حزبوڵا: چەک ڕادەست ناکەین تا هێرشی ئیسرائیل بەردەوام بێت

یاسین شەریف حجێمی، کاربەڕێکەری باڵیۆزخانەی عێراق لە سوریا بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی راگەیاند، سبەی محەمەد بەشیر، وەزیری وزەی سوریا لەسەر بانگهێشتی فەرمیی حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق دەگاتە بەغداد و ئامانجی سەردانەکەش دۆسیەکانی نەوت و ئاو دەبێت. دەشڵێ، سەردانەکە بۆ  لێکتێگەیشتنە لەگەڵ لایەنی عێراقی بۆ گواستنەوەی نەوت بە بۆری لەڕێی سوریاوە بۆ دەریای ناوەڕاست، ئەویش لەڕێی بەندەری بانیاسی سوریاوە. ئاماژەی بەوەشداوە، وەزیرەکەی سوریا لەگەڵ عەون زیاب، وەزیری سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق کۆدەبێتەوە بۆ داڕشتنی پلانێک و گەیشتن بە لێکتێگەیشتن لەبارەی پرسی کەمیی ئاو و کەمبوونەوەی رێژەی بەردانەوەی ئاوی فورات، کە لە 500 مەتر سێجا لە چرکەیەکدا بۆ 300 مەتر سێجا دابەزیوە. دوو رۆژ پێش ئێستا محەمەد بەشیر وەزیری وزەی سوریا بە کەناڵی هەواڵی فەرمیی سوریای راگەیاندبوو، لەگەڵ بەرپرسانی عێراقی تاوتوێی نۆژەنکردنەوە و بەگەڕخستنەوەی هێڵی بۆریی کەرکوک بۆ بەندەری بانیاسی وڵاتەکەیان دەکات.

سەرچاوەیەک لە بەغدا ئاشکرای کرد، لە بەشێک لە شارەکانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق، کارەبای نیشتمانی تووشی کوژاندنەوەی گشتیی هاتووە. پچڕانی کارەبای نیشتمانی لە کاتێکدایە کە ئێستا پلەی گەرمای بەشێک لە شارەکانی نزیکبووەتەوە لە 50 پلەی سیلیزی و لە هەندێک ناوچە کارەبای مۆلیدە ئەهلییەکانیش نییە.   ماڵپەرى بەغدا ئەلیەوم  ڕایگەیاند: کارەبا لە تەواوی عێراق پچڕاوە، سیستەمی کارەبای ناوەڕاست و باشووری عێراق تێکچووە بەهۆی هەڵەیەکی تەکنیکییە لە سیستەمی گواستنەوە. هاوکات، محەممەد نووری عەبد رەبە، سەرۆکی لیژنەی کارەبا و وزە لە پەرلەمانی عێراق، لە پۆستێکی فەیسبووکدا رایگەیاند، کوژانەوەی تەواوەتیی سیستمی کارەبا بەهۆی کێشەیەکی تەکنیکییەوە بووە لە هێڵەکانی گواستنەوەی وزەدا. لەلای دیکەوە بەڕێوەبەری دابەشکردنی کارەبای کەرکووک هەواڵەکەی پشتڕاستکردەوەو وتى: کارەبای هەموو عێراق بەهۆکارێکی نادیار کوژاوەتەوە.  هەرەوەها ئاماژەی بەوە داوە، کوژانەوەی کارەبا لەهەمووعێراقەو بەلایەنی کەمەوە پێنج کاتژمێری پێویستە. تاوەکوو ئێستا وەزارەتی کارەبای عێراق ڕوونکردنەوەی لەم بارەیەوە بڵاونەکردووەتەوە.

رۆژنامەی عەرەبی جەدید لە زاری چوار سەرچاوەی ئاگادارەوە بڵاویکردەوە، ئەمریکا لەبارەی حەشدی شەعبییەوە، پەیامی نوێی داوەتە عێراق و داوایکردووە هێزەکانی حەشد لە مووشەک و درۆن دابماڵرێن، بە پێچەوانەوە، بەئامانجگرتنی ناوەندە سەربازییەکانیان یەکێک دەبێت لە بژاردەکانی ئەمریکا. یەکێک لە سەرچاوەکان بە عەرەبی جەدیدی گوتووە، ئەمریکا بە پلەی یەکەم گرنگی بە نەهێشتنی ئەو درۆن و مووشەکانە دەدات کە ئێستا لە دەستی گرووپەکانی سەر بە حەشدی شەعبیدان، دوو بژاردەی داوەتە حکومەتی عێراق، یان دەبێت حکومەت درۆن و مووشەکەکانیان لێوەربگرێتەوە، یان سوپای ئەمریکا بە هێرشی ئاسمانی دەیانکاتە ئامانج. بەگوێرەی سەرچاوەکانی ئەو رۆژنامەیە، لەمکاتەدا ئەمریکا مانەوەی حەشد یان تێکەڵبوونی بە سوپای عێراقی بەلاوە گرنگ نییە، بەڵکو سەرنجی لەسەر چەکەکانی دەستی گرووپەکانی سەربە حەشدی شەعبیە، نایەوێت ببنە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی ئیسرائیل و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە عێراق و ناوچەکە.

وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران دووپاتی کردەوە کە وڵاتەکەی متمانەی بە ئەمریکا نییە، بەهۆى ئەوەى بەشێوەى ڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆش بەشدارى هێرش و شەرى ئیسرائیلیکردوە بەسەر وڵاتەکەمان. ئەمڕۆ دووشەممە ئیسماعیل باقایی، وتەبێژى وەزارەتى دەرەوەى ئیران، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی هەفتانەیدا وتی: متمانەمان بە ئیدارەی ئەمریکا نییە. ئاماژەی بەوەشکرد، پێشتر جەختم لەوە کردۆتەوە، تەنانەت لە کاتی دانوستان لەگەڵ لایەنی ئەمریکیدا، متمانەمان پێیان نییە. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران هەروەها ڕەتیکردەوە نەرویج میوانداری خولی داهاتووی دانوستانەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا، یان ڕۆڵی ئەو وڵاتە لە نێوەندگیری نێوان هەردوولا پشتڕاست بکاتەوە. سەبارەت بە دانوستان لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپی لەیارەى دۆسیەى ئەتۆمى، ئیسماعیل باقایی ڕوونیکردەوە کەئەوان وازیان نەهێناوه، وتیشی: ناتوانرێت بگوترێ وتووێژ لەگەڵ وڵاتانی ئەورووپایی وەستاوە، لە کۆبوونەوەی ئیستەنبوڵ کەڕۆژی هەینی دوو هەفتە لەمەوبەر بەڕێوەچوو، هەردوولا ڕێککەوتن لەسەر درێژەدان بەو دانوستانانە. ئەوەشى خستەڕوو تا ئێستا هیچ بڕیارێک سەبارەت بە کات و شوێنی قۆناغی داهاتوو نەدراوە. دووپاتی کردەوە کە پەیوەندیەکان بەردەوامن بۆ دیاریکردنی وادە و شوێنی کۆبوونەوەی داهاتوو. لەلایەکى دیکەوە عەباس عەراقچی وەزیری دەرەوەی ئێرانیش دوێنێ ڕوونی کردەوە کە پەیوەندی لەگەڵ لایەنی ئەوروپیدا نەوەستاوە. سەبارەت بە دانوستان لەگەڵ ئەمەریکا، ئاراغچی وتی "تا ئێستا هیچ بڕیارێک نەدراوە"، ڕەتیکردەوە ناوی هیچ وڵاتێک بخاتەڕوو کە میوانداری هەر دانوستانێکی ئەگەری بکات.  عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی (تێلێگرام) نووسیویەتی: سبەی دووشەممە شاندێکی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم سەردانی تاران دەکات و بۆ دیاریکردنی میکانیزمێک بۆ هەماهەنگی نێوانمان گفتوگۆ دەکەین. دەشڵێت: لە شاندەکە جێگری بەڕێوەبەری گشتیی ئاژانسەکە دەبێت. هاوکات وەزیری دەرەوەی ئێران ڕەتی کردەوە کە شاندەکە سەردانی دامەزراوە ئەتۆمییەکان بکات تاوەکوو دەگەنە ڕێککەوتنێک. چوارشەممە 6ـی ئابی 2025، عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، لە میانەی چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تەلەڤزیۆنی فەرمیی ئێران، گوتی: بانگهێشتنامەیەک ئاراستەی جێگری بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم و نوێنەرانی ئاژانسەکە کراوە، بۆ ئەوەی سەردانی تاران بکەن، بۆ تاوتوێکردنی دانانی میکانیزمێکی نوێ بۆ هاوکاری و هەماهەنگیی نێوانمان. ڕوونیشی کردبووە، ئامانج لە سەردانی نوێنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم بۆ تاران، بۆ ئەنجامدانی پشکنین بۆ دامەزراوە ئەتۆمییەکانمان نییە و هیچ مۆڵەتێکیشیان لەو بارەیەوە پێ نادرێت.

