کورد لە سوریادا؛ یارییكردن لەسەر تەنافێکی باریک لەنێوان بەرژەوەندیی زلهێزەکاندا

ئامادەکردنی: هاوڵاتی ■ رۆژی ٢٧ی تشرینی دووەم کە هەموو لایەک چاوی لە ئاگربەستی نێوان لوبنان و ئیسرائیل بوو لەو کاتەدا ئۆپۆزسیۆنی سوریا بە سەرۆکایەتی دەستەی تەحریر شام لە شاری ئیدلیبی باکوری سوریاوە هێرشە سەربازییەکانی دەست پێکرد. ■ رۆژی پێنج شەممە ٢٨ تشرینی دووەم دەستەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی ڕێگای نێودەوڵەتی نێوان حەلەب- دیمەشقیان کۆنترۆڵ کرد، دوای شەڕ و پێکدادانی نێوان ئەو چەکدارانە و هێزەکانی سوپای سوریا، پێشڕەوییەکی بەرچاویان لە رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی ریفی ئیدلیب کرد. ■ رۆژی هەینی  ٢٩ی تشرینی دووەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن دەستیان گرت بەسەر چەندین گەڕەکی شاری حەلەب لە نێویاندا گەڕەکی راشدین کە سەرەکی ترین گەڕەکی ئەو شارەیە، لەگەڵ فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی حەلەب. هەر لەو رۆژەدا دەستیان گرت بەسەر شارۆچکەی سراقیب کە ناوچەیەکی ستراتیجییە و دەکەوێتە ریفی ئیدلیبەوە. ■ رۆژی شەممە ٣٠ تشرینی دووەم کۆنترۆڵکردنی چەندین ناوچەی ستراتیجی لە رۆژهەڵاتی حەلەب راگەیەندرا و بۆ پاراستنی ئەمن و ئاسایش قەدەغەی هاتووچۆ سەپێندرا، سوپای سوریای دیموکراتیش لە چەند ناوچەیەکی شاری حەلەب بڵاوەی پێکرا. ■ رۆژی یەکشەممە ١ ی کانونی یەکەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لە شاری حەما پێشرەوی کرد و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵکردنی ناوچەیەکی فراوانی حەلەب و تەواوی حەمای راگەیاند، هەر لەو رۆژەدا مەرسەدی سوری کوژرانی ٣٧٢ کەسی لەماوەی ئەو چەند رۆژەدا راگەیاند. ■ رۆژی دووشەممە ٢ شرینی یەکەم وەزارەتی بەرگری سوریا کوژرانی دەیان چەکداری راگەیاند لە بۆردومانێکی هاوبەشی فرۆکە جەنگیەکانی روسیا و سوریا بۆ سەر پێگەی چەکدارەکان، چەکدارانی تەحریر شامیش دەستی گرت بەسەر چەندین شارۆچکە لەریفی حەما.   ■ رۆژی سێشەممە ٣ کانونی یەکەم ١٤ گوند و شارۆچکەیەکی تر لە حەما و ریفی حەما کۆنترۆڵ کران، لە چەندین ناوچەش شەڕ و پێکدادان رویاندا تا ئەو رۆژەش ژمارەی کوژراوەکان گەیشتە ٦٠٠ کەس. ■ رۆژی چوارشەممە ٤ی کانونی یەکەم، سوپای سوریا وتی چەندین ناوچەی لە ریفی حەما کۆنترۆڵ کردۆتەوە و چەکدارانی دەستەی تەحریر شامیش رایگەیاند شارۆچکەی قەلعەی لە رۆژئاوای حەما کۆنترۆڵ کردووە لەگەڵ دەوروبەری فرۆکەخانەی حەما، هەر لەو رۆژەدا گرتەیەکی ڤیدیۆیی ئەبو محەمەد جۆلانی لە قەڵای حەلەب بڵاوکرایەوە. ■ رۆژی پێنج شەممە ٥ی تشرینی یەکەم، ئۆپۆزسیۆن کۆنترۆڵ کردنی تەواوی شاری حەمای راگەیاند و چەکدارەکانیان چونە ناو زیندانی سەرەکی ئەو شارە و سەدان زیندانی ئازاد کران. ■ رۆژی هەینی ٦ تشرینی یەکەم، فرۆکە جەنگیەکانی سوریا پردی رستنیان لە شاری حەما بۆردومان کرد، چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنیش چونە چواردەوری شاری حمس و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵ کردنی شارەکەی راگەیاند. ■  ڕۆژی شەممە ٧ ی کانونی یەکەم هێزەکانی سوریای دیموکرات بڵاوە پێکردنی چەکدارەکانی لە پارێزگای دێرەزور راگەیاند و ئۆپۆزسیۆنیش دوای کۆنترۆڵ کردنی تەواوی دەرعا هێزەکانی لە چواردەوری شاری دیمەشق لە چەندین لاوە بڵاوەیان پێکرا. ■ بەرەبەیانی ئەمڕۆ یەکشەممە ٨ کانونی یەکەم دیمەشقی پایتەختیش کۆنترۆڵ کرا،  بەوەش کۆتایی بە دەسەڵاتی ٥٣ ساڵەی رژێمی ئەسەد هات.

