تەلەفزیۆنى فەرمى سوریا لەزارى سەرچاوەیەکى ئاگادارەوە گواستییەوە، وەزارەتى دەرەوەى فەڕەنسا پێشنیازی بۆ دیمەشق و هەسەدە کردووە دانوستانەکان بۆ هەرێمى کوردستان، ئوردن یاخود سعودیە بگوازنەوە، بەرپرسێکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکراتیش دەڵێت رێککەوتنى 10ى ئازار بە جێبەجێنەکراوى ماوەتەوە. ئاماژە بەوەشکراوە، وەزارەتى دەرەوەى فەڕەنسا هەروەها لەگەڵ بەرپرسانى هەسەدە تاوتوێی فراوانکردنى ئەو وڵاتانەیان کردووە کە دەکرێت رێککەوتنى هەسەدە و دیمەشق لە خۆبگرن، لەناویاندا وڵاتانى عەرەبى و هەرێمى و تورکیا. بەڵام ئەو سەرچاوەیە ڕوونی کردەوە کە "حکومەتی سوریا پابەندە بە هەڵوێستی خۆیەوە کە دەبێت کۆبوونەوەکە لە دیمەشق بەڕێوەبچێت". بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە "کێشەکانی لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات پرسگەلێکی ناوخۆیی و نیشتمانین کە دەبێت چارەسەر بکرێن و گفتوگۆی لەسەر بکرێن لەنێوان خودی سوورییەکاندا، لەناوخۆی وڵاتدا، نەک لەدەرەوەی ئەو وڵاتە". لەدواى رێککەوتنى 10ى ئازارى نێوان مەزڵوم عەبدى فەرماندەى گشتى هەسەدە و ئەحمەد شەرع سەرۆکى کاتى سوریا، گفتوگۆ و دانوستان لەنێوان هەسەدە و دیمەشق بۆ جێبەجێکردنى رێککەوتنەکە ئەنجامدرا، بەڵام ئەنجامێکى ئەوتۆیان لێنەکەوتەوە. سەرچاوەیەکی نزیک لە هێزەکانی هەسەدەش بۆ تەلەفزیۆنی سوریا پشتڕاستی کردەوە کە دانوستانە سیاسییەکانی نێوان حکومەتی سوریا و هێزەکانی سوریای دیموکرات وەستاون تەنانەت پێش ئەوەی دیمەشق ڕەتکردنەوەی بەشداریکردن لە کۆبوونەوەی پاریس ڕابگەیەنێت. ئەمەش لە وەڵامی "کۆنفرانسی پێکهاتەکان" بوو کە ئەم دووەمیان لە مانگی ئابی ساڵی ڕابردوودا لە حەسەکە ڕێکخستبوو. عەلى رەحمون جێگرى هاوسەرۆکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات بە ئاژانسى نۆرس پرێسى راگەیاند، رێککەوتنی 10ی ئازار لەدوای واژۆکردنی هیچ پێشکەوتنێکی بەدەستنەهێناوە، سەرەڕای ڕێککەوتن لەسەر بنەما گشتییەکان. ئاماژەی بەوەشکرد، بڕگەی یەکەمی ڕێککەوتنەکە بەشداریکردنی هەموو سوریاییەکان لە دامودەزگا و ئیدارەکانی دەوڵەتدا دیاریکردووە، "بەڵام ئەوەی ڕوویدا، دوورخستنەوەی زۆرینەی گەلی سوریا بوو، هەروەها سنووردارکردنی دامەزراوە و وەزارەتەکان بوو بۆ گروپێکی سنووردار بۆ حکومەتی نوێ". روونیشیکردەوە، "حکومەت هەوڵدەدات خۆی لە پابەندبوونەکانی بدزێتەوە لەکاتێکدا سورییەکان درک بەوە دەکەن ڕێککەوتنەکە لە هەلومەرجێکی سەختدا کراوە". سەبارەت بە بڕیارەکەی حکومەتی سوریا بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی گەل، رەحمون وتی، "ناتوانرێت بە هەڵبژاردنی راستەقینە هەژمار بکرێت بە لەبەرچاوگرتنی دوورخستنەوەی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا کە یەک لەسەر سێی وڵاتەکە پێکدەهێنێت، لەگەڵ سوەیدا و بەشێکی زۆری پەنابەرانی سوریا لە دەرەوەی وڵات". رۆژى 10 ى ئازارى 2025، مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) و ئەحمەد شەرع سەرۆكی سوریا رێككەوتنێكی هەشت خاڵیان واژۆكرد، كە تێیدا جەخت لە تێكەڵكردنی دامەزراوە مەدەنی و سەربازییەكانی ئیدارەی خۆسەر لە گەڵ دیمەشق كراوەتەوە. رێككەوتنەكە لەلایەن هەریەكە لە مەزڵوم عەبدی و ئەحمەد شەرعەوە واژۆكراوە دوای كۆبوونەوەی نێوانیان لەرۆژی 10 ی ئازاری 2025، كە تایبەتە بە تێكەڵكردنی دامەزراوەكانی ئیدارەی خۆسەر لەگەڵ حكومەتی دیمەشق، راگەیاندنی ئاگربەست و مافەكانی كورد لە دەستور، ئەوەش بەپێی دەقی رێككەوتنەكە كە سەرۆكایەتی كۆماری سوریا بڵاویكردووەتەوە. خاڵی یەكەمی رێككەوتنەكە تایبەتە بە گرەنتی مافی سەرجەم هاوڵاتییانی سوریا لە نوێنەرایەتی و بەشداریكردنیان لە پڕۆسەی سیاسی و سەرجەم دامەزراوەكانی دەوڵەت، خاڵی دووەمیش تاییەتە بەوەی كە مافە دەستورییەكانی كورد گرەنتی دەكرێت و كۆمەڵگەی كوردی كۆمەڵگەیەكی ڕەسەنە لە دەوڵەتی سوریا.
سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ڕاگەیاند، کەمێک پێش ئێستا کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کۆتاییهات و کۆبوونەوەکەدا پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێکراوە. گوتیشی؛ ئەنجوومەنی وەزیران پێشوازی لە دواین هەنگاوی وەزارەتی نەوت و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت و ئەمەش ئاراستەی لیژنەی ڕاوێژکاری وەزارەتی نەوت کراوە بۆ پەسەندکردنی هاوکات باس لەوەشکراوە وەزارەتی نەوت ڕەزامەندی دەربریووە لەبری پێدانی 16 دۆلار نەوت بە کۆمپانیاکان بدات. لە پێشهاتێکی بەپەلەدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق گەیشتنە رێککەوتن لەسەر رادەستکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بە بەغداد. بەپێی ئەم رێککەوتنە نوێیە، سەرجەم ئەو نەوتەی لە هەرێم بەرهەم دێت، جگە لەو بڕەی پەیوەندی بە کۆمپانیاکانی ئەپیکۆرەوە هەیە، تەنها 50 هەزار بەرمیل نەوتی لێ گل دەدرێتەوە بۆ پێداویستی ناوخۆ، باقییەکەی دیکە راستەوخۆ رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ (کۆمپانیای بازاڕکردنی نەوتی عێراق) دەکرێت. دوای گفتوگۆیەکی زۆر و لە چوارچێوەی هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی دۆسیەی نەوت و بودجە، ئەمڕۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق گەیشتنە رێککەوتنێکی گرنگ. ئەم رێککەوتنە بە هەنگاوێکی ئەرێنی دادەنرێت بۆ کۆتاییهێنان بە بەشێک لە کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، بە تایبەتی لەسەر پرسی هەناردەکردنی نەوت و داهاتەکانی. بە گوێرەی زانیارییەکان، ئەم رێککەوتنە نوێیە بە وردی چۆنیەتی تەسلیمکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی دیاریکردووە. تەنها 50 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ پێداویستی ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەهێڵدرێتەوە، واتا "گل دەدرێتەوە" بۆ بەکارهێنان لە پاڵاوگە و پڕۆژە ناوخۆییەکان. سەرەڕای ئەم بڕە و ئەو بڕەی کە پەیوەندی بە کۆمپانیاکانی ئەپیکۆرەوە هەیە (کە کێشەی لەسەرە و لە ڕێککەوتنەکەدا جیا کراوەتەوە)، باقییەکەی دیکەی کۆی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم راستەوخۆ رادەستی کۆمپانیای سۆمۆی عێراقی دەکرێت. ئەمەش واتای ئەوەیە کە بەغداد دەستبەرداری ئەو بڕە نەوتە دەبێت کە پێشتر لە رێگەی تورکیاوە هەناردە دەکرا و کۆنترۆڵی زیاتری بەسەر داهاتەکانی نەوتی هەرێمدا دەبێت.
ئاڵدار خەلیل، ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکرات (پەیەدە)، جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە، کە لە دۆخی ئێستای سووریادا ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی گەلی سووریا بە رەوا نابینن، چونکە حکومەتی دیمەشق سیستەمێکی دیموکراسیی بنیاتنەناوە و هەڵبژاردن بەبێ یەکێتیی نەتەوەیی سەرناکەوێت. هاوکات خەلیل لامەرکەزییەت بە باشترین چارەسەر بۆ داهاتووی سووریا دەزانێت و ئامادەیی خۆیان دەردەبڕن بۆ گفتوگۆ لەسەری. ئاڵدار خەلیل، یەکێک لە سەرکردە دیارەکانی پەیەدە، لە لێدوانێکیدا رایگەیاندووە، کە لە بارودۆخی پڕ ئاڵۆزیی ئێستای سووریادا، ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی گەلی سووریا بە شیاو و رەوا نازانن. ئەو روونی کردەوە، کە هەڵبژاردن بە واتای دیموکراسی دێت، بەڵام حکومەتی نوێی دیمەشق تا ئێستا هیچ سیستەمێکی دیموکراسیی دامەزراندووە. بە گووتەی خەلیل، نەبوونی بنەمایەکی دیموکراسیی راستەقینە و یەکێتیی نەتەوەیی وای لێدەکات هەر پرۆسەیەکی هەڵبژاردن لە ئێستادا سەرکەوتوو نەبێت و کێشەکان قوڵتر بکاتەوە. لەسەر پرسی قۆناغی داهاتووی سووریا و دۆزینەوەی چارەسەرێکی هەمیشەیی، ئاڵدار خەلیل پێیوایە کە "باشترین چارەسەر بۆ دۆخی سووریا سیستەمی لامەرکەزییە." ئەم رێگاچارەیە، بە بڕوای پەیەدە، دەتوانێت ماف و خواستەکانی پێکهاتە جیاوازەکان لە ناو سووریادا دابین بکات و بەشداریکردنیان لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا مسۆگەر بکات. خەلیل ئاماژەی بەوەشدا، کە ئەوان ئامادەن جۆرەکانی سیستەمی لامەرکەزییەت لەگەڵ بەرپرسانی دیمەشق تاوتوێ بکەن. ئەمەش نیشانەیەک بۆ کرانەوەیان لە گفتوگۆیەکی جددی و بنیاتنەرانەیە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێکی سیاسی درێژخایەن و سەقامگیر لە سووریادا.
ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان ڕایدەگەیەنێت، هیچ وادەیەک بۆ کاراکردنەوەی پەرلەمانی کوردستان دیاریینەکراوەو دەسەڵاتداران یاریی بە کات دەکەن، دەشڵێت: ژمارەی پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆنیش کەمە و نیسابی یاساییان پێ تەواو ناکرێت. مستەفا عەبدوڵڵا، ئەندامی مەکتەبی سیاسی و پەرلەمانتاری یەکگرتووی ئیسلامی، بە پەنجەرەی ڕاگەیاند: بانگەشەی یەکێتی و پارتی بۆ کاراکردنەوەی پەرلەمان تەنها بابەتێکی ئیعلامی بوو، ئەگینا هیچ ڕێککەوتنێکیان ئاشکرا نەکردووە و پێدەچێت مەسەلەکە بۆ خاوکردنەوەی ناڕەزایەتی خەڵک بووبێت. هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان لە ڕۆژی 20ـی مانگی 10ـی 2024 ئەنجامدرا، ئەندامانی پەرلەمانیش لەڕۆژی 22ـی 12ـی ساڵی ڕابردوو سوێندنی یاساییان خوارد، بەڵام تائێستا پەرلەمان کارا نەکراوە و دەستەی سەرۆکایەتی هەڵنەبژێردراوە. ڕۆژی پێنجشه‌ممه 14ـى ئابى 2025، هەردوو شاندى دانوستانكارى پارتى دیموكراتى كوردستان و یه‌كێتى نیشتمانى كوردستان كۆبوونه‌وه و ڕایانگه‌یاند ئەم مانگە (ئەیلول) پەرلەمان کارابکرێتەوە و دەست بە دانیشتنەکانی بکات. مستەفا عەبدوڵڵا، جگە لەوەی پێیوایە ئەو دوو حزبە جیدیی نیین لە قسەکەیان، هاوکات ئاماژە بەوەدەکات ئەوانیش وەکو ئۆپۆزسیۆن ئەو کارەیان پێناکرێت. لەوبارەوە دەڵێت: ژمارەی پەرلەمانتارانی ئۆپۆزسیۆن کەمە و نیسابی یاساییمان پێ تەواو ناکرێت، چونکە کۆبوونەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی 51 پەرلەمانتاری دەوێت، لەکاتێکدا ئۆپۆزسیۆن 30 پەرلەمانتاری هەیە.
بەپێى زانیاریەکانى پەیامنێری هاوڵاتى لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی دەوڵەت بڕیاردرا یەکلایکردنەوەی پرسی ڕاوێژی یاسایی بۆ ئەنجوومەنی وەزیران لەسەر داهاتی نانەوتی هەرێمی کوردستان بۆ سبەی چوارشەممە، 17ـی ئەیلوولی 2025 دوا بخات. ئەمڕۆ سێشەممە 16ی ئەیلوولی 2025، ئەنجوومەنی دەوڵەت لە بەغدا لەگەڵ نوێنەرانی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی لەبارەی پرسی داهاتە نانەوتییەکان کۆبویەوە. بەپێى زانیاریەکانى پەیامنێرى هاوڵاتى و سەرچاوەیەکى ئاگادار ئەو دوو نوێنەرەی بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان دیاری کرابوون بەشداری کۆبوونەوەکەیان نەکردووە و کۆبوونەوەکەش بەکراوەی بۆ سبەی چوارشەممە هەڵگیراوە. ئەمە لە کاتێكدایە، بڕیار بوو ئەمڕۆ سێشەممە، ئەنجوومەنەکە پرسی داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان یەکلایی بکاتەوە و ڕای خۆی لەسەر ئەو بابەتە بە شێوەیەکی فەرمی بە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بدات، هاوکات دیاری بکات، کامە لایەن لەسەر حەقە، حکوومەتی هەرێمی کوردستان یان وەزارەتی دارایی عێراق. سێشەممەی ڕابردوو (09ـی ئەیلوولی 2025)، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا، بڕیاریدا دۆسیەی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بۆ ئەنجوومەنی دەوڵەت بنێرێت، تاوەکو لە ڕووی یاساییەوە رای خۆی لەسەر بدات کامە داهاتی فیدراڵییە و کامەش داهاتی فیدراڵی نییە لە نێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراقدا. هەرێمی کوردستان پێشنیازی کردبوو 50%ـی داهاتی رسوومات و باجی دامەزراوە فیدراڵییەکان و دەروازە سنوورییەکان رادەستی بەغدا بکات، بە پشتبەستن بە یاسای کارگێڕى دارایی عێراق، بەڵام وەزارەتی دارایی فیدراڵ داوای 100%ـی رسوومات و 50%ـی زۆرینەی داهاتەکانى دیکە دەکات. بەپێى وتەى سەرچاوەکە لە کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی دەوڵەت نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان بەشداری نەکردووە، ئەمەش لەبەرئەوەی بەشداری هەر نوێنەرێکی کورد لەو دانیشتنە. دواتر بڕیاری کۆبوونەوەکە دەبێتە بڕیارێکی پابەندکاری. کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنەکە بەبێ هیچ ئەنجامێک کۆتایی هاتووە و بەکراوەی بۆ سبەی چوارشەممە جێهێڵدراوە. "بانگهێشتکردنی دوو نوێنەرەکەی هەرێمی کوردستان بۆ ئەو کۆبوونەوەیە بۆ ئەوەیە ئەنجوومەنی دەوڵەت لە راپۆرتەکەیدا ئاماژە بەوە بدات کە بۆچوونی ئەوانیشی لەبارەی ئەو پرسە وەرگرتووە، وەک چۆن بۆچوونی نوێنەرانی حکومەتی فیدراڵی وەردەگرێت. ئەوە ئەگەرێکی دوورە کە ئەمڕۆ ئەنجوومەنی دەوڵەت راپۆرتەکەی خۆی لەو بارەیەوە پێشکێش بە حکومەت بکات." ئەمە بەپێى وتەى سەرچاوەکە. 9ی ئەیلوولی 2025، ئەنجوومەنی وەزیرانى عێراق بڕیاریدا بۆچوونی ئەنجوومەنی دەوڵەت وەربگرێت لەبارەی ناکۆکییەکی یاسایی نێوان هەولێر و بەغدا لەسەر داهاتی نانەوتی و رێژەکەی.