ئەنەس شەریف ئەو ڕۆژنامەنوسەى شەوى ڕابردوو لەبۆردومانێکدا کوژرا، سوپاى ئیسرائیل وەک سەرکردەیەکى حەماس ناوى دەبات و ڕایدەگەیەنێت: ئەو کەسە سەرکردەیەکی حەماس بووە، خۆی وەک ڕۆژنامەنووسێکی کەناڵى جەزیرە لە غەززە ناساندوە. بەپێى ڕاگەیەندراوەکەى سوپاى ئیسرائیل ئەوان چەندین بەڵگەنامەى هەواڵگرییان دەستکەوتووە پشتڕاستى ئەوەدەکەنەوە کە ئەنەس شەریف ڕۆڵی هەبووە لەو هێرشە موشەکییەکانەى کە کراوەتە سەر ئیسرائیل.   ئێمە ماوەیەکە بەدواى ئەنەس شەریفەوەین، دواجار لەڕێگەى چالاکیەى وردەوە ئەو کەسە کرایە ئامانج و هەوڵماندا کەمترین کەس ببێتە قوربانى لەو ڕوداوەدا، ئەمە بەشێکە لەڕونکردنەوەو ڕاگەیەندراوەکەى سوپاى ئیسرائیل. لە ماوەكانی رابردوودا، سوپای ئیسرائیل تۆمارێكی لەسەر ئەنەس شەریف بڵاوكردەوە  و رایگەیاند: ئەنەس شەریف ئەندامی حەماسە. لە 3ـی كانوونی یەكەمی 2013ـەوە وەك ئەندامی كەتیبەی رۆژەهەڵاتی جەبالییەی حەماس دەستبەكار بووە. پلەی ئەنەس بەرپرسی شانەیەكی تیرۆریستی بووە كە موشەكییان ئاراستەی ئیسرائیل كردووە، ئەوەشی لە ژێر ناوی رۆژنامەنوسیدا كردووە. بەگوێرەی ڕاگەیەندراوەکە ئەنەس ئەلشەریف سەرۆکی شانەیەکی شاراوەى حەماس بووە، پێشتر زانیاری هەواڵگری و چەندین بەڵگەی دۆزراوی لە کەرتی غەززە ئاشکرا کرا بووە شتڕاستی ئەوە دەکەنەوە ئەو ڕۆژنامەنوسە پەیوەندیی سەربازی بە حەماسەوە هەبووە. شەوى ڕابردوو بەڕێوەبەری کۆمەڵگەی پزیشکی شیفا لە غەززە، بڵاویکردەوە لە ئەنجامی بۆردومانێکی ئیسرائیل بۆ سەر خێمەی ڕۆژنامەنووسانی بەردەم نەخۆشخانەکە هەریەکە لە ئەنەس شەریف و محەمەد قریقە، پەیامنێرانی کەناڵی جەزیرە کوژراون. کەناڵی جەزیرەش ڕایگەیاند بەهۆى هەمان بۆردومانەوە شەش ڕۆژنامەنوسى دیکە  گیانیان لەدەستداوە لەنێو ئەوانەدا دوو وێنەگرو فۆتۆگرافەرى کەناڵى جەزیرەى تێدایە بەناوى ئیبراهیم زاهر و محەمەد نوفەل. هاوکات کەناڵەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، تۆپبارانەکانی ئیسرائیل دەروازەی سەرەکی کۆمەڵگەی پزیشکی شیفایان لە شاری غەززە کردۆتە ئامانج. لە ماوەی شەڕی ئیسرائیل لەغەززە ژمارەیەک ڕۆژنامەنووسی کەناڵی جەزیرەیان کوشتووە لەوانە ئیسماعیل غول و حوسام شەبات. بەپێی راگەیەندراوەی جەزیرە، ستافەكەیان لە نزیك نەخۆشخانەی شیفا بە ئامانج گیراون. پێش ئەوەی بە ئامانج بگیرێت، ئەنەس شەریف لە بڵاوكراوەكیدا لە تۆڕی كۆمەڵایەتی "ئێكس" تۆمارێكی ڤیدیۆیی بڵاوكردووەتەوە و لەسەر نوسیوە: "بۆ ماوەی دوو كاتژمێرە ‌هێرش بەردەوامە." لەلایەکى دیکەوە، بەڕێوەبەری گشتی وەزارەتی تەندروستی غەززە ڕایدەگەیەنێت ئەنەس پێشتر پێی وتوە کە ئیسرائیل بەردەوام هەڕەشەی لێدەکات، ئەو وتیشى: ئەنەس و محەمەد شاهیدی کۆمەڵکوژییەکان بوون و ئاوێنەیەک بوون کە ڕەنگدانەوەی ئەو دڕندەییانەی لە غەززە ڕوودەدەن.  

