موسەننا ئەمین ڕایدەگەیەنێت سودانی وتی ئێستا ئێوە لە بەرەجەژناندا هاتوون بۆلای من، بەڵام من ناتوانم دڵنیایی بە ئێوە بدەم كە پێش جەژن ئەتوانم هیچ بڕیارێك وەربگرم، چونكە ئەم بڕیارە بەتەنها بەدەست من نییە، وەزارەتی دارایی لە ماوەكانی پێشتریشدا هیچ بەرپرسیارێتییەكی هەڵنەگرتووە. سەبارەت بە كۆبوونەوەیان لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی عێراق تایبەت بە پرسی موچەی هەرێمی كوردستان، موسەننا ئەمین ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لە پەرلەمانی عێراق لەکۆنگرەیەکى رۆژنامەوانیدا وتى: سودانی وتی حوكمڕانی عێراق وەكو هەرێم نییە، كە ئەوان لە دەرەوەی یاساو لەسەرەوەی دادگاو پەرلەمان هەموو جۆرە بڕیارێك ئەدەن، من پابەندم بە یاساو بڕیاری دادگاو دەسەڵاتداری رەها نیم. سودانی وتی لە ساڵی 2024وە ئێمە هۆشداری بە حكومەتی هەرێم دەدەین كە دەبێت داهاتەكانتان بەباشی رادەست بكەن، ئەو مەرجانەی كە دادگای فیدراڵی بۆ ئێمەی داناوە بۆ ئیوەشی داناوە، هەردوولامان پێویستە رێزی لێ بگرین. سودانی وتی ئێستا ئێوە لە بەرەجەژناندا هاتوون بۆلای من، بەڵام من ناتوانم دڵنیایی بە ئێوە بدەم كە پێش جەژن ئەتوانم هیچ بڕیارێك وەربگرم، چونكە ئەم بڕیارە بەتەنها بەدەست من نییە، وەزارەتی دارایی لە ماوەكانی پێشتریشدا هیچ بەرپرسیارێتییەكی هەڵنەگرتووە دەرباری خەرجكردنی ئەم پارانە چونكە بەنایاسایی زانیوە، دیوانی چاودێری دارایی بە نایاسایی زانیوە، ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران بە نایاسایی زانیوە، من تەحەمولی ئەو بەرپرسیارێتییەم كردووەو هەر پارەیەك بۆ ئێوە هاتووە لە پێشەوە نوسراوە لەسەر بنەمای فەرمانی سەرۆك وەزیران، من ئێستاش ئامادەم ئەوە بكەم، بەڵام لەسنور دەرچووە، چونكە هەرێم هیچ پابەند نابێت. هەرێم دەبێت داهاتی ناوخۆ رادەست بكات، جارێك هاتن 91 ملیار دیناریان رادەستكرد، دواتر كردیان بە 70 ملیار دینار، دواتر كردیان بە 60 ملیار، دواینجار كردیان بە 48 ملیار، ئەمە گاڵتەكردنە بە نیزام و قانون. سودانی وتی بەرلەوەی ئێمە بزانین، وەزارەتی دارایی (مەبەستی تەیف سامییە) نوسراوی ناردووە كە ناتوانین تەمویلتان بكەین، بەئەمانەتەوە پێتان بڵین وەزارەتی دارایی پێش ئەوەی من بیبینم ئەو نوسراوەی دەركردووە، لەسەر بنەمای دیوانی چاودێریی دارایی كە وتویەتی یاسایی نییە ئەم پارەیە بدرێت. سودانی وتی داواكارییەكانی ئێمە لە حكومەتی هەرێم تەعجیزی نین، ئێمە دەڵێین داهاتی نەوتیتان هەیە بەگوێرەی بڕیاری دادگاو بەپێی یاساو بەپێی بڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس ئێوە دەبێت ئەم نەوتە رادەستی (سۆمۆ) بكەن. ئەتانوت تێچووی بەرهەمهێنانمان بە 6 دۆلار داناوە لە بودجەو بەشی كۆمپانیاكانی هەرێم ناكات، ئێمە ئەم یاسایەمان برد لە پەرلەمان و بەرگەی فشاری دنیامان گرت تا لە ئەنجومەنی وەزیران و پەرلەمان تێیپەڕێنین بیكەین بە نزیكەی 16 دۆلار، بۆ ئەوەی كۆمپانیاكانتان قسەیان نەمێنێ و ئەم نەوتە تاڵان نەكەن و لەسنورەكانەوە بەقاچاخ نەیفرۆشن، بیگەڕێننەوە بۆ خەزێنەی گشتی و رادەستی سۆمۆی بكەن، وتیان فڵان كۆمپانیای ئەمریكی تێدایە، وتمان ئەگەر لەژێر فشاردان پشكی ئەو كۆمپانیایە ئەمریكییە 30 هەزار بەرمیلە نابێت بە رێژەی 10%ی كۆی بەرهەمهێنان؛ ئەوە هەر پیرۆزتان بێت كێشەمان نییە، ئەوی تری بەپێی بڕیاری دادگا رادەستبكەن. سودانی وتی من داوای 150 ملیار دینار داهاتی ناوخۆم كردووە كە خەمڵاندنی ئێمە زۆر لەوە زیاترە. ناكرێت داهاتەكانی خۆت بۆ خۆت بن و داوای موچە لە من بكەی. سودانی وتی بڕیاری دادگا، حكومەتی هەرێمی پابەندكردووە بە تەوتینی موچەو دەڵێ هەر وەزارەت و پارێزگاو بەڕێوەبەرایەتییەك لە هەرێمەوە ئەتوانێ راستەوخۆ لیستی موچەكەی بهێنێت بۆ وەزارەتی دارایی لێرە تەوتین بكرێت ئێمە راستەوخۆ موچەكەی پێ بدەین، باشە ئێوە دەڵێن ئەم بابەتە لەیەكتر جیابكەنەوە؟! هەرێم ئامادەیە موچە تەوتین بكات هەتا ئێمە بتوانین راستەوخۆ موچە بدەین بە فەرمانبەر زەرەرمەند نەبێت لەم كێشەیە؟! هەرێم ئەوەش ناكات. لیستی موچەشیان هەڵەیەو ئێمە دڵنیاین بندیوارو كێشەی زۆری تێدایەو ئێمە دڵنیاین و راپۆرتی وردمان هەیە لەسەری. سودانی وتی داوامان لە دادگا كردووە رونكردنەوەی زیاتمان بدەنێ، چونكە كێشە دروستبووەو خەڵك لە هەرێم موچەی نییە، دادگاش ئێمە 4 بۆ 5 دادوەریی لە حەجن و ئەوانی تریشیان لەپشوون و چەند رۆژێكی تر جەژنە، ناتوانین دڵنیایی ئەوە بدەین كە ئەمانە كۆدەبنەوەو دەتوانن بڕیار بدەن، بەڵام من ئەگەر چەترێكم نەبێت لە دەركردنی بڕیار ناتوانم مامەڵە بەم پارانەوە بكەم كەسوكاری خۆم نییە، پارەی دەوڵەتی عێراقە.
