پارتی: چاوەڕوانیمان لە خەڵک ئەوەیە پشتیوانیمان بکات

هاوڵاتی  شاندێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان گەیشتە بەغدا بۆ گفتوگۆکردن لەسەر سیاسەتی گومرگ و هەموارکردنەوەی یاسای دەروازە سنورییەکان. حکومەتی هەرێم کوردستان بڵاویکردەوە کە ئەمڕۆ یەکشەممە شاندێکی باڵای حکومەتی هەرێم بە بەشداری رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێم و ئاوات جەناب نوری، وەزیری دارایی حکومەتی هەرێم گەیشتە بەغدا.  وەک لە راگەیەندراوەکەی حکومەتی هەرێم هاتووە، مەبەست لە سەردانی شاندەکە گفتوگۆکردنە "لەسەر سیاسەتی گومرگی عێراق و هەرێمی کوردستان و هەموارکردنەوەی یاسای دەروازە سنوریەکان."

هاوڵاتی  وەزارەتی دارایی و ئابوری حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند گرێبەستی وەرگرتنی 250 ملیار دیناریان واژۆ کردووە و چاوەڕێ دەکەن لە "داهاتوویەکی نزیکدا" ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر هەژماری بانکی وەزارەت. وەزارەتی دارایی لە رونکردنەوەیەکدا ئاماژە بەوە دەکات کە ئەمڕۆ 10 کانونی یەکەمی 2023، گرێبەستی وەرگرتنی 250 ملیار دیناریان وەک قەرز لەرێگای بانکی رافیدەینەوە واژۆ کردووە. وەزارەتی دارایی دەشڵێت، "چاوەڕوانین لە داهاتویەکی نزیکدا پارەکە بگاتە سەر هەژماری بانکی وەزارەتمان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق."  ئەو 250 ملیار دینارە بەشێکە لە 700 ملیار دینارە قەرزەکەی بەغدا کە بۆ هەرێمی کوردستانی دەنێرێت و دواین گوژمەی 700 ملیارییە کە بەپێی رێککەوتنی حکومەتی هەرێمی عێراق دەنێردرێت. بەهۆی دواکەوتنی ناردنی ئەو بڕە پارەیەوە هێشتا مووجەخۆرانی هەرێم مووچەی مانگی ئەیلولییان وەرنەگرتووە. ئەمە لەکاتێکدایە کە ئەمڕۆ وەزارەتی دارایی عێراق لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بۆ جێبەجێکردنی راسپاردەکانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق و بە سەرپەرشتی تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق، بڕیاردرا بڕی 700 ملیار دینار بۆ هەرێمی کوردستان بنێردرێت. بەپێی وتەی سەرچاوەیەک کە لە وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێم قسەی بۆ هاوڵاتی کردووە، تا ئێستا هیچ ئامادەکارییەک بۆ راگەیاندنی لیستی مووچە نەکراوە.

هاوڵاتی  شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە لە کۆبونەوەیەکیدا لەگەڵ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش رایگەیاند پێویستە لەگەڵ "دۆستەکانمان" هەوڵبدەین هێزەکانی پێشمەرگە رێکبخەینەوە لەپێناو دروستبوونی هێزێکی نیشتمانی، دەشلێت، "ویست و ئیرادەیەکی بەهێز هەیە بەرامبەر پرس و پرۆسەی چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگەدا."  ئەمڕۆ 10ی کانونی یەکەمی 2023، شۆڕش ئیسماعیل سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی کرد لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و راوێژکارانی باڵای هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە هەرێمی کوردستان کە تێیدا باس لە پرسی چاکسازی و رێکخستنەوە و یەکخستنەوەی هێزەکان و هاوکارییەکانی هاوپەیمانان بۆ وەزارەتی پێشمەرگە کرا. لە کۆبونەوەکەدا، کە جەنەڕاڵ مەکێنزی بەرپرسی تیمی باڵای ڕاوێژکارانی هاوپەیمانان تێیدا بەشداربوو، شۆڕش ئیسماعیل وتی، "بە هاوکاری و هەماهەنگی زیاتر لەگەڵ دۆستەکانمان لە هێزەکانی هاوپەیمانان، هەوڵبدەین هێزەکان رێكبخەینەوە بە ئامانجی دروستبوونی هێزێکی نیشتیمانی تۆکمە و رێکخراو، خاوەن دیسپلینی سەربازی لە ژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگەدا کە ساڵانێکە لەم پێناوەدا هەوڵی جددی بۆ دەدەین."  وەزیری پێشمەرگە ئاماژەی بەوەش کردووە، "دڵخۆشین، ویست و ئیرادەیەکی بەهێز هەیە بەرامبەر پرس و پرۆسەی چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگەدا."  بەپێی راگەیاندراوێکی وەزارەتی پێشمەرگە، جەنەڕال مەکێنزی دڵخۆشی خۆی دەربڕیووە لە خێراکردنی هەنگاوەکانی پرۆسەی چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە و رایگەیاندووە چاودێری وردی پرۆسەکە دەکەن و هیوایان وایە هێزی پێشمەرگە بگاتە ئاستێکی باڵا. بەرپرسی تیمی باڵای ڕاوێژکارانی هاوپەیمانان باسی لەوەش کردووە، "ئێمە لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پاڵپشت و پشتیوانتان دەبین لە پرۆسەی چاکسازی و یەکگرتنەوەی هێزەکانی حەفتا و هەشتا و پەرەپێدان بە کاروباری فیرقەکان لە وەزارەتی پێشمەرگە، لەم پێناوەشدا پێکەوە کاری هاوبەش و پلانی گرنگ و ستراتیژی دادەڕێژین."

