سەرۆکی حکومەتی هەرێم گەیشتە میسر

عەمار عەزیز – دهۆك پاش تێپەڕبوونی 10 ساڵ بەسەر تەواونەكردنی پرۆژەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك دا وخەرجنەكردنی بودجە زەبەلاحەكەی  لەئیستادا حكومەتی هەرێم خەریكی تاوتێكردنین بۆ گۆرانكاری لە دیزاین و دەستپێكردنەوەی پرۆژەكە. بەردی بناغەی فرۆكەخانەی  نێودەوڵەتی دهۆك لە 2012 لە سنوری قەزای سمێل دانرا و ئەوكات وەك پرۆژەیەكی ستراتیژی گەورە وەسف كرا، بەڵام  زیاتر لە 10ساڵە بەتەواونەكراوی ماوەتەوە و تەنها لەسەدا 10% پرۆژەكە جێبەجێكراوەو هێشتا لەسەدا 90% پرۆژەكە كاری تێدا نەكراوە و خاوەن موڵكەكانیش بەشێكی زۆریان قەرەبووی ماددیان وەرنەگرتووەتەوە. بودجەی پرۆژەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك لەساڵی 2012 دا بڕی 450 ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان كراوەو لەلایەن كۆمپانیایەكی توركییەوە كاری تێدا كراوە، بەوتەی سەباح عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بودجەی پرۆژەكە دیار نەماوە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی رابردوودا، مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەگەڵ ئانۆ جەوهەر وەزیری گواستنەوە و گەیاندن و پارێزگاری دهۆك سەردانی قەزای سمێل شوێنی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆكیان كرد، ئەوكات مەسرور بارزانی رایگەیاند:"لە كابینەكانی پێشوودا بڕیاری دروستكردنی فرۆكخانەی دهۆك دەرچووە و بڕێك بودجەی بۆی دابینكراوەو  كەمێك ئیشی لەسەركراوە بەداخەوە بەهۆی قەیرانەكانی دارایی نەیانتوانیوە پرۆژەكە تەواو بكەن". هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كە ئامانجی سەردانەكەیان ئەوەیە پێداچوونە بە پرۆژەكە بكەن و ئەو گرێبەستانەی ئەنجامدراون دووبارە دەست پێ‌ بكەنەوە چونكە پرۆژەكی زۆر گرنگ بۆ پارێزگای دهۆك و دەوروبەری وەسفی كرد،" ئەگەر خوا هاوكاربێت دوای تەواوكردنی دیراسەیەكی وورد لەسەر پرۆژەكە كە ڕەنگە هەندێك گۆڕانكاریش تیادا بكرێت دواتر مزگینی دەدەینە هەموو لایەك و دەست بە جێبەجێكردنی پرۆژەكە دەكەین ." ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك: لەهیچ شوێنێكی دونیا نیە پارە بۆ پرۆژەیەك دابین بكرێت دوای ماوەیەك پارەكە دیارنەمێنێت، دەبوو لە بانكێك دانرابایە و هیچ كەسێك دەستكاری نەكردایە تەنها پارەكە بۆ فرۆكخانە خەرج بكرایە   پاش تێپەربوونی زیاتر لە شەش مانگ بەسەر ئەو سەردانەیدا بۆ پرۆژەی فرۆكەخانەی نێودەوڵەتی دهۆك، هێشتا لایەنە پەیوەندیدارەكان رانەسپێردراون بۆ جێبەجێكردنی. بەشێك لەو كەسانەی كە زەوی پرۆژەكەیان هەبووە هێشتا قەرەبوو نەكراونەتەوە و داوا دەكەن حكومەتی هەرێم كاری لەسەر بكات و قەرەبووەكان بدرێنەوە بە خەڵك. عەبدلوەهاب عەبدولقادر ، نوێنەری ئەو كەسانەی كە تا ئێستا قەرەبو نەكراونەتەوە لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت " ماڵی من و 198 كەسی تر لەوشوێنە بووە كە دابینكراوە بۆ فرۆكخانەی دهۆك پارێزگاری پێشوو بەڵێنی پێداین قەرەبوومان بكاتەوەو نوسراوی فەرمی بۆ دەرچووبوو كە پارچە زەوییەك و 30 ملیۆن دینار وەربگرین، بەڵام زۆر بەداخەوە فێڵیان لێ كردووین، ئەو بەڵێنە تەنیا بۆ ئەوە بووە خاوەكانمان چوڵبكەین، 2015 هەموومان شوێنەكەی خۆمان بەجێهێشت و تا ئێستا تەنها بە پارچە زەویەكەیان پێداوین". هەروەها نوێنەری ئەو كەسانەی قەرەبووەكانیان وەرنەگرتووە ئەوەشی باسكرد كە سكاڵایان تۆمار كردووە بۆ ئەوەی پێش دەستپێكردنەوەی پرۆژەكە قەرەبووەكانیان وەربگرن، وتیشی:" ئەو پارەی كە بۆ فرۆكەخانە دابین كرا ئەگەر بەشێوەیەكی دادوەرانە خەرج بكرایا ئێستا هەموو هاوڵاتیانی شوێنی فرۆكەخانەكە قەرەبووەكانیان وەردەگرتەوە". هاوكات، بێوار محەمەد حەسەن ، دانیشتووی سنوری قەزای سمێل ، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت " تا ئێستا بە دوو وەجبە خەڵك قەرەبوكراوەتەوە، وەجبەی یەكەم نزیكەی 800 خێزان قەرەبۆكراونەتەوە بە پارچە زەویەك لەگەڵ 35 ملیون دیناری عیراقی، بەڵام ئێمە وەجبەی دووەم بووین نزیكەی 200 كەس دەبین لە ساڵی 2015 تەنها پارچە زەویەكمان وەرگرتووە و پارەكەمان وەرنەگرتووە". ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لە فراكسیۆنی یەكگرتوو دەڵێت:"ئەو بودجەیەی بۆ فرۆكەخانەی دهۆك تەرخان كرا دیار نەماوە". سەباح عەلی ، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لە فراكسیۆنی یەكگرتوو لەلێدوانێكدا بە  هاوڵاتی وت " یەكەمجار لە ساڵی 2012 بۆ 2013 بەردی بناغە بۆ فرۆكەخانەی دهۆك لە سنوری قەزای سمێل دانرا، ئەو كات بڕە پارەیەكی بۆ دابینكرا ماوەیەكی كەم ئیش لەسەر كرا دواتر وەستا، لەوماوەیەدا تەنیا 10% پرۆژەكە تەواوكرا 90% ماوە". ناوبراو وتیشی:" چەند جارێك بەدواداچوونم كردووە كێشەی سەرەكەی ئەوەیە كە موڵكدارەكان هەموویان قەرەبوو نەكراونەتەوە و ئەو برەپارەیەی بۆی دابینكراوە كە 450 ملیۆن دۆلار بووە دیارنەماوە".  ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك پێشیوابوو لەهیچ شوێنێكی دونیا نیە پارە بۆ پرۆژەیەك دابین بكرێت دوای ماوەیەك پارەكە دیارنەمێنێت، وتیشی:" دەبوو ئەو بڕە پارەیەی كە بۆ فرۆكەخانەی دهۆك دابینكراوە لە بانكێك دانرابایە و هیچ كەسێك دەستكاری نەكردایە تەنها پارەكە بۆ فرۆكخانە خەرج بكرێت". جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كارۆباری كارگێری پێیوابوو كە تەواونەكردنی فرۆكەخانەی دهۆك نەبوونی پارەو بودجەیە. نوێنەری ئەو كەسانەی قەرەبوویان وەرنەگرتووە: ئەو پارەی كە بۆ فرۆكەخانە دابین كرا ئەگەر بەشێوەیەكی دادوەرانە خەرج بكرایا ئێستا هەموو هاوڵاتیانی شوێنی فرۆكەخانەكە قەرەبووەكانیان وەردەگرتەوە   شەمعون شلیمون، جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری كارگێری لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت " ئەگەر پارە هەبێت بەدڵنیایەوە پرۆژەكە تەواو دەكرێت و لەئێستادا پارە لەبەردەستدا نییە ، بەشێك لە خاوەن موڵكدراوەكان قەرەبووكراونەتەوە بەڵام هێشتا هەندێكیان ماون". هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كە حكومەتی هەرێم زۆر جددی یە لە جێبەجێكردنی پرۆژەكە بەهیچ شێوەیەك پشتگویێ‌ نەخراوەو تەنها پێویستی بە پارەیە. جێگری پارێزگاری دهۆك بۆ كاروباری كارگێری، ئەوەشی روونكردەوە كە نازانرێت كەی دەست بە جێبەجێكردنی پرۆژەكە دەكرێتەوە، چونكە لایەنەپەیوەندیدارەكان لە ئەنجومەنی وەزیران سەرقاڵی دیراسەیەكی ووردن و دەمێنێتەوە سەر بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران.   