کەجەدەکە-ئە بانگەوازی لە نەتەوە یەکگرتووەکان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد، کۆتایی بە گەمارۆی لەسەر کامپی پەنابەرانی مەخموور بهێنن و ڕایگەیاند، تورکیا، عێراق و پەدەکە بەسیستماتیکییانە گەمارۆ دەخەنە سەر مەخموور. کۆنگرەی کۆمەڵگەی دیموکراتیکی کوردستانیان لە ئەوروپا (کەجەدەکە-ئە) لە ژێر ناوی "سیاسەتی قڕکردن لەسەر مەخمووردا جێبەجێدەکرێت؛ خەڵکی مەخموور بەتەنیا نییە" بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، تورکیا، عێراق و پەدەکە بەسیستماتیکییانە گەمارۆ دەخەنە سەر مەخموور. لە بەیاننامەکەی کەجەدەکە-ئە ـدا هاتووە، رێککەوتنی ئەمنی نێوان عێراق و تورکیا وەک بیانوویەک بۆ رێگریکردن لە ئاو و کارەبا و خزمەتگوزارییە تەندروستییەکانی ناو کەمپەکە بەکاردەهێنرێت و ئەوەش هاتووە کە "پێداویستییە سەرەتاییە مرۆییەکانیان دابین ناکرێت". کەجەدەکە-ئە ئاماژەی بەوەش کردووە کە هێزە ئەمنییەکانی عێراق "بەردەوام گەمارۆی کەمپەکە دەدەن" و شاندێکی نوێنەرانی کەمپەکەیان دەستگیرکردووە. کەجەدەکە-ئە باسی لەوەش کردووە کە کەمپی مەخموور لەو خەڵکە مەدەنی پێکهاتووە کە لە ساڵانی ١٩٩٠ـکاندا بەهۆی چۆڵکردنی گوندەکانەوە لە باکووری کوردستان ناچاربوون کۆچ بکەن، لە ساڵی ١٩٩٨ کرایەوە و لەهەمان ساڵدا چووە ژێر چاودێری کۆمسیۆنی باڵای پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان (UNHCR) و ئاماژەی بەوە کرد، " ئەو گەمارۆیەی دەوڵەتی تورک و حکومەتی عێراق سەرەڕای چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکانیش دەیسەپێنن، مایەی قبووڵکردن نییە." لە بەیاننامەکەدا ئاماژە بەوەش کراوە کە دوای ئەوەی بەڕێوبەرێتی کەمپەکە سکاڵای لەبارەی ئەو گلەییانەوە ئاڕاستەی نەتەوە یەکگرتووەکان کردووە، کێشەکان هێشتا قورستر بوون. لە بەیاننامەکەی کەجەدەکە-ئە ـدا ئەم داواکارییانە هاتووە: هەڵپەساردنی گەمارۆکە: هەموو پێداویستییەکی مرۆیی لە نێویاندا ئاو، کارەبا، خزمەتی تەندروستی دابین بکرێن. پرسی پەنابەریی سیاسی: مافی پەنابەریی سیاسی بدرێت بە دانیشتووانی ناو کەمپەکە. دەستتێوەردانی نێونەتەوەیی: نەتەوە یەکگرتووەکان بە ئەرکی خۆی هەڵسێت و بەشێوەیەکی فەرمی هۆشداریی بداتە حکومەتی عێراق و ئیدارەی ناوچەکە. کەجەدەکە-ئە بەتایبەت بانگەوازی بۆ رای گشتی نێونەتەوەیی کرد کە پاڵپشتی مەخموور بکات.
سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، سێ سەربازیان لە باکووری غەزە لەکاتی ئەرکدا کوژراون و دوو سەربازی دیکەش بە سەختی برینداربوون. سوپای ئیسرائیل دەڵێت، ئەو سێ سەربازە لەکاتی ئەرکێکدا لە جەبەلییە لە باکووری غەزە لەنێو ئۆتۆمبێلە سەربازییەکەیان بۆمبێکیان پێدا تەقیوەتەوە و گیانیان لەدەستداوە. بەگوێرەی ماڵپەڕی سوپای ئیسرائیل کە ناو و زانیاریی سێ سەربازەکەی بڵاوکردووتەوە، دوو لە سەربازەکان تەمەنیان 20 ساڵە بەناوەکانی لیۆر ستاینبێرگ و ئۆفیک بارهانا، سەربازی سێیەمیش تەمەنی 22 ساڵە و بەرپرسی تیمەکە بووە بەناوی ئۆمێر ڤان گیڵدەر. بەکوژرانی ئەم سێ سەربازە، ژمارەی کوژراوانی سوپای ئیسرائیل لەماوەی 19 مانگی جەنگی غەزە بەرزبوویەوە بۆ 423 سەرباز. لەماوەی جەنگدا ئیسرائیل بەردەوام هێرشی ئاسمانی کردووەتە سەر غەزە و بەهۆیەوە تائێستا 54 هەزار کەس لەنێو کەرتەکە کوژراون.
بەرپرسێکی ئەمریکا ئاشکرایدەكات: (500) سەربازی وڵاتەكەی له سوریا کشێنراونەتەوه و له ماوەی چەند هەفتەی رابردوشدا دوو بنکەی سەربازی داخراون و بنکه ی سێیەمیش رادەستی هێزەکانی سوریای دیموکرات کراوه . ئەو بەرپرسەی وەزارەتی بەرگری ئەمەریکا كە قسەی بۆ (Alarabiya English) كردووە، ئاماژەی بەوەشکردووە، دووبارە جێگیرکردنەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا بەشێوەیەکی سەلامەت و دیراسە بۆ كراو و، لەسەر بنەمای بارودۆخی مەیدانی دیاریکراو، ئەنجام دەدرێت. پێشتریش تۆم باراک، نێردەی ئەمریكا بۆ سوریا پلانێکی بۆ کەمکردنەوەی ژمارەی بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە سوریا ئاشکرا کردو، لە میانی چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی "ئێن تی ڤی" تورکی رایگەیاند: لە هەشت بنکەوە تەنها یەك بنكەی سەربازی دەهێڵینەوە. سەبارەت بە پشتیوانی ئەمریکاش بۆ هێزەکانی سوریای دیموکرات، باراک جەختیكرد، هەسەدە هاوپەیمانی واشنتۆنەو هاوكارییەكانیشی لە چوارچێوەی هاوكاریكردنی هاوپەیمانێكيدایە، ئەم پرسە بەلای كۆنگرێسی ئەمریكاوە زۆر گرنگە.
