هەزارو (500) کیلۆگرام زیادبکات و ئەمەش پێچەوانەی رێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ئێران و وڵاتانی جیهانەو ئەگەر ئەو پرۆژە یاسایە جێبەجێ بکرێت هەموو سزا نێودەوڵەتییەکان دژی ئێران چالاک دەکرێتەوەو ئەمە راستەوخۆ ناڕەزایەتیی و کاردانەوەی حەسەن رۆحانی، ئیسحاق جیهانگیری، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆمارو محەمەد جواد زەریف وەزیری دەرەوەو عەلی رەبیعی، وتەبێژی حکومەتی لێکەوتەوە، بەڵام لەنوێترین پەیامدا قاڵیباف رایگەیاند پرۆژە یاساکەی بەپێی دەسەڵاتەکانی خۆی خستووەتە بواری جێبەجێکردنەوە، چونکە حکومەت ئامادە نەبووە ئەو پڕۆژە یاسایە بخاتە بواری جێبەجێکردنەوەو ئەمەش پێشێلکردنی دەستوری وڵاتەکەیە لەلایەن حکومەتەوە. پەرلەمان و حکومەت میدیاکان بەخۆیانەوە سەرقاڵ دەکەن زۆربەی میدیاکانی ئێران بووەتە گۆڕەپانی ململانێکانی حکومەت و پەرلەمان و لەو چوارچێوەیەدا رۆژنامەی (ئیبتیکار) نزیک لەڕیفۆرمخوازان بەناونیشانی (بازاڕی تانەو تەشەر لەنێوان حکومەت و پەرلەماندا گەرمە) نووسیویەتی: ململانێی پەرلەمان و حکومەت بەردەوامەو رۆژانە لایەنی جیاوازی ئەو ململانێیە دەردەکەوێت، محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمان و پەرلەمانتاران لەلایەک و حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆمارو تیمی حکومەت لەلایەکی دیکەوە بەتانەو تەشەرەوە وەڵامی یەکتری دەدەنەوە، ئەوەش لەکاتێکدایە کەدۆخی ئابوریی وڵاتەکە خراپەو ژیان و بژێویی خەڵک لەژێر فشاری ئابوریدایە، بەڵام پێناچێت بەرپرسان ئامانجێکی دیکەیان جگە لەشکستی یەکتر هەبێت. بەپێی زانیارییەکانی رۆژنامەکە پەسەندکردنی دوو پرۆژە یاسای تایبەت بەکشانەوە لە رێککەوتنی ئەتۆمیی لەلایەن پەرلەمانەوە بووەتەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی کاڵاو پێویستییە سەرەکییەکانی بژێویی و کاریگەرییەکی خێراو خراپی لەسەر ئابوریی هەیە، بۆیە رۆحانی لەلێدوانێکدا وتی: دەستی هەموو ئەوانەی دەیانەوێت خزمەت بەخەڵک بکەن ماچ دەکەم، بەڵام رێگەبدەن ئەوانەی زیاتر لە (25) ساڵە ئەزموونی سیاسی و دیپلۆماسییان هەیە بەهێمنی سەرقاڵی ئەو رێککەوتنە ئەتۆمییە بن، لەبەرامبەردا قاڵیباف لەدیدارێکی تەلەفیزیۆنیدا وتی: حەوت ساڵە چاوەڕوانی هەنگاوی حکومەتین و پڕۆژە یاسای ئێمە بۆ کشانەوە لە رێککەوتنی ئەتۆمی نەبووە، وتمان چونکە لایەنی بەرامبەر پابەندی رێککەوتنەکە نەبووە ئێمەش ئاستی پابەندبوونەکەمان بەو رێککەوتنەوە کەمبکەینەوە. لەلایەکی دیکەوە رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) کەزمانحاڵی حکومەتە نووسیویەتی: پرۆژە دوو خاڵییەکەی پەرلەمانی ئێران بۆ کشانەوەی بەپەلەی حکومەت لە رێککەوتنی ئەتۆمیی، بووە بەیاساو لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پەسند کراوە، بەڵام حکومەت دژی ئەو یاسایە نامەی بۆ ئەحمەد جەننەتی، سەرۆکی ئەنجومەنی چاودێریی ناردووەو لەبەرامبەردا محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمانی ئێران لەنامەیەکدا بۆ حەسەن رۆحانی، داوای کردووە حکومەت لەیەک مانگدا دەبێت یاسای پەرەپێدانی بواری ئەتۆمیی جێبەجێ بکات وەک ئاماژەیەک بۆ پابەندنەبوونی لایەنەکانی ناو رێککەوتنەکە. بەپێی زانیارییەکانی رۆژنامەکە پڕۆژەو پلانی پەرلەمان دوای تاووتوێکردنی لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی ئێران دوو رەخنەی لێگراوەو بۆ چاکسازیی رەوانەی پەرلەمان کراوەتەوە ئەو مۆڵەتەی دراوە بەحکومەت لەیەک مانگەوە بووە بەدوو مانگ و پەسند کراوە، بەڵام حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران و سەرجەم ئەندامانی تیمی حکومەت دژی ئەو یاسایەن. ئیسحاق جیهانگیری، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆماری ئێران لەنامەیەکدا بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی چاودێری کۆماری ئیسلامی ئێران داوای کردووە پەرلەمان دەستوەردان لەپرسی ئەتۆمیی وڵاتەکەیدا نەکات، چونکە بەپێی دەستورو بەبڕیاری عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران، پرسی ئەتۆمی رادەستی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی کراوەو سەرەکیترین پرسی ئاسایشی وڵاتەکەیە. جیهانگیریی وتوویەتی: لەپرسی ئەتۆمیی ئێراندا تەنانەت حکومەت ناتوانێت بڕیاری یەکلاکەرەوە بدات و هەندێک جار حکومەتیش تەنها راپۆرت لەسەر ئەو بابەتە بۆ ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی دەنێرێت و بڕیار لای ئەنجومەنەکەیە، بۆیە ئەو پڕۆژەیەی پەرلەمان بۆ زیادکردنی پیتاندنی یۆرانیۆم وەک دەستوەردانێکی نەگونجاوەو پێویست ناکات.
هاوڵاتى بانکى ناوه‌ندى عێراق رایگه‌یاند که100 دۆلار به 120 هه‌زار دینار ده‌فرۆشرێت، هۆکاره‌کانى به‌رزبونه‌وه‌ى به‌هاى دۆلارى له‌به‌رامبه‌ر دینارى عێراقى ئاشکراکرد که له ئه‌نجامى لێدوانى سیاسیى و چاودێره ئابووریه‌کاندا بووه. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 15ى کانونى یه‌که‌مى 2020، سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌بانکى ناوه‌ندى عێراق بۆ میدیاکانى عێراق رایگه‌یاند:" له‌ئێستادا له بانکى ناوه‌ندى 100 دۆلار به 120 هه‌زار دینار ده‌فرۆشرێت، دابه‌زینى به‌هاى دیناریش له بازاڕه‌کاندا ته‌نها بۆ ئه‌نجامى لێدوانى سیاسه‌تمه‌داران و چاودێره ئابووریه‌کان ده‌گه‌ڕێته‌وه". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:"بانکى ناوه‌ندى رێوشوێنى تایبه‌تى گرتوه‌ته‌به‌ر بۆ جێگیرکردنى به‌هاى دۆلار له‌به‌رامبه‌ر دینارى عێراقی، له‌وانه‌ش خستنه‌ڕوى 250 ملیۆن دۆلار بۆ بازاڕه‌کان، له‌ئێستاشدا هیچ نیازێکیشیان نیه بۆ ئه‌وه‌ى که دۆلار له‌به‌رامبه‌ر دینارى عێراقى به‌رزبکه‌نه‌وه، هه‌فته‌ى داهاتوش نرخه‌که جێگیرى زیاتر به‌خۆوه ده‌بینێت". به‌هاى 100 دۆلارى ئه‌مریکى به‌رامبه‌ر به‌دینارى عێراقى به‌رزبونه‌وه‌ى به‌رچاوى به‌خۆوه بینیوه‌وله‌ئێستادا سه‌د دۆلار به‌رانبه‌ر به 128 دینارى عێراقى مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت.
