وەزارەتی نەوتی عێراق بڵاوی كردەوە، كۆی هەناردە و داهاتی نەوت بۆ مانگی ئاب بەم شێوەیە بووە، بڕی ١٠٤ ملیۆن و ٨٠٦ هەزار و ٨٨٤ بەرمیل نەوتی خاو هەناردە كراوە، دەشڵێن، داهاتەكەشی حەوت ملیار و ١٦ ملیۆن دۆلار بووە. وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە ئاماری کۆتایی هەناردە و داهاتی نەوتی بۆ مانگی ئاب ڕاگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە. لە ڕاگەیاندراوەكەدا هاتووە، كۆی هەناردە و داهاتی بەدەست هاتووی نەوت بۆ مانگی ئاب، بەپێی ئامارە سەرەتاییەكانی كۆمپانیای سۆمۆ بریتبووە لە، بڕی ١٠٤ ملیۆن و ٨٠٦ هەزار و ٨٨٤ بەرمیل نەوتی خاوی هەناردەكراوە. ئاماژە بەوەشكراوە، كۆی داهاتی نەوتی هەناردەکراو لە مانگی ڕابردوودا بریتی بووە لە حەوت ملیار و ١٦ ملیۆن دۆلار. ئەوەش خراوەتەڕوو، زۆرینەی نەوتی هەناردەکراو لە کێڵگە نەوتییەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراقەوە بووە، کە بڕەکەی ١٠٣ ملیۆن و ٨٩٥ هەزار و ٧٠٦ بەرمیل بووە، هاوکات، بڕی ٩١١ هەزار و ١٧٨ بەرمیل نەوتیش لە کێڵگەی گەیارەوە هەناردە کراوە.
وەزارەتی بەرگریی تورکیا دەڵێت، بە وردیی چاودێریی گفتوگۆکانی هەسەدە و دیمەشق دەکەن و گرژییەکانی چەند رۆژی رابردووی پارێزگای حەلەبیش، دەخاتە ئەستۆی هەسەدە. وەزارەتی بەرگریی تورکیا، لە وەڵامنامەی هەفتانەی رۆژنامەوانی رایگەیاند، بە هەستیاری و وردییەوە، چاودێریی پەیوەندی، کۆبوونەوە و گفتوگۆکانی نێوان هێزەکانی سووریای دیموکرات و حکومەتی سووریا دەکەن. هەسەدە، لە چەند رۆژی رابردوودا رایگەیاند، هێزەکانی سەر بە حکومەتی سووریا لە سنووری پارێزگای حەلەب، هێرشیانکردووەتە سەر خەڵکی مەدەنی. وەزارەتی بەرگریی تورکیا، هەسەدە بە هۆکاری گرژیەکان ناودەبات و دەڵێت، هێرشەکان کراونەتەوە سەر هێزەکانی سەر بە دیمەشق و ئەو هێرشانە دەریدەخات، هەسەدە پابەندی رێککەوتنی 10ـی ئازار نەبووە و جارێکی دیکەش پیشانیدا، هەڕەشەن بۆ سەر ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەکە. رۆژی 10ی ئازاری 2025، لە شاری دیمەشق، مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکرات و ئەحمەد شەرع، سەرۆککۆماری سووریا، رێککەوتنێکی هەشت خاڵییان واژۆکرد. بەگوێرەی رێککەوتنەکە پێویستە تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ، سەرجەم دامەزراوە سەربازی، مەدەنی و ئیدارەییەکانی هەردوولا تێکەڵ بکرێن. دەسەڵاتدارانى تورکیا، چەند مانگێکە بەردەوام داوا لە هەسەدە دەکەن، بچێتە ناو سوپای سووریا و لەو بارەیەوە دەڵێت، لە پێناو ئاسایش و سەقامگیریی سووریا و ناوچەکە، بەردەوامدەبن لە هاوبەشییەکانیان لەگەڵ سووریا بۆ بەرەنگاربوونەوەی "گرووپە تیرۆرریستییەکان" و مکوڕیشن لەسەر پشتیوانیکردن لە بنەماکانی "یەک دەوڵەت و یەک سوپا" لە سووریا.
ئەمڕۆ پێنجشەممە دادگا فەڕەنسا بە تۆمەتی تێوەگلان لە کۆمەکی نایاسایی لیبیا سزای 5 ساڵ زیندانی بەسەر سارکوزی تەمەن 70 ساڵ سەپاند. تۆمەتەکەی سارکوزی ئەوەیە کە رێگەی داوە بە گەورە یاریدەدەرەکانی بۆ ئەوەی پارە لە رژێمەکەی قەزافی وەربگرن بۆ پاڵپشتی هەڵمەتی هەڵبژاردنی لەو کاتەی خۆی بۆ سەرۆکی فەرەنسا پاڵاوتبوو. گوایە سارکۆزی کە لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٧ بۆ ٢٠١٢ سەرۆکی فەرەنسا بووە، "پشتیوانی دارایی نایاسایی لەلایەن موعەمەر قەزافی سەرۆکی ئەوکاتەی لیبیا وەرگرتووە بۆ ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٧دا بانگەشەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی وڵاتەکەی بەڕێوەببات". گوایە سارکۆزی لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەکانی نێوان کۆتایی ساڵی ٢٠٠٦ تا سەرەتای ٢٠٠٧ بڕی ٥٠ ملیۆن یۆرۆی لە حکومەتی لیبیا وەرگرتووە. دوابەدوای ئەو تۆمەتانە، لە ساڵی ٢٠١٣ لێکۆڵینەوەی سەرەتایی لە ڕووداوەکە دەستیپێکرد، سارکۆزی لە ٢١ی ئازاری ٢٠١٨ لە پاریس دەستبەسەرکرا و لێکۆڵینەوەش لە دژی دەستیپێکرد بە تۆمەتی "پارەدارکردنی نایاسایی بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن و گەندەڵی و شاردنەوەی پارەی گشتی لیبیا". لە لایەکی دیکەوە گوایە زیاد تەکیەدین، بازرگانێکی بەڕەچەڵەک فەرەنسی-لوبنانی و شایەتحاڵی دۆسیەی لیبیا، لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠٠٦دا بڕی ٥ ملیۆن یۆرۆی لە لیبیاوە بۆ سارکۆزی هێناوە. ارکۆزی ئەو تۆمەتانەی ڕەتکردۆتەوە کە لە سەرەتای دۆسیەکەوە ئاراستەی کراوە، کە لەسەرەتای ئەمساڵەوە کرایەوە دوای لێکۆڵینەوەیەک کە زیاتر لە ١٠ ساڵە بەردەوامە. لە لایەکی دیکەوە، زیاد تەکیەدین، بازرگانێک بە ڕەچەڵەک فەرەنسی-لوبنانی و شایەتحاڵێکی "کلیل" بوو لە دۆسیەی لیبیا، لە ٢٣ی ئەیلول لە بەیروت کۆچی دوایی کرد.
