هەسەدە: وەك هێزێكی بنەڕەتی دەمێنینەوە بۆ پارێزگاریكردن لە گەلەكەمان

ئەمینداری گشتیی رێکخراوی بەدر و سەرۆکی هاوپەیمانیی فەتح، دوای ئەوەی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق دەنگی دا، رایگەیاند، پرۆسەی هەڵبژاردن "سەرکەوتنە بۆ عێراق." ئاماژەی بەوەش کرد، رێگە بە هیچ دەستوەردانێکی دەرەکی لە پێکهێنانی حکومەتی داهاتوودا نادەن. هادی عامری، ئەمینداری گشتیی رێکخراوی بەدر و سەرۆکی هاوپەیمانیی فەتح رایگەیاند، "پرۆسەی هەڵبژاردن بە شێوەیەکی ئاسان و کاریگەر بەڕێوەدەچێت، ئەمەش سەرکەوتنە بۆ عێراق." گوتیشی، "ئەمڕۆ عێراق بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن سەرکەوت و متمانەیەکی زۆرمان بە کۆمیسیۆنە." سەبارەت بە بایکۆتکردنی رەوتی سەدر لە هەڵبژاردنەکەدا، عامری گوتی، "رێز لە رای رەوتی سەدر دەگرین و ئەمەیە دیموکراسی. گرنگ ئەوەیە عێراق سەرکەوێت." عامری هیوای خواست هاووڵاتییان بە شێوەیەکی بەرفراوان بەشداری لە دەنگداندا بکەن و سەرکەوتنیشی بۆ هەموو لایەنەکان خواست. سەرۆکی هاوپەیمانیی فەتح لەبارەی پێکهێنانی حکومەتی داهاتووی عێراقەوە رایگەیاند، "رێگە بە هیچ دەستوەردانێکی دەرەکی لە پێکهێنانی حکومەتی داهاتوودا نادەین؛ دەستوەردانی دەرەکی قبووڵ ناکەین." عامری هیوای خواست، لە زووترین کاتدا بەشداری بکەن لە پێکهێنانی حکومەتێکی تۆکمەی نیشتمانیدا.

لە کەرکووک رێژەی بەشداریی کورد لە دەنگدان کەمە و عەرەبیش بە چڕی بەشداری دەکەن، بەرپرسانی کورد هۆشداری دەدەن لەوەی ئەگەر کورد بۆ دەنگدان نەگەڕێنەوە ناوچەکانیان، کورسی لەدەست دەدەن. شاخەوان عەبدوڵڵا، جێگری سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و بەربژێری پارتی لە کەرکووک دوای ئەوەی دەنگی دا، رایگەیاند، ''ئەگەر خەڵک نەگەڕێتەوە کەرکووک بۆ دەنگدان، کورد کورسییەک یان دوو کورسی لەدەست دەدات، جەختیشی کردەوە، دەنگدانی کورد لە کەرکووک هێندەی شەڕی داعش گرنگە.'' شاخەوان عەبدوڵڵا ئاماژەی بەوەش کرد، ''بەشداریی هاووڵاتییان لە هەڵبژاردن زۆر گرنگە، چونکە کەرکووک دۆخێکی جیاوازی هەیە و ململانێی نەتەوەیی هەیە، کوردیش دەتوانێت هاوسەنگیی هێز لە کەرکووک بپارێزێت.'' هاوکات جەنگی عیزەدین، لێپرسراوی پەیوەندییەکانی مەڵبەندی یەکێتی لە کەرکووک، بە رووداوی راگەیاند، ''پێشبینی دەکەن دوانیوەڕۆ رێژەی بەشداریی خەڵک لە دەنگدان زیاتر ببێت، بەتایبەت کە بڕیارە لە دەرەوەی شارەکان خەڵکی زیاتر بۆ دەنگدان بگەڕێنەوە.'' لێپرسراوی پەیوەندییەکانی مەڵبەندی یەکێتی لە کەرکووک جەختیکردەوە، ''بەشداریکردنی کورد لەم هەڵبژاردنە زۆر گرنگە" و داوای کرد خەڵک بە چڕی بچنە سەر سندووقەکانی دەنگدان. هەروەها هیوا حوسامەدین، پەیامنێری رووداو لە کەرکووک رایگەیاند، رێژەی بەشداری کورد لە دەنگدان تاوەکو ئێستا زۆر کەمە، لە بەرامبەردا عەرەب بە چڕی بەشداری هەڵبژاردن دەکەن. هاوکات خالید شوانی، وەزیری دادی عێراق دوای دەنگدانی لە بنکەیەکی دەنگدان لە کەرکووک گوتی: "ئەمڕۆ رۆژێکی گرنگە لە مێژووی عێراق و کەرکووکدا بەتایبەتی. ئەمڕۆ خەڵکی نوێنەرانی خۆیان بۆ پەرلەمان هەڵدەبژێرن. پەرلەمانی عێراق گرنگی گەورەی هەیە، چونکە ئەوێ سەنگەری پێشەوەی مافەکانی خەڵکی کوردستانە و مافی خەڵکی عێراقە. بۆیە هەرچەندە هاووڵاتییانی ئێمە بەشێوەیەکی کارا و زۆر بەشداری لە پرۆسەکەدا بکەن، زیاتر دەتوانن نوێنەریان لەنێو ئەنجوومەنی نوێنەران هەبێ و لەوێوە بتوانن مافەکانیان بپارێزن و بەرژەوەندییەکانیان بپارێزن". 

