بۆ تاوتوێى هەناردەى نەوت وەزیری نەوتی عێراق گەیشتە ئەنقەرە

ئیلهام ئەحمەد، هاوسەرۆکی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەر رایگەیاند: دانوستانەکان لەگەڵ حکومەتی سوریا تا ئێستا ئەنجامێکی کەمی بەدیهێناوە، هۆکاری خاوی جێبەجێکردنی بڕگەكانی  رێککەوتنی (10)ی ئازاریشی خستە ئەستۆی دیمەشق. ئیلهام ئەحمەد، رەخنەی لە حکومەتی سوریا گرت و وتى: حکومەتی راگوزەر بەنیازە تاکڕەوانە کۆنترۆڵی بەسەر هەموو شتێکدا هەبێت، سوریای نوێش پێویستی بە سیستمێکی نا ناوەندییە، وتیشی: لەگەڵ حکومەتی راگوزەر لە گفتوگۆداین، بەڵام پێشکەوتنێکی کەممان بەدەستدەهێناوە، چونکە حکومەت دەستی دەستی دەكات لە گفتوگۆکان. باسی لەوەشكردووە: یەکێک لەو کێشانەی کە لە گفتوگۆ لەگەڵ حکومەتدا روبەڕومان دەبێتەوە، دەستوەردانی تورکیایە لە سوریا، جەختیشكردووە، سوریا پێویستی بە دەستورێکی نوێ هەیەو دەبێت دەستوری ئێستا نوێ بکرێتەوە. ئەو وتانەی ئیلهام ئەحمەد، لە میانی کۆنفرانسی "ئاسۆی سوریا و عێراق"دا هات، کە نوێنەرایەتی بادن-ڤرتمبێرگی ئەڵمانیا لە شارى بەرلین بەڕێوەی برد، بە ئامادەبونی تۆبیاس تونکڵ، بەڕێوەبەری کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی نزیک و باکوری ئەفریقا لە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا. ئیلهام ئەحمەد لە لێدوانیشكدا بۆ "ئینديپدنت عەرەبیە" لەبارەی فشارەکانی ئیدارەی ئەمریکا لەسەریان، وتویەتی: هەموو ئەو شتانەی سەبارەت بە گفتوگۆکان لەگەڵ دیمەشق روودەدەن، لە قوڵایی ئیرادە و بڕیاری خۆیاندایە، بڕوایان بە پێویستی وتوێژێکی ناوخۆیی سوریا هەیە. ئاماژەی بەوەشکردووە: خاڵە هاوبەشەکانی نێوان ئەوان و لایەنی ئەمریکی یان لایەنە نێودەوڵەتییەکان کە گەرەنتی پرۆسەی سیاسی لە سوریا دەکەن ئەوەیە، دەبێت سوریا یەکگرتوو بێت، دەبێت دانپێدانانی هاوبەش هەبێت بە مافی پێکهاتەکانی سوریا بە هەمەرەنگی كلتوری ئایینی و نەتەوەیی، ئەمە جگە لە دەستەبەرکردنی شەفافیەت لە ناوەندەکانی بڕیاردان.

ماڵپەری "بەغداد ئەلیەوم" لەزاری سەرچاوەیەکی ئاگادەرەوە بڵاویكردووەتەوە: پارەی کاش ئامادەیە بۆ موچەی مانگی تەمموزی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و چاوەڕوانی رەزامەندی وەزیری دارایی دەكات بۆ رەوانەكردنی، ئەویش مەرجی هەیە. بەوتەی ئەو سەرچاوەیە، مەرجی وەزیری دارایی عێراق بۆ رەوانەكردنی موچە، پابەندبونی حکومەتی هەرێمە  بە رادەستكردنی نەوت و دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنەوەی لە ماوەی 48 کاتژمێردا، لە گەڵ چارەسەرکردنی پرسی داهاتی ناوخۆو قبوڵکردنی ئەو چارەسەرە یاساییەی کە لەلایەن ئەنجومەنی دەوڵەتەوە دەردەچێت. هاوکات لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، جەخت لەوە کراوە پێویستە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ، دەستبەجێ مووچەی مانگی تەممووز و ئابی ساڵی 2025 ی مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکات. لەئێستادا پرسی داهاتی ناوخۆ، لەدوای هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان وەک دووەم لەمپەری بەردەم ناردنی مووچەی فەرمانبەرانی کوردستان کێشەی لەسەرە، پرسەکە دراوە بە ئەنجوومەنی دەوڵەت تا ڕای یاسایی لەسەر بدات.  ئەمڕۆش کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی دەوڵەت کرا و بێ ئەنجام کۆتایی هات. لەکاتێکدا زۆرینەی ئەندامانی ئەنجوومەنی دەوڵەت ماف بە هەرێمی کوردستان دەدەن نەک عێراق.

  لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، جەخت لەوە کراوە پێویستە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ، دەستبەجێ مووچەی مانگی تەممووز و ئابی ساڵی 2025 ی مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکات. ئەمڕۆ چوارشەممە، 17ـی ئەیلوولی 2025، بە سەرپەرشتیی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی، ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە، بە پێی ڕاگەیەنراوی ماڵپەڕی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لە کۆبوونەوەکە دا. لە بڕگەی یەکەم دوا پێشهاتەکانی دۆسیەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێم و بابەتی داهاتە نانەوتییەکان و مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆرانی هەرێم و تاووتوێکردنی میکانیزم و ڕێکارەکانی جێبەجێکردنی پابەندیی حکومەتی فیدراڵ و حکوومەتی هەرێمی کوردستان، بەگوێرەی بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی هەردوولا و لەیەکترگەیشتنی هاوبەشی پەسەندکرا لەلایەن هەردوو لاوە. سەرۆک وەزیران دووپاتی کردەوە کە حکوومەتی هەرێمی کوردستان، هەموو ئەرک و پابەندییە دەستوورییەکانی بە زیادەوە جێبەجێ کردووە سەرۆک وەزیران دووپاتی کردەوە کە حکومەتی هەرێمی کوردستان، هەموو ئەرک و پابەندییە دەستوورییەکانی بە زیادەوە جێبەجێ کردووە و هەموو نەرمییەکی نواندووە بۆ نەهێشتنی هەموو ئەو کێشە و ئاستەنگ و بەربەستانە تەکنیکییانەی کراونەتە بیانوو بۆ نەناردنی مووچە، بۆیە نابێت چیتر ئەم بابەتانە، ببنە ڕێگر لەبەردەم خەرجکردنی مووچەی مووچۆخۆرانی هەرێمی کوردستان کە مافێکی یاسایی و ڕەوای خۆیانە مووچەکانیان لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە بنێردرێت. هەروەها ئاماژە بەوە کراوە، ئامانج ڕەحیم سکرتێری ئەنجوومەنی وەزیران، لە دووتوێی ڕاپۆرتێکدا، وردەکاریی دواپێشنیاری هاوبەشی هەردوو حکوومەتی فیدڕاڵ و هەرێمی خستەڕوو سەبارەت بە پەلەکردن لە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، کە لە کۆبوونەوەی دوێنێی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق پەسەندکرا، ئەمەش دوای ئەوەی لە هەفتەی ڕابردوو، لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستانەوە، پەسەند کرا و ڕەوانەی بەغدا کرا. بە پێی ئەم لەیەکگەیشتنە نوێیە، سەرەڕای پشتگیری لە جێبەجێکردنی بڕیاری پێشووتری ئەنجوومەنی وەزیرانی هەردوولا، کە تەواوی نەوتی بەرهەمهاتووی هەرێم ڕادەستی کۆمپانیای سۆمۆ بکات ( جگە لە بڕی بەکارهێنانی ناوخۆ)، ئەم قۆناخەش لەسەر واژۆکردنی ڕێککەوتننامەی سێقۆڵی بۆ هەناردەی نەوت وەستاوە، بەڵام دانووستانەکان بەرەوپێشچوونی باشیان بەخۆیانەو بینیوە و وا چاوەڕوان دەکرێت، لە کۆتایی ئەم هەفتەیە، ئەو ڕێککەوتننامەیە گەڵاڵە بکرێت. ڕاگەیەنراوەکە جەختی لەوە کردووەتەوە تا کاتی واژۆکردنی ڕێککەوتننامەی سێقۆڵیش، هەرێمی کوردستان بەشە نەوتی خۆی ڕادەستی وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵ دەکات، بۆ ئەم مەبەستە، ئەنجوومەنی وەزیران، وەزیری سامانە سروشتیيەکان و شاندی دانوستانکاری ڕاسپارد ، ڕێکاری پێویست بگرنەبەر و پێویستە حکوومەتی فیدڕاڵیش لە بەرانبەردا، پابەندیی خۆی لە ناردنی مووچە دەستبەجێ جێبەجێ بکات. سەبارەت بە دۆسیەی داهاتی نانەوتی و بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدڕاڵ بۆ ناردنی ئەم بابەتە بۆ ئەنجومەنی دەوڵەت، ئەنجوومەنی وەزیران جەختیکردەوە لەسەر تێڕوانینی دەستووری و یاسایی خۆی لەسەر پۆڵێنکردنی داهاتە نانەوتییەکان و دەستنیشانکردنی بەشی گەنجینەی فیدڕاڵیی کە پشت بە ماددەکانی (12/دووەم-د) و (21/دووەم) لە یاسای بوودجەی فیدڕاڵیی و ماددەی 29 لە یاسای بەڕێوەبردنی دارایی فیدڕاڵیی و بڕگەی سێیەمی بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵی ژمارە 224 لە 2024/2/21 دەبەستێت کە ئەمانە هەمووی یاسا و بڕیاری فیدڕاڵیین و بە دەقی ڕوون و ئاشکرا، پۆڵینی داهاتە ناوخۆییەکانی کردووە و بەشی هەر یەک لە گەنجینەی فیدڕاڵیی و هەرێمێیشی دەستنیشانکردووە وەک لە دوا یادداشتی حکومەتی هەرێمدا هاتووە و بە فەرمی پێشکەش بە حکومەتی فیدڕاڵ کراوە. پێویستە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ، دەستبەجێ مووچەی مانگی تەممووز و ئابی ساڵی 2025 ی مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکات باس لەوەش کراوە، ئومێد سەباح سەرۆکی دیوانی ئەنجوومەنی وەزیران و کەمال محەمەد ساڵح وەزیری سامانە سروشتییەکان بە وەکالەت و ئەندامانی دیکەی شاندی دانوستانکار، وردەکاریی زیاتری گفتوگۆکانی ئەم دواییە و لایەنە تەکنیکی و یاساییەکانیان خستەڕوو. دوای گفتوگۆ، ئەنجومەنی وەزیران وێڕای پێشوازیکردن لە بڕیاری هاوبەشی هەردوولا، جەختی کردەوە کە ئیتر لە بەرامبەر ئەم بەرەوپێشچوونانە، پێویستە وەزارەتی دارایی فیدڕاڵ، دەستبەجێ مووچەی مانگی تەممووز و ئابی ساڵی 2025 ی مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکات و بۆ لەمەودواش، هاوشێوەی بەشەکانی دیکەی عێراق، مووچەخۆرانی هەرێم، وەک هاوتاکانیان لە حکومەتی فیدڕاڵ، تەواوی مووچەکانیان لە کاتی خۆی وەربگرن. لە بڕگەی دووەمی کۆبوونەوە، ئەنجوومەنی وەزیران گفتوگۆی لەسەر بابەتی هاوئاهەنگیی تایبەت بە ڕێکارە داراییەکان لە ناویشیاندا بابەتی باجەکان لە نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵ کرد، ئەویش بە ڕەچاوکردنی دەسەڵات و تایبەتمەندییە دەستووریەکانی هەرێم وەک لە دەستووری هەمیشەیی عێراق جێگیر کراوە، لەمبارەیەوە کەمال وەرتی بەڕێوەبەری گشتیی باجەکان و خانووبەرەی میریی هەرێمی کوردستان کە بۆ ئەم بڕگەیە میوانداریی کۆبوونەوەکە کرابوو، چەند پێشنیار و ڕاسپاردەیەکی هاوبەشی تایبەت بە ڕێکار و ڕێنماییەکانی باج و ڕێژەکانیان خستەڕوو کە پێشتر لەگەڵ دەستەی گشتی باجەکانی عێراق گفتوگۆیان لەسەر کردووە. هەروەها ئەنجوومەنی وەزیران هاوئاهەنگیی و هاریکاریی فەرمانگە و دامەزراوەکانی باجی لە حکوومەتی فیدڕاڵ و هەرێم بە گرنگ زانی و پشتیوانی لێ دەکات و  لە هەمان کاتدا، ئەنجوومەنی وەزیران دووپاتی کردەوە کە هەرێمی کوردستان وەک قەوارەیەکی فیدڕاڵیی، مافی پیادەکردنی دەسەڵات و تایبەتمەندییە داراییە دەستووریەکانی خۆی هەیە، بۆ ئەم مەبەستەش، ئەنجوومەنی وەزیران وەزارەتی دارایی وئابووری و بەڕێوەبەرایەتی گشتی باجەکانی هەرێمی کوردستانی ڕاسپارد کە بەم ئاراستەیە و لە چوارچێوەی دەستوور، پەرە بە هاوئاهەنگیی و هاریکاریی و پەیوەندیەکانیان لەگەڵ هاوتاکانیان لە حکوومەتی فیدڕاڵ بدەن. وەزیری پەروەردە، باسی لە ئامادەکارییەکانی تایبەت بە چاپکردنی کتێب و دابینکردنی پێداویستییەکانی خوێندن و قوتابخانەکان و گۆڕانکاری لە پرۆگرامەکانی خوێندن کرد. لەلای خۆیەوە ئالان حەمە ساڵح وەزیری پەروەردە، ڕاپۆرتێکی تایبەتی سەبارەت بە ئامادەکارییەکانی وەزارەتەکەی بۆ دەستپێکی ساڵی نوێی خوێندنی 2026-2025 لە هەرێمی کوردستان خستەڕوو. لەمبارەیەوە وەزیری پەروەردە، ئاماژەی بە ئامادەکارییەکانی تایبەت بە چاپکردنی کتێب و دابینکردنی پێداویستییەکانی خوێندن و قوتابخانەکان و گۆڕانکاری لە پرۆگرامەکانی خوێندن کرد و چەند پێشنیارێکیشی خستە بەردەم ئەنجومەنی وەزیران بۆ سەرخستنی پلانی وەزارەت لەم بارەیەوە. ئەنجوومەنی وەزیران وێڕای دەستخۆشی لە وەزیری پەروەردە و سەرجەم مامۆستا و فەرمانبەر و کارمەندانی وەزارەتەکەی بۆ بەردەوامیدان بە پرۆسەی پەروەردە و فێرکردن لە هەرێمی کوردستان، کە سەرەڕای نالەباری بارودۆخی دارایی و ئابووری ئەم چەند ساڵە، بە تایبەتیش کێشەی دواکەوتنی خەرجکردنی مووچەی مووچەخۆران و مامۆستایان و کارمەندانی پەروەردە، بەڵام وەزارەتی پەروەردە بە هەموو پێکهاتە و هێزی مرۆییی وەزارەتەکە، بە پشتیوانیی حکومەت و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیی و ناوخۆییەکان و پشتیوانیی کەرتی تایبەت، بەرەوپێشچوونی باشی لە ڕووی ڕاهێنانی مامۆستایان و بە دیجیتاڵکردنی خزمەتگوزاریی فێرکردن و چاپکردنی کتێبی نوێ وکردنەوەی قوتابخانەی نوێ و نۆژەنکردنەوەیان و زیادکردنی ژوورەکانی پۆلی خوێندن و ڕێکخستنەوەی میلاکات ئەنجام داوە. لە کۆتاییدا ئەنجوومەنی وەزیران ، لە ساڵیادی کۆمەڵکوژیی گوندی سۆریا لە سنووری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، بە ڕێز و شکۆوە ، یادی شەهیدانی ئەو کارەساتەی کردەوە کە ساڵی 1969 ، لەلایەن ڕژێمی پێشووی عێراق، خەڵکی گوندەکە لە کریستیان ( کلدان) و موسڵمان، کومەڵکوژ کران. داواش لە حکومەتی فیدراڵ کرا کە قوربانیيانی ئەم تاوانە و هەموو قوربانیانی دیکەی دەستی ڕژێمی عێراق، قەرەبوو بکاتەوە.

کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی دەوڵەت کۆتاییهاتوە، بەپێى وتەى سەرچاوەیەکى ئاگادار بەهۆی یەکلایی نەکردنەوەی بابەتە یاساییەکان، ئەنجوومەنی دەوڵەت نەیتوانی هیچ بریارێک بدات و بابەتەکەی دواخست بۆ سبەی پێنجشەممە 18ـی ئەیلوولی 2025. ئەمڕۆ چوارشەممە، 17ـی ئەیلوولی 2025، بە سەرۆکایەتیی کەریم خەسباک، سەرۆک ئەنجوومەنی دەوڵەت و دادوەر و ڕاوێژکارەکانی ئەنجوومەنەکە؛ کۆبوونەوەی تایبەت بە وەڵامدانەوەی نووسراوی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لەبارەی پرسی داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان، ئەنجامدا.  ئەمە لە کاتێکدایە، ڕۆژی سێشەممە، 16ـی ئەیلوولی 2025، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئاسایی خۆیدا، بڕیاری دا ڕەشنووسی نێوان هەولێر و بەغدا و کۆمپانیا نەوتییەکان ڕەوانەی ئەنجوومەنی ڕاوێژکاریی وەزارەتی نەوت بکرێت و ئەگەر تێبینییان نەبێت، کێشەی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان کۆتایی پێدێت و دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوتەکە دەکرێت.  لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەدا، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری دا لە بری پێدانی 16 دۆلار بۆ دەرهێنانی هەر بەرمیلێک نەوت بە کۆمپانیا نەوتییەکان، نەوتیان پێ بدات.   هەمان ڕۆژ کۆمپانیای سۆمۆ لە ڕاگەیەنراوێکدا باسی لەوە کرد، سەرجەم گرێبەست و پابەندبوونەکانیان لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە تەواو کردووە کە نەوتی هەرێمی کوردستان دەکڕن و هەناردەکردنەوەى ئەو نەوتە "شکۆمەندی عێراق وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی هەناردە بۆ بازاڕی ئەورووپا دەگەڕێنێتەوە." سێشەممەی ڕابردوو (09ـی ئەیلوولی 2025)، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا، بڕیاریدا دۆسیەی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بۆ ئەنجوومەنی دەوڵەت بنێرێت، تاوەکو لە ڕووی یاساییەوە رای خۆی لەسەر بدات کامە داهاتی فیدراڵییە و کامەش داهاتی فیدراڵی نییە لە نێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراقدا.

وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "کۆمپانیاکانی نەوت ڕازی بوون لەلایەن دادگاکانی عێراق مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت و مافەکانیان زامن بکرێت و عێراقیش ڕازی بووە لەسەر ئەمە". پێشەوا هەورامانی، گوتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیاند، ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان گەیشتۆتە 233 هەزار بەرمیل و لەو ڕێژەیەش 50 هەزاری پشکی هەرێمی کوردستان دەردەهێنرێت، ئەوەی تریش دەدرێتە عێراق.  پرسی نەوت یەکێک لە دوو لەمپەرە گەورەکەی بەردەم ناردنی مووچەی خەڵکی کوردستانە، بە نەمانی ئەو لەمپەرە ئاسۆیەکی نوێ بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا و واژۆکردنی ڕێککەوتنێکی گشتگیر لەبارەی پرسی مووچە دەکرێتەوە. هەوڵەکانیش بۆ یەکلاکردنەوەی داهاتی ناوخۆی کوردستان چڕکراونەتەوە کە دووەم لەمپەری بەردەم ناردنی مووچەیە. بەگوتەی پێشەوا هەورامانی پێشکەوتنی باش هەیە لە ڕێکەوتنی سێ قۆڵی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان کۆمپانیاکان و حکومەتی عێراق، پێشتر کۆمپانیاکان داوایان دەکرد، کە لەلایەن دادگاکانی دەرەوە مافەکانیان زامن بکرێت، بەڵام ئێستا ڕازی بوون لەلایەن دادگاکانی عێراق مامەڵەیان لەگەڵ بکرێت و مافەکانیان زامن بکرێت و عێراقیش ڕازی بووە لەسەر ئەمە.  هەورامانی جەخت دەکاتەوە، "هەرێمی کوردستان لەبارەی نەوت هیچ بیانویەکی  بۆ عێراق نەهێشتووەتەوە، ئامادەین نەوت بدەینە بەغدا و نووسراو کراوە و چاوەڕێی وەڵامی حکومەتی عێراق دەکەین، بەڵام لەبەرامبەر ئەوە دەبێت مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان دابین بکرێت".

