عەلی حوسێن: هەوڵ دەدەین پێش هەڵبژاردن کابینەی نوێ پێکبهێنین

ئەوقافی سلێمانی رایگەیاند، دوورخستنەوەی مامۆستا فاتیح شارستێنی لە گوتاردان بەهۆی کێشەیەکی کارگێڕییەوە بووە و لە داهاتوویەکی نزیکدا دەگەڕێتەوە مینبەری مزگەوت. عەباس خدر بەڕێوەبەری ئەوقافی سلێمانی ڕاگەیاند، لەم هەفتەیەدا نووسراوێک بەرزدەکرێتەوە بۆ وەزارەتی ئەوقاف تا مامۆستا فاتیح شارستێنی بگەڕێتەوە بۆ سەر مینبەری مزگەوت، بەڵام مزگەوتەکە تائێستا دیارینەکراوە و لەلایەن وەزارەتەوە دیاریدەکرێت. گوتیشی، بەهۆی ئەوەی مزگەوتی ئەحمەدی حاجی عەلی میلاکی زۆرە، ناکرێت لەوێ بمێنێتەوە، ئەو ماوەیە لەسەر داوای خاوەنی ئەو مزگەوتە لەوێ پێشنوێژ و گوتارخوێن بووە. فاتیح شارستێنی، یەکێک لە مامۆستا ئاینی و بانگخوازە دیارەکانی هەرێمی کوردستانە، رۆژی پێنجشەممە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە لە رۆژی هەینیەوە لە مزگەوت گوتار پێشکەش ناکات و لە ماڵەکەی خۆیەوە پێشنوێژی و گوتار پێشکەش دەکات. هاوکات، مامۆستا فاتیح بەهۆی گوتارێکی توندی بەرامبەر بەرپرسانی هەرێمی کوردستان سەبارەت بە دواکەوتنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان لە گوتاردان دوورخرایەوە.

سەرۆکایەتی کۆماری سوریا ڕۆژی شەممە لە بەیاننامەیەکدا ئاگربەستێکی دەستبەجێ و هەمەلایەنەی لە سویدا ڕاگەیاند، لە کاتێکدا هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ دەستیان کرد بە بڵاوەپێکردن لە سەرتاسەری شارەکەدا. سەرۆکایەتی سوریا داوای لە هەموو لایەنەکان کرد پابەندی ئاگربەست بن و دەستبەجێ کۆتایی بە دوژمنایەتییەکان لە هەموو ناوچەکان بهێنن. هەر لەو بەیاننامەیاندا سەرۆکایەتی سوریا دەڵێن هەر توندوتیژییەک لە سوەیدا بکرێت پێشێلکارییە بەرامبەر سەروەری سوریا، هێزەکانی ئاسایش لە چەند ناوچەیەکی سوەیدا بڵاوبوونەتەوە بۆ جێبەجێکردنی ئاگربەست. نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری سووریا رایدەگەیێنێت، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و سەرۆکی سووریا بە پشتیوانیی ئەمریکا لەسەر ئاگربەستێک رێککەوتوون و داواش لە درووز، بەدەوی و سوننەکانی سووریا دەکات چەک دابنێن و "ناسنامەیەکی نوێی سووری" بنیات بنێن.   رۆژی شەممە، 19-07-2025، تۆم باراک، نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ سووریا، لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس، رێککەوتنەکەی بە "پێشهاتێکی گەورە" ناوبرد.   لە پەیامەکەیدا هاتووە: "بنیامین نەتەنیاهوو، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و ئەحمەد شەرع، سەرۆکی [کاتیی] سووریا بە پشتیوانیی ئەمریکا و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە مارکۆ رۆبیۆ، لەسەر ئاگربەستێک رێککەوتوون کە لەلایەن تورکیا، ئوردن و دراوسێکانیانەوە پێشوازیی لێکراوە."   نێردە تایبەتەکەی ئەمریکا لە بەشێکی دیکەی قسەکانی کە لە ئێکس کردوونی. دەڵێت: "داوا لە درووزەکان، بەدەوییەکان و سوننەکان دەکەین چەکەکانیان دابنێن و پێکەوە لەگەڵ کەمینەکانی دیکەدا، ناسنامەیەکی نوێ و یەکگرتوویی سووری لە ئاشتی و خۆشگوزەرانیدا لەگەڵ دراوسێکانیان بنیات بنێن."