هاوڵاتی پزیشکێکی ڤێتێرنەری دەڵێت: لەناو ئەو پاشماوانەدا دەکرێت نەخۆشیە گوازراوەکان لەڕێگەی باڵندە و ئاژەڵەوە بگوازرێنەوە بۆ مرۆڤ، ئەمە جگە لەوەی تیکەڵی ئاوی خورادنەوە یان خاک دەبنەوە ومەترسیدارن. سەرەڕای ئەو مەترسیە زۆرەی پاشماوە پزیشکیەکان هەیانە لەسەر ژینگە، مرۆڤ، ئاژەڵان بەڵام هێشتا لە کوردستان نەتوانراوە مامەڵەیەکی زانستی لەگەڵ پاشماوە پزیشکیەکان بکرێت، بەجۆرێک لە ناحیەی تانجەرۆ فڕێدەدرێن لە پارێزگای سلێمانی کە  بووەتە زبڵدانی شارەکە، سەرەڕای پاشماوە ئاساییەکانی رۆژانە، پاشماوە پزیشکیەکانیشی تێدا کۆدەکرێتەوە. پاشماوە پزیشکییەکان لەناو زەرفی تایبەتی فڕێ دەدەدرێن بەبێ ئەوەی بسوتێندرێن، لەگەڵ ئەوەی لەڕووی زانستیەوە پێویستە ئەو پاشماوانە بسوتێندرێن و بکرێنە ژێرخاکەوە، بەڵام لە کوردستان ئەگەرچی بۆماوەیەکی کورتیش ئەو کێشەیە چارەسەربکرێت بەڵام دواجار بە هۆکار و لەژێر بیانوی جۆراوجۆر ئەو پاشماوانە تیکەڵ بەیەک دەکرێن و لە شوێنێکدا لەناو ناحیەی تانجەرۆ کە تایبەتە بە فڕێدانی زبڵ و خاشاک فڕێ دەدرێن. پاشماوە پزیشکیەکان پیکهاتوون لە دەرزی،دەرمانی ماوەبەسەرچوو، جل و و بەرگ و دەمامک و دەستکێش، ئەندامی لەشی مرۆڤ کە لەنەشتەرگەریدا دەرهێنراوە ولێکراوەتەوە ، سەرەڕای ئەوەش تیکەڵ کراون لەگەڵ قاپ و خۆراکی نەخۆشخانە. دکتۆر یاد قادر پزیشکی پسپۆڕی ئاژەڵانە لەبارەی فڕێدانی پاشماوە پزیشکیەکانەوە بە هاوڵاتی وت، پێویستە بەڕێگای تایبەتی خۆیان لەناوببرێن، بەڵام ئەگەر تێکەڵی پاشماوەی دیکە بکرێت و بەو جۆرە بەجێبهێڵرێت، وەک پاشماوەیەکی ئاسایی ڕۆژانە سەیری بکرێت ئەوا سادەترین مەترسیان گواستنەوەی ئەو نەخۆشیانەن کە توانای گواستنەوەیان هەیە لەنێوان مرۆڤ و مرۆڤ، مرۆڤ و ئاژەڵ، ئەوەش لەرێگەی هەر ئاژەڵێک یان باڵندەیەک یاخود ئەوکەسانەی لەو شوێنە کاردەکەن کە بەرکەوتنی هەبێت لەگەڵ ئەو پاشماوانە. دکتۆر یاد دەشڵێت، فڕێدانی دەرمان لەناو ئەو پاشەرۆیانە و چارەسەرنەکردنی بەڕیگای زانستی مەترسی بەرگری دەرمانەکانیش زیاد دەکات، کە ئەمە مەترسیەکی جیهانیە ئێستا. ئەحمەد رەئوف کە لەنزیک کورەی سوتاندنی کەلوپەلە پزیشکیەکان کار دەکەن، بە هاووڵاتیان وت جاروبار کورەکە کار دەکات و جاری واشە کار ناکات تەنها پاشەرۆکان فڕێ دەدەنە ژێر خاکەوە.  ئەگەر چی کورەی لەناوبردن و سوتاندنی پاشماوەکان کار بکات، بەڵام بۆماوەیەک لەوێ دەهێڵنەوە و ئەو شوێنە پڕە لە سەگی بەرەڵا کە دەتوانن ببنە هۆی گواستنەوەی نەخۆشی.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند، لە وەزارەتەوە نوسراویان ئاڕاستە کردوە بۆ ناردنی بڕی 700 ملیار دینار بە شێوەی قەرز، بۆ دابەشکردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان. وەزارەتی دارایی عێراق لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بۆ جێبەجێکردنی راسپاردەکانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق و بە سەرپەرشتی تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق، بڕیاردرا بڕی 700 ملیار دینار بۆ هەرێمی کوردستان بنێردرێت. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بۆ ئەوەکراوە کە ناردنى ئەم بڕە پارەیە لەسەر راسپاردەى محەمەد شیاع سودانى بوە و لەبەر رۆشنایی یاساى بودجەى فیدراڵ ژمارە 13ـى 2023، کە تێیدا زامنى شایستە داراییەکان کراوە بۆ ئەو کەسانەى شایستەن. جەختیش دەکاتەوە لەوەى کە حکومەتى عێراق داواکارى موچەخۆرانى هەرێم و چاکسازیی دارایی لەبەرچاو دەگرێت بە ئامانجى برەودان بە گەشەى ئابورى وڵاتەکە. لە ماوەی رابردو مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ بەرپرسانی بەغدا رێککەوت بۆ ناردنی بڕی دو ترلیۆن و 100 ملیار دینار بە شێوەی قەرز و بە سێ گوژم، بۆ دابینکردنی موچەی مانگەکانی (تەمموز/7) و (ئاب/8) و (ئەیلول/9)ی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و ئەم 700 ملیار دینارەى ئەمڕۆ رەزامەندى لەسەر ناردنى درا کۆتا قەرزە و حکومەتى هەرێمیش لە هەوڵدایە بۆ وەرگرتنى سێ قەرزى دیکە بۆ موچەى مانگەکانى (10 و 11 و 12).

