پارتی: چاوەڕوانیمان لە خەڵک ئەوەیە پشتیوانیمان بکات

سەركۆ جەمال پەرلەمانتارێكی عێراق ئاشكرایدەكات دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم و چارەسەركردنی ریشەیی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان پێویستی بەهەمواركردنەوەی یاسای بودجەی 2024ی عێراقە، پەرلەمانتارێكی دیكەش دەڵێت باشترین چارەسەر ئەوەیە كۆی بەركەوتەی هەرێم دوانزە پۆینت شەشەكە بكرێتە 12 بەش و هەر مانگێك بەشی هەرێم بنێرن.   «بۆ ناردنی قەرزی دیكە دەبێت رێككەوتنی سیاسی بكرێت» موسەنا ئەمین، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: لەكۆبوونەوەمان لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی هیچ بەڵێنێك نەدراوە بۆ ناردنی ئەو سێ قەرزە 700 ملیارییەی هەرێم داوایكردووە، ئەوە دەبێت حكومەتی عێراق و هەرێم لەبارەیەوە رێككەوتن بكەن، گوژمەی سێیەمی 700 ملیارەكەش دەبێت بنێردرێت بەڵام دەوترێت بەهۆی كێشەی تەكنیكی دواكەوتووەو بێگومان دەینێرن چونكە پێشتر بڕیاری لەسەر دراوە». وتیشی:»سەبارەت بەچارەسەری پرسی هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم كێشەكە لەگەڵ كۆمپانیا نەوتیەكانە كە لەهەرێم كاردەكەن و داوای زیادكردنی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت دەكەن، ئەوەش دەبێت وەزارەتی نەوت بیكات بەپرۆژەو پاشان لەڕێگەی ئەنجومەنی وەزیرانەوە بینێرێتە پەرلەمانی عێراق، چونكە ئەگەر چارەسەر نەكرێت حكومەتی عێراقیش كێشەی بۆ دروست دەبێت بۆیە رەنگە بەشێوەیەكی كاتی لەبودجەدا سەرەتای ساڵی داهاتوو ئەو كێشەیەو كێشەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش چارەسەر بكرێت». موسەننا ئەمین، باس لەوەشدەكات «داوایان لەسەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق كردووە كەدڵنیایی بدرێت خەڵكی هەرێمی كوردستان تووشی قەیرانی دارایی نەبنەوە، وتیشی سوودانی دڵنیاییدا كەدەستكاریكردن لەیاسای بودجە لەئێستادا لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت». ئەو ئەندامەی پەرلەمانی عێراق ئاماژەی بەوەشدا « بڕیاروایە چارەسەرێك بدۆزرێتەوە بۆ كێشەی بودجەو مووچەی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان لەبودجەی ساڵی 2024  چونكە بەهۆی خەرجی راستەقینە لەبودجە ئەو بەشە پارەیەی بۆ هەرێم دێت بەشی هیچ شتێك ناكات و ناتوانرێت مووچە دابەشبكرێت». پێشتریش ڤیان سەبری، سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق،  رایگەیاندبوو « یاسای بودجە كۆمەڵێك خاڵ و بڕگەی تێدایە كە دژی هەرێمی كوردستانە و فراكسیۆنی پارتی لەگەڵ ئەوەدا نەبوو بەو شێوەیە پەسەند بكرێت، بۆیە پارتی رژدە لەسەر هەمواركردنەوەی یاسای بودجە». سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی عێراق، لەبارەی پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجی راستەقینە ئەوەشی خستبووەڕوو: «دەمانەوێت پشكی هەرێمی كوردستان لەخەرجی راستەقینە جیابكرێتەوەو لەكۆی داهاتی عێراق خەرجبكرێت». سەبارەت بەهەمواری یاسای بودجەی عێراق بۆ ساڵی 2024 لیژنەیەك پێكهێندراوەو بڕیارە لیژنەكە رۆژی چوارشەممە 6-12-2023 كۆبوونەوەی خۆی ئەنجامبدات لەوبارەیەوە  شوان محەمەد، پەرلەمانتاری پارتی دیموكراتی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بەشێوەیەک دەبێت یاسای بودجە هەمواربكرێتەوە لە ٩/١ ئەو كارە جێبەجێ بكرێت و پرۆژەكە لەئەنجومەنی وەزیرانەوە دەنگی پێبدرێت، ئەوەش پێویستی بەڕێككەوتنی سیاسییە، لەپەرلەمانیش پسپۆڕانی دارایی هەمواری بكەنەوە». وتیشی:»باشترین چارەسەر ئەوەیە كۆی بەركەوتەی هەرێم دوانزە پۆینت شەشەكە بكرێتە 12 بەش و هەر مانگێك بەشی هەرێم بنێرن و ئەو خەرجیانەی لێدەردەكەن چی مایەوە بۆ هەرێمی بنێرن، ئەمە هەم ئێمە زیاتر وەرناگرین لەحكومەتی عێراق دواتریش رێوشوێنی حكومەتی عێراق چییە دەیكات سەبارەت بەپاكتاوی حساباتی هەرێم». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەشڵێـت:»چارەسەر ئەوەیە بەشە بودجەی هەرێم لەخەرجی كرداری جیابكرێتەوە ناكرێت فەرمانبەرانی هەرێم نزا بكەن پردێك زیاتر لەبەغدا دروستبكرێت خۆ ساڵی 2012 عێراق پڕۆژەی بودجەی نەبوو یەك رۆژ موچەی فەرمانبەرانی عێراق دوانەكەوت، ئێستاش دواكەوتنی پارە بۆ هەرێم بەس مەسەلە سیاسییە». «سەدا سەد 700 ملیارەكە دەنێرن بەڵام ئەو دواخستنە هەمووی كێشە دروستكردنەو دەیانەوێت درزی نێوان لایەنەكانی هەرێم بگاتەسەر ئێسقان و هەموو فەرمانبەران و دەسەڵاتی هەرێم بەریەك بكەون، پێموایە مەسەلەی دواكەوتنی پارە تەنها بیانووە بەڵام هەردەبێت بینێرن ئەگەرنا ئێمە چی پەیوەندییەكمان بەبەغداوە دەمێنێت». شوان محەمەد وای وت. ئەو پەرلەمانتارەی پارتی لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت:»سەبارەت بە سێ 700 ملیارە قەرزەكەی دیكە كەسەرۆكی حكومەتی هەرێم داوایكردووە هەوڵی فەرمی و نافەرمی هەیە بۆ ناردنی تا ئەو سێ مووچەیەی فەرمانبەرانی هەرێم نەفەوتێت،  مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەجددی لەسەر خەتەو هەوڵی بۆ دەدات». فەرمانبەرانی حكومەتی هەرێمی كوردستان تاوەكو ئێستا مووچەی مانگی نۆیان وەرنەگرتووە لەكاتێكدا نزیكەی سێ مانگ بەسەر وادەی دابەشكردنەكەی