دوران کاڵکان، یەکێک لەئەندامانى دەستەی دامەزرێنەرى پەکەکە سەبارەت بە کارەکانى کۆمیسیۆن وتى: هێشتا ناتوانێت بڕیار بدات دیارە کە هەموو شتێک بەستراوەتەوە بە ئاکەپەوە. هەوڵی دەدا ئەم دۆخە بە تەواوی بخاتە ئەستۆی جەهەپە. بەڵام نا؛ ناتوانێت کەس بخەڵەتێنێت، هەروەها جەختى کردەوە بەهۆی چوونی پارێزەرانەوە بۆ ئیمراڵی، دیداری پارێزەران' دڵخۆش دەبین. لە بەرنامەی تایبەتی مەدیا خەبەر تیڤی-دا دوران کاڵکان لەسەر گۆشەگیریی ئیمراڵی، بڕیاری دادگای مافی مرۆڤی ئەورووپا سەبارەت بە پێشێلکردنی 'مافی هیوا'، هەڵوێستی گریمانەیی کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا لەسەر بابەتەکە و کارەکانی کۆمیسیۆنی پەرلەمانی هەڵسەنگاند. دوران کاڵکان وتی، "کلیلی چارسەری، ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆیە." هەڵسەنگاندنەکانی دوران کاڵکان بەم شێوەیەیە: "بەر لە هەر شتێک بەرخۆدانی مێژوویی ئیمراڵی بە ڕێزەوە سڵاودەکەم. قارەمانەکانی ڕووژووی مەزنی مردنی ١٤ـی تەممووز محمد خەیری دورموش، کەمال پیر، عاکیف یەڵماز و عەلی چیچەک، لە کەسایەتیی ئەوانیشدا هەموو شەهیدانی مانگی ئەیلوول بە خۆشەویستی، ڕێز و پێزانینەوە بەبیر دەهێنمەوە. بەڵێ، پارێزەران ئەمڕۆ جارێکی تر چوونە دوورگەی ئیمراڵی. هێشتا ڕوون نییە دیدارەکە ئەنجامدراوە یان نا. دوای شەش ساڵ ڕوویدا. بەر لەوە لە ساڵی ٢٠١١ تاوەکو ٢٠١٩ دیدار ئەنجام نەدرابوو. بەڵام ڕۆژووی مردن کۆتایی بەم گۆشەگیرییە هێنابوو. ئێستا دوای شەش ساڵ پارێزەران چوون. با بڵێین 'بەهۆی چوونی پارێزەرانەوە بۆ ئیمراڵی، دیداری پارێزەران' دڵخۆش دەبین. هەرچەندە ئەمە لە هەموو شوێنێک دۆخێکی زۆر سروشتییە. لەناو دیموکراسیدا شتێکی ئاساییە. وایان لە دیداری پارێزەران کردووە، کە بە دەربڕینە گشتییەکە دەشێت بوترێت: 'مردن نیشان دەدەن و بەشتێکی کەم ڕازی دەکەن'. ئەوەندە پێشلکاری و نایاسایی ئەنجام دەدرێت. کاتێک بەشێوەیەکی یاسایی ماف جێبەجێ دەکەن، وەک ئەوەی موعجیزەیەکیان کردبی، وەک ئەوەی ڕووداوێکی ئاوارتەیە نیشانی دەدەن. شتە سەریرەکە هەر ئەمەیە. ئەو ڕەوشەش بەگوێرەی ڕۆح و ناوەڕۆکی پرۆسەکە نییە. ئێمە باسی پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک دەکەین. لەگەڵ بانگەوازە مێژووییەکەی ٢٧ـی شوباتی ڕێبەر ئاپۆدا هەنگاوگەلێکی مێژوو هەڵگیران کە لە گریمانە و بیری کەسیشدا نەبوو. پەکەکە دوای ٥٠ ساڵ کۆتای بە بوونی ڕێکخستنی خۆی هێنا. ستراتیژی تێکۆشانی چەکداری گۆڕی. ئەوەندە شتگەلی گرنگ روویدا تا ئەوەی ڕۆشتن و دیدارکردنی پارێزەرانی ئیمراڵی لێکەوتەوە. ئەمە مانای چییە؟ وەڵامی ئەمە بۆ هەموو کەسێک جێ دەهێڵین. با هەوکەسێک خۆی بە دوایدا بڕوات و لێکیداتەوە. داخۆ ئێمە دەڵێین دەرگای ئیمراڵی کراوەتەوە؟ دەڵیین ئاشتی هات؟ مەگەر دەتوانرێت ئەمە بگوترێت؟ بەڵام کاتێک ئێمە دەڵێین، 'گۆشەگیری بەردامە، دۆخی زیندانیکراوە هەمان شتە'، ئەوا موخاتەبەکانمان دڵیان دەشکێ و خۆیان نیگەران دەکەن. باشە ئەم دۆخە چییە؟ وا نزیکی پێنج مانگ بەسەر بڕیارەکانی کۆنگرەی پەکەکە تێپەڕدەبێت، بەردەوام بوونی ئەم دۆخە، ڕۆشتنە ئیمراڵی پارێزەران وەک موعجیزەیەک شتێکە جێگەی قبوڵکردن نییە. ناتوانرێت بەشێوەیەکی تر باسی لێوەبکرێت. کەس ناتوانێ گفتوگۆی لە بارەوە بکات. بۆچی باسیان لە ناوەڕۆکەکەکەی دەکرد؟ بە تەواوەتەی لە ناوەڕۆکەکەی بێزارن. هەم ماوەی ٢٧ ساڵە گیراوە و خراوەتە زیندان، بەهۆی سیاسەتەوە دادگای دەکرێت، هەم لەبەرئەوەی لەسەر سیاسەت قسەدەکات، لێی نیگەران دەبن. باشە لەسەر چی قسەکات؟ چ لایەنێکی یاسا لە سیاسەت دابڕاوە؟ ماوەی ٢٧ ساڵە بە هۆکاری سیاسی لە ئیمراڵی ڕاگیراوە. وێڕای ئەم دۆخەش گۆڕانکارییەکی زۆر نابینین؛ بەدەر لەمەش هیچ خواستێکی گۆرانکاری نییە؛ لە ڕووی گۆڕانکاری سیاسی و بیرکردنەوەوە هەڵوێستێکی یەکگرتوو نییە. بەدەر لەمە هیچ مانایەکی دیکە هەڵناگرێت. بڕیاری کۆمیتەی وەزیران هەڵوێستی یەکێتی ئەورووپا دەردەخات کۆمیتەی وەزیرانی ئەورووپا ماوەی ١٠ ساڵە بڕیاری دادگای مافەکانی مرۆڤی ڕاوەستاندووە، بێ کاریگەری کرد. پار دوای ١٠ ساڵ کەوتەوە بیریان. هەرخۆی ٢٥ ساڵی پڕکردووەتەوە، ڕێبەر ئاپۆ دوو ساڵە بە نایاسایی لەوێ ڕاگیراوە. باسی یاسا دەکەن؛ بەگوێرەی یاساکانیان نابێت لە زینداندا بمێنێتەوە. یانی دیلکردنی دیلکراوێکە. دۆخی ئێستا بەم شێوەیەیە. لەبەرئەوەی کەوتە ئەو دۆخەوە، نەیانتوانی زۆر ئەم دۆخە درێژ کەنەوە. بۆ گۆڕانکاری یاسایی ماوەی ساڵێکیان دا بە تورکیا. نەمانبینی تورکیا هیچ گۆڕانکارییەکی لەو شێوەیە بکات. هەروەها وەزارەتی داد بە ئاشکرا وەڵامی خۆی دایەوە و گوتی، گۆڕانکارییەکی لەو شێوەیە ناکەن. لەبەرئەوەی دەڵێن، گەر شتەکە ئاوابێت، ئەوا ڕێبەر ئاپۆ دەکەوێتە دەرەوەی زیندانەوە، ئەمە دەڵێن. وەکوتر بۆ چی و بۆکێی بکەن... یان لە ناو نزیکایەتی ئێستادا هەموو شتەکان زۆر بێ مانان و دابڕاوە لە ناوەڕۆکەکەی. لە ئێستادا دۆخەکە لە بەرچاوە و ناتوانرێت بشاررێتەوە. لە دۆخێکی زۆر نەرێنیندایە. داخۆ ئێستا کۆمیتەی وەزیرانی ئەورووپا چی دەڵێت؟ وەک نهێنییەک دەیشارێتەوە، هیچ شتێکی ئاشکرا نەکردووە. هەڵبەتە لە کاتی خۆییدا بە قسەی ئەوان، هەموو شتێک ئاشکرا دەکەن، گفتوگۆی دەکەن، دەیدەن بە ڕاگەیاندن، بەڵام تا ئێستا هیچیان پێشکەش نەکردووە. ئاگادارین و لە نزیکەوە بەدادواچوونی بۆ دەکەین. بە دواداچوونی دۆخی یاسایی دەکەین. گەل بە دواداچوونی بۆ دەکات. کورد گەلێکی هەستیارە و بەرپرسیارانە مامەڵە دەکات. ئاوا شتەکە دەبینین: بڕیار بدرێت، دەرنجام لەوێوە دەرکەوێت هەڵوێستی ڕێکخراوی بەناو یەکێتی ئەورووپا دیاری بکەن؛ ئەوا نیشانی دەدات چەندە خاوەنداری لە دیموکراسی دەکەن، یان چەندە دوورن لە دیموکراسییەوە. یانی شتەکە وەک لێپرسینەوە و ئەزموونێکی مێژووییە. لەم بابەتەدا دەتوانین ئەمە بڵێین: گەر هەندێک هەڵوێستی وەک 'سەرقاڵکردن' نیشان بدرێت، ئەوە مانای چی دەگەیەنێت؟ ئەمە بە هاوبەشی تاوان گوزارشتی لێ دەکرێت. تا ئێستا بەم شێوەیە بووە. لە ڕابردوودا هەموو لایەنەکان کە دۆخەکەیان بە شێوەیەکی درووست هەڵسەنگاندووە، هەڵوێستێکی لەم شێوەیەیان نیشان داوە. ئەم هاوبەشی تاوانە زۆر بەڕوونی دەردەکەوێت. کەوتبووە پێگەی هاوبەشیکردنی تاوان. چی دەبێت؟ ناتوانین شتێک بڵێین. ناتوانین بڵێین 'با بەم شێوەیە بێت'. لەبەرئەوەی لە بابەتی پرسی کورددا یەکێتی ئەورووپا یان دیموکراسی ئەورووپا هەڵوێستێکی ئەرێینی و چالاکییان نیشان نەداوە. ڕێبەر ئاپۆ لە ساڵی ١٩٩٨دا ڕوویکردە ئەورووپا و چووە ڕۆما کە یەکێکە لە گرنگترین ناوەندەکانی ئەورووپا. بۆئەوەی سیاسەت بکات و لە چارەسەری پرسی کورددا ڕۆڵی هەبێت، لەسەر سینی زێڕین دەرفەتێکی پێشکەشی ئەورووپا کرد. کەچی یەکێتی ئەورووپا خاوەنداری لێ نەکرد. ناچاربوو، ڕێگەی ئیمراڵی نیشانی ڕێبەر ئاپۆ دا. نزیک بووەوە لەوەی ڕێگەی سێدارەی پیشان بات. بە دێوێکی دیکە؛ ئەوانەی ئەوەندە لە دژی لە سێدارەدانن، ڕێبەر ئاپۆییان خستە نێو ژینگەی لەسێدارەدانەوە. هەرگیز سیاسەتی ئەورووپا لە بیرناکەین، بە تایبەت ئەوانەی ئەڵمانیا کە لە کاتی دادگایکردنی ئیمراڵییدا بە گوتنی 'بۆچی شەڕ ڕوونادات' لە جێگەی خۆیان دانیشتبوون. هەرگیز ئەو کاتە لە بیرناکەین. زۆر بەڕوونی بینیمان سیاسەتیان چییە، خاوەنداری لە چی دەکەن؛ ئەم سیستەمی شەڕ و ناکۆکییە لە ڕۆژهەڵاتی ناوین لە لایەن کێوە، بۆچی و چۆن ئافرێندراوە و کێ سوود لەم شەڕە وەردەگرێت. هەرگیز ئەمە لە بیرناکەین. پێویستە مرۆڤ هەمیشە لەناو چالاکیدا بێت بێگومان ئێمە بە شێوەیەکی سەرەکی سەیری خۆمان دەکەین. کۆمەڵگە، ژن و گەنجانی کورد بە بەرپرسیارییەوە هەڵسوکەوت دەکەن. ئەم بەرپرسیارییە پێویستە بەردەوام بێت، بەهێزتر ببێت. ئەمڕۆ ڕۆژی وەستان نییە؛ ڕۆژگارێکە کە پێویستە مرۆڤ بەردەوام لە چالاکیدا بێت. لە باکوور، لە ڕۆژئاوا چالاکی هەن؛ پێویستە نەوەستن. بە تایبەتی تاوەکو بڕیار دەدرێت-لە ١٧ـی مانگدا پێویستە کورد لە هەموو شوێنێک لەسەر پێ بێت. پێویستە لە گۆڕەپانەکان بێت، داوای هەڵوێست بکات. پێویستە داوای دادپەروەری و دیموکراسی لە کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا بکات. بۆ ئەمەش لانی‌کەم پێویستە داوای بەجێهێنانی بڕیاری دادگای مافی مرۆڤی ئەورووپا سەبارەت بە ڕێبەر ئاپۆ بکات. پێویستە داوایان لێ بکرێت، بەسەر تورکیادا بیسەپێنن، کە هەموارکردنەوەی یاسایی بکات. بۆ ئەمەش پێویستە بەردەوام چالاکی ئەنجام بدرێن. گەلەکەمان، دۆستانمان پێویستە ئەم ڕۆژانە بە باشی هەڵبسەنگێنن، هەڵویستی خۆیان بە ڕوونی نیشان بدەن. دۆخێکی لاواز و بەرتەسک پێویستە بوونی نەبێت. هەروەها پێویستە لەمەودوا بەردەوامی بکەین. کاتی ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ هاتووە، تێشپەڕیوە. ئەمە چیتر پڕوپاگەندەیەک نییە. داخوازییەکی ئاسایی نییە؛ داخوازییەکە، کە پێویستە دەستبەجێ جێبەجێ بکرێت. هەربۆیە داخوازییەکە، کە پێویستە بەردەوام چالاکی بۆ ئەنجام بدرێت. داخوازییەکە، کە جێبەجێنەکردنی مایەی قبووڵکردن نییە. لەبەرئەوە پێویستە گەلەکەمان، ژن، گەنج و دۆستانمان لەم ڕۆژە مێژووییانەدا بە بەرپرسیارێتی هەڵبستن و بەردەوام چالاکی ئەنجام بدەن. هەم داوای ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ، هەم مافی هیوا، هەم شتی جیاواز، پێویستە داخوازییەکانیان ڕابگەیەنن و بیسەپێنن. کۆمیسیۆن لە ئێستادا جەوهەری ئەم کارە خاڵی دەکات کۆمیسیۆن چاوەڕوانییەکی دروستکرد. وەکو ئەوەی دەویسترێت، نەبوو. بە یاسا دانەمەزرا. بەڵام بەشداربوونی هەموو پارتەکانی تر شتێکی دەبەخشی. هەندێک گفتوگۆی گرنگیش کران. بەڵام هەمووی بەم شێوەیە نییە. واتا بەپێی کات کەوتە دۆخێکەوە، کە نەپەرژێتە سەر جەوهەری پرسەکە، ناو لە پرسەکە نەنێت و دیار نەبێت کە بە چییەوە سەرقاڵ دەبێت. ناوی 'کۆمیسیۆنی دیموکراسی، خوشک-برایەتی و یەکگرتنی نەتەوەیی'ـە. بەڵام لەسەر دیموکراتیکبوون ڕاوەستە ناکات؛ دەڵێت 'هەر خۆی دیموکراسی هەیە. هەر خۆی خوشک-برایەتی هەیە. ئەگەر ئەم کوردە گیر نەبێت، ملکەچمان ببن، چەندە خۆش دەبێت، خوشک-برایەتی بەهێزتر دەبێت. پاشان پشتیوانیی نەتەوەیی بەهێز دەبێت." بەم شێوەیە نابێت. بۆ ئەم مەبەستە پێویست بە دامەزراندنی کۆمیسیۆن ناکات. ئەمە خاڵیکردنی جەوهەری بابەتەکەیە. پووچکردنی پرۆسەکەیە. بەم شێوەیە نابێت. بۆ نموونە، یەکێک لە گرنگترین شتەکان، هەڵوێستی سەرۆکەکانی پێشووی پەرلەمان و قسەکانیان بوو. سەرۆکی نوێی پەرلەمان نوعمان کورتولموش پێویستە ئەوانە لەبەرچاو بگرێت. ئەوان پەرلەمانیان بەڕێوەبرد. کەسێک و دوو کەس نەبوون، ژمارەیان زۆر بوو. وەک بڵێی تێڕوانینیان هاوبەش بوو. وتیان'با کۆمیسیۆن ناو لە پرسەکە بنێت'. بە باشی پێناسەی خۆی بکات. زوو کار بکات. یانی، بڵێت 'کۆمیسیۆنی پرسی کورد و دیموکراتیکبوونە'. ئەمەیان بە ئاشکرا وت و ئاماژەیان پێدا، کە بۆ تورکیا دەرفەتێکە. بەڵام دیارە لەوە نیگەران بوون، لە پێگەی دەسەڵاتەوە ناڕەزایەتی هات. هەرچەندە ناڕەزایەتی نییە، ئەگەر بەڕاستی مەبەستییانە، بیر لە پرۆسەکە دەکەنەوە، پێویستە ئەمە بکەنە ئامڕاز، لەناو کۆمەڵگەدا بڵاوی بکەنەوە. دەبوایە بیکەنە ئامڕازی بەشداریپێکردنی کۆمەڵگە لە پرۆسەکە. ئەو کەسانە ئەم دۆخەیان لەبەرچاو گرت و گوزارشتیان لێ کرد. بەڕاستی گرنگ بوو. ئێمە زۆر هێژامان بینی. بەپێی پێویست لە ڕای گشتیی تورکیادا بڵاونەبوویەوە. دەبوایە بڵاوبێتەوە. بەڵام بەم شێوەیە نابێت؛ خەریکە لەدەست دەردەچێت. لایەنێکی ئەوەیە. بۆچی ڕێبەر ئاپۆ ناتوانێت بچێتە کۆمیسیۆن؟ لەلایەکی ترەوە هێشتا دیدار لەگەڵ ڕێبەر ئاپۆدا نەکراوە، کە وەکو بەردەنگی سەرەکی، ئەو داوای دامەزراندنی کۆمیسیۆنی کرد. دیار نییە، ئاخۆ دیدار ئەنجامدەدەن یان نا. زۆر پارتی داوای ئەمەی کرد. پارتی دەڤا داوای کرد، پارتی گەلەجەک داوای کرد، مەهەپە داوای کرد، بەڵام کۆمیسیۆن هێشتا ناتوانێت بڕیار بدات. دیارە کە هەموو شتێک بەستراوەتەوە بە ئاکەپەوە. هەوڵی دەدا ئەم دۆخە بە تەواوی بخاتە ئەستۆی جەهەپە. بەڵام نا؛ ناتوانێت کەس بخەڵەتێنێت. لە ئەستۆی ئاکەپە دەمێنێتەوە. ئاساییە. ئاکەپە ناتوانێت ئەم دۆخە بخاتە ئەستۆی کەس. هێشتا قسە لەسەر ئەوە دەکرێت، ئاخۆ گوێ لە ڕێبەر ئاپۆ بگرن یان نا، چەند ئەندام بچێت؛ قسەی لەم شێوەیە بەڕاستی دوورە لە عەقڵەوە، مایەی تێگەیشتن نین. کوا، دەوڵەت باخچەلی وتبووی، 'با بێتە پەرلەمان، سیاسەت بکات؛ با لە گرووپی دەم پارتیدا قسە بکات؛ با ببێتە سەرۆک'. هێشتاش دەیڵێت. دەڵێت 'من لە پشتی ئەم شتەم'. وەکو سەرۆکی گشتیی مەهەپە، وەکو سەرۆککۆماریش تەیب ئەردۆغان وتیان، ئەمە سیاسەتێکی دەوڵەتە و خاوەندارێتییان لێ‌کرد. بەڵام کوا جێبەجێکران؟ قسەکانی دەوڵەت باخچەلی جێبەجێ ‌دەکرێن؟ وەکو تر قسە لەسەر چوون و نەچوون بۆ ئیمراڵی دەکەن. بۆچی هەموو کەسێک دەچێتە کۆمیسیۆن، لە کۆمیسیۆن قسە دەکات، بەڵام ڕێبەر ئاپۆ ناتوانێت بچێت؟ بۆچی دەرفەت ناڕەخسێنرێت، کە ڕێبەر ئاپۆ بچێتە کۆمیسیۆن و قسە بکات؟ بۆچی لەمە دوور دەخرێتەوە؟ ڕێبەر ئاپۆ لە ٢٧ـی شوباتدا بانگەوازی کرد. پەکەکە لە ماوەی دوو مانگ و حەوت ڕۆژدا وەڵامی بانگەوازەکەی دایەوە. چی گوت؟ پەکەکە کۆنگرەی خۆی بەست، لە ئەنجامدا بڕیاریدا، کە کۆتایی بە بوونی ڕێکخستنیی خۆی بهێنێت، ستراتیژیی تێکۆشانی چەکداری ڕاگرت و ئەمەی دەستبەجێ بۆ ڕای گشتی ڕاگەیاند. سەرۆکی گشتیی مەهەپە دەوڵەت باخچەلی ئەم 'پرۆسەی دەوڵەت'ـەی لە ٢٢ـی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ـدا ئاشکرا کرد. نزیکەی ١١ مانگی بەسەردا ڕۆیشت. هیچی لێ جێبەجێ نەکرد. وەکو تەڤگەر، وەکو پەکەکە، ئێمە لە دوو مانگ و حەوت ڕۆژدا بانگەوازەکەی ڕێبەر ئاپۆمان بەبێ کەموکوڕی جێبەجێ‌کرد. دەوڵەت باخچەلی خۆی بانگەواز دەکات و دەڵێت، 'ئێمە بەیەکەوە هەڵسوکەوت دەکەین'. بەڵام هیچ‌کام لە قسەکانی جێبەجێ ناکرێت. هەربۆیە پێویستە دۆخەکە بە شێوەیەکی جددی لێکدانەوەی بۆ بکرێت. ئەم کارە بەم شێوەیە نابێت. پێویستە بە شێوەیەکی دروست مامەڵە نیشان بدرێت. پێویستە پرۆسەکە بچێتە قوناغێکی نوێوە ڕێبەر ئاپۆ ویستی ئەم نزیکایەتییە سەرڕاستبکاتەوە، هەڵوێستەکە ڕوون بکرێتەوە و هەمووکەسێک بە ئاشکرا هەڵوێستی خۆیان نیشان بدەن. ئێمەش لەگەڵ ئەو بۆچوون و هەڵوێستەین. ئەگەر سەرقاڵکردن، و فێڵ و تەڵەکە هەبێت، دەبێت ئیدی کۆتایی پێبێت! واتە کۆتایی نەهاتووە. هەرکەسێک بیر لە چی دەکاتەوە، دەیەوێت چی بکات دەبێت هەڵوێستی خۆیان بە شێوەیەکی ڕوون نیشان بدەن. با پرۆسەکە بچێتە قۆناغێکی نوێوە. بەمەش دەگوترێت 'قۆناغی دانوستان'. گەشتۆتە ئەم ئاستە. کاتێکمان دیاریکردبوو؛ هێزمان دەکشاندەوە، گرووپی سەرەتامان هێنایە سنوور، دەرمان کردن. ئەوانی دیکە هەنگاویان دەنا. چونکە لایەنی بەرانبەر هیچی نەکرد، پرۆسەکە وەستا. ئێستا وەک لایەنی پەکەکە، وەک لایەنی کورد، ئەوەی پێویست بوو بکرێت، بە خێرایی کردمان، بەڵام بۆ ئەوەی پرۆسەکە بەڕێوەبچێت؛ بۆ دیموکراتیزەبوون، خوشک-برایەتی بەدی بهێنرێت، بۆ چارەسەری پرسی کورد دەبێت دەوڵەت هەنگاو بنێت. دەبێت هەنگاو بەرەو دیموکراتیزەبوون بنێت. ناڵێین 'با فڵان شت بە کورد بدەن'. با دیموکراسی لە تورکیا بەدی بێت. با خوشک-برایەتی لە تورکیا بە دی بێت، ببێت بە یەک. ئەگینا مەترسی سیاسی دیارە. ئاشکرایە ئیسرائیل چی دەکات، جەنگی جیهانی سێیەم لە ڕۆژهەڵاتی ناوین گەشتۆتە چ ئاستێک. پێشتر هەڵسەنگاندنمان بۆ کردووە. پێویست ناکات دووبارەی بکەینەوە. هەرکەسێک بتوانێت کەمێک بیر بکاتەوە، لە ڕاستییەکان تێدەگات، دەیانبینێت. لە دۆخێکی وادا سەرقاڵکردن، هەنگاونەنان و لە میدیادا تاوانبارکردنی پەکەکە بە گوتنی 'پەکەکە هەنگاونانێت' و فریودانی مرۆڤ، بەکارهێنانی زمانی ژەهراوی هیچ سوودێکی بۆ کەس نییە. شتێکی ڕاست نییە. بڕوانن، بە ڕوونی هەڵوێستی خۆمان نیشانداوە. هەر لە سەرەتاوە ئەمەمان کردووە. ڕێبەر ئاپۆ بانگەوازی کرد؛ وەک پەکەکە هەندێک شت هەیە دەتوانین بکەین و هەندێک شت هەیە ناتوانین بیکەین وەک بەڕێوەبەریمان بە ڕوونی باسیکرد. بۆ ڕای گشتی ڕامانگەیاندووە. پێش ڕای گشتی بە ڕێبەر ئاپۆشمان گوت. دوای ئەوەی ڕێبەر ئاپۆ داوای لێکردین بۆ نموونە 'کۆنگرە لەسەر ئەم بنەمایە کۆبکەنەوە'، نەمانگوت 'ناتوانین بیکەین'. کاتێک ویستی، گوتمان 'دەتوانین کۆنگرە ببەستین، ئەم بڕیارانە بدەین، بەڵام ناتوانین جێبەجێیان بکەین’. گوترا 'باشە، با بکرێت، بڕیار بدرێت' و کۆنگرەمان بەست و بڕیارەکانمان دا. لە کۆنگرەکەدا بڕیارێکمان لەسەر سێ خاڵ دا. بڵاومان کردەوە؛ هەمووکەسێک بە دڵ خۆشییەوە پێشوازی لێدەکرد: بە تایبەت دەوڵەت باخچەلی، سەرۆککۆماری تورکیا تەیب ئەردغان، چەندین بازنە... واتە بە ئەرێنی پێشوازی لێکرا. دەوڵەت باخچەلی ڕاست دەڵێت، 'پەکەکە، ڕێکخستن داواکارییەکانی ڕێبەری دامەزرێنەری بەبێ کەموکوڕێ جێبەجێ کردووە. هاوئاهەنگی و یەکگرتوویی تەواو هەیە. هیچ هەڵوێستێکی نەرێنی نەبینراوە'. باشە بڕیارەکانی ئەوکاتەی کۆنگرەکەمان چیبوون؟ یەک: کارەکانی پەکەکە ڕادەگرین، کۆتایی بە ڕێکخستنی پەکەکە دەهێنرێت. دوو: بە ستراتیژییەوە کۆتایی بە تێکۆشانی چەکداری دەهێنین؛ ستراتیژی سیاسەتی دیموکراسی جێبەجێ دەکەین. سێ: جێبەجێکردنی ئەم دوو بڕیارنامەیە تەنها بە بەڕێوەبردنی پراکتیکی ڕێبەر ئاپۆ بە دی دێت. ڕێبەر ئاپۆ دەتوانێت جێبەجێیان بکات. هەروەها ڕێبەر ئاپۆش کاتێک دەتوانێت جێبەجێیان بکات کە بناغە یاساییەکان درووست بکرێن. ئەمانە پەسەندکران. لێرەدا دەبێت خاڵی سێیەم جێبەجێ بکرێت. بەڵام جێبەجێ نەکراوە. ئێستاش دەڵێن 'پەکەکە فڵان شت ناکات، پەکەکە ئەمە ناکات'. پەکەکە کۆتایی بە هەبوونی خۆی هێناوە. خاڵی سێیەم مانای چییە؟ ئێمە بەڕێوەبەری ڕادەستی ڕێبەر ئاپۆ دەکەین. جێبەجێکردنی ئەم بڕیارانە لە دەستی ڕێبەر ئاپۆدایە. ڕێبەر ئاپۆش دەڵێت، 'دەمەوێت ئەمە بکەم. هەموویان جێبەجێ دەکەم'. بەڵێنی ئەمەی دا، بۆ ئەمە خەبات دەکات، بەڵام لە سیستەمی دیلگرتنی  ئیمراڵیدا زیندانیکراوە. پارێزەران شەش ساڵ جارێک سەردانی بکەن. بەمجۆرە چۆن بڕیاری کۆتاییهێان بە هەبوونی ڕێکخستنی پەکەکە و کۆتایی هێنان بە تێکۆشانی چەکداری بەڕێوەدەچێت؟ ئەمە مەحاڵە. لەسەروو ئەوەشەوە هەڵدەستن و بانگەواز دەکەن و دەڵێن 'چەکەکانتان دانێن و وەرن.'