هاوڵاتی بارەگای بارزانی سەبارەت بە دابەشکردنی کورسی پێکهاتەکان ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوەو تیایدا داوا دەکات "ڕێگە بەوە بدرێت پێکهاتەکان خۆیان بڕیار لە چارەنوسی خۆیان بدەن". ئەمڕۆ یەکشەممە لە ڕاگەیەندراوێکدا بارەگای بارزانی تێڕوانینی مەسعود بارزانی لەسەر میكانیزمی دابەشكردنی كورسیی پێكهاتەكان لە هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان بڵاوکردەوەو دەڵێت، " پێویستە ڕێگە بەوە بدرێت پێكهاتەكان خۆیان بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن و هیچ چوارچێوەیەكی دیاریكراو بەسەریاندا نەسەپێندرێت." وەک لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە بارزانی دەشڵێت، " پێكهاتەكان بەشێكی ئازیز و گرنگی كۆمەڵگەی كوردستانین و نابێ ئیستحقاق و مافەكانیان تێكهەڵی هیچ بەرژەوەندییەكی سیاسی و نادادپەروەرانە بكرێت." ئەمەش لە کاتێکدایە دوێنێ شەممە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، ژمارەیەك لە حزبەكانی پێكهاتەی توركمان‌ و مەسیحی لە هەولێر ڕایانگەیاند، ئەگەر بێتو دادگای فیدراڵی شێوازی هەڵبژاردنەكەی كوردستان بكات بە فرەبازنەیی‌ بایکۆتی هەڵبژاردنەکان دەکەن. رۆژی 3ی ئەم مانگە، دادگای باڵای فیدراڵی دواین دانیشتنی  لەسەر سكاڵاكەی یەكێتیی بەڕێوەبرد، لەم دانیشتنەدا دادگای فیدراڵی داوای لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كرد، بۆچونی خۆی بخاتەڕوو لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی فرە بازنەیی بەڕێوەچوو، كورسییەكانی پەرلەمان چۆن بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەشدەبن و هێشتا بڕیاری کۆتای نەدراوە کە ئایا لە هەڵبژاردنەکانی هەرێمی کوردستان کە لە لایەن کۆمسیۆنی عێراقەوە بەڕێوە دەچێت بە چ میکانیزمێک کورسی پێکهاتەکان دابەشدەکرێت. دەقی ڕاگەیەندراوەکە: ڕاگەیێندراویێك لە بارەگای بارزانییەوە سەبارەت بە بابەتی میكانیزمی دابەشكردنی كورسیی پێكهاتەكان لە هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان و بوونی هەندێ هەوڵ بۆ گۆڕین و دەسكاریكردنی كورسی و مافەكانی پێكهاتەكان و چۆنیەتیی بەشدارییان لە هەڵبژاردن، تێڕوانینی سەرۆك بارزانی  بەمشێوەیەیە كە پێویستە ڕێگە بەوە بدرێت پێكهاتەكان خۆیان بڕیار لە چارەنووسی خۆیان بدەن و هیچ چوارچێوەیەكی دیاریكراو بەسەریاندا نەسەپێندرێت. پێكهاتەكان بەشێكی ئازیز و گرنگی كۆمەڵگەی كوردستانین و نابێ ئیستحقاق و مافەكانیان تێكهەڵی هیچ بەرژەوەندییەكی سیاسی و نادادپەروەرانە بكرێت. بارەگای بارزانی 10ی كانوونی یەكەمی 2023

هاوڵاتی پێش نیوەڕۆى ئەمڕۆ تەقە لە بنکەى پۆلیسى تاسڵوجە کرا و چەند پۆلیسێک بریندار بون، بەپێى زانیارییەکان هێرشکەرەکان جلى مەدەنیان لەبەردا بوە و کێشەکەش لەسەر ئۆتۆمبێلێک بوە. پێشنیوه‌ڕۆی ئه‌مڕۆ یه‌كشممه‌ ژماره‌یه‌ك چه‌كدار به‌ جلی مه‌ده‌نییه‌وه‌ چونه‌ته‌ بنه‌كه‌ی پۆلیسی تاسڵوجه‌ بە مەبەستی بینینی ئۆتۆمبێلێکیان کە پێشتر توشی روداوێكی هاتوچۆ بوه‌ و ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه‌ و له‌ بنكه‌كه‌دا هێڵراوه‌ته‌وه‌ و چەکدارەکان هەوڵیانداوە بەزۆر ئۆتۆمبێلەکەیان ببنەوە و لەلایەن بنکەکەوە رێگرییان لێکراوە.  بە گوێرەی زانیارییەکان کە دواى ئەو رێگرییە، ئەو چوار کەسە کە چەکیان پێبوە بە ئاڕاستەى بنکەکە تەقەیان کردوە و دواتر تەقەکانیان روبەڕوى پۆلیسى بنکەکە کردوە، لە ئەنجامدا دوو پۆلیس بریندار بون و فیشەک بەر قاچیان کەوتوە. هاوکات تا ئێستا لایەنە پەیوەندیدارەکان هیچ زانیارییەکیان لەسەر ڕوداوەکە بڵاونەکردۆتەوەو شێوازى روداوەکە دیارنییە و پەراوى لێکۆڵینەوە کراوەتەوە و لێکۆڵینەوەکان بەردەوامن.