عەلی باپیر رایگەیاند: ئه‌گه‌ر پڕۆسه‌كه‌ پاك بێت، به‌ ده‌ره‌نجامه‌كه‌ی ڕازین، هیوادارم ئه‌م جاره‌ كه‌س تێبینیی له‌سه‌ر كۆمسیۆن نه‌بێت. عەلی باپیر، سەرۆکی کۆمەڵی دادگەریی کوردستان، لە کاتی دەنگدانیدا لە شاری هەولێر، گەشبینیی خۆی نیشاندا سەبارەت بە پاکیی پرۆسەی هەڵبژاردن و ڕایگەیاند ئەگەر ساختەکاری تێدا نەکرێت، ئەوا ئەنجامەکەی قبوڵ دەکەن. دوای ئەوەی لە بنکەیەکی دەنگدان دەنگی دا، عەلی باپیر لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا وتی: "پێدەچێت ئەم هەڵبژاردنە پاکبێت و دووربێت لە دەستکاری و دیزاینکردن." سەرۆکی کۆمەڵی دادگەری مەرجێکی بۆ قبوڵکردنی ئەنجامەکانی هەڵبژاردن دانا و بە ڕوونی وتی: "ئەگەر پڕۆسەکە بە پاکی بەڕێوەبچێت، ئەنجامەکەی قبوڵ دەکەین و پێی ڕازین." کۆى پەیامەکەى عەلی باپیر، ئەمیری كۆمەڵی دادگەری کوردستان: ــ هیوادارين ئەمجارە هەڵبژاردنێكی پاك و دوور لە دیزاین و دەستكاریكردن بێت. ــ هەركەسێك دەستكاری دەرەنجامەكانی هەڵبژاردن بكات مانای وایە دەستكاری ئیرادەی خەڵكی كردووە. ــ ئەوە وادەكات خەڵك دڵ ساردو نائومێدبێت كە بەداخەوە لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا وابووە. ــ لەسەر ئاستی عێراق و هەرێمی كوردستانیش جگە لە پێكەوەیی و تەبایی هیچ شتێكی ترمان بە كەڵك نایەت. ــ دەرەنجامەكان هەرچییەك پێی رازین گرنگە ئەوەیە پرۆسەكە بە پاكی بەڕێوەبچێت. ــ لە رابردوودا كۆمسیۆن نیشانەی پرسیاری لەسەر بووەو قسەشمان لەگەڵ گردوون بەتایبەت لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و پێشوتریش. ــ لە بانگەشەی هەڵبژاردندا تێپەڕاندنی زۆرمان بینی، شتێكی خراپ بوو بەتایبەت لەنێوان هەردوو حزبی حوكمڕان وشەی زۆر برینداركەر بەكارهێنرا.

