سێ وڵات داوا لە حـ.ـە.ما.س دەکەن پلانەکەى ترەمپ قبوڵ بکات

ئەمڕۆ پێنجشەممە، 18ـی ئەیلوولی 2025، کۆمیسیۆنی ئاشتیی پەرلەمانی تورکیا، کە تایبەت بە پرۆسەی ئاشتی دامەزراوە، کۆدەبێتەوە و گوێ لە نوێنەرانی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی باکووری کوردستان دەگرێت. کۆمیسیۆنەکە گوێ لە نوێنەری فیدراسیۆنی عەشیرەتەکان، کۆنفیدراسیۆنی گوندپارێز و کەسوکاری سەربازە کوژراوەکان، و فیدراسیۆنی کارسازانی باکووری کوردستان دەگرێت. هاوکات، کۆمیسیۆنەکە دوێنێ چوارشەممەش کۆبوویەوە و میوانداریی کەسانی ئەکادیمی کرد و گوێی لە بۆچوونەکانیان گرت لەبارەی پرۆسەی ئاشتی وڵاتەکە. لە دانیشتنی دووەمیشدا، ئەندامانی کۆمیسیۆن گوێبیستی دوو باڵیۆزی پێشووتری تورکیا بوون کە وەک نێوەندگیر بەشدار بوون لە کۆتاییهێنان بە ململانێی 40 ساڵەی نێوان موسڵمانانی مۆرۆ و حکوومەتی فلیپین. ململانێی نێوان بەرەی ئازادیخوازی ئیسلامی مۆرۆ و فلیپین لە ساڵانی 70ـی سەدەی ڕابردوودا بەردەوام بوو، و دواتر لە ساڵی 2014 ڕێککەوتنی ئاشتی واژۆ کرا.

حیکمەت هیجری، شێخى یەکتاپەرستانی دروزەكان لە پارێزگای سوەیدا لە باشوری سوریا، دانوستان لەگەڵ دیمەشق رەتدەكاتەوەو دەڵێت: چارەسەرکردنی قەیرانی پارێزگارەكەیان پێویستی بە گۆڕانکاری ریشەیی هەیەو ئەوەی روویدا پێویستی بە لێکۆڵینەوەیەکی نێودەوڵەتی هەیە. هیجری، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی (الحدث)، وتی: هەست بە ئازارێکی قوڵ دەکەم بەهۆی شەرمەزارنەکردنی ئەوەی لە سوەیدا روویاندا. ئاماژەی بەوەشکرد: سوپاسی ئیسرائیلم کرد لەبەر ئەوەی بەرگرییان لێکردین و پارێزگارییان بۆ فەراهەم کردین. راشیگەیاند: ئێمە تووشی پێشێلکاری بووین و ناچاریان کردین هاوپەیمانی هەر لایەنێک بکەین بۆ رزگارکردنمان، جەختیشكرد لەوەی، مەحاڵە لەگەڵ خوێنڕشتن ئاشت ببنەوە. هیجری، داوای دەستورێکی نوێ و حکومەتێکی كرد کە هەموو سوورییەکان بپارێزێت، وتیشی: حکومەت لە رووداوەکانی ئەم دواییەدا هەموو پردەکانی متمانەی لەناوبردووە. 

سەرۆکایەتی کۆماری سوریا ڕایگەیاند، لە دیمەشق، ئەحمەد شەرع، سەرۆک کۆمار  پێشوازی لە ئیبراهیم کالکان، سەرۆکی دەزگای هەواڵگری تورکیا و شاندێکى ئەو وڵاتە کردوە، لەو دیدارەدا  پێشهاتەکانی ڕێککەوتنەکەیان لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) تاوتوێ کردوە هەروەها جەختیان لەسەر یەکگرتوویی و یەکپارچەیی خاکی سوریا کردەوە. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، لە کۆبوونەوەکەدا باس لە پێشهاتەکانی ناوچەکەش کراوە. ئاژانسی ئانادۆڵو پێشتر بڵاویکردبووەوە کە کاڵکان بەمەبەستی ئەنجامدانی کۆبوونەوە لەگەڵ بەرپرسانی سوریا بە سەرۆکایەتی شەرع گەیشتووەتە دیمەشق بۆ تاوتوێکردنی پرسەکانی ئەمنی دووقۆڵی و ناوچەکە. ڕۆژی 10ی ئادار، سەرۆک کۆماری سوریا و فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات، مەزڵوم عەبدی، ڕێککەوتنێکیان واژۆکرد بۆ تێکەڵکردنی سەرجەم دامودەزگا مەدەنی و سەربازییەکانی سەر بە ئیدارەی خۆسەری کورد لە دەوڵەتی سوریادا. سەردانەکەی سەرۆکى میتى تورکیا لەرۆژی چوارشەممە بۆ دیمەشق بۆ دیدار لەگەڵ شەرع دوای ڕۆژێک لە ڕاگەیاندنی نەخشەڕێگایەک بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکانی پارێزگای سوەیدا لە باشووری سوریا، کە سوریا و ئوردن و ئەمریکا گەیشتنە دیمەشق. سەردانەکەی کالکان دوو ڕۆژ دوای کۆبوونەوەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا لە پەراوێزی لوتکەی بەپەلەی عەرەبی و ئیسلامی لە دەوحە لەگەڵ شەراع هات بۆ تاوتوێکردنی هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر قەتەر. بەگوێرەی سەرچاوەکانی تورکیا، گفتوگۆکانی نێوان کالکان و شەرع لەسەر پێشهاتەکانی سوریا، هەوڵەکان بۆ گەیشتن بە سەقامگیری و پاراستنی یەکگرتوویی سوریا و یەکپارچەیی خاکی سوریا، هەروەها پێشهاتەکانی ناوچەکە لە نێوان پەرەسەندنی دەستدرێژیی ئیسرائیل.