هاوڵاتی ئەندامێکی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند "زۆری خواستی هاووڵاتیان سەڕەرای ناردنی گەیشتنی چەند کاروانێکی دۆلار بۆ بانکەکانی عێراق بەشێوەی کاش رێگرە لە جێگیربوونی دۆلار". جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق بە میدیا عەرەبیەکانی راگەیاند، پاش ئەوەی چەند کاروانێکی دۆلاری کاش لە ئەمریکاوە گوازرایەوە بۆ بانکەکانی عێراق هێشتا بەهای دۆلار جێگیر نەبووە. ئاماژەی بەوەش کرد، زۆری خواستی هاووڵاتییان وایکردووە دۆلار لەو نرخە بەرزەیدا بمێنێتەوە. باسی لەوەشکرد، رێکارەکانی بانکی ناوەندی جدین و هەوڵدەدرێت کێشەی دۆلار و بەهای دۆلار لە بازاڕەکانی ناوخۆدا بەخێرایی چارەسەر بکرێت. ماوەی زیاتر لە هەشت مانگە دۆلار سەقامگیری بەخۆیەوە نەدیوە و بانکی ناوەندیش زیاتر لە هەشت رێکاری گرتووەتەبەر لەپێناو سەقامگیرکردنی بەهای دۆلار بەرامبەر بە دراوی نیشتمانی.    

هاوڵاتی تا ئێستا وەزارەتی دارایی و ئابوری حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ وادەیەكی بۆ دابەشكردنی مووچەی مانگی نۆی فەرمانبەران دیارینەكردووە و چاوەڕێی گەیشتنی 700 ملیارەكەی بەغدایە كە دواین گوژمەی ئەمساڵە، ئەوەش لەكاتێكدایە سەرۆكوەزیرانی عێراق ڕایگەیاندووە واژۆی لەسەر ناردنی پارەكە كردووە. ساڵی 2023 تەنها 20 ڕۆژی ماوە و تا ئێستاش مووچەی چوار مانگی (9 و 10 و 11 و 12)ی مووچەخۆرانی هەرێم دابەش نەكراوە و ماوەی زیاتر لە دوو هەفتەیە بەرپرسانی هەرێم دەڵێن پارەكەی بەغدا دەگات و مووچە دابەش دەكرێت  بەڵام تا ئێستا 700 ملیار دینارەكە نەگەیشتووە و مووچەخۆران چاوەڕێی مووچەی مانگی نۆ دەكەن. مانگی ڕابردوو لە پێنجی مانگەوە دەست بە دابەشكردنی مووچەی مانگی هەشتی مووچەخۆران كرا، بەڵام ئەم مانگە ئەو وادەیە تێپەڕی و هێشتا هیچ وادەیەك بۆ دابەشكردنی مووچە نییە، بەوەش 35 ڕۆژ بەسەر یەكەم ڕۆژی دابەشكردنی مووچەی مانگی هەشت تێپەڕیوە. فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێم هەموو مانگێك بۆ پێدانی مووچە دەبێت چەندین ڕۆژ چاوەڕێ‌ بن و حكومەتی هەرێمیش تەنها كاتێك مووچە دابەش دەكات، كە پارەكەی بەغدا بگات، لەكاتێكدا داهاتی مانگانەی ناوخۆی هەرێم بە وتەی بەرپرسانی هەرێم  340 ملیار دینارە و 120 ملیار دیناری بۆ خەرجی حكومەت و وەزارەت و دامودەزگاكان بەكاردەهێنرێتەوە. بەوتەی سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم بۆ هاوڵاتی "تائێستا هەرچەندە سودانی بڕیاری ناردنی 700 ملیارەكەی بۆ هەرێم داوە كاتی گەیشتنی ئەو پارەیە دیار نییە و بەهۆی پشووی یەكشەممەوە ڕەنگە دووشەممەی ئەم هەفتەیە ڕێكارەكانی ناردنی 700 ملیارەكە دەستپێبكات". وەك ئەو سەرچاوەیە بەهاوڵاتی وت:"هەركات بەشی یەكەمی 700 ملیارەكە بگاتە هەرێمی كوردستان وەزارەتی دارایی لیستی مووچەی مانگی نۆی ئەمساڵ ڕادەگەیەنێت". وتەی ئەو سەرچاوەیە لەكاتێكدایە، ئەمڕۆ شەممە 09-12-2023، محەمەد شیاع سوودانی، سەرۆكوەزیرانی عێراق بەمیدیای پارتی وت: "دوێنێ واژۆم لەسەر ناردنی 700 ملیار دیناری قەرز بۆ مووچەی هەرێمی كوردستان كرد."  رۆژی 14ـی ئەیلوولی ئەمساڵ وەفدێكی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتیی مەسرور بارزانی، سەرۆكوەزیرانی هەرێمی كوردستان بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی بەغدا و هەولێر تایبەت بە بودجە و مووچە سەردانی بەغدای كرد و جگە لە كۆبوونەوە لەگەڵ محەممەد شیاع سوودانی، لەگەڵ بەرپرسانی دیكەی عێراق و لایەنە سیاسییە عێراقییەكان كۆبووەوە. دواتر ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریدا بڕی دوو تریلیۆن و 100 ملیار دینار بە قەرز بە هەرێمی كوردستان بدات بۆ ماوەی سێ مانگ، واتە مانگانە 700 ملیار دینار، ئەوەش بۆ دابینكردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان. تاوەكو ئەمڕۆ دوو جار پارەكە نێردراوە و بەگوێرەی رێككەوتنەكە یەك گوژمەی دیكەی 700 ملیاری ماوە. هەرێمی كوردستان مانگانە پێویستی بە 920 بۆ 940 ملیار دینارە بۆ مووچە، جگە لە خەرجیی بەكاربردن و دامودەزگاكان و بودجەی وەبەرهێنان و تێچووی بەرهەمهێنانی كارەبا، بڕیارە ئەو كورتهێنانەی بۆ مووچە دروست دەبێت، لە داهاتی نێوخۆ پڕبكرێتەوە.    