تێپەڕیوە، لەكاتێكدا فەرمانبەرانی حكومەتی فیدراڵ مووچەی مانگی 11ی وەرگرتووە. دابەشكردنی مووچەی فەرمانبەران حكومەتی هەرێمی كوردستانی خستووەتە ژێر فشارەوە، بەشێوەیەك لەهەموو بۆنەیەكدا كەقسە دەكەن داوای ناردنی پارە لەبەغداوە بۆ هەرێم دەكەن، مەسرور بارزانی سەرۆكوەزیرانی هەرێم چەندین جارو جێگرەكەشی چەند جارێك داوایان لەبەغدا كردووە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لەكاتی خۆیدا بنێرێت، تەنانەت نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەمیانی بەڕێوەچوونی دیدارێكدا لەدهۆك رایگەیاند «فەرمانبەران، خانەنشینان و مووچەخۆران لەهەرێم لەدۆخێكی زۆر خراپدا دەژین، خێراكردنی دانانی چارەسەرێكی بنچینەیی بۆ بودجە و مووچەی هەرێمی ئەركێكی نیشتمانییە بۆ حكومەت و دامەزراوەكانی دەوڵەت لەعێراق. ئەوەش لەكاتێكدایە پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێم رۆژی 20-11-2023  رایگەیاند: 700 ملیار دینارەكە تاكۆتایی ئەم هەفتەیە یاخود ناوەڕاستی هەفتەی داهاتوو دەگاتە هەرێمی كوردستان، لەسەرەتای ساڵی داهاتوو وەفد نانێرین بۆ داواكردنی مووچە بەڵكو هەوڵی چارەسەركردنی ریشەیی كێشەی مووچە دەدەین لەگەڵ بەغدا. وتیشی: حكومەتی هەرێمی كوردستان نووسراوی فەرمی كردووە بۆ ئەوەی بەشی سێیەمی 700 ملیاری مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان لەلایەن حكومەتی فیدراڵییەوە بنێردرێت، داوای تەرازووی پێداچوونەوەیان كردبوو، تەرازووی پێداچوونەوەشیان بۆ نێردراوە.» وتەكانی پێشەوا هەورامانی لەكاتێكدایە ئەمڕۆ 6-12-2023یەو هێشتا بەغدا گوژمەی سێیەمی 700 ملیارەكەی نەناردووەو سەبارەت بەچارەسەری ریشەیی بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانیش دەبێت یاسای بودجەی 2024 ی عێراق هەمواربكرێتەوە. بەپێی رێككەوتنەكەی بەغداو هەولێر كە لە 15ی ئەیلولی 2023 ئەنجامدرا، حكومەتی عێراق بۆ ماوەی سێ مانگ 700 ملیار دینار بۆ هەرێم دەنێرێت كە تائێستا دوو گوژمەی گەیشتووەو تەنها یەك 700 ملیار ماوە بگات. حكومەتی هەرێم گوژمەكانی پێشووی بۆ مووچەی مانگەكانی حەوت و هەشت خەرج كردووە. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، تائێستا روون نییە كە بۆ مانگەكانی 10 و 11 و 12 چ میكانیزمێك بەكاردەهێنرێت بۆ دابەشكردنی مووچەو حكومەتی عێراقیش هیچ بڕیارێكی نەداوە كەقەرزی تر بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت. پێشتر نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» سەبارەت بەبەشی سێیەمی 700 ملیار دینارەكە شتێكی یەكلاكەرەوەیە كەهەر دەبێت بنێردرێت، بەڵام بۆ مووچەی مانگەكانی دیكە كەوتووەتە سەر ئەو پاكتاوە داراییەی كە لەنێوان هەرێم و بەغدا دەبێت بكرێـت لەكۆتایی ساڵدا بۆ ئەوەی لەپشكی هەرێمی كوردستان ئەوەی دەمێنێتەوە لەو قەرزانەی كەوەریگرتووەو لەگەڵ لێدەركردنی خەرجی حاكیمەو سیادی ئەوكات هەرچەندی لێ بمێنێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان دەنێردرێت ئەگەریش بەشنەكات دەچێتە سەر پشكی هەرێم لەساڵی 2024 ئەمەش كاتێك دەردەكەوێت كە لەكۆتایی ساڵ ئەو پاكتاوە داراییەی هەیە لەنێوان هەرێم و بەغدا دەكرێت». لەماوەی چەند مانگی رابردووداو بەدیاریكراوی لەمانگی چواری ئەمساڵەوە 15 جار وەفدی هەرێمی كوردستان سەردانی بەغدایان كردووە بۆ چارەسەركردنی كێشە داراییەكانی نێوان بەغداو هەرێم، لە 14-9-2023 وەفدێكی باڵای هەرێم سەردانی بەغدای كرد. وەفدە باڵاكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێكهاتبوون لە مەسرور بارزانی سەرۆك وەزیران، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكوەزیران، ئاوات شیخ جەناب وەزیری دارایی، رێبەر ئەحمەد وەزیری ناوخۆ، ئومێد سەباح سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی ئەنجوومەنی وەزیران، ئامانج رەحیم سكرتێری ئەنجوومەنی وەزیران و پێشەوا هەورامانی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان، دوای دوو رۆژ لەو سەردانە حكومەتی عێراق بڕیاریدا مانگانە 700 ملیار دینار قەرز بداتە حكومەتی هەرێم، واتە بۆ هەر مانگێك 700 ملیار دینار تائێستاش دوو گوژمەی ئەو پارەیەی ناردووە. پێش سەردانی ئەو وەفدە باڵایە چەند جارێك وەفدی دیوانی چاودێری دارایی عێراق و وەزارەتی دارایی عێراق سەردانی هەرێمی كوردستانیان كردووەو وردبینییان بۆ لیستی موچەو فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان كردووە. لەساڵی 2014ەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئابوری سەربەخۆی راگەیاند، تامانگی ئاداری 2023 بەهۆی دۆڕاندنی دۆسیەیەك لەدادگای ناوبژیوانی پاریس هەرێمی كوردستان ناچاربوو فرۆشتنی نەوتەكەی بەشێوەی سەربەخۆ رابگرێت و تائێستاش هەرچەندە هەرێم و بەغدا گفتوگۆیان بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت بەردەوامە، بەڵام هەناردەكردنی نەوتی هەرێم دەستیپێنەكردووەتەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان مانگانە پێویستی بە (944 ملیار) دینارە بۆ خەرجی موچەی (ملیۆنێك‌و 255 هەزار) موچەخۆر، تائێستا كە لەسەرەتای مانگی (12)داین، موچەی (8) مانگ خەرجكراوەو هێشتا فەرمانبەران چاوەڕێی مووچەی مانگی (9) دەكەن.