ئیلهام ئەحمەد، هاوسەرۆکی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆسەر رایگەیاند: دانوستانەکان لەگەڵ حکومەتی سوریا تا ئێستا ئەنجامێکی کەمی بەدیهێناوە، هۆکاری خاوی جێبەجێکردنی بڕگەكانی  رێککەوتنی (10)ی ئازاریشی خستە ئەستۆی دیمەشق. ئیلهام ئەحمەد، رەخنەی لە حکومەتی سوریا گرت و وتى: حکومەتی راگوزەر بەنیازە تاکڕەوانە کۆنترۆڵی بەسەر هەموو شتێکدا هەبێت، سوریای نوێش پێویستی بە سیستمێکی نا ناوەندییە، وتیشی: لەگەڵ حکومەتی راگوزەر لە گفتوگۆداین، بەڵام پێشکەوتنێکی کەممان بەدەستدەهێناوە، چونکە حکومەت دەستی دەستی دەكات لە گفتوگۆکان. باسی لەوەشكردووە: یەکێک لەو کێشانەی کە لە گفتوگۆ لەگەڵ حکومەتدا روبەڕومان دەبێتەوە، دەستوەردانی تورکیایە لە سوریا، جەختیشكردووە، سوریا پێویستی بە دەستورێکی نوێ هەیەو دەبێت دەستوری ئێستا نوێ بکرێتەوە. ئەو وتانەی ئیلهام ئەحمەد، لە میانی کۆنفرانسی "ئاسۆی سوریا و عێراق"دا هات، کە نوێنەرایەتی بادن-ڤرتمبێرگی ئەڵمانیا لە شارى بەرلین بەڕێوەی برد، بە ئامادەبونی تۆبیاس تونکڵ، بەڕێوەبەری کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی نزیک و باکوری ئەفریقا لە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا. ئیلهام ئەحمەد لە لێدوانیشكدا بۆ "ئینديپدنت عەرەبیە" لەبارەی فشارەکانی ئیدارەی ئەمریکا لەسەریان، وتویەتی: هەموو ئەو شتانەی سەبارەت بە گفتوگۆکان لەگەڵ دیمەشق روودەدەن، لە قوڵایی ئیرادە و بڕیاری خۆیاندایە، بڕوایان بە پێویستی وتوێژێکی ناوخۆیی سوریا هەیە. ئاماژەی بەوەشکردووە: خاڵە هاوبەشەکانی نێوان ئەوان و لایەنی ئەمریکی یان لایەنە نێودەوڵەتییەکان کە گەرەنتی پرۆسەی سیاسی لە سوریا دەکەن ئەوەیە، دەبێت سوریا یەکگرتوو بێت، دەبێت دانپێدانانی هاوبەش هەبێت بە مافی پێکهاتەکانی سوریا بە هەمەرەنگی كلتوری ئایینی و نەتەوەیی، ئەمە جگە لە دەستەبەرکردنی شەفافیەت لە ناوەندەکانی بڕیاردان.

ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی ئیسلامی ( حەماس ) ڕایگەیاند، شاندی دانوستانکار لەگەڵ بەشێک لە ڕاوێژکارەکانیدا خەریکی لێکۆڵینەوەو ئامادەکاری بوون بۆ وەمدانەوەى پێشنیازی ئەمریکا ئیسرائیل هێرشى کردوەتەسەریان و هەوڵیداوە ( تیرۆر)یان یکات لە دەحەی پایتەختی قەتەر هەفتەی ڕابردوو.  لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی جەزیرە غازى حەمەد پشتڕاستیکردەوە، هێرشەکە دوای کەمتر لە کاتژمێرێک لە دەستپێکردنی کۆبوونەوەکە ڕوویداوە و کاتێک ئامادەبووان دەنگی موشەکەکانیان بیستووە، بۆیان دەرکەوتووە کە هەوڵی تیرۆرکردنیان دەدرێت. ئەم سەرکردانە خوویان بە دەنگی بۆردومانەکانی ئیسرائیل گرتبوو، ئەمەش وایکرد کاردانەوەی خێرایان هەبێت بەرامبەر بەو دۆخە و بەخێرایی ناوچەکە بەجێبهێڵن، کە لە ماوەی کەمتر لە خولەکێکدا بە نزیکەی ١٢ مووشەک بەر شوێنەکە کەوتوە ئەمەش بەوتە ئەو سەرکردەیەى حەماس کە ئامادەی کۆبوونەوەکە بووە. عازى حەمەد دۆخەکەی بەزۆر سەخت ناوبردو وتی: سەرکردە بەئامانج گیراوەکان توانیان بە خێرایی شوێنى بۆردومان و کۆبوونەوەکە بەجێبهێڵن. ئاماژەی بەوەشکرد، حەماس سەرەڕای ئەم پێشهاتانە، هاوبەشی ئەمریکا لە لەناوبردنی شاری غەززە لەلایەن داگیرکاری ئیسرائیل و لەناوبردنی ژیان لە کەرتی و پاکتاوکردنی نەتەوەیی بۆ گەیشتن بە ئامانجە خوێناوییەکانی ڕەتناکاتەوە، جەختیشی لەوە کردەوە کە ئەمانە "ئێستا هەمووان ناسراون". ئەو سەرکردەیەى حەماس ڕایگەیاند کە پایتەختی عەرەبی و ئیسلامی "ئێستا کۆبوونەتەوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم دەستدرێژییە بەربەری و فاشیستە. ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوەی لە دەحە ڕوویدا "دووپاتیدەکاتەوە کە قاهیرە، ڕیاز ، بەغدا و عەمان دوور نین لەم ئاژاوە شێتانەیەی ئیسرائیل کە لەلایەن ئەمریکاوە پشتگیری دەکرێت". ئەو ئەم دۆخەی بە "تاقیکردنەوەی ئاسایش و کەرامەتی گەلانی عەرەبی و ئیسلامی" زانیوە و ڕایگەیاندووە "پێویستە وڵاتان هەڵوێستیان هەبێت لە وەڵامی خۆبەزلزانینی بنیامین ناتانیاهۆ، کە لەلایەن دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکانەوە داواکراوە، کە بە ئاشکرا باس لە گۆڕینی ڕووخساری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات ، بەیروت و دیمەشق بۆردومان دەکات و بە ئاشکرا هەڕەشەی بۆردومانکردنی هەموو پایتەختێکی عەرەبی دەکات". داوای لە عەرەب و موسڵمانان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد نەک تەنها فەلەستینییەکان بەرپرسیارێتی خۆیان بخەنە سەر شانی خۆیان و هەنگاوی جددی بگرنەبەر بۆ ڕاگرتنی ئەم خۆبەزلزانین و بێڕێزییە، دوای ئەوەی ئیسرائیل چیتر لە هیچ هێڵێکی سووردا نەوەستا و بە بۆردومانکردنی دۆحە سەلماندی کە ئاشتی و پێکەوەژیانی ناوێت، بەڵکو "هەوڵدەدات ئاشتی بە زۆر و قسەی ناشرین بسەپێنێت". غازى حەمەد جەختی لەوە کردەوە کە ئەمریکییەکان بەشێوەیەکی جددی ڕۆڵی نێوەندگیرییان نەگێڕاوە، بە ئاماژەدان بە بەردەوامی خۆدزینەوەیان لە بەرپرسیارێتی، هاوبەشییان لەگەڵ داگیرکەران لە ئەنجامدانی جینۆساید و کوشتنی دانوستانکاران و دابینکردنی چەکیان بۆ داگیرکەران بۆ کوشتنی فەلەستینییەکان، باسی قسەی بەردەوامی ترەمپ لە کردنەوەی دەروازەکانی دۆزەخ بەسەر غەززەدا ناکرێت. بە پشتبەستن بەو ڕاستیانە، حەمەد ئاماژەی بەوەدا کە ئەمریکا نەبوونی متمانەی خۆی لەم نێوەندگیرییەدا پشتڕاستکردووەتەوە و هیچ بوارێکی بۆ عەرەبەکان نەهێشتۆتەوە کە وەک نێوەندگیرییەکی ڕاستگۆیانە پەیوەندییان پێوە بکات و خۆی بە "هاوبەش لەگەڵ ئیسرائیل لە کۆمەڵکوژی فەلەستینییەکان" حوکم داوە. لە وەڵامی هەڕەشەکانی ترەمپ لە دژی زیانگەیاندن بە زیندانیانی ئیسرائیل، حەمەد وتی بزووتنەوەکە "رێنمایی لە ترەمپ وەرناگرێت و گرنگی بە هەڕەشەکانی نادات، بەڵکو لە چوارچێوەیەکی ئایینی و یاساییدا کاردەکات". جەختیشی لەوە کردەوە کە ئەوانەی بە شێوەیەکی دڕندانە بۆردومانی غەززە دەکەن، ئەوانەن کە مەترسی لەسەر ژیانی زیندانییەکان دروست دەکەن. جەختیشی لەوە کردەوە کە ترەمپ هەمیشە لە لایەنی هەڵەدا بووە، چونکە پاڵنانی ئیسرائیلی نەکردووە بۆ وەرگرتنەوەی دیلەکانی بە شێوەیەکی دروست، بەڵکو پاڵی پێواوە بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لە شەڕەکە. ئاماژەی بەوەشکرد، ئەمە هاوبەشی لایەنی ئەمریکی لەم شەڕەدا و جددی نەبوونی لە هەوڵەکانی بۆ وەستاندنی ئەو شەڕە پشتڕاست دەکاتەوە. ئەمە یەکەم دەرکەوتنی حەمەد لە دوای ئەو هێرشەی کە شاندی دانوستانکاری بزووتنەوەی حەماس لە دەوحە لە ٩ی ئەم مانگە کردە ئامانج و لە ئەنجامدا سەربازێکی قەتەری و پێنج فەلەستینی کوژران.

وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاشكرایكرد، لەچوارچێوەی هەوڵەكانی واشنتۆندا "بۆ روبەڕووبونەوەی هەژمونی ئێران لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و، سنورداركردنی هەڕەشەی ئەو گروپە چەكدارانەی لەلایەن تارانەوە پشتیوانی دەكرێن دژ بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، ژمارەیەك گروپی عێراق خرانە ناو لیستی تیرۆرەوە".  ئەوانەی خراونەتە ناو لیستی تیرۆری ئەمریكاوە بریتین لە گروپەكانی:  _ بزوتنەوەی نوجەبا _ كەتیبەكانی ئیمام عەلی _ كەتیبەكانی سيد الشهداء _ بزوتنەوەی  أنصار الله الأوفياء وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دەڵێ: ئەم گروپانە بەشدارییان كردووە لە كردەوەی تیرۆرستی كە هەڕەشە بووە لە ئاسایشی هێزەكانی ئەمریكاو هاوبەشەكانیان لە ناوچەكە، هەروەها لەگەڵ (فەیلەقی قودس)ی سەربە سوپای پاسدارانی ئێران كاردەكەن، كە ئەویش لە لیستی تیرۆردا دانراوە.  پێشتر وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ژمارەیەك گروپی تری عێراقی خستوەتە لیستی تیرۆرەوە لەوانە (كەتیبەكانی حزوبوڵا) كە ساڵی 2009 ناوی خراوەتە لیستەكەوە، هەروەها (عەسائیبی ئەهلی حەق) كە لە 2020وە خراوەتە لیستی تیرۆر، هەردووكیشیان لەلایەن واشنتۆنەوە تاوانباركراون بەوەی پاڵپشتی دارایی و سەربازیی لە ئێران وەردەگرن و بەشدارییان لە هێرشە خوێناوییەكاندا كرددووە دژ بە هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، ئەمە بەگوێرەی بەیاننامەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا. لەبەرانبەر ئەوەدا کەتیبەکانی سەیدولشوهەداى عێراق لەبارەی بڕیاری ئەمریکا بۆ بە "تیرۆریست" ناساندنی گرووپەکەیان رایگەیاند، ئەو بڕیارە "چاوەڕوانکراو بووە"، بەڵام کاریگەری لەسەریان نابێت. کازم فەرتووسی، گوتەبێژی کەتیبەکانی سەیدولشوهەدا  راگەیاند، سزا نوێیەکانی ئەمریکا لە دژی گرووپەکەی چاوەڕوانکراو بووە و پێشتریش هەنگاوی لەو جۆرەیان ناوە. کازم فەرتووسی گوتی: "ئەو جۆرە بڕیارانەی ئەمریکا پێوانەکردنە بە دوو پێوەری جیاواز"، لەبارەی کاریگەرییەکانی ئەو بڕیارەی واشنتن، گوتەبێژی کەتیبەکانی سەیدولشوهەدا رایگەیاند: "هیچ چالاکییەکمان لە دەرەوەی عێراق نییە، تاوەکو ئەو بڕیارە کاریگەری لەسەرمان هەبێت".