کونسوڵخانەی ئەمریکا لە هەولێر بڵاوی کردەوە، "کونسوڵی گشتی گرین بەشداریی کرد لە کۆبوونەوەی بەرپرسە باڵاکانی ئەمریکا و ھەرێمی کوردستان بۆ ھەڵسەنگاندنی بەرەوپێشچوونەکانی یاداشتی لێکتێگەیشتنی ساڵی 2022.  بەشداربووان بە بەرەوپێشچوونەکانی چاکسازیی پێشمەرگەدا چوونەوە و لەسەر ھەنگاوەکانی داھاتوو ڕێککەوتن بۆ دڵنیابوون لە جێبەجێکردنی ھەموو خاڵەکانی یاداشتەکە بە ئامانجی دروستکردنی ھێزێکی سەربازیی پیشەیی و یەکگرتوو. لە بەشێکی دیکەی ڕاگەیێنراوەکەدا هاتووە، "ھەردوولا دووبارە جەختیان لەسەر پابەندبوونیان کردەوە بە ھەوڵەکانی چاکسازی لە ھێزەکانی پێشمەرگە. ئەمریکا پشتگیریی ھەرێمی کوردستان دەکات کە ناوچەیەکی سەلامەت و پارێزراو و گەشەسەندووتر دروست دەکەن بۆ ھەمووان". سێشەممە 16ـی ئەیلوولی 2025، لە سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، گەڕێکی دیکەی کۆبوونەوە هاوبەشەکانی نێوان بەرپرسانی ژمارەیەک لە دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی هەرێمی کوردستان و شاندێکی سەربازی و دیپلۆماسیی ئەمەریکا، بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پرۆسەی چاکسازی و ڕێکخستنەوەی هێزی پێشمەرگە، بەڕێوە چوو. کۆبوونەوەکەدا، جەخت لە گرنگیی سەرخستنی پرۆسەی چاکسازیی هێزی پێشمەرگە و پێویستیی یەکخستنەوەیان کرا، هاوکات دوا هەنگاوەکانی پرۆسەکە و ئەو قۆناغانەی کە ماون، گفتوگۆیان لەبارەوە کرا. دووشەممە 15ـی ئەیلوولی 2025، حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕاگەیەندراوێکی بڵاو کردووەتەوە و تێیدا ئاماژەی داوبوو، مەسرور بارزانی سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە بەدواداچوونی ڕێکار و هەنگاوەکانی یەکخستنی هێزەکانی پێشمەرگە و چاکسازییەکانی وەزارەتی کاروباری پێشمەرگەی کرد. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتبوو، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەستخۆشی لەو پێشکەوتنانە کرد کە تا ئێستا لە پرۆسەی چاکسازییەکانی پێشمەرگە کراون؛ جەختیشی لە پێویستیی تەواوکردن و سەرخستنی پرۆسەکە کردەوە. هاوکات لەمبارەیەوە ژمارەیەک بڕیاری گرنگ بۆ خێراترکردنی چاکسازییەکان دران لەوانە: یەکخستنی یەکە ژمێریارییەکان کە پێویستە هەموو پێکهاتەکانی پێشمەرگە، تەنیا یەک یەکەی ژمێریاری هەبێت لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگە و لە ژێر سەرپەرشتیی وەزارەتی دارایی و ئابووری حکوومەتی هەرێمی کوردستان بێت لە ڕووی ژمێریاریی و داراییەوە، بە گوێرەی یاسا و ڕێنماییە داراییەکان. هەروەها بڕیاری ڕێکخستنەوەی پێکهاتە و بەیکەربەندیی دابەشبوونی هێزەکانی پێشمەرگە درا بە جۆرێک کە لەگەڵ چاکسازییەکانی حکوومەت بگونجێت.

بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تەندروستی سلێمانی دەڵێت: دوای ئەوەی لەسەر راسپاردەی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم و ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی بڕیاری چارەسەرکردنی کێشەی نەشتەرگەری و دەرمان و نەبوونی کەرەستەی پزیشکی لە سلێمانی درا ئەمڕۆ دەستکرا بە خەرجکردنی پارەکە. دەقى ڕاگەیەندراوەکە.. دەستکرا بە خەرجکردنی پارەی دەرمان بۆ نەخۆشخانەکانی سلێمانی.. دوای ئەوەی لەسەر راسپاردەی بەڕێزان قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم و ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی  بڕیاری چارەسەرکردنی کێشەی نەشتەرگەری و دەرمان و نەبوونی کەرەستەی پزیشکی لە سلێمانی درا ئەمڕۆ دەستکرا بە خەرجکردنی پارەکە. ئەمڕۆ چوارشەممە 17ی ئەیلولی 2025، بە هەوڵی بەڕێز د. ماکوان بەڕێوەبەری لقی سلێمانی بانکی هەرێم دەستکرا بە خەرجکردنی پارەی نەختینەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی و بەمەش کێشەی نەشتەرگەری و دەرمان و نەبوونی کەرەستەی پێویستی پزیشکی لە سلێمانی تا کۆتایی ئەمساڵ کۆتایی هات وە سوپاس بۆ بەڕێزان وەزیری تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان و پارێزگاری سلێمانی و جێگری پارێزگاری سلێمانی  هەوڵەکانی بۆ چارەسەرکردنی کیشەی نەشتەرگەری و دەرمان و نەبوونی کەرەستەی پزیشکی پێویست لە سلێمانی. بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی ..

 عەبدوڵڵا ئۆجەلان، لە دوایین دیداریدا لەگەڵ شاندی ئیمراڵی، داوای لەو گەنجانە کرد کە کۆچیان کردووە بۆ ئەوروپا، ئەگەر دەرفەتیان بۆ ڕەخسا بگەڕێنەوە وڵاتەکەیان. لەو دیدارەدا ئۆجەلان وتی: لە ئیمرالی دەمێنمەوە بەڵام ناچمە ئەوروپا.  شاندی ئیمرالی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەل، دوای ماوەیەکی زۆر لە ٢٨ی ئاب، لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجالان، ڕێبەری گەلی کورد لە زیندانی جۆری Fی ئەمنی باڵای ئیمرالی کۆبووەوە. کۆبوونەوەکە سێ کاتژمێری خایاند و باس لەوەش کرا کە زۆر پرس گفتوگۆیان لەسەر کراوە. ڕاگەیەندرا کە لە میانی دیدارەکەدا عەبدوڵڵا ئۆجالان هەڵسەنگاندنی گرنگی سەبارەت بە کۆچکردنی گەنجان بۆ ئەوروپا کردووە.  بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست کەوتوون، عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە کۆبوونەوەکەدا ڕایگەیاندووە، ئەوانەی بەرەو ئەوروپا دەڕۆن، پێویستە ژیانی خۆیان لە وڵاتی خۆیان بنیات بنێن و زێدی خۆیان بەجێنەهێڵن.  عەبدوڵڵا ئۆجەلان ڕەخنەی لە خەڵکی ئورفا و ئاگری و شارەکانی دیکە گرت کە نایانەوێت لە ناوچەکەیان بمێننەوە و ڕایگەیاند کە ئەمە دەرئەنجامی سیاسەتی بە ئەنقەست دەرکردنە لەو خاکە.  باس لەوەش کرا کە عەبدوڵڵا ئۆجالان لەمیانی دیدارەکەدا ڕایگەیاندووە کە پێویستە بە قووڵی و بە وردی باس لە هۆکارەکانی وازهێنان و دوورکەوتنەوە لە خاکی وڵات بکرێت.  باس لەوەش کراوە کە ئۆجەلان لەمیانی دیدارەکەدا وتی: "من ئیمرالیم پێ باشترە، بەڵام هێشتا ناچمە ئەوروپا، بەڕوونی دەیڵێم؛ دەبێت قەرزەکانیان بدەنەوە بۆ خاک و کولتوورەکەیان. هانیان دەدەم بۆ ئەو کارە. یەکێک لە ئامانجەکانم لەم پرۆسەیەدا گەڕانەوەیە بۆ وڵات لە دەربەدەرییەوە وەک مرۆڤی شایستە".  هەروەها ئاماژە بەوە کرا کە ئۆجەلان لەم دیدارەدا پێداگری لەسەر ئەوە کرد کە کورد لە ئەوروپا پێویستە زمان و کولتوور و کۆمۆنەکانی خۆیان دابمەزرێنن. 