هاوڵاتی ئەنجوومەنی وەزیران لەبارەی دوایین پێشهاتی بەشەبودجە، مووچە و دۆخی کارەبای هەرێمی کوردستان کۆدەبێتەوە. به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی فه‌رمانیگه‌ی میدیا و زانیاری، ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌ ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان، به‌سه‌رپه‌رشتی مه‌سرور بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان و ئاماده‌بونی قوباد تاڵه‌بانی، جێگری سه‌رۆك وه‌زیران، كۆبونه‌وه‌ی ئاسایی خۆی ئه‌نجامده‌دات و تیایدا چه‌ند بابه‌تێك تاوتوێ ده‌كات. فەرمانگەی میدیا و زانیاری رایگەیاند، ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم کۆدەبێتەوە و لەبارەی دوا پێشهاتی بەشە بودجە و موچەی هەرێمی کوردستان و دوا سەردانی شاندی دانوستانکاری هەرێمی کوردستان بۆ بەغداد، تاوتوێدەکات. لە بڕگەی دوەمی کۆبونەوەکەدا، راپۆرتی جێگری سەرۆکوەزیران پشتبەست بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران تایبەت بە راسپاردنی جێگری سەرۆکوەزیران بۆ سەرپەرشتی کۆبونەوەی لایەنە پەیوەندیدارەکان تایبەت بە پرسی زیادبونی ژمارەی حاڵەتەکانی توندوتیژی دژی ئافرەتان و خستنەڕوی راسپاردە و چارەسەرەکان گفتوگۆی لەبارەوە. لە بڕگەی کۆتایی کۆبونەوەکەدا راپۆرتێک سەبارەت بە بارودۆخی کارەبا لە هەرێمی کوردستان دەخرێتەڕو. هاوکات ئەوەی کە پەیوەندی بە مووچەوە هەیە، تاوەکو ئێستا 700 ملیار دینارەکە لە بەغداوە نەنێردراوە و ئەوەش وایکردووە، دابەشکردنی مووچە دەستپێنەکات.