سەرۆکی ئەمەریکا دووپاتی کردەوە، بە هیچ شێوەیەک ڕێگە بە ئێران نادەن پیتاندنی یۆرانیۆم بکەن؛ ئەمەش دوای ڕاپۆرتێکی پێگەیەکی ئەمەریکا هات کە ڕایگەیاندبوو، واشنتن ڕێگە بە تاران دەدات ڕێژەیەکی کەم یۆرانیۆم بپیتێنێت. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا لەبارەی ڕێککەوتن لەگەڵ ئێران لەسەر بەرنامەی ئەتۆمیی تاران، لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی 'تروس سۆشیاڵ' نووسیویەتی "بە پێی ئەو ڕێککەوتنە سەرەتاییەی کە هەیە، ڕێگە بە هیچ جۆرە پیتاندنێکی یۆرانیۆم نادەین." سەرۆکی ئەمەریکا دووبارە ڕەخنەی لە جۆو بایدن، سەرۆکی پێشووی ئەمەریکا گرت و گوتی: ئەو دیموکراتە دەبوایە پێشتر ئێرانی لە پیتاندنی یۆرانیۆم ڕاگرتبا. ئەم لێدوانانەی دۆناڵد ترەمپ دوای ڕاپۆرتەکەی پێگەی ئەکسیۆسی ئەمەریکی دێت، کە بڵاوی کردبووە، لە پێشنیازەکەی واشنتن بۆ تاران هاتووە، ئەمەریکا ڕێگەی بە ئێران دەدات بە ڕێژەی %3 پیتاندنی یۆرانیۆم بکات. هەروەها بە گوێرەی پێگەکە، ئێران دەبێت لە توێژینەوە و پێشخستنی ئامێرەکانی تایبەت بە پیتاندنی یۆرانیۆم بوەستێت. هاوکات نابێت هیچ دامەزراوەیەکی دیکەی تایبەت بە پیتاندنی یۆرانیۆم دابمەزرێنێت و دەسبەرداری ئەو دامەزراوەنەش بێت کە خەریکە دایاندەمەزرێنێت. دوێنێ، عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی کۆماری ئیسلامیی ئێران، لە کاتی کۆبوونەوە لەگەڵ ڕافایل گرۆسی، بەڕێوەبەری گشتیی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی لە قاهیرە گوتی: وڵاتەکەی خاوەنی بەرنامەی ئاشتیانەی ئەتۆمییە، هیچمان نییە لەو بارەیەوە بیشارینیەوە.
چوارچێوەی هەماهەنگی، جەخت لە دەستەبەرکردنی مافەکانی سەرجەم هاوڵاتیان و پەسەندكردنی یاسای نەوت و غاز دەكاتەوە، بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان بەغداد و هەولێر. چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان، لە بەیاننامەكەدا دەڵێت: شەوی رابردوو لە نوسینگەی عەمار حەکیم، سەرۆکی ڕەوتی حیکمە، بە ئامادەبوونی محەمەد شییاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، کۆبونەوەی ئاسایی خۆی ئەنجامداوە. لە کۆبونەوەکەدا، دۆسیەی هەرێمی کوردستان تاوتوێكراوەو پێداگری لەسەر گرنگی مامەڵەکردن لەگەڵ هەموو پرسێکی نیشتمانی بەگوێرەی دەستور و یاساکانی حوکمڕانی کراوەتەوە. هاوكات پابەندبوونی حکومەتی فیدراڵیش، بە دەستەبەرکردنی مافی سەرجەم هاوڵاتیان و، هەوڵدانی جدی بۆ نەهێشتنی ئاستەنگەکانی بەردەم چارەسەرەکان. لە بەشێكی تری بەیاننامەكەدا هاتووە: ئامادەبووان بە گرنگیان زانیووە یاسای نەوت و غاز لە ئەنجومەنی نوێنەران پەسەند بكرێت، كە بە چارەسەری بنەڕەتی دادەنرێت بۆ كۆتایهێنان بە پرسە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان بەغداد و هەولێر. چوارچێوەی هەماهەنگی جەختی لەسەر پێویستی ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا كردووەتەوە، داوای لە هاوڵاتیانيش کردووە داتای بایۆمەتری خۆیان نوێ بکەنەوە ،و چالاکانە بەشداری پرۆسەی هەڵبژاردن بکەن.
دەم پارتی بۆ پۆستی جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا، پەروین بوڵدان پەرلەمانتاری وانی هەڵبژارد. نووسینگەی راگەیاندنی پارتی یەکسانیی و دیموکراسیی گەلان "پارتی دەم" رایگەیاند، فراکسیۆنی پارتەکەیان بەشێوەی داخراو کۆبووەتەوە و بڕیاریانداوە پەروین بوڵدان، ئەندامی شاندی ئیمراڵی و پەرلەمانتاری پارتەکە لەسەر بازنەی وان، بۆ پۆستی جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا هەڵبژێرن. پارتی دەم، لە چەند رۆژی داهاتوودا، ناوی پەروین بوڵدان پێشکەشی سەرۆکایەتیی پەرلەمانی تورکیا دەکات. بەو جۆرەش بوڵدان، جێگەی سڕی سورەیا ئۆندەر، ئەندامی شاندی ئیمراڵی دەگرێتەوە، کە سێی ئایاری ئەمساڵ و پاش 18 رۆژ مانەوە لە نەخۆشخانە، گیانیلەدەستدا. لە دوو ساڵی رابردوودا، ئۆندەر لەسەر پشکی پارتی دەم، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا بوو. لە قۆناغی پڕۆسەی ئاشتیدا پەروین بوڵدان چەندینجار لە سەر داوای حكومەتی توركیا وەكو شاندی ئیمڕاڵی سەردانی عەبدوڵا ئۆجەلان، سەرۆكی زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)ی كردووە و رۆڵی نێوەندگیری گێڕاوە لە نێوان ئەنقەرەو قەندیل، بۆ سەرخستنی پڕۆسەی چارەسەری پرسی كورد و ئاشتی لە توركیا. دوای دەست لەكاركێشانەوەی سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپە كە ئێستا لە زینداندایە لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا، هەدەپە بوڵدان-ی وەكو هاوسەرۆك دیاریكرد، هەروەها لە هەڵبژاردنی 24ی ئەم مانگەدا جارێكی دیكە بووەوە بە ئەندامی پەرلەمانی توركیا. پەروین بولدان لەدایکبووی ٦ی تشرینی دووەمی ١٩٦٧ لە پارێزگای ھەکاری، کەسایەتی سیاسیی کوردی باکوورە ئێستا ھاوسەرۆکی پارتی دیموکراتی گەلانە. بولدان لەگەڵ مێردەکەی ئەچنە ئەستەنبوڵ بۆ ژیان. دوای ئەوەی مێردەکەی لە 3ی حوزەیرانی 1994دا لەلایەن کۆمەڵێکی "نەناسراو"و ئەکوژرێت دەست ئەداتە کاری سیاسی. بوڵدان لە ساڵی 2011 دا بۆ یەكەمجار دەبێتە ئەندامی پەرلەمانی توركیاو سەر فراكسیونی پارتی دیموكراسی و ئاشتی و (بەدەپە) و دەبێتە جێگری سەرۆكی فراكسیونەكە.