زەینەب پێشتر کۆمپانیایەکی پلاندانانی بۆنە و ئاهەنگەکانی لە بەیروت بەڕێوەدەبرد، بەڵام ماوەی ساڵێکە چەندین نەشتەرگەری بۆ دەکرێت بۆ ڕزگارکردنی ئەوەی لە دەستی ڕاست و چاوەکانی ماونەتەوە. 17ی ئەیلوولى ساڵى ڕابردوو، پەیجەرەکان لە سەرانسەری لوبنان دەستیان بە زەنگلێدان کرد و دوای چەند چرکەیەک تەقینەوە. تەنانەت ئەگەر بەکارهێنەرەکە دوگمەی وەرگرتنی پەیامەکەشی لێ نەدابا، پەیجەرەکە دوای ماوەیەک هەر دەتەقییەوە.  لەتەقینەوەکان ٣٩ کەس کوژراون و زیاتر لە سێ هەزار و ٤٠٠ کەسی دیکەش برینداربوون، کە لە نێویاندا منداڵ و خەڵکی سڤیل لە کاتی تەقینەوەی ئامێرەکاندا لە نزیک ئەو ئامێرانە بوون و ئەندامی ئەو گرووپە نەبوون کە ئێران پاڵپشتی دەکات. زەینەب کە ئێستا تەمەنی ٢٧ ساڵە، لەنێو بریندارەکاندا بوو، ئەو کچە بە ئاژانسی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە، لە ماڵەوە کاردەکات، کاتێک پەیجەرێکی خزمەکەی زەنگێکى لێدا وەک ئەوەی پەیامێکی پێبگات، دواتر تەقیوەتەوە بەبێ ئەوەی تەنانەت دەستی لێبدات. هەرچەندە لە هۆش خۆی نەچووە، بەڵام بە سەختی لە دەموچاو و دەستی بریندار بووە. ساڵی ڕابردوو زەینەب 14 نەشتەرگەری بۆ ئەنجامدرا کە بەشێکیان لە ئێران بوون و حەوت نەشتەرگەری جوانکاری دیکەی ماوە بۆ تەواوکردن. پەنجەکانی دەستی ڕاستی لەدەستداوە و لەسەدا ٩٠ی بینینی لەدەستداوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، "چیتر ناتوانم بەردەوام بم لە دیزاین، چونکە دیدگاکەم لەسەدا ١٠یە، انشااللە ساڵی داهاتوو دەبینین کام پسپۆڕی زانکۆ گونجاوە بۆ گەرانەوەى بیناییم، بۆیە دەتوانم بەردەوام بم. تەقینەوەی پەیجەر و واکی تۆکی شەڕێکی وێرانکەری نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵای لێکەوتەوە، کە بووە هۆی وێرانکردنی ناوچە بەرفراوانەکانی لوبنان. ئیلیا جرادی، ئەندامی پەرلەمان و پزیشکی چاو، دەیان نەشتەرگەری بۆ ئەو کەسانە ئەنجامداوە کە لە تەقینەوەکانی باغردا برینداربوون و ڕایگەیاندووە، هەندێک حاڵەت پێویستیان بە چارەسەری تەواوی ژیان دەبێت. ناوبراو بە ئاژانسی ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە: "زۆربەیان ئەمساڵ پێویستیان بە چەندین نەشتەرگەری دەبێت، پێشتریش چەندین نەشتەرگەریمان ئەنجامداوە. زۆربەیان تا کۆتایی ژیانیان پێویستیان بە چاودێری بەدواداچوون دەبێت. پێموانییە گەشتی چارەسەرکردن لە هیچ خاڵێکی دیاریکراودا بوەستێت؛ بەردەوام دەبێت". ئاماژەی بەوەشکرد، "هەموو حاڵەتێک حاڵەتێکی مرۆیی بووە، بەتایبەتی کاتێک ڕووبەڕووی منداڵ یان ژن دەبینەوە و لێت دەپرسن چیمان بەسەر هاتووە؟" تۆ ناتوانی وەڵامیان بدەیتەوە”. وتەبێژی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل دوای دوو مانگ لە تەقینەوەکان ڕایگەیاند، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل گڵۆپی سەوزی بۆ هێرشەکە هەڵکردووە. لێکۆڵینەوەیەکی ئاژانسی ڕۆیتەرز ئاشکرایکردووە، ئیسرائیل بارێکی بچووک بەڵام زۆر تەقینەوە لە تەقەمەنی پلاستیکی بە تەقێنەرەوە لەناو هەزاران پەیجەردا شاردوەتەوە کە گروپەکە کڕدراون. ڤۆڵکەر تورک، کۆمیساریای باڵای مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان، تەقینەوەکانی ئەو کاتەی بە "شۆککەر" وەسف کرد و جەختی لەوە کردەوە کە کاریگەرییەکانیان لەسەر هاوڵاتیانی مەدەنی "قبووڵ ناکرێت". ئاماژەی بەوەشکرد، بەئامانجگرتنی هەزاران کەس لە یەک کاتدا بەبێ ئەوەی زانیاری ورد لەسەر ئەوە بزانرێت کێ ئامێرەکانی هەڵگرتووە یان شوێنی ئەوان "پێشێلکردنی یاسای نێودەوڵەتی مافەکانی مرۆڤ و یاسای مرۆیی نێودەوڵەتییە".