هاوسەرۆکایەتی کۆنسەی بەڕێوەبەریی کەجەکە ١٣ـیەمین ساڵیادی شۆڕشێ ڕۆژئاوای پیرۆز کرد و ڕایگەیاند، شۆڕشی ڕۆژئاوا بۆ تەواوی سووریا درووستترین مۆدێلی چارەسەرییە. دەقی ڕاگەیاندراوەکەی کەجەکە بەم شێوەیەیە: “ماوەی ١٣ ساڵ بەسەر شۆڕشی ١٩ـی تەمووزی ڕۆژئاوادا تێپەڕدەبێت، کە پێشکەوتنێکی گرنگی مێژووییە. لە ئێستادا ١٣ـیەمین ساڵیادی شۆڕشی مێژوویی پیرۆز دەکرێت. ئێمەیش ساڵیادی شۆرشی ڕۆژئاوا لە هەموو گەلانی ڕۆژئاوا و باکووری سووریا، لە هەموو گەلانی کوردستان و سووریا، گەلانی عەرەب، ئەرمەنی، درووزی، تورکمان، سریانی، عەلەوی، گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوین و جیهان، ژن، گەنج و هەموو هێزە سۆسیالیست، شۆرشگێڕ، دیموکراتیک و ئازادییخوازەکان پیرۆز دەکەین. هەروەها، لە هەموو هاوڕێیانی ئینتەرناسیۆنالیست پیرۆز دەکەین کە ڕۆڵێکی مەزنیان گێڕا لە پێشکەوتن و پاراستنی شۆڕشەکەدا. سڵاو لەم پێشکەوتنە مێژووییە دەکەین کە شۆڕشی هاوبەشی گەلانە، جارێکی دیکە بە ڕێز و خۆشەویستی و پێزانینەوە هەموو شەهیدانی شۆڕش یاد دەکەینەوە. شۆڕشی ڕۆژئاوا بەهای نوێی خستەسەر میژووی مرۆڤایەتییمان، پێش هەمووشتێک کۆمەڵگەیەک کە لەلایەن سیستەمی دەوڵەت-نەتەوەوە دەچەوسێندرایەوە، بە بێپاراستن لە هێز خرابوو، سەرلەنوێ هەستی بە هێزی ئیرادەی خۆی کرد و ڕێگەی لە پێش دینامیکێتی بنەڕەتی کۆمەڵایەتی کردەوە، کە مافیان لێ وەرگیرابوو، سەرکووت کرابوون، ڕەنجیان خورابوو، وایکرد بە ڕێکخستنبوون و هۆشەمەندبوونییەوە ئیرادەی خۆبەڕێوەبەری بەدەست بهێنێت. جیاوازی زمان، ئاین، مەزهەب و ئیتنیکی لە بوون بە هۆکاری ناکۆکی نێوان گەلان دوورخستەوە و ڕێگەی بۆ ئەوەکردەوە، کە وەک دەوڵەمەندییەکی کۆمەڵایەتی وەربگیرێت، وایکرد گەل، باوەڕیی و کولتوور لە چوارچێوەی تێگەیشتنی دیموکراتیکییدا سەرلەنوێ بە خوشک-برایەتییەوە بژین. زەمینەی خۆشکرد بۆ ئەو ژنانەی کە بۆ دوورترین گۆشەی بەشداری ژیانی کۆمەڵایەتی دوورخرابوونەوە، بە هۆشمەندی و لە پاراستن و بونیاتنانی شۆڕشدا ئاستی پێشەنگایەتی بەدەست بهێنن، هەلومەرجی بۆ پێگەیاندنی نەوەیەکی گەنجی هۆشیار، ڕێکخستنکاری و ڕووناک ئافراندووە. بەکورتی شۆڕشی ڕۆژئاوا بە تێگەیشتنی نەتەوەیی دیموکراتیک و ئازادییخوازی ژن بووە چارەسەرییەکی گرنگ. لە پراکتیکی ماوەی ١٣ ساڵی ڕابردوودا لە زۆر ڕووەوە خۆی سەلماندووە، لەلایەکەوە لە دژی هێرشەکان بۆ لەناوبردنی شۆڕش، هاوشانی گەل و هێزەکانی شۆڕش بەرخۆدانێکی مەزنی ئەنجامداوە و شۆڕشی پاراستووە، لەلایەکی ترەوە بەردەوامی بە پێشکەوتنی سیستەمی دیموکراتیک، ئازادییخواز و کۆمیناڵ داوە. لەم ڕووەوە شۆڕشی ١٩ـی تەمووز قۆناغێکی مێژوویی گرنگی بە سەرکەوتوویی تێپەڕاندووە. شۆڕشەکان لە مێژوودا بەهۆی هێرشە ناوخۆیی و دەرەکییەکانەوە نەیانتوانیوە هێڵی بەرخۆدان و شۆڕشی پێکەوەیی پێشبخەن، بەڵام لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا ئەمە سەرکەوتوو بووە. ١٩ـی تەمووز کە لە ڕۆژئاوا و باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا پراکتیزە دەبێت، لە هەمان کاتدا بۆ تەواوی سووریا درووسترین مۆدێلی چارەسەرییە. باروودۆخی ئاڵۆزییەکانی سووریا، زۆر بەڕوونی ئەم حەقیقەتە نیشان دەدات. چارەسەری کێشەکانی سووریا و پێکهێنانی یەکێتی تەنها بە تێگەیشتنی نەتەوەیی دیموکراتیک، ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی دیموکراتیک و ئازادییخوازیی ژن کە ڕەگەزی شۆڕشی ١٩ـی تەمووزن دێتەئاراوە. سەپاندنە تاکڕەو، مەزهەبی و نەتەوەپەرستەکان جگە لەوەی پێکدادان و کۆمەڵکوژییەکان قووڵتر دەکاتەوە، بۆ یەکڕیزی سووریایش گەورەترین هەڕەشەیە. جارێکی تر شۆڕشی مێژوویی ١٩ـی تەمووز لە هەموو گەلان پیرۆز دەکەین و ئێمە باوەڕمان وایە کە بە ڕێککەوتنی دیموکراتیک، ڕێکخستنبوون و ئەو تێکۆشانەی کە گەلان لەسەر هێڵی شۆڕشی ١٩ـی تەمووز پێشی دەخەن، ئاشتی ژیانی دیموکراتیک و ئەو ئازادییە بەدیدێت کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست داوا دەکرێت.”