ئامادەکردنی: هاوڵاتی ■ رۆژی ٢٧ی تشرینی دووەم کە هەموو لایەک چاوی لە ئاگربەستی نێوان لوبنان و ئیسرائیل بوو لەو کاتەدا ئۆپۆزسیۆنی سوریا بە سەرۆکایەتی دەستەی تەحریر شام لە شاری ئیدلیبی باکوری سوریاوە هێرشە سەربازییەکانی دەست پێکرد. ■ رۆژی پێنج شەممە ٢٨ تشرینی دووەم دەستەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی ڕێگای نێودەوڵەتی نێوان حەلەب- دیمەشقیان کۆنترۆڵ کرد، دوای شەڕ و پێکدادانی نێوان ئەو چەکدارانە و هێزەکانی سوپای سوریا، پێشڕەوییەکی بەرچاویان لە رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی ریفی ئیدلیب کرد. ■ رۆژی هەینی  ٢٩ی تشرینی دووەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن دەستیان گرت بەسەر چەندین گەڕەکی شاری حەلەب لە نێویاندا گەڕەکی راشدین کە سەرەکی ترین گەڕەکی ئەو شارەیە، لەگەڵ فرۆکەخانەی نێودەوڵەتی حەلەب. هەر لەو رۆژەدا دەستیان گرت بەسەر شارۆچکەی سراقیب کە ناوچەیەکی ستراتیجییە و دەکەوێتە ریفی ئیدلیبەوە. ■ رۆژی شەممە ٣٠ تشرینی دووەم کۆنترۆڵکردنی چەندین ناوچەی ستراتیجی لە رۆژهەڵاتی حەلەب راگەیەندرا و بۆ پاراستنی ئەمن و ئاسایش قەدەغەی هاتووچۆ سەپێندرا، سوپای سوریای دیموکراتیش لە چەند ناوچەیەکی شاری حەلەب بڵاوەی پێکرا. ■ رۆژی یەکشەممە ١ ی کانونی یەکەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لە شاری حەما پێشرەوی کرد و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵکردنی ناوچەیەکی فراوانی حەلەب و تەواوی حەمای راگەیاند، هەر لەو رۆژەدا مەرسەدی سوری کوژرانی ٣٧٢ کەسی لەماوەی ئەو چەند رۆژەدا راگەیاند. ■ رۆژی دووشەممە ٢ شرینی یەکەم وەزارەتی بەرگری سوریا کوژرانی دەیان چەکداری راگەیاند لە بۆردومانێکی هاوبەشی فرۆکە جەنگیەکانی روسیا و سوریا بۆ سەر پێگەی چەکدارەکان، چەکدارانی تەحریر شامیش دەستی گرت بەسەر چەندین شارۆچکە لەریفی حەما.   ■ رۆژی سێشەممە ٣ کانونی یەکەم ١٤ گوند و شارۆچکەیەکی تر لە حەما و ریفی حەما کۆنترۆڵ کران، لە چەندین ناوچەش شەڕ و پێکدادان رویاندا تا ئەو رۆژەش ژمارەی کوژراوەکان گەیشتە ٦٠٠ کەس. ■ رۆژی چوارشەممە ٤ی کانونی یەکەم، سوپای سوریا وتی چەندین ناوچەی لە ریفی حەما کۆنترۆڵ کردۆتەوە و چەکدارانی دەستەی تەحریر شامیش رایگەیاند شارۆچکەی قەلعەی لە رۆژئاوای حەما کۆنترۆڵ کردووە لەگەڵ دەوروبەری فرۆکەخانەی حەما، هەر لەو رۆژەدا گرتەیەکی ڤیدیۆیی ئەبو محەمەد جۆلانی لە قەڵای حەلەب بڵاوکرایەوە. ■ رۆژی پێنج شەممە ٥ی تشرینی یەکەم، ئۆپۆزسیۆن کۆنترۆڵ کردنی تەواوی شاری حەمای راگەیاند و چەکدارەکانیان چونە ناو زیندانی سەرەکی ئەو شارە و سەدان زیندانی ئازاد کران. ■ رۆژی هەینی ٦ تشرینی یەکەم، فرۆکە جەنگیەکانی سوریا پردی رستنیان لە شاری حەما بۆردومان کرد، چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنیش چونە چواردەوری شاری حمس و دوای چەند کاتژمێرێکیش کۆنترۆڵ کردنی شارەکەی راگەیاند. ■  ڕۆژی شەممە ٧ ی کانونی یەکەم هێزەکانی سوریای دیموکرات بڵاوە پێکردنی چەکدارەکانی لە پارێزگای دێرەزور راگەیاند و ئۆپۆزسیۆنیش دوای کۆنترۆڵ کردنی تەواوی دەرعا هێزەکانی لە چواردەوری شاری دیمەشق لە چەندین لاوە بڵاوەیان پێکرا. ■ بەرەبەیانی ئەمڕۆ یەکشەممە ٨ کانونی یەکەم دیمەشقی پایتەختیش کۆنترۆڵ کرا،  بەوەش کۆتایی بە دەسەڵاتی ٥٣ ساڵەی رژێمی ئەسەد هات.

پەیامەکەی لاهور شێخ جەنگی ڕووی لەسەرجەم هێزە کوردستانییەکانە و لە پێناو چارەسەری دۆزی ڕەوای گەلی کورد دایە. ئامادەکردنی: هاوڵاتی ڕووداوە خێرا و بێ هاوتاکەی سوریا، کە چاوەڕوان دەکرێت گۆڕانکاری گەورەی بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دۆزی کورد پێبێت، وای لە لاهور شێخ جەنگی کرد لە میانەی بەشداریکردنییەوە لە بیستەمین دیالۆگی مەنامەدا لە شاری بەحرەینەوە پەیامێکی لۆژیکی بەرپرسیارانە بڵاو بکاتەوە و داوا لە کۆی هێزە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان بکات هاوکار و یەک ریز بن تا گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەکان بە قازانجی میللەتەکەمان بشکێتەوە. بۆ ڕۆژئاوای کوردستان و هاوکاریکردنیان لەلایەن حزب و لایەنە سیاسیەکانی بەشەکانی تری کوردستان بە تایبەت هەرێمی کوردستان، لاهور شێخ جەنگی پەیامێکی روون و ئاشکرای پێیە و دەڵێت جیاوازییەکی زۆر جەوهەری و گەورە هەیە لە