سازدانی: مەزهەر كەریم دادوەر رزگار حەمە ئەمین كە دوای دادگایكردنی سەدام حوسێن لەناو خەڵكی هەرێمی كوردستان و عێراقدا زیاتر ناسرا دەڵێت:" هەندێك دادوەری بێ‌ ئەرزش‌و لاواز بەپشتگیری سیاسەتی چەوتی بەرێوەبردنی هەرێم لەبواری دادوەری دۆخی داوەریان شێواندووە" و دەشڵێت:" ناكشێمەوە لە خۆ كاندید كردنم بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار". دادوەر رزگار حەمە ئەمین لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە"ئەگەر دادگا بەهێزو عادیل نەبوو زیانی گەورە بەرعەدالەت‌و ئابوری‌و ئاستی كۆمەڵایەتی دەكەوێت زیانی گەورە بەر دەسەڵاتی سیاسی خۆشی دەكەوێت زۆر جاریش ئەو دەسەڵاتە دەڕوخێنێت ناوبانگی وڵاتەكەش تێكدەچێت". ‌هاوڵاتی: مەلا كرێكار باسی لەئەوە كردبوو ئەگەر بەرێزتان بەشداری دادگای كردنەكەی بكەیت ئامادەیە بێتەوە كوردستان ‌و دادگای بكرێت بۆچی؟ حاكم ڕزگار: بەڵێ‌ كاتی خۆی لێداونەكەی مامۆستا كرێكارم بینی وەڵامم دایەوە ئامادەیی خۆمم دەربڕی بۆ بەشداری لەدادگای كردنی بەرێزیان، بەڵام ڕونكردنەوەشم لەسەردا، كە حاكم خۆی ناتوانێت خۆی دەست نیشان بكات بۆ دادبینیەكان، بەڵكو دەزگای داوەری دیاری دەكات دیارە ناتوانیت ئەو لایەنەی كە مسۆگەركەریەتی كە كێ‌ دادگای كێ‌ دەبینێت وەك دادوەر، چونكە بابەتێكی فەرمیە دادبینەكانیش چەند قۆناغێكە لەلێكۆلێنەوە دەست پێدەكات دواتر دادبینی موصوع (محاكمە) پاشتر خۆناخی تانەلێدان‌و دادگای پێداچونەوە ڕاستكرنەوەكی بڕیاری پێداچونەوەش دوا قۆناغە ڕەنگە بمتوانیایە لەیەك لەو قۆناغانەدا بەشداربم من سوپاسی مامۆستا كرێكار دەكەم بەبێ ئەوەی لەنزیكەوە یەكتر بناسین بەڕزیان بڕوایای بە عەدالەتی من هەیە ئەوەش شتێكی باشە. هەندێك دادوەری بێ‌ ئەرزش‌و لاواز بەپشتگیری سیاسەتی چەوتی بە رێوەبردنی هەرێم لەبواری دادوەری دۆخی داوەریان شێواندووە ئەگەرچی دادوەرو لێكۆڵەرو داواكاری گشتی باشیش هەن بەڵام ڕۆڵیان نادرێتێ‌ بەرپرسی نەشیاو لەبەڕێوەبردنی دەزگاكەدا لەلایەن دەسەڵاتی سیاسی دادەنرێن بەدەگمەن كەسی شیاو پشتی دەگیرێت   هاوڵاتی: دادگاكانی كوردستان تۆمەتبار دەكرێن كە سەربەخۆ نین بەرێزتان وەك دادوەرێك چیتان كردوە پان چیتان پێدەكرێت تا دادگاكان سەربەخۆبن؟ حاكم ڕزگار: زۆر كارم كردەوە‌و هەوڵمداوە لەوپێناوەدا لەخۆمەوە دەستم پێكردوە هەر لەسەرەتای كارەكەوە وەك یاریدەدەری دادوەری تاپلەی ئەندامی دادگای پێداچونەوە ئەوەندەی لەدەستم هاتبێت لەو دادگایەی ئیشم تێدا كردبێت دەست وەردانم قبوڵ نەكردووە بەویژدانەوە‌و بەپێی هەق‌و قانون كارمكردوە‌و سەربەخۆی خۆم‌و دادگاكەم پاراستوە وەك ئەركی ئاسایی یاسایی خۆم. هەروەها لەمیدیاو كۆڕو سیمینارەكاندا لەزانكۆو محازەرەكاندا بەو ئاماژە ئیشم كردوە لەكەس نەسڵەمیمەتەوە، چونكە ئەو بابەتە لایی من هەڵوێست‌و پڕانسیپ‌و مەبدەئە لەپەیوەندیەكانیش لەگەڵ دادوەران‌و فەرمانبەراندا یان خوێنكارانی یاسادا بەو ئاڕاستە ئیشم كردوە، بەڵام هەندێك دادوەری بێ‌ ئەرزش‌و لاواز بەپشتگیری سیاسەتی چەوتی بە رێوەبردنی هەرێم لەبواری دادوەری دۆخی داوەریان شێواندووە ئەگەرچی دادوەرو لێكۆڵەرو داواكاری گشتی باشیش هەن بەڵام ڕۆڵیان نادرێتێ‌ بەرپرسی نەشیاو لەبەڕێوەبردنی دەزگاكەدا لەلایەن دەسەڵاتی سیاسی دادەنرێن بەدەگمەن كەسی شیاو پشتی دەگیرێت.  هیچ پۆستێكی فەرمیم نیە لەبەڕێوەبردنی دەزگاكەدا تەنها ئەندامی دادگای پێداچونەوەم نەك رێگەم پێنەدراوە بۆ وەرگرتنی پۆستی شایستە بەخۆم بەڵكو غەدرم لێدەكرێت خەڵكی نەشیاو پێش من خراوە هەربۆیەش بەرپرسیارنیم لەدواكەوتنی دەزگاكە چونكە لەئیدارەی دادوەری دەستم نیە ئەوانە بەرپرسن لە خراپی دۆخەكە كە بەرپرسن. هاوڵاتی: ئەمە چ رەنگدانەوەیەكی لەسەر دادگا و دەسەڵاتی دادوەری هەبووە كە سەربەخۆ نەبن؟ حاكم ڕزگار: بەحیزبی یان بە سیاسی كردنی دادگا یان پەیوەست بوون بە دەستی سیاسیەكان یان بەرپرسە ئیداریە باڵاكانی حكومەت بەپلەی یەكەم دەگەڕێتەوە بۆ دادوەرەكە باخۆی وابەستە حیزبەكان، چونكە داوەرو داواكاری گشتی لێكۆڵەر بەسێ‌ قانون نابێت حیزبی بن یان سەربەو پارتە سیاسیانە بن‌و چالاكی سیاسیان هەبێت كە یەكەم دەستورە دووەم قانونی دەسەڵاتی دادوەریە سێیەم قانونی حیزبەكان با سەربەخۆی خۆیان بپارێزن ئەوان قانون‌و دەستور لەپشتیانە با پیشێلی نەكەن، بۆ پۆست‌و پلە نەچنە بەردەم لق‌و مەڵبەندەكان تا پۆستیان پێبدرێت، لەكۆمەڵگای دواكەوت‌و حیزب دەیەوێت هەموو دەزگاكان بەدەزگای داوەریشەوە وابەستە بكات بەبندەستی خۆی ئەمەش هەڵەیە بەتایبەت بۆ دەزگای داوەری كەنابێت سەربە هیچ حیزبێك بێت. ئەگەر دادگا سەربەخۆنەبوو وڵاتەكە نابێتە دیمكراتی بێگومان یەك لە بنەماسەرەكیەكانی سیستەمی دیموكراسی بێلایەن‌و بەتوانایی‌و ئازایی هەق بێژی دادوەرو دادگاكانیەتی، دادوەری سەربەخۆ ئەوەیە ویژدانی زیندوەوە قانونی دروست‌و پێشكەوت‌و بێت سەربە زانستی دروست بێت نابێت بشبێتە دكتاتۆر بەهۆكارێكەوە لەناوكارەكەیدا یان لەدەرەوەی كارەكەش پێویستە ڕەچاوی ستانداردنی نێودەوڵەتی بكات بۆ دابینكردنی هەڵسوكەوتی دادوەری دەوڵەتیش لەسەر بنەمای دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی دامەزراندن بێت بێگومان ئەگەر دادگا بەهێزو عادیل نەبوو زیانی گەورە بەرعەدالەت‌و ئابوری‌و ئاستی كۆمەڵایەتی دەكەوێت زیانی گەورە بەر دەسەڵاتی سیاسی خۆشی دەكەوێت زۆر جاریش ئەو دەسەڵاتە دەڕوخێنێت ناوبانگی وڵاتەكەش تێكدەچێت. هاوڵاتی:داواكاری گشتی بەكرداری دەبیت رۆڵی چی ببینێت لەهەرێمی كوردستاندا؟ حاكم ڕزگار: بەپێی دەستوری عێراق داواكاری گشتی بەشێكە لە دەسەڵاتی داوەری عێراق‌و لەكوردستان سەربە وەزارەتی دادە كە لەرویی ئیداریەوە هەندێك لایەنیش لەژێر دەسەڵاتی ئەنجومەنی دادوەریە ئەوەی لایی من گرنگە ئەو دەزگایە بەهێزو كاراو چالاك بێت لەڕووی كارە هونەریە قانونیەكانیەوە بەدوایی دۆزینەوەی تاوان‌و جوڵاندنی سكاڵاكانیەوە بێت بەبێ جیاوازی نێوان خەڵك بەهێزی دەسەڵات‌و خەڵكی ئاسایی بەئەركە قاونیەكانی خۆی هەستێت ئیتر سەربە هەرلایەك بێت كەئەو دولایەنە ببێتە دەستەیەكی سەربەخۆ ئیدارەكەی لایی خۆیان بێت باشتر وایە ئەو لایەنە بۆخۆیان جێبهێڵین كەچی مۆدیلێك هەڵدەبژێرن بۆ بەرێوەبردنی كارەكانیان كەسەربە وەزارەتی دادە یان نا، گرنگ نیە لەلام.  لەكوردستان‌و لەساڵی 2007 بەقانونی ژمارە 23ی ساڵی 2007 ئەزمونی خۆم لەگەڵ ئەو دەزگایە لەچەند ساڵی ڕابردوودا ئەگەر داواكای گشتی بم ناچمەوە سەر ئەنجومەنی دادوەری هەرێم گرنگ ئەوەیە ئەو ڕوڵە لەئەستۆیانە بەقانون بەرگری لەماڵی گشتی بكەن بەگژ  گەندەڵیدا بچنەوە. هاوڵاتی: دەربارەی كەمكردنەوەی سزایی سزادراوانی بادینان لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە چیدەڵێن؟ حاكم رزگار: دەبارەی كەمكردنەوەی سزای زیندانیەكانی بادینان بەرێژەی لەسەدا 60% دەستخۆشی لەبەرێز نێچرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەم دیارە ئەوە لەدەسەڵاتی یاسایی خۆیەتی، بەڵام بریا لێخۆشبونەكە لەسەدا 100% بووایە. هاوڵاتی:  چۆن بوو بریارتاندا خۆتان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار كاندید بكەن، لەكاتێكدا كە پارتی و یەكێتی كاندیدیان هەیەو خاوەنی كوردسین لە پەرلەماندا؟ حاكم ڕزگار: دەستورو قانون رێگەی داوە هەر هاوڵاتیەك كەمەرجەكانی خۆكاندید كردنی تێدا بێت خۆی كاندید بكات بۆ ئەو پۆستە منیش لەسەر ئەو بنەما دەستورەیە لەبەر ئەوەی هەموو مەرجەكانی خۆكاندید كردنم هەیە خۆم بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار پاڵاوتوە، وەك كەسی سەربەخۆ ئەنجامیش لەئەنجومەنی نوێنەران بەدەنگدانی نهێنی یەكلا دەكرێتەوە، بەنیازیش نیم بكشێمەوە، بێگومان رێكەوتنی كاندیدك لەلایەن حیزبە كوردیەكان لەم قۆناغەدا كە ئەو پۆستە دراوەتە پێكهاتەی كورد لەعێراق گرنگە بۆ سەركەوتنی ئەو كاندیدە، چونكە حیزب‌و كوتەلەكانی دیكەی عێراق لەناو پەرلەمان رێكەوتنیان لەگەڵ حیزبە كوردیەكاندا بۆ سەركەوتنی بێلایەنی كوردستان لەو ئەنجومەندا ئەستەمە بۆ سەرۆك كۆماری یان هەر پۆستێكی دیكە، ئەمەش كارێكی دروست نیە لەگەڵ سیستمی مەدەنی عەدالت ناگونجێت پێویستە ئەندامانی حیزب لەگەڵ خەڵكی كوردستان یەكسان سەیر بكات قانونی حیزبەكانیش ئەوەی پێویست كردوە كەجیاوانی هاوڵاتی‌و ئەندامانی حیزبەكەیان نەكەن بۆ هەلی بەشداری كردن لە پڕۆسەی بڕێوەبردنی وڵاتدا. بێگومان ئەگەر دادگا بەهێزو عادیل نەبوو زیانی گەورە بەرعەدالەت‌و ئابوری‌و ئاستی كۆمەڵایەتی دەكەوێت زیانی گەورە بەر دەسەڵاتی سیاسی خۆشی دەكەوێت زۆر جاریش ئەو دەسەڵاتە دەڕوخێنێت ناوبانگی وڵاتەكەش تێكدەچێت   هاوڵاتی: بۆ كەسێكی سەربەخۆ ئەم خۆ كاندیدكردنە ئەستەم نیە؟ حاكم رزگار: دەرچون یان دەرچون زۆر دیار نیە، بەڵام ئەوەی لەشۆسیاڵ میدیا‌و پشتگیری خەڵكەوە كە دەیان بینم یان پەیوەندیم پێوە دەكەن لەناوەوە دەرەوەی وڵات دڵخۆشكەرەو  ئاماژەی باشن، ئەگەر دەنگدان لەناو خەڵكەوە بوایە هەلی سەركەوتنم زیاتر دەبوو، بەڵام ئەم بابەتە لەناو ئەنجومەنی نوێنەران یەكلادەبێتەوە بەدەنگدانی نهێنی ئەوكاتە پەرلەمانتار خۆیی و ویژدانی خۆی ئایا پەرلەمانتار دەنگ بەكەسی شیاو دەدات یان بەكەسی نەشیاو.