هاوڵاتی سەڵاحەدین دەمیرتاش لە دادگای سزا قورسەكانی مێرسین، لەسەر دۆسیەیەكی 10 فایلی جیاواز دادگایی كرا و بەرپرسانی توركیاش داوای 20 ساڵ زیندانی بۆ دەكەن، دادگاش دانیشتنەكەی بە كراوەیی بۆ 15ی ئایاری ساڵی داهاتوو دواخست. هاوسەرۆكی پێشووی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) بە تۆمەتی سوكایەتی بە دامودەزگا و دەزگا فەرمییەكانی دەوڵەت لە وتارەكانیدا لە ساڵانی 2015 و 2016دا، سكاڵای لەسەر تۆمار كراوە و لە ڕێگەی سیستمی ڤیدیۆ کۆنفرانسەوە لە زیندانی ئەدرنە كە لەوێ دەستبەسەرە، بەشداری دانیشتنەكەی كرد. سەڵاحەدین دەمیرتاش لەمیانی دانیشتنێكی دیكه‌ی دادگاییكردنیدا کە لە زیندانی ئەدرنە به‌ڕێوه‌چو، رایگەیاند، "ئەوەی پێویستە بیپارێزین ئەو چەقۆکێشانە نییە، بەڵکو کەرامەتی مرۆڤایەتییە، من کوردم، سیاسەتمەدارێکی کوردم، هەر بۆیە دادگایی دەکرێم، ئەگەر من کەسێکی وەک سەدات پێکەری ناسیۆنالیستی تورک بومایە دادگایی نەدەکرام، ئەمڕۆ دادگایی دەکرێم، چونکە سەرۆکی باندێکی ڕەگەزپەرست و فاشیست نیم، ئەو قسانە وەرناگرمەوە کە بونە هۆی دادگاییکردنم" وتیشی "کەس ناتوانێت وامان لێبکات کڕنۆش ببەین". دەمیرتاش لە دادگا وتی: ئەگەر سەد هەزار ساڵیش بچێتە زیندان، بەردەوام دەبێت لە وتنی ڕاستییەکان و کەس ناتوانێت ملکەچی بکات. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، "داواکاری گشتی وتارەکانی منی لە چوارچێوەی دادگای دەستوری و و دادگای باڵای تێهەڵچونەوە وەرگرتوە، بەبێ ئەوەی ئاوڕێک لە کەشوهەوای سیاسی ئەو قۆناغە بداتەوە". هاوکات عەلی بۆزان، جێگری هاوسەرۆکی هەدەپ لە مێرسین کە لە دادگاییەکە ئامادەبووە ڕایگەیاند، بەردەوام دەبن لە خەبات تا گەلی کورد لە خاکی خۆی بە کەرامەت و یەکسانی و ئازادیی بژی. پارێزەرەکانی دەمیرتاش ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن، ١٠ دۆسیەی جیاواز لەسەر دەمیرتاش ئامادەکراوە، ئەوەش مانای ئەوەیە ١٠ داواکاری گشتی دەستوەردانیان کردووە، لە کاتێکدا پێویستە بەڵگە لە بەرژەوەندی تۆمەتبار کۆ بکرێتەوە، بەڵام تەنیا بەڵگە لە دژی هەیە، دادگاکەش دانیشتنەکەی بۆ ١٥ی ئایاری ٢٠٢٤ دوا خست.  

هاوڵاتی وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان و کۆنسوڵی ئێران لە هەولێر کۆبوونەوە. وەزیری دارایی رایگەیاندووە،کێشە سیاسییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا چارەسەرببن کێشەی مووچەش چارەسەر دەبێت. وەزارەتی دارایی هەرێم بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ سێشەممە ئاوات جەناب نوری، وەزیری دارایی و ئابوری لەگەڵ نەسروڵڵا ڕەشنودی، کونسوڵی گشتی کۆماری ئیسلامی ئێران لە هەولێر کۆبوەتەوە و وەزیری دارایی باسی لە دواین هەنگاوەکان و گفتوگاکانی نێوان هەرێم و بەغداد لە سەر پرسی بودجە و موچە خستەڕو، ئاماژەی بەوەکرد، هەوڵەکانیان بەردەوامە بەئاڕاستەی هەموارکردنەوەی یاسای بودجەی عێراق. وتوشێتی، هەوڵ دەدەن بە یەک شێواز مامەڵە لەگەڵ مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی دیکەی عێراق بکرێت؛ داواشی لە کۆنسوڵی ئێران کردووە، لە رێگەی پەیوەندییەکانیانەوە هاوکار بن بۆ چارەسەری کێشەکانی نێوان هەولێر و بەغدا.  بەگوێرەی راگەیێندراوەکەی وەزارەتی دارایی، نەسروڵڵا رەشنوودی رایگەیاندووە، توانا و پەیوەندییەکانی خۆیان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەولێر و بەغدا لەسەر پرسی بودجە و مووچە دەخەنەگەڕ. هاوکات کونسوڵی کۆماری ئیسلامی ئێران لەهەولێر باسی لەشایستەی ئەو کۆمپانیا ئێرانیانە کرد، کە لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن و بەهۆی قەیرانی داراییەوە شایستەکانیان دواکەوتوە. وەزیری دارایی پابەندی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتە پەیوەندیدارەکانی بۆ خەرج کردنی شایستەی کۆمپانیاکان دوپات کردەوە و ڕایگەیاند، بەچارەسەربونی کێشە سیاسیەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەندی، کە کێشەی گەورەی ئابوری و دارایی قورسی بۆ هەرێمی کوردستان دروست کردوە، کێشەی سەرجەم کۆمپانیا ئێرانیەکان و کۆمپانیا بیانی و ناوخۆییەکانیش چارەسەر دەبێت، بەتایبەت کێشەی موچەی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان. کۆبوونەوەکە لەکاتێکدایە، تاوەکو ئەمڕۆ لە هەرێمی کوردستان مووچەی مانگی ئەیلوول دابەش نەکراوە، حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاندووە، ئەوان چاوەڕوانن بەغدا پارە بنێرێت و راستەخۆ دەستبکەن بە دابەشکردنی مووچەی مانگی نۆ.