بەڕێوەبەرى گشتیی کۆمپانیاى بەبازاڕکردنى نەوتى عێراق ( سۆمۆ ) رایگەیاند: سەرجەم گرێبەست و پابەندبوونەکانیان لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە تەواو کردووە کە نەوتی هەرێمی کوردستان دەکڕن و هەناردەکردنەوەى ئەو نەوتە شکۆمەندی عێراق وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی هەناردە بۆ بازاڕی ئەورووپا دەگەڕێنێتەوە. ئەمڕۆ سێشەممە کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عیراق (سۆمۆ)، رایگەیاند کە هەموو گرێبەست و پابەندییەکانی لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانەی نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێمی کوردستانیان دەکڕی، کۆتاییپێهێناوە. هاوکات جەختیشی کردەوە کە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، شکۆی عیراق وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی بۆ "بازاڕی تینووی ئەوروپا" دەگەڕێنێتەوە. عەلی نەزار شەتەری، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیاکە، بە ئاژانسی هەواڵی عیراقی (واع)ی راگەیاند: "ئەوەی لە هەرێمی کوردستان رویدا، بابەتی لێکتێگەیشتن و دانانی میکانیزمی کارکردنە،" و ئاماژەی بەوەشکرد کە "یاسا بەسەر هەموواندا جێبەجێ دەبێت." رونیکردەوە کە "وەزارەتی نەوتی فیدراڵی و وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی یەک ستراتیژدا کاردەکەن، بەو پێیەی نەوتی بەرهەمهێنراو نەوتی عیراقییە، و تایبەتمەندییەکە تەنها لە سروشتی پەیوەندیی نێوان حکومەتی هەرێم و ئەو کۆمپانیایانەدایە کە لەوێ کاردەکەن." وتیشی: "حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان پێویستیان بە تەواوکردنی میکانیزمی جێبەجێکردنی یاسای بودجەیە، و لەم بارەیەوە گەیشتوونەتە لێکتێگەیشتنی هاوبەش،" و رونیکردەوە کە "هەوڵەکان بەردەوامن بۆ گەیشتن بە رێککەوتنێکی کۆتایی کە رێگە بدات بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی خاو بۆ بەندەری جەیهانی تورکی." شەتەری لە درێژەدای لێدوانەکەیدا وتی: "نەوتی خاوی بەرهەمهێنراو لە هەرێمی کوردستان لە ئێستادا هەناردە ناکرێت، بەڵکو لەناوخۆی هەرێمدا بەکاردەهێنرێت، و ئێمە بەپێی یاسای بودجەی ساڵی 2025 کاردەکەین بۆ ئەوەی بڕە زیادەکان لە دوای بەکاربردنی ناوخۆیی بگۆڕدرێن بۆ هەناردە،" و ئاماژەی بەوەشکرد کە "کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) هەموو گرێبەست و پابەندییەکانی لەگەڵ کۆمپانیا کڕیارەکاندا کۆتاییپێهێناوە و ئامادەیە بۆ وەرگرتنی بڕەکان هەر کاتێک لەلایەن کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان و حکومەتی هەرێمەوە هەناردە بکرێن." جەختیشی کردەوە کە "تا ئێستا (سۆمۆ) هیچ بڕە نەوتێکی لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم وەرنەگرتووە، و پەیوەندییە گرێبەستییەکە لەنێوان وەزارەت لە کوردستان و کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکاندا دەمێنێتەوە."
