سەرۆککۆماری عێراق رایگەیاند، عێراق دۆخی ئاسایی خۆی لەنێو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێدا گەڕاندووەتەوە، سیاسەتی هاوسەنگی و کرانەوە و هاندانی دیالۆگ بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان پەیڕەو دەکات. هەروەها جەختی کردەوە، وڵاتەکەی پشتگیری لە پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا و دەستپێشخەریی وازهێنانی پەکەکە لە چەک دەکات. لەتیف جەمال رەشید، سەرۆککۆماری عێراق ئەمڕۆ چوارشەممە 24ی ئەیلوولی 2025، لە گوتارەکەیدا لەبەردەم کۆبوونەوەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە 80یەمین خولیدا، سوپاس و پێزانینی عێراق و خەڵکەکەی بۆ رۆڵی نەتەوە یەکگرتووەکان لە پشتگیریکردن و بەرگریکردن لە سیستمی دیموکراسی دەربڕی. سەرۆککۆماری عێراق ئاماژەی بەوە دا، "رێکخراوە نێودەوڵەتییەکە باشترین یارمەتیدەر بووە بۆ عێراقییەکان لە مافە دیموکراسییەکاندا و لە سەروویانەوە هەڵبژاردنەکان، کە عێراق خۆی بۆ بەڕێوەچوونی لە داهاتوویەکی نزیکدا ئامادە دەکات، بۆ دڵنیابوون لە گواستنەوەی ئاشتییانەی دەسەڵات، لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەری کار دەکەین بۆئەوەی هەڵبژاردنەکان ئازاد و بێگەرد و شەفاف بن." لەتیف رەشید تیشکی خستە سەر ئەوەی، "عێراق بە پشتیوانیی دۆستان توانیویەتی بەسەر مەترسیدارترین هەڕەشەی تیرۆریستیدا سەربکەوێت، کە جیهان بەخۆیەوە بینیبێت." داواشی کرد، "رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر وەکو یەک دۆخ بێت، کە نابێت جیاوازی لەنێوانیاندا بکرێت و پێویستە لەگەڵ پارەدارکەران و پاڵپشتیکارانی تیرۆر بە پارە و چەک لێپرسینەوە بکرێت." هەروەها جەختی لە بەردەوامبوونی هەوڵەکان بۆ گەڕاندنەوەی ئاوارەکان، هەڵوەشاندنەوەی کەمپەکان و گەڕاندنەوەی خێزانەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان کردەوە، ئاماژەی بە پابەندبوونی عێراق بۆ دابینکردنی دادپەروەری و پاراستنی فرەیی کۆمەڵایەتی کرد. سەرۆککۆمار باسی لە هەوڵەکانی عێراق کرد بۆ گەیشتن بە گەشەپێدانی ئابووری و کۆمەڵایەتیی بەردەوام و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە نەوت، لەگەڵ دابینکردنی هەلی وەبەرهێنانی گرنگ لە بوارەکانی ئاو، کارەبا و ژێرخانی ئابووریدا. هەروەها گوتیشی، عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی زۆرترین زیانی بەهۆی گۆڕانکارییەکانی کەشوهەواوە بەرکەوتووە، بۆیە داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد لەم دۆسیەیەدا پشتگیریی بکەن، چونکە کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو ئاستەنگێکی گەورەیە و عێراق هەوڵی گەیشتن بە لێکتێگەیشتنی لەگەڵ ئێران و تورکیا داوە لەبارەی دابەشکردنی ئاوی دیجلە و فوراتەوە. لەبارەی دۆخی فەلەستینەوە، سەرۆککۆماری عێراق پێیوابوو، دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی فەلەستین تاکە رێگەیە بۆ دابینکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکە و جیهاندا. هەروەها پێشوازیی لە دانپێدانانی نێودەوڵەتیی بەربڵاو بە دەوڵەتی فەلەستین کرد و سەرکۆنەی دەستدرێژییەکانی ئیسرائیلی بۆسەر وڵاتانی ناوچەکە کرد، کە دوایینیان بەئامانجگرتنی قەتەر بوو. لەتیف رەشید جەختی لە رەتکردنەوەی بەکارهێنانی ئاسمانی عێراق کردەوە بۆ پێشێلکردنی سەروەرییەکەی یان هەڕەشەکردن لە ئاسایشی هاووڵاتییانی. هەروەها دووپاتی کردەوە، عێراق سیاسەتی هاوسەنگی، کرانەوە و هاندانی دیالۆگ بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان و چەسپاندنی ئاشتی لە ناوچەکەدا پەیڕەو دەکات. ئاماژەی بە پشتگیریی پرۆسەی ئاشتی لە تورکیا و دەستپێشخەریی وازهێنانی پەکەکە لە چەک کرد و هەڵوێستی بنەڕەتیی عێراقی دووپات کردەوە، کە لەسەر رێزگرتن لە دراوسێیەتیی باش لەگەڵ دەوڵەتی کوێتدا بنیاد نراوە.
هێلین ئومێد ڕایگەیاند، لە قۆناغی یەکەمی پرۆسەکەدا تەڤگەر ئەرکەکانی خۆی بە تەواوی جێبەجێ‌کردووە و وتی: "لە قۆناغی دووەمدا پێویستە ڕێگە بە ڕێبەر ئاپۆ بدرێت تا سیاسەت بکات و لە چوارچێوەی ئەنتێگراسیۆنی دیموکراتیکدا هەموارکردنەوەی یاسایی ئەنجام بدرێن." ئەندامی تەڤگەری ئازادیی کوردستان هێلین ئومێد سەبارەت بە بڕیاری کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەوروپا تایبەت بە بڕیاری پێشێلکردنی "مافی هیوا"ی پەیوەست بەعەبدوڵا ئۆجەلان و پەرەسەندنەکانی پەیوەست بە پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک بۆ مەدیا خەبەر تیڤی قسەی کرد. هێلین ئومێد لە سەرەتای قسەکانیدا خۆشەویستی و پەرۆشی خۆی بۆ ڕێبەر ئاپۆ باسکرد و لەسەر مافی هیوا وتی: "یەکێکە لە گرنگترین پێشکەوتنەکان. لەبەرئەوەی پەیوەندی بە بارودۆخی ڕێبەر ئاپۆوە هەیە. کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا لەسەر مافی هیوا بڕیارێکی نوێی دەرکرد. وەکو تەڤگەر، چاوەڕێ بووین و سەیرمان دەکرد. چاوەڕێ بووین بزانین لەسەر ئەو بابەتە چی دەڵێن، چ ڕێوشوێنێک دەگرنە بەر و چ هەنگاوێک دەنێن. ئەگەر هەڵە نەبم پشت بەو بڕیارە دەبەستێت، کە بەر لە ١١ ساڵ دەرکراوە و ئەوە ١١ ساڵە گەلی کورد بە قسەکردن لەسەر مافی هیوا سەرقاڵ دەکەن. یانی، ئەنجوومەنی ئەورووپا خۆی پێشەنگایەتی ئەمە دەکات. پێویستە بزانرێت، کە یاسای مافی هیوا تەنها بۆ ڕێبەر ئاپۆ نییە. مافێکە کە مرۆڤایەتی لە چوارچێوەی ڕێسا جیهانییەکان و مافەکانی مرۆڤدا بەدەستی هێناوە. بەتایبەتی بۆ زیندانیانی سیاسی بەدەستهاتووە." ملیۆنان کەس هەڵستانە سەر پێ چی بێزارمان دەکات، چیمان بەلاوە سەیرە؟ کێشەکە ئەوەیە، کە ئەوانەی خاوەنی ئەم مافەن ناتوانن بەکاری بهێنن، یاخود زیهنییەتێکی بازرگانی لە ڕۆژەڤدا دەهێڵدرێتەوە. لەو ڕۆژانەی کە ئەم بڕیارە قسەی لەسەر دەکرا، لە ئەورووپا چالاکیی گەورە ئەنجامدران. بە ملیۆنان کەس لە تورکیا، کوردستان، ئامەد، وان و مێرسین هاتنە سەر شەقامەکان. بە ملیۆنان کەس هەڵستانە سەر پێ تاوەکو یاسای مافی هیوا بۆ ڕێبەر ئاپۆ و سەرۆکایەتییان جێبەجێ بکرێت. واتا ملیۆنان کەس بۆئەوەی ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ بە یاسایی مسۆگەر بکرێت، هەڵستانە سەر پێ. لە ڕۆژئاواش هەڵستانە سەر پێ." هێلین ئومێد ئاماژەی بەوە کرد، کە مافی سروشتیی ڕێبەر ئاپۆیان کردە مژاری بازاڕ و ئەمەش ئەوان دەخاتە نیگەرانییەوە. ئومیت بەم شێوەیە بەردەوام بوو: "بۆئەوەی ڕێبەر ئاپۆ سوود لەم مافە وەرنەگرێت، سەدان هەزار زیندانی سوود لەم مافە وەرناگرن. زۆرێک لە هەڤاڵانمان لە زیندانەکان زیندانیی سیاسین. بارمتەن. سەرەڕای ئەوەی سزاکانیشیان تەواوبووە، ئازاد ناکرێن. لەبەرئەوە تێکۆشان بۆ یاسای دیموکراتیک و وەکو پایەیەکی تورکیا، دامەزراندنی یاسای دیموکراتیک زۆر گرنگە. ئێمە لە ڕووی مافی هیواوە، لەگەڵ ڕاستییەکی وەهادا ڕووبەڕووین." 'ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی تێڕوانینێکی جیهانی دەکات' هێلین ئومێد دەستنیشانی کرد، کە جێبەجێنەکردنی مافی هیوا نەک تەنها لەسەر ڕێبەر ئاپۆ سەپێنراوە، لە ڕاستیدا لەسەر گەلی کورد بێهیوایی دەسەپێنێت و بەسەر ژنان، گەلانی تورکیا و گەلانی ناوچەکەدا دەسەپێنرێت. هێلین ئومیت وتی ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی جیهانێکی نوێ و ئازاد و پەیوەندییە ئازادەکان دەکات و بەم شێوەیە درێژەی بە قسەکانیدا: "ئەو تەنها تاکەکەسێک نییە؛ ئەو کۆمەڵگە و سیستەمێکە. ڕێبەر ئاپۆ نوێنەرایەتی تێڕوانینێکی جیهانی دەکات. مافی هیوا بۆ ڕێبەر ئاپۆ بەجێناهێنن. لەبەرئەوە، ئێمە بەم شێوەیە قسەدەکەین: نە مافی هیوا، نە ڕێسای هیوا... پێموایە ڕێبەر ئاپۆ دەیویست بەم شێوەیە قسەی لەسەر بکرێت. ئەوە ڕێسایەکە. وەکو وتم، هەرخۆی ئەم مافە هەیە، بەڵام ڕێسای هیواش هەیە. واتا، ڕێسای هیوا بۆ هەمووان دەگونجێت. پێویستە هەمووان سوودی لێ وەربگرن. لەبەرئەوەی هەوڵدەدەن ژن، گەل، گەلانی تورکیا، گەلانی کوردستان ناچاری دەوڵەتپەرست، دەسەڵاتی پیاو و ڕژێمی شارستانی‌پەرست بکەن. هۆکاری سەرەکی هەڵوێست دژی ڕێبەر ئاپۆ ئەو خاڵە دژبەرەیە. ئەمە بە هیچ شێوەیەک قبووڵ ناکرێت. دەبێت بەدڵنیاییەوە جێبەجێ بکرێت. ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ ئەرکی سەرەکییە جێبەجێنەکردنی ئەم مافە تاوەکو ئێستا، ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە سیاسەتەکانی دژی گەلی کوردەوە. ڕاستییەکی لەم شێوەیە هەیە: ئەو هێزانەی کە پیلانگێڕی نێونەتەوەییان جێبەجێکرد، کە پایە هەرە گرنگەکانی، دەوڵەتانی ئەورووپی بوون، پێکهاتەی دەوڵەت-نەتەوەی ئەورووپا بوو. بەجۆرێک تاوانەکانی خۆیان بەم شێوەیە درێژەپێ‌دەدەن. یانی، ئەمە ١٠ ساڵە بەجێنەهێنانی ئەم مافە، بەردەوام دواخستنی، جێهێشتنی بۆ کات و لەم کۆتاییەشدا، درێژکردنەوەی تاوەکو حوزەیرانی ٢٠٢٦، بەم مانایە دێت. لە ڕاستیدا جارێکی تر ڕێگە بۆ سیاسەتەکانی ئاستەنگکردن کە لەلایەن دەوڵەتی تورکەوە ئەنجامدەدرێن، خۆشدەکەن و بناغەکەی ئامادە دەکەن. دەرگا دەکرێتەوە. مەترسییەکی لەم شێوەیە هەیە. لەبەرئەوەی ئێمە لەناو پرۆسەیەکی زۆر گرنگداین. ئێمە لەناو پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیکداین. لەو پرۆسەیەدا ئەو ئەرکانە هەن، کە پێویستە بەپەلە جێبەجێ بکرێن. ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ ئەرکی سەرەکییە. یاسای مافی هیوای ببێتە بنەمای ئەمە، بە نەهێنانی بۆ ناو ڕۆژەڤی تورکیا، دەیانەوێت پەیامی "بە ڕاستی دەتوانین زیاتر دوای بخەین" بدەن. بڕیارەکەی کۆمیتەی وەزیرانی ئەنجوومەنی ئەورووپا ڕێگەی بۆ سیاسەتی سەرقاڵکردن خۆشکردووە. بەهیچ شێوەیەک ئەم بارودۆخە مایەی قبووڵکردن نییە. ئێمە وەکو لایەنی سیاسی ئەمە، ئەو پەیامانەی کە بۆمان دەنێرێت، بەم شێوەیە لێکدەدەینەوە. بێگومان، پسپۆڕانی یاسایی لە چوارچێوەی ئەوەی، کە ئەم بڕیارە بە مانای چی دێت، لێکدانەوەیان کرد. هەندێک کەس وتیان کە ئەمە 'هاوبەشیکردنی تاوانە' و بە ڕاستی ئەمە بەشێکە لە سیاسەتەکانی تورکیا. بەڵێ، وڵاتانی ئەورووپا، دەوڵەتانی ئەورووپا، ڕێکەوتننامەی زۆر قێزەون لەگەڵ تورکیادا دەکەن. دەیانەوێت، شەڕی تورکیا، شەڕی کورد، شەڕی نێوان تورک و کورد بەردەوام بێت. لەبەرئەوەی دەیانەوێت تورکیا لاواز بکەن و ناچاری دەرەوەی بکەن. هەرخۆی هەڤاڵ عەباس لە بەرنامەکەدا وتی، دێتە بیرمان، ئەڵمانیا سیاسەتێکی چۆن بوو. هەڵوێستی دەوڵەتانی ئەورووپا چۆن بوو؛ لەبیرمان نەکردووە. ڕێبەر ئاپۆ تاکلایەنانە پرۆسەکەی گەیاندە قۆناغێکی گرنگ هێلین ئومیت لەبارەی پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک، کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە دەستی پێکراوە قسەی کرد و وتی: "هەرکەسە و بەگوێرەی خۆی لەم پرۆسەیە تێدەگات. دژبەرانمان ئەم پرۆسەیە جیاواز پێناسە دەکەن، ئێمە جیاواز پێناسەی دەکەین. دژبەرانمان پلانێکیان هەیە و ئێمەش پلانێکمان هەیە. ڕێبەر ئاپۆش پلانێکی هەیە. لەم بارەیەوە، پێویستە بە دروستی لە ڕاگەیاندراوی پارێزەران تێبگەین. ئێمە لە کام پرۆسەیەداین، لە کام قۆناغەداین؟ بۆئەوەی پرۆسەکە بە دروستی بەڕێوەببرێت، ئەمە گرنگە. قۆناغی یەکەم چی بوو؟ ئەگەر بچینە قۆناغی دووەمەوە، دەتوانین لە خۆمان بپرسین قۆناغی یەکەم چی بوو. بەر لە هەر شتێک، باخچەلی لە ١ـی تشرینی یەکەمدا لە پەرلەمان دەستی ئەندامانی دەم پارتی گرت و دواتر بانگەوازی بۆ ڕێبەر ئاپۆ کرد و وتی، 'وەرە، لە پەرلەمان سیاسەت بکە، کۆتایی بە تێکۆشانی چەکداری بهێنە. کۆتایی بە بوونی ڕێکخستنی خۆت بهێنە و لە پەرلەمان درێژە بە تێکۆشانی خۆت بدە'. دوای ئەم پرۆسەیە، ڕێبەر ئاپۆ ئەو دەستەی پشتگوێ نەخست، کە بۆی درێژکرا. ئەو وەڵامەی دایەوە، ئێستا لە تورکیا ڕۆژەڤە و ڕۆژەڤی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان دیاریدەکات. پەکەکە، پارتێکی ٥٠ ساڵە؛ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هەژاند، گەلێک بەرەوپێشچوونی دەستپێکرد، ناسنامەی کوردی سەرلەنوێ هێنایە کایەوە، پێناسەی کرد و وای کرد گەلی کورد وەکو نەتەوەیەکی دیموکراتیک دەربکەوێت. ئەم پارتە لە مانگی ئایاردا کۆنگرەی خۆی بەست و کۆتایی بە بوونی ڕێکخستنیی خۆی هێنا. ئەو دەستپێشخەرییەی کە دوای ئەوە لەلایەن ڕێبەرێتییەوە گیرایەبەر، درێژەی بە پرۆسەکە دا. ڕێبەر ئاپۆ تاکلایەنانە ئەم پرۆسەیەی گەیاندە قۆناغێکی چارەنووسساز. یانی، پەکەکە کۆتایی بە هەموو کار و چالاکییەک لەژێر ناوی خۆی هێنا، ستراتیژیی تێکۆشانی چەکداری گۆڕا و لانیکەم ڕایگەیاند، کە دژی تورکیا چەک بەکارناهێنێت. ئەمانە هەمووی بە پێشەنگایەتیی ڕێبەر ئاپۆ هاتنە دی. ڕێبەر ئاپۆ لە کۆنگرەی ١٢ـی پەکەکەدا وەکو دانوستانکاری سەرەکی دەستنیشانکرا و هەموو ئەم پێشکەوتنانە، بەستراونەتەوە بە ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆوە. بەڵام ئەم هەموو هەنگاوە، نیازپاکیی ڕێبەر ئاپۆ، لەم چوارچێوەیەدا پێشکەوتن. شەڕڤانانی ئەم تەڤگەرە تێگەیشتنێکی تەواو کە ڕێبەر ئاپۆ تێی بگات و هەڵوێستێکیان نیشاندا، کە شایەنی ڕێبەرێتی بێت. دەتوانین ئەم سەردەمە وەکو قۆناغی یەکەم ناوبنێین." دوو شت هەن کە لە قۆناغی دووەمی پرۆسەکەدا بکرێن هێلین ئومیت سەبارەت بە قۆناغی دووەمیش هەڵسەنگاندنی کرد و وتی: "پێی دەوترێت پرۆسەی دیموکراتیکبوونی تورکیا. واتا، کێشەکانی دیموکراتیکبوونی تورکیا و شێوازی چارەسەرکردنی ئەم کێشانە لەوانەیە مژاری قۆناغێکی تر بێت. بەڵام قۆناغی دووەم کە ئێستا تێیداین، پرۆسەی دامەزراندنی بناغەی یاسایی ئەو هەنگاوانەیە، کە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆ و تەڤگەری ئازادییەوە نراون. ئەمە بەرپرسیارێتییەک دەخاتە ئەستۆی دەوڵەت و حکومەت. تەڤگەری ئازادیی کورد ناتوانێت بە تەنها ئەمە بکات. ئەو، ئەو شتانەی لە ئەستۆی بوو جێبەجێی کرد. ئەو بانگەوازەی بۆی کرا و مەرجەکانی جێبەجێ کرد. لە ئێستا ئەوەی پێویستە لە قۆناغی دووەمی پرۆسەکەدا بکرێت، دوو شتن: یەکەم: پێویستە ڕۆڵی ڕێبەر ئاپۆ لە پرۆسەکەدا بە شێوەیەکی ڕاست پێناسە بکرێت. یانی، ئەگەر ڕۆڵی ڕێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی ڕاست پێناسە نەکرێت، مامەڵەیەکی ڕاست نیشانی ڕێبەر ئاپۆ نەدەن و ئازادیی جەستەیی ڕێبەر ئاپۆ مسۆگەر نەکرێت، چەندە پێشکەوتن هەستی پێ بکرێت یاخود ببینرێت، پرۆسەکە دەگەڕێتەوە سەرەتا. من ئەمە وەکو ڕێسا دەڵێم، نەک وەکو بڵاوکردنەوە. واتا، ئەمە لە سروشتی بابەتەکەدا هەیە. لەبەرئەوەی ڕێبەر ئاپۆ ئەندازیار، هێزی ئافرێنەری ئەم پرۆسەیەیە. بەڵێ، ڕێبەرمان ڕەخنەی لە ئێمە هەیە لەسەر تێگەیشتن، درکپێکردن و جێبەجێکردنی. ئێمە هێشتا هەوڵدەدەین، کە ئەمانە تێپەڕێنین، گفتوگۆیان لەبارەوە دەکەین. هەوڵدەدەین کە بە شێوەیەکی دروست تێی بگەین، بەشێوەیەکی دروست بیگرینە دەست و لەسەر ئەم بنەمایە ئەرکەکانی خۆمان بەجێبێنین. لەوانەیە کێشەی لەم شێوەیە لەلایەنی ئێمەوە بێنە ئاراوە. بەڵام سەرەکیترین کێشەی ئێستا پێناسەکردن و تێگەیشتنی هەڵە بۆ پێگەی ڕێبەر ئاپۆ لە کۆمەڵگەی تورکیا و سیاسەتی تورکیادایە. سەرنج بدەن، لە زۆر بەرنامەدا ئێمە مامەڵەی ئامڕازکردن دژی ڕێبەر ئاپۆمان هێنایە ڕۆژەڤەوە و ڕەتمانکردوە. قبووڵمان نەکرد. لە قۆناغدا هەندێک کەس ئەوە زۆر ژیرانە دەبینن. هەندێک کەس وا بیردەکەنەوە، کە گرتنی ڕێبەر ئاپۆ لە ئیمراڵی وەک دەرفەتێک بەکاربهێنن و هەندێک شت بکەن. بەڵام ئەمە دژی سروشتی بابەتەکەیە. گەر ڕێبەر ئاپۆ وەکو ڕێبەری دامەزرێنەر پێناسەدەکرێت، پێویستە بەو پێیە مامەڵە بکەن. پێویستە ڕێی سیاسەت بۆ ڕێبەر ئاپۆ خۆشبکرێت.
سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند، دانپێدانانی دەوڵەتی فەلەستین لەلایەن ژمارەیەک هاوپەیمانی واشنتۆنەوە، "پاداشتێکە بۆ حەماس و درێژەدانە بەدڕندەیی، پێویستە کۆتایی بە شەڕی غەززە بهێنین و دانوستان بۆ ئاشتی بکەین و دەستبەجێ بارمتەکانیش ئازاد بکرێن و بگەڕێنینەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا وتارێکى لە کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشکەشکرد، لەبەشێکیدا وتى: لە ماوەی حەوت مانگدا کۆتایی بە حەوت جەنگ لە سەرانسەری جیهان هێناوە، کە هەندێکیان نزیکەی ٣٠ ساڵیان خایاندوە، ئێمە هیچمان لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەست نەکەوت. ترامپ لە میانەی وتارەکەیدا ئاماژەی بەوەدا کە ناتوانرێت ڕێگە بە ئێران بدرێت خاوەنی چەکی ئەتۆمی بێت، زیادی کرد: هەڵوێستی من زۆر سادەیە: ناکرێ ڕێگە بە سپۆنسەری پێشەنگی جیهان بۆ تیرۆر بدرێت کە خاوەنی مەترسیدارترین چەکی جیهان بێت، هاوکاریم پێشکەش بە خامنەیی (ڕێبەری ئێران) کرد و وەڵامەکەش بۆ هەڕەشەکردن بوو لە بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا. بەشێک لەقسەکانى دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا: ـ هەمووان ئەڵێن دەبێت خەڵاتی نۆبڵی ئاشتیم پێبدرێت، بەڵام خەڵاتی راستەقینە رزگاركردنی رۆحەكانە لەرێگەی راگرتنی جەنگەكانەوە. ـ ئێستا چەكە وێرانكەرەكان مەترسیدارترین شتن كە روبەڕووی جیهان بوونەتەوە ـ نابێت رێگە بە ئێران بدرێت مەترسیدارترین چەكی لە جیهاندا هەبێت. ـ دامەزراوەی سەرەكی ئەتۆمی ئێرانمان لەناوبردو هەموو سەركردەكانی پێشووی ئێران كوژران. ـ كۆتایم بە شەڕی ئێران و ئیسرائیل هێناو هەردوولا رێككەوتن چیتر شەڕ نەكەنەوە. ـ چین بەرێژەیەكی زۆرتر لە هەموو وڵاتانی پێشكەوتوو غازی دووەم ئۆكسیدی كاربۆن بەرهەمدەهێنێت. ـ لە ماوەی شەش ساڵی ڕابردوودا چووینە سەردەمی قەیرانی گەورە. ـ ئێمە خاوەنی بەهێزترین ئابووری و بەهێزترین سەربازی و بەهێزترین سنوورین. ـ لەوەتەی دەستبەکاربووم، ١٧ ترلیۆن دۆلارمان وەبەرهێنان کردووە. ـ کۆچی نایاسایی وڵاتان وێران دەکات و دەبێت ڕووبەڕووی ببنەوە. ـ نزیکەی هەموو ئەندامانی ناتۆ بە فەرمی پابەندبوون بە زیادکردنی خەرجییە سەربازییەکانیان بۆ 5%. ـ ئێمە لەگەڵ زۆرێک لە وڵاتانی جیهان دانوستانمان کردووە بۆ ڕێککەوتنی بازرگانی. ـ خەمی من ڕزگارکردنی ژیانە نەک بەدەستهێنانی خەڵات.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕۆژی سێشەممە دووپاتی کردەوە کە ترسناکییەکان لە غەززە بەردەوامن و قەبارەی کوشتنەکان هەموو سنوورەکانی تێپەڕاندووە و جەختی لەوە کردەوە کە چارەسەری دوو دەوڵەتی تاکە ڕێگایە بۆ گەیشتن بە ئاشتی. ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە سەرەتای وتارەکەیدا لە کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان دووپاتی کردەوە کە؛ هیچ پاساوێک نییە بۆ سزادانی بەکۆمەڵی گەلی فەلەستین و شەڕی غەززە لە سێیەم ساڵی نزیک دەبێتەوە و ژمارەی مردن و وێرانکارییەکان لە غەززە بەردەوام لە زیادبوندایە. ئەمڕۆ سێشەممە، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ڕەوشتی غەززە تەواو مەترسیدارە و سەرەڕای رێوشوێنەکان لەلایەن دادگای نێودەوڵەتییەوە، برسێتی لە کەرتەکە راگەیەندراوە، داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد بەرپرسیارێتی لە ئەستۆ بگرن. ناوبراو دەشڵێت؛ جیهان نەتەوە یەکگرتووەکانی هەڵبژارد بۆ ئەوەی ئاژاوەگێڕی بگۆڕێت بۆ هاوکاری و ململانێکان بکات بە ئاشتی. گۆتێریس لەبارەی غەززەشەوە هۆشداریداوە؛ ئەو رەوشە ترسانەکە نزیک دەبێتەوە لە ساڵی سێیەم و ژمارەی مردن، برینداربون و وێرانکارییەکان بەردەوام روو لە زیاد بونە، جەختیشیکردوەتەوە لەوەی پشتگیری لە چارەسەری دوو دەوڵەتی دەکەن وەک تاکە ڕێگە بۆ گەیشتن بە ئاشتی و سەقامگیری، هەروەها داوای ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە غەززە و ئازادکردنی بارمتەکانیش دەکات. ئەمینداری گشتی دەشڵێت؛ دوای هەشت دەیە لە دامەزراندنی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕووبەڕووی قەیرانی هاوشێوەی ئەو قەیرانانە دەبنەوە کە بوە هۆی دامەزراندنی رێکخراوەکە، بەبێ ناوهێنانیش دەڵێت؛ ژمارەیەک وڵات وا هەڵسوکەوت دەکەن کە یاسا نێودەوڵەتییەکان نازانن.
عەلی نزار بەڕێوەبەری كۆمپانیای بەبازاڕخستنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) بۆ ئاژانسی دەنگوباسەكانی عێراق ڕایدەگەیەنێت لە مانگەكانی رابردوودا هەوڵێكی گەورە خرایەكار بۆ گەیشتن بە رێككەوتن لەنێوان بەغدادو هەولێر، بەرپرسیارێتی باڵا لەسەر وەزارەتی نەوت بە هەموو فەرمانگەو كۆمپانیاكانی لەناویاندا (سۆمۆ)، هەروەها وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێم هەبوو. لەلایەكی گرنگی تریش كۆمپانیا جیهانییەكانی بەرهەمهێنی نەوت بوون لە هەرێم. ناوبراو ئاماژەى بۆ ئەوەشکرد کە رێككەوتنەكە گەیشتووەتە قۆناغەكانی كۆتایی، بەوپێیەی گەیشتووینەتە میكانیزمی پتەو بۆ جێبەجێكردنی ئەم رێككەوتنەوەو پەمپكردنی بڕی بەرهەمی هەرێم، دوای تەواوبوونی چاوەڕێی رێكارەكانی پەمپكردن دەكەین و هەندێك لە كارەكان بە نوسراو دیكۆمێنت دەكرێن. هەروەها وتیشى: كۆمپانیا بیانییەكان پێویستیان بە دڵنیایی هەیە لەبارەی پێدانی شایستەكانیان دوای دەستپێكردنی هەناردەكردن، كۆمپانیاكەمان كاریكردووە بۆ پێدانی دڵنیایی بەو كۆمپانیایانەو بەمزوانە وادەی ئیمزاكردنی فەرمی رێككەوتنەكە رادەگەیەنێت.