  کۆمەڵى دادگەرى کوردستان کۆنگرەى پێنجەمى خۆى لە شارى هەولێرى دەبەستێت، هەموو ئاماژەکانیش بۆ ئەوەیە عەلى باپیر سەرۆکى ئێستا حزبەکە دەبێتەوە بە سەرۆک. ئەمڕۆ شەممە (2025/07/19)، کۆمەڵى دادگەرى لە شارى هەولێر و لە هۆڵى سەعد عەبدوڵا کۆنگرەى پێنجەمى دەبەستێت، کە کۆنگرەکە ئەمڕۆ و سبەی بە ئامادەبوونی لانیکەم 900 ئەندام بەردەوام دەبێت. کۆمەڵ حزبێکی سەرەکیی ئۆپۆزسیۆنە لە هەرێمی کوردستان و رەنگی سەرەکیی ئاڵا و لۆگۆ حزبەکە پرتەقاڵییە. کۆمەڵى دادگەرى وەک حزبێک، لە 31ـی ئایاری 2001 لە بزووتنەوەی ئیسلامی کوردستان جیابووەوە و وەک حزبێکی ئیسلامیی سەربەخۆ بە ناوی (کۆمەڵی ئیسلامی کوردستان) دامەزرا. تائێستا چوار کۆنگرەی بەستووە و لە سەرجەم کۆنگرەکان (عەلی باپیر) بە ئەمیری حزبەکە هەڵبژێردراوە. خاوەنی سێ کورسیی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستانە و لە کۆتا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقیش لە 2021 یەک کورسیی هەیە. لە دوایین کۆنگرەیدا لە 18ـی شوباتی 2021 لە سلێمانی پاشگری ئیسلامی لە حزبەکەی کردووە و گۆڕدرا بۆ (کۆمەڵی دادگەریی کوردستان)، لە هەمان کۆنگرەشدا ناوی کەسی یەکەمی حزبەکە لە ئەمیرەوە کرا بە سەرۆک. هەر لە کۆنگرەی چوارەمی حزبەکە ئاڵاکەیان، کە دروشمی (لآ اِلَهَ اِلّا اللّهُ مُحَمَّدٌ رَسُوُل اللّهِ)ـی لەسەر بوو، گۆڕدرا بۆ ئاڵایەک گوڵەگەنمی لەسەرە. لە خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستاندا خاوەنی شەش کورسی بوو و بە دوو وەزارەت بەشداریی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کرد. کێ دەبێتەوە بە سەرۆک؟ هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوەن، کە عەلى باپیر، سەرۆکى ئێستاى کۆمەڵى دادگەرى دەبێتەوە بە سەرۆکى حزبەکە، لەو بارەوە شوان رابەر ئەندامى سەرکردایەتى کۆمەڵ وتى، تا ئێستا تەنها عەلى باپیر تاکە کاندیدە بۆ سەرۆکى کۆمەڵى دادگەرى. شوان رابەر گوتیشى: هیچ کەسێک خۆى بۆ پۆستەکە کاندید ناکاتەوە، بۆیە بە دڵنیایی عەلى باپیر وەک سەرۆکى حزبەکە وەک سەرۆک هەڵدەبژێرێتەوە. عەلى بایپر کێیە؟ عەلی باپیر، نووسەر و بیرمەندێکی ئیسلامیی کوردستانە و پێش ساڵی 2001 ئەندامی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسیی بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان بوو. ساڵی 2001 لە بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان جیابووەوە و کۆمەڵی ئیسلامی کوردستانی دامەزراند.