بەیانی ئەمڕۆ سێشەممە، لەکاتی وەرزشکردندا، سەگی بێلانە پەلاماری دکتۆر هێرش سەید سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی پارێزگاری سلێمانیدا و برینداری کرد. ئەمڕۆ سێشەممە 16ـی ئەیلوولی 2025، دکتۆر هێرش سەید سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی ڕاگەیاند: کاتژمێر 5 و 45 خوولەکی بەیانی لەنزیک باڵەخانەی پارێزگای سلێمانی خەریکی وەرزشکردن بووە، سێ سەگ پەلاماریان داوەو قاچیان بریندارکردووە، دوای ئەوە خۆی گەیاندووەتە نەخۆشخانە و چارەسەریی پێویستی بۆ کراوە. دکتۆر هێرش سەید سەلیم لەبارەی ڕووداوەکە، پەیامێکی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت: لە کاتێکدا لەناوجەرگەی شار و نێو پرۆژەیەکی نیشتەجێبوون، بەو هەموو پیاوەی پاراستنی ئاسایشی لەناو پرۆژەکە هەن، سەگ پەلاماریان دام و کەس بەهانامەوە نەهات، دەپرسێت: کە دەرگای قوتابخانە دەکرێتەوە کێ پارێزگاری لە منداڵان دەکات؟ جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی پەیامەکەی ئاڕاستەی پارێزگاری شارەکەی، هەڤاڵ ئەبوبەکر کردووە و دەڵێت: لە پەنای بارەگاکەی تۆ، سەگ پەلاماری دام، پێویستە چارەسەرێکی گونجاو بۆ ئەو پرسە بدۆزرێتەوە.
بودجەی ساڵی (2026)ی وەزارەتی جەنگی ئەمەریکا پێشکەوتنێكی روونى لە هاوکاری دارایی بۆ هێزی پێشمەرگەی کوردستان (هێزی پاراستنی هەرێمی کوردستان) دەرخستووە، لە بەرمبەردا ئەم هاوکارییەى بۆ هێزە عێراقییە فیدراڵییەکان كەمكردووەتەوە، ئەمەش رەنگە ئاماژەیەک بێت بۆ ئەوەی بایەخی واشنتۆن و حیساباتی سەربازی لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان لەسەر حیسابی بەغداد گۆڕانی بەسەرهاتبێت. بەگوێرەی بودجەی نوێی ئەمەریکا، (61) ملیۆن و (140) هەزار دۆلار بۆ پاڵپشتی هێزی پێشمەرگە لە ساڵی 2026 تەرخانکراوە، کە بە بەراورد بە بودجەی ساڵی 2025, (4.7) ملیۆن دۆلار زیادیکردووە. لەكاتێكدا پاڵپشتی دارایی بۆ وەزارەتی بەرگری عێراق لە (189.1) ملیۆن دۆلار لە بودجەی 2025 بۆ تەنها (48.2) ملیۆن دۆلار لە بودجەی 2026 کەم دەکرێتەوە. بە وتەی چاودێران، زیادبوونی هاوکارییەکان بۆ هێزی پێشمەرگە، گوزارشت لە متمانەی واشنتۆن و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە هەرێمی کوردستان و توانای هێزە ئەمنییەکانی بۆ روبەڕوبوونەوەی ئاستەنگە ئەمنییەکان دەکات، هەندێک سەرچاوەش باس لە خواستێکی ئەمریکی دەکەن بۆ گۆڕینی هەرێمی كوردستان بۆ ناوەندێکی سەرەكی لە ناوەندەكانی دژە تیرۆر لە ناوچەکەدا. کیفاح مەحمود، راوێژکاری راگەیاندنی مەسعود بارزانی، سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، پێی وایە، گرنگیدانی ئەمریکا بۆ پەرەپێدان و هاوکاریکردنی هێزە کوردییەکان، رەنگە بەشێکی بگەڕێتەوە بۆ بێ متمانەیی و ترسی واشنتۆن لە بەغداد بەهۆی پەرشوبڵاوی ئەمنی و فرەیی ناوەندەکانی بڕیاردان لەناو هێزە ئەمنییەکان و هەژموونی گروپە چەکدارەکان. کیفاح مەحمود بە رۆژنامەی "الشرق الاوسط"ی راگەیاندووە: رەنگە کشانەوەی بەشێک لە هێزەکانی ئەمریکا بۆ هەرێمی کوردستان، پەیامێکی زۆر روونیش بێت لە لایەن ئەمریکاوە بۆ حکومەتی فیدراڵی عێراق و ئێرانییەکان، بەوەی کشانەوەی لە بەغداد ئاسایی نییە، بەڵکو پلانی بۆ دانراوە، لە چوارچێوەی ئامادەكارییەكانە بۆ ئەگەری پێکدادانی سەربازی نوێ لەگەڵ تاران.