نێوان( پشتیوانی و هاوسۆزی) لەگەڵ (دەستوەردانی نەرێنی) بەو واتایەی پێویستە لەسەر هەموو لایەک پشتیوانی رۆژئاوا بین نەک لەرێی دەستوەردانەوە کۆی دەستکەوتەکانیان کە بە فرمێسک و خوێن بەدیهاتوون بخەینە مەترسییەوە. بۆ خۆ گونجاندنیش لەگەڵ دۆخە نوێکە لاهور شێخ جەنگی دەستەی تەحریر شام بە نمونە دەهێنێتەوە کە چۆن گۆڕانکاری بەسەر هەڵوێست و سیاسەتی خۆیدا هێناوە و لە پاشخانێکی توندڕەوی تیرۆریستییەوە ئێستا باسی ئازادی و پێکهێنانی دەوڵەتی دامەزراوەیی دەکات. بەو پێیەش جۆرێک لە گۆڕانکاری بۆ کورد پێویستە لە کاتێکدا دۆخە نوێکە بە دڵنیاییەوە جارێکی تر پرسی کورد دەباتەوە ناو ناوەندە نێو دەوڵەتییەکان. لەوبارەیەوە لاهور شێخ جەنگی روو دەکاتە پەکەکە و دەڵێت: پێویستە هەموو لایەک دەستوەردانی نەرێنی لە کاروباری رۆژئاوادا نەکەن و بارگاویشی نەکەن بە هیچ ئەجیندا و ئایدۆلۆژیایەک، دەشڵێت پێویستە ئەو راستییە بزانرێت، کە وەرگرتنی شەرعیەت بۆ دۆزی کورد لە رۆژئاوا و ئایندەی سووریادا پێویستی بە سیاسەتێکی واقعیانە هەیە و دەبێ تێگەیشتنی قووڵیان لەو رووەوە هەبێت و جیاوازییەکانیان لەگەڵ لایەنەکانی دیکە نەبێتە کێشە بۆ کۆی ئەزموونی رۆژئاوای کوردستان. هەر سەبارەت بە رۆژئاوای کوردستان لاهور شێخ جەنگی داوای پیادەکردنی سیاسەتێکی واقیع بینانە دەکات بۆ وەرگرتنی مافە نەتەوەیی و سیاسییەکان لە سوریای نوێدا؛ چونکە دووبارەبوونەوەی هەلی مێژویی لەو جۆرە ئەستەم و قورسە. لاهور شێخ جەنگی سەبارەت بەهەرێمی کوردستانیش لەپەیامەکەیدا دەڵێت: دەسەڵات تا ئێستا بچوکترن جوڵەی سیاسی و دیبلۆماسی نەکردووە و نغرۆ و مەستی گەندەڵی و بردنی داهاتی ناوخۆ و قاچاغچێتی نەوتن و موچەی فەرمانبەرانیان بە تۆنێلێکی تاریک گەیاندووە، چاویشیان جگە لەبەرژەوەندی تایبەت و تەسکی حزبایەتی هیچی تر نابینێت و هەست بە هەستاری دۆخەکە ناکەن.   لەبارەی پارتی دیموکراتی کوردستانیشەوە دەڵێت: "ئەرکی هەموومان بەرامبەر دۆخی سووریا و گۆڕانکارییەکانی گرنگ و گەورەن و دەبێ لێی تێبگەین. لەوچوارچێوەیەدا بەرپرسیاریێتی پارتی دیموکراتی کوردستان وەک هێزێک کە هاوسنووری رۆژئاوایە گەورەیە و ئەرکی گرنگیان لە ئەستۆدایە، دەبێ رۆحی نەتەوەیی و نیشتیمانی زاڵ بکەن بەسەر حیزبایەتیی بەرتەسکدا.  هەر لە پەیامەکەیدا لاهو شێخ جەنگی  پێیوایە هەر جۆرە دواکەوتنێک و ئیهمالییەک لەم پرسە گرنگەدا لەلایەن هەردوو زۆنی سەوز و زەردەوە بەهۆی ئەو تاڵانی و پاشاگەردانییەوە کە ساڵانێکی دورودرێژە پەیڕەوی دەکەن، خیانەت و تاوانێکی گەورەیە لە دۆزی ڕەوای نەتەوەکەمان  دەشڵێت دەبوو گۆڕانکارییە گەورەکانی جیهان و گەڕانەوەی تڕەمپ بۆ دەسەڵات وای لە هەموو لایەک بکردایە خۆمان ئامادە بکەین تا دۆزی ڕەوای گەلەکەمان بە فراوانترین ئاست بخەینە سەر تەختی شانۆی سیاسەتی جیهان.  لە کۆتاییشدا داواکارە لە خوای گەورە هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان و عێراق و خوشک و برایان لە رۆژئاوا و سوریا لە هەموو پێشهاتێکی خراپ بپارێزێت.

سات بە سات سوریا لە کەوتن نزیک دەبێتەوە و بە ڕای چاودێرانیش ئەمە دەرفەتێکی زێڕینە بۆ کوردانی ڕۆژئاوا ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەگەڵ ئاڵۆزبوونی زیاتری بارودۆخی سوریا و کۆنترۆڵکردنی سێ شاری گەورەی ئەو وڵاتە لەلایەن چەکدارەکانی دەستەی تەحریر شام لەماوەی تەنها ١٠ رۆژدا، سەرەتای کۆتاییهاتنی هیلالی شیعی دەستی پێکرد بە تایبەت دوای کۆنترۆڵکردنی شاری دێرەزوور لە لایەن هێزەکانی سوپای سوریای دیموکراتەوە، بەو جۆرەش دەروازەی ئەلبوکەمال کەوتۆتە دەست هێزە کوردییەکان، بۆ لەمەودوا ئێران ناتوانێت لە رێی وشکانیەوە نە میلیشیا شیعەکانی عێراق نە سوپای پاسداران رەوانەی سوریا بکات بۆ بەهاناوەچوونی رژێمی بەشار ئەسەد. لە ئێستادا نەخشەی سوریا کە لە (14) پارێزگا پێکهاتووە بەم جۆرەی لێهاتووە: ■ هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) كە ناوچەی دەسەڵاتارێتی كوردە، زیاتر لە (40%)ی خاكی سوریای لەژێر دەستدایە و پارێزگاكانی (حەسەكە، رەقە، دێرەزوور) دەگرێتەوە. ■ گروپە چەكدارە توندڕەوەکانی سوریا بەتایبەت دەستەی(تەحریر شام) لە ئێستادا  پارێزگاكانی (حەلەب، ئیدلیب، حەمما)یان لەژێر دەستدایە، کەدەكاتە (20%)ی خاكی سوریا. ■ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رژێمی(بەشار ئەسەد) كە رۆژ بەرۆژ ناوچەی زیاتر