بەپێى ڕاپۆرتێکى ماڵپەری "بەغداد ئەلیەوم"ى عێراق، ئەمڕۆ هەینی کە لەزاری سەرچاوەیەکی ئاگادار بڵاویكردەوە: بڕیارە بەغداد رۆژی یەك شەممەی داهاتوو بڕی  (952) ملیار دینار رەوانەی هەرێمی كوردستان بكات، بە مەبەستی خەرجکردنی مووچەی مانگی ئایار. سەرچاوەكە ئاماژەی بەوەشکردووە: لیستەکانی مانگی ئایار ئامادەن، هەفتەی داهاتووش، وردبینی لە مووچەی مانگی حوزەیران دەکرێت، بۆ ئەوەی ئەویش خەرجبكرێت لە ماوەی یەك هەفتەدا، وەك دوورترین وادە. سەرچاوەکە ئاشکرای کردوە، پێشبینی دەکرێت هەفتەیەک زیاتر نەخایەنێت و  دوای دابەشکردنی موچەی مانگی پێنج، بەغداد وردبینی بۆ موچەی مانگی شەشی فەرمانبەرانی هەرێم دەکات. لەلایەکى دیکەوە، سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. 

وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانى عێراق ڕایدەگەیەنێت، لێکۆڵینەوەکان دەرکەوتووە هەموو ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەى بەکارهێنراون یەک جۆرن، ئەمەش ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ ئەوەی لایەنی ئەنجامدەر یەک لایەنە. هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو درۆنەکان لە  دەرەوەی عێراق دروستکراون، بەڵام سەلمێندراوە هەڵدانەکانى لە شوێنێکی دیاریکراو لە ناو خاکی عێراقەوەیە. سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان ئاماژە بۆ ئەوەشدەکات، لەسەر بنەمای ڕاسپاردەکانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان محەمەد شیاع سودانی، لیژنەیەکى تایبەتیان پێکهێناوەو ڕێکاری یاسایی بەرامبەر هەموو ئەو کەسانە دەگیرێتەبەر کە لەم کارە تێوەگلاون، و ڕەوانەی دەسەڵاتی دادگای دادپەروەری عێراق دەکرێن بۆ ئەوەی بەپێی یاسا بگەن بە سزای خۆیان. دەقى ڕاگەیەندراوەکە  لەسەر بنەمای ڕاسپاردەکانی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان بەڕێز محەمەد شەیاع سودانی، تایبەت بە پێکهێنانی لیژنەیەکی لێکۆڵینەوەی باڵا ئەفسەرانی باڵا و پسپۆڕ لەخۆبگرێت بۆ بەدواداچوون بۆ ئەو ڕووداوانەی کە ژمارەیەک شوێنی ڕاداری سەر بە هێزە چەکدارەکانی عێراقی کردە ئامانج، لەڕێگەی بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی خۆکوژ لە یەک کاتدا، کە سیستەمی بەرگری لە چەند بنکەیەکی سەربازی لە ناوخۆی وڵاتدا کردە ئامانج، دوای هەوڵە ئەمنی و هەواڵگری و تەکنیکییە جڕەکان، لێکۆڵینەوەکان گەیشتنە ئەنجامی گرنگ و یەکلاکەرەوە، دیارترینیان: - دەستنیشانکردنی سەرچاوەی دروستکردنی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی لە هێرشەکاندا بەکارهێنراون، دەرکەوت سەری جەنگی بە کێشی جیاواز لەخۆدەگرێت و لە دەرەوەی عێراق دروستکراون. - دەستنیشانکردنی وردی شوێنی هەڵدانی ئەم فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە، کە سەلمێندرا لە شوێنێکی دیاریکراو لە ناو خاکی عێراقەوەیە. - دەستنیشانکردنی ئەو لایەنانەی کە بەشداربوون لە ئەنجامدان و هەماهەنگیکردنی ئەو ئۆپەراسیۆنە دوژمنکارانە. - ئەنجامدانی شیکارییەکی تەکنیکی گشتگیر بۆ سیستەمەکانی کۆنترۆڵ و پەیوەندییەکان کە لە کارپێکردنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا بەکاردەهێنراون، ئەمەش وایکرد دەزگا هەواڵگرییەکان بتوانن زانیاری ورد کۆبکەنەوە کە پشتگیری لە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان دەکەن. - لیژنەی لێکۆڵینەوە پشتڕاستی کردەوە کە هەموو ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانە خۆکوژییانەی لە هێرشەکەدا بەکارهێنراون لە یەک جۆرن، ئەمەش ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ ئەوەی لایەنی ئەنجامدەر یەک لایەنە. لەسەر بنەمای ئەوەی پێشکەشکراوە، سەرکردایەتییە ئەمنی و سەربازییەکان ئەوە دووپات دەکەنەوە کە سازش لە هیچ هەڕەشەیەک ناکەن ئاسایش و سەلامەتی هێزە چەکدارەکانمان و تواناکانی دەوڵەتی عێراق بکاتە ئامانج، هەروەها ڕێکاری یاسایی بەرامبەر هەموو ئەو کەسانە دەگیرێتەبەر کە لەم کارە تێوەگلاون، و ڕەوانەی دەسەڵاتی دادگای دادپەروەری عێراق دەکرێن بۆ ئەوەی بەپێی یاسا بگەن بە سزای خۆیان. ئەم هێرشە دوژمنکارانە و ترسنۆکانە، بە پێشێلکارییەکی ئاشکرای سەروەری نیشتیمانی دادەنرێت و ڕێگە نادرێت هیچ لایەنێکی ناوخۆیی یا دەرەکی ئاسایش و سەقامگیری عێراق تێکبدات. سەباح نوعمان وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان

کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند: تا ئێستا زیاتر لە 771  هەزار کەس ناوی خۆیان بۆ کارمەندی سەر سندوق تۆمار کردووە. هەینی 18ـی تەممووزی 2025، کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە دا، بە پێی نوێترین ئامار، تا ئێستا 771 هەزار و 655 کەس، بۆ هەڵبژاردنی تشرینی دووەمی ئەمساڵ، ناوی خۆیان بۆ کارمەندی سەر سندوقی دەنگدان تۆمار کردووە. کۆمیسیۆن، ڕایگەیاند: زۆرینەی ئەو کەسانەی خۆیان تۆمار کردووە وەک کارمەندی سەر سندوقی دەنگدان، دەرچووی زانکۆ و پەیمانگەکانن. هاوکات باسی لەوە کرد، زۆرترین کەس لە پارێزگای نەینەوا خۆیان تۆمار کردووە کە ژمارەیان 76 هەزار و 713 کەسە و کەمترین کەسیش لە پارێزگای موسەننایە، ژمارەکەش 15 هەزار و 719 کەسە. 9ـی نیسانی 2025، نووسینگەی ڕۆژنامەوانیی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ بڵاوی کردەوە، ئەنجوومەنی وەزیران بە زۆرینەی دەنگ، 11-11-2025ـی وەکوو ڕۆژی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق دیاریی کرد.

  وتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان(ئەپیکۆر) جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە، داواکارییەکانی پێشویان نەگۆڕدراون، گرەنتی شایستە داراییەکان لەگەڵ بەدەستگەیشتنى نووسراوی فەرمی، تاکە رێگەیە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتى کوردستان. مایڵز کاگینز وتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان(ئەپیکۆر) رایگەیاند، بۆ هەناردەکردنەوەى نەوت چاوەڕوانن نووسراوى فەرمیى رێککەوتنى نێوان هەولێر و بەغدادیان بە دەستبگات. وتەبێژی ئەپیکور ئەوەشی خستوەتەڕوو بە هۆی هێرشەکانەوە  بەشێوەیەکی کاتی کارەکانمان لە کیڵگە نەوتییەکاندا وەستاندووە، کۆمپانیاکانیشمان پێداچوونە بە رێکاری سەلامەتی و ئاسایشی کێڵگەکان دەکاتەوە لەکاتێکدا بە شێوەی کاتی کارەکانی بەرهەمهێنانی نەوتمان راگرتووە. دوێنێ پێنجشەممە 17ـی تەممووزی 2025، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کۆبوونەوەیەکی نائاسایی ئەنجامدا، کۆبوونەوەکە تایبەت بوو لە لێکتێگەیشتنە نوێیەکەی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ، کە دوێنێ ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێم پەسەندی کرد.

  سەرچاوەیەک لە نووسینگەی سودانی ڕاگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بەغداد مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت و کێشەی لەگەڵ “هەژماری من”یش نییە. سەرچاوەکە ئەوەشى وت، لە کۆبوونەوەى دوێنێى ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق بڕیاردراوە، سەرەتای هەفتەى داهاتوو مووچەى مانگى پێنج بنێردرێت و بۆ مووچەى مانگى شەش، چاوەڕێى هەرێمى کوردستان دەکرێت بۆ هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمی کوردستان لەرێگەى کۆمپانیاى سۆمۆ و ناردنى 240 ملیار دینار لە داهاتى ناوخۆى مانگەکانى پێنج و شەش بۆ بەغداد. گوتیشى، لەبارەى پرۆژەى هەژمارى منەوە، حکومەتى عێراق هیچ کێشەیەکى نییە و مووچەخۆران دەتوانن لەڕێگەى هەژمارى منەوە مووچەکانیان وەربگرن. دوێنێ، ئەنجومەنى وەزیرانى عێراق لە کۆبوونەوەى نائاسایى خۆیدا، لێکتێگەیشتنی نێوان هەولێر و بەغدادی لەبارەی مووچە و نەوتەوە پەسەندکرد و بڕیارى ناردنى مووچەى مانگى پێنجی دا. پێشتر، بەرپرسێکى باڵا لە وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان بە زوومى راگەیاند، ئامادەکارییان بۆ دابەشکردنى مووچە کردووە، هەرکات بەغداد پارە بنێرێت راستەوخۆ دەست بە دابەشکردنی مووچە دەکەن.