بەرپرسی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان ڕایگەیاند، لە هەموو وڵاتێک دیموکراتی نییە. پێویستە هەڵسوکەوت و ڕەوشتی کاندید، کیان و دەنگدەر، دیموکراتییانە و سەردەمیانە بێت، پابەند بن بە ڕەوشت و بەها بەرزەکانەوە، ئەوەی دژی ئەوانە بێت دەمشڕییە. ئەمڕۆ سێشەممە، 11ـی  تشرینی دووەمی 2025، فازڵ میرانی، بەرپرسی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستان، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: "پرۆسەکە پرۆسەیەکی دیموکراتییە و هەڵبژاردن ڕوویەکی دیموکراسییەتە، بەڵام لە هەموو وڵاتێک دیموکراتی نییە. پێویستە هەڵسوکەوت و ڕەوشتی کاندید، کیان و دەنگدەر، دیموکراتییانە و سەردەمیانە بێت و پابەند بن بە ڕەوشت و بەها بەرزەکانەوە." ئاماژەی بەوەدا ئەوەی دژی ئەوانە بێت لە دەمشڕی لە پرۆسەی هەڵبژاردندا. دڕاندنی پۆستەرەکان. بوختانکردن بۆ کاندیدەکان. دژی پرۆسەی دیموکراسییە جەختی کردەوە "مرۆڤ کاتێک لە دایک دەبێت ئازادە و پێویستە بە ئازادی بژی و گوزارشت لە بیروڕای خۆی بکات، ئەمە یەکێکە لە پێداویستییەکانی هەڵبژاردن." بەرپرسی دەستەی کارگێڕی پارتی هیوای خواست "کۆمەڵگەی ئێمە و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش ڕۆژێک بگاتە ئەو ئاستەی بە شێوەیەکی شارستانی بچنە پێشەوە بۆ هەڵبژاردن، نەک بە دەمشڕی، پۆستەر دڕاندن، یان کڕین و فرۆشتنی دەنگ." هەروەها وەک نموونەیەکی ئەرێنی ئاماژەی بە دەستبەکاربوونی ئافرەتێک وەک پارێزگاری هەڵەبجە کرد و گوتی: "ئاواتێکی دیکەم ئەوە بوو ئافرەتێک ببێتە پارێزگار و ئەوەش هاتە دی. پیرۆزباییم لێکرد. گرنگ نییە سەر بە چ حزبێکە، گرنگ ئەوەیە کە بە شێوەیەکی دیموکراتی سەرکەوتووە." لەکۆتاییدا، میرانی هۆکاریی دەنگدانی ڕوون کردەوە و گوتی: "ئەمڕۆ دەنگماندا بۆ ئەوەی حکوومەتێک دروست بکەین کە خزمەتی وڵات و هاووڵاتی بکات، بەڵام خزمەتێکی بێگەرد و بەبێ گەندەڵی. چونکە باوەڕێک هەیە کە لە کوێ پارە هەبێت، گەندەڵی لەوێ دروست دەبێت، بەڵام نابێت ئەمە ببێتە کولتوور، بەڵکو تەنیا ڕووداوێکە لە کات و شوێنێکی دیاریکراودا." بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە پارێزگاکانی عێراق و هەرێمی کوردستان پرۆسەی دەنگدانی گشتیی بۆ هەڵبژاردنی ئەندامانی خولی شەشەمی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەدەچێت، بە گوێرەی ئامار و تۆمارەکانی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق زیاتر لە 20 ملیۆن دەنگدەر مافی دەنگدانیان هەیە، کە زیاتر لە دوو ملیۆن و 800 هەزار دەنگدەر لە هەرێمی کوردستانن. ناوەندەکانی دەنگدا لە کاتژمێر 7:00ـی بەیانییەوە کراونەتەوە و بڕیارەی پرۆسەی دەنگدان تاوەکوو 6:00ـی ئێوارە بەردەوام بێت. سەرجەم بنکەکان لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە پارێزگاری دەکرێن، هاوکات لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراقەوە لە ڕێگەی کامێرای چاودێرییەوە چاودێری بەڕێوەچوونی پرۆسەکە دەکرێت.

قوباد تاڵەبانی لە ئامادەیی رەوشەن بەدرخان لە سلێمانی دەنگیدا و لە پەیامێکیشیدا بۆ خەڵکی هەرێم و عیراق رایگەیاند دەنگ بدەن بەو حزبەی دەتوانێت لە بەغداد کێشەکان چارەسەر بکات، نەک ئەوانەی تێکیانداوە. ئەمڕۆ سێشەممە، لە سەعات حەوتەوە بنکەکانی دەنگدان بەرویی هاووڵاتییاندا کرایەوە و قوباد تاڵەبانیش لە سلیمانی بەشداری پرۆسەکەی کرد. لە دوای دەنگدانیش، قوباد تاڵەبانی قسەی بۆ رۆژنامەنسان کرد و رایگەیاند؛ داوا لە خەڵک دەکەم بچن دەنگ بدەن و دەنگدان مافی هەموانە. ئاماژەی بەوەشکرد یەکێتی حزبێکی کاریگەرە و لە بەغداد گوێی لێدەگیرێت، داواشیکرد خەڵک دەنگ بدەن بەو لایەنەی دەتوانێت لە بەغداد کێشەکان چارەسەر بکات، نەک ئەو لایەنانەی تێکی دەدەن. پەیامەکانى دیکەى قوباد تاڵەبانى.. ـ یەكێتی بەشێوەیەكی رێكخراو خۆی ئامادەكردووە بۆ ئەم هەڵبژاردنە. ـ پەیاممان بۆ خەڵكی كوردستان ئەوەیە بەشداری پرۆسەكە بكەن و دەنگبدەن بەو حزبەی دەتوانێت بە باشترین شێوە خزمەتیان بكات. ـ پێماخۆشە حكومەتی هەرێم پێكبهێنرێت، شەش بۆ حەوت مانگ خەریكی نوسینی كارنامەیەكی دیدیگای هاوبەش بووین و كاتەی تریشی لەسەر پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت بوو. ـ ئاگام لە قسەكانی فازیل میرانی نەبووە، نازانم پێشتر قسەی زۆرباشی كرد، پەشیمابووەتەوە لە قسەكانی؟. ـ ئەم هەڵبژاردنە بۆ پەرلەمانی عێراقە، لە پەرلەمانی عێراق پرسی موچە یەكلادەبێتەوە، بوجەو دامەزراندن و بژێوی ژیان یەكلادەبێتەوە. ـ  داوا دەكەین دەنگبدەن بەو حزبەی زۆرترین كاریگەری هەیە لەوێ‌.  ـ  دەنگبدەن بەو حزبەی دەتوانێت ئەوانە چارەسەر بكات نەك ئەوانەی تێكیان داوەو نەك ئەوانەشی هیچیان پێناكرێت.