ئەمڕۆ چوارشەممە، 17ـی ئەیلوولی 2025، بە سەرپەرشتیی سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی، ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبوونەوەی ئاسایی خۆی ئەنجام دەدات.  لە کۆبوونەوەکەی ئەنجوومەنی وەزیراندا سێ بڕگە تاوتوێ دەکرێن: 1.  خستنەڕووی دواپێشهاتەکانی دۆسیەی هەناردەکردنی نەوت، بابەتی داهاتە نانەوتییەکان و مووچە و شایستە داراییەکانی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان. 2.  تاوتوێکردنی پرۆسەی یەكخستنەوەی ڕێكارە داراییەكان لە نێوان حكوومەتی هەرێمی کوردستان و حكوومەتی فیدراڵ. ئەم بڕگەیە لەلایەن وەزارەتی دارایی و ئابوورییەوە دەخرێتە بەردەم ئەنجوومەنی وەزیران. 3. گفتوگۆکردن لەسەر پرسی دەستپێكی ساڵی نوێی خوێندنی 2025-2026 لە هەرێمی كوردستان. ئەم بابەتە لە لایەن وەزیری پەروەردەوە بۆ ئەنجوومەنی وەزیران باس دەکرێت.

تەلەفزیۆنى فەرمى سوریا لەزارى سەرچاوەیەکى ئاگادارەوە گواستییەوە، وەزارەتى دەرەوەى فەڕەنسا پێشنیازی بۆ دیمەشق و هەسەدە کردووە دانوستانەکان بۆ هەرێمى کوردستان، ئوردن یاخود سعودیە بگوازنەوە، بەرپرسێکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکراتیش دەڵێت رێککەوتنى 10ى ئازار بە جێبەجێنەکراوى ماوەتەوە. ئاماژە بەوەشکراوە، وەزارەتى دەرەوەى فەڕەنسا هەروەها لەگەڵ بەرپرسانى هەسەدە تاوتوێی فراوانکردنى ئەو وڵاتانەیان کردووە کە دەکرێت رێککەوتنى هەسەدە و دیمەشق لە خۆبگرن، لەناویاندا وڵاتانى عەرەبى و هەرێمى و تورکیا. بەڵام ئەو سەرچاوەیە ڕوونی کردەوە کە "حکومەتی سوریا پابەندە بە هەڵوێستی خۆیەوە کە دەبێت کۆبوونەوەکە لە دیمەشق بەڕێوەبچێت". بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە "کێشەکانی لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات پرسگەلێکی ناوخۆیی و نیشتمانین کە دەبێت چارەسەر بکرێن و گفتوگۆی لەسەر بکرێن لەنێوان خودی سوورییەکاندا، لەناوخۆی وڵاتدا، نەک لەدەرەوەی ئەو وڵاتە".  لەدواى رێککەوتنى 10ى ئازارى نێوان مەزڵوم عەبدى فەرماندەى گشتى هەسەدە و ئەحمەد شەرع سەرۆکى کاتى سوریا، گفتوگۆ و دانوستان لەنێوان هەسەدە و دیمەشق بۆ جێبەجێکردنى رێککەوتنەکە ئەنجامدرا، بەڵام ئەنجامێکى ئەوتۆیان لێنەکەوتەوە. سەرچاوەیەکی نزیک لە هێزەکانی هەسەدەش بۆ تەلەفزیۆنی سوریا پشتڕاستی کردەوە کە دانوستانە سیاسییەکانی نێوان حکومەتی سوریا و هێزەکانی سوریای دیموکرات وەستاون تەنانەت پێش ئەوەی دیمەشق ڕەتکردنەوەی بەشداریکردن لە کۆبوونەوەی پاریس ڕابگەیەنێت. ئەمەش لە وەڵامی "کۆنفرانسی پێکهاتەکان" بوو کە ئەم دووەمیان لە مانگی ئابی ساڵی ڕابردوودا لە حەسەکە ڕێکخستبوو. عەلى رەحمون جێگرى هاوسەرۆکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات بە ئاژانسى نۆرس پرێسى راگەیاند، رێککەوتنی 10ی ئازار لەدوای واژۆکردنی هیچ پێشکەوتنێکی بەدەستنەهێناوە، سەرەڕای ڕێککەوتن لەسەر بنەما گشتییەکان. ئاماژەی بەوەشکرد، بڕگەی یەکەمی ڕێککەوتنەکە بەشداریکردنی هەموو سوریاییەکان لە دامودەزگا و ئیدارەکانی دەوڵەتدا دیاریکردووە، "بەڵام ئەوەی ڕوویدا، دوورخستنەوەی زۆرینەی گەلی سوریا بوو، هەروەها سنووردارکردنی دامەزراوە و وەزارەتەکان بوو بۆ گروپێکی سنووردار بۆ حکومەتی نوێ". روونیشیکردەوە، "حکومەت هەوڵدەدات خۆی لە پابەندبوونەکانی بدزێتەوە لەکاتێکدا سورییەکان درک بەوە دەکەن ڕێککەوتنەکە لە هەلومەرجێکی سەختدا کراوە". سەبارەت بە بڕیارەکەی حکومەتی سوریا بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی گەل، رەحمون وتی، "ناتوانرێت بە هەڵبژاردنی راستەقینە هەژمار بکرێت بە لەبەرچاوگرتنی دوورخستنەوەی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا کە یەک لەسەر سێی وڵاتەکە پێکدەهێنێت، لەگەڵ سوەیدا و بەشێکی زۆری پەنابەرانی سوریا لە دەرەوەی وڵات".  رۆژى 10 ى ئازارى 2025، مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) و ئەحمەد شەرع سەرۆكی سوریا رێككەوتنێكی هەشت خاڵیان واژۆكرد، كە تێیدا جەخت لە تێكەڵكردنی دامەزراوە مەدەنی و سەربازییەكانی ئیدارەی خۆسەر لە گەڵ دیمەشق كراوەتەوە. رێككەوتنەكە لەلایەن هەریەكە لە مەزڵوم عەبدی و ئەحمەد شەرعەوە واژۆكراوە دوای كۆبوونەوەی نێوانیان لەرۆژی 10 ی ئازاری 2025، كە تایبەتە بە تێكەڵكردنی دامەزراوەكانی ئیدارەی خۆسەر لەگەڵ حكومەتی دیمەشق، راگەیاندنی ئاگربەست و مافەكانی كورد لە دەستور، ئەوەش بەپێی دەقی رێككەوتنەكە كە سەرۆكایەتی كۆماری سوریا بڵاویكردووەتەوە. خاڵی یەكەمی رێككەوتنەكە تایبەتە بە گرەنتی مافی سەرجەم هاوڵاتییانی سوریا لە نوێنەرایەتی و بەشداریكردنیان لە پڕۆسەی سیاسی و سەرجەم دامەزراوەكانی دەوڵەت، خاڵی دووەمیش تاییەتە بەوەی كە مافە دەستورییەكانی كورد گرەنتی دەكرێت و كۆمەڵگەی كوردی كۆمەڵگەیەكی ڕەسەنە لە دەوڵەتی سوریا.

سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق  ڕاگەیاند، کەمێک پێش ئێستا کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کۆتاییهات و کۆبوونەوەکەدا پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێکراوە. گوتیشی؛ ئەنجوومەنی وەزیران پێشوازی لە دواین هەنگاوی وەزارەتی نەوت و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت و ئەمەش ئاراستەی لیژنەی ڕاوێژکاری وەزارەتی نەوت کراوە بۆ پەسەندکردنی هاوکات باس لەوەشکراوە وەزارەتی نەوت ڕەزامەندی دەربریووە لەبری پێدانی 16 دۆلار نەوت بە کۆمپانیاکان بدات. لە پێشهاتێکی بەپەلەدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق گەیشتنە رێککەوتن لەسەر رادەستکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بە بەغداد. بەپێی ئەم رێککەوتنە نوێیە، سەرجەم ئەو نەوتەی لە هەرێم بەرهەم دێت، جگە لەو بڕەی پەیوەندی بە کۆمپانیاکانی ئەپیکۆرەوە هەیە، تەنها 50 هەزار بەرمیل نەوتی لێ گل دەدرێتەوە بۆ پێداویستی ناوخۆ، باقییەکەی دیکە راستەوخۆ رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ (کۆمپانیای بازاڕکردنی نەوتی عێراق) دەکرێت. دوای گفتوگۆیەکی زۆر و لە چوارچێوەی هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی دۆسیەی نەوت و بودجە، ئەمڕۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق گەیشتنە رێککەوتنێکی گرنگ. ئەم رێککەوتنە بە هەنگاوێکی ئەرێنی دادەنرێت بۆ کۆتاییهێنان بە بەشێک لە کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، بە تایبەتی لەسەر پرسی هەناردەکردنی نەوت و داهاتەکانی. بە گوێرەی زانیارییەکان، ئەم رێککەوتنە نوێیە بە وردی چۆنیەتی تەسلیمکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی دیاریکردووە. تەنها 50 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ پێداویستی ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەهێڵدرێتەوە، واتا "گل دەدرێتەوە" بۆ بەکارهێنان لە پاڵاوگە و پڕۆژە ناوخۆییەکان. سەرەڕای ئەم بڕە و ئەو بڕەی کە پەیوەندی بە کۆمپانیاکانی ئەپیکۆرەوە هەیە (کە کێشەی لەسەرە و لە ڕێککەوتنەکەدا جیا کراوەتەوە)، باقییەکەی دیکەی کۆی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم راستەوخۆ رادەستی کۆمپانیای سۆمۆی عێراقی دەکرێت. ئەمەش واتای ئەوەیە کە بەغداد دەستبەرداری ئەو بڕە نەوتە دەبێت کە پێشتر لە رێگەی تورکیاوە هەناردە دەکرا و کۆنترۆڵی زیاتری بەسەر داهاتەکانی نەوتی هەرێمدا دەبێت.