هاوڵاتی هێزە ئەمنیەكانی ئێران لە فڕۆكەخانەی "ئیمام خومەینی" لەتاران ڕێگەیان نەدا خێزانەكەی ژینا ئەمینی گەشتی فەڕەنسا بكەن، مەبەستی سەردانەكە بۆ ئەوەبوو خەڵاتی ساخارۆڤ وەربگرن. بەپێی راپۆرتێكی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی كوردستان، سەر لە بەیانیی  شەممە، 9-12-2023  هێزە ئەمنیەكانی ئێران بە موژگان ئیفتخاری، دایكی ژینا، ئەمجەد ئەمینی، باوكی ژینا و ئەشكان ئەمینی، برای ژینایان وتووە، گەشتكردن بۆ دەرەوەی وڵاتیان لێ قەدەغە كراوە، جگە لەوەی هەر لەوێش دەست بەسەر پاسپۆرتەكانیاندا گیراوە، بەڵام هێزە ئەمنیەكان تەنیا رێگەیان بە ساڵح نیكبەخت، پارێزەری خێزانی ژینا ئەمینی داوە گەشت بكات و بڕیارە لەبری خێزانی ژینا ئەمینی لە رێوڕەسمی وەرگرتنی خەڵاتی ساخارۆفدا لەفەڕەنسا بەشدار بێت. پەرلەمانی ئەورووپا خەڵاتی ساڵی 2023ـی ساخارۆفی پێشكەش بە ژینا ئەمینی و بزووتنەوەی ژن، ژیان و ئازادی كردووە و رێوڕەسمی دابەشكردنی خەڵاتەكە بڕیارە رۆژی 12-12-2023 بەڕێوەبچێت، خێزانی ژینا ئەمینی لەلایەن پەرلەمانی ئەوروپاوە بە فەرمی بانگهێشت كرابوون و بڕیار بوو لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا خەڵاتی ساخارۆف وەربگرن. خەڵاتی ساخارۆف بەو كەس و گرووپانە دەدرێت، كە ژیانی خۆیان بۆ داكۆكیكردن لە مافی مرۆڤ و ئازادیی رادەربڕین تەرخان دەكەن.  پەرلەمانی ئەوروپا لە ساڵی 1988ـدائەم خەڵاتەی بۆ رێزگرتن لە ئاندرە ساخارۆف، هاووڵاتی رووسی راگەیاند. ژینا ئەمینی كچێكی تەمەن 22 ساڵی خەڵكی سەقزی پارێزگای سنەبوو لە رۆژهەڵاتی كوردستان ، رۆژی 13-9-2022 لە وێستگەیەكی شەمەندەفەری تاران بە تۆمەتی پابەند نەبوون بە باڵاپۆشی لەلایەن پۆلیسی رەوشتی تارانەوە دەستبەسەر كرا ، دواتر لە رووداوێكی جێگەی گوماندا باری تەندروستیی تێكچوو، سێ رۆژ دواتر گیانی لەدەستدا، گیانلەدەستدانەكەشی بووە هۆی ناڕەزایەتییەكی بەرفراوان و ماوەی چەند مانگێك بەردەوام بوو.  