مەسرور بارزانی داوا لە خەڵكی هەرێمی کوردستان دەکات بەشداریی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بکەن و بە ئارەزووی خۆیان و دوور لە هەموو فشارێک دەنگی خۆیان بدەن.  بەیانیی ئەمڕۆ سێشەممە، 11ـی تشرینی دووەمی 2025، مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و جێگری سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان؛ لە چوارچێوەی دەنگدانی گشتیی پەرلەمانی عێراق، لە بنکەیەکی پیرمام، لە سنووری پارێزگای هەولێر، دەنگی دا. دوای تەواوبوونی پڕۆسەی دەنگدان کە چەند خولەکێکی خایاند، سەرۆک وەزیران مەسرور بارزانی گوتارێکی پێشکەش کرد و داوای لە هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان کرد، بێنە سەر سندووقەکانی دەنگدان و بە ئارەزووی خۆیان بڕیار و دەنگی خۆیان بدەن.  مەسرور بارزانی دووپاتی گوتی "ئەمڕۆ ڕۆژی بڕیاری خەڵکە، هیوادارم خەڵک بتوانێت لە کەشێکی ئارام و ئازاددا بە ئارەزووی خۆیان، دوور لە هەموو فشارێک دەنگی خۆیان بدەن و خەڵکێکی دڵسۆز و نیشتمانپەروەر بنێرن بۆ پەرلەمانی عێراق بۆ ئەوەی بەرگری لە مافەکانی ئەوان و مافە دەستوورییەکانی خەڵك بکەن." سەرۆکی حکوومەتی هەرێمی کوردستان هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی بە "گرنگ" ناوبرد و دووپاتی کردەوە " بڕیاری ئەمڕۆی خەڵک، ڕێڕەو و شێوازیی حووکمڕانی چوار ساڵی داهاتوو دیاری دەکات."  جێگری سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان هیوای خواست کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق "بە ئەمانەتەوە تا دوایی و کۆتایی پڕۆسەکە، مامەڵە لەگەڵ دەنگی دەنگدەران بکات."

بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، لەگەڵ کردنەوەی بنکەکانی دەنگدان لە کاتژمێر 7:00ی بەیانی لە قوتابخانەی "ڕەوشەن بەدرخان" لە شاری سلێمانی، دەنگی خۆی دا بۆ هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق. دوای دەنگدانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە لێدوانێکدا داوای لە هاوڵاتیان کرد "کە بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا بکەن و دەنگ بەو لایەنەبدەن کە 222 کێشەتان بۆ چارەسەردەکات". هەڵبژاردنەکانی خولی شەشەمی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ئەمڕۆ لە 11ی تشرینی دووەمی 2025 بەڕێوەچوو، کە تێیدا زیاتر لە سێ ملیۆن و 800 هەزار کەس لە هەرێمی کوردستان مافی دەنگدانیان هەبوو.

سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە بنکەیەکی تایبەت لە شاری هەولێر دەنگیدا و رایگەیاند، "ئەم هەڵبژاردنە یەکێکە لە گرنگترین هەڵبژاردنەکانی عێراق."  ئەمڕۆ سێشەممە 11-11-2025، لەگەڵ کردنەوەی بنکەکانی دەنگدان، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە بنکەیەکی تایبەت لە هۆتێل رۆتانای شاری هەولێر لەگەڵ هەردوو کوڕەکەی دەنگیدا. سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانیدا گوتی، "گرنگە هاووڵاتییانی هەرێمی کوردستان لەم رۆژەدا بە ئەرکی خۆیان هەستن و بەرەو سندووقەکانی دەنگدان بڕۆن." نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی بەوە کرد، "هیوادارین ئەم هەڵبژاردنە سەرەتای قۆناخێکی نوێ بێت بۆ عێراق. سەرۆکی هەرێمی کوردستان گوتیشی، "کوردستان دەبێ زۆر بەهێزەوە لە بەغدا بێت". نێچیرڤان بارزانی ئاماژەی بەوەشدا، " گفتوگۆ لەگەڵ هیچ کەس رەتناکەینەوە". لەبارەی گفتوگۆکان بۆ پێکهێنانی حکومەتی هەرێمی کوردستان دوای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق نێچیرڤان بارزانی گوتی، "دوای هەڵبژاردن گەڕێکی نوێی گفتوگۆ بۆ پێکهێنانی حکومەت دەستپێدەکەینەوە."