ئۆزگور ئۆزێل بۆ ئەردۆغان: ئەگەر غیرەتت هەیە، ناتانیاهۆ بە تاوانباری جەنگ ناو ببە ئۆزگور ئۆزێل، سەرۆكی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) لە پەیامێكدا بە رەجەب تەیب ئەردۆغان دەڵێت: ئەمڕۆ ترەمپ دەبینیت پێی بڵێ: ناتانیاهۆ تاوان دژی مرۆڤایەتی ئەنجام دەدات، بڵێ: پێویستە وەزیری دەرەوەتان ئاگاداری هەنگاوەکەی بێت؛ ئەو کێیە؟' ئەوسا من لە ئسنبۆغا پیرۆزباییتان لێدەکەم لەكاتی گەڕانەوەتان لە ئەمریکا، بەڵام دەزانم لەبری ئەوەی سەربەرزانە بوەستیت لەوێ سەرت دادەنەوێنیت. ئۆزێل لەمیانی وتارێكدا لە گردبونەوەی پشتیوانی لە فەلەسیتن كە لەناوچەی ئەیوب سوڵتان لە ئەستەنبوڵ بەڕێوەچوو، رەخنەی توندی لە حکومەتەكەی ئەردۆغان گرت و پەیامێکی هاودەنگی لەگەڵ گەلی فەلەستین پێشکەش کرد. ئۆزێل، رەخنەی توندیشی لە لێدوانەکەی ماركۆ ربیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا گرت کە لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی "فۆكس نیوز" لەوەڵامی هێرشەكەی ئەدرۆغاندا بۆ سەر ناتانیاهۆ لە وتارەكەی لە نەتەوەیەكگرتووەكان وتی: چی دەڵێن بابیڵێن لە كۆتایدا ئەوان دێن و دەپارێنەوە بۆ ئەوەی چەند خولەكێك چاویان بەسەرۆك ترەمپ بكەوێت و تەوقەیەكی لەگەڵ بكەن. ئۆزیل وتیشی: تەحەدای هەرکەسێک دەکەم کە قسەی وا بە سەرۆک کۆماری تورکیا بڵێت، بەڵام بەداخەوە گوێیان لەهیچ نەبووە، هاوتاکانی بێدەنگنیان هەڵبژاردووە، عومەر جەلیک دێت و ئۆپۆزسیۆن تاوانبار دەکات، شەرم لە خۆت بکە. سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری راشیگەیاند: ئێمە داوای هەڵوەشاندنەوەی تەواوی بازرگانی لەگەڵ ئیسرائیل و سەپاندنی گەمارۆی توندمان کرد، بەڵام حکومەت خۆی دزییەوە، لە پەرلەمان کۆبونەوەیەکمان ئەنجامداو وتمان با هەموو سەرکردەی حزبەكان بچینە فەلەستین، هەمووان رازی بوون، بەڵام ئەردۆغان بێدەنگی لێكرد. تەنانەت فەڕەنسا و سعودیەش کۆنفرانسی تایبەت بە فەلەستین بەڕێوەدەبەن، بەڵام تورکیا هێشتا گۆشەگیرە، پێدرۆ سانشێز(سەرۆك وەزیرانی ئیسپانیا) رایگەیاند، ئەگەر ئیسرائیل لە مۆندیالی 2026 بێت، ئیسپانیا بەشداری ناکات، ئەوە ئازایەتییە، پێویستە توركیا چاوی لێبكات.
فوئاد حوسێن: بە ئەگەری زۆرەوە هەناردەکردنەوەتی نەوت لەم هەفتەیەدا دەستپێدەکاتەوە فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوە و جێگری سەرۆکوەزیرانی عێراق رۆژی پێنجشەممە بە بلومبێرگی گوت، عێراق بەهۆی راگرتنی هەناردەی نەوت لە هەرێمی کوردستان، لەنێوان 22 بۆ 25 ملیار دۆلار زیانی بەرکەوتووە. فوئاد حوسێن پێشبینی کرد کە هەناردەکردن "بە ئەگەری زۆرەوە لەم هەفتەیەدا" دەستپێبکاتەوە. بەپێی خەمڵاندنەکانی پێشوو، زیانەکان کە تاوەکو مانگی شوباتی ئەم ساڵ 19 ملیار دۆلار بوو. ئەمە لە کاتێکدایە کە هەرێمی کوردستان و زۆربەی کۆمپانیاکانی نەوت رێککەوتنێکیان بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن واژۆ کردووە، بەڵام هێشتا پێویستی بە رەزامەندی فەرمیی بەغدا هەیە، ئەمە بەپێی راگەیێندراوێکی وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان کە دوێنێ بڵاویکردەوە. وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەدا کە هێشتا چاوەڕێی وەڵامی وەزارەتی نەوتی فیدراڵین، لە کاتێکدا کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق "سۆمۆ" رایگەیاندووە، رێککەوتنەکە لە "قۆناخی کۆتاییدا"یە. پێش وەستانی هەناردەکردن لە مانگی ئاداری 2023، هەرێمی کوردستان رۆژانە زیاتر لە 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە دەکرد. لە مانگی تەممووزدا، هەرێمی کوردستان رەزامەندی دەربڕی لەسەر رادەستکردنی نەوت بە "سۆمۆ" بۆ ئەوەی لە بازاڕی نێودەوڵەتی دا بیفرۆشێت. بەغدا هەروەها داوای لە هەولێر و نوێنەرانی کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت کردووە بۆ کۆبوونەوەیەکی نوێ بۆ تاوتوێکردنی وردەکارییەکانی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن و دڵنیابوون لە پێدانی شایستە داراییەکانی کۆمپانیاکان. کۆمپانیاکانی "دی ئێن ئۆ" (DNO)ی نەرویجی و "گەنەل ئینەرجی" (Genel Energy) دووپاتیانکردەوە کە دەیانەوێت گەرەنتی روون بۆ پێدانی شایستە داراییەکانیان هەبێت. رۆژی چوارشەممە، 24-09-2025، گوتەبێژێکی کۆمپانیای دی ئێن ئۆ بە تۆڕی میدیایی رووداوی گوت: "زۆر حەزمان بە وەرگرتنی نەوتە لە بری پارەی کاش، چونکە وەک یەکێک لە کۆنترین و گەورەترین کۆمپانیا سەربەخۆکانی جیهان بۆ گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز، سیستمێکی بازرگانیمان هەیە و دەتوانین بە بازاڕکردنی پشکی خۆمان لە نەوتی تاوکێ، بەهای زیاتر بەدەست بهێنین." لەبارەی فرۆشتنی ناوخۆیی یان هەناردەکردن، گوتەبێژەکە گوتی: "ئامانجی DNO ئەوەیە کە نەوتەکەی بە بەرزترین نرخ بفرۆشێت، کە کڕیارێک بتوانێت وەریبگرێت و ئامادە بێت بەپێی رێککەوتنەکە پارە لە کاتی وەرگرتن بدات."