هاوڵاتی شەوی ڕابردوو بەهۆی ئاگر كەوتنەوە لە یەكێك لە باڵەخانەكانی نیشتەجێبوون لەقەزای سۆران سەر پارێزگای هەولێر ، 18 كەس بوون بە قوربانی، كە 14 كەسیان گیانیان لەدەستدا و چوار كەسی دیكەشیان برینداربوون، ئەمڕۆ بەشێوەی جیاجیا و لە شوێنی جیاواز بەخاكسپێردران، ناسنامەی قوربانیەكانیش ئاشكرابووە. لەناو قوربانیانی ڕووداوەكەی شەوی ڕابردووی شارۆچكەی سۆران، 10 پیاو و چوار ژنی تێدا بووە كە دوو كەسیان خەڵكی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و دوو كەسی دیكەشیان هاوسەری یەكتری بوون و خەڵكی ڕۆژئاوای كوردستان بوون لە ڕووداوەكەدا گیانیان لەدەستدا بوو. لە مەراسیمێكدا تەرمی بەشێك لە وانەی كە خەڵكی سنوورەكە بوون و بەمەبەستی خوێندن لە زانكۆی سۆران لەو باڵەخانەیەدا نیشتەجێبوون، لە گۆڕستانەكانی هەریەك لە (دەرگەڵە، ئیسقەڵا، خەلیفان و سۆران) بە خاك سپێردران. بەوتەی پزیشكی دادی سۆران، تەرمی یەكێك لە قوربانییەكان بە ڕەگەز عەرەبە و ڕەوانەی هەولێر كراوە و دوو تەرمیش ڕادەستی كەسوكاریان كراوەتەوە كە خەڵكی ڕۆژئاوای كوردستانن، پاشان دوو تەرمی تریش كە بەمەبەستی سەردانی كردن هاتبوونە باشووری كوردستان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان ڕادەستی كەسوكاریان دەكرێتەوە بەمەبەستی بردنەوەیان بۆ زێدی خۆیان.   ئەمڕۆ لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا، هەڵگورد شێخ نەجیب، بەرپرسی یەكەی ئیدارەی سەربەخۆی سۆران ڕایگەیاند، لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە لە ڕووداوەكە پێكهێنراوە و تا ئێستا دوو كەسیش دەستگیركراون، كە یەكێكیان خاوەنی باڵەخانەكەیە و ئەوی تریان خاوەنی مۆبیلیاتێكە كە كاری لە ژێر زەمینی باڵەخانەكە كردووە، ئاگرەكە لەوێوە تەشەنەی كردووەتە ناو بەشەكانی باڵەخانەكە. بەپێی ئەو زانیارییانەی بڵاوكراونەتەوە، یەكێك لە قوربانییەكان ناوی محەمەد وەحیدە و خەڵكی دیالەیە و خۆی و دایكی و دوو خوشكی قوربانی ئاگرەكەی ناو باڵەخانەكەن و سەرجەمیان گیانیان لەدەست داوە، هاوكات دوو لەوانەی گیانیان لەدەست داوە مامۆستان و بە ڕەگەز عەرەبن و یەكێكیان ناوی دكتۆر ئیلهامە و مامۆستا بووە لە فاكەڵتی یاسای زانكۆی سۆران، یەكێكی دیكە لە قوربانییەكان ناوی مامۆستا مستەفا ئیسماعیلە و خوێندكاری ماستەر بووە لە بەشی عەرەبی، ماوەی ساڵێكە چووەتە ژیانی هاوسەرییەوە و خۆی و هاوسەرەكەی گیانیان لەدەست داوە. هەر بەپێی زانیارییەكان لە بەشی فریاگوزاریی و بەرگری شارستانی سۆران، ئەوانەی گیانیان لە دەستداوە سەرجەمیان بە دووكەڵ خنكاون و هیچ كام لەوانە جەستەیان نەسووتاوە.  

هاوڵاتی لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا نوێنەرانی ژمارەیەك لە حزبەكانی پێكهاتەی توركمان‌ و مەسیحی لە هەولێر ڕایانگەیاند، ئەگەر بێتو دادگای فیدراڵی شێوازی هەڵبژاردنەكەی كوردستان بكات بە فرەبازنەیی‌ بایکۆتی هەڵبژاردنەکان دەکەن. نوێنەرانی ژمارەیەك لە حزبەكانی پێكهاتەی توركمان‌و مەسیحی لە هەولێر كۆبونەوە، و ئەم كۆبونەوەیە بۆ گفتوگۆكردن بوو لەبارەی پرسی دابەشكردنی (11) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان لە پەرلەمانی كوردستان بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردن. چوار ساڵە پارتی و یەكێتی و لایەنەكانی هەرێمی كوردستان، لەسەر یاسای هەڵبژاردن و بەتایبەتیش كۆتاكان ناكۆكن، ئێستاش لەچاوەڕوانی بڕیارێكی دادگای فیدراڵی عێراقدان بۆ بڕیاردان، یەكێتی پێی وایە پێكهاتەكان لەلایەن پارتییەوە بەكاردەهێندرێن، بۆیە سكاڵای لەسەر كورسی كۆتاكان ئەنجامداوە، پارتیش قسەكردنی لەوبارەیەوە هەڵگرتووە بۆ دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی، توركمانەكانیش سكاڵاكەی یەكێتی بەهەڕەشە لەسەر ناسنامەی نەتەوەییان لێكدەدەنەوە . لەم پەیوەندەدا، ئەو لایەنە توركمان‌و مەسیحییانەی ئەمڕۆ لە هەولێر كۆبونەوە، هەڕەشەی بایكۆتكردنی پرۆسەی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی كوردستان دەكەن ئەگەر بێتو دادگای فیدراڵی شێوازی هەڵبژاردنەكەی كوردستان بكات بە فرەبازنەیی‌و كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكان دابەش بكات بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا. رۆژی 3ی ئەم مانگە، دادگای باڵای فیدراڵی دواین دانیشتنی  لەسەر سكاڵاكەی یەكێتیی بەڕێوەبرد، لەم دانیشتنەدا دادگای فیدراڵی داوای لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كرد، بۆچونی خۆی بخاتەڕوو لەبارەی ئەوەی ئەگەر هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی كوردستان بەشێوەی فرە بازنەیی