عەمار عەزیز چەكدارانی داعش لەكاتی دەستبەسەرداگرتنی شەنگال و دەوروبەری زۆرینەی ناوچەكانیان بەمین و تەقەمەنی داپۆشی و دوای رزگاركردنی شنگال تائێستا لەسەدا 30% قەزاكە پاك نەكراوەتەوە. فەهد حامد، قایمقامی ناوەندی قەزای شەنگال بەوەكالەت لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت: « لەدوای ئازادكردنی شەنگال رێكخراوی ئێم ئەی جی تایبەت بەهەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی لەگەڵ چەند دامو دەزگایەكی حكومی و فیرقەی 20ی سوپای عیراق هەڵسان بەهەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی سەردەمی داعش، بەسوپاسەوە تائێستا زورینەی شوێنە گشتیەكان و دەروبەری شەنگال لەگەڵ هەردوو ناحیەی سنون و گرعوزێر پاككراونەتەوە، رێژەكە گەیشتووە 70% لەهەندێك شوێن لەسەرووی 90% پاككراوەتەوە بەتایبەت لەناحیەی سنون «. فەهد حامد ئاماژەی بەوەشكرد كە بەگشتی دوو شوێن ماون تائێستا پاكنەكراونەتەوە ، یەكەم ئەو خانووانەی لەناوەندی شەنگال رووخێنراون تائێستا وەك خۆیان ماوەتەوە یەك خانووش پاكنەكراوەتەوەو  پاكنەكردنەوەی ئەو خانووانە زۆر قورس و مەترسیدارە، وتیشی:» پێش چەند هەفتەیەك ‌هاوڵاتیەك ویستی خانووەكەی نۆژەن بكاتەوە لەكاتی ئیشكردن سێ‌ چوار تەنەكەی تێن تی یان بینیوە و نەیانتوانی كارەكەی خۆیان تەواو بكەن پەیوەندییان بە تیمی هەڵگرتنەوەی مین كردووە «. قایمقامی شەنگال هێمای بۆ ئەوەشكرد كە ناوچەی دووەم كۆمەڵگای گرزەركە پێش هاتنی داعش 15 هەزار كەس لەو كۆمەڵگەیە دەژیان و زۆرترین مین و تەقەمەنی لەسنوری ئەو كۆمەڵگایە لەلایەن داعشەوە دانراون ، بەداخەوە تائێستا یەك مینیش لەو كۆمەڵگایە هەڵنەگیراوە بەوهۆیەوە هیچ هاووڵاتیەكی ئەو كۆمەڵگایە نەگەڕاوەتەوە زێدی خۆیان. لەبارەی ژمارەی قوربانیەكانی بەهۆی تەقینەوەی مین، فەهد حامد ئەوەی خستەڕوو كە سێ‌ كەس لەتیمی ئەندازەیی حەشدی شەعبی گیانی خۆیان لەدەستداو  سێ‌ كەسی دیكەش لەسوپای عیراق هەروەها چەند هاووڵاتیەك گیانی خۆیان لەدەستدا بەڵام ئاماری تەواویان لەبەردەستدا نییە. فەهد حامد ئەوەشی روونكردەوە ئێستا رێكخراوی ئێم ئەی جی لەگەڵ كۆمپانیای جی سی ئێس تایبەت بەهەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی لە سنوری قەزای شەنگال كاردەكەن ، داوا لەحكومەتی عێراق و لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكات تیمەكانی هەڵگرتنەوەی مین و تەقەمەنی بۆ سنوری قەزای  شەنگال زیاد بكەن تا ئەو ناوچانەش پاكبكرێنەوەو ئاوارەكان بگەڕێنەوە زێدی خۆیان.