حکومەتی سوریا هێزی سەربازیی بۆ گوندەکانى رۆژهەڵاتی حەلەب و رەقە لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا گواستووەتەوە، کە ئەو ناوچانە هاوسنوورن لەگەڵ ئەو ناوچانەى لەژێر کۆنتڕۆڵى هێزەکانى سوریاى دیموکراتن. ئاژانسى هەواڵیی ئەڵمانیا بڵاویکردەوە، لە رۆژى یەکشەممەوە وەزارەتی بەرگریی سوریا هێزی سەربازیی گەورەی رەوانەی ناوچەکانی نزیک بەنداوی تشرین و گوندەکانى رۆژهەڵاتی حەلەب کردووە، هەروەها هێزی سەربازی دیکەش لە فیرقەی 60 و 76ـی وەزارەتی بەرگرییەوە گەیشتوونەتە ناوچەی زاملە لە باشووری رەقە”. ئاژانسەکە بڵاویشیکردەوە، ئەو هێزە سەربازییانەی گەیشتوونەتە ناوچەکانی بەنداوی تشرین، دێرحەفەر و زاملە، دوای گرژییەکانى ئەم دواییەى نێوان هێزەکانی وەزارەتی بەرگریی سوریا و هێزەکانى سوریاى دیموکرات بووە. ئاژانسەکە ئاماژەى بەوە کردووە، تائێستا هیچ شتێکى فەرمى لەبارەى جوڵەى هێزەکان و دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە نزیک حەلەب بەرەو ناوچەکانی رۆژهەڵاتی فورات نییە، بەڵام رەنگە ئەمە پەیوەندى بە گرژییەکانى ئەم دواییە و کاردانەوەکانى ئەو کۆنفرانسەوە بێت، کە رۆژی هەینی لە حەسەکە بەڕێوەچوو. بە گوێرەى ئاژانسەکە، کە قسەى لەگەڵ چەند سەرچاوەیەکى دیمەشق کردووە، ئەو کۆنفرانسە بە مەترسی بۆ سەر پرۆسەی دانوستانەکانی نێوان دیمەشق و هێزەکانی سوپاى دیموکرات دەزانن، هەر ئەوەشە کاردانەوەى زۆرى دروست کردووە. یەکەم کاردانەوەى دیمەشق کۆنفرانسی حەسەکە ئەوە بوو، کە گفتوگۆکانى پاریسى بۆ رێککەوتن لەگەڵ قامیشلۆ هەڵپەسادر، کە بڕیار بوو بەم نزیکانە بەڕێوەبچێت.

سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل جەختى کردەوە داگیرکردنی شاری غەززە لە ماوەیەکی کورت و زۆر بەخێرایی ئەنجام دەدرێت، چونکە دەمانەوێت کۆتایی بەشەڕەکە بهێنین و بارمتەکان بگەڕێنینەوە. ئێوارەی ئەمڕۆ یەکشەممە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، لە میانەی پێشکەشکردنی وتارێکدا، ئاماژەی بەوەدا، حەماس ڕەتی دەکاتەوە چەک دابنێت، بۆیە ئێمەش درێژە بە ئۆپەراسیۆنەکانمان لە کەرتی غەززە دەدەین. سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، باسی لەوە کرد، نامانەوێت کەرتی غەززە داگیر بکەین بەڵکو دەمانەوێت ڕزگاری بکەین، هەروەها دەمانەوێت ئیدارەیەکی مەدەنی لە غەززە هەبێت. جەختی لەوە کردەوە، حوکمڕانی حەماس و دەسەڵاتی فەڵەستینیان لە غەززە ناوێت. گوتیشی: ئەگەر حەماس چەک دابنێت سبەی شەڕ کۆتایی دێت. ئاماژەی بەوەدا کە چەند پێشنیارو ئەگەرێک هەیە بۆ بەڕێوەبردنی کەرتی غەززە، دواى ئەوەى داگیرمانکرد، وتیشى: دەمانەوێت دەسەڵاتێکی مەدەنیی هەبێت، پشتێنەیەکی ئەمنی لەسەر سنوور دروستبکرێت، بەڵام نابێت حەماس لە غەززە بمێنمەوە. ناتانیاهۆ، ڕایگەیاند: کۆنترۆڵی لە 75%ـی کەرتی غەززەمان کردووە، هەروەها پرۆسەی کۆنترۆڵکردنی کەرتەکە خێراتر دەکەین. سەرەنجی بۆ ئەوەش ڕاکێشا، دەوڵەتی جووەکان ڕووبەڕووی درۆ و چەواشەکاری بوونەتەوە. لە بارەی بارمتەکانەوە، ناتانیاهۆ، گوتی: لە ڕێگەی کۆنترۆڵکردنی غەززە سەرجەم بارمتەکان ڕزگار دەکەین، بەڵام بەداخەوە ئەگەڕ بە خێرایی ئەو کارە نەکەین زۆرێک لە بارمتەکان لەوانەیە لە برسێتییان بمرن. سەبارەت بە دابەشکردنی هاوکارییەکان لە غەززە، ناتانیاهۆ ئاشکرای کرد، ئیسرائیل ڕێڕەوی سەلامەت و ناوەندیی نوێی دابەشکردنی هاوکارییەکان لە غەززە دەکاتەوە. گوتیشی: ئەوەی ئێمە هەوڵی بۆ دەدەین ڕێگریکردنی لە تاڵانکردنی هاوکارییەکان لە لایەن حەماسەوە، چونکە حەماس هەمیشە هەوڵ دەدات بەرنامەی دابەشکردنی هاوکارییەکان بکاتە ئامانج. لە بارەی سەرکردەکانی وڵاتانەوە، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، ڕایگەیاند: زۆرێک لە سەرکردەکانی جیهان پێمان دەڵێن، "ئێمە دەزانین ئێوە ڕاست دەکەن و مافی خۆتانە درێژە بە ئۆپەراسیۆنەکانتان لە غەززە بدەن، بەڵام ئێمەش ناتوانین لە وڵاتەکانمان و بە تایبەت ئەورووپا ڕووبەڕووی بیروڕای گشتی ببینەوە"