بڕیارە سبەینێ هەینی کاتژمێر ٤:٠٠ بە کاتی ئیسرائیل، ناتانیاهۆ لە کۆبونەوەى گشتى نەتەوەیەکگرتوەکان وتارەکەى پێشکەش بکات، ئەمەش لەکاتێکدایە کۆنگرەکە بەرەو کۆتایی دەڕوات و زۆرینەى سەرۆک و شاندى وڵاتان وڵاتەکەیان بەجێهێشتوەو نزیکە لە چۆڵبوون. بەپێى ڕاپۆرتێکى کەناڵى ١٢ى ئیسرائیل، لە پشت پەردەوە هەوڵێک هەیە بۆ کۆبوونەوەی سێ قۆڵی لە نێوان ناتانیاهۆ و ترەمپ و ئەحمەد شەرع لەواشنتۆن. بەر لە ڕۆیشتنی بۆ کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ئەمریکا، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بەڕۆژنامەنوسانى وت: لە کۆبوونەوەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکاندا، ڕاستیەکانى خۆمان دەڵێم، هاووڵاتیانی ئیسرائیل، ڕاستی سەربازان لە وڵاتەکەمان. ئەو سەرکردانەش ئیدانە دەکەم کە لەبری ئەوەی بکوژان و دەستدرێژکاران و منداڵ سووتێنەران ئیدانە بکەن، دەیانەوێت دەوڵەتێکیان پێبدەن لە دڵی خاکی ئیسرائیلدا. ئەمە نابێت". هەروەها ئەوەشى خستەڕوو لە واشنتۆن بۆ جاری چوارەم لەگەڵ ترامپ کۆدەبێتەوە، وتى: لەگەڵیدا باسی ئەو دەرفەتە گەورانە دەکەم کە سەرکەوتنەکانمان هێناویەتییە ئاراوە، هەروەها پێویستیمان بۆ تەواوکردنی ئامانجەکانی شەڕەکە: گەڕاندنەوەی هەموو بارمتەکانمان، بۆ شکستپێهێنانی حەماس، و فراوانکردنی ئەو بازنەی ئاشتییەی کە کراوەیە بۆمان دوای سەرکەوتنە مێژووییەکەی لە 'ئەم کالاڤی' و سەرکەوتنەکانی دیکە کە بەدەستمان هێناوە. بەپێى میدیاکانى ئیسرائیل، بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لەوتارەکەیدا باسی شەپۆلی دانپێدانانی دەوڵەتێکی فەلەستینی دەکات، هەروەها ڕەخنە لە وڵاتانی ڕۆژئاوایی دەگرێت کە جارێکی دیکە لایەنی هەڵەی مێژوویان هەڵبژاردووە و پاداشتی حەماسیان داوەتەوە. بڕیارە دوای کۆتایی هاتنى کۆنگرەى نەتەوەیەکگرتوەکان، ناتانیاهۆ ڕۆژی دووشەممە بە فڕۆکە بچێتە واشنتۆن بۆ کۆبوونەوەە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکى ئەمریکا، ئەمەش چوارەم کۆبوونەوەیەتى لە دوای مانگی یەکەوە لەگەڵ ترەمپ. سەرۆک وەزیرانى ئیسرائیل لەم دواییانەدا وەزیرانی ئاگادار کردۆتەوە کە چاوەڕوان دەکرێت لەگەڵ ترەمپ هەنگاوەکانی وەڵامدانەوەی ئەم شەپۆلە دانپێدانانە بە دەوڵەتێکی فەلەستینی تاوتوێ بکات. لە پشت پەردەوە هەوڵێک هەیە بۆ دروستکردنی کۆبوونەوەی سێ قۆڵی لە نێوان ناتانیاهۆ و ترەمپ و ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا. لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا گفتوگۆ لەسەر ئەم پرسە لە ئیسرائیل بەڕێوەچووە. وادیارە ڕێککەوتن لەگەڵ سوریا هێشتا دوورە، بەڵام کەسانێک هەن هەوڵدەدەن وێنەی سەرکردە سێ قۆڵییەکان بکێشن. گرنگی ئەم دیدارە لە ڕاستیدا بوونی خۆیەتی.
ئاژانسی ڕۆیتەرز بڵاویکردەوە، نووسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، ڕۆژی چوارشەممە ڕایگەیاند، دانوستانەکان لەگەڵ سوریا بەردەوامن، هەروەها دەرئەنجامەکانیان پەیوەستە بە دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل، لەوانەش داماڵینی سەربازی باشووری ڕۆژئاوای سوریا و سەلامەتی و ئاسایشی دروزەکان. بەیاننامەکەی نەتانیاهۆ کە بۆ دووەمجار لەم هەفتەیەدا پشتڕاستی کردەوە کە ئیسرائیل دانوستان لەگەڵ سوریا دەکات، لە کاتێکدایە کە سەرۆک وەزیران خۆی ئامادە دەکات بۆ ئەوەی بەرەو کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیویۆرک بڕوات. نەتانیاهۆ یەکشەممەی ڕابردوو ڕایگەیاند، پێشکەوتن لە ڕێککەوتنی ئەمنی لەگەڵ سوریا بەدیهاتووە، بەڵام ڕێککەوتنێک لە ئارادا نییە. لەلایەکى دیکەوە ئەحمەد شەرع، سەرۆكی راگوزەری سوریا، لە کۆبونەوەکانی خولی ٨٠ی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، وتى : "سیاسەتەکانی ئیسرائیل بەشێوەیەک کاردەکەن کە پێچەوانەی هەڵوێستی نێودەوڵەتییە کە پشتیوانی لە سوریا و گەلەکەی دەکات، لە هەوڵێکدا بۆ ئیستغلالکردنی قۆناغی ئینتقالی، ناوچەکە بەرەوڕووی خولگەیەکی ململانێی نوێ دەبێتەوە کە خاڵە کۆتاییەکانیان نادیارە". جەختیشی لەوە کردەوە کە سوریا پابەندە بە ڕێککەوتنی جیابوونەوە لە نێوان هێزەکانی ئیسرائیل و سوریا لە ساڵی ١٩٧٤ لە بەرزاییەکانی جۆلان و پەنا دەباتە بەر ڕێگەی دیپلۆماسی بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان لەگەڵ ئیسرائیل. سەرۆک کۆماری سووریا وتی: هەڕەشەکانی ڕژێمی زایۆنی لە دژی سووریا لە دوای 8ی کانوونی دووەمی 2024 کە ڕژێمی پێشوو ڕووخاند، کەم نەبووەتەوە. ئاماژەی بەوەشکرد، ئیسرائیل قۆناغی ئینتقالی لە دیمەشق قۆستەوە و ناوچەکەی خستووەتە بەردەم مەترسیی ململانێی نوێ، بەڵام سوریا شەڕی ناوێت و دیالۆگ و دیپلۆماسی بەکاردەهێنێت بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی ئێستا.