ئاژانسی هەواڵی "رۆیتەرز" بڵاویکردەوە: دوو بەرپرسی بواری نەوت رایانگەیاندووە، رۆژی دووشەممە شاندێکی وەزارەتی نەوتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان رێککەوتنی بەراییان لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکانی نەوت ئەنجامداوە بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت بۆ تورکیا لە ڕێگەی بۆرییەوە. دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن لە هەرێمی کوردستانەوە، چاوەڕوانی رەزامەندی كۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقە. هاوكات ئاژانسی "بلومبێرگ" لە زاری بەرپرسێکی تورکیاوە رایگەیاندووە: وڵاتەکەی هیچ ئاستەنگێک بۆ رۆیشتنی نەوت دانانێت هەرکاتێک لایەنە عێراقییەکان گەیشتنە رێککەوتن. ئاژانسه ئەمریکییه له زاری ئەو بەرپرسەوە ئاماژەی بەوەشکردووه: پلانی سەرلەنوێ دانوستان لەبارەی هێڵی بۆرییەكان لە هەرێمی کوردستانەوه بۆ تورکیا نابێته رێگر لەبەردەم رۆیشتنی نه وت و ئاشكراشیكردووە، عێراق ئاگاداری کردوینەتەوە هەناردەکردنی نەوت له چەند رۆژی داهاتوو دەستپێدەکاتەوه . لەلایەکى دیکەوە، خالید شوانی، وەزیری دادی عێراق بۆ میدیای عێراقییەکان قسەیکردووە دەڵێت: مووچەی فەرمانبەرانی کوردستان لە چارەسەرکردندایە، لە چەند کاتژمێری داهاتوودا دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی کوردستان ڕادەگەیێنرێت. دوێنێ دووشەممە، لە هەولێر کۆبوونەوەیەک لەنێوان کۆمپانیای نەوتی باکوور و وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و نوێنەری کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنەری نەوت بەڕێوەچوو. ڕەشنووسێک ئامادەکراوە و چاوەڕێ دەکرێت لە نزیکترین کاتدا ڕێککەوتن و واژۆکردنی ڕابگەیێنرێت. لە ڕۆژی 25-3-2023 لەسەر بنەمای سکاڵایەکی وەزارەتی نەوتی عێراق دادگای ناوبژیوانی پاریس لە بەرژەوەندی عێراق بڕیاریدا و هەناردەی نەوت وەستا.
لە نامەیەکدا بۆ ئەنجوومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی و بەرپرسانی سێ لقی حکومەت، ٧١ ئەندامی پەرلەمانی ئێران خوازیاری "پێداچوونەوە بە سیستمى بەرگری" و گۆڕانکاری لە فەتوای خامنەیی دەکەن سەبارەت بە بەدەستهێنانى چەکی ئەتۆمی، لەکاتێکدا تاران و مۆسکۆ ڕێکەوتنێکیان بۆ دروستکردنی هەشت وێستگەی ئەتۆمی واژۆکرد. ئەو ئەندامانەى پەرلەمانی ئێران لە نامەیەکدا بۆ ڕێبەری کۆمارى ئیسلامی ئێران و سێ سەرۆکایەتی وڵاتەکەیان بە پێویستى دەزانن، خامنەیی پێداچوونەوە بە فەتوایەکی دا بکات بۆ حەرامکردنی دروستکردنی چەکی ئەتۆمی کە لە ساڵی 2010 دەریکردووە. لە نامەی ئەو پەرلەمانتارانەدا هاتووە "فەتوای ڕێبەری کۆماری ئیسلامی بۆ قەدەغەکردنی دروستکردن و بەکارهێنانی بۆمبی ئەتۆم، لە کاتێکدا بوو کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و وڵاتانی ڕۆژئاوا، دەیانتوانی تاڕادەیەک، هەڕەشە و پەلامارەکانی ئیسرائیل کۆنترۆڵ بکەن. بەڵام ئێستە کە بارودۆخەکە گۆڕاوە و ئیسرائیل سنووری هەموو ڕێسا و یاسا نێودەوڵەتییەکانی بەزاندووە، دروستکردنی بۆمبی ئەتۆم لە لایەن کۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە ئەرکێکی نیشتمانی شەرعییە." سەرەڕای چەندان کۆبوونەوە و دانوستان لە نێوان ئێران و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم، هێشتا دۆسییەی ئەتۆمیی ئێران چارەسەر نەکراوە و وڵاتانی ئەورووپا و ئەمەریکا هەڕەشەی کاراکردنەوەی میکانیزمی سەپاندنەوەی سزاکانی سەر ئێران دەکەن. داخوازیی ئەم پەرلەمانتارانەی ئێران بۆ دروستکردنی بۆمبی ئەتۆم، لەوانەیە هەڵوێستی وڵاتانی ڕۆژئاوا بەرانبەر ئێران توندتر بکات. لە ساڵانی رابردوو عەلی خامنەیی ڕێبەری کۆماری ئیسلامی لە چەندین وتاردا چەکی ئەتۆمی بە حەرام ناو بردووە و رایگەیاندبوو کە بەکارهێنانی ئەو چەکە بە ڕێگەپێدراو نازانێت. ئەندامانی پەرلەمانی ئێران لە نامەکەیاندا نووسیویانە "گۆڕینی فەتواکان بە گوێرەی هەلومەرج لە فیقهی شیعەدا دەبێتە هۆی گۆڕانکاری لە حوکمدا، لە کاتێکدا بەرژەوەندی پاراستنی ئێرانی ئیسلامی یەکێکە لەو ئەرکە گرنگانەی کە دەتوانێت حوکمی قەدەغەکردنی دروستکردنی چەکی ئەتۆمی بگۆڕێت". عەلی خامنەیی چەندین لێدوانی سەبارەت بە پەرەپێدانی چەکی کۆمەڵکوژ لەوانەش چەکی ئەتۆمی داوە، لە یەکێک لە لێدوانەکانیدا دەڵێت "هەرچەندە دەمانتوانی ئەم ڕێگایە [بەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی] بگرینە بەر، بەڵام بە پێی حوکمی ئیسلامی خۆشەویست، بەکارهێنانی ئەم چەکەمان بە ڕەها حەرام ڕاگەیاندووە، بۆیە هیچ هۆکارێک نییە بۆ خەرجکردنی پارە بۆ بەرهەمهێنان و پاراستنی چەکێک کە بەکارهێنانی بەتەواوی قەدەغەیە”. لە وتارێکی دیکەدا خامنەیی دەڵێت "ئێمە پێمان وایە چەکی ئەتۆمی تاوانی دژ بە مرۆڤایەتییە و نابێت بەرهەم بهێنرێت، هەرچی بۆمبی ئەتۆمە لە جیهاندا دەبێت لەناوببرێت و ئەمە باوەڕی ئێمەیە".
د. فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە نیویۆرکەوە ڕایگەیاند، ئێستا بەرهەمی رۆژانەی نەوت 230 هەزار بەرمیلە. 50 هەزاری بۆ بەکاربردنی ناوخۆیە، ئەوەی دیکە بۆ هەناردەکردن رادەستی سۆمۆ دەکرێت. رۆژی دووشەممە رێککەوتنی سێقۆڵیی هەرێمی کوردستان، کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی نەوت و عێراق لەبارەی بەرهەمهێنان و هەناردەکردنەوەی نەوت واژۆکرا. د. فوئاد حوسێن دەڵێت: "ئەمە رێککەوتنێکی گرنگە، ئاسان نەبوو. تاوەکو ئێستا هیچ رێککەوتنێکی وا نەکراوە." وەزیری دەرەوەی عێراق هەروەها گوتی، "ئەمە رێککەوتنێکی زۆر جیاوازە؛ رێککەوتنێکە لە نێوان هەولێر و بەغدا و، لە نێوان هەولێر، بەغدا و کۆمپانیاکان." هەروەها "ئەم رێککەوتنە راستەوخۆ پەیوەندی بە بودجەوە هەیە و کێشەی مووچە چارەسەر دەبێت." د. فوئاد حوسێن ئەوەشی گوت کە پرسی داهاتی نانەوتی چارەسەر دەبێت. لەلایەکى دیکەوە، فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ كەناڵی " الشرق" لە نیویۆرکەوە، دەڵێت: جوگرافیا و ئاسمانی عێراق بووەتە گۆڕەپانی شەڕ، بەهۆی لێكەوتەكانی شەڕی ئیسرائیل و ئێران. فوئاد حسێن، هۆشداریی دا لە سەپاندنەوەی سزاکانی پێشوی ئەوروپا بەسەر ئێرانداو وتی: گەڕانەوە بۆ ئەو سزایانە هەموو لایەک بەرەو بنبەست دەبات، کە بە مەترسیدار وەسفی کرد. راشیگەیاند:هەڕەشەكانی ئیسرائیل له دژی ئێران دەبێتە هۆی گرژیی زیاتر و کێشەی گەوره له ناوچەکه بە دوای خۆیدا دەهێنێت. سەبارەت بە مەترسییەكانی عێراقیش، فوئاد حسێن ئاماژەی بەوەكرد: جوگرافیا و ئاسمانی عێراق بووەتە گۆڕەپانی شەڕ، ئەوەش لێكەوتەی ئەو هێرشانەیە (جەنگی ئێران و ئیسرائیل)، هیواشی خۆی دەربڕی ئەو گرژییانە لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە چارەسەر بکرێن.
دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا ئەمڕۆ سێشەممە لەگەڵ سەرکردە و بەرپرسانی چەند وڵاتێکی زۆرینەی موسڵمان کۆدەبێتەوە، ئەمەش لەکاتێکدایە بارودۆخی کەرتی غەززە کە لەژێر پەرەسەندنی هێرشی ئیسرائیلدایە. کارۆلین لیڤیت، وتەبێژی کۆشکی سپی ڕۆژی دووشەممە لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ترامپ کۆبوونەوەیەک لەگەڵ وڵاتانی سعودیە، ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی، قەتەر، میسر، ئوردن، تورکیا، ئەندەنوسیا و پاکستان ئەنجام دەدات. سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بابەتە ڕایگەیاندووە کە لە کۆبوونەوەکەدا باس لە دۆخی غەززە دەکرێت. پێشتر ماڵپەرى ئەکسیۆس لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاندبوو کە ترەمپ پێشنیارێک بۆ ئاشتی و داهاتووی حوکمڕانی لە غەززە لە دوای جەنگ پێشکەش بە سەرکردەکانی ئەم کۆمەڵە وڵاتە دەکات . جگە لە ئازادکردنی دیلەکانی ئیسرائیل لە غەززە و کۆتاییهێنان بە شەڕ، ئەکسیۆس پێشبینی دەکات ترەمپ بنەماکانی کشانەوەی ئیسرائیل لە کەرتی و داهاتووی حوکمڕانی لەوێ دوای کۆتاییهاتنی جەنگ، بەبێ بەشداریکردنی حەماس تاوتوێ بکات. ماڵپەڕەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەمریکا دەیەوێت وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیش ڕێکبکەون لەسەر ناردنی هێزی سەربازی بۆ غەززە بۆ هاوکاریکردنی کشانەوەی ئیسرائیل و دابینکردنی بودجەی عەرەبی و ئیسلامی بۆ قۆناغی ئینتقالی و ئاوەدانکردنەوە. لەلایەکى دیکەوە دۆناڵد ترامپ ئەمرؤ سێشەممە لە کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان وتار دەدات، ئەمەش دوای ڕۆژێک لە کۆبوونەوەی دەیان سەرکردەی جیهان لە نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پشتیوانی لە دەوڵەتێکی فەلەستین. ئەمەش گۆڕانکارییەکی دیپلۆماسی مێژووییە دوای نزیکەی دوو ساڵ لە شەڕی غەززە، بەڵام ڕووبەڕووی بەرخۆدانی توندی ئیسرائیل و ئەمریکا دەبێتەوە. ئەو وڵاتانە ڕایانگەیاند کە چارەسەری دوو دەوڵەتی تاکە ڕێگایە بۆ گەیشتن بە ئاشتی، بەڵام ئیسرائیل جەختی لەوە کردەوە کە "داننان بە دەوڵەتێکی فەلەستینی پاداشتێکە بۆ توندڕەوی". هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە لە ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ەوە تا ئێستا زیاتر لە ٦٥ هەزار فەلەستینی گیانیان لەدەستداوە و برسێتی لێکەوتووەتەوە. ژمارەیەکی زۆر لە پسپۆڕانی مافی مرۆڤ و توێژەران و لێکۆڵینەوەیەکی نەتەوە یەکگرتووەکان هەڵسەنگاندنیان بۆ ئەوە کردووە کە ئەم هێرشە دەگاتە "جینۆساید". ترەمپ بەڵێنیدا بە خێرایی کۆتایی بە شەڕی غەززە بهێنێت، بەڵام دوای هەشت مانگ لە دەستبەکاربوونی، چارەسەرێک بە زەحمەت ماوەتەوە. ماوەی سەرۆکایەتی ترەمپ بە ئاگربەستی دوو مانگەی نێوان ئیسرائیل و حەماس دەستیپێکرد، کە بە هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل لە ١٨ی ئازاردا ٤٠٠ فەلەستینی کوژران، لەم دواییانەدا وێنەی فەلەستینییە برسیەکان، لەنێویاندا منداڵان، توڕەیی جیهانیی لەسەر هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە لێکەوتەوە.
ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سووریا لە چوارچێوەی لوتکەی کۆنۆردیا ڕایگەیاند: بۆ مەزڵووم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی سووریای دیموکرات(هەسەدە) دووپاتمان کردووەتەوە، مافی کورد لە سووریا دەپارێزین، بەڵام ئەوان سستن لە جێبەجێکردنی ڕێککەوتنەکەیان لەگەڵ دیمەشق. دووشەممە 22ـی ئازاری 2025، ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سووریا لەچوارچێوەی لوتکەی کۆنۆردیا لە نیویۆرکی ئەمەریکا گوتی: دەتوانین لەگەڵ هێزەکانی سووریای دیموکرات(هەسەدە) بگەینە ڕێککەوتنی ئاشتی و زۆر بەخێرایی ئەو ڕێککەوتنە جێبەجێ بکەین، بەتایبەتیش ئەو ڕێککەوتنەی لە 10ـی ئازاری ڕابردوو واژۆمان کرد. شەرع دووپاتی لەوە کردەوە، پرەنسیپی زۆرینەیان لە هەڵبژاردندا ڕەت کردووەتەوە، چونکە باوەڕیان بە بەشداریی تەواوی لایەن و پێکهاتەکان لە هەڵبژاردنی داهاتووی سووریا هەیە. سەرۆکی سووریا گوتیشی: نکۆڵی لە پێکهاتەی کورد و پێکاتەکانی دیکەی سووریا ناکەین، داوامان لە هێزەکانی سووریای دیموکرات(هەسەدە) کردووە تێکەڵی سوپا بن بۆ ئەوەی کەڵک لە ئەزموونەکانیان وەربگرین. لەبارەی ڕووداوەکانی دوایی سووریاش، ئەحمەد شەرع ئاماژەی بەوە کرد، لیژنەیەکیان بۆ لێکۆڵینەوە لە ڕووداوەکانی سوەیدا و کەناراوەکان پێکهێناوە، لێپرسینەوە لەگەڵ سەرپێچیکاران دەکەن. سەبارەت بە ئاڵۆزی و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیلیش، سەرۆکی سووریا گوتی: دەکرێت ڕێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل بکەین، ئاماژەی بەوەشکرد، هەندێ لایەن هەوڵدەدەن ئاڵۆزییەکان زیاتر بکەن. گرنگنرین قسەکانى ئەحمەد شەرع... 🔹سوریا پێویستی بە دەرفەتێكی نوێ هەیە بۆ ژیان، سەرۆك ترەمپ سزاكانی لەسەر هەڵگرت، دەبێت كۆنگرێس كار بكات بۆ ئەوەی بەیەكجاری سزاكان لاببات. 🔹تائێستا زیاتر لە 250 هەزار بێسەروشوێن لە سوریا هەن، ملیۆنێك مرۆڤیش لەماوەی 14 ساڵی رابردوودا كوژراون. 🔹كەوتنی رژێم دەرگای قۆناغێكی مێژوویی نوێی بۆ ناوچەكە كردەوەو، ئەمڕۆ بەرژەوەندی هاوتا لەنێوان سوریاو خۆرئاواو ویلایەتە یەكگرتووەكاندا هەیە. 🔹سوریا لە 60 ساڵی رابردوودا ئاڵۆزی زۆری بۆ بەجێماوەو ناتوانین بە یەكجار كێشەكان چارەسەر بكەین. 