بڕیارە ئەمڕۆ دوو کۆبوونەوەی گرنگ لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق و ئەنجوومەنی دەوڵەت تایبەت بە یەکلاکردنەوەی مووچە و شایستە داراییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و پرسی داهاتی نا نەوتی بکرێن. رۆژى سێشەممە کاتژمێر 09:00 بەیانی کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی دەوڵەت دەکرێت، کە دوو ڕاوێژکاری هەرێمی کوردستان لە وەزارەتەکانی دارایی و داد بەشداری کۆبوونەوەکە دەکەن، کە تێیدا لەگەڵ 23 ڕاوێژکاری و دادوەر تاوتوێ ڕەشنووسەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و حکوومەتی عێراق دەکەن، دواتر ڕاوێژی یاسایی خۆیان دەدەنە ئەنجوومەنی وەزیران. هەر ئەمڕۆ پاشنیوەڕۆ کۆبوونەوەی ئاسایی هەفتانەى ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە کاتژمێر یەک دەکرێت و تێیدا باس لە پرسی داهاتی نا نەوتی، مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و ناردنی مووچەی مانگەکانی تەممووز، ئاب و ئەیلوول دەکرێت؛ هەرچەندە لە کارنامەی کۆبوونەوەکەشدا نییە، بەڵام لەگەڵ وەڵامدانەوەی ئەنجوومەنی دەوڵەت، ئەو پرسانە دەخرێنە نێو کارنامەی کۆبوونەوەکە. لەبارەی هۆکاری ئەوەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان داوای کردبوو ئەو پرسە لەلایەن دادگای فیدراڵی یەکلا بکرێتەوە شاندی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەبەر ئەوا داوای کردووە، چونکە ئەنجوومەنی دەوڵەت ناتوانێت بڕیار لەسەر پرسەکە بدات، بەڵام دادگای فیدراڵی دەتوانێت پێداچوونەوە بە ڕەشنووسەکان بکات و بڕیاریش بدات؛ شاندەکە باسیان لەوەش کردووە کە دەبێت بەگوێرەی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی و بوودجە بڕیار بدرێت. لەلایەکى دیکەوە دوێنێ وەزیری سامانە سروشتییەکان لەگەڵ کونسوڵی چین کۆبوویەوەو باسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان کراوە، وەزیری سامانە سروشتییەکان دەڵێت: بەمنزیکانە ئاستەنگەکانی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان چارەسەر دەبن.
بارەگای بارزانی دەڵێت، "بەداخێكی زۆرەوە هەواڵی كۆچی دوایی تێكۆشەر و خەباتگێڕی كورد (ئیبراهیم گاباری)ـمان پێ گەییشت. خوالێخۆشبوو ئیبراهیم گاباری كەسایەتییەكی كوردپەروەری رۆژئاوای كوردستان بوو كە تەمەنێكی دورودرێژی بۆ خەباتی كوردایەتی لە شۆڕشی ئەیلوول و قۆناخەكانی دیکەی خەباتی گەلەكەمان تەرخان كردبوو". بارەگای بارزانی باس لەوە دەکات، ئیبراهیم گاباری "لەو رێگەیەدا ئاوارەیی و ماوەیەكی زۆری زیندان و كوێرەوەری بینیوە و خۆی و خانەوادەكەی كاریگەرییەكی زۆریان لەسەر بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد لە سوریا هەبووە و نموونەی خەباتگێڕێكی راستەقینە و وەفادار بووە". بارەگای بارزانی باس لەوە دەکات، "جەنابی سەرۆك مەسعود بارزانی كە خوالێخۆشبوو ئیبراهیم گاباری لە چەندین قۆناخی سەختدا لە نزیكەوە ناسیوە، بە بیستنی هەواڵی كۆچی دوایی ئیبراهیم گاباری خەمبار بووە و سەرەخۆشی لە خانەوادە و كەسوكاری دەكات". دەشڵێت، "بەم بۆنەوە پرسە و هاوخەمیی خۆمان ئاراستەی خانەوادە و دۆستان و ئاشنایانی خوالێخۆشبوو ئیراهیم گاباری و هەموو تێكۆشەر و خەباتگێڕانی رۆژئاوای كوردستان دەكەین و خۆمان بە هاوبەشی خەمیان دەزانین".
حکومەتی هەرێمی کوردستان بەسەرپەرشتیی مەسرور بارزانی کۆبوونەوەیەکی تایبەت بە بەدواداچوونی رێکار و هەنگاوەکانی یەکخستنی هێزەکانی پێشمەرگە کرد. لە کۆبوونەوەکەدا داوا لە حکومەتی فیدراڵ کرا "مووچە و شایستە داراییەکانی پێشمەرگە لەگەڵ هاوتاکانیان لە سوپای عێراق یەک بخات." رۆژی دووشەممە، 15-09-2025، حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ژمارەیەک بڕیاری گرنگ بۆ خێراترکردنی چاکسازییەکانی هێزەکانی پێشمەرگە دران. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەستخۆشی لەو پێشکەوتنانە کرد کە تا ئێستا لە پرۆسەی چاکسازییەکانی پێشمەرگە کراون؛ جەختیشی لە پێویستیی تەواوکردن و سەرخستنی پرۆسەکە کردەوە. هاوکات لەمبارەیەوە ژمارەیەک بڕیاری گرنگ بۆ خێراترکردنی چاکسازییەکان دران لەوانە: یەکخستنی یەکە ژمێریارییەکان کە پێویستە هەموو پێکهاتەکانی پێشمەرگە، تەنیا یەک یەکەی ژمێریاری هەبێت لە چوارچێوەی وەزارەتی پێشمەرگە و لە ژێر سەرپەرشتیی وەزارەتی دارایی و ئابووری حکوومەتی هەرێمی کوردستان بێت لە ڕووی ژمێریاریی و داراییەوە، بە گوێرەی یاسا و ڕێنماییە داراییەکان. هەروەها بڕیاری ڕێکخستنەوەی پێکهاتە و بەیکەربەندیی دابەشبوونی هێزەکانی پێشمەرگە درا بە جۆرێک کە لەگەڵ چاکسازییەکانی حکوومەت بگونجێت. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، تەوەرێکی دیکەی کۆبوونەوەکە، تایبەت بوو بە ئاسانکاریی لە ڕاییکردنی مامەڵەی خانەنشینی هێزەکانی پێشمەرگە کە پێویستە بەرژەوەندی پێشمەرگە لەبەرچاو بگیرێت ، لەمبارەیەوە سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لایەنە پەیوەندیدارەکانی ڕاسپارد پەلە بکەن لە ڕاییکردنی مامەڵەکان و جەختی کردەوە کە نابێت کێشە یاسایی و تەکنیکیەکان ببنە ڕێگر لەبەردەم خەرجکردنی مووچە و شایستەکانیان. هاوکات لە کۆبوونەوەکە داواش لە حکوومەتی فیدراڵ کرا ، مووچە و شایستە داراییەکانی پێشمەرگە لەگەڵ هاوتاکانیان لە سوپای عێراق یەک بخات، چونکە بە پێی دەستوور، پێشمەرگە بەشێکە لە سیستەمی بەرگری عێراق و پێویستە مافە دەستووری و شایستە داراییەکانیان لەم چوارچێوەیەدا بێت.