رۆژنامەی الشرق الاوسط بەرپرسێکی باڵای ئیسرائیل ئاشكرایكردووە: وڵاتەكەی خۆی بۆ گەڕی تری جەنگ لەگەڵ ئێران ئامادە دەکات، بەهۆی چاوەڕوانییەکانی بە روودانی پێشهاتی كتوپڕ، کە پێویستی بە پەرەپێدانی سیستەمی بەرگری و شەڕکردن دەبێت. ئامیر بارام، بەڕێوەبەری گشتیی لە وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل، هۆشداری داوە لەوەی وڵاتەکەی لە داهاتوودا روبەڕوی گەڕی زیاتری جەنگ لەگەڵ ئێران دەبێتەوە، سەرەڕای ئەوەی گەڕی یەكەمی جەنگەكە بە سەركەوتنێكی روون ئیسرائیل كۆتایی هاتووە، بەڵام گەڕی  تری جەنگى دەبێت لە دژی ئێران. بارام وتويەتی: جەنگی (12) رۆژە بە سەرکەوتنێکی روون بۆ ئیسرائیل کۆتایی هات، بەڵام جەنگ كۆتایی نەهاتووەو گەڕی تری بەدوادا دێت دژی ئێران. راشیگەیاندووە: سەركردەكانی رژێمی ئێران ون نەبوون؛ بەڵكو هەست بە سوكایەتی دەکەن، هەر بۆیە بڕە پارەیەکی زۆر دەڕژنە ناو کەرتی بەرگری و خێراترکردنی هەنگاوەکانیان بۆ بونیاتنان و بەهێزکردنی هێزی سەربازی. بەوتەی ئەو بەرپرسە ئیسرائیلیە: بۆپاراستنی باڵادەستی سەربازی، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل کار لەسەر سێ پێوەرەى زەمەنی دەکات: لە کورتخایەندا: هاوردەكردن و كڕین چەك؛ لە مامناوەنددا: باشترکردنی ئامادەیی بۆ دەیەی داهاتوو؛  لە درێژخایەندا: پەرەپێدانی سیستەمی چەک، کە توانای گۆڕینی یاساکانی یارییەکەی هەبێت لە گۆڕەپانەکانی داهاتوودا.

 عەبدوڵڵا ئۆجەلان، لە دوایین دیداریدا لەگەڵ شاندی ئیمراڵی، داوای لەو گەنجانە کرد کە کۆچیان کردووە بۆ ئەوروپا، ئەگەر دەرفەتیان بۆ ڕەخسا بگەڕێنەوە وڵاتەکەیان. لەو دیدارەدا ئۆجەلان وتی: لە ئیمرالی دەمێنمەوە بەڵام ناچمە ئەوروپا.  شاندی ئیمرالی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەل، دوای ماوەیەکی زۆر لە ٢٨ی ئاب، لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجالان، ڕێبەری گەلی کورد لە زیندانی جۆری Fی ئەمنی باڵای ئیمرالی کۆبووەوە. کۆبوونەوەکە سێ کاتژمێری خایاند و باس لەوەش کرا کە زۆر پرس گفتوگۆیان لەسەر کراوە. ڕاگەیەندرا کە لە میانی دیدارەکەدا عەبدوڵڵا ئۆجالان هەڵسەنگاندنی گرنگی سەبارەت بە کۆچکردنی گەنجان بۆ ئەوروپا کردووە.  بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست کەوتوون، عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە کۆبوونەوەکەدا ڕایگەیاندووە، ئەوانەی بەرەو ئەوروپا دەڕۆن، پێویستە ژیانی خۆیان لە وڵاتی خۆیان بنیات بنێن و زێدی خۆیان بەجێنەهێڵن.  عەبدوڵڵا ئۆجەلان ڕەخنەی لە خەڵکی ئورفا و ئاگری و شارەکانی دیکە گرت کە نایانەوێت لە ناوچەکەیان بمێننەوە و ڕایگەیاند کە ئەمە دەرئەنجامی سیاسەتی بە ئەنقەست دەرکردنە لەو خاکە.  باس لەوەش کرا کە عەبدوڵڵا ئۆجالان لەمیانی دیدارەکەدا ڕایگەیاندووە کە پێویستە بە قووڵی و بە وردی باس لە هۆکارەکانی وازهێنان و دوورکەوتنەوە لە خاکی وڵات بکرێت.  باس لەوەش کراوە کە ئۆجەلان لەمیانی دیدارەکەدا وتی: "من ئیمرالیم پێ باشترە، بەڵام هێشتا ناچمە ئەوروپا، بەڕوونی دەیڵێم؛ دەبێت قەرزەکانیان بدەنەوە بۆ خاک و کولتوورەکەیان. هانیان دەدەم بۆ ئەو کارە. یەکێک لە ئامانجەکانم لەم پرۆسەیەدا گەڕانەوەیە بۆ وڵات لە دەربەدەرییەوە وەک مرۆڤی شایستە".  هەروەها ئاماژە بەوە کرا کە ئۆجەلان لەم دیدارەدا پێداگری لەسەر ئەوە کرد کە کورد لە ئەوروپا پێویستە زمان و کولتوور و کۆمۆنەکانی خۆیان دابمەزرێنن. 