تۆماس باراک، نێردەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لە سوریا ڕایگەیاند، ئەمەریکا پلانێکی پەسەندکردووە کە سەرکردایەتی نوێی سوریا پێشنیاری کردووە بۆ ئەوەی ڕێگە بە هەزاران چەکداری بیانی کە پێشتر بەشێک بوون لە ئۆپۆزسیۆن، بچنە ناو سوپای نیشتمانییەوە، بە مەرجێک ئەم کارە بە شێوەیەکی شەفافانە ئەنجام بدرێت. نێردەی ئەمەریکا لە سوریا وتیشى: "لێکتێگەیشتنێک هەیە لەو بارەیەوە، لەگەڵ بوونى شەفافیەت لە پڕۆسەکە، ئاماژەی بەوەشکرد، باشترە ئەو چەکدارانە کە بەشێکی زۆریان "زۆر دڵسۆزن" بۆ ئیدارەی نوێی سوریا، لە چوارچێوەی پڕۆژەیەکی دەوڵەتیدا بمێننەوە نەک بەدەر بکرێن. بەپێی ئاژانسى رۆیتەرز سێ بەرپرسی بەرگری سوریا ڕایانگەیاندووە، پلانەکە داوا دەکات نزیکەی سێ هەزار و 500 چەکداری بیانی کە زۆربەیان ئیگۆریین و لە چین و وڵاتانی دراوسێى ئەو وڵاتەوە چونەتە سوریا، بچنە پاڵ یەکەیەکی تازە پێکهێنراو کە فیرقەی 84ی سوپای سوریایە، کە هاوکات سوریەکانیش لەخۆدەگرێت. لەلایەکى دیکەوە کەناڵى ئەلحەدەس بڵاویکردەوە ئەحمەد شەرع سەرۆک کۆماری سوریا هەوڵیداوە وڵاتانی ڕۆژئاوا ڕەزامەندى بنوێنن و بڕوایان پێبهێنێت کە تێکەڵکردنی چەکدارانی بیانی کەمتر مەترسیدارە لە وازهێنانیان. شەرع وڵاتانی ڕۆژئاوای ئاگادار کردۆتەوە کە چەکدارانی بیانی ئەگەر نەخرێنە ناو سوپاوە دەچنە پاڵ ڕێکخراوى قاعیدە یان داعش. چارەنووسی ئەو بیانیانە کە پەیوەندییان بە گروپى تەحریر شامی سوریاوە کرد لە کاتی شەڕی 13 ساڵەی نێوان گروپە چەکدارەکان و بەشار ئەسەد، یەکێک بووە لە پرسە پڕ لە کێشەکان کە ڕێگری لە نزیکبوونەوەی دیمەشق لەگەڵ ڕۆژئاوا دەکرد. لانی کەم تا سەرەتای مانگی ئایار ئەمەریکا داوای لە سەرکردایەتی نوێ دەکرد بە شێوەیەکی بەرفراوان چەکدارانی بیانی لە هێزە ئەمنییەکان دووربخاتەوە. بەڵام ڕێبازی واشنتۆن بۆ سوریا گۆڕانکارییەکی بەرچاوی بەسەردا هات، دوای ئەوەی ترەمپ لە مانگی ڕابردوودا گەشتێکی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجامدا و ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر هەڵگرتنى سزاکانی سەر سوریا، هەروەها لە ڕیاز چاوی بە ئەحمەد شەرع سەرۆکی کاتی سوریا کەوت و دۆستێکی نزیکی خۆی وەک نێردەی تایبەتی خۆی بۆ سوریا دیاریکرد.. بەوتەى دوو سەرچاوەی نزیک لە وەزارەتی بەرگری سوریا، شەرع ڕۆژئاواى دڵنیاکردووەتەوە کە چوونى چەکدارانی بیانی بۆ ناو سوپا کەمتر مەترسی ئەمنی دەبێت لە وازهێنانیان. هەزاران چەکدارى موسڵمانى سوننەی بیانی لە سەرەتای شەڕی ناوخۆی سوریا کە ماوەی ١٣ ساڵە بەردەوام بوو، پەیوەندییان بە گروپە چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە کردوەو و دژی ئەسەد شەڕیان کرد، کە لەلایەن میلیشیا شیعەکانی سەر بە ئێرانەوە هاوکاری دەکرا. هەندێک لە چەکدارەکان گروپی تایبەت بە خۆیان پێکهێنا، هەندێکی تریش پەیوەندییان بە گروپە هەبووەکانی وەک داعشەوە کرد، کە "خەلافەت"یان لە سەرانسەری ناوچە بەرفراوانەکانی سوریا و عێراق ڕاگەیاند پێش ئەوەی لەلایەن هێزەکانی سەر بە ئەمەریکا و ئێرانەوە شکستیان پێبهێنرێت. چەکدارانى بیانی لەناو دەستەى تەحریر شام ناوبانگێکی زۆریان بەدەستهێنا وەک چەکدارێکی دڵسۆز و دیسپلین و بەئەزموون و بڕبڕەی پشتی ئەو گروپە بژاردانەى کە پێیان دەوترا یەکەکانی خۆکوژی. ئەو چەکدارە ئیگیۆریانەى لە چین و ئاسیای ناوەڕاستەوە چونەتە سوریا، ئەندامی پارتی ئیسلامی تورکستانن، کە گرووپێکە لەلایەن پەکینەوە وەک “تیرۆریست” دەستنیشانکراوە. بەرپرسێکی سوری و دیپلۆماتکارێکی بیانی ڕایانگەیاند، چین هەوڵیداوە هەژمونى ئەو گروپە لە سوریا سنووردار بکرێت. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین وتی: "چین هیوادارە سوریا دژایەتی هەموو جۆرەکانی تیرۆر و هێزە توندڕەوەکان بکات لە وەڵامی نیگەرانییەکانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا".