.jpg)
عه‌مار عه‌زیز، دهۆك قەبارەی پڕۆژەکانی وەبەرھێنان لە پاریێزگای دھۆک لەمساڵدا400 ملیۆن دۆلاری تێپەڕاند کە زیاتر له 23 پرۆژه‌ی خزمه‌تگۆزاری پاره یان بۆ خه‌رجكراوه. به‌ڵام هێشتا پرۆژه‌كاتی ستراتیژی وه‌كۆ ته‌واو كردنی فرۆكخانه‌ی دهۆك و ژماره‌یه‌ك نه‌خۆشخانه هێشتا ته‌واو نه‌كراون. كوردو ئیحسان ، به‌رێوه‌به‌ری گشتی وه‌به‌رهێنان له پارێزگای دهۆك به هاوڵاتی وت "ئێمه ئامارێكمان هه‌یه كه له مانگی كانونی دووه‌می 2019 وه تاوه‌كۆ كۆتایی مانگی كانونی یه‌كه‌می 2020 پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان به بهای چوارسه‌د و چوارده ملیون و پێنج سه‌دو سیهو دوو ملیون دولار بۆ، هه‌رله‌م ماوه‌یه‌دا 22 پرۆژه‌ی وه‌به‌رهێنان له سنوری پارێزگای دهۆك جێبه‌جێ كراون و ئێستا له قوناغی كۆتایی دان ، پرۆژه‌كان جۆرا و جۆرن زیاتریان پرۆژه‌كانی پێشه‌سازی و گه‌شتیاری و كشتوكاڵی نه". به‌هۆی جێبه‌جێنه‌كردنی رێنماییه‌كانى ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان مۆڵه‌تی دروستكردنی پرۆژه له 25 بازرگان وەرگیراوەتەوە، بەھۆی دواکەوتی جیبەجیکردنی پڕۆژەکانیان. كوردو ئیحسان وتی "رێگه‌مان نه‌داوه ده‌ست بکەن به‌جێبه‌جێ كردنی پرۆژه‌كانیان، ئێمه به‌رده‌وام به‌دواداچوون بۆ چونیه‌تی جێبه‌جێ كردنی هه‌موو پرۆژه‌كان ده‌كه‌ین هه‌ربازرگانێك به‌پیێ مه‌رجه‌كانمان پرۆژه‌كه‌ی خۆی ته‌واو نه‌كات سزا ده‌ده‌ین " به‌رێوه‌به‌ری گشتی وه‌به‌رهێنان له پارێزگای دهۆك وتیشی " بۆ ساڵی 2021 پلانێكی زۆر باش و ورد مان داناوه، به‌نیازین پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان له هه‌موو قه‌زایه‌كانی سنوری پارێزگای دهۆك به‌بێ جیاوازی جێبه‌جێ بكه‌ین، پرۆژه‌كانیش جورا جۆرن ئه‌مه‌ش ده‌كه‌وێته سه‌ر پێویستی قه‌زایه‌كان چونكه هه‌موو قه‌زایه‌ك وه‌كۆ یه‌ك نیه بۆ نموونه قه‌زای به‌رده‌ره‌ش و ئامێدی، به‌رده‌ره‌ش ناوچه‌یه‌كی كشتوكاڵی یه زیاتر پێویستی به هه‌ندێك پرۆژه‌ی چاندن هه‌یه به‌ڵام قه‌زای ئامێدی ناوچه‌یه‌كی گه‌شتیاری كۆمه‌ڵێك پرۆژه‌ی گه‌شتیاری مان ده‌بێت بۆئه‌و قه‌زایه" . كوردو ئيسحان به‌هاوڵاتی وتیشی "ڕاسته‌له رابوردودا نه‌یه‌كسانیه‌كی زۆر هه‌بوو له‌نێوان قه‌زایه‌كانی سنوری پارێزگای دهۆك بۆ پرۆژه‌كانی وه‌رهێنان زیاتر بازرگانه‌كان پرۆژه‌كانی خۆیان له سه‌نته‌ری دهۆك یان ئه‌نجام ده‌دا به‌ڵام زیاترئه‌مه قبول ناكه‌ین " سه‌باح عه‌لی شه‌ریف ، ئه‌ندامی ئه‌نجۆمه‌نی پارێزگای دهۆك به هاوڵاتی وت "ئێمه ئاگاداری ئه‌و بڕه پاره یه نین كه له‌لایه‌ن حوكمه‌تی هه‌رێمه‌وه خه‌رج ده‌كرێت بۆ ته‌واو كردنی پرۆژه‌كانی خزمه‌تگۆزاری، ڕاسته له‌ساڵی 2020 ژماره‌یه‌ك پرۆژه ته‌واوكراون به‌ڵام به گشتی پرۆژه ستراتیژییه‌كان وه‌كۆ فرۆكخانه نه‌خۆشخانه‌ی هه‌وار هاتن نه‌خۆشخانه‌ی 100 ته‌ختی له قه‌زای به‌ڕده‌ره‌ش و ژماره‌یه‌ك پرۆژه‌ی تر كه‌هێشتا ته‌واو نه‌كراون " سه‌باح وتیشی " ئه‌و پرۆژانه‌ی له سنوری پارێزگای دهۆك جێبه‌جێ ده‌كرێن له ئاست ئه‌و قوربانیه‌ی خه‌ڵكی دهۆك نیه، پارێزگای دهۆك زۆرترین شه‌هیدى داوه له شه‌ڕی دژی داعش ،ده‌یان پرۆژه‌ی گه‌وره له هه‌ولێر و سلێمانی دروست كراون به‌ڵام له دهۆك نه‌كراون چه‌ندین جار داوامان كردوه سایلویه‌ك دروست بكرێت چونكه ناوچه‌كه‌ی ئێمه زه‌نگینه له رووی چاندنه‌وه به‌ڵام به‌داخه‌وه نه‌كراوه" رۆژنامه‌ی هاوڵاتی په‌یوه‌ندی به‌چه‌ند لێپرسراوێكی پارێزگای دهۆك كرد تاوه‌كۆ چه‌ند ئامارێك ده‌ست بكه‌وێت به‌ڵام سه‌رجه‌میان وتیان زانیاریمان نیه، به‌پیێ ئه‌و به‌دواداچوونه ئێمه كردومانه پرۆژه‌كانی خزمه‌تگۆزاری له مانگی 1ی 2020 تا ئێستا زیاتر له 23 پرۆژه له سنوری پارێزگای دهۆك پاره‌یان بۆ خه‌رج كراوه جێبه‌جێ كراون. مانگی كانونی دووه‌م به گۆژمه‌ی زیاتر له چوار ملیار دینار چه‌ند پرۆژه‌یه‌كی خزمه‌ت گۆزاری له ناحیه‌ی فه‌یدیه كرانه‌وه مانگی شوبات رێگای گرشین، سحێلا به درێژای 20 كم به بهای 53 ملیون و 648 هه‌زار دولار كرایه‌وه مانگی ئادار به‌ردی بناغه بۆ دوو پرۆژه‌ی كاره‌با له سنوری قه‌زای زاخۆ به بهای 259 ملیون دولار مانگی نیسان كردنه‌وه‌ی نه‌خۆشخانه‌یه‌كی تایبه‌ت به توشبووانی كۆرۆنا به ملیونێك و 800 هزار دولار مانگی ته‌موز 1_به‌ردی بناغه بۆ دروستكردنی پرۆژی كۆمه‌ڵگای پێشه‌سازی تايبه‌ب به كه‌ل و په‌لی خواردن به كۆژمه‌ی70 ملیار دینار 2_23 پرۆژه‌ی جۆرا جۆر له سنوری قه‌زایه‌كانی ئامێدی، ئاكرێ، به‌ڕده‌ره‌ش، زاخۆ به كۆژمه‌ی 3 ملیار دینار جێبه‌جێ ده‌كرێن 3_ پرۆژی ئه‌نده‌ر پاسه‌كانی ناو سه‌نته‌ری شاری دهۆك به كۆژمه‌ی 103 ملیار دینار جێبه‌جێ ده‌كرێن مانگی ئه‌یلول به‌كۆژمه‌ی 80 ملیار دینار چه‌ند پرۆژه‌یه‌ك ل سنوری قه‌زای ئامێدی جێبه‌جێ ده‌كرێن _1 كردنه‌وه‌ی چه‌ند شه‌قامێك له سنوری قه‌زای زاخۆ به كۆژمه‌ی 322 ملیار دینار _ 2 به‌ردی بناغه بۆ دروستكردنی نه‌خۆشخانه‌یه‌كی 100 ته‌ختی له قه‌زای ئامێدی به كۆژمه‌ی 43 ملیار دینار _3 مانگی تشرینی یه‌كه‌م به كۆژمه‌ی 84ملیون دولار رێگای سه‌ره‌كی نێو ده‌وڵه‌تی گۆپال كه ده‌كه‌وێته نێوان هه‌ولێر و دهۆك كرایه‌وه _ 1 2_پرۆژه‌ی قێركردنی رێگای نیوده‌وله‌تی ئیبراهیم خه‌لیل به كۆژمه‌ی زیاتر له 36ملیار دینار مانگی تشرینی یه‌كه‌م 1_به كۆژمه‌ی 84ملیون دولار رێگای سه‌ره‌كی نێو ده‌وڵه‌تی گۆپال كه ده‌كه‌وێته نێوان هه‌ولێر و دهۆك كرایه‌وه 2_ پرۆژه‌ی قێركردنی رێگای نیوده‌وله‌تی ئیبراهیم خه‌لیل به كۆژمه‌ی زیاتر له 36ملیار دینار مانگی تشرینی دووه‌م 1_ بڕی 144 ملیون دینار بۆ دروستكردنی پرۆژه‌ی سندوقی سولینه‌كانی ناحیه‌ی شیلادزێ ، هه‌روه‌ها 168 ملیون دینار بۆدروستكردنی كارگه‌یه‌كی ئوكسجین له نه‌خۆشخانه‌ی هێڤی تایبه‌ت به منداڵان ، پرۆژه‌ی قێركردنی رێگه‌كانی ناوخۆی شێلادزێ له‌گه‌ل ئاوی سولینه‌كان به كۆژمه‌ی 589و مليون دينارو383 هزار دينار 2_بڕی 18ملیار دینار بۆ ته‌واوكردنی چه‌ند رێگایه‌كی سنوری قه‌زای ئاكرێ 3_ پرۆژه‌ی ڕاكێشانی كاره‌با له‌ناوچه‌ی كواشێ بۆ تلكه‌به‌ر به كۆژمه‌ی 6،9 مليون دولار 4_ به‌كۆژمه‌ی ملیارێك و سێ سه‌د ملیون دینار بۆ پرۆژه‌ی قیرتاوكردنی رێگه‌ی دۆمیز مانگی كانونی یه‌كه‌م 1_ بڕی 33 ملیون دولار پرۆژه‌ی دروست كردنی ئاوی ناحیه‌ی فه‌یدی 2_ بڕی 15 ملیار دینار بۆ ژماره‌یه‌ك پرۆژه‌ی خزمه‌تگۆزاری له سنوری قه‌زای زاخۆ 3_ بڕی 22 ملیون دینار بۆ دروستكردنی چه‌ند پرۆژه‌یه‌كی خزمه‌تگۆزاری له سنوری قه‌زای زاخۆ .
ئارا ئیبراهیم به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى که له سه‌رۆکایه‌تى کۆماه‌وه ده‌ستى که‌وتووه، سبه‌ینێ به‌ئاماده‌بونى هه‌رسێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق و سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان و وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم ریرێککه‌وتنى هه‌ردوولا له‌سه‌ر نه‌وت و بودجه راده‌گه‌یه‌ندرێت. هه‌ر ئێستا سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له‌به‌غداوه بههاوڵاتى وت:" کۆبونه‌وه‌یه‌کى ئیجابى زۆر باش له‌نێوان به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق و مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیران کراوه‌و له‌ناو کۆبونه‌وه‌که‌وه په‌یوه‌ندى به چه‌ند به‌رپرسێکى په‌یوه‌ندیدار به دۆسیه‌ى لێکتێگه‌شتن بۆ رێکه‌وتنى هه‌رێم و عێراق کراوه و سبه‌ینێ کۆبونه‌وه‌یه‌کى فراوان ئه‌نجام ده‌درێت". هه‌روه‌ها جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه به‌ئاماده‌بونى سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق و نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێم و وه‌فدى باڵاى حکومه‌تى هه‌رێم له‌ماڵى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رجه‌م ئه‌و پرۆژانه‌ى هه‌بوون و یه‌ک خراون و بریارى له‌سه‌ر ده‌درێت بۆ کۆتایى هێنان به‌گفتوگۆکانى نێوان حکومه‌تى عێراق و هه‌رێم. هاوکات ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه به‌رهه‌م ساڵح رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌بووه بۆ یه‌کخستنى پرۆژه‌و پێشنیازه‌کانى نێوان هه‌ولێرو به‌غدا،" رێککه‌وتن ده‌کرێت و کۆتایى دێت و راده‌گه‌یه‌ندرێت".