بەگوێرەی راپۆرتێکی نوێی ئاژانسی رۆیتەرز، ئیسرائیل بڕیاریداوە بە دابینکردنی چەک و هاوکاری دارایی بۆ چەکدارانی دروز لە سووریا. ئەم هەنگاوە لە کاتێکدایە وەزیری دەرەوەی سووریا نەخشەڕێگەیەکی نوێی بۆ ئاساییکردنەوەی دۆخی پارێزگای سوەیدا راگەیاندووە کە ناوچەیەکی دروزنشینە. ئاژانسی رۆیتەرز، بە پشتبەستن بە زانیارییەکانی چەند بەرپرسێکی باڵای دروزەکان، ئاشکرای کردووە، کە ئیسرائیل بڕیاریداوە هاوکاری یەکگرتنەوەی دروز بکات. بۆ ئەم مەبەستەش بڕێکی زۆر هاوکاری سەربازیی ناردووە کە چەک و جبەخانەی جۆراوجۆر لەخۆدەگرێت. هەروەها ئیسرائیل پابەند بووە بە دابینکردنی مووچەی مانگانە بۆ ئەم چەکدارانە. سەرچاوەیەک لە دەزگای هەواڵگریی ئەمریکاش پشتڕاستی کردووەتەوە کە ئیسرائیل بڕیاریداوە مووچەی مانگانەی سێ هەزار چەکداری دروز دابین بکات. ئەم پێشهاتانە لە کاتێکدایە کە 16ی ئەیلول ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سووریا رایگەیاندووە، کە دیمەشق نەخشەڕێگەیەکی بۆ ئاساییکردنەوەی دۆخی پارێزگای سوەیدا داناوە. ئەم نەخشەڕێگەیە لەلایەن ئوردن و ئەمریکاوە پاڵپشتی لێدەکرێت. شەیبانی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا گوتی: "بەگوێرەی نەخشەڕێگەکە، سەرجەم ئەو کەسانەی تێوەگلاون لە دەستدرێژیکردنە سەر هاوڵاتییانی سڤیل، سزادەدرێن و کار بۆ گەڕانەوەی ئاوارە و ئازادکردنی دەستگیرکراوەکان دەکەن."

تەلەفزیۆنى فەرمى سوریا لەزارى سەرچاوەیەکى ئاگادارەوە گواستییەوە، وەزارەتى دەرەوەى فەڕەنسا پێشنیازی بۆ دیمەشق و هەسەدە کردووە دانوستانەکان بۆ هەرێمى کوردستان، ئوردن یاخود سعودیە بگوازنەوە، بەرپرسێکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکراتیش دەڵێت رێککەوتنى 10ى ئازار بە جێبەجێنەکراوى ماوەتەوە. ئاماژە بەوەشکراوە، وەزارەتى دەرەوەى فەڕەنسا هەروەها لەگەڵ بەرپرسانى هەسەدە تاوتوێی فراوانکردنى ئەو وڵاتانەیان کردووە کە دەکرێت رێککەوتنى هەسەدە و دیمەشق لە خۆبگرن، لەناویاندا وڵاتانى عەرەبى و هەرێمى و تورکیا. بەڵام ئەو سەرچاوەیە ڕوونی کردەوە کە "حکومەتی سوریا پابەندە بە هەڵوێستی خۆیەوە کە دەبێت کۆبوونەوەکە لە دیمەشق بەڕێوەبچێت". بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە "کێشەکانی لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات پرسگەلێکی ناوخۆیی و نیشتمانین کە دەبێت چارەسەر بکرێن و گفتوگۆی لەسەر بکرێن لەنێوان خودی سوورییەکاندا، لەناوخۆی وڵاتدا، نەک لەدەرەوەی ئەو وڵاتە".  لەدواى رێککەوتنى 10ى ئازارى نێوان مەزڵوم عەبدى فەرماندەى گشتى هەسەدە و ئەحمەد شەرع سەرۆکى کاتى سوریا، گفتوگۆ و دانوستان لەنێوان هەسەدە و دیمەشق بۆ جێبەجێکردنى رێککەوتنەکە ئەنجامدرا، بەڵام ئەنجامێکى ئەوتۆیان لێنەکەوتەوە. سەرچاوەیەکی نزیک لە هێزەکانی هەسەدەش بۆ تەلەفزیۆنی سوریا پشتڕاستی کردەوە کە دانوستانە سیاسییەکانی نێوان حکومەتی سوریا و هێزەکانی سوریای دیموکرات وەستاون تەنانەت پێش ئەوەی دیمەشق ڕەتکردنەوەی بەشداریکردن لە کۆبوونەوەی پاریس ڕابگەیەنێت. ئەمەش لە وەڵامی "کۆنفرانسی پێکهاتەکان" بوو کە ئەم دووەمیان لە مانگی ئابی ساڵی ڕابردوودا لە حەسەکە ڕێکخستبوو. عەلى رەحمون جێگرى هاوسەرۆکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات بە ئاژانسى نۆرس پرێسى راگەیاند، رێککەوتنی 10ی ئازار لەدوای واژۆکردنی هیچ پێشکەوتنێکی بەدەستنەهێناوە، سەرەڕای ڕێککەوتن لەسەر بنەما گشتییەکان. ئاماژەی بەوەشکرد، بڕگەی یەکەمی ڕێککەوتنەکە بەشداریکردنی هەموو سوریاییەکان لە دامودەزگا و ئیدارەکانی دەوڵەتدا دیاریکردووە، "بەڵام ئەوەی ڕوویدا، دوورخستنەوەی زۆرینەی گەلی سوریا بوو، هەروەها سنووردارکردنی دامەزراوە و وەزارەتەکان بوو بۆ گروپێکی سنووردار بۆ حکومەتی نوێ". روونیشیکردەوە، "حکومەت هەوڵدەدات خۆی لە پابەندبوونەکانی بدزێتەوە لەکاتێکدا سورییەکان درک بەوە دەکەن ڕێککەوتنەکە لە هەلومەرجێکی سەختدا کراوە". سەبارەت بە بڕیارەکەی حکومەتی سوریا بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی گەل، رەحمون وتی، "ناتوانرێت بە هەڵبژاردنی راستەقینە هەژمار بکرێت بە لەبەرچاوگرتنی دوورخستنەوەی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا کە یەک لەسەر سێی وڵاتەکە پێکدەهێنێت، لەگەڵ سوەیدا و بەشێکی زۆری پەنابەرانی سوریا لە دەرەوەی وڵات".  رۆژى 10 ى ئازارى 2025، مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) و ئەحمەد شەرع سەرۆكی سوریا رێككەوتنێكی هەشت خاڵیان واژۆكرد، كە تێیدا جەخت لە تێكەڵكردنی دامەزراوە مەدەنی و سەربازییەكانی ئیدارەی خۆسەر لە گەڵ دیمەشق كراوەتەوە. رێككەوتنەكە لەلایەن هەریەكە لە مەزڵوم عەبدی و ئەحمەد شەرعەوە واژۆكراوە دوای كۆبوونەوەی نێوانیان لەرۆژی 10 ی ئازاری 2025، كە تایبەتە بە تێكەڵكردنی دامەزراوەكانی ئیدارەی خۆسەر لەگەڵ حكومەتی دیمەشق، راگەیاندنی ئاگربەست و مافەكانی كورد لە دەستور، ئەوەش بەپێی دەقی رێككەوتنەكە كە سەرۆكایەتی كۆماری سوریا بڵاویكردووەتەوە. خاڵی یەكەمی رێككەوتنەكە تایبەتە بە گرەنتی مافی سەرجەم هاوڵاتییانی سوریا لە نوێنەرایەتی و بەشداریكردنیان لە پڕۆسەی سیاسی و سەرجەم دامەزراوەكانی دەوڵەت، خاڵی دووەمیش تاییەتە بەوەی كە مافە دەستورییەكانی كورد گرەنتی دەكرێت و كۆمەڵگەی كوردی كۆمەڵگەیەكی ڕەسەنە لە دەوڵەتی سوریا.

سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق  ڕاگەیاند، کەمێک پێش ئێستا کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق کۆتاییهات و کۆبوونەوەکەدا پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێکراوە. گوتیشی؛ ئەنجوومەنی وەزیران پێشوازی لە دواین هەنگاوی وەزارەتی نەوت و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان کردووە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت و ئەمەش ئاراستەی لیژنەی ڕاوێژکاری وەزارەتی نەوت کراوە بۆ پەسەندکردنی هاوکات باس لەوەشکراوە وەزارەتی نەوت ڕەزامەندی دەربریووە لەبری پێدانی 16 دۆلار نەوت بە کۆمپانیاکان بدات. لە پێشهاتێکی بەپەلەدا، حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق گەیشتنە رێککەوتن لەسەر رادەستکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بە بەغداد. بەپێی ئەم رێککەوتنە نوێیە، سەرجەم ئەو نەوتەی لە هەرێم بەرهەم دێت، جگە لەو بڕەی پەیوەندی بە کۆمپانیاکانی ئەپیکۆرەوە هەیە، تەنها 50 هەزار بەرمیل نەوتی لێ گل دەدرێتەوە بۆ پێداویستی ناوخۆ، باقییەکەی دیکە راستەوخۆ رادەستی کۆمپانیای سۆمۆ (کۆمپانیای بازاڕکردنی نەوتی عێراق) دەکرێت. دوای گفتوگۆیەکی زۆر و لە چوارچێوەی هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی دۆسیەی نەوت و بودجە، ئەمڕۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدراڵی عێراق گەیشتنە رێککەوتنێکی گرنگ. ئەم رێککەوتنە بە هەنگاوێکی ئەرێنی دادەنرێت بۆ کۆتاییهێنان بە بەشێک لە کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا، بە تایبەتی لەسەر پرسی هەناردەکردنی نەوت و داهاتەکانی. بە گوێرەی زانیارییەکان، ئەم رێککەوتنە نوێیە بە وردی چۆنیەتی تەسلیمکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی دیاریکردووە. تەنها 50 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ پێداویستی ناوخۆی هەرێمی کوردستان دەهێڵدرێتەوە، واتا "گل دەدرێتەوە" بۆ بەکارهێنان لە پاڵاوگە و پڕۆژە ناوخۆییەکان. سەرەڕای ئەم بڕە و ئەو بڕەی کە پەیوەندی بە کۆمپانیاکانی ئەپیکۆرەوە هەیە (کە کێشەی لەسەرە و لە ڕێککەوتنەکەدا جیا کراوەتەوە)، باقییەکەی دیکەی کۆی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێم راستەوخۆ رادەستی کۆمپانیای سۆمۆی عێراقی دەکرێت. ئەمەش واتای ئەوەیە کە بەغداد دەستبەرداری ئەو بڕە نەوتە دەبێت کە پێشتر لە رێگەی تورکیاوە هەناردە دەکرا و کۆنترۆڵی زیاتری بەسەر داهاتەکانی نەوتی هەرێمدا دەبێت.

ئاڵدار خەلیل، ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتیی پارتی یەکێتیی دیموکرات (پەیەدە)، جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە، کە لە دۆخی ئێستای سووریادا ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی گەلی سووریا بە رەوا نابینن، چونکە حکومەتی دیمەشق سیستەمێکی دیموکراسیی بنیاتنەناوە و هەڵبژاردن بەبێ یەکێتیی نەتەوەیی سەرناکەوێت. هاوکات خەلیل لامەرکەزییەت بە باشترین چارەسەر بۆ داهاتووی سووریا دەزانێت و ئامادەیی خۆیان دەردەبڕن بۆ گفتوگۆ لەسەری. ئاڵدار خەلیل، یەکێک لە سەرکردە دیارەکانی پەیەدە، لە لێدوانێکیدا رایگەیاندووە، کە لە بارودۆخی پڕ ئاڵۆزیی ئێستای سووریادا، ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی گەلی سووریا بە شیاو و رەوا نازانن. ئەو روونی کردەوە، کە هەڵبژاردن بە واتای دیموکراسی دێت، بەڵام حکومەتی نوێی دیمەشق تا ئێستا هیچ سیستەمێکی دیموکراسیی دامەزراندووە. بە گووتەی خەلیل، نەبوونی بنەمایەکی دیموکراسیی راستەقینە و یەکێتیی نەتەوەیی وای لێدەکات هەر پرۆسەیەکی هەڵبژاردن لە ئێستادا سەرکەوتوو نەبێت و کێشەکان قوڵتر بکاتەوە. لەسەر پرسی قۆناغی داهاتووی سووریا و دۆزینەوەی چارەسەرێکی هەمیشەیی، ئاڵدار خەلیل پێیوایە کە "باشترین چارەسەر بۆ دۆخی سووریا سیستەمی لامەرکەزییە." ئەم رێگاچارەیە، بە بڕوای پەیەدە، دەتوانێت ماف و خواستەکانی پێکهاتە جیاوازەکان لە ناو سووریادا دابین بکات و بەشداریکردنیان لە بەڕێوەبردنی وڵاتدا مسۆگەر بکات. خەلیل ئاماژەی بەوەشدا، کە ئەوان ئامادەن جۆرەکانی سیستەمی لامەرکەزییەت لەگەڵ بەرپرسانی دیمەشق تاوتوێ بکەن. ئەمەش نیشانەیەک بۆ کرانەوەیان لە گفتوگۆیەکی جددی و بنیاتنەرانەیە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێکی سیاسی درێژخایەن و سەقامگیر لە سووریادا.