لە یەکەم بەڵگەنامەدا وردەکارییەکانی چارەنووسی ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی ئۆستن تایس کە ساڵانێک لەمەوبەر لە سوریا ڕفێندرا دەردەکەوێت، بەپێى ئەو بەڵگەنامە هەواڵگریانە کەزۆر نهێنین سوریا ئاشکرای دەکەن کە ئەو گەنجە لە مانگی ئابی ٢٠١٢ لە نزیک دیمەشقی پایتەخت بێسەروشوێن بووە، دوای ئەوەی لە ژێرزەمینەکانی ڕژێمی بەشار ئەسەد، سەرۆکی پێشووی سوریا ڕاگیراوە. هەروەها ژمارەیەک لە بەرپرسانی پێشووی سوریا پشتڕاستیان کردەوە کە تیس لەناو دامەزراوەیەکی ئەمنی لە دیمەشق ڕاگیراوە، بەپێی لێکۆڵینەوەیەکی بی بی سی کە نزیکەی ساڵێکی خایاندووە بۆ تەواوکردنی. ئۆستین تایس، ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی لە 2012وە لە سووریا لەلایەن سەربازانی ڕژێمی پێشووی سووریا دەستگیرکراو بێ سەروشوێنیان کرد. ئێستا باس لەوە دەکرێت ڕەنگە پێش ڕووخانی ڕژێمەکەی بەشار ئەسەد گواسترابێتەوە بۆ ئێران یان عێراق. بەڵام ئەمە بە تەواوەتی پشت ڕاست نەبووەتەوە. ئۆستن تایسی کوڕی کە ئێستا 43 ساڵە، لە مانگی هەشتی ساڵی 2012 ەوە دەستبەسەرکراوە، لە کاتێکدا کە بە گەڕەکی دەرایای دیمەشقدا ڕۆیشتووە دەستگیرکراوە. پێشتر حکومەتی ئەمریکا ئاماژەی بەوەدابوو کە پێیان وایە ئەو لەلایەن ڕژێمی پێشووەوە دەستبەسەر کراوە، بەڵام بەرپرسانی ئەسەد چەندین جار ئەمەیان ڕەتکردەوە و هیچ وردەکارییەکی دەستبەسەرکردنیشی نەزانرا. بەڵام فایلە هەواڵگرییەکان لەگەڵ ئیفادەی چەند بەرپرسێکی پێشووی ڕێژیم، وردەکارییەکانی ئەو ڕۆژنامەنووسە دوای ڕفاندنی ئەو ڕۆژنامەنووسەیان ئاشکرا کردووە. تایس لە مانگی ئابی ساڵی ٢٠١٢ لە نزیک دیمەشق دیار نەما، کە چەند ڕۆژێک دوای ٣١ ساڵەی لەدایکبوونی بوو. پاشان دوای نزیکەی حەوت هەفتە، لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا دەرکەوت کە بە شێوەی ئۆنلاین بڵاوکرایەوە، چاوی بەستراو و دەستبەندی بەسترابوو، کۆمەڵێک چەکدار لە پشتیەوە بوون و ناچاریان کرد بەیاننامەیەکی کورت بخوێنێتەوە. بەڵام ئەو تێڕوانینەی کە لەو کاتەدا زاڵ بوو کە ئەو گەنجە تەمەن سییەکانی تەمەنی لە لایەن گرووپێکی توندڕەوەوە ڕفێندرابوو، هەر زوو کەوتە ژێر گومانەوە. شرۆڤەکاران و بەرپرسانی ئەمریکی پێیانوابوو دیمەنەکە "ڕەنگە نمایشکرابێت". بە تایبەت کە هیچ گروپ و ڕێکخراو و تەنانەت حکومەتێکی چەکدار بەرپرسیارێتی بێسەروشوێنبوونی نەگرتۆتە ئەستۆ و لەو کاتەوە هیچ هەواڵێکی لەبارەیەوە نەبیستراوە، ئەمەش قسە و باسی بەرفراوانی لەسەر شوێنی مانەوەی لێکەوتەوە. هاوکات بەڵگەنامەکان بەناونیشانی "ئۆستین تایس" پەیوەندییەکانی لقە جیاجیاکانی هەواڵگری سوریا دەربارەی ئەو کەسە ئاشکرا دەکەن. هەروەها ئەفسەرێکی باڵای پێشووی هەواڵگری سوریا ئاشکرای کرد کە لە دیمەشق لەلایەن گروپێکی نیمچە سەربازییەوە (کە پێی دەوترێت هێزەکانی پاراستنی نیشتمانی)، لە نزیک گەڕەکی دارایا لە دیمەشق دەستبەسەر کراوە. بەرپرسێکی دیکەی سوریا پشتڕاستی کردەوە کە ئەو ڕۆژنامەنووسە لانیکەم تا مانگی شوباتی ٢٠١٣ لەوێ ماوەتەوە. بەڵام لەو کاتەدا تووشی کێشەی گەدە بووە و لانیکەم دوو جار لەلایەن پزیشکەوە چارەسەری بۆ کراوە. لە کاتێکدا دەوترێت پشکنینی خوێن دەرکەوتووە کە تایس لەو کاتەدا تووشی هەوکردنی ڤایرۆسی بووە. پیاوێک کە سەردانی ئەو سەنتەرەی کردووە کە تێیدا ڕاگیراوە و بینیویەتی، ڕایگەیاندووە کە ڕۆژنامەنووسە ئەمریکییەکە لە دەستگیرکراوەکانی دیکەی سوریا باشتر مامەڵەی لەگەڵ کراوە، بەڵام "خەمبار دەرکەوتووە، خۆشییەکەش لە ڕووخساریدا نەماوە". هەروەها چەندین شایەتحاڵی ئاماژەیان بەوە کردووە کە تایس هەوڵی داوە لە پەنجەرەی ژوورەکەیەوە لە زیندان هەڵبێت، بەڵام دواتر دووبارە دەستگیرکرایەوە و چەندین جار لەلایەن ئەفسەرانی هەواڵگری سوریاوە لێپرسینەوەی لەگەڵدا کراوە. بەڵام ئەو سەردەمەی کە بەدوایدا هات، تا ئێستاش بە نهێنی پۆشراوە. دوابەدوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، کوتلە چەکدارە تازە پێکهاتەکان هەموو زیندان و بارەگا ئەمنییەکانیان چۆڵ کرد. ڕۆژنامەنووسێكی ئەمه‌ریکی کە لە ساڵی 2012 لە سووریا ڕفێنرا، ڕوفاته‌كه‌ی له‌نێو گۆڕێكی به كۆمه‌ڵ له باكووری ئه‌و وڵاته دۆزرایه‌وه. یه‌كشه‌ممه، 11ـی ئایاری 2025، ڕۆژنامه‌ی "میره‌ر"ـی به‌ریتانی بڵاوی كرده‌وه، ڕوفاتی ئۆستن تایس، ڕۆژنامه‌نووسی ئه‌مه‌ریكی له‌گه‌ڵ ڕوفاتی دوو كه‌سی دیكه له گۆڕێكی به كۆمه‌ڵدا له باكووری سووریا دۆزرایه‌وه. ڕۆژنامه‌ی میره‌ری به‌ریتانی ڕوونیشی كردووه‌ته‌وه، ئۆستن تایس له لایه‌ن