لەدەستدەدات بریتییە لە (8) پارێزگا ئەوانیش ( دیمەشق، ریفی دیمەشق، حمس، لازقیە، تەرتوس، دەرعا، قونەیتەرە، سوەیدا) كە دەكاتە رێژەی (40%)ی تەواوی خاكی سوریا. بەپێی سەرچاوەکانی هەواڵیش هێرشی چەکدارانی بەرەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی بۆ سەر حمس دەستی پێکردووە دوای ئەوەی پارێزگای دەرعای کۆنترۆڵ کرد، کە ناوچەیەکی ستراتیجیە و بە کۆنترۆڵکردنی، دیمەشقی پایتەخت لە زۆربەی پارێزگاکانی ژێر دەسەڵاتی دادەبڕێت. بەهۆی ئەو دۆخە نوێیەشەوە زۆرینەی وڵاتان بە تایبەت عێراق و روسیا و ئەمریکا و تەنانەت ئێرانیش داوایان لە هاوڵاتیەکانیان کردووە ئەو وڵاتە جێبهێڵن، تاران نەک بە تەنها هاوڵاتیەکانی بەڵکو ژمارەیەک لە فەرماندە سەربازیەکانی سوپای پاسدارانیشی کشاندۆتەوە.  سەرکردە شیعەکانی عێراقیش دوای ئەوەی دەستوەردانیان لە کاروباری ناوخۆی سوریا رەتکردۆتەوە، دۆسیەی سوریایان بۆ حکومەتی عێراق جێهێشتووە، بەهۆی بێ متمانەییان بە تواناکانی ئێران لە پاراستنی سوریا و بەرگرتن لە روخانی دەسەڵاتەکەی بەشار ئەسەد. هەرچی تورکیاشە هاوکاری تەواوی هێزەکانی دەستەی تەحریر شام دەکات کە پێشتر بە بەرەی نوسرە ناسرا بوو، ئەم بەرەیەش لە لیستی تیرۆری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدایە لەو بارەیەوە هۆشداری بە  ئەنکەرە دراوە لە هەوڵەکانی بۆ تێکدانی زیاتری بارودۆخی سوریا. لای خۆیەوە دیبلۆماتێکی پێشووی روسیا دەڵێت هاوکارییەکانی تورکیا بۆ دەستەی تەحریر شام بە زیانی خۆی دەشکێتەوە و یەکێتی خاکی تورکیا رووبەرووی مەترسی گەورە دەبێتەوە. ڤیتسشلاڤ ماتوزۆڤ ئەکادیمی و دیبلۆماتکاری پێشووی روسی رایگەیاند: لە ئێستادا هەوڵە دیبلۆماتییەکان بۆ چارەسەر کردنی قەیرانی سوریا هیچ بەرهەمێکی نابێت و  هاوکاریەکانی تورکیاش بۆ دەستەی تەحریر شام لە دژی بەرژەوەندیەکانی تورکیایە و پێشی وایە پرۆژەیەک بۆ دروستکردنی دەوڵەتی کوردی لە ئارادایە، تورکیاش بە هاوکارییەکانی بۆ ئەو چەکدارە تیرۆریستانە هاوکار دەبێت بۆ دابەشبوونی تورکیا. روداوە خێرا و چاوەرواننەکراوەکانی سوریا دۆخێکی نوێی خوڵقادووە، تا ئێستاش بە ڕای چاودێران بارودۆخەکە بە جۆرێکە  لە بەرژەوەندی پێکهاتەی کوردی سوریایە و هێزەکانی سوریای دیموکرات توانیویانە وێڕای پاراستنی ناوچە کوردییەکان سنوری دەسەڵاتی خۆشیان فراوان بکەن.

سات بە سات سوریا لە کەوتن نزیک دەبێتەوە و بە ڕای چاودێرانیش ئەمە دەرفەتێکی زێڕینە بۆ کوردانی ڕۆژئاوا ئامادەکردنی: هاوڵاتی لەگەڵ ئاڵۆزبوونی زیاتری بارودۆخی سوریا و کۆنترۆڵکردنی سێ شاری گەورەی ئەو وڵاتە لەلایەن چەکدارەکانی دەستەی تەحریر شام لەماوەی تەنها ١٠ رۆژدا، سەرەتای کۆتاییهاتنی هیلالی شیعی دەستی پێکرد بە تایبەت دوای کۆنترۆڵکردنی شاری دێرەزوور لە لایەن هێزەکانی سوپای سوریای دیموکراتەوە، بەو جۆرەش دەروازەی ئەلبوکەمال کەوتۆتە دەست هێزە کوردییەکان، بۆ لەمەودوا ئێران ناتوانێت لە رێی وشکانیەوە نە میلیشیا شیعەکانی عێراق نە سوپای پاسداران رەوانەی سوریا بکات بۆ بەهاناوەچوونی رژێمی بەشار ئەسەد. لە ئێستادا نەخشەی سوریا کە لە (14) پارێزگا پێکهاتووە بەم جۆرەی لێهاتووە: ■ هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) كە ناوچەی دەسەڵاتارێتی كوردە، زیاتر لە (40%)ی خاكی سوریای لەژێر دەستدایە و پارێزگاكانی (حەسەكە، رەقە، دێرەزوور) دەگرێتەوە. ■ گروپە چەكدارە توندڕەوەکانی سوریا بەتایبەت دەستەی(تەحریر شام) لە ئێستادا  پارێزگاكانی (حەلەب، ئیدلیب، حەمما)یان لەژێر دەستدایە، کەدەكاتە (20%)ی خاكی سوریا. ■ ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی رژێمی(بەشار ئەسەد) كە رۆژ بەرۆژ ناوچەی زیاتر لەدەستدەدات بریتییە لە (8) پارێزگا ئەوانیش ( دیمەشق، ریفی دیمەشق، حمس، لازقیە، تەرتوس، دەرعا، قونەیتەرە، سوەیدا) كە دەكاتە رێژەی (40%)ی تەواوی خاكی سوریا. بەپێی سەرچاوەکانی هەواڵیش هێرشی چەکدارانی بەرەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی بۆ سەر حمس دەستی پێکردووە دوای ئەوەی پارێزگای دەرعای کۆنترۆڵ کرد، کە ناوچەیەکی ستراتیجیە و بە کۆنترۆڵکردنی، دیمەشقی پایتەخت لە زۆربەی پارێزگاکانی ژێر دەسەڵاتی دادەبڕێت. بەهۆی ئەو دۆخە نوێیەشەوە زۆرینەی وڵاتان بە تایبەت عێراق و روسیا و ئەمریکا و تەنانەت ئێرانیش داوایان لە هاوڵاتیەکانیان کردووە ئەو وڵاتە جێبهێڵن، تاران نەک بە تەنها هاوڵاتیەکانی بەڵکو ژمارەیەک لە فەرماندە سەربازیەکانی سوپای پاسدارانیشی کشاندۆتەوە.  