سەرۆکی هەرێمی کوردستان بەبۆنەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت،  "چاره‌نووس و داهاتووی نیشتمان، جێبه‌جێكردنى ده‌ستوور و چه‌سپاندنى باشترى فيدراڵى، بە بەشدارى و ده‌نگى ئێوه‌، ديارى ده‌كرێت." رۆژی 09-11-2025 دەنگدانی تایبەت لە عێراق و هەرێمی کوردستان بەڕێوەچوو و رۆژی 11-11-2025 دەنگدانی گشتی بەڕێوەدەچێت.  نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان رۆژی دووشەممە لەبارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق پەیامێکی بۆ دەنگدەران بڵاوکردەوە.  سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "داوا له‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ ده‌كه‌م كه‌ مافى ده‌نگدانيان هه‌يه‌، به‌شدارييه‌كى كاراى تێدا بكه‌ن؛ به‌ شێوه‌يه‌كى شارستانى و ئازادانه‌ ده‌نگ بده‌ن." سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەبارەی رۆڵ و کاریگەری هاونیشتمانییان لەسەر پێگەی هەرێمی کوردستان لە بەغدا دەڵێت، "دەنگدان، پابەنديتانه‌ بە مافەکانتان و پته‌وكردنى پێگه‌ى هه‌رێمى كوردستان له‌ عێراقی فيدراڵيدا. بەشداريی فراوانتان لە ده‌نگداندا، پێگەی هه‌رێمى کوردستان له‌ عێراقدا بەهێزتر و دەنگی لە بەغدا دلێرتر دەکات." نێچیرڤان بارزانی داوا لە هاونیشتمانییان دەکات بەشداری دەنگدان بکەن و دەڵێت، "هه‌موو ده‌نگێك بۆ كوردستان گرنگه‌. ده‌نگ بده‌ و له‌ وێناكردنى داهاتووى خۆت و وڵاته‌كه‌دا به‌شدار به‌".   دەقی پەیامی سەرۆکی هەرێمی کورستان:   هاووڵاتييانى ئازيزى كوردستان،   سبه‌ى ده‌نگدانى گشتى بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق به‌ڕێوه‌ده‌چێت. داوا له‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ ده‌كه‌م كه‌ مافى ده‌نگدانيان هه‌يه‌، به‌شدارييه‌كى كاراى تێدا بكه‌ن. به‌ شێوه‌يه‌كى شارستانى و ئازادانه‌ ده‌نگ بده‌ن. چاره‌نووس و داهاتووی نیشتمان، جێبه‌جێكردنى ده‌ستوور و چه‌سپاندنى باشترى فيدراڵى، بە بەشدارى و ده‌نگى ئێوه‌، ديارى ده‌كرێت.   ده‌نگدان ماف و ئه‌رك و په‌يام و ئه‌مانه‌ته‌. بەرپرسیاريه‌تییەکی نیشتمانى و دەرفەتێکی نوێبوونەوەیە بۆ ئەوەی بە دەنگی ئازادتان، قۆناغى داهاتووى پرۆسه و ژيانى سياسى له‌ عێراق وێنا بكه‌ن، به‌شدار و هاوبه‌ش بن لە به‌ديهێنانى زياترى سه‌قامگيريى سیاسی، خزمەتگوزاريی باشتر، پێشكه‌وتن و ژیانێکی شایستە بۆ هه‌مووان.   دەنگدان، پابەنديتانه‌ بە مافەکانتان و به‌ پته‌وكردنى پێگه‌ى هه‌رێمى كوردستان له‌ عێراقی فيدراڵيدا. بەشداريی فراوانتان لە ده‌نگداندا، پێگەی هه‌رێمى کوردستان له‌ عێراقدا بەهێزتر و دەنگی لە بەغدا دلێرتر دەکات. پەیامێکی ڕوون دەنێرێت لەسەر پابەنديی گەلی کوردستان بە دیموکراسی و ژیانی هاوبەش و گفتوگۆ بۆ بنياتنانى داهاتوويه‌كى گه‌شتر بۆ گه‌لى كوردستان و هه‌موو پێكهاته‌كانى عێراق.   داوا له‌ لایەنه‌ پەیوەندیدارەکان ده‌كه‌م به‌وپه‌ڕى به‌رپرسياريه‌تى و پيشه‌يييانه‌، به‌ڕێوه‌چوونى پرۆسه‌ى ده‌نگدانێكى بێگه‌رد و ئازاد، ‌به‌ ڕێكوپێكى و ئارامى مسۆگه‌ر بكه‌ن. لايه‌نه‌ سیاسییەکانیش بەرپرسیارانه‌ و به‌پێى ياساكان، مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌چوونى پرۆسه‌كه‌دا بكه‌ن و هه‌موو لايه‌ك له‌گه‌ڵ كۆمسيۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردندا هاريكار بن. ئه‌ركى هه‌موومانه‌ ڕوويه‌كى جوانى ديموكراسى و شارستانيى هه‌رێمى كوردستان نيشان بده‌ين.   هه‌موو ده‌نگێك بۆ كوردستان گرنگه‌. ده‌نگ بده‌ و له‌ وێناكردنى داهاتووى خۆت و وڵاته‌كه‌دا به‌شدار به‌.   هيواى سه‌ركه‌وتن بۆ هه‌موو لايه‌ك ده‌خوازم.     نێچيرڤان بارزانى سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان

پارێزەرى دۆسیەى لاهور شێخ جەنگى ڕایدەگەیەنێت بەپێى ماددەى ٥٢ بەهۆى دەستێوەردان و سەلامەتى لێکۆڵینەوەکان داوامانکردوە دۆسیەکە بگوازرێتەوە بۆ هەولێر، هەروەها ئەوەش دەخاتەڕوو ئەو بەگشتى گەشبینە ئەو دۆسیەیە لەبەرژەوەندى کاک شێخ لاهور و هاوڕێکانى کۆتایی دێت. بورهان ڕەشید گوڵە، سەرۆکى تیمى پارێزەرانى لاهور شێخ جەنگى و دۆسیەى لالەزار، لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ پەیجى زووم نیوز دەڵێت: تائێستا هیچ دەستگیرکراوێک، نەبراوەتە دادگاو داوەرى لێکۆڵینەوە خۆى دەچێتە ئاسایش بۆ لاى تۆمەتباران، ئێمەش و دەستەى مافى مرۆڤیش داواى ژمارەى تەواوى دەستگیکراوانمان کردوە بەڵام هێشتا پێمان نەدراوە، ئەوانەشى کە ئازادکراون ژمارەیان نازانین، تائێستا لێکۆڵینەوە لەگەڵ ١٦٠ دەستگیرکراو کراوە هەموویان وتویانە پارێزەرمان ناوێت، ئەمە پێشلکارى یاسایەو داوامانکردوە با لەبەرچاوى خۆمان بڵێن نامانەوێت، بەڵام رێگەمان پێنەدراوە. هەر لەو چاوپێکەوتنەیدا ئەوەشدەخاتەڕوو ئەم کەیسە سیاسیە تائێستاش ئیفادەى کاک لاهور و کاک پۆلاد و کاک دڵشادمان بینیوە،  بەڵام وێنەىمان پێنەدراوە، دڵنیاتان دەکەمەوە هیچ ئەساسێکى یاسایی نییە، ئەو چۆن دەبێت دانپێدانان لەتەلەفزیۆنێکى حیزبیەوە بڵاوبکرێتەوە هیچ ئیعتیبارێکى یاسایی نییە، ئەو ماددەى ٤٠٦ کە کراوەتەوە هیچ ئەساسێکى یاسایی نیەو قابیلى ئەوەیە تەمیز بکرێتەوە ئێمەش داوامانکردوە کە دادگاى پێداچوونەوە دەستێوەردان بکات لەو دۆسیەیە. سەبارەت بەگواستنەوەى دۆسیەو دادگاییکردنەکەى بگوازرێتەوە بۆ شارى هەولێر ،ناوبراو وتى: ئێمە ناچینە ناو وردەکارى دۆسیەکەوە، بەڵام بەپێى ماددەى ٥٢ بەهۆى دەستێوەردان و سەلامەتى لێکۆڵینەوەکان، بەگشتى من گەشبینم ئەو دۆسیەیە لەبەرژەوەندى کاک شێخ لاهور و هاوڕێکانى کۆتایی دێت، پێشبینى دەکەم لە دوومانگ بۆ چوار مانگ درێژە دەکێشێت.

ئەمڕۆ دووشەممە، 10ـی تشرینی دووەمی 2025، مەسرور بارزانى سه‌رۆكى حکوومەتی هه‌رێمى كوردستان، پێشوازی لە محەممەد ئەلحەسسان نوێنه‌رى تایبه‌تیی سكرتێرى گشتيى نه‌ته‌وه‌ يه‌كگرتووه‌كان له‌ عێراق و سەرۆکی نێردەی ( یوونامی UNAMI) کرد. لە کۆبوونەوەدا، دوایین پەرەسەندن و گۆڕانکارییەکانی دۆخی گشتیی عێراق و ناوچەکە و ئامادەکارییەکانی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەران تاوتوێ کرا . هەردوولا هاوڕابوون لەسەر پێویستیی بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن لە کەشێکی ئارام و دیموکراتیانەی دوور لە پێشێلکاریی. هەروەها خوازیاربوون ئەنجامەکانی هەڵبژاردن ببێتە هۆی بەدیهێنێنانی ئاسایش و سەقامگیریی و چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکوومەتی فیدراڵ لەسەر بنەمای دەستوور و باشتربوونی دۆخی خزمەتگوزارییەکان و ژیانی گشت هاووڵاتییانی عێراق.