چه‌كدارانی ڕێكخراوی داعش له ناوچه‌ی دابق له ڕیفی باكووری حه‌له‌ب كوژراوه. هاوكات چه‌ند كه‌ناڵێكی ته‌له‌فزیۆنی ئاماژه‌یان به‌وه كردووه، تیمێكی پسپۆری قه‌ته‌ری به هه‌ماهه‌نگیی له‌گه‌ڵ تیمێكی ئه‌مه‌ریكی و هێزه ئه‌منییه‌كانی سووریا توانیویانه ڕوفاتی ئه‌و سێ كه‌سه كه یه‌كێكیان ئۆستن تایسه له گۆڕه به كۆمه‌ڵه‌كه‌دا بدۆزنه‌وه. سه‌رچاوه‌یه‌كی سووری له‌م باره‌وه گوتوویه‌تی، ئه‌ندامێكی پێشووی داعش ڕێبه‌ری تیمه قه‌ته‌ری و ئه‌مه‌ریكی و سوورییه‌كه‌ی كردووه و شوێنی ناشتنی ته‌رمی تایس و ژماره‌یه‌ك قوربانی دیكه‌ی پێ نیشانداون. تایس كه له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌ناڵێكی هه‌واڵ كاری كردووه له‌وانه‌ش تۆڕی هه‌واڵی (بی بی ئێس)ـی ئه‌مه‌ریكی و ئاژانسی فرانس پرێس و ڕۆژنامه‌ی واشنتن پۆست، له ئابی 2012ـدا له‌لایه‌ن لایه‌نگرانی ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د له ده‌وروبه‌ری دیمه‌شق ڕفێنرا و له‌و كاته‌وه دیار نه‌مابوو. هەینی، 7ـی كانوونی یه‌كه‌می 2024، دێبرا تایس، دایکی ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی ئۆستن تایس لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیدا پشتڕاستی کردەوە کوڕەکەی باشە، بەبێ ئەوەی وردەکاریی زیاتر بدات. دێبرا تایس گوتیشی، دەمانەوێت زۆر وریا بین لەوەی کە هاوبەشی دەکەین، چونکە ئۆستن چاودێریی دەکرێت. باسی له‌وه‌ش كردبوو، ئۆستن بە ڕێگه‌ی دیپلۆماتی ئازاد دەبێت نەک بە بۆمب و بە چەک. دۆناڵد ترەمپ، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا لە ساڵی 2020 نامەیەکی تایبەتی له باره‌ی ڕۆژنامەنووسەکە بۆ بەشار ئەسەد، سەرۆکی پێشووی سووریا نارد. خێزانی تایس هیوایەکی زۆریان پێی هەبوو ، بەڵام بەشار ئەسەد گوتی، نازانێت تایس هێشتا زیندووە یان نا.
ئیسماعیل بەقائی، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسى رۆژنامەوانیی هەفتانەیدا رایگەیاند، تاران گرەنتیی هەڵگرتنی تەواوی سزاکانی سەری دەوێت. گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران، دەشڵێت، تاوەکو ئێستا لایەنی ئەمریکی پەیوەست بە بابەتی هەڵگرتنی سزاکان لەگەڵ ئێران راشکاو نەبووە. بەقائی دەشڵێت، دەبێت بۆ تاران روون بێت لە ئەگەری هەڵگرتنی سزاکان جارێکی دیکە و دووبارە سزاکان ناگەڕێنرێتەوە. ئیسماعیل بەقائی، گوتەبێژی وەزارتی دەرەوەی ئێران زیاتر روونیکردەوە و گوتیشی، "ئێمە گوتمان ئامادەین، لەژێر چاودێریی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم هەنگاوی روون و متمانەدار ئەنجامبدەین، بەڵام ئەوەی کە گرنگە بۆ ئێمە دڵنیاییە لە بارەی کۆتایی هاتنی ئەو سزایانەی، کە چەندین ساڵە بەسەر خەڵکی ئێراندا سەپێنراوە، بەداخەوە تاوەکو ئێستا لایەنی ئەمریکی پەیوەست بەم بابەتە ئامادە نین راشکاو و روونبن، دەبێت بە تەواوی ئەوە بۆ ئێمە روونبێت، کە سزاکان بە تەواوی هەڵدەگیرێن و دووبارە ناسەپێنرێنەوە". قسەکانی بەقائی لە کاتێکدایە، شەممەی رابردوو بەدر بوسەعیدی وەزیری دەرەوەی عومان نامەیەکی ترەمپی گەیاندووەتە تاران کە پێشنیازی رێککەوتنی ئەتۆمی تیاداکراوە وەزیری دەرەوەی ئێرانیش دەڵێت، پێداچوونەوە بە نامەکە دەکەن و وەڵامی واشنتن دەدەنەوە. هەروەها ئەمڕۆ رۆژنامەى وۆڵ ستریت جۆرناڵ لە زاری سەرچاوەیەک لە کۆشکی سپی ئاشکرایکردووە، ئیدارەی ترەمپ بۆ ماوەیەکی کاتی سزاکانی سەر ئێرانى راگرتووە. بە گوێرەی دوایین راپۆرتی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی کە سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانە،ئەو یۆرانیۆمەی رێژەی بەپیتییەکەی 60٪یە، بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە، کە دەکرێت ئەو رێژەیە بە ئاسانی بگەیێنرێتە 90٪ بۆ ئەوەی بۆ بۆمبی ئەتۆمی دەست بدات. راپۆرتەکە ئاماژە بەوە دەکات، ئێران 408.6 کیلۆگرام یۆرانیۆمی هەیە کە رێژەی بەپیتییەکەی 60٪یە، واتە لە شوباتەوە 133.8 کیلۆگرامی زیاد کردووە. کۆی گشتی بڕی ئەو یۆرانیۆمەی ئێران بە بڕی جیاجیا پیتاندوویەتی، 45 هێندەی ئەو سنوورەیە کە لە رێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ساڵی 2015ـدا بۆی دانرابوو و مەزەندە دەکرێت گەیشتبێتە 9 هەزار و 247 کیلۆگرام و 600 گرام. راپۆرتە وەرزییەکەی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی دەڵێت: "زیادبوون و کەڵەکەبوونی بەرچاوی یۆرانیۆمی بەرز پیتێنراوی ئێران، کە تاکە وڵاتی بێ چەکی ئەتۆمییە ئەم جۆرە کەرەستەیە بەرهەمبێنێت، جێگەی نیگەرانیی گەورەیە."