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە یەک وشەش باسی مووچەى نەکرد كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كۆتایی هات، هیچ بڕیارێك لەسەر ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نەدرا.  بەوتەى سەرچاوەیەکى ئاگادار، لە کۆبوونەوەى ئەمڕۆیدا  ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق  بە یەک وشەش باسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان نەکردوە. ئەمە لە کاتێکدایە ڕاپۆرتی ئەو لیژنەیە تەواو کراوە کە هەفتەی ڕابردوو ڕاسپێردرا بوون بۆ بابەتی نەوت و داهات ئامادەی بکەن. کۆبوونەوەکە دوا نیوەڕۆی ئەمڕۆ دەستیپێکرد و نزیکەی کاژێرێکی خایاند. بڕیاربوو وەزیری دارایی عێراق راپۆرتی وەزارەتەکەی لەبارەی کاری لیژنەکانیان لەسەر داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بخاتەڕوو.    لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیش هیچ باسێک نەکرا و بڕیار نەدراوە.  لە كۆبوونەوەكەدا، بەبۆنەی چلەی ئیمام حوسێنەوە، تا پێنج شەممەی ئایندە كرا بە پشوو، بەوبۆنەیەوە پرسی موچەی هەرێمیش بۆ هەفتەی ئایندە دواكەوت.  دواین زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، هەولێرو بەغداد تاڕادەیەك لەسەر پرسی رادەستكردنی نەوت بە (سۆمۆ) بەگوێرەی ئەو بڕەی كە هەیە گەیشتونەتە رێككەوتن، بەڵام لەسەر داهاتە نانەوتییەكان كە بەغداد داوای 120 ملیار دیناری مانگانە دەكات ناكۆكی هەیەو هەرێم بەم بڕە پارەیە قایل نییە.  

وەزارەتی تەندروستی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە، ڕایگەیاند، 621 کەس بەهۆی دزەکردنی گازی کلۆرەوە لە وێستگەیەکی ئاو ژەهراوى بوون، ئەو وێستگەیە تایبەتە بەپاککردنەوەى ئاوى خواردنەوە بۆ زیارەتکارانی شیعە دانراوەو کەوتەوە سەر ڕێگەی کەربەلا. بەپێى ڕاگەیەندراوەى وەزارەتەکە زۆرینەى ئەوانەى براونەتە نەخۆشخانە تەندروستیان زۆرباشەو دواى وەرگرتنى چارەسەر نەخۆشخانەیان بەجێهێشتوەو تەنها چەند کەسێکى کە ماونەتەوەو مەترسى لەسەر ژیانیان نییە. پێشتر هێزە ئەمنییەکانی عێراق ڕایانگەیاندبوو حاڵەتی ژەهراوی بوونەکە "سنووردارە"و بەهۆی دزەکردنی کلۆرەوەبووە لە یەکێک لە بۆریەکانى ئاوەکەوە دەرچووە لەو وێستگەیەى کە لەسەر ڕێگای نێوان کەربەلا و نەجەفە. ڕووداوەکە شەوی یەکشەممە، لەسەر ڕێگای بەیەکەوە گرێدانی شارەکانی نەجەف و کەربەلا ڕوویداوە، کە مەزارەکانی ئیمام حسێن و عەباسی برای لێیە. شاری کەربەلا کە دەکەوێتە ١١٠ کیلۆمەتر لە باشووری بەغداوە، لەم هەفتەیەدا پێشوازی لە ملیۆنان حاجی شیعەى لە ناوخۆی عێراق و دەرەوەی وڵات و بەتایبەتی ئێرانەوە دەکات بۆ یادکردنەوەی ئەم بۆنە ئایینییە. عێراق زۆرجار تووشی ڕووداو دەبێت بەهۆی تێکچوونی ژێرخانی ئابووری و جێبەجێنەکردنی ستانداردەکانی سەلامەتی، بەتایبەتی لە کەرتی گواستنەوە و بیناسازیدا. بەپێی ئاژانسی فرانس پرێس، ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی ڕووداوەکان لەوانە ئاگرکەوتنەوە و داڕمانی بیناکان.