  ئەمەریکا لەسەر ئاستی حکوومەت و کۆنگرێس، هۆشداری لەبارەی هێرشە درۆنیەکان بۆسەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا ئەمەریکییەکان دەدات، دەڵێن؛ ئەگەر سنوورێک بۆ هێرشەکان دانەنرێت، حکوومەتی عێراق ڕووبەڕووی دەرئەنجامی توند دەبێتەوە.  لە بەردەوامی کاردانەوەی هێرشە درۆنیەکانی سەر هەرێمی کوردستان و بەتایبەتی کێڵگە نەوتییەکانی، تامی بروس، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا وتی: "بەتوندی سەرکۆنەی هێرشکردنەسەر کێڵگە نەوتییەکان دەکەین، چونکە سەقامگیری عێراق و داهاتووی رووبەڕووی مەترسی دەکەنەوە." بروس دەشڵێت: "هێرشەکان ئەو کۆمپانیا ئەمەریکییانەیا کردووەتە ئامانج کە وەبەرهێنان لە داهاتوو و وزەی عێراق دەکەن، پێویستە حکوومەتی عێراق بە ئەرکی خۆی هەستێت و کۆنترۆڵی تەواوی خاکەکەی بکات." جەختیشی کردەوە، "ئەمەریکا عێراقێکی خاوەن سەروەری و فیدراڵ و سەقامگریی بەلاوە مەبەستە." لەلایەکی دیکەوە، جۆو ویڵسن، کۆنگرێسمانی ئەمەریکی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس سەبارەت بە هەمان پرس نووسیویەتی: هێرش بۆسەر کۆمپانیا ئەمەریکییەکان و کێڵگەکانی نەوت لە هەرێم قبوڵ ناکرێت، پێویستە حکوومەتی عێراق هەنگاوی ڕژد بۆ دانانی سنوورێک بۆ ئەو هێرشانە بنێت، بەپێچەوانەوە با خۆی بۆ دەرئەنجامێکی توند ئامادە بکات. لای خۆیەوە عەبدولخالق تەڵعەت، نوێنەری حکوومەتی هەرێم لە فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەکانی عێراق ڕاگەیاند، عێراق و هاوپەیمانی نێودەوڵەتیش دەزانن سەرچاوەی هێرشەکان کوێیە و بکەرەکان کێن، بەڵام عێراق دەسەڵاتی بەسەر تەواوی خاکەکەیدا ناشکێت. تەڵعەت گووتیشی؛ دروستکردنی لیژنە لە ڕابردوودا بێ ئەنجام بووە و ئەمجارەش بێ ئەنجام دەبێت، چونکە حکوومەتی عێراق توانای ڕووبەڕووبوونەوەی هەندێک لایەنی نییە.

  وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، ڕایگەیاند: ئامانجی هێرشە درۆنییەکان ژێرخانی ئابووری هەرێمی کوردستانە و پێویستە کۆتایی بەم هێرشە تیرۆریستییانە بێت. پێنجشەممە 17ـی تەممووزی 2025، رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، لە بارەی هێرشە درۆنییەکان وەڵامی ڕۆژنامەنووسانی دایەوە و گوتی: زۆر ڕوونە کە درۆنەکان لە کوێوە ئاراستە دەکرێن، کە هەمیشە شادەماری ئابووری هەرێمی کوردستان دەکەنە ئامانج. وەزیری ناوخۆی هەرێمی کوردستان، ئاماژەی بەوە کرد، هێرشە درۆنییەکان بە داخەوە کردەوەی تیرۆریستین، هەر لایەنێک لە پشت ئەو کارەوە بێت شەرمەزار دەبێت. هاوکات داوا لە حکوومەتی فیدراڵ دەکات، سنوورێک بۆ ئەو هێرشە درۆنییانە دابنێت و ئەو لایەنانەشی لە پشت ئەو هێرشانەن، ئاشکرا بکرێن و بدرێنە دادگا. لەبارەی ڕێگەگرتن لەو هێرشانە و چۆنیەتی پاراستنی شوێنەکان، رێبەر ئەحمەد، ڕایگەیاند: ئێمە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و وەستاندنی ئەو هێرشانە، هەماهەنگیی و کاری هاوبەش لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵ دەکەین، هەروەها داوامان لە هاوپەیمانانیش کردووە هاوکارمان بن لەو بارەیەوە. لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا، هێرشی درۆنە بۆمبڕێژکراوەکان بۆ سەر شارەکانی هەرێمی کوردستان، بە تایبەت کێڵگە نەوتییەکان بەردەوام بوونە. هەرچەندە محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لیژنەیەکی لێکۆڵینەوەی پێک هێناوە، بەڵام تا ئێستا لە بەرانبەر ئاراستەکردنی درۆنەکان، نە کەس دەستگیرکراوە و نە کەسیش سزا دراوە. 

کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان، پەیامێکى هاوخەمى ئاڕاستەى سەرۆکایەتی کۆماری عێراق و ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان و گەلی عێراق و بەتایبەت خەڵکی کوت دەکات. لەپەیامەکەیدا دەڵێت: بەبۆنەی ئەو بەڵا گەورەیەوە  هاوسۆزی خۆمان لەگەڵ گەلی عێراق و بەتایبەت خەڵکی کوت ڕادەگەیەنین. پرسە و سەرەخۆشی و هاوخەمی دڵسۆزانەمان ئاراستەی کەسوکاری قوربانییەکان دەکەین. دەقى پەیامەکە.. سەرۆکایەتی کۆماری عێراق سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق سەرۆکایەتی پەرلەمانی عێراق بەداخ و پەژارەیەکی قووڵەوە هەواڵی ئەو ڕووداوە دڵتەزێنەمان پێگەیشت کە لە مۆڵێکی بازرگانی لە شاری کوت لە پارێزگای واست ڕوویدا، کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی دەیان هاوڵاتی و برینداربوونی کەسانی دیکە. بەبۆنەی ئەو بەڵا گەورەیەوە هاوسۆزی  خۆمان لەگەڵ گەلی عێراق و بەتایبەت خەڵکی کوت ڕادەگەیەنین. پرسە و سەرەخۆشی و هاوخەمی دڵسۆزانەمان ئاراستەی کەسوکاری قوربانییەکان دەکەین، داواکارین لە خودای مەزن ڕەحمەتی بەرینی خۆی بەوان ببەخشێت و سەبووری و دڵنەوایی بە کەسوکارەکانیان ببەخشێت، هەروەها چاکبوونەوەی خێرا بۆ بریندارەکان. داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکەین کە ڕێوشوێنی پێویست بگرنەبەر بۆ ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی ڕووداوە دڵتەزێنەکانی لەو شێوەیە. کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان ١٧ی تەمموزی ٢٠٢٥ برۆکسل

  سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەدوای خەرجکردنی مووچەی مانگی پێنج لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق رایگەیاند، پێشوازی لەو هەنگاوە دەکەن، "هەرێمی کوردستان هەموو نەرمییەکی نواند و هەموو پابەندییەکانی خۆی جێبەجێکرد." دەقی پەیامەکەی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان:   پەیامێک لە سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە   دوای ئەوەی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لە پێناو بەرژەوەندی و کەمکردنی فشار  لە سەر خەڵکی کوردستان، هەموو نەرمییەکی  نواند و پابەندییەکانی خۆی بە تەواوی جێبەجێ کرد و دوای هەوڵ و گفتوگۆیەکی زۆر ، ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی فیدراڵیش ، ڕەزامەندی لەسەر لەیەکتێگەیشتنی هاوبەشی نێوان هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و فیدراڵ دا. پێشوازیی لەو هەنگاوە دەکەین و چاوەڕوانین حکومەتی فیدراڵ ، مووچە و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان بنێرێت.   پێزانینێکی زۆرم بۆ خۆڕاگری و پشوودرێژیی خەڵکی کوردستان هەیە، هەروەها سوپاسی ماندووبوونی هەموو کەس و لایەنێکیش دەکەم کە هەوڵیان بۆ چارەسەرکردنی کێشەی مووچە داوە و بەردەوام هاوکار و پاڵپشتمان بوون.  هیوادارم مووچە و شایستە داراییەکان، کە مافێکی ڕەوای خەڵکی کوردستانە ، چیتر تێکەڵی هیچ کێشە و ناکۆکییەک نەکرێت و لە چوارچێوەی دەستوور و بە ڕێزگرتن لە ڕێککەوتنەکان، کێشەکانمان چارەسەر بکەین.   هەروەها دەبێ کۆتاییش بەو هێرشانە بێت کە دەکرێنە سەر هەرێمی کوردستان و بە تایبەتیش کێڵگە نەوتییەکان. هیوادارین حکومەتی فیدراڵ، هاوکار بێت لە دۆزینەوری ئەو تێکدەرانە و گرتنەبەری ڕێکاری یاسایی لە دژیان.    مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان 2025/7/17