شاناز حەسەن وتەبێژی كۆمەڵی دادگەری و كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو دەڵێن لەبەرەی خەڵك و ئۆپۆزسیۆندان و دژە گەندەڵین و هەڵوێستەكانیان دیارن. شاسوار عەبدولواحید، سەرۆكی نەوەی نوێ لەدوو رۆژی رابردوودا لەسلێمانی سەردانی سەڵاحەدین بەهادین، ئەمینداری یەكگرتووی ئیسلامی كردو تێیدا گفتوگۆ كرا لەبارەی یەكڕیزی و هاوهەڵوێستی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی كوردستاندا. مستەفا عەبدوڵا، كارگێڕی ئەنجومەنی جێبەجێكردنی یەكگرتوو، لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:» ئێمە چونكە هەردوولا ئۆپۆزسیۆنین، لەزۆر بابەتدا هاوڕاین وەك دژایەتی گەندەڵی و قۆرخكاری و خەمی هاووڵاتیان هاوڕابووین و لەدانیشتەكەشدا باسمان كردووە». هەروەها وتیشی:» پێمان وابووە كە چاكسازی و دژایەتی گەندەڵی، پێویستی نەك تەنیا بەلایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان هەیە، بەڵكو كەسایەتی و لایەنەكانیش هەیە». بەرپرسەكەی یەكگرتوو باسی لەوەشكرد كەباس لەپرۆژەیەك نەكراوەو هەموویان لەدەوری كۆببنەوە، بەڵام وەك ئۆپۆزسیۆنەكان ساحەكە پێویستی بەهەموویانە، بۆ دروستكردنی رایەكی گشتی جەماوەری دژی هەموو پێداگری و ستەمەكان بوەستنەوە. مستەفا عەبدوڵا، ئەوەشی خستەڕوو كە قسە لەگەڵ كۆمەڵ كراوە تەنیا دانیشتەنەكە نەكراوە، چونكە هاوهەڵوێستی لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان پێویستی بەهەموو دەنگە ناڕەزاییەكانە. هاوكات، ‌محەمەد حەكیم، وتەبێژی كۆمەڵی دادگەری، لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:»  بابەتەكەمان بیستووەو پەیوەندییان پێوەكردوین وەك نەوەی نوێ، بەڵام تائێستا دانەنیشتوین و  كاتی دانیشتنەكە رێكنەكەوتووە». وتەبێژی كۆمەڵی دادگەری وتیشی:»ئێمە لەكاری خۆماندا بەردەوام دژی گەندەڵین و لەبەرەی خەڵكداین و كارمان بۆ كردووە، لەناو پەرلەمان و لەكارماندا هەڵوێستی ئێمە دیارە، بۆیە پاڵپشتیەكە پەیوەستە بەدانیشتنەكەوە بزانین پلانیان چیەو باسی چی دەكرێت». هەریەك لەكۆمەڵی دادگەری و یەكگرتووی ئیسلامی و نەوەی نوێ وەك سێ لایەنی ئۆپۆزسیۆن لەهەرێمی كوردستاندا كاردەكەن و بەشداری كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان نەكردووە.

هاوڵاتی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا بۆ لێکۆڵینەوە لە تاوانی جەنگی پوتن؛ کە لەلایەن سیناتۆری کۆماریی، لیندسی گراهام بە واژووی زیاتر لە 20 سیناتۆر پێشکەش کراوە بریاریدا و سەرۆكی روسیا وەك تاوانباری جەنگ ناسێندرا. پرۆژە بڕیارەکە کە لەلایەن ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکاوە پەسەند کراوە و ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیا وەک ''تاوانباری جەنگ'' دەناسێنێت، پێشنیازی لێکۆڵینەوە دەکات لەبارەی ئەو تاوانانەی جەنگ کە بانگەشەی ئەوە دەکرێت روسیا لە ئۆکراینا ئەنجامی دابن. پرۆژەکە کە لەلایەن سیناتۆری کۆماریی، لیندسی گراهام بە واژووی زیاتر لە 20 سیناتۆر پێشکەشی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا کراوە. لە پرۆژە بڕیارەکەدا کە بە زارەکی پەسەند کرا، باس لەوە کراوە، سوپای روسیا بە فەرمانی ڤلادیمیر پوتن، هێرشی کردووەتە سەر ئۆکراینا و تاوانی جەنگی ئەنجامداوە، پێویستە ئەوانە لەلایەن دادگای نێودەوڵەتییەوە لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێتەوە. وابڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە کاتژمێر چوار بەکاتی هەولێر، ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراینا لە دانیشتنێکی هاوبەشدا، وتارێک پێشکەش بە ئەندامانی کۆنگرێس بکات.

هاوڵاتی وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان له‌ كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌مرۆیدا چه‌ند بڕیارێكی له‌ باره‌ی پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌وه‌ ده‌ركرد و رایگەیاند :" پێویسته‌ حكومه‌تی عیراق قه‌ره‌بوو زیانلێكه‌وتوانی هه‌ڵه‌بجه‌ بكه‌نه‌وه‌. دەشڵێت:" پارەی تەواو لەبەردەستدایە بۆ دابەشكردنی مووچە". جوتیار عادل، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند:" حکومەتی هەرێم بەردەوامە لە دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەران و بۆ ئەو مەبەستەش فەرمانبەران دڵنیا دەکەنەوە کە پارە بۆ مووچە ئامادە کراوە". وتیشی: "ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق رەزامەندی لەسەر ناردنی 200 ملیار دینارەکەی هەرێم دەربڕیوە و ئومێدەوارین بەم نزیکانە رەوانە بکرێت بۆ ئەوەی پڕۆسەی دابەشکردنی مووچە خێراتر بکرێت". باسی لەوەشکرد: یەکێک لە ئەگەرەکان بۆ رێگریکردن لە بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین پەنابردنەوەیە بۆ کۆبوون، چونکە خەڵک هەیە رۆژانە ئۆتۆمبێلەکەی فوول دەکات و دوایی دەیفرۆشێتەوە.