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵى ئەلعەرەبیە ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا دووپاتیکردەوە کە کار لەسەر دەستپێکردنی پلانێک دەکات بە ناوی "ئاسایش و ئاشتی بۆ هەمووان" بە ئامانجی کۆتاییهێنان بە شەڕی کەرتی غەززە. ماکرۆن وتی پلانەکە "ئاگربەست و ئازادکردنی زیندانییەکان و پێکهێنانی ئیدارەیەکی ئینتقالی لە غەززە و ڕێکخستنەوەو نوێکردنەوەى هێزەکانی پۆلیس لەخۆدەگرێت". هەروەها داوای بوونی "هێزێکی نێودەوڵەتی" دەکات بۆ پاراستنی سەقامگیری لە غەززەدا. سەرۆکی فەرەنسا ڕوونی کردەوە کە "ئەو هێزە نێودەوڵەتییەی کە بۆ غەززە پلانی بۆ دانراوە، ئەرکی نەتەوە یەکگرتووەکان وەردەگرێت"، ئاماژەی بەوەشکرد، "وڵاتانی ناوەوە و دەرەوەی هەرێم بەشداری لە پلانی ئاسایش و ئاشتی بۆ غەززە دەکەن". لە چوارچێوەیەکی پەیوەندیداردا، ماکرۆن ئاماژەی بەوەدا کە "دانوستاندنەکان لەسەر خاکەکان یەکێکە لە قۆناغەکانی دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستینی"، ئاماژەی بەوەشکرد، "دەمانەوێت دەوڵەتێکی فەلەستینی داماڵراو دابمەزرێنین کە دان بە ئیسرائیلدا بنێت". جەختیشی لەوە کردەوە کە "دەبێت حکومەتی (بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل) ئەم جەنگە خوێناوییە ڕابگرێت"، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە "ئاشتی باشترین ڕێگەیە بۆ پاراستنی ئیسرائیل و گەڕاندنەوەی متمانەی ئیسرائیل". سەرۆکی فەرەنسا هەروەها ڕایگەیاندووە کە "نابێت هیچ کەسێک ڕازی بێت بە لکاندنی کەرتی ڕۆژئاوا لەلایەن ئیسرائیلەوە"، ڕوونیشیکردەوە کە "لکاندنی ئیسرائیل بۆ کەناری ڕۆژئاوا هیچ پەیوەندییەکی بە حەماس و هێرشەکەی ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ەوە نییە". سەرۆکی فەڕەنسا، لە میانەی وتارێکی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی دووشەممە، دانی بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا نا و ڕایگەیاند کە بەردەوام دەبێت لە شەڕی دژە جوولەکە، ئەمەش دوای ڕەخنەی ئیسرائیل و ئەمریکا.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا، لە ماڵی تورکیا لە نیویۆرک، پێشوازی لە ئەحمەد شەرع، هاوتا سورییەکەی كردووە. بەگوێرەی میدیاكانی توركیا، لە دیدارەکەدا پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان تورکیا و سوریا و پرسەکانی ناوچەکەیان تاوتوێ کردووە. ئەردۆغان جەختی لە خواستی خۆی کردووەتەوە بۆ هەڵگرتنی تەواوى گەمارۆ سەپێنراوەکان بەسەر سوریا بە زووترین کات و تورکیا هەڵوێستێکی ئەرێنی بەرامبەر هەموو ئەو دەستپێشخەرییانە دەگرێتەبەر کە پاراستنی یەکپارچەیی و سەروەریی خاکی سوریا لە پێشینەیی دادەنێن. ئەردۆغان پێداگری لە سەر پێویستی پابەندبوونی هێزەكانی سوریا دیموكرات بە رێککەوتننامەی 10ی ئازار کردووەتەوەو وتویەتی: تورکیا بە وردی چاودێری هەموو پێشهاتەکانی ناوچەکە دەکات و پشتیوانییەکانی بۆ سوریا بەردەوام دەبێت و زیاتر . لەلایەکى دیکەوە، ئەحمەد شەرع، سەرۆكی راگوزەری سوریا، لە کۆبونەوەکانی خولی ٨٠ی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان وتارێکى پێشکەشکردو وتى: سوریا وەرزێكی نوێ دەست پێدەکات ناونیشانەكەی ئاشتیە، بەڵێن دەدەم هەموو ئەوانەی خوێنی بێتاوان رشتووە، رادەستی دادگایی بکرێن. لەبەشێکى دیکەى وتارەکەیدا ئەوەشى خستەڕوو کە گروپە چەکدارەکانمان هەڵوەشاندووەتەوەو پرەنسیپی کۆنترۆڵکردنی چەکمان جێبەجێ کردووە. ئەحمەد شەرع وتیشى: کارمان کردووە بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی دەسەڵات، داوای گفتوگۆی نیشتمانیمان کردووەو بەردەوامین لە هەڵبژاردنی پەرلەمان، کاردەکەین بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا لە سوریا.
ئاژانسی ئەی پی ئەمڕۆ (چوارشەممە) بە پشتبەستن بە وێنەکانی مانگی دەستکرد بڵاویکردەوە، ئێران دەستیکردووە بە گەڕاندنەوەی دامەزراوەکانی بەرهەمهێنان و پەرەپێدانی مووشەکی بالیستیکی کە لەشەڕى ١٢ ڕۆژەدا ئیسرائیل بەتوندى لێیداوە. شارەزایان دەڵێن پێکهاتەیەکی سەرەکی، ئەو میکسەرە گەورانەی کە پێویستن بۆ بەرهەمهێنانی سووتەمەنی ڕەق بۆ موشەکەکان هێشتا نەماوە؛ ئێران پێی وایە دەستپێکردنەوەی بەرهەمهێنانی مووشەک کلیلی ڕێگریکردن لە ئیسرائیلە. ئەمەش لەکاتێکدایە پێشبینی دەکرێت لە چەند ڕۆژی داهاتوودا دوای نوێکردنەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بە چالاککردنی میکانیزمی سناپباک دەستکەوتنی بەشێک لەو پێداویستیانەى بۆ نۆژەنکردنەوەى ئەو پرۆژە موشەکیانە زۆر قورستر بێت. پێکهێنانەوەی بەرنامەی مووشەکی بۆ کۆماری ئیسلامی زۆر گرنگە، کە پێی وایە ڕەنگە خولێکی دیکەی شەڕ لەگەڵ ئیسرائیل ڕووبدات. ئەم مووشەکانە یەکێکە لە کەمترین ڕێگری سەربازی ئێران دوای ئەوەی شەڕەکە سیستەمی بەرگری ئاسمانی وڵاتەکەی لەناوبرد - شتێک کە تاران لە مێژە پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە هەرگیز ناخرێتە ناو دانوستانەکان لەگەڵ ڕۆژئاوا. هاوکات شەوى ڕابردوو ڕێبەری باڵای کۆماری ئیسلامیی ئێران لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا کە لە تەلەفزیۆنی فەرمی ئێران بڵاوکرایەوە، دوا هەڵوێستی وڵاتەکەی ڕایگەیاند و بە هەموو جۆرێک دانوستانی ڕاستەوخۆی لەگەڵ ئەمەریکا ڕەتکردەوە، گوتی: ئەمە دوا چانسی ڕێگرییە لە دووبارە سەپاندنەوەی سزاکان بەسەر ئێران. خامنەیی گوتیشی "ئێران بە هیچ جۆرێک لە بابەتی پیتاندنی یۆرانیۆم، ملکەچی گوشارەکانی ئەمەریکا نابێت، دەشڵێت: تاران بەهیچ شێوازێک نیازی دروستکردنی بۆمبی ئەتۆم نییە." ڕاشیگەیاند، لەم بارودۆخەی ئێستادا هەر جۆرە دانوستانێک لەگەڵ ئەمەریکا، تەنیا لەبەرژەوەندی سەرۆکی ئەو وڵاتەیە و جگە لە زیان هیچ سوودێکی بۆ ئێران نابێت، چونکە دەیکاتە دەستکەوتێک خۆی پێ دەنوێنێت، وەک ئەوەی بە زەبری هێز و هەڕەشە، ئێرانی بۆ گەڕانەوەی سەر مێزی دانوستان ناچار کردبێت. ئەم قسانەی ڕێبەری باڵای ئێران لە کاتێکدایە، سەرۆک کۆماری ئیسلامی ئێران، مەسعود پزیشکیان بۆ بەشداری لە کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان چووەتە نیویۆرک، بەڵام ئەم هەڵوێستەی خامنەیی ڕێگری دەکات لە ئەگەری دروستکردنی هەر پەیوەندییەک لەگەڵ بەرپرسانی ئەمەریکا. ئەم پەیامە ڤیدیۆییەی ڕێبەری باڵای ئێران چەند کاتژمێرێک دوای لێدوانەکانی ترەمپ دێت، کە وەکوو ئاماژەیەک بۆ ئێران و چەکی ئەتۆمی، گوتی "بە هیچ جۆرێک ڕێگە بە گەورەترین پاڵپشتیکاری تیرۆر نادەین، مەترسیترین چەکی جیهانی بەدەستەوە بێت".