هاوڵاتی  وەزارەتی پێشمەرگەی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، رۆژی پێنجشەممە مووچەی مانگی 11ی لیواکانی پیادەی وەزارەتی پێشمەرگە دابەش دەکرێت. وەزارەتی پێشمەرگە لە راگەیاندراوێکدا دەڵێت، هاوکاری هێزەکانی هاوپەیمانان خراوەتەسەر هەژماری وەزارەتی پێشمەرگە بۆیە "بەڕێوەبەرایەتی گشتی بودجە و بەرنامەکان (ژمێریاری سەربازی)، رێکارە دارایی و ژمێرییاریەکانی ئەنجام داون و بانکەکانی ئاگادارکردوونەتەوە" دەست بە دابەشکردنی مووچە بکەن.  وەزارەتی پیشمەرگە دەشلێت، رۆژی پينج شەممە 7ی كانونى یەکەمی 2023، موچەی مانگی 11ی 2023ی لیواکانی پیادەی وەزارەتی پێشمەرگە دابەش دەکرێت. مانگانە زیاتر لە 20 ملیۆن دۆلار لەلایەن هێزەکانی هاوپەیمانانەوە بۆ وەزارەتی پیشمەرگە تەرخان دەکرێت بۆ پیدانی مووچەی پێشمەرگە.

هاوڵاتی  دوای ئەوەی بەیانی ئەمڕۆ تورکیا بۆردومانی ناحیەی بامەرنێی کرد، هاوڵاتییەک شەهید بوو و دوو کەسی تریش برینداربوون. بەپێی زانیارییەکانی پەیامنێری هاوڵاتی لە دهۆک، ئەمرۆ فرۆکەکانی تورکیا دەوروبەری ناحیەی بارمەرنێیان بوردومانکرد، سەرەتا یەک بریندار هەبوو، بەڵام دوای لێکۆلێنەوە دەرچوو کەسێکی تریش برینداربووە و کەسێکی تر شەهید بووە. بەگوێرەی زانیارییەکان، ئەو کەسەی ئەمرۆ بەهۆی بوردومانی تورکیا گیانی لەدەستدا، ناوی عەلی جەمیل کەلەشە و خەڵکی قەزای باتیفایە. فەتاح بامەرنێی، دانیشتوویەکی سەنتەری ناحیەی بامەرنێیە،  بە هاوڵاتی راگەیاند، "ئەوشوێنەی بوردومانکراوە تەنها 500 مەترێک دوورە لەسەنتەری ناحیەی بامەرنێ،سەرەتا یەک کەس دۆزرایەوە کە برینداربووە دوای لێکوڵینەوەی دەزگا ئەمنیەکان کە بەمەیدانی سەردانی شوێنەکەیان کرد، تەرمی کەسێک دۆزرایەوە.  فەتاح بارمەنی وتیشی، "دۆخی تەندروستی ئەو دوو بریندارە جێگیرن و لەحاڵەتی چاودێری چڕ دەرچوون، بەپێی زانیاریەکانم ئەو سێ کەسە پێکەوەبوون لەکاتی بوردومانکردن. ئەوان سەردانی ئەو شوێنەیان کردبوو بۆ ڕاوکردن." وێنەی عەلی جەمیل کەلەش: 

هاوڵاتی  به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كه‌شناسی و بومه‌له‌رزه‌زانی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند، سبەینێ باران بارین دەستپیدەکاتەوە و پلەکانی گەرماش نزم دەبنەوە. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیەکە لەسەر کەشوهەوای ئەمڕۆ سێشەممە دەڵێت، به‌ گشتی ئاسمان ساماڵ و په‌ڵه‌ هه‌ور دەبێت پاشان له‌ هه‌ندێك ناوچه‌ ده‌گۆرێت بۆ نیمچه‌ هه‌ور. لەسەر کەشهەوای سبەی چوارشەممە بەرێوبەرایەتی کەشناسی ئەوەی بڵاوکردووەتەوە کە "ئاسمان نیمچه‌ هه‌ور ده‌بێت له‌كاته‌كانی به‌یانی پاشان ده‌گۆڕێت بۆ هه‌وری ته‌واو، له‌ ئه‌نجامی هاتنی نزمه‌ پاڵپه‌ستۆی لاواز بۆ سه‌ر ناوچه‌كه‌مان سه‌ره‌تا بارانبارین له‌سه‌ر به‌شێك له‌ سنوری پارێزگای دهۆك ده‌ستپێده‌كات، پاشان بارانبارین به‌ شێوه‌ی نمه‌ باران له‌سه‌ر ناوچه‌ جیاجیاكان ده‌بارێت."   