شاناز حەسەن پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی بەهۆی دابین نەكردنی بودجەكەیەوە بۆ ماوەی چەند رۆژێك كاركردن تێدا راگیراو دواتر بەهەوڵی سەرۆكی شارەوانی سلێمانی و كۆمپانیای قەیوان دەست بەكاركردن كرایەوە تێیدا. گروپی كۆمپانیاكانی قەیوان بەچاودێری شارەوانی سلێمانی جێبەجێكردنی پرۆژەی شەقامی سەدمەتری سلێمانی جێبەجێ دەكات كە لەئێستادا قۆناغی یەكەمی پرۆژەكە لەسەدا 40%ی تەواو بووەو چەندین ئەندازیارو كارمەند و ستافی شارەزا كاری تێدادەكەن. بەپێی نووسراوێكی عەلی سەعید، بەڕێوەبەری كارگێڕیی شەقامی 100 مەتریی سلێمانی، كارەكانی پڕۆژەكە راگیران، ئەوەش بەهۆی وەرنەگرتنی شایستەی داراییەوە.  عەلی سەعید، بەڕێوەبەری كارگێڕیی ئۆتۆبانی بابان ناسراو بەشەقامی 100 مەتری سلێمانی لەنووسراوەكەیدا ئاماژەی بەوە كردووە، تاكاتی بڕیاردانی پێدانی شایستەی دارایی، كاركردن لەسەرجەم یەكەكانی پڕۆژەكە رادەگرن.  لەو بارەوە، رۆژی شەممە 12ی ئازاری 2022، وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار لە راگەیێندراوێكدا ئەوەی خستەڕوو كە «حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئەوپەڕی ئاسانكاری و پشتگیری لە كۆمپانیا خۆماڵییەكان كردووەو بەردەوامیش دەبێت لەپشتگیریكردنیان، هەروەها بودجەی پێویستی بۆ سەرجەم پڕۆژەكان تەرخان كردووە.»  لای خۆیەوە، لەیلا عومەر، سەرۆكی شارەوانیی سلێمانی ئەوەی دووپاتكردەوە كە «ئێمە هەموو هەوڵی خۆمان دەدەین لەچارەسەركردنی كێشەكەیان و خەرجكردنی شایستە داراییەكانیان، بۆیە بە پێویستی دەزانین بە هەموو لایەكی رابگەییەنین كاركردن لە پڕۆژەكە بەردەوام دەبێت»ز هەروەها باسی لەوەشكرد بۆ ئەو مەبەستە گفتوگۆی لەگەڵ جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم و وەزیری شارەوانی كردووە كە بەڵێنیان پێدراوە شایستە داراییەكانی بۆ دابین بكرێت. هاوكات، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی گرووپی كۆمپانیاكانی قەیوان دەڵێت:» دوای وەستانی یەك رۆژ لە كارەكانمان لە پرۆژەكەدا دەست بەكارەكانی كرایەوە ئەوەش پاش بەڵێنی حكومەتی هەرێم». دلێر كەمال، بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی گرووپی كۆمپانیاكانی قەیوان لەلێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:»بەهۆی خەرجنەكردنی شایستە داراییەكانمانەوە لە پڕۆژەی ئۆتۆبانی بابان بڕیارماندابوو بە راگرتنی كاركردن، تا ئەوكاتەی بڕیاری خەرجكردنی شایستە داراییەكانمان دەدرێت، بەڵام حكومەت هەر ئەو رۆژە هاتە سەرخەت و بەڵێنیدا بۆمان دابین بكات، بۆیە دوای وەستانی یەك رۆژ لە كارەكانی لەپرۆژەكەدا دەست بەكاركردن تێدا كراوەتەوە». هەروەها باسی لەوەشكرد كە ئەم پرۆژەیە یەكێكە لە پرۆژە ستراتیژییەكانی كابینەی نۆیەم كە چووەتە بواری جیبەجێكردنەوە، دەبێت لەماوەی هەزار و 100 رۆژدا تەواو ببێت، كە كۆی گشتی بودجەی پرۆژەكە 400 ملیار دینارەو بەپێی گریبەستەكان دەبێت حكومەت لەگەڵ تەواوبوونی هەر قۆناغێكی كاركردن سلفەیەك پارە بدات بە كۆمپانیاكەیان،  بۆیە تەنیا رۆژێك كارەكانیان راگرتووە. بەڕێوەبەری راگەیاندن و پەیوەندییەكانی گرووپی كۆمپانیاكانی قەیوان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەئێستادا كارەكان راوەنەوەستاون و بەردەوامن، بەڵام كاركردنەكە بۆ ماوەیەكی دیاریكراو دەبێت» ئەگەر حكومەت بەڵێنەكانی وەك خۆی جیبەجێنەكردو شایستە داراییەكانی كۆمپانیای دابین نەكرد، رەنگە كاركردن بەم شێوەیەی ئیستا بەردەوام نەبێت». سەرۆكی لیژنەی سەرۆكی لیژنەی پلان و پرۆژەكان  ئاماژە بەوە دەدات بەهۆی دابیننەكردنی شتایستە داراییەكانی شەقامی 100 مەتری سلێمانی لەلایەن حكومەتەوە لەئێستادا كارەكانی بەسستی دەڕوات.  رەمەزان نامیق، سەرۆكی لیژنەی پلان و پرۆژەكان، لە لێدوانێكدا بە‌هاوڵاتی وت:» پرۆژە تاقانەكەی شاری سلێمانی چاوی زۆری لەسەرەو خەڵك بەتامەزرۆییەوە  چاوەڕوانی تەواوبوونیەتی چونكە شار دەبوژێنێتەوە و قەرەباڵغی زۆر كەمدەكاتەوە». «پرۆژەكە كە دراوە بەكۆمپانیای قەیوان لەئێستادا لە سەدا 40ی كارەكانی تەواوبووەو زیاتر لە 100 ملیار دینار كاری تێداكراوە، كە حكومەت نزیكەی 30 ملیار دیناری پێداوە، كە هەمووشی پارە نیە ئەو 30 ملیارە، چونكە بەشێكی خراوەتە بری باجی كۆمپانیاكەیان»، سەرۆكی لیژنەی پلان و پرۆژەكان وای وت. بەپێی رێككەوتنی حكومەت و  كۆمپانیای قەیوان پێویستە بەپێی رێژەی كاركردنی كۆمپانیاكە شایستە داراییەكانی بۆ دابین بكرێت لەكاتێكدا پرۆژەكە لەسەدا 40ی تەواو بووە و حكومەت تەنیا لەسەدا 30یشی بەتەواوی دابین نەكردەووە، كە بە نزیكەیی 60 بۆ 70 ملیاری كۆمپانیای قەیوانی كەمتر دابین كراوە. رەمەزان نامیق دەڵێت كۆمپانیای جێبەجێكاری پرۆژەی ستراتیژی شەقامی سەدمەتری، وەك فشارێك كارەكانی راگرت و ئیستا بەسستی دەستی بەكارەكانی كردووەتەوە تا حكومەت مانگی نیسان بەڵێنەكەی بباتە سەرو لەكارەكانیان بەدەوام بن. « ئەگەر حكومەت تا مانگی نیسان بەڵێنەكەی نەباتە سەرو شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكە دابین نەكات ئەوا ئەم پرۆژەیەش وەك ئەو 500 و 600 پرۆژەیەی كە لەساڵی 2011وە تەواو نەكراون بەهۆی نەبوونی پارەوەو ئەمیش بە راگیراوی دەمێنێتەوە»، رەمەزان نامیق وا دەڵێت. بەڕێوەبەری راگەیاندنی شارەوانی سلێمانی، ئەوە باس دەكات كە سەرۆكی شارەوانی پەیوەندی كرد بە لایەنی پەیوەندیدارەوەو جەختی لەوەكردەوە نابێت پرۆژەكە هیچ گرفتێكی بۆ دروست بكرێت. زەردەشت رەفیق وتیشی:»ئیستا كاركردنی بەردەوامە و بودجەی تەرخانكراوی بۆ دابینكراوەو كێشەی نییەو وتی:» ئەم پرۆژەیە پرۆژەیەكی گرنگە هەموو لایەك مەبەستیەكی كەتەواو ببێت، بۆیە جەخت لەوە دەكرێتەوەو كاركردن تێدا رانەگیرێت».  