ئاڵدار خەلیل، ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکرات (پەیەدە)، جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە، کە لە دۆخی ئێستای سووریادا ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی گەلی سووریا بە رەوا نابینن، چونکە حکومەتی دیمەشق سیستەمێکی دیموکراسیی بنیاتنەناوە و هەڵبژاردن بەبێ یەکێتیی نەتەوەیی سەرناکەوێت. هاوکات خەلیل لامەرکەزییەت بە باشترین چارەسەر بۆ داهاتووی سووریا دەزانێت و ئامادەیی خۆیان دەردەبڕن بۆ گفتوگۆ لەسەری. ئاڵدار خەلیل، یەکێک لە سەرکردە دیارەکانی پەیەدە، لە لێدوانێکیدا رایگەیاندووە، کە لە بارودۆخی پڕ ئاڵۆزیی ئێستای سووریادا، ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی گەلی سووریا بە شیاو و رەوا نازانن. ئەو روونی کردەوە، کە هەڵبژاردن بە واتای دیموکراسی دێت، بەڵام حکومەتی نوێی دیمەشق تا ئێستا هیچ سیستەمێکی دیموکراسیی دامەزراندووە. بە گووتەی خەلیل، نەبوونی بنەمایەکی دیموکراسیی راستەقینە و یەکێتیی نەتەوەیی وای لێدەکات هەر پرۆسەیەکی هەڵبژاردن لە ئێستادا سەرکەوتوو نەبێت و کێشەکان قوڵتر بکاتەوە. لەسەر پرسی قۆناغی داهاتووی سووریا و دۆزینەوەی چارەسەرێکی هەمیشەیی، ئاڵدار خەلیل پێیوایە کە "باشترین چارەسەر بۆ دۆخی سووریا سیستەمی لامەرکەزییە." ئەم رێگاچارەیە، بە بڕوای پەیەدە، دەتوانێت ماف و خواستەکانی پێکهاتە جیاوازەکان لە ناو سووریادا دابین بکات و بەشداریکردنیان لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا مسۆگەر بکات. خەلیل ئاماژەی بەوەشدا، کە ئەوان ئامادەن جۆرەکانی سیستەمی لامەرکەزییەت لەگەڵ بەرپرسانی دیمەشق تاوتوێ بکەن. ئەمەش نیشانەیەک بۆ کرانەوەیان لە گفتوگۆیەکی جددی و بنیاتنەرانەیە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێکی سیاسی درێژخایەن و سەقامگیر لە سووریادا.

ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان ڕایدەگەیەنێت، هیچ وادەیەک بۆ کاراکردنەوەی پەرلەمانی کوردستان دیاریینەکراوەو دەسەڵاتداران یاریی بە کات دەکەن، دەشڵێت: ژمارەی پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆنیش کەمە و نیسابی یاساییان پێ تەواو ناکرێت. مستەفا عەبدوڵڵا، ئەندامی مەکتەبی سیاسی و پەرلەمانتاری یەکگرتووی ئیسلامی، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: بانگەشەی یەکێتی و پارتی بۆ کاراکردنەوەی پەرلەمان تەنها بابەتێکی ئیعلامی بوو، ئەگینا هیچ ڕێککەوتنێکیان ئاشکرا نەکردووە و پێدەچێت مەسەلەکە بۆ خاوکردنەوەی ناڕەزایەتی خەڵک بووبێت. هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ڕۆژی 20ـی مانگی 10ـی 2024 ئەنجامدرا، ئەندامانی پەرلەمانیش لەڕۆژی 22ـی 12ـی ساڵی ڕابردوو سوێندنی یاساییان خوارد، بەڵام تائێستا پەرلەمان کارا نەکراوە و دەستەی سەرۆکایەتی هەڵنەبژێردراوە. ڕۆژی پێنجشه‌ممه‌ 14ـى ئابى 2025، هەردوو شاندى دانوستانكارى پارتى دیموكراتى كوردستان و یه‌كێتى نیشتمانى كوردستان كۆبوونه‌وه‌ و ڕایانگه‌یاند ئەم مانگە (ئەیلول) پەرلەمان کارابکرێتەوە و دەست بە دانیشتنەکانی بکات. مستەفا عەبدوڵڵا، جگە لەوەی پێیوایە ئەو دوو حزبە جیدیی نیین لە قسەکەیان، هاوکات ئاماژە بەوەدەکات ئەوانیش وەکو ئۆپۆزسیۆن ئەو کارەیان پێناکرێت. لەوبارەوە دەڵێت: ژمارەی پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن کەمە و نیسابی یاساییمان پێ تەواو ناکرێت، چونکە کۆبوونەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی 51 پەرلەمانتاری دەوێت، لەکاتێکدا ئۆپۆزسیۆن 30 پەرلەمانتاری هەیە.

بەپێى زانیاریەکانى پەیامنێری هاوڵاتى لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی دەوڵەت بڕیاردرا یەکلایکردنەوەی پرسی ڕاوێژی یاسایی بۆ ئەنجوومەنی وەزیران لەسەر داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان بۆ سبەی چوارشەممە، 17ـی ئەیلوولی 2025 دوا بخات.  ئەمڕۆ سێشەممە 16ی ئەیلوولی 2025، ئەنجوومەنی دەوڵەت لە بەغدا لەگەڵ نوێنەرانی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی لەبارەی پرسی داهاتە نانەوتییەکان کۆبویەوە. بەپێى زانیاریەکانى پەیامنێرى هاوڵاتى و سەرچاوەیەکى ئاگادار ئەو دوو نوێنەرەی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان دیاری کرابوون بەشداری کۆبوونەوەکەیان نەکردووە و کۆبوونەوەکەش بەکراوەی بۆ سبەی چوارشەممە هەڵگیراوە. ئەمە لە کاتێكدایە، بڕیار بوو ئەمڕۆ سێشەممە، ئەنجوومەنەکە پرسی داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان یەکلایی بکاتەوە و ڕای خۆی لەسەر ئەو بابەتە بە شێوەیەکی فەرمی بە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بدات، هاوکات دیاری بکات، کامە لایەن لەسەر حەقە، حکوومەتی هەرێمی کوردستان یان وەزارەتی دارایی عێراق.  سێشەممەی ڕابردوو (09ـی ئەیلوولی 2025)، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا، بڕیاریدا دۆسیەی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بۆ ئەنجوومەنی دەوڵەت بنێرێت، تاوەکو لە ڕووی یاساییەوە رای خۆی لەسەر بدات کامە داهاتی فیدراڵییە و کامەش داهاتی فیدراڵی نییە لە نێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراقدا. هەرێمی کوردستان پێشنیازی کردبوو 50%ـی داهاتی رسوومات و باجی دامەزراوە فیدراڵییەکان و دەروازە سنوورییەکان رادەستی بەغدا بکات، بە پشتبەستن بە یاسای کارگێڕى دارایی عێراق، بەڵام وەزارەتی دارایی فیدراڵ داوای 100%ـی رسوومات و 50%ـی زۆرینەی داهاتەکانى دیکە دەکات. بەپێى وتەى سەرچاوەکە لە کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی دەوڵەت نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان بەشداری نەکردووە، ئەمەش لەبەرئەوەی بەشداری هەر نوێنەرێکی کورد لەو دانیشتنە. دواتر بڕیاری کۆبوونەوەکە دەبێتە بڕیارێکی پابەندکاری. کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنەکە بەبێ هیچ ئەنجامێک کۆتایی هاتووە و بەکراوەی بۆ سبەی چوارشەممە جێهێڵدراوە.  "بانگهێشتکردنی دوو نوێنەرەکەی هەرێمی کوردستان بۆ ئەو کۆبوونەوەیە بۆ ئەوەیە ئەنجوومەنی دەوڵەت لە راپۆرتەکەیدا ئاماژە بەوە بدات کە بۆچوونی ئەوانیشی لەبارەی ئەو پرسە وەرگرتووە، وەک چۆن بۆچوونی نوێنەرانی حکومەتی فیدراڵی وەردەگرێت. ئەوە ئەگەرێکی دوورە کە ئەمڕۆ ئەنجوومەنی دەوڵەت راپۆرتەکەی خۆی لەو بارەیەوە پێشکێش بە حکومەت بکات." ئەمە بەپێى وتەى سەرچاوەکە.   9ی ئەیلوولی 2025، ئەنجوومەنی وەزیرانى عێراق بڕیاریدا بۆچوونی ئەنجوومەنی دەوڵەت وەربگرێت لەبارەی ناکۆکییەکی یاسایی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر داهاتی نانەوتی و رێژەکەی.