هاوڵاتی  بەرەبەیانی ئەمرۆ فرۆکەکانی تورکیا دەوروبەری ناحیەی بامەڕنێیان بۆردومانکرد و بەوهۆیەوە هاوڵاتییەک برینداربوو. محەمەد بامەرنێی، کە دانیشتوویەکی بامەرنێیە بە هاوڵاتی راگەیاند، "بۆردومانەکە زۆر نزیکی سەنتەری بامەرنێ بووە، بەداخەوە هاوڵاتییەکی ناحیەکە برینداربووە رەوانەی نەخۆشخانەی فریاکەوتنی دهۆک کراوە بۆ وەرگرتنی چارەسەری پێویست." ئەو هاوڵاتییەی بامەڕنی دەشڵێت، "لە هەندێک دەزگای راگەیاندن ئاماژە بەوەکراوە کەسێ هاوڵاتی برینداربوون بەڵام راستییەکەی یەک برینداربووە." بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، ئەو هاوڵاتیەی بریندار بووە تەمەنی ٢٤ ساڵە و لەئێستادا لە نەخۆشخانەی فریاکەوتنی دهۆک چارەسەر دەکرێت. هاوکات، لە بۆردومانەکەی تورکیا سێ گولـلە تۆپ لە دەوروبەری ناحیەکە کەوتوونەتە خوارەوە.

هاوڵاتی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا رایگەیاند، لە شەوی رابردو لە نزیک کەرکوک پێنج سەربازی هێزەکانی هاوپەیمانان لەگەڵ پێنج ئەندامی گروپێکی چەکداری کە ئامادەکارییان بۆ هێرش بۆ سەر هێزەکانی ئەمریکا دەکرد توشی پێکدادان بون، دواتر هێزەکانی ئەمریکا بە سیستمی ئاسمانی بەرپەچی دانەوە و هەر پێنج ئەندامی گروپە چەکدارییەکە کوژران. فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا سێنتکۆم لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس ئەمشەو دووشەممە رایگەیاند، "رۆژی 3ـی کانوونی یەکەم، لە نزیک کەرکووک،  هێزی هاوپەیمانان لە رێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە هێرشی کردە سەر پێنج چەکدار کە ئامادەکارییان دەکرد بە درۆن هێرش بکەنە سەر هێزی هاوپەیمانان، لە ئەنجامدا پێنج چەکدارەکان کوژران و درۆنەکەشیان تێکشکێندرا." فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا ئەوەشی ئاشکرا کردووە، "بەر لە هێرشەکە، هێزە ئەمنییەکانی عێراقیان لە هێرشەکە ئاگادار کردووەتەوە." هاوکات شەوی رابردووش گرووپە چەكدارەكانی عێراق  ئاماژەیان بەوە كرد، پێنج چەكداریان لە بۆردوومانێكی ئەمریكیدا لەسنووری كەركووك كوژراون.  گروپە چەكدارەكانی عێراق بەرپرسیارێتی هێرشەكانیان بۆ سەر هێزەكانی ئەمریكا لە ١٧ی ئۆكتۆبەری ڕابردووەوە ڕاگەیاند، ئەمەش لە كاردانەوەی پشتیوانی واشنتۆن بۆ ئیسرائیل لە بۆردومانی غەززە.

هاوڵاتی ئەمڕۆ هاوڵاتییەك لە شارۆچكەی بەردەڕەش خۆی سوتاند، دوای ئەوە لە باڵەخانەی خانووەكەیان خۆی هەڵدایە خوارەوە و بەهۆیەوە گیانی لەدەست دا و پاش ڕووداوەکە دەرکەوت ئەو کەسە ناوى یاسر نایب مستەفایە و مامۆستاى وانەبێژ بووە و هاوڕێیەکی دەڵێت قەرزار بووە. بەپێی گێڕانەوەی ئەو کەسانەی نزیکی رووداوەکە بوون، نزیك کاتژمێر ٨:٣٠ بەیانی ئەمڕۆ مامۆستا یاسری ٢٧ ساڵان کە پیشەی مامۆستای وانەبێژە لە شارۆچكەی بەردەڕەش خۆی سوتاند، دوای ئەوە لە باڵەخانەی خانووەكەیان خۆی هەڵدایە خوارەوە و بەهۆیەوە گیانی لەدەست دا . هاوڕێیەکی مامۆستا یاسرکە لە هەمان خوێندنگە مامۆستا بوون بە  هاوڵاتی وت: مامۆستا یاسر کەسێکی زۆر لەسەرخۆ و رێک وپێک بوو، هەروەها کێشەی لەگەڵ هیچ کەسێکی نەبووە بەپێچەوانەوە کەسێکی خۆشەویست بۆ لای خوێندنکاران و مامۆستایان" . وتیشی،" مامۆستا یاسر وانەی هونەری دەوتەوە و هەفتانە 24 بەشە وانەی هەبوو،هاوکات زۆر چالاک و زیرەک بوو، رۆژێک لە رۆژان نەمبینیوە کێشەیەکی هەبێت" هەروەها بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست هاوڵاتی کەوتووە،ئەو مامۆستایە هاوسەرگیری کردوە و دوومنداڵی هەیە،کە یەکێکیان کۆرپەیەوە وئەوەی دیکەیان تەمەنی لە نێوان 3 بۆ 4 ساڵدایە.   تا ئێستا هۆکاری خۆ سوتاندنی ئەو مامۆستایە دیارنیە و بە شێوەیەکی فەڕمی لێکۆڵینەوەکان تەواو نەبوون و ڕانەگەیندراوە لەمبارەیەوە. پەیامنێری هاوڵاتی تەلەفونی بۆ باوکی ئەو وانەبێژە کرد بەڵام وەڵامی نەدایەوە. لەم پەیوەندەدا دلشاد سەلام،هاورێ و دراوسێی خێزانی ئەو مامۆستایە بە هاوڵاتی  وت: " ئەو مامۆستایە  قەرزاربووە".  دەشڵێت باوکی لەسەر گۆڕستان لە کاتی ناشتنیدا گوتویەتی " هەرکەسێک قەرزاری کورەکەم بێت با سەرەدانم بکات تا پارەکەی بۆ بگێرمەوە".  ئەو مامۆستایە لە قوتابخانەی سەنگەری بنەڕەتی لە سەنتەری قەزای بەردەڕەش زیاتر لە شەش ساڵە وانەبێژە هەروەها هیچ کێشەیەکی لەگەڵ چواردەوری خۆی نەبووە هاوکات تاوەکو ئێستا هۆکاری رووداوەکە بە نادیاری ماوەتەوە و لایەنی ئەمنی هیچ لێدوان و روونکردنەوەیەکیان لەوبارەیەوە رانەگەیاندووە.