  هاوڵاتی سەرۆك وەزیرانی عیراق دەڵێت:"هەڵەبجە شایستەی تەواو كردنی رێكارەكانی بە پارێزگا كردنیەتی ئەوەش وەك رێزلێنانێك لە قوربانییەكانی و هەوڵی بەدیهێنانی ئەوەش دەدەن. مستەفا كازمی، لە یادی كیمیاباران كردنی هەڵەبجە لە تویتێكدا له‌ تویته‌ر رایگه‌یاندووه‌: "هەڵەبجەی شەهید بەڵگەیەكی زیندووە لەسەر خەباتی گەلەكەمان لە پێناو بەهاكانی دادگەری و هێماكانی برایەتی عیراقیەكان و یەكگرتوویی و هیواكانیان". كازمی ئاماژەی بەوەشداوە، ئەوەش لە عیراقێكی دیموكراتی كە تیایدا ئیرادەی گەل و بەرژەوەندییەكان و كەرامەت و مافەكانیان پارێزراو بێت. سەرۆك وەزیرانی عیراق ده‌شڵێت، "هەڵەبجە شایستەی ئەوەیە رێكارەكانی بە پارێزگا كردنی تەواو بكرێت، ئەوەش وەك رێزلێنان لە قوربانییەكانی، هەوڵی تەواویش بۆ بەدیهێنانی ئەوە دەدەن".

  هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیرانی ھەرێمی کوردستان له‌ ساڵیادی 34 ساڵه‌ی كیمیابارانكردنی هه‌ڵه‌بجه‌دا په‌یامێكی بڵاوكرده‌وه‌ و رایگه‌یاند: "لەمساڵدا هەرچی لەتواناماندا بێت کاردەکەین بۆ گەڕاندنەوەی رووفاتی ئەو شەهیدانەی کە لە وڵاتی ئێرانن، ئێسک و پروسکی ئەو ئازیزانەمان گەورەترین بەڵگەن لەسەر یەکێ لەدڕندانەترین تاوانەکانی مێژووی مرۆڤایەتی". قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیرانی ھەرێمی کوردستان له‌ ساڵیادی 34 ساڵه‌ی كیمیابارانكردنی هه‌ڵه‌بجه‌دا په‌یامێكی بڵاوكرده‌وه‌ و رایگه‌یاند: "لەمساڵدا هەرچی لەتواناماندا بێت کاردەکەین بۆ گەڕاندنەوەی رووفاتی ئەو شەهیدانەی کە لە وڵاتی ئێرانن، ئێسک و پروسکی ئەو ئازیزانەمان گەورەترین بەڵگەن لەسەر یەکێ لەدڕندانەترین تاوانەکانی مێژووی مرۆڤایەتی". باسی له‌وه‌شكردووه‌: "بەدواداچوونی تەواو دەکەین بۆ دۆسیەی منداڵە ونبووەکانی هەڵەبجە و هەوڵی دۆزینەوە و گەڕانەوەیان دەدەین بۆ ناو خێزان و کەسوکارەکانیان، ئه‌وه‌ش لە رێی پشکنینی DNA، لەگەڵ ئەمەشدا پێداچوونەوە دەکەین بەلیستی قەرەبووکردنەوەکاندا، بەتایبەتی ئەوانەی تا ئێستا زەویان وەرنەگرتووە، هەوڵی دابینکردنی زەویان بۆ دەدەین". قوباد تاڵه‌بانی ده‌شڵێت: "بەردەوامیش دەبین لەگفتوگۆکانمان لەگەڵ حکومەتی ناوەندی بۆ فشاری زیاتر لەپێناو قەرەبووکردنەوەی تەواوی کەسوکاری قوربانیانی هەڵەبجە، نوێنەرانی کوردیش لە بەغدا دەبێت ئەم پرسە بکەنە ئەولەوییەتی کاری خۆیان".    

شەنای فاتیح لەمانگی رابردوودا لەلایەن دوو پەرلەمانتاری كوردستانەوە سكاڵای یاسایی دژی كۆمپانیایەكی دەرمان لەشاری سلێمانی تۆماركرا بەتۆمەتی ئەوەی كەكۆمپانیای ناوبراو ساختەكاری لەدەرمانی نەخۆشانی شێرپەنجەدا كردووەو خاوەنی كۆمپانیاكەش ئەوە رەتدەكاتەوەو دەڵێت:» ئێمە دەرمانەكانمان لەتوركیا كڕیوە و وەزارەتی تەندروستی ئیمێڵیان بۆ سویسرا كردووە». پەرلەمانتارێك:» كۆمپانیای دلێر فارما دەرمانی ساختەی بەناوی كۆمپانیایەكی سویسرییەوە هێناوە عەلی حەمەساڵح، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەفراكسیۆنی گۆڕان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە دۆسیەی ئەو كۆمپانیایەمان ناردووە بۆ داواكاری گشتی و ئەوراقی رەسمی كوالێتی كۆنترۆڵمان هەیە كە لەمانگی كانوونی یەكەمی ٢٠٢٠ەوە كەیسی ئەم كۆمپانیایە ئاشكرا بووە». هەروەها وتیشی:» بەساختەكاری كۆمپانیای ناوبراو دەرمانێكی ساختەی بەناوی كۆمپانیایەكی سویسرییەوە هێناوەتە كوردستان و كۆمپانیا سویسریەكەش رایگەیاندووە كەئەو دەرمانە هی كۆمپانیاكەی ئەوان نییە».   هاوكات، ئەبوبەكر هەڵەدنی، پەرلەمانتاری كوردستان لەفراكسیۆنی یەكگرتوو دەڵێت بەدواداچوونیان بۆ زانیارییەكان كردووەو چوونەتە بنج و بناوانی كەیسەكە پاشان سكاڵایان تۆماركردووە و پاش دەستكەوتنی هەندێ بەڵگەنامە و دۆكیۆمێنت بە رێكاری پەیڕەوی لە رێگای سەرۆكایەتی پەرلەمانەوە ئاراستەی داواكاری گشتی هەرێمیان كردووەو راستەوخۆ سكاڵاكەو بەڵگەنامەكانیان ناردووە بۆ داواكاری گشتی بەمەبەستی جێبەجێكردنی رێكارە یاسایەكان.  هاوكات ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد كە پێش ئەوەی سكاڵاكە تۆماربكەن، هەمان سكاڵا لەدەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان لەلایەن چەند كەسێكەوە تۆماركراوە و رێكارە یاساییەكانیش لەلایەن دەستەی دەستپاكییەوە دەستیپێكردبوو، بەڵام ئەوان وەك پەرلەمانتار ئاگاداری ئەو سكاڵایە نەبوون.   سەبارەت بەهەمان پرس، وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە راگەیەندراوێكدا، رایگەیاند كەدۆسیەی ئەو كۆمپانیایە ماوەی نزیكەی ساڵێك پێش ئێستا ئاشكرا كراو دەستبەجێ رێكارە یاساییەكان و دەستبەسەرداگرتن و راگرتنی كۆمپانیاو لێكۆڵێنەوە بەچاودێری دادوەری داواكاری گشتی ئەنجامدراوەو دۆسیەكە ساغبووەتەوە كەدەرمانێكی ساختەیە و رەوانەی دادگا كراوە. بەڕێوەبەری كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان:»كۆمپانیای دلێر فارما ساختەكاری لەدۆكیۆمێنتی دەرماندا كردووە». د.شێروان صادق عەلی، بەڕێوەبەری كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان، بە هاوڵاتی وت:» چەندین كەیسی دەرمان و ساختەكاری دۆكیۆمێنت و تەقلیدی شێوەی دەرمان لەدادگاكانی كوردستاندا هەیەو كەیسی ئەو كۆمپانیایەش یەكێكە لەكەیسەكان و كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان لەبەدواداچوونەكانیدا بۆی دەركەوت كە كۆمپانیای دلێر فارما ساختەكاری لەدۆكیۆمێنتی دەرماندا ئەنجامداوە و ئەم بەدواداچوونە ماوەی ساڵێكە ئەنجامدراوە». بەڕێوەبەری كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان پێشیوابوو كە ئەوان وەك كوالێتی كۆنترۆڵی دەرمان هەر بابەتێك كەگومانی لێبكەن لیژنەی لێكۆڵینەوەی بۆ پێكدەهێنن بەئامادوبوونی نوێنەری داواكاری گشتی و پاش پشتڕاستبوونەوەشی نووسراو بۆ وەزارەتی تەندروستی دەكرێت. لای خۆیەوە حاكم ئەحمەد ئەنوەر، بەرپرسی دەستەی دەستپاكی هەرێمی كوردستان، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:»پێش ئەوەی سكاڵای ئەو كۆمپانیایە لەمیدیاكانەوە بڵاوببێتەوە، سكاڵایەكی فەرمی لەسلێمانییەوە هاتە لای ئێمە و پاش بڵاوبوونەوەشی وەزیری تەندروستی هاتە سەرخەت».                                                   حاكم ئەحمەد، ئەوەشی خستەڕوو كە ئەنجامەكان كاتیان پێویستەو بەردەوامین لەكۆكردنەوەی بەڵگەكان. لەبەرانبەردا، خاوەنی كۆمپانیای دلێر فارما سەرتاپای ئەو قسانە وەك تۆمەت بۆ كۆمپانیاكەیان وەسف دەكات و دەڵێت:» دەرمانەكانمان لەتوركیا كڕیوەو وەزارەتی تەندروستی ئیمێڵیان بۆ سویسرا ناردووە». دلێر حەسەن، خاوەنی كۆمپانیای دلێر فارما بۆ بازرگانی دەرمان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئێمە سەرتاپای ئەو تۆمەتانە رەتدەكەینەوە، ئێمە لەمانگی 7ی 2017 دروستبووین و ماوەی دوو ساڵە دەرمان بە نەخۆشخانەی هیوا دەدەین». هاوكات، دلێر حەسەن ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە ئەوان هیچ دەرمانێكی ساختەیان نەهێناوە، چونكە هێنانی دەرمانی ساختەو ساغبوونەوەی گرتن و داخستنی كۆمپانیاكەی بەدواوەیە، وتیشی «ئێمە تائێستا لەگوڵ كاڵترمان پێنەوتراوەو هەم ئەوانەی باس دەكرێن دوورن لە راستییەوە».  خاوەنی كۆمپانیاكە جەختی لەوەشكردەوە كە تەنها یەك كێشەیان لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی هەبووە ئەویش لەسەر ئیمێڵێك بوو و ئیمێڵێك هاتووە و دەڵێت ئەو دەرمانانە هی ئێمە نین، بەڵام «ئێمە دەرمانەكانمان لەتوركیا كڕیوە و ئەوان ئیمێڵیان بۆ سویسرا كردووە، كە ئەمەش دوو بابەتی جیاوازن». « وەزارەتی تەندروستی لیژنەیەكی پێكهێنا بەئامادەبوونی نوێنەری داواكاری گشتی لەهەولێرو لیژنەكە پەیوەندیان بەتوركیاوە كردو وەڵامی دانەوە كە ئەو دەرمانانە لەتوركیا دەفرۆشرێن و هیچ كێشەیەكی زانستی بۆ نەخۆش نیە و ئێمە لەسەر بڕیاری ئەو لیژنەیە رێگەپێدانی دەرمانەكانمان وەرگرت و دەرمانەكانماندا بە نەخۆشخانەی هیواو نزیكەی85٪ی دەرمانەكان تەواو بووە و چەند كارێكی كارگێڕی ماوەو بەم نزیكانە لێدوانی تایبەتیمان دەبێت و وەزارەتی تەندروستی كۆمپانیاكەی ئێمەی داوە بەدادگا لەسەر كوالێتی دەرمان نەبووە كە ساختە بووە یان نا، بەڵكو لەسەر ئەوراق بووە»، خاوەنی كۆمپانیای دلێر فارما وای وت.