سەرۆککۆماری عێراق رایگەیاند، عێراق دۆخی ئاسایی خۆی لەنێو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێدا گەڕاندووەتەوە، سیاسەتی هاوسەنگی و کرانەوە و هاندانی دیالۆگ بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان پەیڕەو دەکات. هەروەها جەختی کردەوە، وڵاتەکەی پشتگیری لە پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا و دەستپێشخەریی وازهێنانی پەکەکە لە چەک دەکات. لەتیف جەمال رەشید، سەرۆککۆماری عێراق ئەمڕۆ چوارشەممە 24ی ئەیلوولی 2025، لە گوتارەکەیدا لەبەردەم کۆبوونەوەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە 80یەمین خولیدا، سوپاس و پێزانینی عێراق و خەڵکەکەی بۆ رۆڵی نەتەوە یەکگرتووەکان لە پشتگیریکردن و بەرگریکردن لە سیستمی دیموکراسی دەربڕی. سەرۆککۆماری عێراق ئاماژەی بەوە دا، "رێکخراوە نێودەوڵەتییەکە باشترین یارمەتیدەر بووە بۆ عێراقییەکان لە مافە دیموکراسییەکاندا و لە سەروویانەوە هەڵبژاردنەکان، کە عێراق خۆی بۆ بەڕێوەچوونی لە داهاتوویەکی نزیکدا ئامادە دەکات، بۆ دڵنیابوون لە گواستنەوەی ئاشتییانەی دەسەڵات، لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەری کار دەکەین بۆئەوەی هەڵبژاردنەکان ئازاد و بێگەرد و شەفاف بن." لەتیف رەشید تیشکی خستە سەر ئەوەی، "عێراق بە پشتیوانیی دۆستان توانیویەتی بەسەر مەترسیدارترین هەڕەشەی تیرۆریستیدا سەربکەوێت، کە جیهان بەخۆیەوە بینیبێت." داواشی کرد، "رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر وەکو یەک دۆخ بێت، کە نابێت جیاوازی لەنێوانیاندا بکرێت و پێویستە لەگەڵ پارەدارکەران و پاڵپشتیکارانی تیرۆر بە پارە و چەک لێپرسینەوە بکرێت." هەروەها جەختی لە بەردەوامبوونی هەوڵەکان بۆ گەڕاندنەوەی ئاوارەکان، هەڵوەشاندنەوەی کەمپەکان و گەڕاندنەوەی خێزانەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان کردەوە، ئاماژەی بە پابەندبوونی عێراق بۆ دابینکردنی دادپەروەری و پاراستنی فرەیی کۆمەڵایەتی کرد. سەرۆککۆمار باسی لە هەوڵەکانی عێراق کرد بۆ گەیشتن بە گەشەپێدانی ئابووری و کۆمەڵایەتیی بەردەوام و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە نەوت، لەگەڵ دابینکردنی هەلی وەبەرهێنانی گرنگ لە بوارەکانی ئاو، کارەبا و ژێرخانی ئابووریدا. هەروەها گوتیشی، عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی زۆرترین زیانی بەهۆی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەواوە بەرکەوتووە، بۆیە داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد لەم دۆسیەیەدا پشتگیریی بکەن، چونکە کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو ئاستەنگێکی گەورەیە و عێراق هەوڵی گەیشتن بە لێکتێگەیشتنی لەگەڵ ئێران و تورکیا داوە لەبارەی دابەشکردنی ئاوی دیجلە و فوراتەوە. لەبارەی دۆخی فەلەستینەوە، سەرۆککۆماری عێراق پێیوابوو، دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستین تاکە رێگەیە بۆ دابینکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکە و جیهاندا. هەروەها پێشوازیی لە دانپێدانانی نێودەوڵەتیی بەربڵاو بە دەوڵەتی فەلەستین کرد و سەرکۆنەی دەستدرێژییەکانی ئیسرائیلی بۆسەر وڵاتانی ناوچەکە کرد، کە دوایینیان بەئامانجگرتنی قەتەر بوو. لەتیف رەشید جەختی لە رەتکردنەوەی بەکارهێنانی ئاسمانی عێراق کردەوە بۆ پێشێلکردنی سەروەرییەکەی یان هەڕەشەکردن لە ئاسایشی هاووڵاتییانی. هەروەها دووپاتی کردەوە، عێراق سیاسەتی هاوسەنگی، کرانەوە و هاندانی دیالۆگ بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان و چەسپاندنی ئاشتی لە ناوچەکەدا پەیڕەو دەکات. ئاماژەی بە پشتگیریی پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا و دەستپێشخەریی وازهێنانی پەکەکە لە چەک کرد و هەڵوێستی بنەڕەتیی عێراقی دووپات کردەوە، کە لەسەر رێزگرتن لە دراوسێیەتیی باش لەگەڵ دەوڵەتی کوێتدا بنیاد نراوە.
هێلین ئومێد ڕایگەیاند، لە قۆناغی یەکەمی پرۆسەکەدا تەڤگەر ئەرکەکانی خۆی بە تەواوی جێبەجێ‌کردووە و وتی: "لە قۆناغی دووەمدا پێویستە ڕێگە بە ڕێبەر ئاپۆ بدرێت تا سیاسەت بکات و لە چوارچێوەی ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیکدا هەموارکردنەوەی یاسایی ئەنجام بدرێن." ئەندامی تەڤگەری ئازادیی کوردستان هێلین ئومێد سەبارەت بە بڕیاری کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەوروپا تایبەت بە بڕیاری پێشێلکردنی "مافی هیوا"ی پەیوەست بەعەبدوڵا ئۆجەلان و پەرەسەندنەکانی پەیوەست بە پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک بۆ مەدیا خەبەر تیڤی قسەی کرد. هێلین ئومێد لە سەرەتای قسەکانیدا خۆشەویستی و پەرۆشی خۆی بۆ ڕێبەر ئاپۆ باسکرد و لەسەر مافی هیوا وتی: "یەکێکە لە گرنگترین پێشکەوتنەکان. لەبەرئەوەی پەیوەندی بە بارودۆخی ڕێبەر ئاپۆوە هەیە. کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا لەسەر مافی هیوا بڕیارێکی نوێی دەرکرد. وەکو تەڤگەر، چاوەڕێ بووین و سەیرمان دەکرد. چاوەڕێ بووین بزانین لەسەر ئەو بابەتە چی دەڵێن، چ ڕێوشوێنێک دەگرنە بەر و چ هەنگاوێک دەنێن. ئەگەر هەڵە نەبم پشت بەو بڕیارە دەبەستێت، کە بەر لە ١١ ساڵ دەرکراوە و ئەوە ١١ ساڵە گەلی کورد بە قسەکردن لەسەر مافی هیوا سەرقاڵ دەکەن. یانی، ئەنجوومەنی ئەورووپا خۆی پێشەنگایەتی ئەمە دەکات. پێویستە بزانرێت، کە یاسای مافی هیوا تەنها بۆ ڕێبەر ئاپۆ نییە. مافێکە کە مرۆڤایەتی لە چوارچێوەی ڕێسا جیهانییەکان و مافەکانی مرۆڤدا بەدەستی هێناوە. بەتایبەتی بۆ زیندانیانی سیاسی بەدەستهاتووە." ملیۆنان کەس هەڵستانە سەر پێ چی بێزارمان دەکات، چیمان بەلاوە سەیرە؟ کێشەکە ئەوەیە، کە ئەوانەی خاوەنی ئەم مافەن ناتوانن بەکاری بهێنن، یاخود زیهنییەتێکی بازرگانی لە ڕۆژەڤدا دەهێڵدرێتەوە. لەو ڕۆژانەی کە ئەم بڕیارە قسەی لەسەر دەکرا، لە ئەورووپا چالاکیی گەورە ئەنجامدران. بە ملیۆنان کەس لە تورکیا، کوردستان، ئامەد، وان و مێرسین هاتنە سەر شەقامەکان. بە ملیۆنان کەس هەڵستانە سەر پێ تاوەکو یاسای مافی هیوا بۆ ڕێبەر ئاپۆ و سەرۆکایەتییان جێبەجێ بکرێت. واتا ملیۆنان کەس بۆئەوەی ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ بە یاسایی مسۆگەر بکرێت، هەڵستانە سەر پێ. لە ڕۆژئاواش هەڵستانە سەر پێ." هێلین ئومێد ئاماژەی بەوە کرد، کە مافی سروشتیی ڕێبەر ئاپۆیان کردە مژاری بازاڕ و ئەمەش ئەوان دەخاتە نیگەرانییەوە. ئومیت بەم شێوەیە بەردەوام بوو: "بۆئەوەی ڕێبەر ئاپۆ سوود لەم مافە وەرنەگرێت، سەدان هەزار زیندانی سوود لەم مافە وەرناگرن. زۆرێک لە هەڤاڵانمان لە زیندانەکان زیندانیی سیاسین. بارمتەن. سەرەڕای ئەوەی سزاکانیشیان تەواوبووە، ئازاد ناکرێن. لەبەرئەوە تێکۆشان بۆ یاسای دیموکراتیک و وەکو پایەیەکی تورکیا، دامەزراندنی یاسای دیموکراتیک زۆر گرنگە. ئێمە لە ڕووی مافی هیواوە، لەگەڵ ڕاستییەکی وەهادا ڕووبەڕووین." 'ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی تێڕوانینێکی جیهانی دەکات' هێلین ئومێد دەستنیشانی کرد، کە جێبەجێنەکردنی مافی هیوا نەک تەنها لەسەر ڕێبەر ئاپۆ سەپێنراوە، لە ڕاستیدا لەسەر گەلی کورد بێهیوایی دەسەپێنێت و بەسەر ژنان، گەلانی تورکیا و گەلانی ناوچەکەدا دەسەپێنرێت. هێلین ئومیت وتی ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی جیهانێکی نوێ و ئازاد و پەیوەندییە ئازادەکان دەکات و بەم شێوەیە درێژەی بە قسەکانیدا: "ئەو تەنها تاکەکەسێک نییە؛ ئەو کۆمەڵگە و سیستەمێکە. ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی تێڕوانینێکی جیهانی دەکات. مافی هیوا بۆ ڕێبەر ئاپۆ بەجێناهێنن. لەبەرئەوە، ئێمە بەم شێوەیە قسەدەکەین: نە مافی هیوا، نە ڕێسای هیوا... پێموایە ڕێبەر ئاپۆ دەیویست بەم شێوەیە قسەی لەسەر بکرێت. ئەوە ڕێسایەکە. وەکو وتم، هەرخۆی ئەم مافە هەیە، بەڵام ڕێسای هیواش هەیە. واتا، ڕێسای هیوا بۆ هەمووان دەگونجێت. پێویستە هەمووان سوودی لێ وەربگرن. لەبەرئەوەی هەوڵدەدەن ژن، گەل، گەلانی تورکیا، گەلانی کوردستان ناچاری دەوڵەتپەرست، دەسەڵاتی پیاو و ڕژێمی شارستانی‌پەرست بکەن. هۆکاری سەرەکی هەڵوێست دژی ڕێبەر ئاپۆ ئەو خاڵە دژبەرەیە. ئەمە بە هیچ شێوەیەک قبووڵ ناکرێت. دەبێت بەدڵنیاییەوە جێبەجێ بکرێت. ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ ئەرکی سەرەکییە جێبەجێنەکردنی ئەم مافە تاوەکو ئێستا، ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە سیاسەتەکانی دژی گەلی کوردەوە. ڕاستییەکی لەم شێوەیە هەیە: ئەو هێزانەی کە پیلانگێڕی نێونەتەوەییان جێبەجێکرد، کە پایە هەرە گرنگەکانی، دەوڵەتانی ئەورووپی بوون، پێکهاتەی دەوڵەت-نەتەوەی ئەورووپا بوو. بەجۆرێک تاوانەکانی خۆیان بەم شێوەیە درێژەپێ‌دەدەن. یانی، ئەمە ١٠ ساڵە بەجێنەهێنانی ئەم مافە، بەردەوام دواخستنی، جێهێشتنی بۆ کات و لەم کۆتاییەشدا، درێژکردنەوەی تاوەکو حوزەیرانی ٢٠٢٦، بەم مانایە دێت. لە ڕاستیدا جارێکی تر ڕێگە بۆ سیاسەتەکانی ئاستەنگکردن کە لەلایەن دەوڵەتی تورکەوە ئەنجامدەدرێن، خۆشدەکەن و بناغەکەی ئامادە دەکەن. دەرگا دەکرێتەوە. مەترسییەکی لەم شێوەیە هەیە. لەبەرئەوەی ئێمە لەناو پرۆسەیەکی زۆر گرنگداین. ئێمە لەناو پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیکداین. لەو پرۆسەیەدا ئەو ئەرکانە هەن، کە پێویستە بەپەلە جێبەجێ بکرێن. ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ ئەرکی سەرەکییە. یاسای مافی هیوای ببێتە بنەمای ئەمە، بە نەهێنانی بۆ ناو ڕۆژەڤی تورکیا، دەیانەوێت پەیامی "بە ڕاستی دەتوانین زیاتر دوای بخەین" بدەن. بڕیارەکەی کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا ڕێگەی بۆ سیاسەتی سەرقاڵکردن خۆشکردووە. بەهیچ شێوەیەک ئەم بارودۆخە مایەی قبووڵکردن نییە. ئێمە وەکو لایەنی سیاسی ئەمە، ئەو پەیامانەی کە بۆمان دەنێرێت، بەم شێوەیە لێکدەدەینەوە. بێگومان، پسپۆڕانی یاسایی لە چوارچێوەی ئەوەی، کە ئەم بڕیارە بە مانای چی دێت، لێکدانەوەیان کرد. هەندێک کەس وتیان کە ئەمە 'هاوبەشیکردنی تاوانە' و بە ڕاستی ئەمە بەشێکە لە سیاسەتەکانی تورکیا. بەڵێ، وڵاتانی ئەورووپا، دەوڵەتانی ئەورووپا، ڕێکەوتننامەی زۆر قێزەون لەگەڵ تورکیادا دەکەن. دەیانەوێت، شەڕی تورکیا، شەڕی کورد، شەڕی نێوان تورک و کورد بەردەوام بێت. لەبەرئەوەی دەیانەوێت تورکیا لاواز بکەن و ناچاری دەرەوەی بکەن. هەرخۆی هەڤاڵ عەباس لە بەرنامەکەدا وتی، دێتە بیرمان، ئەڵمانیا سیاسەتێکی چۆن بوو. هەڵوێستی دەوڵەتانی ئەورووپا چۆن بوو؛ لەبیرمان نەکردووە. ڕێبەر ئاپۆ تاکلایەنانە پرۆسەکەی گەیاندە قۆناغێکی گرنگ هێلین ئومیت لەبارەی پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک، کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە دەستی پێکراوە قسەی کرد و وتی: "هەرکەسە و بەگوێرەی خۆی لەم پرۆسەیە تێدەگات. دژبەرانمان ئەم پرۆسەیە جیاواز پێناسە دەکەن، ئێمە جیاواز پێناسەی دەکەین. دژبەرانمان پلانێکیان هەیە و ئێمەش پلانێکمان هەیە. ڕێبەر ئاپۆش پلانێکی هەیە. لەم بارەیەوە، پێویستە بە دروستی لە ڕاگەیاندراوی پارێزەران تێبگەین. ئێمە لە کام پرۆسەیەداین، لە کام قۆناغەداین؟ بۆئەوەی پرۆسەکە بە دروستی بەڕێوەببرێت، ئەمە گرنگە. قۆناغی یەکەم چی بوو؟ ئەگەر بچینە قۆناغی دووەمەوە، دەتوانین لە خۆمان بپرسین قۆناغی یەکەم چی بوو. بەر لە هەر شتێک، باخچەلی لە ١ـی تشرینی یەکەمدا لە پەرلەمان دەستی ئەندامانی دەم پارتی گرت و دواتر بانگەوازی بۆ ڕێبەر ئاپۆ کرد و وتی، 'وەرە، لە پەرلەمان سیاسەت بکە، کۆتایی بە تێکۆشانی چەکداری بهێنە. کۆتایی بە بوونی ڕێکخستنی خۆت بهێنە و لە پەرلەمان درێژە بە تێکۆشانی خۆت بدە'. دوای ئەم پرۆسەیە، ڕێبەر ئاپۆ ئەو دەستەی پشتگوێ نەخست، کە بۆی درێژکرا. ئەو وەڵامەی دایەوە، ئێستا لە تورکیا ڕۆژەڤە و ڕۆژەڤی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان دیاریدەکات. پەکەکە، پارتێکی ٥٠ ساڵە؛ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هەژاند، گەلێک بەرەوپێشچوونی دەستپێکرد، ناسنامەی کوردی سەرلەنوێ هێنایە کایەوە، پێناسەی کرد و وای کرد گەلی کورد وەکو نەتەوەیەکی دیموکراتیک دەربکەوێت. ئەم پارتە لە مانگی ئایاردا کۆنگرەی خۆی بەست و کۆتایی بە بوونی ڕێکخستنیی خۆی هێنا. ئەو دەستپێشخەرییەی کە دوای ئەوە لەلایەن ڕێبەرێتییەوە گیرایەبەر، درێژەی بە پرۆسەکە دا. ڕێبەر ئاپۆ تاکلایەنانە ئەم پرۆسەیەی گەیاندە قۆناغێکی چارەنووسساز. یانی، پەکەکە کۆتایی بە هەموو کار و چالاکییەک لەژێر ناوی خۆی هێنا، ستراتیژیی تێکۆشانی چەکداری گۆڕا و لانیکەم ڕایگەیاند، کە دژی تورکیا چەک بەکارناهێنێت. ئەمانە هەمووی بە پێشەنگایەتیی ڕێبەر ئاپۆ هاتنە دی. ڕێبەر ئاپۆ لە کۆنگرەی ١٢ـی پەکەکەدا وەکو دانوستانکاری سەرەکی دەستنیشانکرا و هەموو ئەم پێشکەوتنانە، بەستراونەتەوە بە ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆوە. بەڵام ئەم هەموو هەنگاوە، نیازپاکیی ڕێبەر ئاپۆ، لەم چوارچێوەیەدا پێشکەوتن. شەڕڤانانی ئەم تەڤگەرە تێگەیشتنێکی تەواو کە ڕێبەر ئاپۆ تێی بگات و هەڵوێستێکیان نیشاندا، کە شایەنی ڕێبەرێتی بێت. دەتوانین ئەم سەردەمە وەکو قۆناغی یەکەم ناوبنێین." دوو شت هەن کە لە قۆناغی دووەمی پرۆسەکەدا بکرێن هێلین ئومیت سەبارەت بە قۆناغی دووەمیش هەڵسەنگاندنی کرد و وتی: "پێی دەوترێت پرۆسەی دیموکراتیکبوونی تورکیا. واتا، کێشەکانی دیموکراتیکبوونی تورکیا و شێوازی چارەسەرکردنی ئەم کێشانە لەوانەیە مژاری قۆناغێکی تر بێت. بەڵام قۆناغی دووەم کە ئێستا تێیداین، پرۆسەی دامەزراندنی بناغەی یاسایی ئەو هەنگاوانەیە، کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆ و تەڤگەری ئازادییەوە نراون. ئەمە بەرپرسیارێتییەک دەخاتە ئەستۆی دەوڵەت و حکومەت. تەڤگەری ئازادیی کورد ناتوانێت بە تەنها ئەمە بکات. ئەو، ئەو شتانەی لە ئەستۆی بوو جێبەجێی کرد. ئەو بانگەوازەی بۆی کرا و مەرجەکانی جێبەجێ کرد. لە ئێستا ئەوەی پێویستە لە قۆناغی دووەمی پرۆسەکەدا بکرێت، دوو شتن: یەکەم: پێویستە ڕۆڵی ڕێبەر ئاپۆ لە پرۆسەکەدا بە شێوەیەکی ڕاست پێناسە بکرێت. یانی، ئەگەر ڕۆڵی ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی ڕاست پێناسە نەکرێت، مامەڵەیەکی ڕاست نیشانی ڕێبەر ئاپۆ نەدەن و ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ مسۆگەر نەکرێت، چەندە پێشکەوتن هەستی پێ بکرێت یاخود ببینرێت، پرۆسەکە دەگەڕێتەوە سەرەتا. من ئەمە وەکو ڕێسا دەڵێم، نەک وەکو بڵاوکردنەوە. واتا، ئەمە لە سروشتی بابەتەکەدا هەیە. لەبەرئەوەی ڕێبەر ئاپۆ ئەندازیار، هێزی ئافرێنەری ئەم پرۆسەیەیە. بەڵێ، ڕێبەرمان ڕەخنەی لە ئێمە هەیە لەسەر تێگەیشتن، درکپێکردن و جێبەجێکردنی. ئێمە هێشتا هەوڵدەدەین، کە ئەمانە تێپەڕێنین، گفتوگۆیان لەبارەوە دەکەین. هەوڵدەدەین کە بە شێوەیەکی دروست تێی بگەین، بەشێوەیەکی دروست بیگرینە دەست و لەسەر ئەم بنەمایە ئەرکەکانی خۆمان بەجێبێنین. لەوانەیە کێشەی لەم شێوەیە لەلایەنی ئێمەوە بێنە ئاراوە. بەڵام سەرەکیترین کێشەی ئێستا پێناسەکردن و تێگەیشتنی هەڵە بۆ پێگەی ڕێبەر ئاپۆ لە کۆمەڵگەی تورکیا و سیاسەتی تورکیادایە. سەرنج بدەن، لە زۆر بەرنامەدا ئێمە مامەڵەی ئامڕازکردن دژی ڕێبەر ئاپۆمان هێنایە ڕۆژەڤەوە و ڕەتمانکردوە. قبووڵمان نەکرد. لە قۆناغدا هەندێک کەس ئەوە زۆر ژیرانە دەبینن. هەندێک کەس وا بیردەکەنەوە، کە گرتنی ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی وەک دەرفەتێک بەکاربهێنن و هەندێک شت بکەن. بەڵام ئەمە دژی سروشتی بابەتەکەیە. گەر ڕێبەر ئاپۆ وەکو ڕێبەری دامەزرێنەر پێناسەدەکرێت، پێویستە بەو پێیە مامەڵە بکەن. پێویستە ڕێی سیاسەت بۆ ڕێبەر ئاپۆ خۆشبکرێت.
سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند، دانپێدانانی دەوڵەتی فەلەستین لەلایەن ژمارەیەک هاوپەیمانی واشنتۆنەوە، "پاداشتێکە بۆ حەماس و درێژەدانە بەدڕندەیی، پێویستە کۆتایی بە شەڕی غەززە بهێنین و دانوستان بۆ ئاشتی بکەین و دەستبەجێ بارمتەکانیش ئازاد بکرێن و بگەڕێنینەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا وتارێکى لە کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشکەشکرد، لەبەشێکیدا وتى: لە ماوەی حەوت مانگدا کۆتایی بە حەوت جەنگ لە سەرانسەری جیهان هێناوە، کە هەندێکیان نزیکەی ٣٠ ساڵیان خایاندوە، ئێمە هیچمان لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەست نەکەوت. ترامپ لە میانەی وتارەکەیدا ئاماژەی بەوەدا کە ناتوانرێت ڕێگە بە ئێران بدرێت خاوەنی چەکی ئەتۆمی بێت، زیادی کرد: هەڵوێستی من زۆر سادەیە: ناکرێ ڕێگە بە سپۆنسەری پێشەنگی جیهان بۆ تیرۆر بدرێت کە خاوەنی مەترسیدارترین چەکی جیهان بێت، هاوکاریم پێشکەش بە خامنەیی (ڕێبەری ئێران) کرد و وەڵامەکەش بۆ هەڕەشەکردن بوو لە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا. بەشێک لەقسەکانى دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا: ـ هەمووان ئەڵێن دەبێت خەڵاتی نۆبڵی ئاشتیم پێبدرێت، بەڵام خەڵاتی راستەقینە رزگاركردنی رۆحەكانە لەرێگەی راگرتنی جەنگەكانەوە. ـ ئێستا چەكە وێرانكەرەكان مەترسیدارترین شتن كە روبەڕووی جیهان بوونەتەوە ـ نابێت رێگە بە ئێران بدرێت مەترسیدارترین چەكی لە جیهاندا هەبێت. ـ دامەزراوەی سەرەكی ئەتۆمی ئێرانمان لەناوبردو هەموو سەركردەكانی پێشووی ئێران كوژران. ـ كۆتایم بە شەڕی ئێران و ئیسرائیل هێناو هەردوولا رێككەوتن چیتر شەڕ نەكەنەوە. ـ چین بەرێژەیەكی زۆرتر لە هەموو وڵاتانی پێشكەوتوو غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن بەرهەمدەهێنێت. ـ لە ماوەی شەش ساڵی ڕابردوودا چووینە سەردەمی قەیرانی گەورە. ـ ئێمە خاوەنی بەهێزترین ئابووری و بەهێزترین سەربازی و بەهێزترین سنوورین. ـ لەوەتەی دەستبەکاربووم، ١٧ ترلیۆن دۆلارمان وەبەرهێنان کردووە. ـ کۆچی نایاسایی وڵاتان وێران دەکات و دەبێت ڕووبەڕووی ببنەوە. ـ نزیکەی هەموو ئەندامانی ناتۆ بە فەرمی پابەندبوون بە زیادکردنی خەرجییە سەربازییەکانیان بۆ 5%. ـ ئێمە لەگەڵ زۆرێک لە وڵاتانی جیهان دانوستانمان کردووە بۆ ڕێککەوتنی بازرگانی. ـ خەمی من ڕزگارکردنی ژیانە نەک بەدەستهێنانی خەڵات.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی سێشەممە دووپاتی کردەوە کە ترسناکییەکان لە غەززە بەردەوامن و قەبارەی کوشتنەکان هەموو سنوورەکانی تێپەڕاندووە و جەختی لەوە کردەوە کە چارەسەری دوو دەوڵەتی تاکە ڕێگایە بۆ گەیشتن بە ئاشتی. ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سەرەتای وتارەکەیدا لە کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان دووپاتی کردەوە کە؛ هیچ پاساوێک نییە بۆ سزادانی بەکۆمەڵی گەلی فەلەستین و شەڕی غەززە لە سێیەم ساڵی نزیک دەبێتەوە و ژمارەی مردن و وێرانکارییەکان لە غەززە بەردەوام لە زیادبوندایە. ئەمڕۆ سێشەممە، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ڕەوشتی غەززە تەواو مەترسیدارە و سەرەڕای رێوشوێنەکان لەلایەن دادگای نێودەوڵەتییەوە، برسێتی لە کەرتەکە راگەیەندراوە، داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ بگرن. ناوبراو دەشڵێت؛ جیهان نەتەوە یەکگرتووەکانی هەڵبژارد بۆ ئەوەی ئاژاوەگێڕی بگۆڕێت بۆ هاوکاری و ململانێکان بکات بە ئاشتی. گۆتێریس لەبارەی غەززەشەوە هۆشداریداوە؛ ئەو رەوشە ترسانەکە نزیک دەبێتەوە لە ساڵی سێیەم و ژمارەی مردن، برینداربون و وێرانکارییەکان بەردەوام روو لە زیاد بونە، جەختیشیکردوەتەوە لەوەی پشتگیری لە چارەسەری دوو دەوڵەتی دەکەن وەک تاکە ڕێگە بۆ گەیشتن بە ئاشتی و سەقامگیری، هەروەها داوای ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە غەززە و ئازادکردنی بارمتەکانیش دەکات. ئەمینداری گشتی دەشڵێت؛ دوای هەشت دەیە لە دامەزراندنی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕووبەڕووی قەیرانی هاوشێوەی ئەو قەیرانانە دەبنەوە کە بوە هۆی دامەزراندنی رێکخراوەکە، بەبێ ناوهێنانیش دەڵێت؛ ژمارەیەک وڵات وا هەڵسوکەوت دەکەن کە یاسا نێودەوڵەتییەکان نازانن.
عەلی نزار بەڕێوەبەری كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بۆ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق ڕایدەگەیەنێت لە مانگەكانی رابردوودا هەوڵێكی گەورە خرایەكار بۆ گەیشتن بە رێككەوتن لەنێوان بەغدادو هەولێر، بەرپرسیارێتی باڵا لەسەر وەزارەتی نەوت بە هەموو فەرمانگەو كۆمپانیاكانی لەناویاندا (سۆمۆ)، هەروەها وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم هەبوو. لەلایەكی گرنگی تریش كۆمپانیا جیهانییەكانی بەرهەمهێنی نەوت بوون لە هەرێم. ناوبراو ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد کە رێككەوتنەكە گەیشتووەتە قۆناغەكانی كۆتایی، بەوپێیەی گەیشتووینەتە میكانیزمی پتەو بۆ جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنەوەو پەمپكردنی بڕی بەرهەمی هەرێم، دوای تەواوبوونی چاوەڕێی رێكارەكانی پەمپكردن دەكەین و هەندێك لە كارەكان بە نوسراو دیكۆمێنت دەكرێن. هەروەها وتیشى: كۆمپانیا بیانییەكان پێویستیان بە دڵنیایی هەیە لەبارەی پێدانی شایستەكانیان دوای دەستپێكردنی هەناردەكردن، كۆمپانیاكەمان كاریكردووە بۆ پێدانی دڵنیایی بەو كۆمپانیایانەو بەمزوانە وادەی ئیمزاكردنی فەرمی رێككەوتنەكە رادەگەیەنێت.