سەرچاوە ئاگادارەکان ئاشکرایان کرد کە ئێران بە ئەنقەست زانایانى ئەتۆمیی وڵاتەکەى لەترسى کوشتیان شاردوەتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی ئیسرائیل دەیان زانای ناوەکی ئێرانی کوشت لە میانەی شەڕى ١٢ ڕۆژە لەگەڵ تاراندا لەمانگى شەشى ڕابردوودا. بەرپرسێکی باڵای ئێران ڕایگەیاندووە کە زۆربەی ئەو زانایانە ماڵ و کاری زانکۆیان بەجێهێشتووە و گواستراونەتەوە بۆ شوێنی سەلامەت لە تاران یان شارەکانی کەناری باکوور کە لەگەڵ بنەماڵەکانیان لەوێ دەژین، ئەمەش بەگوێرەی ڕاپۆرتێکى ڕۆژنامەی تەلەگرافی بەریتانی. ئەو بەرپرسە زیادی کرد: زۆرینەیان ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێهێشت و گواستراونەتەوە بۆ شوێنە ئارامەکان لە تاران یان باکور. ڕوونیشی کردەوە کە "ئەوانەی لە زانکۆکان وانەیان دەگوتەوە، کەسانێک جێگەیان گرتەوە هیچ پەیوەندییەکیان بە بەرنامە ئەتۆمییەکەوە نەبووە. لەو چوارچێوەیەدا، شارەزایانی ئیسرائیل ئاماژەیان بەوە کرد کە نەوەیەکی نوێی زانایانی ئەتۆمی ئێرانی ئامادەن کاری ئەو کەسانە بگرنە دەست کە پێشتر کوژراون و بە "پیاوی مردوو" وەسفیان کرد، سەرەڕای ڕێوشوێنە ئەمنییە توندەکان کە بریتین لە خانووی سەلامەت و پاراستنی ٢٤ کاتژمێرى. هەروەها ڕوونیان کردەوە کە ئێران بەرنامەی توێژینەوەی ئەتۆمی خۆی بەجۆرێک ڕێکخستووە کە هەر ئەکتەرێکی سەرەکی یان زانایەک لانیکەم جێگرێکی هەبێت، بە گروپی دوو یان سێ کەسی کاردەکەن بۆ دڵنیابوون لەبەردەوامی لە ئەگەری هێرشکردندا. لەلایەکی دیکەوە، سەرچاوە ئیسرائیلییەکان ترسی خۆیان دەربڕی لەوەی کە ڕەنگە بەشێک لە زانایانی ڕزگاربووان جێگەی هاوکارە کوژراوەکانیان لە بەرنامەی چەکی ئەتۆمی ئێران لە ڕێکخراوی داهێنان و لێکۆڵینەوەی بەرگری کە بە کورتکراوەی فارسی SPND ناسراوە، جێگرەوەی هاوکارە کوژراوەکانیان کردبێتەوە. دەوترێت ئەو پسپۆڕانە زانایانی شارەزا لە بواری تەقەمەنی و فیزیای نیوتڕۆن و دیزاینی سەری جەنگی لەخۆدەگرن. لای خۆیەوە دانی سیترینۆڤیچ، بەرپرسی پێشووی نووسینگەی ستراتیژی ئێران لە دەزگای هەواڵگریی بەرگریی ئیسرائیل، کە لقێکی سوپای ئیسرائیلە، وتی، "ئەو شارەزایانەی ئێرانی ماونەتەوە تەنها یەک بژاردەیان لەبەردەمدایە، بینیویانە چی بەسەر هاوکارەکانیاندا هاتووە". ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو زانایانە "تیمی داهاتوو پێکدەهێنن کە کاردەکەن بۆ ئەوەی ئێران بۆمبێکی ئەتۆمی بەدەستبهێنێت و بەم شێوەیەش بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دەبنە ئامانجی ئیسرائیل". ناوبراو وتی: هەر زانایەک کە پەیوەندی بە دۆسیەی ئەتۆمیەوە هەبێت، بێ گومان تیرۆر دەکرێت یان هەڕەشەی تیرۆرى لەسەرە. لە میانەی ڕووبەڕووبوونەوەکان کە لە ١٣ی حوزەیران سەریهەڵدا، ئیسرائیل دەیان زانای ناڤۆکی و سەرکردەی سەربازی ئێرانی تیرۆر کرد و چەندین شوێنی سەربازیی لێدا. هاوکات ئەمریکا هێرشی بەهێزی بۆسەر شوێن و دامەزراوە ناوەکییە دیارەکان دەستپێکرد.

رێبەری دروزییەکانی سوریا داوای لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی لە رووداوەکانی سوەیدا دەکات حیکمەت هیجری، رێبەری رۆحیی کۆمەڵگەی دروزییەکانی سوریا، داوای ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەیەکی نێودەوڵەتیی سەربەخۆ دەکات، سەبارەت بە پێکدادانە خوێناوییەکانی ئەم دواییەی سوەیدا، کە بووە هۆی کوژرانی سەدان کەس. هیجری لە گوتارێکدا جەختی کردەوە، پێویستە ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانە رادەستی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بکرێن و داوای ناردنی شاندی چاودێریی نێودەوڵەتی دەکەین بۆ پاراستنی خەڵکی مەدەنی. لە ماوەکانی رابردوودا پێکدادانەکان لەنێوان میلیشیا دروزییەکان و هۆزە سوننە بیابانشینەکاندا روویاندا و بەگوێرەی راپۆرتەکان، هێزەکانی حکومەتی راگوزەری سوریا لایەنگریی هۆزە بیابانشینەکانیان کردووە. لە بەرامبەردا، ئیسرائیل بۆ بەرگری لە دروزییەکان، چەندین هێرشی ئاسمانیی دژی حکومەتی سوریا ئەنجامدا.

محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، دەڵێت: بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی سەقامگیری عێراق، هیچ پاساوێک نەماوە بۆ بوونی هیچ چەکێک لە دەرەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت، جەختیشكرد لەوەی، ئەم بڕیارانە مانای بە ئامانجگرتنی هیچ لایەن و تاکێک نییە. سودانی، لە وتارێکدا لە میانی بەشداریكردنی لە کۆنگرەیەكی هۆزەکان لە بەغداد رایگەیاند: كۆكردنەوەی چەک لە دەستی دەوڵەت و سەروەری یاسا و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی، زاراوە گەلێکن کە مەرجەعی باڵای ئایینی و چالاكییە کۆمەڵایەتی و جەماوەرییەکان داوای دەکەن، ناكرێت جێبەجێکردنیان پشتگوێ‌ بخرێت. ئاماژەی بەوەشكرد: لەبەر رۆشنایی ئەو دۆخە سەقامگیرەی هەیە، هیچ پاساوێک بۆ بوونی هیچ چەکێک لەدەرەوەی دامودەزگاکانی دەوڵەت نییەو، دەبێت هۆزەکانیش پشتیوانی لە سەروەری یاسا و دەسەڵاتی دادوەری بکەن.

ڕاوێژکاری ڕێبەری باڵاى کۆمارى ئیسلامى ئێران، دەڵێت: ئەمە یەکەمجار نییە کە بەشێک لە لوبنان پلانی چەکداماڵینی حزبوڵا بەرز دەکەنەوە؛ بەڵام هەروەک چۆن پێشتر ئەم پلانە دژى لوبنانیەکان نەهاتنە دی، ئەمجارەش ناگاتە شوێنی مەبەست و بەرخۆدان و تێکۆشەران بەرەنگاری ئەم پیلانگێڕانە دەبێتەوە. لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ئاژانسى تەسنیم؛ عەلى ئەکبەر ویلایەتى، ڕاوێژکاری عەلى بۆ کاروباری نێودەوڵەتی ڕایدەگەیەنێت: ئەمڕۆ بەرخۆدان و شۆڕش لە لوبنان بۆتە بابەتێکى جەماوەریی و لەلایەن هەموو لوبنانییەکانەوە قبوڵکراوە، بە مەسیحی و شیعە و سوننە و هتد.  ناوبراو ئەوەش دەخاتەڕوو گەلی لوبنان لەبیریان نەچووە کە کاتێک بەرخۆدان لە شوێنی خۆیدا نەبوو، لە دەوروبەری ساڵی ١٩٨٢، ئیسرائیلییەکان تا باشووری بەیروت و ناوچەی دەحیە پێشڕەوییان کرد، بەڵام دواجار بەهۆی شۆڕش و بەرخۆدانی حزبوڵڵا ناچاربوون پاشەکشە بکەن. هەر لەوچاوپێکەوتنەیدا عەلى ئەکبەر ویلایەتى، وتیشى: ئێستا بەخودانەکەى حزبوڵا پشتیوانی جەماوەری زۆر بەهێزتر و سەرچاوەی زۆر زیاتری هەیە، بەدڵنیاییەوە باسى چەکدانا ناگاتە ئەنجام، ان شاءاللە. ڕاویژکارەکەى خامنەیی، جەختى کردەوە، ئەو پڕۆسەیەى لە لوبنان تەنها ئیرادەی ئەمریکا و ئیسرائیلە. ئەمریکا و ئیسرائیل پێیان وایە کە دەتوانن لە لوبنانیش بەدەستبهێنن؛ بەڵام ئەم خەونە هەرگیز نایەتە دی و لوبنان وەک هەمیشە خۆڕاگر دەبێت. لەچەند ڕۆژى ڕابردوشدا عەلی ئەکبەر ویلایەتی راوێژکاری عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای ئێران بۆ کاروباری نێودەوڵەتی، لەگەڵ نوری مالیکی سەرۆکی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بەتەلەفون قسەیکرد و رایانگەیاند، چەکداماڵینی حزبوڵای لوبنان و چەکدارانی حەشدی شەعبی لە عێراق، بەشێکە لە پیلانی ئەمریکا و ئیسرائیل بۆ لاوازکردنی بەرەی مقاوەمە و پێویستە لەسەر گەلانی ناوچەکە رێگە نەدەن ئەم پڕۆژە مەترسیدارە جێبەجێ بکرێت.