هاوڵاتی مەسرور بارزانی لە پەیامەکەیدا نووسیویەتی، ئەگەرچی چەند ساڵێکە هەڵەبجە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە کراوەتە پارێزگا، "بەڵام بەداخەوە تائێستاش، حکومەتی فیدراڵی لە ئاستی پێویستدا وەک پارێزگایەک مامەڵە لەگەڵ هەڵەبجەدا ناکات و رێکارەکانی بەپارێزگابوونی، کێشە و ئاستەنگی بۆ دروست دەکرێت." حکومەتی هەرێمی كوردستان، وەکو مەسرور بارزانی ئاماژەی پێکردووە، "خۆی بە قەرزاری کەسوکاری شەهیدانی هەڵەبجە و هەموو شەهیدانی کوردستان دەزانێت و ئەرکی لەپێشینەی حکومەتە کە خزمەتێکی شایستەی هەڵەبجە و دانیشتووانە خۆشەویستەکەی بکات."  

هاوڵاتی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە رۆژی یادی کیمیابارانکردنی ھەڵەبجەدا داوایی قەرەبووکردنەوە لە حکومەتی عێراق دەکات و دوڵێت:« لەم یادەدا داوا لە دەوڵەتی عێراق دەکەین، وەک ئەرکی یاسایی و دەستوریی خۆی قەرەبووی خێزان و کەسوکاری شەھیدان و ئەو قوربانیانیانەی ھێشتا لە ژیاندان و ژینگەی ھەڵەبجە قەرەبوو بکەنەوە». نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەیامێکدا رایگەیاند، ده‌بێ له‌ هه‌موو روويه‌كه‌وه‌ زياتر خزمه‌تى هه‌ڵه‌بجه‌ بكرێت و له‌م ياده‌دا "داوا ده‌كه‌ين ده‌وڵه‌تى عيراق وه‌ك ئه‌رك و پابه‌نديى ياسایی خۆى، خێزان و كه‌سوكارى شه‌هيدان، ئه‌و قوربانييانه‌ى هێشتا له‌ ژياندان و ژينگه‌ى هه‌ڵه‌بجه‌ قه‌ره‌بوو بكاته‌وه و چيتر پشتگوێ نه‌خرێن." لەبارەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجەش، سەرۆکی هەرێمی کوردستان داوا دەکات عێراق "هه‌موو هه‌نگاوه‌كانى به‌پارێزگابوونى [هەڵەبجە] ته‌واو بكات، تا به‌و شێوه‌يه‌ كه‌مێكيش بێت له‌ خه‌ميان كه‌م بكاته‌وه‌." سەرۆکی هەرێمی کوردستان داوا لە كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى و جيهانى پێشكه‌وتوو دەکات کە له هه‌وڵى به‌رده‌وامدا بن بۆ ئه‌وه‌ى رێگه‌ نه‌درێت كاره‌ساتى هه‌ڵه‌بجه له‌ هيچ شوێنێكى ديكه‌ى سه‌رزه‌مين دووباره‌ ببێته‌وه‌ و چه‌كى كۆمه‌ڵكوژ و به‌رهه‌مهێنانى، يه‌كجارى و به‌ ته‌واوى قه‌ده‌خه‌ بكرێت و به‌ هه‌موو شێوه‌يه‌ك رێگه‌ له‌ به‌كارهێنانى بگيرێت." ‌نێچیرڤان بارزانی جەختی کردووەتەوە کە "باشترين ياد و وه‌فادارى و رێز بۆ گيانى شه‌هيدانى هه‌ڵه‌بجه‌ و ته‌واوى كوردستان، ئه‌وه‌يه‌ هه‌موو هێز و لايه‌ن و پێكهاته‌كانى كوردستان يه‌كڕيز و ته‌بابن و پێكه‌وه‌ كاربكه‌ن تاوەکو ته‌واوى مافه‌ ده‌ستوورييه‌كانى گه‌لى كوردستان به‌ده‌ست بهێنين و فيدراڵى و قه‌واره‌ى ده‌ستووريى هه‌رێمى كوردستان بپارێزين." كيميابارانكردنى هه‌ڵه‌بجه‌، وەکو سەرۆکی هەرێمی کوردستان نووسیویەتی "هه‌وڵێكى بێئه‌نجامى تاوانكارانى مێژوو بوو، تا ئيراده‌ى پۆڵايينى گه‌لى كوردستان بۆ ئازادى و سه‌رفرازى تێكبشكێنن، به‌ڵام وه‌ك هه‌ميشه‌ به‌ خۆڕاگرى مايه‌وه‌. دەشڵێت، "ده‌بێت له‌ هه‌موو روويه‌كه‌وه‌ زياتر خزمه‌تى هه‌ڵه‌بجه‌ بكرێت." لە کۆتایی پەیامەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستاندا هاتووە، "هه‌موو لايه‌كيش وانه‌ له‌ په‌نده‌كانى مێژوو ببينين و بۆ ئێستا و داهاتوويه‌كى باشتر، بيانكه‌ينه‌ رێنيشانده‌ر."  