کیەر ستامەر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا جەختی لەوە کردەوە کە دۆخی غەززە "ڕۆژ بە ڕۆژ خراپتر دەبێت" وتیشى دەبێت لەوە دڵنیابین لەوەی کە ناوچەی فەلەستین یارمەتی مرۆیی بەپەلەتر وەردەگرێت ئەمە زۆر گرنگە. بەگوێرەی ئاژانسی ڕۆیتەرز، ڕۆژی دووشەممە ستامەر لە سکۆتلەندا لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاندووە، "دۆخی غەززە بەرگەی لەوەزیاتر ناگیرێت و ڕۆژ بە ڕۆژ خراپتر دەبێت". سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا ئەوەشى زیادی کرد، "هەر بۆیە ئێمە لەگەڵ هاوپەیمانان کاردەکەین بۆ ئەوەی بە تەواوی ڕوون بین سەبارەت بە پێویستی یارمەتی مرۆیی بۆ ئەوەی بە خێرایی و بەپەلە هاوکارى مرۆیی ئێستادا ناچێتە ژوورەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی وێرانکارییەکی گەورە. ئەمەش لە کاتێکدایە کە سوپای ئیسرائیل زووتر ئەمڕۆ تەقەی لە خەڵکی مەدەنی فەلەستینی نوێکردەوە کە بەرەو ناوەندێکی دامەزراوەی مرۆیی غەززە لە شاری ڕەفەح لە باشووری کەرتی غەززە بە مەبەستی وەرگرتنی یارمەتییەکان بەرەو پێشەوە دەچوون، بەپێی هەواڵنێری ئەلعەرەبییە. ئەو ئاژانسە زیادی کرد: لە ماوەی ٢٤ کاتژمێری ڕابردوودا سێ فەلەستینی لە باشووری غەززە کوژراون و دەیان کەسیش بریندار بوون کە زۆربەیان لە ڕۆژئاوای ڕەفەح یارمەتیان وەرگرتووە. هاوکات کەشتییە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە کەناراوەکانی شاری غەززە تەقەیان لە ماسیگرەکان کردووە و ژمارەیەکیان برینداربوون. لە ماوەی 24 کاتژمێردا 35 هاووڵاتی لە غەزە لەکاتی دابەشکردنی هاوکارییەکان بە تەقەی سوپای ئیسرائیل کوژراون و زیاتر لە 210 کەسی دیکەش بریندار بوون. میدیای فەڵەستینی بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە رەفەحی باشووری غەزە، لەکاتی دابەشکردنی هاوکارییە مرۆییەکان لانیکەم سێ کەس کوژران و 35 کەسی دیکەش برینداربوون. لەلایەکی دیکەوە ئاژانسی هەواڵی فەڵەستینی دەڵێت، ئیسرائیل بۆردومانی ناوچەی خان یونسی کردووە کە بەهۆیەوە چوار کەس کوژراون، لەنێویاندا منداڵ هەیە، دەیان کەسی دیکەش برینداربوون. دوێنێ بەرگریی شارستانیی غەزە رایگەیاند، لەکاتی دابەشکردنی هاوکارییە مرۆییەکان لە رەفەحی باشووری غەزە، بەهۆی تەقەی سەربازانی ئیسرائیلەوە لانیکەم 32 کەس کوژران و زیاتر لە 176 کەسی دیکەش برینداربوون. لەبەرامبەردا سوپای ئیسرائیل رەتیکردەوە تەقەی بەنێو هاووڵاتییانی مەدەنیدا کردبێت و تەواوی راپۆرتەکەی بە ناڕاست لەقەڵەمدا و گوتی، ئەو هەواڵانە دوورن لەڕاستییەوە.
بانکی ناوەندی عێراق رایگەیاند، یەدەگی دراو 100 ملیار دۆلارە و پارەی نەختینە بە دینار و دۆلار بە تەواوی لە بەردەستدایە. ئەمڕۆ دووشەممە، محەمەد یونس، بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی وەبەرهێنان لە بانکی ناوەندی بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی رایگەیاندوە، یەدەگی بانکی ناوەندی (100)ملیار دۆلاری تێپەڕاندوە، هاوکات یەدەگی زێڕ (163) تۆنی تێپەڕاندوە. راشیگەیاندوە، پارەی نەختینە بەتەواوی بەردەستە، بە بە دیناری عێراقی و دۆلاری ئەمریکی، هیچ کەموکورتییەک لە ئارادا نییە. دەشڵێت: بانکی ناوەندی قەوارەیەکی وەبەرهێنان نییە، بەڵکو بایەخ بە بەڕێوەبردنی یەدەگی دراوی بیانی دەدات لە عێراق و، ئامانجی ئەم یەدەگانە قازانجکردن نییە، بەڵکو زامنكردنی بەدیهێنانی داهاتی گونجاوە. بەرێوەبەرەکەی وەبەرهێنان لە بانکی ناوەندی عێراق، گوتیشى، "یەدەگی بیانی عێراق و بەشێوەیەکی دروست و زانستی و پێوەرە جیهانییەکان مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت و ئامانجیش لێی بە دەستهێنانی قازانج نییە و تەنیا بۆ بە دەستهێنانی سوودێکی گونجاوە و عێراق ئێستا لەسەر رێڕەوێکی دروستی ئابوورییە".