🔹كۆنترۆڵی چەك بە تەنیا لە دەستی دەوڵەتدا، سوریا دەپارێزێت لە ململانێ و ئاڵۆزیی. 🔹پێشنیارمان بۆ هێزەكانی سوریا دیموكرات (هەسەدە) كردووە لەگەڵ سوپای سوریا تێكەڵ ببێت بۆ سودوەرگرتن لە شارەزاییان، بەڵام دواكەوتن هەیە لە جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە لەگەڵ (هەسەدە). 🔹مافەكانی كورد لە سوریا بەپێی دەستور پارێزراوە. 🔹مانەوەی هێزەكانی (هەسەدە) لە باكوری خۆرهەڵاتی سوریا عێراق و توركیاو سوریا روبەڕووی مەترسی دەكاتەوە. 🔹سوریا دەوڵەتی یاسایەو بە یەك مەودا لە هەموو هاوڵاتیانی سورییەوە رادەوەستێت. 🔹پێویستە بگەینە چارەسەری ئاشتیانەو خێرا بەتایبەت رێككەوتنەكە لەگەڵ (هەسەدە)دا. 🔹بنەمای پشك پشكێنەمان رەتكردەوەو لە پێكهێنانی حكومەتدا پشتمان بە بنەمای شەراكەت بەست. 🔹گرنگترین ئەولەویەتمان بەدیهێنانی سەقامگیریی ئەمنییە لەرێگەی یەكڕیزی گەل و كۆنترۆڵی چەك لە دەستی دەوڵەتدا. 🔹لیژنەمان پێكهێنا بۆ بەدواداچوونی راستییەكان لەبارەی رووداوەكانی (ساحیل)و (سوەیدا)وە، رێگەمان داوە بە هاتنی لیژنەكانی لێكۆڵینەوەی نێودەوڵەتی. 🔹پابەندین بە لێپێچینەوە لەوانەی دەستدرێژی دەكەنە سەر هەر هاوڵاتییەكی مەدەنی، چونكە سوریا دەوڵەتی یاسایە. 🔹هەندێك لایەن هەوڵی وروژاندنی ململانێی تائیفی دەدەن بۆ ئەوەی دەستوەردات لە كاروباری ناوخۆی سوریا بكەن. 🔹كار بۆ هێوركردنەوە دەكەین لەگەڵ ئیسرائیل، دەكرێت لەدوای رێككەوتنی ئەمنیی، باس لە پەیوەندی ئایندەمان لەگەڵ ئیسرائیل بكەین. 🔹خاكی سوریا نابێت بە سەرچاوەی هەڕەشە بۆ كەس، دیمەشق نایەوێت بچێتە جەنگەوە لەگەڵ ئیسرائیل و دانوستان هەیە بۆ گەڕانەوە بۆ رێككەوتنی 1974.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی نەوتی فیدراڵی عێراق و کۆمپانیاکانی بەرهەمێنەری نەوت ڕێککەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستانیان واژۆکرد. دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ دووشەممە، 22ـی ئەیلوولی 2025، وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی نەوتی فیدراڵیی عێراق و کۆمپانیاکانی بەرهەمێنەری نەوت، ڕێککەوتنی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستانیان لە هەولێر واژۆ کرد، سەرچاوەیەک لە کۆمپانیای نەوتی باکوور ڕایدەگەیەنێت، کەمێک پێش ئێستا لە هەولێر، ڕێککەوتنی سێقۆڵی لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان واژۆ کرا. بڕیارە هەر ئەمڕۆ دەقى ریککەوتنەکە رەوانەی ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بکرێت، بۆ ئەوەى لەکۆبنەوەى سبەینێ گفتوگۆو بڕیارى لێبدرێت، لەدوای ئەم رێککەوتنە چاوەڕوان دەکرێت، نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە هەناردە بکرێتەوە. چاوەڕێ دەکرێت لە کۆبوونەوەی سبەی سێشەممەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق، ڕێککەوتنە سێقۆڵییەکە لە لایەن محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی فیدراڵەوە ڕابگەیەنرێت و دواتر وردەکارییەکەی بڵاوبکرێتەوە. ئەمە لە کاتێکدایە، بەیانیی ئەمڕۆ دووشەممە، 22ـی ئەیلوولی 2025، شاندێکی تەکنیکی کۆمپانیای "نەوتی باکوور" سەردانی شاری هەولێری کرد، بە ئامانجی کۆتاییهێنان بە ڕێکارەکانی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان. شاندەکە یەکەم کۆبوونەوەی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ئەنجام داوە کە زیاتر لە چوار کاتژمێری خایاندووە. بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە ئەو بڕە نەوتەی ڕادەستی کۆمپانیای "سۆمۆ" دەکرێت، لە ڕێگەی کۆمپانیای "نەوتی باکوور"ـەوە هەناردەی بەندەری جەیهان بکرێت، هەر بۆیە شاندە تەکنیکییەکەی کۆمپانیاکە لە هەولێرن بۆ تەواوکردنی کۆتا ڕێکارەکان. لە مانگى تەمموزى رابردوودا، حکومەتى هەرێمى کوردستان و حکومەتى فیدراڵ رێککەوتبوون. بەپێی ئەو رێککەوتنە، لەبەرامبەر ناردنى مووچەى مووچەخۆران لەلایەن بەغدادەوە، دەست بە هەناردەکردنەوەى نەوت بکرێت. هەروەها حکومەتى هەرێمى کوردستان مانگانە بەشى خەزێنەى فیدراڵى لە داهاتەکان بداتە بەغداد. بە ئەنجامدانى رێککەوتن لەسەر هەناردەکردنەوەى نەوت، بەربەستێکى گەورەى بەردەم مووچە چارەسەردەکرێت. تەنیا رێککەوتن لەبارەى پشکى خەزێنەى فیدراڵى لە داهاتەکانى هەرێمى کوردستان دەمێنێتەوە، کە ئەویش هەنگاوى باشى بڕیوە و ئەنجوومەنى دەوڵەت راو سەرنجى خۆى بۆ ئەنجوومەنى وەزیران ناردووە.
وتەبێژی هێزەكانی سوریای دیموكرات هەسەدە ڕاگەیاند، هاوكاری هێزەكانی هاوپەیمانان بەردەوامە و ئەوانیش سوورن لەسەر ئۆپەڕاسیۆنەكانیان لە دژی داعش. ئەبجەر داوود، وتەبێژی هەسەدە لە كۆنفڕانسێكی رۆژنامەوانی لە حەسەكە رایگەیاند، لە 8ـی كانوونی یەكەمی 2024ـەوە تا ئێستا، داعش 153 جار هێرشی كردۆتە سەر هێزەكانی هەسەدە. هەروەها ئاشكراشی كرد لە هێرشەكانی داعشدا 30 شەڕڤانیان شەهید بووە و 12 شەڕڤانیش بریندار بوون هەروەها 6 هاووڵاتی مەدەنی لە هێرشەكانی داعشدا گیانیانلەدەستداوە. لە بەردەوامی قسەكانیدا، ئەبجەر داوود وەڵامی پرسیاری پەیامنێری كوردسات نیوز دایەوە و وتی، ئەوان ئارامی و سەقامگیری هەموو سوریایان دەوێت و بۆ ئەم مەبەستەش دانووستانەكانیان لەگەڵ دیمەشق بەردەوامە. ئەبجەر داود ڕایگەیاند، ئەو هەواڵانەی سەبارەت بە ناشرینكردنی هەسەدە بڵاو دەبنەوە، پلانی دوژمنانە و هەموو دەزانن هەسەدە بەرگری لە سەقامگیری و ئاسایشی ناوچەكە دەكات و هێزیكی رێكخراوە.
کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) رایگەیاندووە، کە داهاتیان زیادیکردووە. ئەمەش دوای ئەوە دێت کە کۆتایی بە کەمکردنەوەی خۆبەخشانەی بەرهەمهێنانی نەوت هێناوە. عەلی نزار شەتری، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای سۆمۆ، روونیکردەوە کە عێراق هەناردەی نەوتی خۆی زیادکردووە. ئەم زیادکردنە دوای ئەوە دێت، کە عێراق لە کەمکردنەوەی خۆبەخشانە کە لەلایەن هاوپەیمانی ئۆپێک پڵەسەوە کەمکرابووەوە، وەستا. شەتری ئاماژەی بەوەشکرد کە هەناردەکردنی نەوت سەرچاوەی سەرەکیی بودجەی گشتیی عێراقە. بەتایبەتی کە نرخی ئێستای نەوت لە نێوان 65 بۆ 68 دۆلاردایە بۆ هەر بەرمیلێک، کە بە تێکڕای ساڵانە نزیکەی 70 دۆلارە. بەڕێوەبەرەکەی سۆمۆ ئاشکرای دەکات کە زیادبوونی نزیکەی 200 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە، کە دەکاتە نزیکەی 6 ملیۆن بەرمیل نەوت لە مانگێکدا، دەبێتە هۆی بەدەستهێنانی سەدان ملیۆن دۆلار داهاتی ساڵانە. ئەم داهاتە دەتوانرێت بەگەڕ بخرێت بۆ پشتگیریکردنی پێداویستییەکان و پڕکردنەوەی کورتهێنانی بودجەی وڵات.
لەگەڵ نزیكبونەوەی هەڵبژاردنەكانی عێراق، ناكۆكییەكانی نێوان هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی و، هاوپەیمانی بونیادنان و گەشەپێدان، بە سەرۆكایەتی محەمەد شیاع سودانی توندتر دەبێتەوە. عەقیل فەتلاوی، وتەبێژی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند: زۆرێک لە ئەندامان و کاندیدەکانی فراكسیۆنەكەیان چوونەتە ناو هاوپەیمانێتیەكەی محەمەد شیاع سودانی، چونکە پێویستیان بە کاری قیرتاوکردن و دابەشکردنی محاویلەی کارەبا هەیە، كە لەئێستادا بووەتە كارنامەی حكومەت. جەختیشیکردەوە: فراكسیۆنەكەیان بە خولی دووەم رازی نییە، بەهۆی بوونی ئاماژەی زۆر كە هاوبەشی تێكدەدەن، لە نمونەی، بەدزییەوە کۆبونەوەی سودانی لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆکی سوریا. وتەبێژی دەوڵەتی یاسا وتیشی: ئێمە قەناعەتمان بەو مۆدێلە هاوبەشییە نییە کە سودانی پێشکەشی کردووە، سەرۆک وەزیران گرنگی بە پرسی هاوبەشی نادات. لە بەرامبەردا، عەبدولهادی سەعداوی، سەركردە لە هاوپەیمانێتیەكەی سودانی وتی: نوری مالیکی سەرۆکی هاوپەیمانی لە ئێستادا سەرکردایەتی فراكسۆنەكەی ناكات بەڵكو كەسانی خوار ئەو لە حزبەكە هەن كارەكان بەڕێوەدەبەن، جەختیشی لەوە کرد، چوارچێوەی هەماهەنگی لەسەر ئەوە رێککەوتن دووربكەونەوە لە یەكترخستن لە هەڵبژاردن، بەڵام پێشێلکارییەکان لە لایەنێکەوە دێت. سەعداوی راشیگەیاند: ئەوەی ئێمە هەر لە سەرەتاوە لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا کارمان لەسەر کردووە، هاوبەشییە لە بیروڕای سیاسی و واقیع و ئاسایشی وڵات و پاراستنی، هەموو لایەک هاوڕان لە چوارچێوەی هەماهەنگیدا، جگە لە دەوڵەتی یاسا کە لە ئێستادا کەمترینە لە رووی چەندایەتی و بڕیاردانەوە. وتیشی: لەگەڵ هەموو رێزێک بۆ مالیکی، ئەو ژیرە و خاوەن دیدگایە، بەڵام لە ئێستادا ئەو کەسە نییە کە دەوڵەتی یاسا بەڕێوە دەبات، لایەنی حزبی لەخوار ئەو هەن کارى بەڕێوەبردنی دەوڵەتی یاسا دەکەن.
بڕیارە ئەمڕۆ دووشەممە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لە پەراوێزی کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیویۆرک لەگەڵ کۆمەڵێک سەرکردەی عەرەبی کۆببێتەوە. ئەم کۆبونەوەیەش لەکاتێکدایە تەنها چەند ڕۆژێک پێش کۆبوونەوەی بڕیارە لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە کۆشکی سپی لە ٢٩ی ئەیلولدا دێت، ئەمەش لە کاتێکدایە کە شەپۆلێکی دانپێدانان بە دەوڵەتێکی فەلەستین و هەڕەشەکانی ئیسرائیل بۆ لکاندنی کەناری ڕۆژئاوا . بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەکانی ئەمریکا، کۆبوونەوەکان تیشک دەخەنە سەر ڕێگاکانی کۆتاییهێنان بە شەڕی کەرتی غەززە و پەرەپێدانی دیدگایەک بۆ ڕۆژی دواتر. هەروەها سەرچاوەکان پشتڕاستیان کردەوە کە کۆشکی سپی پێشتر بانگهێشتنامەی بۆ کۆبوونەوەکە ناردووە، بەپێی ئاکسیۆس. هاوکات ئیدارەی ترەمپ هەوڵدەدات وڵاتانی عەرەبی پاڵپشتی هەوڵەکانی ئەمریکا بکەن بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە و بەشداریکردن لە پلانی "ڕۆژی دوای"، لەگەڵ ئەگەری ناردنی هێز بۆ سەقامگیری سەقامگیری و جێگرتنەوەی سوپای ئیسرائیل، بەپێی سەرچاوەکان. هاوکات سەرچاوەکان پێشبینیان دەکرد سەرکردەکانی عەرەبی داوا لە ترەمپ بکەن فشار بخاتە سەر نەتانیاهۆ بۆ ئەوەی کۆتایی بە شەڕی غەززە بهێنێت و دووربکەوێتەوە لە هەنگاوەکانی لکاندنی کەرتی ڕۆژئاوا. دوێنێ ناتانیاهۆ سوێندی خوارد "بەردەوام بێت لە شەڕ بۆ پاراستنی سنوورەکانی وڵاتەکەی" و ڕێگری لە "دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستین" بکات. ئەمەش لە کاتێکدایە کە ئیسرائیل هێرشەکانی چڕتر دەکاتەوە و ئۆپەراسیۆنە زەمینیەکانی فراوانتر دەکات کە ئامانجی دەستبەسەرداگرتنی تەواوی کەرتی غەززەیە، کە پێشتر نزیکەی ٧٠%ی ناوچەی وێرانکراوی فەلەستینی داگیرکردووە.