ئارا ئیبراهیم ‌ قایمقامی ناوەندی هەڵەبجە لەیادی 34 ساڵەی كیمیابارانكردنی شارەكەیاندا دەڵێت كەدوو مانگ پێش ئێستا داواكاریەكانیان بەسەرۆكی حكومەت گەیاندووەو دەتوانن ئەمڕۆ چوارشەممە لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری جێبەجێكردنی بدەن، دەشڵێت:»سەردانی بەرپرسانمان ناوێت و خزمەتمان دەوێت». نوخشە ناسیح، قایمقامی ناوەندی پارێزگای هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد كە پارێزگای هەڵەبجە لەوە دەرچووە كەبەرپرسان بێنە شارەكە، وتیشی:» ئێمە نامانەوێت بەرپرس بێتە هەڵەبجە دەمانەوێت كار بۆ خزمەتكردنی هەڵەبجە بكرێت، چونكە دوو مانگ پێش ئێستا بەنووسراوی فەرمی داواكاریەكانمان بۆ سەرۆكی حكومەت ناردووەو دەتوانن ئەمڕۆ لەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری لەسەر بدەن و جێبەجێی بكەن». ناوبراو لەبارەی 34 ساڵەی یادی كیمیابارانكردنی هەڵەبجەدا هێمای بۆ ئەوەكرد كە بڕیاردراوە ئەمساڵ هاوشێوەی ساڵی رابردوو، كاتژمێر ١٠ی بەیانی پاش وتارێك لەسەر مەزاری شەهیدان تاجە گوڵینە دادەنرێت، وتیشی: « بانگهێشتنامەی فەرمی بۆ هیچ كەسێك نەنێردراوە، بەڵام لەپێشوازی میوانەكاندا دەبین، چونكە ئەم یادە لەدەرەوەی كوردستانیش دەكرێتەوە و پەیوەندیمان پێوە كراوە كە لە رانیە یادی هەڵەبجە دەكرێتەوە، بۆیە پێویست ناكات ئێمە بەكەس بڵێین وەرە بۆ هەڵەبجەو پێویستە خەڵك خۆی بێت.» هاوكات قایمقامی هەڵەبجە ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كەئەوان زۆر لەبەرپرسانی باڵای حكومەت نیگەرانن، چونكە تائێستا لەئاستی خواست و داواكاریەكانی ئەواندا نەبووە. « بەركەوتەی چەكی كیمیایی هەیە تائێستاو دوای ٣٤ ساڵ قەرەنەی چاوی پێویستەو پارە نییە بۆی بكرێت، كەیسی منداڵە ونبووەكانی هەڵەبجە تائێستا هیچ ئەنجامێكی نییەو كەسوكاری شەهید هەیە تائێستا پارچەزەویەكی وەرنەگرتووە»، قایمقامی ناوەندی پارێزگای هەڵەبجە وادەڵێت. نوخشە ناسیح، ئەوەشی دووپاتكردەوە كەئێستاش نەچووە بچێت و ئەمڕۆ چوارشەممە 16ی ئازاری 2022 كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانەو دەتوانن دڵی هەڵەبجەییەكان خۆشبكەن. سەرەڕای ئەوەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە كەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام هێشتا چەندین بەڕێوەبەرایەتی بۆ دانەنراوەو كێشەی كەمی میلاكیان هەیە. نوخشە ناسیح باسی لەوەكرد كەپێداویستی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دابین نەكراوە، «ئێمە ناومان پارێزگای هەڵەبجەیە و چەند رێكارێكمان ماوە جێبەجێبكرێن، وەك: دروستكردنی كۆمەڵێك بەڕێوەبەرایەتی و دابینكردنی بودجەیەكی تایبەت بۆ ژێرخانی ئابووری پارێزگاكە». هێشتا ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە بەهۆی ناكۆكییەكانی پارتی و یەكێتی لەبارەی پێوەری دابەشكاری ژمارەی كورسییەكانی و دابەشكردنی پۆستە خزمەتگوزارییەكان یەكلایینەكراوەتەوە. قایمقامی ناوەندی پارێزگای هەڵەبجە ئەوەشی روونكردەوە كەئەنجومەنی پارێزگا هەبێت باشترە بۆ خزمەتكردنی پارێزگاكە، بەڵام نەبوونیشی رێگر نییە لەبەردەم خزمەتكردنی پارێزگای هەڵەبجەدا.  

  هاوڵاتی پەیەدە ڕایگەیاند:" پێویستە تورکیا لەوڵات بکرێتە دەرەوە و خۆبەرێوبەرایەتی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا  هیزەکانی سوریای دیموکرات 'هەسەدە' ببن بە بەشێک لەدەستوری سوریا تاوەکو ئاڵۆزییەکانی سوریا چارەسەر ببن". ئەمڕۆ سێشەممە 15ی ئازاری 2022، ئەنجومەنی  پارتی یەکێتیی دیموکراتیک 'پەیەدە'دوای تێپەربوونی 11 ساڵ بەسەر ئاڵۆزییەکانی سوریادا ڕاگەیانرداوێکی بڵاوکردەوە ئاماژەی بەوەدا "دوای تێپەڕبوونی 11 ساڵ ئاڵۆزییەکانی وڵات گۆڕان بۆ شەڕی توند ئامێز و خوێناویی لەنێوان هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا و حکومەتی سوریا، لەم ئاڵۆزییە ناوخۆییەدا هێزە نێودەوڵەتییەکان دەستێوەردانیان کرد و کردیان بە شەرێکی جیهانی، لەئەنجامی ئاڵۆزییەکانیش نیوەی گەلی سوریا ئاوارەی وڵاتانی تر بوون". پەیەدە لەڕاگەیاندراوەکەیدا باسی لەوەشکردووە، "شۆڕشی سوریا بەهیوای هێنانە کایەی سیستەمێکی دیموکراتی و ئازادی دەستپێکرد، بەڵام بەداخەوە ئامانجی شۆڕشەکە بەدی نەهات و لەڕێیڕاستی خۆی لایدا و گۆڕا و بووە هۆکارێک بۆ بەدیهێنانی لایەنە شۆڤینییەکان و دەسەڵاتدارە  ڕادیکاڵەکان کە پڕۆژەکانی  دیموکراتییان ڕەتکردەوە هەربۆیە هەرێمەکانی وڵاتیان ڕادەستی دەوڵەتی تورکیا و هاوپەیمانەکانی کرد، حکومەتی سوریاش بەکارهێنانی هێز هەوڵدەدات دەستبەسەر ئەو هەرێمانە بگرێتەوە کە بەهەماهەنگی لەگەڵ ئێمە کۆنترۆڵی کردنەوە". لە راگەیانراوەی پەیەدەدا ئەوەش هاتووە، "ئێمە لەڕێگای ئەم بەیاننامەیە بانگەوازی ئاشتی ڕادەگەینین و ئامانجمانە لەڕێگای گفتوگۆوە ئاڵۆزییەکانی وڵات کۆتاییان پێبێت، هەروەها پێویستە تورکیا لەوڵات بکرێتە دەرەوە و خۆبەرێوبەرایەتی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا  هیزەکانی سوریای دیموکرات 'هەسەدە' ببن بە بەشێک لەدەستوری سوریا تاوەکو ئاڵۆزییەکانی سوریا چارەسەر ببن".

  هاوڵاتی باڵیۆزی ئێران له‌ به‌غدا رایگه‌یاند كه‌ لایه‌كان خواستی گه‌یشتن به‌ رێككه‌وتنیان هه‌یه‌. ئیره‌ج مه‌سجدی به‌ ئاژانسی هه‌واڵی فه‌رمی ئێرانی راگه‌یاندوه‌ كه‌ حكومه‌تی تاران پشتیوانی له‌ رێككه‌وتنی نێوان ره‌وتی سه‌در و چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی ده‌كات، گفتوگۆكانی ئێستای نێوانیشیان ئه‌رێنییه‌. "نابێت درز و لێكترازانی نێوان هێزه‌ شیعه‌كان درێژه‌ بكێشێت، هیوادارین بگه‌نه‌ ته‌وافوق له‌سه‌ر كوتله‌ی گه‌وره‌ و دیاریكردنی سه‌رۆك وه‌زیران و هیواداریشین له‌گه‌ڵ كورد و سوننه‌ بگه‌نه‌ رێككه‌وتن"، مه‌سجدی وای وتوه‌. باڵیۆزی ئێران له‌ عێراق پێشبینیشی كردوه‌ كه‌ دۆخی نێوان لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانی عێراق به‌ره‌و قۆناغی ئه‌رێنی بڕوات و به‌دووری نه‌زانی لایه‌نه‌كان له‌سه‌ر پێكهێنانی حكومه‌ت بگه‌نه‌ ئه‌نجام، وتیشی كه‌ گه‌یشتن به‌ بنبه‌ست خزمه‌ت به‌ به‌رژه‌وه‌ندیی هیچ لایه‌ك ناكات.