هاوڵاتی نوێنەری وانەبێژان ڕایگەیاند، هەوڵێک هەیە ئەو مامۆستایانەی لەسنوری پارێزگای سلێمانی کە هەشت بەشە وانەیان هەیە، شایستە داراییەکانیان لێ ببردرێت و بەرێبکرێن بۆ ماڵەوە. عەلی رەئوف، نوێنەری وانەبێژان لە هەرێمی کوردستان بە هاوڵاتی  وت: "قسەمان لەگەڵ وەزارەتی دارایی و پەروەردە ، بەرێوەبەری گەنجینەی سلێمانی ، بەرێوەبەری بەنکی بازرگانی سلێمانی کرد ووتمان نابێت جیاوازی لەنێوان وانەبێژان بکرێت و وانەبێژانی دهۆک و هەولێر کە هەشت بەشە وانەیان هەیە شایستە داراییەکانی خۆیان وەردەگرن، لایەنە پەیوەندیدارکان بەنیازن بەمشێوەیە سزای وانەبێژان بدەن،" وتیشی، "دڵنیایی تەواو دەدەینە ئەو وانەبێژانەی هەشت  بەشەوانەیان هەیە لە سنووری سلێمانی شایستە داراییەکانیان بۆ خەرج بکرێت" سەبارەت بە مووچەی مانگی نۆی مامۆستایانی وانەبێژیش عەلی رەئوف دەڵێت :" لەسنوری پەروەردەی سلێمانی تەنها پەروەردەی دۆکان شایستە داراییەکانی وانەبێژان بۆ مانگی 9دابەشکردوە". لە 13ی ئەیلوولەوە دەوامی قوتابخانەکان لە هەرێمی کوردستان دەستیپێکردەوە، بەڵام مامۆستایان لە پەروەدەکانی سنووری پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە؛ ئیدارە سەربەخۆکانی گەرمیان و راپەڕین و پەروەردەی کۆیە بایکۆتی دەوامیان کردووە و بۆ دەستپێکردنەوەی ساڵی خوێندن داوای جێبەجێکردنی کۆمەڵێک داواکاری دەکەن. داواکاریی مامۆستایانی دامەزراو و وانەبێژان بۆ دەستپێکردنەوەی خوێندن چەند خاڵێکە؛ پلە بەرزکردنەوەی مامۆستایان و فەرمانبەران، دامەزراندنی مامۆستایانی وانەبێژ، پێدانی مووچەی 30 رۆژ جارێک و دیاریکردنی چارەنووسی مووچە پاشەکەوتکراوەکان. لە هەرێمی کوردستاندا نزیکەی ملیۆنێک و 800 هەزار قوتابی هەن؛ بەهۆی بایکۆتی مامۆستایانەوە لە سنووری پارێزگاکانی سلێمانی و هەڵەبجە، هەروەها ئیدارەکانی گەرمیان، راپەڕین و پەروەردەی کۆیە، نزیکەی 700 هەزار قوتابی کە دەکاتە نزیکەی 40%ـی کۆی قوتابییان دەوامیان نەکردووە

هاوڵاتی محەممەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند، حکومەتی عێراق سوورە لەسەر ئەوەی هاوشێوەی پارێزگاکانی تری عێراق مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان رێکبخرێت و لەکاتی خۆیدا بدرێت. نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆکوەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، محەممەد شیاع سودانی لەگەڵ سەڵاحەدین بەھادین، ئەمینداری گشتی یەکگرتووی ئیسلامی و وەفدێکی یاوەری کۆبووەتەوە و لە کۆبونەوەکەدا ھەوڵەکانی حکومەت بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان بە ھاوڵاتیان لە سەرجەم پارێزگاکان تاوتوێکران.  سەرۆکوەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەکەدا باسی لەوە کردووە، "حکومەت پەرۆشە بۆ باشترکردنی باری گوزەرانی ھاوڵاتیان لە ھەرێمی کوردستان و رێکخستنی پێدانی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی ھەرێم، ھاوشێوەی ھاوڵاتیانی دیکە لەسەرجەم پارێزگاکانی عێراق، ئەو رێککەوتنانەی لەوبارەیەوە کراون پێویستی بە پابەندبوون ھەیە."  هاوکات نوسینگەی ئەمینداری گشتی یەکگرتوو لەسەر کۆبوونەکەدا رایگەیاندووە، سەڵاحەدین بەهادین لە كۆبوونەوەی لەگەڵ سودانی "بارودۆخی سیاسی هەرێم و عێراق و ناوچەکەیان تاووتوێ کرد و زۆر وەستان لەسەر پرسەكانی پەیوەست بە خەڵكی هەرێمی كوردستان و بەتایبەتی بابەتی موچە و شایستە داراییەكانی فەرمانبەرانی هەرێم و دابینكردنی موچەكانیان بەشێوەیەكی هەمیشەیی لە بەغدا پرسێكی سەرەكی دیدارەكە بوو."