سەرکردە شیعەکانی عێراقیش دوای ئەوەی دەستوەردانیان لە کاروباری ناوخۆی سوریا رەتکردۆتەوە، دۆسیەی سوریایان بۆ حکومەتی عێراق جێهێشتووە، بەهۆی بێ متمانەییان بە تواناکانی ئێران لە پاراستنی سوریا و بەرگرتن لە روخانی دەسەڵاتەکەی بەشار ئەسەد. هەرچی تورکیاشە هاوکاری تەواوی هێزەکانی دەستەی تەحریر شام دەکات کە پێشتر بە بەرەی نوسرە ناسرا بوو، ئەم بەرەیەش لە لیستی تیرۆری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدایە لەو بارەیەوە هۆشداری بە  ئەنکەرە دراوە لە هەوڵەکانی بۆ تێکدانی زیاتری بارودۆخی سوریا. لای خۆیەوە دیبلۆماتێکی پێشووی روسیا دەڵێت هاوکارییەکانی تورکیا بۆ دەستەی تەحریر شام بە زیانی خۆی دەشکێتەوە و یەکێتی خاکی تورکیا رووبەرووی مەترسی گەورە دەبێتەوە. ڤیتسشلاڤ ماتوزۆڤ ئەکادیمی و دیبلۆماتکاری پێشووی روسی رایگەیاند: لە ئێستادا هەوڵە دیبلۆماتییەکان بۆ چارەسەر کردنی قەیرانی سوریا هیچ بەرهەمێکی نابێت و  هاوکاریەکانی تورکیاش بۆ دەستەی تەحریر شام لە دژی بەرژەوەندیەکانی تورکیایە و پێشی وایە پرۆژەیەک بۆ دروستکردنی دەوڵەتی کوردی لە ئارادایە، تورکیاش بە هاوکارییەکانی بۆ ئەو چەکدارە تیرۆریستانە هاوکار دەبێت بۆ دابەشبوونی تورکیا. روداوە خێرا و چاوەرواننەکراوەکانی سوریا دۆخێکی نوێی خوڵقادووە، تا ئێستاش بە ڕای چاودێران بارودۆخەکە بە جۆرێکە  لە بەرژەوەندی پێکهاتەی کوردی سوریایە و هێزەکانی سوریای دیموکرات توانیویانە وێڕای پاراستنی ناوچە کوردییەکان سنوری دەسەڵاتی خۆشیان فراوان بکەن.

بەپێی نیگەرانی فەرمانبەران و بێ وەڵامی دەسەڵاتدارانیش هیچ ئاسۆیەک بۆ چارەسەرکردنی بەدیناکرێت! ئامادەکردنی: هاوڵاتی  لە پارێزگاکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ناوەند دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی ١٢ کراوە، کەچی لە هەرێمی کوردستان تا ئێستا فەرمانبەران موچەی مانگی ١٠ یان وەرنەگرتووە، ئەوەش بە هۆی ئەو ناکۆکیانەوەیە کە لە نێوان یەکێتی و پارتیدا هەن بەهۆی غیابی ستراتیژێکی هاوبەشەوە بۆ حکومڕانی و نەبوونی شەفافیەتەوە لە داهاتی ناوخۆدا. ئەم لێکترازانەی نێوان یەکێتی و پارتی وای کردووە قەیرانی دارایی و نەبوون و دواکەوتنی موچە بەردەوام بێت و نەتوانرێت چارەسەر بکرێت. لە پارێزگای سلێمانیش بایکۆت و ناڕەزایی دەستیان پێ کردووە و پێدەچێت لە هەفتەی داهاتوودا جارێکی تر مامۆستایان و فەرمانبەران دەست بە خۆپیشاندان بکەنەوە، بەڵام وەک ساڵانی ڕابردوو لە پارێزگاکانی هەولێر و دهۆک، هیچ جۆرە ناڕەزایی و بایکۆتێک بە دیناکرێت و فەرمانگە حکومیەکان کاری ئاسایی خۆیان دەکەن، ئەوەش دەگەرێتەوە بۆ جوڵەی بازاڕ لەو دوو پارێزگایە و بوونی سەرچاوەی داهاتی زیاتر ئەگەر بەراوردیان بە پارێزگای سلێمانی و سستی جوڵەی بازاڕ لەم شارەدا بکرێت. لێدوانەکەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە کاتی میوانداریکردنی لە ئەنجومەنی نێوێنەران، تایبەت بە موچەی فەرمانبەرانی هەرێم ئەو ڕاستیەی سەلماند نە بەغدا نە یەکێتی و پارتی جدی نین لە چارەسەرکردنی ئەو قەیرانە و زەرەرمەندی یەکەم و کۆتاییش فەرمانبەرانی هەرێمن. سودانی لە دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەران وتی: جێبەجێنەکردنى ماددەکانى بودجە و رادەستنەکردنى داهات، کێشەى بۆ مووچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان دروستکردووە. بەو پێیەی پشکی هەرێم لە بودجەی گشتی عێراق بۆ موچەخۆرانی هەرێم تەواو بووە، ناتوانرێت بڕە پارەی زیاتر بۆ هەرێم بنێرن. چارەسەری ئەو پرسەش تەنها بە گواستنەوەی پارە دەکرێت لەو پشکەی بۆ بواری وەبەرهێنان تەرخانکراوە بۆ بواری بەکاربردن کە پشکی هەرێم لە بواری وەبەرهێنانی یاسای بودجەی گشتی عێراق وەک خۆی ماوە و دەستکاری نەکراوە، گواستنەوەشی لە دەسەڵاتی تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق و ئەنجومەنی وەزیراندایە کە دەتوانێت لەرێی دەنگدانەوە بڕیار لەسەر ئەو پرسە بدات. بە قسەکانی سودانیشدا دەردەکەوێت نە تەیف سامی و نە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ئامادە نین گواستنەوە بە داهات بکەن بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی بڕی پارەی تەرخانکراو بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە بودجەی گشتیدا و چاوەرێی هەمواری ئەو یاسایە دەکەن لە لایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە. هەرچی حکومەتی هەرێمیشە دەستەوسانە لەبەردەم ئەو قەیرانە و هیچ چارەسەرێک بۆ موچەی فەرمانبەران لە هەگبەی ئەم حکومەتەی یەکێتی و پارتیدا نییە، بە جۆرێک ئامادە نەبوو تەنانەت کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانیش بکەن چونکە دەزانن ناتوانن بچوکترین کێشە و قەیرانی دانیشتوانی هەرێم لە ئێستادا چارەسەر بکەن. بۆ پڕکردنەوەی موچەی مانگی ١٠ش کە حکومەتی عێراق بڕی ٧٦١ ملیار دیناری ناردووە، وەزارەتی دارایی هەرێم دەڵێت پارەی پێویستی بۆ بڕکردنەوەی کورتهێنان لەبەردەسدا نییە، ئەوەش لە کاتێکدایە لە ماوەی ١١ مانگی رابردوودا هیچ بڕە پارەیەکی داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنوریەکان و داهاتی فرۆشتنی نەوت بە قاچاغی بەکارنەهێنراوە و کەس نازانێت کۆی ئەو داهاتە لە کوێدا هەڵگیراون. چارەسەری ئەو دۆخە ناهەموارەش تەنها لە رێی یەک هەڵوێستی و شەفافیەت لە کۆی داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنورییەکان و کەرتی نەوتدا دەکرێت لەگەڵ بوونی بەرنامە و ستراتیجی هاوبەش لە لایەن یەکێتی و پارتی و پابەندبوون بە رێکەوتنەکانیان لەگەڵ بەغدا و رادەستکردنی ئەو بڕە پارەیەی لەگەڵ حکومەتی عێراق رێکەوتنیان لەسەر کراوە تا کۆتایی بە قەیران و گرفتی نەبوون و دواکەوتنی موچە بە شێوەیەکی ریشەیی بهێنرێت.

لەگەڵ ئاڵۆزبوونی زیاتری باردۆخی سوریا، زلهێزەکان داوای جێبەجێکردنی بڕیاری 2254ی ئەنجومەنی ئاسایش دەکەن. ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای داگیرکردنی ناوچەیەکی فراوان لەلایەن چەکدارەکانی دەستەی تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی، سەرلەنوێ دۆخی سوریا رووی لە ئاڵۆزی زیاتر کرد جارێکی تریش بڕیاری ٢٢٥٤ ی ئەنجومەنی ئاسایش کە تایبەتە بە ئاسایی کردنەوەی بارودۆخی سوریا دەرکەوتەوە، ئەنجومەنی ئاسایش لە کانونی یەکەمی ٢٠١٥ ئەم بڕیارەی دەرکردووە و تێیدا هاتووە تەنها رێگە بە گەلی سوریا دەدرێت بڕیار لە چارەنوسی خۆی بدات. هەر لە بریارەکەدا هاتووە داوا لەسەرجەم لایەنەکان دەکرێت رێوشوێنی پێویست بگرنەبەر بۆ گێرانەوەی متمانە و راگرتنی شەڕ بە شێوەیەکی هەمیشەیی، لەماوەی شەش مانگیشدا دەسەڵاتێک پێکبهێنرێت کە هەموو لایەک لە خۆبگرێت و بەدوربێت لە تائیفی و خشتەیەکی کاتی دابنرێت بۆ دارشتنەوەی دەستوری نوێ بۆ وڵات. لە بڕگەیەکی تری بڕیارەکەی ئەنجومەنی ئاسایشدا هاتووە پێویستە زەمینەسازی بکرێت بۆ گەڕانەوەی ئاوارە و پەنابەرەکان بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان لەڕێی ئاوەدانکردنەوەی ئەو ناوچانەی زەرەرمەندنی شەڕەکە بوون. ئەم بڕیارەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کە ئەمریکا داوای جێبەکردنی دەکات و روسیاش چەندین جار داوای جێبەجێکردنی کردوە، لەبەرژەوەندی پێکهاتەی کوردە لە سوریا بە تایبەت لە بڕگەی گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان، لەو بڕگەیەشدا کە باس لەوە دەکرێت تەنها رێگە بە گەلی سوریا دەدرێت بڕیار لە چارەنوسی خۆی بدات، بەو واتایە دێت دوای ئێران ئاستێکیش بۆ دەستوەردانی تورکیا لە کاروباری ناوخۆی سوریا دادەنرێت کە تەواو لە دژی پێکهاتەی کوردی سوریا کاردەکات و بەردەوام هەوڵی گۆڕینی دیمۆگرافیا و هەڵتەکاندنی ژێرخانی ئابوری ناوچە کوردیەکان دەدات. بۆ بەشداری کۆی لایەنەکانیش لە دەسەڵاتی داهاتوودا، تەواو لە بەرژەوەندی رۆژئاوای کوردستانە کە پێشتر رژێمی ئەسەد رازی نەبوو تەنانەت رەگەزنامەش بە ژمارەیەکی زۆریان بدات.   لەسەر ئاستی حوکمرانیش ئەو ناوچانەی کە لەژێر کۆنترۆڵی یەکینەکانی پاراستنی گەل و هێزەکانی سوریای دیموکراتدان بە بەراورد بە ناوچەکانی تری سوریا زیاتر ئارام و سەقامگیرن، ئەوەش لە رێی پەیرەکردنی سیستمێکی دادپەروەرانە و رێگە نەدان بە گەندەڵی و بەهەدەردانی داهاتی گشتی و پاراستنی ئاشتی کۆمەڵایەتی لەگەڵ پاراستنی ماف و کەرامەتی کەمینەکان و بەشداری پێکردنیان لە پرۆسەی سیاسی و دارشتنی پەروەردەیەکی ڕاست و دروست کە نەخشەرێگایەکی روونە بۆ ئایندەیەکی باشتر، بە دورخستنەوەی دەستی تورکیاش لە رۆژئاوای کوردستان، لەرێی چاودێرییەکی وردی نێودەوڵەتییەوە هێندەی تر ناوچەکە ئارامتر و سەقامگیرتر دەکات.