ڕۆژی دووشەممە 15ی ئەیلوولی 2025 سەرۆک مەسعود بارزانی پێشوازی لە ژمارەیەک کەسایەتیی ئاشوریی نیشتەجێی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی بەڕێز سام دەرمۆ سەرۆکی دامەزراوەی ئاشورییەکان لە پێناو دادوەریدا کرد. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى لە دیدارەکەدا باس لە پەیوەندیی دێرینی نێوان ئاشورییەکان و گەلی کوردستان کرا و سەرۆک بارزانی دڵنیایی دا کە کۆمەڵگەی ئاشوری و تەواوی پێکهاتەکانی دیکەی کوردستان خەڵکی رەسەنی ئەو وڵاتەن و چارەنووسیان بەیەکەوە بەستراوە، هەم لە ڕابردوو و هەمیش لە داهاتوودا بەیەکەوە و بە ئازادی و سەرفرازی دەژین. سەرۆک بارزانی جەختیشی کردەوە کە تەواوی دام و دەزگاکان لە هەرێمی کوردستان هاوکار و پاڵپشت دەبن بۆ تەواوی ئەو ئاوارانەی کە دەربەردەربوونە و ئێستا لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێن و دەبێ هەست بە هەبوون و مانەوە و ئاشتی و سەقامگیری و داهاتووی پڕشنگداری خۆیان بکەن لە هەرێمی کوردستان. لای خۆیانەوە شاندی میوان خۆشحاڵیی خۆیان بە دیداری سەرۆک بارزانی و پێشکەوتنەکانی هەرێمی کوردستان دا و ئاماژەیان بەوەدا کە ئێستا هەست بە خۆشحاڵییەکی زۆر دەکەن کە لە وڵاتی خۆیان و لەنێو کەسوکاری خۆیاندان و خۆیان بە جیا لە خەڵکی هەرێمی کوردستان نازانن. بارودۆخ و دوایین گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە تەوەری تری ئەو دیدارە بوون.
وەزیری سامانە سروشتییەکان لەگەڵ کونسوڵی چین کۆبووەتەوە و باسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان کراوە، وەزیری سامانە سروشتییەکان دەڵێت: بەمنزیکانە ئاستەنگەکانی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان چارەسەر دەبن. وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ڕاگەیاند، ئەمڕۆ دووشەممە، کەمال محەممەد، وەزیری سامانە سروشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێشوازی کردووە لە لیوجیون، کونسوڵی گشتیی کۆماری میللی چین لە هەرێمی کوردستان. لە دیدارەکە کونسولی چین نزیکبوونەوە لە چارەسەری دۆسیەی نەوتی نێوان هەرێمی کورستان و عێراقی بەرز نرخاندووە و پاڵپشتی چینیشی بۆ ئەم هەنگاوانە نیشانداوە. ئەگەرچی لە یەکنزیبوونەوەی زۆر لەسەر دۆسیەی نەوتی کوردستان هەیە، بەڵام هێشتا چەند خاڵێک ماون بۆ چارەسەر، چاوەڕوان دەکرێت ئەم هەفتەیە کۆتایی بەم چەند گرفتەش بێت. وەزیری سامانە سروشتییەکان لە دانیشتنەکە وتویەتی، کێشە و ئاستەنگەکانی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان بەمنزیکانە ڕوو لە چارەسەرکردن دەچێت. لە 25ـی ئاداری 2023ـەوە بەهۆی سکاڵایەکی حکومەتی عێراق لە دادگای ناوبژیوانی پاریس، هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جیهان وەستاوە. دوای هەموارکردنەوەی بودجە و دیاریکردنی شایستەی کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان چەندین کۆبوونەوە کراون بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت.