  دەقی رێکكەوتنی نێوان هەرێم و بەغداد کە لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق خوێندرایەوە دەنگی لەسەردرا: ئەم رێکكەوتنە تاکو 31/12/2025 کاری پێدەکرێت بۆ ساڵی 2026 پێویستە رێکكەوتنێکی نوێ بکرێت. 1-  حکومەتی هەرێم دەستدەکات بە هەناردەکردنی سەرجەم نەوتی بەرهەمهاتوو لە کێڵگەکانی هەرێم (220) دوو سەد و سی هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەمە جگە لە هەر زیادکردنێک لە داهاتوودا لە ڕێگەی كۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی دەوڵەتی (سۆمۆ). وەزارەتی دارایی فیدراڵی بەپێی یاسای هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی بۆ هەر بەرمیلێک 16 دۆلاربە حکومەتی هەرێم دەدات. 2- ڕۆژانە بڕی 50 هەزار بەرمیل بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی لە هەرێم تەرخان دەکرێت؛ بەمەرجێک حکومەتی هەرێم بەڵێن بدات تێچووی بەرهەمهێنان بۆ ئەو بڕە پارەیە بدات. ئەگەر هەرێم پێویستی پێی هەبێت، وەزارەتی نەوتی فیدراڵی تەرخانی دەکات بۆ بڕی بەرهەمێک کە هاوتایە لەگەڵ پاڵاوتنی 15 هەزار بەرمیل. لیژنەیەکی هاوبەش لە وەزارەتی نەوتی فیدراڵی و وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم هەڵسەنگاندن بۆ پێویستی ڕاستەقینەی هەرێم بۆ بەرهەمە نەوتییەکان دەکەن بۆ مەبەستی تەرخانکردن، و لە ماوەی دوو هەفتەدا ڕاپۆرتەکەی پێشکەش دەکات. دووەم: فایلی داهاتی نانەوتیی: 1- حکومەتی هەرێم بڕی 120 ملیار دینار بۆ هەر مانگێکی ئایارو حوزەیران ڕادەستی وەزارەتی دارایی فیدراڵی دەکات. 2- تیمێكی کارکردن لە دەستەی چاودێری دارایی فیدراڵی و هەرێم پێکدەهێنرێت بۆ وردبینی و پۆلێنکردنی داهاتی نەوت و دیاریکردنی پشکی حکومەتی فیدراڵی لێی، لەماوەی یەک مانگدا. 3- دەستبەجێ وەزارەتی دارایی دەست بە خەرجکردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەکات بۆ مانگەکانی ئایار و حوزەیران و مانگەکانی دواتر.

سەرچاوەیەک لە حکومەتی هەرێمی کوردستان، ڕاگەیاند، تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق داوای لە حکومەتی هەرێمی کوردستان کردووە لیستی مووچەی مانگی 7 و تەرازووی پێداچوونەوەی مانگی 5 و 6 بنێرن. سەرچاوەیەكیش لە لقی هەولێری بانكی ناوەندیی عێراق  دەڵێت پارەی پێویستیان لەبەردەستە بۆ دابینكردنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان. لە کۆبوونەوەکەدا ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری خەرجکردنی مووچەی مانگی ئایار (پێنج)ـی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی داوە. هەروەها  وەزارەتی دارایی عێراقی ڕاسپاردووە، موچەکە بخاتە سەر وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندیی عێراق. پاشنیوەڕۆى ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق کۆبوویەوەو بەزۆینەى دەنگى وەزیرەکان لێکتێگەیشتنی هەولێر و بەغدای لەبارەی مووچە پەسەند کرد. بەپێی زانیارییەکان هەر لەکۆبوونەوەکەى ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری لەسەر خەرجکردنی مووچەی  مانگی پێنجی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دا. بەوتەى سەرچاوەیەکی ئاگادار ئەمڕۆ ئەستەمە پارەکە بگاتە هەرێمی کوردستان، ناردنی پارەکە رەنگە بکەوێتە هەفتەی داهاتوو. ئەم لێکتێگەیشتنەى کەپەسەندکراوە تەنها دوو مانگ بەردەوام دەبێت. دواتر لیژنەیەک دێتە هەرێمی کوردستان و بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنەکە. رەشنووسەکە لەلایەن سەرکردەکانی بەغدا و هەولێر رەزامەندی لەسەر دراوە کێشەی لە بەردەم دروست نابێت.