ئارا ئیبراهیم به‌رهه‌م ساڵح هه‌وڵه‌کانى چڕکردووه‌ته‌وه که ئه‌مشه‌و یا سبه‌ینێ رێکه‌وتن له‌نێوان حکومه‌تى عێراق و هه‌رێم رابگه‌یه‌ندرێت و چاوه‌روان ده‌کرێت نێچیرڤان بارزانیش به‌م زوانه سه‌ردانى به‌غدا بکات. له دوو سه‌رچاوه‌ى جیاوازه‌وه هاوڵاتى ئه‌و هه‌واڵه پشت راستده‌کاته‌وه که له میدیا عێراقییه‌کانه‌وه ئاماژه به‌وه کرا که به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق و مسته‌فا کازمى کۆببنه‌وه بۆ ئاماده‌کاریى راگه‌یاندنى رێککه‌وتنێک بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌ى به‌غداو هه‌ولێر. میدیا عێراقییه‌کان بڵاویانکرده‌وه که ئه‌مشه‌و مسته‌فا کازمى سه‌رۆکوه‌زیران و به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق، کۆبوونه‌وه‌یه‌کى به‌رفراوان رێکده‌خه‌ن به به‌شدارى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم و وه‌زیرى نه‌وت و دارایى عێراق. سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له به‌غداوه که ئاگادارى دانوساندنى نێوان هه‌ردوو حکومه‌تى هه‌رێم و عێراقه بههاوڵاتى وت:"تا نیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم باسیان له‌وه کردووه که ته‌نها داهاتى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت زائیده‌ن له‌سه‌دا 50% داهاتى خاڵه گومرگییه‌کان ده‌ده‌ینه به‌غدا، به‌ڵام عێراق به‌وه رازى نه‌بووه‌و پێیانى راگه‌یاندووه نه‌وتى ده‌وێت نه‌ک داهاته‌که‌ى". هه‌روه‌ها وتیشى:" سینارۆیه‌کى دیکه هه‌یه‌و به‌غدا داواى هه‌موو نه‌وتى هه‌رێم ده‌کات بدرێته کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقى، چونکه لایه‌نى عێراقى وه‌کو شتێکى سیادى سه‌یرى فرۆشتنى نه‌وت ده‌کات، ئیتر 250 هه‌زار به‌رمیل بێت یا هه‌موو نه‌وته‌که بده‌نه سۆمۆ بودجه‌ى هه‌رێم له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه زیادو که‌م ده‌کات". هاوکات، ئه‌وه‌شى ئاشکرا کرد بڕیاره سبه‌ینێ یان دوو سبه‌ى نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان سه‌ردانى به‌غدا بکات. ده‌رباره‌ى ئه‌و هه‌واڵه‌ى میدیاکانى عێراق له‌سه‌ر کۆبونه‌وه‌ى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق و مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق بۆ راگه‌یاندنى رێکه‌وتن ئه‌نجامى ده‌ده‌ن، ئه‌و سه‌رچاوه ئاگاداره وتى:" راسته، به‌ڵام مه‌رج نییه ئه‌مشه‌و رابگه‌یه‌ندرێت، به‌ڵکو ده‌که‌وێته سبه‌ینێ شه‌ممه ئه‌وه‌ش که‌وتووه‌ته سه‌ر ئه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان ره‌زامه‌ندى ته‌واو نیشاند بدات بۆ ته‌سلیمکردنى نه‌وت نه‌ک داهاتى نه‌وت". له‌لایه‌کى دیکه‌وه، سه‌رچاوه‌یه‌ک له وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که تا ئێستا به‌فه‌رمى باسى هیچ کۆبونه‌وه‌یه‌ک نه‌کراوه له‌نێوان سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق و سه‌رۆک کۆمار به‌ئاماده‌بونى قوباد تاڵه‌بانى، سه‌رۆکى وه‌فدى هه‌رێم له‌به‌غدا"هه‌ر رێککه‌وتنێک ئه‌نجام بدرێت راده‌گه‌یه‌ندرێت". وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم داوایان کردووه له‌به‌رانبه‌ر نه‌وت و نیوه‌ى داهاتى ده‌روازه سنورییه‌کان پێویستیان به ترلیۆنێک و 100 ملیار دینار هه‌یه بۆ دابینکردنى موچه‌و پرۆژه‌کانى وه‌به‌رهێنان، وه‌فدى حکومه‌تى عێراق ته‌نها پێیان راگه‌یاندوون له‌پرۆژه بودجه‌ى 2021 له‌سه‌دا 12.67 پشکى هه‌رێم ده‌بێت. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى، به‌رهه‌م ساڵح هه‌وڵه‌کانى چڕ کردووه‌ته‌وه بۆ رێککه‌وتنى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق، به‌غداو هه‌ولێریش چاوه‌رێى سه‌رۆک کۆمار ده‌که‌ن که رۆڵ ببینێت بۆ ئه‌وه‌ى کێشه داراییه‌کان له‌سه‌ر نه‌وت و بودجه چاره‌سه‌ر ببێت. هاوکات، حه‌سه‌ن جیهاد، وته‌بێژى سه‌رۆک کۆمارى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:" چاوه‌روان بن ئینشائه‌ڵا رێککه‌وتن ده‌کرێت".
هاوڵاتى ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه نرخى نه‌وتى خاو له‌بازاڕه‌کانى جیهان به‌رزبوه‌وه و یه‌ک به‌رمیلێک نه‌وتى برێنێت به 50 دۆلارو 89 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت له بازاره‌کانى جیهاندا به 50 دۆلارو 89 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 47 دۆلارو شه‌ش سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 32 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. نرخى نه‌وت له‌ماوه‌ى دوو کاتژمێرى رابردودا به‌رێژه‌ى له‌سه‌دا 1.3به‌رزبووه‌ته‌وه‌و هۆکاره‌که‌ى بۆ گه‌یشتنى ڤاکسینى کۆرۆنا بۆ چه‌ندین وڵات ده‌گه‌رێته‌وه که جوڵه‌ى بازارى نه‌وتى زیاتر کردووه. ئه‌مه له‌کاتێکدایه که‌مکردنه‌وه‌ى بڕى هه‌نارده‌کردنى نه‌وت له‌لایه‌ن رێکخراوى وڵاتانى هه‌نارده‌کارى نه‌وت (ئۆپێک)، وه‌ک ئاسۆیه‌ک بۆ به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت ده‌بینرێت. به‌شێک له چاودێرانى بازارى نه‌وت، رایانگه‌یاندووه به‌گه‌شتنى جۆوبایدن به کۆشکى سپى که بڕیاره له 20ى کانونى دووه‌مى 2021 ئه‌نجام بدرێن نرخى نه‌وت ده‌گاته 55 دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێک.
هاوڵاتى "خۆشەویستیت بۆ قەتەر لەکوێوە سەریهەڵداوە؟" ئەمە وتەی کەمال کیڵیچدارئۆغلۆ، سەرۆکی پارتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا - گەلی کۆماری جەهەپەیە- بۆ رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆکی وڵات دوای فرۆشتنی لەسەدا١٠ی پشکەکانی بۆرسەی ئەستەنبوڵ بەقەتەر. لە ٢٦ی مانگی رابردوو، دوای کۆبوونەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان و تەمیم بن حەمەد، میری قەتەر، لەئەنقەرەی پایتەخت، سەرۆکی تورکیا بڕیاریدا لەسەدا ١٠ی بۆرسەی ئەستەنبوڵ بفرۆشێت بەدەوحە لەگەڵ فرۆشتنی چەندین زەوی و ناوچەی بازرگانی لەمیانی رێککەوتنێکی (١٠) خاڵیدا. لەسەرەتادا بەهای فرۆشی پشکەکان ئەشکرا نەکرا لەلایەن ئەردۆغانەوە، بەڵام دوای پێنج رۆژ سندوقی خەزێنەی تورکیا بڵاویکردەوە پشکەکان بە (٢٠٠) ملیۆن دۆلار فرۆشراون و هەنگاوەکە بەهای گشتی پشکە فرۆشراوەکان بۆ دوو ملیار دۆلار بەرزدەکاتەوە بۆ بۆرسەی ئەستەنبوڵ. سندوقەکە ئەوەشی خستەڕوو لەئێستادا تورکیا تەنها خاوەندارییەتی لەسەدا ٨٠.٦٪ی بۆرسەکە دەکات دوای فرۆشتنی پشکەکان بەدەوحە، کۆی گشتی بەهای بۆرسەی تورکیا دەگاتە (١٧٢) ملیارو (٦٣٠) ملیۆن دۆلار. فرۆشتنی ئەم پشکانە کاردانەوەی توندی بەدوای خۆیدا هێنا لەناوخۆی وڵاتەکەو کەمال کیڵیچدار ئۆغلۆ، سەرۆکی پارتی جەهەپەی ئۆپۆزسیۆن، تووڕەیی خۆی دەربری لەبڕیارەکە کە بەبێ راگەیاندنی تەندەر پشکەکان فرۆشراوەو وتی "رەنگە وڵاتێکی تر پارەی زۆرتری بدایە، بۆچی تەندەرێکت رێکنەخست؟" ئۆپۆزسیۆنی تورکیا ئەردۆغان بەوە تۆمەتبار دەکەن کە "خۆشەویستی" و پەیوەندییەکی توندی لەگەڵ قەتەر هەیەو وایلێکردووە کەگرنگی زیاد بەدەوحە بدرێت لەکڕینی پشکەکاندا، بەجۆرێک کیڵیچدار ئۆغلۆ وتی "ئەگەر سبەینێ نیوەی کۆشکی کۆماری فرۆشرا بەقەتەرییەکان، کەس سەرسام نەبێت". لەدوای رێککەوتنی ستراتیجی نێوان هەردوو وڵات لە ٢٠١٤، قەتەر بەشێوەیەکی فراوان وەبەرهێنان لەتورکیادا دەکات. لەئایاری ئەمساڵ دەوحە رێککەوتنی ئاڵوگۆڕی دراوی بەرزکردەوە بۆ سێ ئەوەندە بەبەهای (١٥) ملیار دۆلار، ئەمەش بۆ راگرتنی هاوسەنگی لیرەی تورکی. . یەدەگی دراوی لەبانکی ناوەندی لەئێستادا لەتورکیا کەمترە لە (٥٤) ملیار دۆلار دوای فرۆشتنی (١٢٨) ملیار دۆلار بۆ پارێزگاریکردن لەبەهای لیرە. لەڤیدیۆ کلیپێکدا کە پێنجشەممەی رابردوو لەتویتەر بڵاویکردەوە، ئەحمەد داودئۆغلۆ، سەرۆکی پارتی ئایندەو سەرۆک وەزیرانی پێشووی تورکیا، رایگەیاند ئەردۆغان "خیانەتی لەمتمانەی بۆرسە کردووەو داوای لێکرد بەکردارەکانیدا بچێتەوە. داودئۆغلۆ وتیشی: "بەڕێز ئەردۆغان ناتوانیت ئەم وێرانکارییە پەردەپۆش بکەیت، ئەم وڵاتە بۆرسەی تۆ نییە، بازاڕی تۆ نییە، دوکانی تۆ نییە، تورکیا وڵاتێکە کە نەتەوەیەک تێیدا دەژی، نەتەوەیەک کەپێکهاتوون لەخەڵکی راستگۆ". داودئۆغلۆ بەردەوام بوو لەقسەکانی و هۆشداریدا کە "جێی قبوڵ نییە لەئەردۆغان خۆش ببین بۆ ئەو کارەی کردی و کەسیش ناتوانێت خۆی لەم وێنارانکارییەی وڵاتەکە قوتار