هاوڵاتی  بابەکر زێباری، راوێژکاری سەربازی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان، رایگەیاند گەڕانەوەی شۆڕش ئیسماعیل بۆ وەزارەتی پێشمەرگە کاریگەری دەبێت لەسەر یەکگرتنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە، دەشڵێت، "ھیچ بیانوویەک نەماوە بۆ دواخستنی چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە." ئەمرۆ دووشەممە 4ی کانونی یەکەمی 2023 بابەکر زێباری بە میدیای فەرمی پارتی راگەیاندووە، "پێموایە پارتی و یەکێتی ئەگەر ھاوکاریی وەزیری پێشمەرگە بکەن، ھەنگاوێکی باش دەنێن بۆ ئەنجامدانی چاکسازی و یەکگرتنەوەی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان." رۆژی دووشەممە 27ی تشرینی دووەمی 2023 شۆڕش ئیسماعیل دوای زیاتر لە ساڵێک گەڕایەوە بۆ پۆستەکەی وەک وەزیری پێشمەرگە و لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، "لەسەر داواکاری کۆمەڵێک خەمخۆر و لە ناوەو و دەرەوەی وڵات لەپێناو چاکەی گشتی و تێیەراندنی ئەم دۆخە و هەبوونی مەترسی جدی ئەمڕۆ کارەکانمان درێژە پیدەدەین." لەسەر گەڕانەوەی شۆڕش ئیسماعیل وەکو وەزیری پێشمەرگە، بابەکر زێباری دەڵێت، "بە بۆچوونی من ھاوکاری وەزیری پێشمەرگە زۆرە بۆ پرۆسەی چاکسازی و دڵنیام دەستبەکاربوونەوەی شۆڕش ئیسماعیل، کاریگەریی خۆی لەسەر یەکگرتنەوەی ھێزەکانی پێشمەرگە دەبێت." راوێژکاری سەربازی سەرۆکی هەرێمی کوردستان وتیشی، "وەزیری پێشمەرگە دەیویست چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگەدا بکات و پاڵنەر بووە بۆ ئەنجامدانی چاکسازی.دوای دەستبەکاربوونەوەی وەزیری پێشمەرگە، ھیچ بیانوویەک نەماوە بۆ دواخستنی چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە، چونکە وەزیر و بریکار و سەرۆک ئەرکانی پێشمەرگە ھەموویان ئامادەن."

پێش نیوەرۆی ئەمرۆ لە ناوەندی قەزای بەردەڕەش مامۆستایەکی وانەبێژ بەناوی یاسر نایف مستەفا، ئاگری لەجەستەی خۆی بەردا بەهۆیەوە گیانی لەدەستدا. سەرچاوەیەکی نزیک لە روداوەکە کە نەیویست ئاماژە بەناوەکەی بکرێت بە هاوڵاتی راگەیاند، "روداوەکە پێش نیوەرۆی ئەمرۆ لەسەنتەری قەزا روویداوە، ئەو مامۆستایە وانەبێژ بوو لەخوێندنگای سەنگەر و هیچ کێشەی نەبوو، تا ئێستا دیارنییە لەبەرچی ئاگری لەجەستەی خۆی بەرداوە." هاوکات عەلی رەئوف، نوێنەری گشتی وانەبێژانی هەرێمی کوردستان تەنیا هەواڵەکەی پشتڕاست کردەوە و بە هاوڵاتی وت، "بەڵی راستە ئەو مامۆستایە گیانی لەدەستداوە، بەڵام هۆکارەکان دیارنین، لیژنە دروستکراوە بۆ بەدواداچوونی رووداوەکە." وێنەی یاسر نایف مستەفا: 

هاوڵاتی  بەڕێوبەرایەتی بەرهەمە نەوتییەکانی سلێمانی رایگەیاند لە سبەینێ سێشەممەوە دابەشکردنی نەوت دەستپێدەکاتەوە و دەشڵێت، یەک لیتر نەوت نەهاتووە کە نرخەکەی 50 هەزار دینار بێت. ئەمڕۆ دووشەممە 4ی کانونی یەکەمی 2023، بەڕێوبەرایەتی بەرهەمە نەوتییەکانی سلێمانی روونکردنەوەیەکی بڵاویکردەوە و دەڵێت، دەنگۆیەک بڵاوبوویەوە کە نەوت بە نرخی 50 هەزار دینار دابەش دەکرێت لە 1ی کانونی یەکەمەوە و ئەمەش بووە هۆی ئەوەی هاوڵاتیان نەوت وەرنەگرن، بەڵام  "تا ئەمڕۆ یەک لیتر لەو نەوتە نەهاتووە، ئەگەر ئەو نەوتەش بێت ئەوا لەسەر بڕیاری وەزارەتی سامانە سروشتییەکان لە ناوچە شاخاوییەکاندا دابەشدەکرێت." بەرێوبەرایەتییەکە دەشلێت، نرخی بەرمیلێک نەوت 103 هەزار و 500 دینارە و "لە پێناو بەرژەوەندیی گشتی بریارماندا کە پرۆسەی دابەشکردنی نەوت لە ناو شار لەسبەی سێشەممەوە دەستپێبکەینەوە بەهەمان میکانیزم."