بەڕێوەبەرى گشتیی کۆمپانیاى بەبازاڕکردنى نەوتى عێراق ( سۆمۆ ) رایگەیاند: سەرجەم گرێبەست و پابەندبوونەکانیان لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانە تەواو کردووە کە نەوتی هەرێمی کوردستان دەکڕن و هەناردەکردنەوەى ئەو نەوتە شکۆمەندی عێراق وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی هەناردە بۆ بازاڕی ئەورووپا دەگەڕێنێتەوە. ئەمڕۆ سێشەممە کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عیراق (سۆمۆ)، رایگەیاند کە هەموو گرێبەست و پابەندییەکانی لەگەڵ ئەو کۆمپانیایانەی نەوتی بەرهەمهێنراوی هەرێمی کوردستانیان دەکڕی، کۆتاییپێهێناوە. هاوکات جەختیشی کردەوە کە دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، شکۆی عیراق وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی بۆ "بازاڕی تینووی ئەوروپا" دەگەڕێنێتەوە. عەلی نەزار شەتەری، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیاکە، بە ئاژانسی هەواڵی عیراقی (واع)ی راگەیاند: "ئەوەی لە هەرێمی کوردستان رویدا، بابەتی لێکتێگەیشتن و دانانی میکانیزمی کارکردنە،" و ئاماژەی بەوەشکرد کە "یاسا بەسەر هەموواندا جێبەجێ دەبێت." رونیکردەوە کە "وەزارەتی نەوتی فیدراڵی و وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی یەک ستراتیژدا کاردەکەن، بەو پێیەی نەوتی بەرهەمهێنراو نەوتی عیراقییە، و تایبەتمەندییەکە تەنها لە سروشتی پەیوەندیی نێوان حکومەتی هەرێم و ئەو کۆمپانیایانەدایە کە لەوێ کاردەکەن." وتیشی: "حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم و کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان پێویستیان بە تەواوکردنی میکانیزمی جێبەجێکردنی یاسای بودجەیە، و لەم بارەیەوە گەیشتوونەتە لێکتێگەیشتنی هاوبەش،" و رونیکردەوە کە "هەوڵەکان بەردەوامن بۆ گەیشتن بە رێککەوتنێکی کۆتایی کە رێگە بدات بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی خاو بۆ بەندەری جەیهانی تورکی." شەتەری لە درێژەدای لێدوانەکەیدا وتی: "نەوتی خاوی بەرهەمهێنراو لە هەرێمی کوردستان لە ئێستادا هەناردە ناکرێت، بەڵکو لەناوخۆی هەرێمدا بەکاردەهێنرێت، و ئێمە بەپێی یاسای بودجەی ساڵی 2025 کاردەکەین بۆ ئەوەی بڕە زیادەکان لە دوای بەکاربردنی ناوخۆیی بگۆڕدرێن بۆ هەناردە،" و ئاماژەی بەوەشکرد کە "کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) هەموو گرێبەست و پابەندییەکانی لەگەڵ کۆمپانیا کڕیارەکاندا کۆتاییپێهێناوە و ئامادەیە بۆ وەرگرتنی بڕەکان هەر کاتێک لەلایەن کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکان و حکومەتی هەرێمەوە هەناردە بکرێن." جەختیشی کردەوە کە "تا ئێستا (سۆمۆ) هیچ بڕە نەوتێکی لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم وەرنەگرتووە، و پەیوەندییە گرێبەستییەکە لەنێوان وەزارەت لە کوردستان و کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکاندا دەمێنێتەوە."

 سەرۆك وەزیرانی عێراق،  دەڵێت: عێراق نوێنەرایەتی مۆدێلێکی ناوازەی دیموکراسی دەکات، دیموکراسی لە عێراق سەرکەوتوو بووە، هەموو وڵاتانی جیهان دانیان پێدا ناوە. لە میانى كۆنفرانسی چاودێری دیموكراسی  لە بەغدا، محمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق، وتارێکى پێشکەشکردو وتى: عێراق سەدان هەزار شەهیدی پێشکەش کردووە، ئەمە جگە لە تەسفیەکردنی چەندین کەسایەتی دیار و باجی شەڕە بێماناکانی داوە". جەختیشی لەوە کردەوە، "ئەگەر وڵاتێک هەبێت شایەنی ئاهەنگی دیموکراسی بێت، ئەوا عێراقە". ناوبراو ئەوەشى باسکرد کە هیچ بەدیلێک بۆ رێبازی دەستووری نییە، ناشگەڕینەوە بۆ دواوە. وازهێنان لە دەنگی هەڵبژاردن واتە بوونی جێگرەوەیەكی گەندەڵ، رێگای دیموکراسی هەمیشە پێویستی بە کاری زیاتر دەبێت. لەبەشێکى دیکەى وتارەکەیدا  سەرۆك وەزیرانی عێراق جەختى کردەوە کە ئەگەر وڵاتێک هەبێت مافی ئەوە هەبێت ئاهەنگی دیموکراسی بگێڕێت، ئەوە عێراقەو سەدان هەزار شەهیدی پێشکەش کردووە، هاوشانی لەناوچونی چەندین کەسایەتی دیار و باجی گەورە  شەڕە بێهودەكانی داوە.   سودانى وتیشى: حکومەتەکەمان کاری کردووە بۆ پشتگیریکردنی هەموو ئەو ئازادییانەی دەستور گەرەنتی کردووە، هەڵبژاردن میکانیزمی بنەڕەتی سیستەمی دیموکراسیەو لە کاتی خۆیدا بەڕێوەدەچێت و پاڵپشتی تەواومان پێشکەش کردووە.