بکات بەداوای لێخۆشبوون. ئەوانەی زیان بەم وڵاتە دەگەیەنن تۆمەتبار دەکرێن". لەوتارەکەیدا ئەوەشی خستەڕوو کە ئەندازیاری میکانیزمی گەندەڵی لەوڵاتەکەیدا پارتی دادو گەشەپێدان (ئەکەپە)ی ئەردۆغانە. هاوکات پەرلەمانی تورکیا، بەدەنگی پەرلەمانتارانی ئەکەپەو مەهەپە، پرۆژەیاسایەکی پارتی جەهەپەی رەتکردەوە کەبریتیبوو لەلێکۆڵینەوە لەفرۆشتنی پشکەکانی بۆرسەی ئەستەنبوڵ بەقەتەر. دۆغان ئەرکان، پارێزەرو سکرتێری پارتی ئازادی گەڵ (هەکەپە)، رایگەیاند خەریکی تۆمارکردنی سکاڵایەکە دژی ئەردۆغان کەتۆمەتباری کردووە بەفرۆشتنی "سەرمایەی نەتەوەیی کەناکرێت بەتایبەتی بکرێت ئەگەر رێگەشی پێبدرێت". "مەحاڵە راستەوخۆ پشکی بۆرسەی ئەستەنبوڵ بەقەتەرییەکان بفرۆشرێت"، ئەرکان وای وت. پارێزەرە تورکییەکە وتیشی "دژی رێککەوتنەکەم بەتەواوی و گواستنەوەی مافی سەروەری ئەنقەرە رەتدەکەمەوە بۆ وڵاتێکی تر بەوپێیەی بۆرسەی ئەستەنبوڵ کۆمپانیایەکی حکومییەو نابێت پشکەکانی بفرۆشرێن بەدەرەوە بەپێی یاسایی ناوخۆ". لەمیانی رێککەوتنە (١٠) خاڵییەکەدا، قەتەر لەسەدا (٤٢)ی پشکەکانی مۆڵی زەبەلاحی (ئیستینیە پارکی) بەیەک ملیار دۆلار کڕیوەو بەندەری (ئەکدەنیز)یش لەئەنتاڵیا بە (١٤٠) ملیۆن دۆلار بە دەوحە فرۆشراوە. هەروەها بەشێکی تری رێککەوتنەکە وەبەرهێنانی هاوبەش بوو لەپرۆژەی قۆچی ئاڵتونی (خەلیج) و دامەزراندنی لیژنەیەکی بازرگانی هاوبەش لەنیوان هەردوو وڵاتەکەدا. دوای کۆبوونەوەی سەرۆکی هەردوو وڵات لەئەنقەرە، ئەردۆغان رایگەیاند، "ئێمە بەردەوام دەبین لەهەماهەنگییەکانمان لەگەڵ خەڵکی ئازیزی قەتەر کە لەهەموو بوارێکدا پەیوەندی توندوتۆڵی لەمێژینەمان هەیە پێکەوە". ئەنجومەنی شورای قەتەریش لەبەیاننامەیەکدا رایگەیاند، لەمیانی کۆبوونەوەکاندا، تورکیاو قەتەر جەختیان کردەوە کەهەردوولا سوورن لەسەر پەرەپێدانی پەیوەندییە بەهێزە برایانەکانیان و هەماهەنگییە ستراتیجییەکانیان لەبوارە جیاوازەکاندا". بەپێی راپۆرتیکی ئاژانسی ئەنادۆڵ، کۆی گشتی رێککەوتنەکانی هەردوولا گەیشتووەتە (٦٢) رێککەوتن بەهۆی ئەم هەماهەنگییە نوێیەوەو قەبارەی بازرگانی لەساڵی ٢٠٢٠دا لەنیوان دەوحەو ئەنقەرە بەڕێژەی لەسەدا ٦٪ زیادیکردووەو گەیشتووەتە یەک ملیار و (٦٠٠) ملیۆن دۆلار. هەروەها ئەوەش هاتووە کەکۆی گشتی وەبەرهێنانی قەتەر لەتورکیا دەگاتە (٢٢) ملیار دۆلارو (١٧٩) کۆمپانیای قەتەری لەتورکیا کاردەکەن و (٥٣٣) کۆمپانیای تورکیش لەقەتەر خەریکی وەبەرهێنانن. دەوترێت ئەمیری قەتەرو سەرۆکی تورکیا پەیوەندییەکی شەخسیشیان هەیە پێکەوە. لەساڵی ٢٠١٨، تەمیم بن حەمەد فرۆکەیەکی جۆری بۆینگ (٧٤٧)ی وەک دیاری پێشکەشی ئەردۆغان کرد کەنرخەکەی (٥٠٠) ملیۆن دۆلارەو سەرۆکی تورکیا رایگەیاند دیارییەکە دەچێتە سەر خەزێنەی حکومەتەوە. میری قەتەرو دایکیشی کۆمەڵێک زەویوزاریان کڕیوە لەنزیک کەناڵێکی ئاوی کە لەپلاندایە دروستبکرێت لەئەستەنبوڵ و ئەردۆغان باس لەوە دەکات کەناڵەکە جێگرەوەیەکی باشە بۆ کاروباری گواستنەوە بۆ بۆسفۆر. رێککەوتننکانی ئەمدواییە چەندین پەرلەمانتاری تورکی تووشی شۆک کردووەو ئەکوت ئۆردوغدۆ، پەرلەمانتارێکی جەهەپە، باس لەوەدەکات کە "بەم شێوازە، تورکیا دەبێت بەموڵکی تایبەتی قەتەر لەداهاتوودا".
ئارا ئیبراهیم حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق گه‌یشتونه‌ته لێکتێگه‌شتنێک بۆ رێککه‌وتن له‌سه‌ر پڕۆژه بودجه‌ى 2021 و بڕیاره 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌و له‌سه‌دا 50% داهاته فیدراڵییه‌کان بدرێته به‌غدا و له‌به‌رانبه‌ردا نزیکه‌ى تریلۆنێک دینارى مانگانه ره‌وانه بکرێت. پڕۆژه بودجه‌ى 2021ى عێراق بڕه‌که‌ى 153 تریاۆن دیناره‌و 45 تریلۆن کورتهێنانى هه‌یه که ده‌کاته له‌سه‌دا 30%ى کۆى گشتى بودجه‌که و نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاو به 42 دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێک جێگیر ده‌کرێت. هه‌فته‌ى رابردوو وه‌فدێکى ته‌نکیکى حکومه‌تى هه‌رێم به‌سه‌رۆکایه‌تى ئاوات شێخ جه‌ناب وه‌زیرى دارایى حکومه‌تى هه‌رێم سه‌ردانى عێراقیان کردو گفتوگۆیان له‌گه‌ڵ کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقى و وه‌زیرى دارایى عێراقدا کردووه‌و گه‌یشتونه‌ته لێکتێگه‌شتنێک له‌سه‌ر پڕۆژه بودجه‌ى ساڵى داهاتوو که له دوو پێشنیار پێکهاتووه: 1.حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئاماده‌یه رۆژانه داهاتى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ى هه‌رێم له‌گه‌ڵ نیوه‌ى داهاتى ده‌روازه سنورییه فیدراڵییه‌کان ته‌سلیمى به‌غدا بکات، له‌به‌رانبه‌ردا حکومه‌تى هه‌رێم شایسته داراییه‌کانى پێبگات و خۆى به‌رپرس ده‌بێت له‌پێدانى شایسته داراییه‌کانى کۆمپانیاکانى نه‌وت که له‌هه‌رێمى کوردستان کار ده‌که‌ن. 2.حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده‌یه داهاتى 450 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه ته‌سلیمى به‌غدا بکات، به‌ڵام ده‌بێت عێراق شایسته داراییه‌کانى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان بدات، هه‌روه‌ها نیوه‌ى داهاتى ده‌روازه فیدراڵییه‌کان و له‌به‌رانبه‌ردا شایسته داراییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم مانگانه ره‌وانه‌ى هه‌ولێر بکرێت. ئه‌و ره‌شنووسه‌ى که له‌نێوان هه‌رێم و به‌غداوه له دوو رۆژى رابردوودا په‌سه‌ندکراوه، هه‌مان ئه‌و رێککه‌وتنه‌یه که له یاسایى بودجه‌ى 2019ى عێراقدا هاتووه، به‌ڵام هه‌ندێک ده‌ستکارى کراوه. وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم، کۆپییه‌کى راپۆرتى کۆمپانیاى ( دیلۆیت ) که وردبینیکردن له پرۆسه‌ى نه‌وتى هه‌رێم دا ئه‌نجام ده‌دات، داوه‌ته وه‌فدى حکومه‌تى عێراق، که له دوا راگه‌یاندنیدا ئاشکرایکرد که به‌رهه‌مهێنانى رۆژانه‌ى نه‌وتى هه‌رێم 460 هه‌زار به‌رمیله، له‌و بڕه به‌رهه‌مهێنراوه 430 هه‌زار به‌رمیلى ده‌فرۆشرێت، 30 هه‌زار به‌رمیلیشى بۆ به‌کارهێنانى ناوخۆى هه‌رێمى کوردستانه. بڕیاره ئه‌مرۆ دووشه‌ممه مسته‌فا کازمى له‌سه‌ر کۆى پرۆژه یاساى بودجه له‌گه‌ڵ لایه‌نه سه‌ره‌کییه‌کانى عێراق له به‌غدا کۆبێته‌وه، رۆژى سێ شه‌ممه‌ش ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراق له‌سه‌ر دوا ده‌ستکارى پرۆژه یاساکه کۆده‌بێته‌وه‌و دواتر راده‌ستى په‌رله‌مان بکرێت. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى که له‌دوو سه‌رچاوه‌ى ئاگادار تاکیدى کردووه‌ته‌وه، حکومه‌تى عێراق ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر پێشنیارى یه‌که‌م ده‌ربڕیووه که رۆژانه 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى پێبکات له‌گه‌ڵ له‌سه‌دا 50%ى داهاتى ده‌روازه سنورییه‌کان. یه‌کێک له‌و سه‌رچاوانه که ئاگادارى کۆبونه‌وه‌ى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق بووه بههاوڵاتى وت:» حکومه‌تى هه‌رێم نییه‌تى جدى هه‌یه بۆ گه‌یشتن به رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق، ئه‌و دوو پێشنیاره‌ش تاوتوێکراوه ئینجا دراوه‌ته به‌رپرسانى عێراق». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد:» هه‌نارده‌ى نه‌وت هه‌ر له‌رێگه‌ى بۆرى هه‌رێمى کوردستان ره‌وانه‌ى ده‌ره‌وه ده‌کرێت و راسته‌وخۆ داهاتى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ته‌سلیمى کۆمپانیاى سۆمۆى نیشتمانى عێراق ده‌کرێت له‌گه‌ڵ له‌سه‌دا 50 داهاتى ده‌روازه سنورییه‌کان، حکومه‌تى عێراقیش له‌سه‌دا 12.67ى پشکى هه‌رێم ره‌وانه ده‌کات که نزیکه‌ى 12 تریلۆن دیناره بۆ ماوه‌ى ساڵێک» که پشکى پێشمه‌رگه‌شى تێدایه«. هاوکات، سه‌رچاوه‌که‌ى هاوڵاتى، جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه له کۆبونه‌وه‌ى وه‌فدى ته‌کنیکى هه‌رێم و سه‌رۆکى حکومه‌ت و جێگره‌که‌یدا و به‌شداربوانى کابینه‌ی نۆیه‌م به (پارتى، یه‌کێتى، گۆڕان)ه‌وه، ئه‌م لێکتێگه‌شتنه‌یان به‌لاوه په‌سه‌نده‌و ئه‌گه‌ر له په‌رله‌مانى عێراق بڕیارى له‌سه‌ر بدرێت، هه‌رێم پابه‌ند ده‌بێت به‌ته‌واوى رێککه‌وتنه‌که‌وه له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق. سه‌رچاوه‌یه‌کى دیکه‌ى ئاگادار له حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌ى بۆ هاوڵاتى دووپاتکرده‌وه که له‌ئێستادا رۆژانه 460 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌م ده‌هێندرێت و 430 هه‌زار به‌رمیل له‌رێگه‌ى بۆرى ره‌وانه‌ى ده‌ره‌وه ده‌کات و 30 هه‌زار به‌رمیل بۆ به‌کارهێنانى ناوخۆ دانراوه، وتیشى:» ئه‌و 430 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌یه پشکى کۆمپانیاکانى نه‌وتى تێدایه‌و ته‌نها 265 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ده‌مێنێته‌وه‌و حکومه‌تى عێراقیش ئاگاداره«. ده‌رباره‌ى ناردنى 320 ملیار دینارى مانگى 10 ئه‌مساڵ، ئه‌و به‌رپرسه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌ى ئاشکرا کرد تا ئێستا حکومه‌تى عێراق ره‌زامه‌ندى نه‌داوه له‌سه‌ر ناردنى 320 ملیار دیناره‌که بۆ هه‌رێم. ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى له په‌رله‌مانى عێراق ده‌ڵێت:»حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق رێکبکه‌ون و له‌بودجه‌دا جێگیر بکرێت و مانگانه نزیکه‌ى تریلۆنێک دینار بۆ هه‌رێم ره‌وانه بکرێت سه‌رجه‌م کێشه داراییه‌کان چاره‌سه‌ر ده‌بێت». شیروان میرزا ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» دوو پێشنیار دراوه‌ته حکومه‌تى عێراق، حکومه‌تى هه‌رێم هه‌ر پێشنیارێکیان بێت به‌راده‌ستکردنى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه بێت یان 450 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت و به‌غدا خۆى ته‌حه‌مولى تێچووى کۆمپانیاکانى نه‌وت بکات باشترین رێگاه‌یه بۆ چاره‌سه‌رکردنى دۆخى دارایى». ناوبراو وتیشى:»رێکه‌وتن بکرێت مانگانه نزیکه‌ى تریلۆنێک دینار ره‌وانه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم دەکرێت له‌گه‌ڵ داهاته ناوخۆییه‌کان که بۆ هه‌رێم ده‌مێنێته‌وه، ئه‌وکاته ده‌گه‌رێینه‌وه سه‌رده‌مى زێرینى حکومه‌تى هه‌رێم له‌رووى داراییه‌وه که کێشه‌ى موچه‌و وه‌به‌رهێنان و پڕۆژه‌کان به‌ته‌واوى چاره‌سه‌ر ده‌بێت واتا ده‌گه‌رێینه‌وه ساڵى 2011 و 2012 له‌رووى داراییه‌وه«. ده‌رباره‌ى ئه‌رکى فراکسیۆنه کوردییه‌کان تا دانوساندن له‌گه‌ڵ فراکسیۆنه شیعى و سونییه‌کاندا بکه‌ن، شیروان میرزا وتى:» ده‌بێت جوڵه‌ى سیاسى له‌لایه‌ن حزبه سیاسییه کوردییه‌کان بکرێت له‌گه‌ڵیدا ئێمه‌ش گفتوگۆ له‌گه‌ڵ فراکسیۆن و ئه‌ندامانى شیعه‌و سونه بکه‌ین تا له‌کاتى گفتوگۆ له‌سه‌ر پرۆژه بودجه‌ى 2021 قه‌ناعه‌ت بکه‌ن و په‌سه‌ند بکرێت». « ئه‌رکى ئێمه‌یه وه‌ک فراکسیۆنه کوردییه‌کان دابنیشن له‌گه‌ڵ فراکسیۆنه‌کانى سونه‌و شیعه‌دا، به‌ڵام پێویسته دڵنیایی وه‌ربگرین له حکومه‌تى هه‌رێم که پێوه‌ى پابه‌ند بێت تا متمانه بگه‌رێته‌وه«. سه‌ره‌راى گفتوگۆى وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق بۆ گه‌یشتن به رێککه‌وتن له‌سه‌ر پرۆژه بودجه‌ى 2021ى ساڵى داهاتوو، به‌ڵام جوڵه‌ى سیاسى حزبه سیاسییه کوردییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانى شیعه‌و سونه ده‌چێته خزمه‌تى په‌سه‌ندکردنى پرۆژه بودجه‌ى عێراقه‌وه که مافه‌کانى کورد به‌پێى ده‌ستور فه‌راهه‌م بکرێت. شوان ته‌ها، به‌رپرسى لقى 5ى پارتى له به‌غدا له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»کێشه‌کان له‌نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراقدایه، به‌ڵام ده‌توانین ته‌رجه‌مه‌ى بکه‌ین که کێشه‌کان سیاسیین، په‌رله‌مانى عێراق بۆ خۆى کێشه‌یه و پێویستمان به لێکتێگه‌شتنى ته‌واو هه‌یه له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کاندا». به‌رپرسى لقى 5ى پارتى له به‌غدا، ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه عێراق به‌رده‌ر نییه له‌هاوکێشه ئیقلیمییه‌کان که په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان هه‌رێم و عێراق و ته‌نانه‌ت کێشه‌ى له‌نێوان هێزه سیاسییه‌کان و پارێزگاکانى عێراقیشدا تێکداوه، وتیشى:» سه‌رجه‌م لایه‌نه کوردییه‌کان به‌تایبه‌ت پارتى که ئه‌و حه‌قه‌مان هه‌یه وا بڵێن، زۆر جدین له چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان و هه‌وڵده‌ده‌ین به په‌یوه‌ندیکردنمان و گفتوگۆکانمان له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کانى به‌غدا کێشه‌کانى نێوان حکومه‌تى عێراق و هه‌رێم چاره‌سه‌ر بکه‌ین».
ئارا ئیبراهیم وه‌زیرى ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکردنى حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌ى ئاشکراکرد وه‌کو حکومه‌تى هه‌رێم "دڵنیایى" ده‌ده‌ن که پابه‌ندده‌بن به‌ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق. ئاماژەی بەوەشکرد به‌ڕێککه‌وتنى هه‌رێم و عێراق (30) رۆژ جارێک موچه دابه‌شده‌کرێت و "بووژانه‌وه‌یه‌کى دارایى و ئابوورى دێته‌کایه‌وه". دانا عه‌بدولکه‌ریم، وه‌زیرى ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکردنى حکومه‌تى هه‌رێم له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، وتى "به‌ڕه‌زامه‌ندى حکومه‌تى هه‌رێم پێشنیاز دراوه‌ته حکومه‌تى عێراق و ئه‌گه‌ر له‌پرۆژه بودجه‌ى 2021دا جێگیر بکرێت، وه‌ک حکومه‌تى هه‌رێم دڵنیایى ده‌ده‌ین که به‌ته‌واوى پێوه‌ى پابه‌ند ده‌بین". وتیشى "ئه‌سڵه‌ن ئێمه وه‌ک حکومه‌تى هه‌رێم ترسمان هه‌یه حکومه‌تى عێراق پێوه‌ى پابه‌ند نه‌بێت، چونکه به‌پێى هه‌ندێ راپۆرت ئه‌گه‌ر نرخى نه‌وت له‌م دۆخه‌ى ئێستا بمێنێته‌وه‌و به‌رز نه‌بێته‌وه که‌هه‌ر به‌رمیلێک له‌ده‌وروبه‌رى (50) دۆلاردایه، داهاته‌که‌ى به‌شى موچه‌ى موچه‌خۆرانى ناکات". هه‌روه‌ها دانا عه‌بدولکه‌ریم، ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که" به‌پێى ئه‌و پێشنیازه‌ى دراوه‌ته حکومه‌تى عێراق نزیکه‌ى ترلیۆنێک دینارى مانگانه بۆ حکومه‌تى هه‌رێم ره‌وانه ده‌کرێت، ئه‌م بودجه زائیده‌ن ئه‌و داهاته‌ى له‌ناوخۆدا ده‌مێنێته‌وه له‌گه‌ڵ ئه‌و چاکسازییه‌ى ده‌ستمانپێکردووه دۆخى دارایى باش ده‌بێت و (30) رۆژ جارێک موچه ده‌درێت و بووژانه‌وه‌یه‌کى ئابوورى روو له‌بازاڕه‌کانى هه‌رێم ده‌کات". حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له 5ى ئازارى 2020، سى بڕیاری بۆ چاکسازیکردن بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى خه‌رجییه‌کان و زیادکردنى سه‌رچاوه‌کانى داهات ده‌رکردووه، ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى به‌موچه‌خۆران و ده‌رماڵه‌کانیانه‌وه هه‌یه که‌قۆناغى دووه‌مى بایۆمه‌ترى ده‌ستیپێکردووه‌و ئه‌و پرسه یه‌کلایى ده‌کاته‌وه، دانا عه‌بدولکه‌ریم پێیوابوو ئه‌و چاکسازییانه رۆڵى ده‌بێت له‌که‌مکردنه‌وه‌ى خه‌رجییه‌کان به‌تایبه‌ت که یه‌ک ملیۆن و (250) هه‌زار موچه‌خۆر هه‌یه له‌هه‌رێمى کوردستاندا" ئه‌و چاکسازییه‌ى ده‌ستمانپێکردووه له‌سه‌ر ئه‌وانه‌ى موچه وه‌رده‌گرن و ناشایسته‌ن مانگى داهاتوو ئه‌نجامه‌که‌ى ده‌رده‌که‌وێت که‌نزیکه‌ى (100) هه‌زار که‌س ده‌بن، ئه‌وانه‌ش ئه‌وانه‌ن که‌خانه‌نشین و موسته‌حه‌ق نین یان له‌موچه‌یه‌ک زیاتریان هه‌یه، هه‌موو ئه‌وانه بارگرانى دارایى حکومه‌ت که‌مده‌کاته‌وه". "حکومه‌تى هه‌رێم کارى له‌سه‌رئه‌وه کردووه که‌سه‌رجه‌م کۆمپانیاکان به‌کۆمپانیا نه‌وتییه‌کانیشه‌وه که تائێستا باجیان نه‌داوه‌ته حکومه‌ت باج بده‌ن، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێداچوونه‌وه به‌سه‌رجه‌م گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کاندا ده‌کرێت، له‌گه‌ڵیدا داهاتى ده‌روازه سنورییه‌کان رێکده‌خرێته‌وه‌و رێگرى له‌قاچاغچێتى ده‌کرێت، ئه‌وانه‌ش داهات بۆ خه‌زێنه‌ى گشتى زیادده‌که‌ن"، دانا عه‌بدولکه‌ریم وا ده‌ڵێت. وه‌زیرى ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق دۆخى دارایى به‌گشتى چاره‌سه‌ر ده‌کات و ئه‌و کێشه ئابوورییانه که‌ئێستا هه‌یه زۆرینه‌ى نامێنێت. ده‌رباره‌ى کۆبوونه‌وه‌ى سێقۆڵى (پارتى، گۆڕان، یه‌کێتى) که‌بڕیاره رۆژى سێشه‌ممه ئه‌نجامبدرێت له‌سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم، وه‌زیرى ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و نیشته‌جێکردنى حکومه‌تى هه‌رێم وتى:" تا ئێستا ئه‌جێنداکه‌یم پێنه‌گه‌یشتووه، به‌ڵام باسى گفتوگۆکانى هه‌رێم و عێراق و چاره‌سه‌رکردنى دۆخى دارایى ده‌کرێت له‌گه‌ڵ ئه‌و دۆخه‌ى که له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌یه".
ھاوڵاتی وەزارەتی دارایی هەرێم رایگەیاند، دووشەممە موچەی مانگی ١٠ی وەزارەتی ناوخۆ و دارایی، دووسبەی سێشەممەش، موچەی هێزەکانی زێره‌ڤانی، هێزی به‌رگری فریاكه‌وتن و به‌ڕیوه‌به‌رایه‌تی گشتی ره‌گه‌زنامه بە لێبڕینی ٢١% دابەشدەکرێت. ئەوەش لەکاتێکدایە، رۆژی پێنجشەممەی رابردوو وەزارەتی دارایی دەستی بە دابەشکردنی موچەی هەمان مانگی وەزارەتی تەندروستی کرد. رۆژی چوارشەممەی رابردووش، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمدا بڕیاردرا دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی تشرینی یەکەم بکرێت. ئەو موچەیەی دابەشدەکرێت، موچەی مانگی ١٠ی ئەمساڵە و رێژەی ٪٢١ی لێدەبڕدرێت، و موچەی پلەباڵاکانیش بە رێژەی ٪٥٠ دەبڕدرێت. لە ئێستادا فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێم لە مانگی ١٢دان و موچەی مانگی ١٠ وەردەگرن، لە کاتێکدا عێراق بڕیاریداوە بە خەرجکردنی موچەی مانگی ١٢ و لە سەرەتاشدا خانەنشینان موچەیان پێدەدرێت. لەماوەی ئەمساڵدا و جگە لەم موچەیەی بڕیارە دابەشبکرێت، تاوەکو ئێستا حکومەتی هەرێم تەنیا چوار موچەی فەرمانبەرانی دابەشکردووە و پینج موچەشی پاشەکەوتکردووە، ئەوەش جگە لەوەی لەو چوار موچەیەی دابەشیکردووە، سیانیان بە لێبڕینەوە بووە.
هاوڵاتى نرخى نه‌وت له بازاڕه‌کانى جیهان به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو به‌رزده‌بێته‌وه و نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى برێنت 49 دۆلار و 31 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 4ى کانونى یه‌که‌مى 2020، نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى برێنت به 49 دۆلارو 31 سه‌نت له بازاڕه‌کانى جیهان مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ده‌کرێت. هه‌روه‌ها نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریا(ته‌کساس)، به 46 دۆلارو 19 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ده‌کرێت. هاوکات، نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 48 دۆلار و 76 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. له مانگى ئازارى ئه‌مساڵه‌وه نرخى نه‌وت یه‌که‌مجاریه‌تى بگاته ئه‌و ئاسته‌ئه‌وه‌ش به‌هۆى دۆزینه‌وه‌ى ڤاکسیۆنى کۆرۆنا و گه‌یشتنى به چه‌ند وڵاتێک که جوڵه‌ى خستووه‌ته‌وه ناو بازارى نه‌وت.
ھاوڵاتی رێباز حەملان یاریدەدەری سەرۆکی حکومەتی ھەرێم بۆ کاروباری دارایی، رایگەیاند نابێ حزبەکان لە "جنێوی فەیسبوک و سەرشەقام بترسن" و دەبێت کاری خۆیان بکەن. راشیگەیاند تورکیا زەرەری کردوە لە رێکەوتنی 50 سالەی نەوت. ڕێباز حەملان لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ کەناڵی روداو وتی "خەلک لە فەسبوک و سەرشەقام جنیو دەدەن تۆ نابێ لەمە بترسیت و دەبێت بەردەوامبیت لەسەر کارەکانی خۆت". ئەم چاوپێکەوتنەکەی ڕێباز حەملان لەکاتێکدایە دوو مانگە مووچە دواکەوتوەو حکومەت بە لێبڕینەوە دابەشی دەکات و مووچەخۆرانیش تورەبوون و چوارشەەممە رژانە سەر شەقام. ڕێباز حەملان سەبارەت بە رێکەوتنی 50 ساڵەی نێوان تورکیاو ھەرێم وتی ئەوە رێکەوتنێکی "گرنگە" ئەگەر ئەو رێکەوتنە نەبوایە ھەرێمی کوردستان نەیدەتوانی نەوت بفرۆشێت. ئاماژەی بەوەشکرد کە لە 17/5/ 2012 گفتۆگۆی رێکەوتنەکە کراوەو لە 25/3/2013 و دوبارە گفتوگۆی لەسەر کراوەو لە 27/11/2013 واژۆکراوە بۆ ئەوەی نەوت لە رێگەی بۆریەوە ھەناردە بکرێت. ھەروەھا وتی "رێکەوتنەکە زۆر ستراتیژی و گرنگە"، وتیشی "ئێمە لە رێکەوتنەکە زەرەرمان نەکردوە، بەڵکو تورکیا زەرەری کردووە".
سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێم ئه‌وه ئاشکرا ده‌کات که‌وه‌زیرو بریکارى وه‌زیرو به‌ڕێوه‌به‌رى فه‌رمانگه‌کان هه‌بووه دراونه‌تە دادگاو ده‌شڵێت:" سکاڵاى زۆرمان له‌سه‌ر وه‌زاره‌تى سامانه سروشتییه‌کان هه‌یه، به‌ڵام کێشه‌که ئه‌وه‌یه نه‌وت له‌هه‌رێمى کوردستاندا به‌دامه‌زراوه‌یى نه‌کراوه". حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێم له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى له‌گه‌ڵ هاوڵاتى ده‌شڵێت:" ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى کۆمه‌ڵێک کێشه‌ى هه‌یه، به‌رده‌وام له‌ڕاپۆرته‌کانى ساڵانى پێشوو دیاریمان کردووه‌و دامه‌زراوه‌که دامه‌زراوه‌یه‌کى بچووکه‌و نه‌توانراوه ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر ئاستى هه‌موو کوردستان کاربکات و پێویستى به‌هه‌موارى یاسایه‌که ساڵێکه له‌په‌رله‌مانه‌و داموده‌زگا ره‌سمییه‌کان وه‌کو پێویست بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى هه‌نگاویان نه‌ناوه". هاوڵاتى: نزیک ده‌بینه‌وه له‌کۆتایى ئه‌مساڵ، دۆسیه‌ى گه‌نده‌ڵى له‌چ ئاستێکدایه له‌هه‌رێمى کوردستاندا؟ حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: دیاره به‌گشتى داتاکان له‌کۆتایى مانگى ساڵه‌که راده‌گه‌یه‌نرێن، که‌ئێمه له‌کۆتایى (7و8)ى مانگه‌که‌وه رایده‌گه‌یه‌نین، 9ى مانگى داهاتوو به‌هۆى رۆژى جیهانى گه‌نده‌ڵییه‌وه، له‌و رۆژه‌دا سیمینارێکمان ده‌بێت له‌سه‌ر رێنماییه‌کى تازه که‌ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى ئێستا ده‌ستیپێکردووه، رێنمایى به‌ریه‌ککه‌وتنى به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانه، که‌ئه‌مه ده‌بێته یه‌که‌م رێنمایى که تائێستا له‌عێراقدا ده‌رنه‌کراوه‌و رۆژى دووه‌م داتاى کۆتایى راده‌گه‌یه‌نین، به‌ڵام به‌هۆى ڤایرۆسى کۆرۆنا و که‌مى ده‌وامى فه‌رمانگه‌کان له‌وانه‌یه چالاکى له‌سه‌دا (25 بۆ 30) هه‌موو فه‌رمانگه‌کانى کوردستان بێت، به‌ڵام هه‌موو ئه‌و که‌یسانه‌ى له‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى له‌دادگاکان و که‌یسه جۆراوجۆره‌کان و سکاڵاى تازه راده‌گه‌یه‌نین، ئێستا له‌کۆتایی کۆکردنه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵیه‌کانین و بێگومان راپۆرتێکى چاودێریمان ده‌بێت له‌سه‌ر به‌دواداچوونى یاساى چاکسازى. هاوڵاتى: ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران رایگه‌یاندووه که‌هه‌موو فه‌رمانگه‌کان له‌ناو ده‌زگاکه‌ى خۆیاندا ده‌ستکراوه بن بۆ چاکسازى، ئێوه وه‌ک خۆتان چیتان کردووه؟ ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: ده‌زگاکه‌ى ئێمه، به‌هۆى تازه‌ییه‌وه وایکردووه به‌شێکى زۆرى ئه‌و کێشانه‌ى له‌ده‌زگاکانى دیکه‌دا هه‌یه له‌ده‌زگاکه‌ى ئێمه بوونى نیه، واته نه پله‌باڵاى زۆر، نه راوێژکارو نه بابه‌تى خانه‌نشینى که تائێستا که‌س خانه‌نشین نه‌بووه، ته‌نیا ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌ى کۆنترن و به‌گواستنه‌وه هاتوون، ئێمه وردبینى لێده‌که‌ین و ئه‌گه‌ر که‌سێک پله‌یه‌کى زیاترى وه‌رگرتبێت به‌پێى یاساى چاکسازى به‌سه‌ریدا جێبه‌جێى ده‌که‌ین. هاوڵاتى: ده‌سته‌که‌تان چ رۆڵێکى هه‌یه له‌چاودێرى کردنى جێبه‌جێکردنى یاساى چاکسازى؟ به‌تایبه‌ت که‌ئێستا قۆناغى دووه‌مى بایۆمه‌ترى له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه ده‌ستیپێکردووه؟ حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: ئێمه هه‌ماهه‌نگیمان له‌گه‌ڵ یاساکه هه‌یه‌و دوو ئه‌رکمان هه‌یه، ئه‌رکێکیان سه‌ره‌کییه که‌خودى یاساى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکییه که‌چاودێره به‌سه‌ر کۆى پرۆسه‌ى وه‌زیفه‌ى گشتى، واته هه‌ر لادانێک له‌پێوه‌ره‌کانى گشتیى و یاساکان به‌ئه‌رکى خۆمانى ده‌زانین که به‌دواداچوونى بۆ بکه‌ین، له‌هه‌ر شوێنێک به‌هه‌ده‌ردانى سامانى گشتى هه‌بێت یان زه‌ره‌رى بۆ که‌سانى گشتى بێت ئه‌وه ئه‌رکى خۆمانه، خودى یاساکه‌ش بڕگه‌یه‌کى تێدایه‌و داوا له‌ئێمه کراوه ئه‌گه‌ر هه‌ر ئاسته‌نگێکى یاسایى هه‌بێت بۆ جێبه‌جێکردنى یاساکه، ده‌سته ده‌توانێت به‌پێى یاساکه‌ى خۆى ئیجرائات بکات، به‌هه‌موو بابه‌ته‌کانه‌وه و بابه‌تى بایۆمه‌تریش به‌هه‌مان شێوه‌یه. هاوڵاتى: له‌هه‌رێمى کوردستان چ شارێک قه‌باره‌ى گه‌نده‌ڵى زیاتره؟ حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: بۆ نموونه له‌سلێمانى (100) که‌یسى گه‌نده‌ڵى تۆمارکراوه، کۆى داتاى که‌یسه‌کان به به‌هاکه‌یدا به‌خه‌مڵێنراوى دیاریده‌کات، به‌ڵام گرێبه‌ستێک بایى (100) ملیۆن دینار بێت مه‌رج نیه هه‌مووى گه‌نده‌ڵى بێت و به‌هه‌ده‌ر درابێت، له‌وانه‌یه (20) ملیۆنى لێ به‌هه‌ده‌ر درابێت، بۆیه له‌سه‌ر ئاستى کوردستان دیاریده‌که‌ین نه‌ک پارێزگاکان و به‌جیا پارێزگاکان دیارینه‌کراوه. هاوڵاتى: ده‌ستکراوه‌ن بۆ هه‌موو که‌یسێکى گه‌نده‌ڵى، ئایا رێگریتان بۆ دروستده‌کرێت؟ حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: خۆى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى کۆمه‌ڵێک کێشه‌ى هه‌یه، به‌رده‌وام له‌ڕاپۆرته‌کانى ساڵانى پێشوو دیاریمان کردووه‌و دامه‌زراوه‌که دامه‌زراوه‌یه‌کى بچووکه‌و نه‌توانراوه ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر ئاستى هه‌موو کوردستان کاربکات و پێویستى به‌هه‌موارى یاسایه‌که ساڵێکه له‌په‌رله‌مانه‌و داموده‌زگا ره‌سمییه‌کان وه‌کو پێویست بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى هه‌نگاویان نه‌ناوه. هاوڵاتى: ئه‌و که‌یسانه‌ى دراونه‌ته دادگا له‌لایه‌ن ده‌سته‌که‌تانه‌وه به‌رپرس و که‌سانى پله‌باڵاى تێدابووه که‌گه‌نده‌ڵى ئه‌نجام دابێت؟ حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: به‌ڵى ئه‌و که‌یسانه‌ى گه‌یشتوونه‌تە دادگا بریکارى وه‌زیرو به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى تێدابووه‌و ئه‌و که‌یسانه‌ى لێکۆڵینه‌وه‌ى تێدا ده‌کرێت و نه‌چۆته دادگا وه‌زیرى پێشووى کابینه‌ى تێدایه‌و گه‌وره ئه‌فسه‌رى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى تێدایه، واته هه‌موو ئاستێکى تێدایه، به‌ڵام وه‌زیرانى کابینه‌ى نۆیه‌مى تێدانییه. هاوڵاتى: ده‌وترێت ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى خۆى له‌که‌یسه گه‌وره‌کان وه‌ک که‌یسى نه‌وت نادات؟ بۆچى؟ حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: به‌دڵنیاییه‌وه کار له‌هه‌موو دۆسیه‌کاندا ده‌که‌ین، به‌ڵام کارکردنى ده‌سته‌که وایه کاتێک راپۆرتێک ده‌بێت له‌سه‌ر به‌هه‌ده‌ردانى پاره، ئێمه له‌ڕێگه‌ى ده‌زگاکه‌ى دیکه‌مانه‌وه که‌دیوانى چاودێرییه، داوایان لێده‌که‌ین، ئه‌وان وردبینى بکه‌ن و به‌ڕاپۆرتێک ئێمه ئاگادارده‌که‌نه‌وه له‌سه‌ر هه‌ر سکاڵایه‌ک. کێشه‌ى نه‌وت په‌یوه‌ندى به‌ئه‌وه‌وه نیه ئێمه بمانه‌وێت یان نا، به‌ڵام دۆسیه‌ى نه‌وت له‌کوردستاندا به‌دامه‌زراوه‌یى نه‌کراوه، به‌ڵێ سکاڵامان زۆر هه‌بووه له‌سه‌ر بابه‌تى وه‌زاره‌تى سامانه سروشتیه‌کان، کاتێک که‌داواى راپۆرت له‌دیوانى چاودێرى دارایى ده‌که‌ین، ده‌ڵێن ئێمه هیچ راپۆرتێکمان لانیه، چونکه وردبینى نه‌کراوه‌و سندوقى داهاته نه‌وتییه‌کان دانه‌مه‌زراوه‌و پرۆسه‌که ده‌بێت له‌ڕێگه‌ى چه‌ند بانکێکى ده‌ره‌کى و ناوه‌کى هه‌ژمار بکرێت، واته پرۆسه‌که به‌دامه‌زراوه‌یی نه‌کراوه، بۆیه که‌دیوان ده‌ستى به‌به‌ڵگه‌کان رانه‌گات، سکاڵاکه ته‌نیا وه‌ک سکاڵا لاى ئێمه ده‌مێنێته‌وه، چونکه بۆ هه‌ر که‌یسێک دادوه‌ر داواى به‌ڵگه ده‌کات، بۆیه بێ به‌ڵگه ته‌نیا وه‌ک هه‌واڵێک ده‌مێنێته‌وه که‌پێویستى به‌سه‌لماندنه. هاوڵاتى: عێراق به‌یه‌کێک له‌و وڵاتانه هه‌ژمار ده‌کرێت که‌زۆرترین رێژه‌ى گه‌نده‌ڵى تێدایه، ئه‌مه هه‌رێمى کوردستانیش ده‌گرێته‌وه؟ حاکم ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر: رێکخراوى شه‌فافیه‌تى نێوده‌وڵه‌تى هه‌موو ساڵێک پله‌به‌ندیه‌ک بۆ ئه‌و وڵاتانه بڵاوده‌کاته‌وه به‌پێى ریزبه‌ندى زۆرترین رێژه‌ى گه‌نده‌ڵى تێدایه، به‌پێى پێوه‌ره‌کانى خۆیان، به‌ڵام ئه‌مساڵ تائێستا نه‌کراوه‌و له‌ساڵانى رابردوو عێراق له ریزبه‌ندى شه‌ش بۆ هه‌شته‌م بووه‌و ساڵى رابردوو که‌مێک چوبووه دواوه له‌پله‌ى سیانزه‌هه‌م بوو، واته به‌وپێیه عێراق له‌پانزه وڵاتى گه‌نده‌ڵى جیهاندا یه‌کێکه له‌وانه‌و بۆ هه‌رێمی کوردستانیش، چونکه ئه‌وان له‌سه‌ر ئاستى ده‌وڵه‌ت ئه‌و پۆلێنه ئه‌نجامده‌ده‌ن، ئێمه‌ش له‌ڕووى سیاسى و یاساییه‌وه به‌شێکین له‌عێراق، بۆیه له‌ده‌ره‌وه هه‌موو به‌یه‌ک چاو سه‌یرده‌کرێین.
ئارا ئیبراهیم هه‌رێمی کوردستان به‌مزووانه خۆى یه‌کلاییده‌کاته‌وه نه‌وت بداته به‌غدا، ئەمەش دوای ئەەی بەغدا فشاری نوێی دارایی خستەسەر ھەرێم لەیاسای کورتھێنانی بودجە کەتێیدا ھەرێم بێبەش دەکات لەقەرزە وەرگیراوەکان ئەگەر نەوت رادەست نەکات. هه‌رێمى کوردستان له‌ماوه‌ى ئه‌مساڵدا رۆژانه (420) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه کردووه‌و حکومەتی عێراق نایەوێت لەو قەرزەی عێراق دەیکات بەشی ھەرێم بدات بەبێ ئەوەی بەشێکی ئەو نەوتە رادەستنەکات. تێپه‌ڕاندنى یاساى قه‌رز له‌چوار رۆژى رابردوودا له‌په‌رله‌مانى عێراق جوڵه‌ى له‌نێو سیاسییه‌کانى هه‌رێمى کوردستاندا دروستکردووه‌و به‌رده‌وام ده‌ڵێن ئاماده‌ن نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکەن. دوێنێ یه‌کشه‌ممه کۆبوونه‌وه‌ى سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى هه‌رێمى کوردستان ئه‌نجامدراو ناوه‌رۆکى کۆبوونه‌وه‌که له‌لایه‌ن نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان خرایه‌ڕوو. نێچیرڤان بارزانى: ئاماده‌ین نه‌وت راده‌ست بکه‌ین دوێنێ کۆبوونه‌وه‌ى سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى هه‌رێمى کوردستان ئه‌نجامدراو دواى کۆبوونه‌وه‌که نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان له‌کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌وانیدا وتى:» سیاسییه‌کانى عێراق شکستیان هێناوه له‌به‌ڕێوه‌بردندا، بڕیاربوو ناردنى (320) ملیار دینارى مانگانه بۆ هه‌رێم به‌رده‌وام بێت تا په‌سه‌ندکردنى پرۆژه بودجه‌ى 2021». نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان وتیشى:» ده‌بێت بپرسین هه‌رێمى کوردستان به‌شێکه له‌عێراق یان نا، موچه‌خۆران به‌شێکه یان نا، به‌ڕاستى یاساى قه‌رز زۆر نیگه‌رانى کردین و موفاجه‌ئه بووه بۆ ئێمه«. سه‌رۆکى هه‌رێم باسى له‌وه‌شکرد ئه‌م یاسایه به‌و شێوه‌یه‌ى ئێستا پێچه‌وانه‌ى پره‌نسیپ ته‌وازن و ته‌وافوق و شه‌راکه‌ت بووه که‌کورد به‌شداربووه له‌بنیاتنانه‌وه‌ى عێراق له‌ساڵى 2003 تائێستا. نێچیرڤان بارزانى راشیگه‌یاند:»ره‌نگه هێزه سیاسییه‌کان پێیانوابێت که به‌ده‌رکردنى ئه‌و یاسایه سه‌رکه‌وتنیان به‌ده‌ستهێناوه، به‌ڵام هێزه سیاسییه‌کان گه‌وره‌ترین شکستى خۆیان سه‌لماندووه له‌به‌ڕێوه‌بردنى عێراقدا». سه‌رۆکى هه‌رێم ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌به‌رده‌وامى ته‌ئکیدییان کردووه‌ته‌وه که ئاماده رێکبکه‌ون له‌سه‌ر دۆسیه‌ى نه‌وت، وتیشى:» بڕیاربوو (320) ملیار دینار مانگانه به‌رده‌وام بێت تاکاتى په‌سه‌ندکردنى پڕۆژه‌یاساى بودجه‌ى 2021، ئێمه وتوومانه ئاماده‌ین له‌گه‌ڵ به‌غدا رێکبکه‌وین له‌سه‌ر نه‌وت و شایسته داراییه‌کان». هاوکات، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌وه‌فدێکى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌چێته به‌غداو گفتوگۆ له‌باره‌ى یاساى قه‌رز ده‌که‌ن و دڵنیاییدا بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کانى نێوان هه‌ولێرو به‌غدا. نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که رێکنه‌که‌وتنى هه‌رێم و عێراق په‌یوه‌ندى به رێککه‌وتنى (50) ساڵه‌ى نێوان هه‌رێم و تورکیاو گرێبه‌ستى هه‌رێم و