بەڕێوەچوو، كورسییەكانی پەرلەمان چۆن بەسەر بازنەكانی هەڵبژاردندا دابەشدەبن، لە وڵامی ئەمەدا کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق باسی لەوەکردووە،  لەسەر بنەمای یاسای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران‌و ئەنجومەنی پارێزگاكان ژمارەی (12)ی ساڵی 2018ی هەمواركراو، هەرێمی كوردستان دەكرێت بە سێ ناوچەی هەڵبژاردن‌. كۆمسیۆنی هەڵبژاردن (11) كورسییەكەی "كۆتا"ی پێكهاتەكانیشی بەمشێوەیە دابەشكردووە بەسەر بازنەكاندا: • پارێزگای سلێمانی: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی • پارێزگای هەولێر: (4) كورسی "كۆتا"ی بەردەكەوێت، (2) كورسی توركمان‌و (2) كورسی مەسیحی • پارێزگای دهۆك: (3) كورسی "كۆتا"ی پێكهاتەكانی بەردەكەوێت، (1) كورسی توركمان‌و (1) كورسی ئەرمەن‌و (1) كورسی مەسیحی بڕیارە لە 25ـی شوباتی 2024 هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت كە لەلایەن كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراقەوە سەرپەرشتی دەكرێت. ئەو پێنج ماددەیەی تانەیان لێدراوە: ماددەی یەكەم: پەرلەمانی كوردستان - عێراق لە 111 ئەندام پێكدێت. ماددەی نۆیەم: هەرێمی كوردستانی عێراق بەیەك ناوچەی دەنگدان دادەنرێت. ماددەی 15: بۆ هەرێمی كوردستان، تۆمار بەناوی دەنگدەران بۆ دەنگدان، بەپێی سەنتەرەكانی هەڵبژاردن ئامادە دەكرێن بەپێی ریزبەندیی پیتە ئەبجەدییەكان. ماددەی 22: هەر كیانێكی سیاسی لەهەرێمی كوردستان مافی هەیە لیستێكی تایبەت بەكاندیدەكانی خۆی لەسەر ئاستی كوردستانی عێراق پێشكەش بكات، كە رێژەیەك ژنی تێدابێت لە 30% كەمتر نەبێت. ماددەی 36: بەهۆی ئەوەی كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی عێراق لەبری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی هەرێم هەڵبژاردن بەڕێوەدەبات سكاڵاكەی سەری كۆتایی هاتووە.  

هاوڵاتی دوای ڕوداوی ئاگرکەوتنەوەکەی سۆران ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ئامادەی خۆی بۆ چارەسەرکردنی بریندارەکان دەربڕی دوای ئەوەی شەوى رابردو بەهۆى سوتانى باڵەخانەیەکە لە شارى سۆران، 14 گیانیان لەدەستداو و حەوت کەسى دیکەیش بریندار بون وەزارەتی تەندروستی هەرێم بڵاویکردەوە لە پەیوەندییەکی تەلەفونیدا د. وائل حتاحت ،هەڵسوێنەری کاروبارەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جێهان WHO لە عێراق پەیوەندی بە وەزیری تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد و ئامادەی ڕێکخراوەکەی بۆ چارەسەری بریندارانی ڕوداوەکە دەربڕیوە. هاوکات بە گوێرەی ڕاگەیەندراوەکە د. وائل حتاحت سەرەخۆشی لە ئەندامانی خێزانی قوربانیانی ڕوداوەکە کردووە. ئەوەش لە کاتێکدایە، شەوى رابردو بەهۆى سوتانى باڵەخانەیەکە لە شارى سۆران، 14 گیانیان لەدەستداو و حەوت کەسى دیکەیش بریندار بون و ئێستا لەژێڕ چاودێرى پزیشکیدان ،و لێکۆڵینەوە لە ڕوداوەکە دەستی پێکردووە و تا ئێستا دوو کەس دەستگیرکراون. لەم بارەیەشەوە رەوەند هاودیانی، بەرپرسی ڕاگەیاندنی بەرگری شارستانی سۆران تایبەت بە هاوڵاتی وتی، "کۆتا ئاماری قوربانیەکانی روداوەکەی شەوی رابردوو بەم شێوەیە، 14هاوڵاتی گیانیان لەدەستداوە، 7 هاوڵاتی سڤیل برینداربوون لەگەڵ 8 کارمەندی بەرگری شارستانی و ئاسایش و پۆلیس کە لەگەڵ ئێمە هاوکاربوون بۆ کۆنتروڵکردنەوەی ئاگرەکە." لەبارەی دۆخی تەندروستی برینداران، رەوەند هاودیانی وتی: سوپاس بۆخۆا دۆخی تەندورستی هەموو بریندارەکان جێگیرە، ئەوەی پێویست بێت بۆ بریندارەکان کراوە،هەروەها هەموو لایەک ئامادەیی خۆیان  دەربڕیووە بۆ هاوکاریکردنی بریندارەکان." دەقی ڕاگەیەندراوەکەی وەزارەتی تەندروستی هەرێم: ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی WHO لە قوربانێەکانی ڕووداوەکەی شاری سۆران دەپرسێتەوە ... شەممە ۲۰۲۳/۱۲/۹ ... بەمەبەستی دەربڕینی ئامادەیی بۆ هاوکاریکردنی چارەسەری برینداران، ئەمڕۆ بەڕێز (د. وائل حتاحت) هەڵسوێنەری کاروبارەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جێهان WHO لە عێراق پەیوەندی بە بەڕێز (د.سامان بەرزنجی) وەزیری تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد. هاوخەمی و سەرەخۆشی بۆ کەسوکاری قوربانیانی سۆران بۆ ڕوداووی سوتانی باڵاخانەی نیشتەجێبوون لەشاری سۆران و ئامادەیی ڕێکخراوی تەندروستی جیهان WHO بۆ پێداویستی چارەسەری برینداران دەربڕی. بەڕێز (د. سامان بەرزنجی) وەزیری تەندروستی، سوپاسی هەماهەنگی بەڕێزیان و ڕێکخراوی تەندروستی جیهان WHO کرد. هیوایان خواست خوای گەورە کۆچکردووان بە بەهەشتی بەرین شاد بکات و شیفای چاکبوونەوە و سەلامەتی بۆ برینداران ببەخشێت.