کارەبای سلێمانی رایگەیاند، لەسەر داواکاریی وەزیری کارەبا، 13 موڵکی کۆمپانیای چاڤی دەخەنە زیادکردنی ئاشکراوە بۆ فرشتن، کە شاسوار عەبدولواحید خاوەندارییان دەکات. ئەمڕۆ دووشەممە، 10-11-2025 کارەبای سلێمانی بڵاویکردەوە، "بەڕێوەبەرایەتیی جێبەجێکردنی دووەمی سلێمانی، لەسەر داوای بریکاری داواکار (وەزیری کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان/ سەرەڕای کارەکەی) لە رێگەی زیادکردنی ئاشکراوە هەڵدەستێت بە فرۆشتنی 13 موڵکی کۆمپانیای چاڤی بۆ وەبەرهێنانی گەشتیاری- هاوپشکی تایبەت". لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، "موڵکەکان سەرجەمیان [کەرتی (1)ی مەڵکەندی و دباشان]ن و تۆمارن بە ناوی کۆمپانیای چاڤی بۆ وەبەرهێنانی گەشتیاری-هاوپشکی تایبەت. ئەوەش بەرامبەر قەرزی خاوەن قەرز وەزیری کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان / سەرەڕای کارەکەی، کە بڕەکەی سێ ملیار و 580 ملیۆن و 710 هەزار دینارە بە رەسمی جێبەجێكردنی بەڕێوەبەرایەتیمانەوە". کارەبای سلێمانی ئاماژە بەوە دەکات، "زیادکردنەکە لە ماوەی 30 رۆژ دوای بڵاوکردنەوەی ئەم ئاگادارییە بەڕێوەدەچێت". لە راگەیێندراوەکەدا ناوی موڵکەکان نەنووسراوە و تەنیا ژمارەکەیان نووسراوە؛ ئاماژە بەوەش کراوە، موڵکەکان "موڵکی پوخت"ن. رۆژی یەکشەممە، 28-09-2025، وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، رۆژی 5ـی 10ـی 2025ـی موڵکەکانی کۆمپانیای چاڤی بۆ وەبەرهێنانی گەشتیاری دەخرێنە زیادکردنی ئاشکراوە و دەفرۆشرێن. وەزارەتی دارایی ئەو کات رایگەیاندبوو، "ژمارەی موڵکەکانی کۆمپانیاکە 60 موڵکن، بەمەبەستی گەڕانەوەی قەرزی بانکەکانی سەر بە وەزارەتمان کە بڕەکەی 91 ملیار و 760 ملیۆن و 660 هەزار و 350 دینارە؛ هاوکات سەرجەم موڵکەکان پێکەوە بە یەک پاکێج دەفرۆشرێن"   لە 05-10-2025، بەڕێوەبەرایەتیی جێبەجێکردنی دووەمی سلێمانی زیادکردنەکە کرا و موڵکەکان فرۆشران.   شاسوار عەبدولواحید، سەرۆکی جووڵانەوەی نەوەی نوێ کە خاوەنداریی لە کۆمپانیای چاڤی دەکات، لە 12-08-2025 کاژێر 10:00ـی شەو لە ماڵەکەی خۆی لە شاری سلێمانی دەستگیرکرا، لە دانیشتنی سێیەمی دادگەدا رۆژی 02ـی ئەیلوول بە پێنج مانگ بەندکردن سزادرا.  

فەرهاد شامی، بەرپرسی راگەیاندنی هێزەکانی سوریای دیموکرات، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرۆکایەتی ئەمریکا، بە پێچەوانەی بانگەشەی هەندێک لایەن سوریای بەجێنەهێشت، بەڵكو بەردەوامە لە بەهێزکردنی بوونی خۆی لە شوێنە ستراتیژییەکانی ناوخۆی سوريا. فەرهاد شامی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی نوسیویەتی: نەیارەكانمان  پێیان وابوو هاندانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ وەستاندنی پشتیوانییەکانی بۆ هێزەکانی سوریای دیموکرات لەڕێی ناچارکردنی ئەو هێزانەوە دەبێت بۆ جێهێشتنی ناوچەکە، بەڵام واقیع تەواو پێچەوانەکەی سەلماندووە. ئاماژەی بەوەشکردووە: هاوبەشی نێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی درێژدەبێتەوە بۆ نزیکەی دە ساڵ، پاشەكشێی نەكردووەو سازشی لەسەر نەکراوە، بەڵکو بەشێوەیەكی قوڵتر چەسپاوە. جەختیشكردووە: بەردەوامی ئەم هاوبەشییە نمایندەی پێویستییەکی ستراتیژی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی دەکات، کە لە متمانەی هاوبەش و قوربانیدانی هاوبەش لە شەڕی دژی تیرۆرەوە سەرچاوەی گرتووەو ئەوانەی گرەو لەسەر پاشەكشێی ئەم هاوبەشییە دەکەن، هەڵەن و پێویستە بە وردی بە حیساباتەکانیاندا بچنەوە.

به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێمی كوردستان ڕایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت و پلەکانی گەرما بەگشتی کەمێک نزم دەبێتەوە و لە ناوچە شاخاویەکان کەمێک زیاتر دادەبەزن بە (2 – 3) پلە  بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ، ده‌شڵێت، "لە دوای 20ی مانگی 11 و بۆ مانگی 12 و تا سەری ساڵ لەو ماوەیەدا زۆرترین ڕێژەی بارانبارین دەبارێت و دۆخی وشکە ساڵی نامێنێت". به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێمی كوردستان بڵاویكرده‌وه‌، ئەمڕۆ دوشەممە ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت لەکاتەکانی ئێوارە لەناوچە شاخاویەکان بۆ هەوری تەواو دەگۆڕێت، خێرایی با له‌سه‌رخۆ ده‌بێت و له‌ نێوان 5 بۆ 20 كیلۆمه‌تر ده‌بێت، پلەکانی گەرما، نزیک دەبێتەوە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، پلەکانی گەرما بەگشتی کەمێک نزم دەبێتەوە و لە ناوچە شاخاویەکان کەمێک زیاتر دادەبەزن بە (2 – 3) پلە  بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ. سالار حاجی عەلی، شاره‌زای كه‌شناسی ڕایگەیاند، "دۆخێکی وشکی بێباران ڕوی لە عێراق و هەرێمی کوردستان کردوە، مەترسی لەنێوان جوتیاران و هاوڵاتیان دروست بوە، ئەگەر هەیە لە ڕۆژی 15ی مانگ هاتنی شێیەکی زۆر لە دەریای سور بۆ سەر ناوچەکانی عێراق دواتر هەرێمی کوردستان ببێته‌ هۆی دروستبونی شەپۆلی بارانی لاواز بۆ مامناوەند بەبڕی جیاواز ". ئه‌وه‌شی خسته‌ڕو، "ڕۆشتنی دو مانگی پایز دەچینە نێو سێ مانگی پایز بۆ  گۆڕینی وەرزی سەرما وەرز، دابەزینی بارستە هەوا ساردەکان، لە جەمسەرەوە ئەوەش دەبێتە کردنەوەی دەرگای  هاتنی شەپۆلەکان،  لە دوای 20ی مانگی 11 و بۆ تەوایی مانگی 12 و تا سەری ساڵ لەو ماوەیەدا زۆرترین ڕێژەی بارانبارین دەبارێت دۆخی وشکە ساڵی دەڕەوێتەوە". بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی هەولێر : 27 پلەی سیلیزی سلێمانی : 26 پلەی سیلیزی دهۆک : 25 پلەی سیلیزی زاخۆ  : 26  پلەی سیلیزی کەرکوک : 28 پلەی سیلیزی  هەڵەبجە : 27 پلەی سیلیزی سۆران : 27 پلەی سیلیزی حاجی ئۆمەران : 19 پلەی سیلیزی گەرمیان : 34 پلەی سیلیزی

کۆنگرەی نه‌ته‌وه‌یی کوردستان ڕایگه‌یاند، هەڵبژاردنەکانی ئێستای عێراق گرنگییەکی تایبەتیان هەیە بۆ هەرێمی کوردستان و گەلەکەی، ده‌شڵێت، سەرکەوتنی ئەم هەڵبژاردنانە پێویستی بە دابینکردنی کەشێکی ئازادانە و دروست و شەفاف هەیە و مسۆگەرکردنی ئازادیی هەڵبژاردن بەبێ هیچ فشار و دەستێوەردانێک و بنه‌ماكانی پێكه‌وه‌ژیان و یه‌كترقبوڵكردن، كلیلی چاره‌سه‌ری و ئاشتییه‌ بۆ ئاینده‌ی عێراق. کۆنگرەی نه‌ته‌وه‌یی کوردستان (كه‌نه‌كه‌) له‌ به‌یاننامه‌یه‌كدا له‌باره‌ی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق، باسی له‌وه‌كردوه‌، "لەکاتێکدا بە سەرنجێکی تایبەت چاودێری پێشهاتە سیاسییەکانی عێراق و ناوچەکە دەکەین، جەخت لەسەر ئەوە دەکەینەوە کە هەڵبژاردنەکانی ئێستای عێراق گرنگییەکی تایبەتیان هەیە بۆ هەرێمی کوردستان و گەلەکەی، بەهۆی کاریگەرییە ڕاستەوخۆیەکەیان لەسەر داهاتوی سەقامگیری سیاسی و دەستوری لە وڵاتدا". ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، سەرکەوتنی ئەم هەڵبژاردنانە پێویستی بە دابینکردنی کەشێکی ئازادانە و دروست و شەفاف هەیە، و مسۆگەرکردنی ئازادیی هەڵبژاردن بەبێ هیچ فشار و دەستێوەردانێک، لەگەڵ دورکەوتنەوە لە هەمو ئەو کردەوانەی کە  زیان بە ناوبانگیی سیاسیی هەرێم و مافەکانی هاووڵاتیانی هه‌رێم بگه‌یه‌نن، "داوا له‌ خه‌ڵك ده‌كه‌ین بەشداریی سیاسی بکەن بە ئەرکی خۆیان، بێگومان دەنگدانیش بەیەک لە کۆڵەکەکانی دیموکراسی دادەنرێت".  کۆنگرەی نه‌ته‌وه‌یی کوردستان ده‌ڵێت، "ڕو به‌ ته‌واوی هێزه‌ سیاسییه‌كانی عێراقیش ده‌ڵێین: بنه‌ماكانی پێكه‌وه‌ژیان و یه‌كترقبوڵكردن، كلیلی چاره‌سه‌ری و ئاشتییه‌ بۆ ئاینده‌ی عێراق، گەلی ئێمە بەئاگایە کە  هەوڵەکان بەردەوامن بۆ بەکارهێنانی ناکۆکییە ناوخۆییەکان بۆ زیانگەیاندن بە مافە دەستوورییەکان لە عێراقی فیدڕاڵ کە بەری ڕەنجی تێکۆشانی چەندین ساڵەی میلەتەکەمان، کە پاراستنی ئەم دەستکەوتانە لەسەرملی هەرکەسێکی نیشتمانپەروەرە".