روانگەی "ئێکۆ عێراق" کە تایبەتە بە کاروباری ئابوری، ئەمڕۆ شەممە بڵاویكردەوە: بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رۆژێکدا  (٢٠٠) هەزار بەرمیلی تێپەڕاندووە، ئەوەش دوای چارەسەركردنی کاریگەری ئەو هێرشانەی کە کێڵگە نەوتییەکانی کردە ئامانج. ئێکۆ عێراق، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە: ئەو کێڵگە نەوتییانەی کە لە هەرێم بۆردومان کران، كاركردنیان دەستپێكردووە، بەرهەمهێنانی رۆژانەشیان بۆ زیاتر لە (200)هەزار بەرمیل زیادیکردووە،  دیارترین كێڵگەكانی بەرهەمهێنان بریتین لە: شێخان، تاوکێ، بیشخاپور، خورمەڵە، و سەرسنەک. باسی لەوەشكردووە: هەرێم و بەغداد تا ئێستا نەگەیشتوونەتە رێککەوتن سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت، بەهۆی ناکۆکی لەسەر کرێی ئەو کۆمپانیایانە کە لە هەرێمدا کاردەکەن، چارەسەرکردنی قەیرانەکەش پێویستی بە کۆبونەوەی نێوان سێ لایەنی پەیوەندیدار هەیە، یان خەرجکردنی کرێ بە کۆمپانیاکان، کە حکومەتی فیدراڵی رەتیدەکاتەوە. روانگەکە، هۆشداریداوە لە بەردەوامبوونی کێشەکە كە رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی حکومەتی فیدراڵی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم رابگرێت. بەردەوامبونی كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغداد لەكاتێكدایە، رۆژی چوارشەممەی رابردوو، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق، لەمایانی سەردانێكیدا بۆ كەركوك و بەسەركردنەوەی پرۆژەكانی كۆمپانیای نەوتی باكور رایگەیاند، ئەمڕۆ یان سبەینێ‌ هەرێمی كوردستان نەوت رادەست دەكات و پرۆسەی هەناردەكردنی نەوت لەڕێی بەندەری جەیهانی توركییەوە دەستپێدەكاتەوە، بەڵام تائێستا هەرێم نەوتەكەی رادەست نەكردووەو كێشەكان بەهەڵواسراوی ماونەتەوە.

فەرماندەیەكی باڵای پەكەكە دەڵێت، ئەگەر دەسەڵات لە توركیا تێڕوانینی بۆ كورد نەگۆڕێت ئاشتیی بەدی نایەت و پرۆسەی ئاشتی ئەنجامێكی باشی نابێت. موراد قەرەیلان فەرماندەی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) رایگەیاند، بزوتنەوەی كورد لە باكوری كوردستان بە بەردەوامی دژی داگیركاریی وەستاوەتەوە و هەوڵی چارەسەرەیی و ئاشتیی داوەو ئەوەش زیاتر لە 30 ساڵ بەردەوامە، بەڵام دەسەڵاتی توركیا رێوشوێنی پێویستی بۆ ئاشتی و چارەسەریی نەگرتووەتەبەر. بە وتەی قەرەیلان پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بە رێبەرایەتی عەبدوڵا ئۆجەلان لە ساڵی 1993ەوە تائێستا بە بەردەوامی هەوڵی چارەسەریی پرسی كوردی لە باكوری كوردستان داوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی دەسەڵاتی توركیا وەك پرسێكی ئەمنی و ئاسایش روبەڕوی كورد بووەتەوە، ئاڵۆزییەكان بەبێ چارەسەر ماونەتەوە. قەرەیلان وتیشی،  هیواداران تێڕوانینی دەسەڵاتی توركیا بۆ پرسی كورد گۆڕانكاریی بەسەردا هاتبێت، چونكە بە پێچەوانەوە هیچ پرۆسەیەك بۆ ئاشتیی و چارەسەریی پرسی كورد لە توركیا سەرناگرێت و ئەنجامی نابێت. فەرماندەی هەپەگە موراد قەرەیلان، دەربارەی پرسی ستەم و ئابڵوقەکانی حکومەتی عێراق لەسەر کامپی پەنابەرانی شەهید ڕۆستەم جوودی لە مەخموور ئەمەی گوتی: "داخۆ دەوڵەتی عێراق هەموو کێشەکانی خۆی چارەسەرکردووە، کە ئێستا مەخموور وەک کێشەیەک ماوەتەوە؟ ئەوەی عێراق دەیکات بەڕاستی نەنگییەکی گەورەیە. بۆئەوەی فشار لەسەر دەوڵەتی عێراق درووستنەبێ و هەموو شتێک بەشێوەیەکی یاسایی بەرێکوپێکی بەڕێوەبچێت، وەک هێزێکی سەربازی لە مەخموور دەرچووین و هەموو سەنگەرەکانمان ڕادەستییان کرد. بەڵام لە ئێستادا لە هەمان پێگەوە هەوڵدەدەن گەمارۆی کەمپەکە بدەن و فشار دەخنەسەر گەلەکەمان. پێویستە دەوڵەت و حکومەتی عێراقی زۆر باش لەمە تێبگات، هەر خراپەکارییەک لە دژی ئەو کەسانەی لە کەمپی مەخموور دەژین، بەمانای خراپەکاری دێت لە دژی بەهاکانمان و بەهیچ جۆرێک ئەمە قبوڵ ناکەین. ئەمە هۆشمەندی هەڵوێستێکە. ئێمە وەک تەڤگەری ئاپۆیی ئەمە قبوڵ ناکەین و لە بەرانبەرییدا بێدەنگ نابین. پێویستە بزانرێت گەر ئەم نزیکایەتییە لە دژی خەڵکی کەمپەکە درێژەی هەبێت، ئەوا ناچارین جارێکی دیکە دەستەوەردانی تێیدا بکەین و گەریلا بنێرینەوە مەخموور."