بڕیارە سبەی ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق کۆببێتەوە و، سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجوومەنی نوێنەران دەڵێت، چاوەڕوانن ئەنجوومەنی وەزیران بڕیارێک لەبارەى مووچەوە بدات. هەرێم کەمال ئاغا، سەرۆکى فراکسیۆنى یەکێتی لە ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق ڕاگەیاند، هەموو لایەنەکان لە هەوڵدان بۆ ئەوەى بەغداد بەر لە جەژنى قوربان مووچەیەک بۆ فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان بنێرێت. گوتیشى، سبەى ئەنجوومەنى وەزیرانی عێراق کۆدەبێتەوە و یەکێک لە ئەگەرەکان ناردنى یەک مووچەیە بە قەرز، تاوەکو رێگەچارەى یاسایی بۆ کێشەى مووچە دەدۆزرێتەوە. سەرۆکى فراکسیۆنى یەکێتى ئاماژەى بۆئەوەشکرد، تاوەکو ئێستا وادەى کۆبوونەوەى سەرۆکى فراکسیۆنەکان و سەرۆکوەزیرانى عێراق لەسەر مووچە دیاریینەکراوە، کە فراکسیۆنەکان لە 29ـی ئایار داواى کۆبوونەوەیان لە سەرۆکوەزیرانى عێراق کردووە. رۆژى 28ـی ئایار، تەیف سامى وەزیرى دارایی فیدراڵ، بەنووسراوێک حکومەتى هەرێمى کوردستانى ئاگادارکردەوە بەگوێرەى بودجەى سێ ساڵەى عێراق، هەرێمى کوردستان لە سەدا 12.67ـی پشکی خۆی لە بودجە وەرگرتووە و هیچ تەرخانێکی دارایی بۆ مووچە نەماوە.
رۆژنامەی "فاینانشیاڵ تایمز"ی بەریتانی، لە راپۆرتێكدا ئاشکرایکردووە: ئێران هەوڵ دەدات بەرگری ئاسمانی خۆی بەهێزتر بکات، لە چوارچێوەی ئامادەكارییەكانی بۆ ئەگەری شكستهێنانی دانوستانە ئەتۆمییەكان و، هێرشی ئیسرائیل یان ئەمریکا بۆ سەر ژێرخانی ئەتۆمی. زۆرێک لە پێشکەوتوترین موشەکەکانی زەوی بۆ ئاسمانی ئێران و سیستەمی رادارەكانی، لەوانە، سیستەمی ئێس ٣٠٠ی روسی، لە مانگی ئۆکتۆبەر و نیسانی ساڵی رابردوودا، لە هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل بە تەواوی لەناوچوون یان بەشێکی زیانیان پێگەیشت. لەگەڵ ئەوەشدا، شارەزایان بە رۆژنامەكەیان راگەیاندووە: چەندان لە پێکهاتەکانی بەرگری ئاسمانی ئێران وەک خۆیان ماونەتەوە، یان رەنگە لە چەند مانگی رابردوودا چاککرابێتنەوە. هەڵسەنگاندنە هەواڵگرییەکانی رۆژئاواو وێنە مانگە دەستکردەکان کە لەلایەن شرۆڤەکارانی سەربازییەوە پێداچوونەوەیان بۆ کراوە، ئاماژە بەوە دەکەن: ئێران لەم دواییانەدا چەندین سەكۆی موشەکیی زەوی بۆ ئاسمانی لە نێویاندا سیستەمی ئێس-٣٠٠ لە نزیک شوێنە سەرەکییە ئەتۆمییەکان، وەک ناتەنز و فۆردۆ جێگیر کردووەتەوە. بەشێک لەو کەرەستانەش، مانگی رابردوو لە تاران، لە ميانى ئاهەنگە سەربازییەکاندا بە ئاشکرا نمایشکرا، لە مانگی شوباتیشدا یەکەیەکی ئێس ٣٠٠ لە کاتی مەشقە سەربازییەکان نیشاندرا، کە موشەکێکی زەوی بۆ ئاسمانی تەقاند، بە بەکارهێنانی رادارێکی نوێی دیزاینکراوی ئێرانى، كە پێدەچێت رادارەكەی خۆی پەكی كەوتبێت.
بەگوێرەی راپۆرتێکی رێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو، لە مانگی ئایاری ئەمساڵدا 163 زیندانی لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان لەسێدارەدراون، ئەوەش بەراورد بە مانگی ئایاری 2024 کە 67 کەس لەسێدارە درابوون، بەڕێژەی 143% زیادیکردووە. هەنگاو ئاماژەی بەوەداوە، لەنێو لەسێدارەدراواندا، پێنج ژن و یەک منداڵی تەمەن 16 ساڵی هەبوون، تەنها شەش حاڵەتی لەسێدارەدانیش لەسەرچاوە فەرمییەکان راگەیاندراون و چوار حاڵەتیش بەنهێنی و بەبێ ئاگاداری خێزانەکانیان جێبەجێکراون. هەروەها لەنێو لەسێدارەدراواندا، 26 زیندانی کورد، 21 زیندانی لوڕ، 20 زیندانی بەلوچ و 18 زیندانی تورک هەبوون و فارسەکانیش زۆرترین ژمارەیان پێکهێناوە بە 48 حاڵەت، بەگشتی لە 27 پارێزگای ئێران سزای لەسێدارەدان جێبەجێکراوە. پێشتریش رێکخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی رایگەیاندبوو لە ساڵی 2024 سزای لەسێدارەدان لە 15 وڵات جێبەجێ کراوە و وڵاتانی دیکە سزاکەیان هەڵوەشاندووەتەوە یان بە کردەوە رایانگرتووە، 64٪ـی کۆی ئەو کەسانەی لەسێدارەدراون، جگە لە چین، کۆریای باکوور و ڤیەتنام، لە ئێران بووە. بەپێی راپۆرتی رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران، لە سێ مانگی یەکەمی ساڵی 2025ـدا لانیکەم 230 کەس لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان لەسێدارەدراون کە بەراورد بە ماوەی هاوشێوەی پار، زیاتر لە دووهێندە زیادیکردووە. بەپێی رێکخراوی لێبووردنی نێودەوڵەتی (ئەمنێستی ئینتەرناشناڵ)، لە دوای چین، ئێران ساڵانە زۆرترین کەسی تێدا لەسێدارە دەدرێت.