رۆسنه‌فته‌وه نییه‌و وتیشى:»رێکنه‌که‌وتنى هه‌رێم و عێراق په‌یوه‌ندى به رێککه‌وتنى (50) ساڵه‌ى تورکیاو هه‌رێم له‌سه‌ر دۆسیه‌ى نه‌وت له‌لایه‌ک و گرێبه‌ستى نێوان کۆمپانیاى رۆسنه‌فتى روسى و هه‌رێمه‌وه هه‌بێت، رایگه‌یاند:» ئێمه چه‌ند جارێک باسمان کردووه، به‌ڵام به‌غدا وتوویانه نه‌وته‌که‌ى خۆتان بفرۆشن و ئێمه ته‌ده‌خولى ئه‌و رێکه‌وتنانه ناکه‌ین». په‌رله‌مانتارێکى پارتى: هه‌رێم رۆژانه 420 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى هه‌نارده کردووه له‌مساڵدا دانا جه‌زا، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌تێکڕا رۆژانه (420) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى له‌ڕێگه‌ى بۆرییه‌وه هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه کردووه، ئه‌وه‌ش به‌پێى زانیارییه‌کانى کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقى که به‌ئێمه وتراوه له‌په‌رله‌مانى عێراق». ناوبراو وتیشى:» به‌ڵام پێویسته بزانین له‌سه‌دا 35%ی داهاتى نه‌وتى هه‌رێم بۆ کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان ده‌ڕوات و له‌هه‌ر به‌رمیلێک سێ دۆلار بۆ خه‌رجى ره‌وانه‌کردنى نه‌وت به بۆرییه‌که‌دا ده‌ڕوات و نرخى نه‌وتى هه‌رێمیش به‌راورد به‌عێراق حه‌وت دۆلار که‌متر ده‌فرۆشرێت له‌بازاڕدا». ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى پارتى ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد دابڕان له‌نێوان هه‌رێم و عێراقدا روونادات له‌سه‌ر یاساى قه‌رزو به‌گفتوگۆو دانوساندن ده‌توانن کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ن، وتیشى:» ئێمه له‌پڕۆسه‌یه‌کى سیاسى درێژخایه‌نداین له‌گه‌ڵ عێراق و دابڕان له‌سه‌ر ده‌رکردنى یاساى قه‌رز روونادات، به‌ڵکو ده‌توانرێت کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکرێت، چونکه هه‌رێم هه‌موو کات ئاماده‌بووه نه‌وت راده‌ست بکات له‌سه‌رده‌مى کابینه‌که‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى رێککه‌وتن کرا، به‌ڵام حکومه‌ت هه‌ڵوه‌شایه‌وه ئه‌وه خه‌تاى هه‌رێمى تێدا نه‌بووه«. هاوکات ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو حکومه‌تى هه‌رێم رێککه‌وتنى کردووه بۆ مانگه‌کانى (8 و 9 و 10)ى ئه‌مساڵ، یاساى قه‌رز له 12ى 11 ده‌رکراوه‌و «هه‌رێم مافى خۆیه‌تى داواى (320) ملیار دینارى مانگى 10ی ئه‌مساڵ بکات». دانا جه‌زا جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که پێویسته به‌م زووانه کێشه‌کانى نێوان هه‌رێم و عێراق یه‌کلابکرێته‌وه‌و رێککه‌وتن بکرێت، ئه‌وه‌ش له‌قازانجى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان و حکومه‌تى هه‌رێمدایه، وتیشى:» ئه‌گه‌ر هه‌رێم رۆژانه (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ست بکات و رێککه‌وتن بکرێت، پێویسته (850) ملیار دینارى مانگانه ره‌وانه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم بکرێت». په‌رله‌مانتارێکى یه‌کێتى: ده‌بێت له‌م چه‌ند رۆژه‌دا هه‌رێم یه‌کلاببێته‌وه نه‌وت راده‌ست ده‌کات یان نا شیروان میرزا، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى باسى له‌وه‌کرد کێشه‌ى سه‌ره‌کى هه‌رێم له‌دۆسیه‌ى نه‌وتدا ئه‌وه‌یه که‌سه‌رجه‌م گرێبه‌سته‌کانى به‌هاوبه‌شییه‌و کێڵگه‌ى نه‌وت هه‌یه له‌سه‌دا 50% یا له‌سه‌دا 40% بۆ کۆمپانیا نه‌وتییه‌که‌یەو ئه‌وه‌ش کێشه‌ى شایسته داراییه‌کانى بۆ هه‌رێم دروستکردووه. هه‌روه‌ها وتیشى:» هه‌رێمى کوردستان ده‌بێت له‌م چه‌ند رۆژه‌دا بچێته به‌غداو له‌گه‌ڵ مسته‌فا کازمى و کۆمپانیاى سۆمۆو وه‌زیرى نه‌وت کۆبوونه‌وه ئه‌نجامبدات و به‌ڕوونى پێیان بڵێن ئێمه ئه‌وه‌نده خه‌رجى شایسته داراییه‌کانى کۆمپانیاکانى نه‌وتمان له‌سه‌ره‌و ئه‌وه‌نده نه‌وته‌ش بۆ به‌کارهێنانى ناوخۆیى ده‌ڕوات، ئه‌وه‌نه بڕه نه‌وته‌شمان بۆ ده‌مێنێته‌وه، ئه‌وکات سۆمۆ دیارى ده‌کات چه‌ند نه‌وت له‌هه‌رێم وه‌ربگرن». شیروان میرزا هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد که به‌پێى یاساى به‌ڕێوه‌بردنى دارایى پێویسته هه‌رێم نه‌وت و داهاته نانه‌وتییه فیدراڵییه‌کان که‌ده‌روازه سنورییه‌کان و فڕۆکه‌خانه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى کارتى نیشتمانى و جنسییه‌و پاسپۆرته نیوه‌ى بردێته‌وه به به‌غداو نیوه‌که‌ى دیکه‌ى له‌گه‌ڵ داهاتى ناوخۆى هه‌رێم و ئه‌و بڕه نه‌وته‌ى ده‌مێنێته‌وه هه‌رێم داهاته‌که‌ى بۆ خۆى به‌کارده‌هێنێت. په‌رله‌مانتاره‌که‌ى یه‌کێتى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که حکومه‌تى هه‌رێم پێویسته وه‌فدێکى بڕیاربه‌ده‌ست ره‌وانه‌ى به‌غدا بکات و له‌گه‌ڵ مسته‌فا کازمى و وه‌زیرى نه‌وت و کۆمپانیاى سۆمۆ دانیشتن بکات و دواى یه‌ک رۆژ که هاته‌وه له‌به‌غدا نه‌وت بداته به‌غدا، وتیشى:» ئه‌گه‌ر ئێستا ئه‌م کێشه‌یه چاره‌سه‌ر نه‌کرێت بۆ پڕۆژه بودجه‌ى 2021 دیسان تووشى کێشه ده‌بینه‌وه له‌گه‌ڵ به‌غدا». ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى به‌غدا بۆ مانگى 10ى ئه‌مساڵ به‌پێى رێکه‌وتنه‌که‌ى 15ى ئابى نێوان مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق و مه‌سرور بارزانى ده‌توانرێت بۆ یه‌ک جارى دیکه (320) ملیار دیناره‌که بنێردرێت، شیروان میرزا به‌دوورى زانى و وتى:» ده‌رکردنى یاساى قه‌رز هه‌موو رێککه‌وتنه‌کانى دیکه‌ى هه‌ڵوه‌شاندووه‌ته‌وه‌و سزاى تێدایه بۆ سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق ئه‌گه‌ر بڕیارێکى له‌و جۆره بدات». په‌رله‌مانتارێکى یه‌کگرتوو: ئاماده‌یى بۆ راده‌ستکردنى نه‌وت پێویستى به‌کرداره جه‌مال کۆچه‌ر، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى عێراق بههاوڵاتى وت:» ئاماده‌بوونى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆ راده‌ستکردنى نه‌وت کیفایه‌ت نییه که هه‌ر بڵێن نه‌وت راده‌ست ده‌که‌ین، به‌ڵام به‌کردار راده‌ستى نه‌که‌ن و پێویستى به‌هه‌نگاوى عه‌مه‌لییه که‌به‌رجه‌سته‌ى ئه‌و قسانه بکه‌ن». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد باشترین چاره‌سه‌ر بۆ حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌یه که به‌مزووانه وه‌فدێک ره‌وانه‌ى به‌غدا بکات، له‌یه‌ک دانیشتندا له‌گه‌ڵ مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق و وه‌زیرى نه‌وت و کۆمپانیاى سۆمۆدا بڕیار بدات ئه‌وه‌نده نه‌وتى رۆژانه ته‌سلیم ده‌که‌ین و چه‌ند بودجه‌مان بۆ ده‌نێرن» ئه‌مه چاره‌سه‌رى کێشه‌که‌ى نێوان هه‌رێم و عێراق ده‌کات، نه‌ک ته‌نها بڵێن ئاماده‌ین نه‌وت راده‌ست بکه‌ین». جه‌مال کۆچه‌ر پێشیوابوو ده‌کرێت حکومه‌تى هه‌رێم نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و ئه‌مریکاو به‌ریتانیا وه‌ک لایه‌نى سێیه‌م به‌شداربن له‌گفتوگۆکانى نێوان هه‌رێم و عێراق و پێیان بڵێن که ئێمه کێشه‌ى نان و خاکمان هه‌یه« ناکرێت هه‌ر یاسایه‌ک به‌زۆرینه تێبپه‌ڕێندرێت، خۆ هه‌ر موازه‌نه‌و بودجه نییه، سبه‌ینێ یاساى دیکه له‌په‌رله‌مان گفتوگۆى له‌سه‌ر ده‌کرێت، پێویسته کێشه‌کان یه‌کلابکه‌نه‌وه به‌مزووانه نه‌وت راده‌ست ده‌که‌ن یان نا». «یاساى قه‌رز له‌م مانگه‌دا په‌سه‌ند کراوه‌و هه‌رێمى کوردستان ئه‌و مافه‌ى هه‌یه داواى (320) ملیار دینارى مانگى 10 بکات»، په‌رله‌مانتاره‌که‌ى یه‌کگرتوو واى وت. ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى یه‌کگرتوو ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه ئه‌گەر حکومه‌تى هه‌رێم نیوه‌ى داهاته فیدڕاڵییه‌کان بداته‌وه به‌به‌غداو رۆژانه (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکات مانگانه (600) بۆ (800) ملیار دینار ره‌وانه‌ى هه‌رێم ده‌کرێت.