هاوڵاتی  هەڵگورد شێخ نەجیب، سەرپەرشتیاری ئیدارەی سۆران رایگەیاند خاوەنی باڵەخانە و خاوەنی مۆبیلیاتی باڵەخانەکەی روداوەکەی سۆران دەستگیرکراون، دەشڵێت، ‌هۆکاری زۆری قوربانییەکان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە هاوڵاتییان هۆشییاری تەواوەتییان نییە لەکاتی رودانی ئەو روداوانە. لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا هەڵگورد سێخ جەنیب لەسەر روداوی ئاگرەکەی سۆران کە 14 کەس تێیدا گیانیان لەدەستدا و حەوت کەسی تریش برینداربوون وتی، لیژنەی لێکۆڵینەوە لە روداوەکە پێکهێنراوە و خاوەنی بالەخانەکە و خاوەنی مۆبیلیاتی باڵەخانەکە دەستگیرکراون.  سەرپەرشتیاری ئیدارەی سۆران وتیشی، هۆکاری سەرەکی ئەوەی رێژەی قوربانییەکان زۆر بووە لە روداوەکە ئەوەیە کە خەڵک هەوڵی رزگارکردنی خۆیان نەداوە و بابەتی هۆشیاری خەڵکە لەکاتی ئەو روداوانە کە چۆن بتوانن ئەو باڵەخانەنە چۆڵ بکەن لەکاتی رودانی روداوێکی لەو جۆرە. هەڵگورد سیخ نەجیب باسی لەوەشکرد، "زۆر رێگا هەبووە بۆ خۆ دەربازکردن لەکاتێکدا باڵەخانەنەکە پەیژەی رزگاربوونی لە بەشی دواوە و خۆیان دەرباز نەکردووە یاخود بۆ نەچوونەتە سەربان لەکاتێکدا ئاگرەکە لە نهۆمی یەکەم دروستبووە."

وتەبێژی بەرگری شارستانی سۆران بە هاوڵاتی راگەیاند لیژنەیەکی باڵا بۆ بەدواداچوون لەسەر هۆکارەکانی ئاگرکەوتنەوەی باڵاخانەکەی سۆران پێکهێنراوە، دەشڵێت، بریندارەکان تەندروستییان جێگیرە و ئەوانەیشی گیانیان لەدەستداوە خەڵکی بیانیشی تێدایە کە ئێرانی و عەرەبن. شەوی رابردوو ئاگر  باڵەخانەیەک لە ئیدارەی سۆران کەوتەوە و لە باڵەخانەکە ژمارەیەک مامۆستای زانکۆ و خەڵکی تری ئاسایی تێدا دەژیان، روداوەکەش بووە هۆی گیان لەدەستدانی 14 کەس. رەوەند هاودیانی، بەرپرسی ڕاگەیاندنی بەرگری شارستانی سۆران تایبەت بە هاوڵاتی وتی، "کۆتا ئاماری قوربانیەکانی روداوەکەی شەوی رابردوو بەم شێوەیە، 14هاوڵاتی گیانیان لەدەستداوە، 7 هاوڵاتی سڤیل برینداربوون لەگەڵ 8 کارمەندی بەرگری شارستانی و ئاسایش و پۆلیس کە لەگەڵ ئێمە هاوکاربوون بۆ کۆنتروڵکردنەوەی ئاگرەکە." لەبارەی دۆخی تەندروستی برینداران، رەوەند هاودیانی وتی: سوپاس بۆخۆا دۆخی تەندورستی هەموو بریندارەکان جێگیرە، ئەوەی پێویست بێت بۆ بریندارەکان کراوە،هەروەها هەموو لایەک ئامادەیی خۆیان  دەربڕیووە بۆ هاوکاریکردنی بریندارەکان. لەبارەی ناسنامەی ئەو کەسانەی گیانییان لەدەستداوە، وتەبێژی بەرگری شارستانی سۆران باسی لەوە کرد، "ناسنامەی هەموویان ئاشکرابووە، بەشێکیان خەڵکی سۆرانن، بەشێکی تر خەڵکی ئێرانن هەروەها عەرەبیشی تیادایە، لای ئێمە هەموویان وەکو یەکن هیچ جیاوازییان ناکەین." هاوکات لەسەر لێکۆلینەوە لە هۆکاری روداوەکە رەوەند هاودیانی دەڵێت، "ناتوانین جارێ باس لە هۆکارەکانی روداوەکە بکەین، چونکە نامانەوێت پێش شتەکان بکەوین، لیژنەیەکی باڵا پێکهێنراوە ئەو لیژنەیە بەوردی ئیش لەسەر روداوەکە دەکات، دوای کۆتایی هاتنی کارەی لیژنەکە ئەنجامەکان بۆ ڕای گشتی ئاشکرا دەکەین."