لە هەنگاوێکدا بۆ کۆنترۆڵکردنی تیژڕەویی شۆفێران و کەمکردنەوەی رووداوەکانی هاتوچۆ، کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە دوو رێگەی سەرەکیی ئیدارەی گەرمیان دادەنرێن. گوتەبێژی هاتوچۆی گەرمیانیش ئاماژە بەوە دەکات، کە تاوەکو ئێستا هیچ کامێرایەکی جێگیر لەم ئیدارەیەدا نییە. سامان عەلی داود، وتەبێژی هاتوچۆی گەرمیان، ڕاگەیاند، کە لە ئایندەیەکی نزیکدا کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە رێگەی کەلار- کفری و رێگەی کەلار- گردەگۆزینە دادەنرێن. ناوبراو گوتیشی، کۆمپانیای جێبەجێکاری دانانی کامێراکانی خاڵ بۆ خاڵ سەرجەم ئەو شوێنانەی لە رێگەی کەلار- کفری و رێگەی کەلار- گردەگۆزینە، لە فولکەی مستەفا بەگەوە تاوەکو فولکەی گردەگۆزینە دیارییان کردووە. لەبارەی دانانی کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە رێگەی کەلار- دەربەندیخان کە ماوەیەکی کەمە کارکردن تێیدا تەواو بووە، گوتەبێژی هاتوچۆی گەرمیان رایگەیاند، کە کۆمپانیای جێبەجێکار چاوەڕوانی تەواوبوونی پڕۆژەی رێگەکە بووە و لەو رێگەیەش کامێرای چاودێریی تیژڕەوی جێگیر دەکرێت. کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لە ئێستادا لە سنووری پارێزگای سلێمانی لە رێگەکانی سلێمانی- دوکان، سلێمانی- چەمچەماڵ و سلێمانی - وارماوا دانراون. ئەم کامێرایانە بە جۆرێک کار دەکەن، کە شۆفێر پێویستە لەسەرجەم رێگەکە پابەندی خێرایی دیاریکراو بێت، نەک تەنیا لە نزیک کامێراکان. ئەم سیستەمە مەودایەکی زیاتر لە رێگەکە دەگرێتەوە و تیژڕەوی لە نێوان دوو خاڵی دیاریکراودا دەپشکنێت.
ئەمڕۆ دووشەممە، 15ـی ئەیلوولی 2025، وەزارەتی پەروەردە بە فەرمی ساڵنامەی خوێندن و تاقیکردنەوەکانی بۆ ساڵی خوێندنی 2025-2026 بڵاوکردەوە. ئەم ساڵنامەیە قوتابخانە و خوێندنگە حکوومی و ناحکومییەکانی سەر بە وەزارەتی پەروەردە دەگرێتەوە. لەلایەکى دیکەوە لە چوارچێوەی ئامادەکاری بۆ ساڵی نوێی خوێندن، هەڵمەتی شوشتنی قوتابخانەکانی هەولێر دەستی پێکرد، هەڵمەتەکە لەلایەن شەش تیمەوە جێبەجێ دەکرێت. ساڵانە هەفتەی یەکەمی پێش دەستپێکی ساڵی خوێندن لە سەرانسەری هەرێمی کوردستان ئامادەکاری دەکرێت بۆ پێشوازی لە قوتابیان. بەپێی نووسراوەکەی وەزارەتی پەروەردە، دەستپێکی پرۆسەی خوێندن لە 21ـی ئەیلوولی 2025 دەبێت و هەفتانە پێنج ڕۆژ خوێندن بەردەوام دەبێت. خشتەی تاقیکردنەوە و پشووەکان بەم شێوەیەیە: خوێندنی تاقیکردنەوەی نیوەی وەرز لە 16ـی تشرینی دووەمی 2025 دەستپێدەکات و تاقیکردنەوەکان لە 23ـی تشرینی دووەمی 2025 ئەنجام دەدرێن. تاقیکردنەوەی وەرزی یەکەم لە 15ـی کانوونی یەکەمی 2025 دەستپێدەکات و تاوەکوو 24ـی کانوونی یەکەمی 2025 بەردەوام دەبێت. پشووی وەرزی یەکەمیش لە 25ـی کانوونی یەکەم 2025 دەستپێدەکات و تا 3ـی کانوونی دووەمی 2026 کۆتایی دێت. کۆی گشتیی ڕۆژانی خوێندن لە وەرزی یەکەمدا 67 ڕۆژ دەبێت. تاقیکردنەوەی کۆتایی وەرزی دووەم لە 12ـی نیسانی 2026 دەستپێدەکات و تا 23ـی نیسانی 2026 بەردەوام دەبێت، کە تێیدا چوار ڕۆژ پشوو دەبێت. تاقیکردنەوەی وەرزی دووەم لە 9ـی ئایاری 2026 دەستپێدەکات و تا 21ـی ئایاری 2026 بەردەوام دەبێت. کۆی گشتیی ڕۆژانی خوێندن لەم وەرزەدا 96 ڕۆژ دەبێت. ژیار جەلال، بەڕێوەبەری خزمەتگوزاریی ژینگەپارێزیی هەولێر وتى: شەش تیممان ئامادەکردووە لە سنووری هەر شەش شارەوانیی هەولێر، ئەو تیمانە ڕۆژانە 12 بۆ 15 باڵەخانەی قوتابخانەکانی سەنتەری شاری هەولێر خاوێن دەکەنەوە. لە سەنتەری شاری هەولێر نزیکەی 200 باڵەخانەی قوتابخانە هەیە و بەشی زۆری ئەو باڵەخانانە لە هەڵمەتەکەدا خاوێن دەکرێنەوە. بەپێی ئامارەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان حەوت هەزار و 531 قوتابخانە هەن، ساڵانەش پێش دەستپێکردنەوەی ساڵی نوێی خوێندن ئەو قوتابخانانە ئامادەکاری پێویستیان بۆ دەکرێت وەک شوشتن و خاوێنکردنەوە و ڕێکخستنەوەی پۆل و هۆبەکان.