ئامادەکردنی: هاوڵاتی ساڵی 1923 نوێنەری تورکیا لە ڕێککەوتنی "لۆزان"دا، کاتێک ویستیان پەیماننامە لەگەڵ نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپادا واژۆ بکەن، ڕووبەڕووی بەرهەڵستیی نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپا بوونەوە. چونکە ئەوروپا ڕازیی نەبوو ڕێککەوتننامەکە واژۆ بکەن و  گوتیان: لەخۆرهەڵاتی تورکیا کورد و خاکی کورد هەیە، ئەگەر ئێمە ڕێککەوتننامەکە واژۆ بکەین کوردەکان چیان بەسەردێت؟ وەفدەکەی تورکیا لەوەڵامدا گوتیان: تورکیا بەتەنیا دەوڵەتی تورکەکان نییە، بەڵکو بۆ تورک و کوردیشە، ئەم دوو گەلە بڕیاریانداوە پێکەوە بژین. بەڵام ئەوکات نوێنەرانی ئەوروپا بەم قسانەی وەفدی تورکیا باوەڕیان نەکرد.  عیسمەت پاشای سەرۆکی وەفدی تورکیا، هاواری بۆ مستەفا کەمال ئەتاتورک برد و گوتی: ئەگەر فریا نەکەویت دەوڵەتی کوردی دروستبووە! دەبێت کارێکی وا بکەیت بۆ ئەوروپییەکان بیسەلمێنێت کە کورد و تورک پێکەوە دەژین بۆ ئەوەی پەیماننامەی (سیڤەر) هەڵبوەشێنینەوە.  ئەتاتورک داوای لە  کوردێکی شاری دەرسیم کرد بە ناوی "حەسەن خەیری"، کە   بەرگی کوردی بپۆشێت و لەگەڵیدا بچێت بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەی پیشانی ڕۆژنامەنووسان و وەفدی وڵاتانی دیکەی بدات کە حکومەتی تورکیا کورد و بەرگی نەتەوەیی و زمان و کەلتووری کوردانی پەسەند کردووە. دواتریش چەند جارێک حەسەن خەیری بەجلی کوردییەوە دەچوو بۆ پەڕلەمانی تورکیا و هاواری دەکرد کە کوردەکان نایانەوێت جیاببنەوە،  بەم کارەشی بەڵگەی حاشاهەڵنەگری دایە دەست هەموو نوێنەرانی ڕێککەوتنی لۆزان، بۆیە ئەوانیش ڕێککەوتننامەکەیان واژۆکرد و چیتر دەوڵەتی کوردی دروست نەبوو. دوای تێپەڕینی ماوەیەکی کەم، بە فەرمانی ئەتاتۆرک حەسەن خەیری دەستگیرکراو ڕەوانەی دادگای ئیستیقلال کرا. لە دادگا حەسەن خەیری بە جیاخوازی و لەبەرکردنی جلی کوردی لەناو پەرلەمان تاوانبارکرا، هەرچەندە حەسەن خەیری وتی: من ئەو کارەم بۆ ڕێگریکردن لە سەربەخۆیی کورد کرد، دادگاش لەوەڵامدا وتی: دەزانین ڕێگریت کرد لە سەربەخۆیی کورد، بەڵام لەبەرکردنی جلی کوردی لەناو پەرلەمانی تورکیا پێشێلکردنی دەستوورە! دوای ماوەیەک دادگا حوکمی لەسێدارەدانی سەپاند بەسەر حەسەن خەیری دا. کاتێکیش بەر لە بەئەنجام گەیاندی حوکمەکەی لێیان پرسی دوا خواستت چییە؟ حەسەن خەیری هاواری کرد و وتی: لەشوێنێکدا بەخاکم بسپێرن  با گۆڕەکەم لەسەر ڕێگای کوردەکان بێت، بۆ ئەوەی هەر کوردێک گۆڕەکەمی بینی  تف بارانم بکات!

کام مۆدێلەی کوردایەتی توانیوێتی سیاسەتێکی ڕاستەقینە پیادە بکات و نەبێتە گەمەی دەستی دەوڵەتە زلهێزەکان؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی سوریا و داگیركردنی دووه‌م گه‌وره‌ شاری ئه‌و وڵاته‌ له‌لایه‌ن چه‌كدارانی ده‌سته‌ی ته‌حریر شام و هاوپه‌یمانه‌كانی، گومانی بوونی پیلانی نێوده‌وڵه‌تی و رێكه‌وتنی پێشوه‌خته‌ی لێده‌كرێت، به‌جۆرێك زلهێزه‌كانی جیهان هه‌ریه‌كه‌یان به‌جۆرێك سازشیان بۆ یه‌كتر كردبێت و كۆی شه‌ڕ و ناكۆكیه‌كانیان كردبێته‌ یه‌ك پاكێج و به‌سترابێته‌وه‌ به‌یه‌كه‌وه‌. روداوه‌كانی ماوه‌ی چه‌ند رۆژی رابردووی سوریا نیشانی ده‌ده‌ن ئێران زه‌ره‌رمه‌ندی یه‌كه‌مه‌ و دوای لاوازبوونی ده‌سه‌ڵاتی له‌ باشوری لوبنان، پێده‌چیت له‌ سوریاش دوور بخرێته‌وه‌، روسیاش كه‌ هاوپه‌یمانی تارانه‌ گلۆپی سه‌وزی بۆ نه‌یارانی ئێران هه‌ڵكردبێت و پیلانی دورخستنه‌وه‌ی ده‌ستی ئێران له‌ ناوچه‌كه‌ چوبێته‌ بواری جێبه‌جێ كردنه‌وه‌. ئه‌و سازشه‌ی روسیاش كردویه‌تی بێ به‌رامبه‌ر نییه‌ و به‌ستراوه‌ته‌وه‌ به‌ شه‌ڕ و پێكدادانه‌كانی ئه‌و وڵاتەوە‌ له‌ ئۆكرانیا، له‌ راپۆرتێكیشدا كه‌ له‌لایه‌ن ناوه‌ندی لێكۆڵینه‌وه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی پۆڵنداوە ئاماده‌كراوه‌ پلانی ئاشتی  ژه‌نه‌راڵ (كیس كیلۆگ) نێرده‌ی دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆكی هه‌ڵبژێردراوی ئه‌مریكای بۆ ئۆكرانیا ئاشكرا كراوه، به‌ پێی ئه‌و پلانه‌ش كه‌ له‌ پێنج خاڵ پێكدێت زیاتر ره‌چاوی ته‌وای به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی روسیا كراوه‌. پلانه‌كه‌ی ئه‌مریكا بۆ ئاشتی نێوان روسیا و ئۆكرانیا •       كۆتاییهێنان به‌كه‌نارگیركردنی ڕوسیا و به‌ستنی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ڤلادمیر پوتن سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته‌. •       فشاربخرێته‌ سه‌ر مۆسكۆ و كیێڤ بۆ ده‌ستپێكردنی دانوستان. •       هه‌ندێ سازش بۆ ڕوسیا بكرێت كه‌ بریتییه‌ له‌ ره‌تكردنه‌وه‌ی چاوخشاندن به‌ وه‌رگرتنی ئۆكرانیا له‌ هاوپه‌یمانی باكوری ئه‌تڵه‌سی بۆ ماوه‌ی 10 ساڵ، و ئه‌و ناوچانه‌ش كه‌ ئێستا له‌لایه‌ن سوپای روسیاوه‌ كۆنترۆڵ كراوه‌ له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی مۆسكۆدا ده‌مێنێته‌وه‌.  ئه‌و سزایانه‌ش كه‌ به‌سه‌ر روسیادا سه‌پێنراون‌ قۆناغ به‌ قۆناغ هه‌ڵبگیرێن و په‌یوه‌ندییه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كانی مۆسكۆ ئاسایی بكرێته‌وه‌ به‌و مه‌رجه‌ی بگه‌نه‌ ئاشتییه‌ك له‌لایه‌ن ئۆكرانیاوه‌ په‌سه‌ندكراوبێت. •       بۆ پرسی پشتیوانی له‌ ئۆكرانیا، پێشنیار كراوه‌‌ دڵنیایی به‌ كێف بدرێت له‌سه‌ر به‌رده‌وامبوونی هاوكارییه‌ سه‌ربازییه‌كان، رێگه‌شی پێبدرێت به‌ فه‌رمی دان به‌و ناوچانه‌دا نه‌نێت كه‌ له‌لایه‌ن روسیاوه‌ كۆنترۆڵ كراون، به‌ڵام رێگه‌ی پێنادرێت له‌رێی به‌كارهێنانی هێزه‌وە ئه‌و كێشه‌یه‌ چاره‌سه‌ر بكات. •       واشنتۆن هاوكارییه ‌سه‌ربازییه‌كانی بۆ كێڤ راده‌گرێت، ئه‌گه‌ر دانوستانه‌كانی ئاشتی ره‌تبكاته‌وه‌. پلانی ئه‌مریكاش بۆ ئاشتی نێوان روسیا و ئۆكرانیا كه‌ زیاتر له‌ به‌رژه‌وه‌ندی روسیایه‌ بێ به‌رامبه‌ر نییه‌ و پێده‌چێت به‌سترابێته‌وه‌ به‌ روداوه‌كانی سوریا و ئاینده‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ی به‌شار ئه‌سه‌دی سه‌رۆكی ئه‌و وڵاته‌، كه‌ له‌ دوای به‌هاری عه‌ره‌بییه‌وه‌ له‌لایه‌ن سوپای پاسدارانی ئێران و چه‌كداره‌كانی حزبوڵای لوبنانی و هێزی ئاسمانی روسیاوە پارێزگاری لێكراوه‌. كۆی روداوه‌كانیش ده‌رخه‌ری ئه‌و راستیه‌ن نه‌خشه‌یه‌كی نوێ چاوه‌رێی ناوچه‌كه‌ ده‌كات و پێده‌چێت گۆڕانكاری ریشه‌یی له‌ ناوچه‌كه‌دا روبدات و كۆی هاوكێشه‌ سیاسییه‌كان گۆڕانكارییان به‌سه‌ردابێت. هەرچی کوردی باکور و سوریاشە جیاواز لە باشوری کوردستان، تا ئێستا هێزێکی تۆکمەیە و لە جیاتی ئەوەی یارییان پێ بکرێت، خۆیان بکەر و یاریکەری ناو گەمەکەن و توانیویانە لە بڕیاری سیاسیدا سەربەخۆبن و نەچنە ناو پیلانی زلهێزەکانی جیهانەوە و ئایندەی ئەو ناوچانەی لەژێر دەستیاندایە، رووبەرووی چارەنوسێکی نادیاریان بکەنەوە. ئەمەش دەریدەخات ئەو مۆدێلە لە خەبات و بەرەنگاریی پێویستە بکرێتە سەرمەشق و کۆی هێزە وڵاتپارێزەکانی کوردستان پشتیوانی لێبکەن، تا بتوانرێت لەناو ئەم ئاڵوگۆڕەی بەسەر ناوچەکەدا دێت وەک دەرفەتێک بقۆزرێتەوە بۆ چارەسەری دۆزی ڕەوای گەلی کورد لە هەر چوار پارچەی کوردستان.

سایکس بی کۆی نوێ چاوەروانی خۆر هەڵاتی ناوەڕاست دەکات و تا دێت شەڕو پێکدادانەکانی سوریا روو لە ئاڵۆزی زیاتر دەکات  ئێران هەریەک لە ئەمریکا و ئیسرائیل تۆمەتبار دەکات و گومانی لە روسیا هەیە دیمەشق ئەنقەرە بە هەڵگیسێنەری شەڕەکە دەزانێت و تورکیاش دەڵێت من هیچ دەستم لەو روداوانەدا نییە ئامادەکردنی: هاوڵاتی ئەمریکا خۆی بێ ئاگا کردووە لە شەڕ و پێکدادانەکان و رایدەگەیەنێت روداوەکانی ئەم دواییەی سوریا بۆ ئیدارەکەی جۆ بایدن چاوەروانکراو نەبووە. هەرچی کوردە دەیەوێت خۆی لە ئاگری ئەو شەڕە بەدوور بگرت و نەبێتە بەشێک لە ناکۆکییە ناوخۆییەکانی سوریا و کێبرکێ و ئاڵۆزی نێوان زلهێزەکانی جیهان بە تایبەت روسیا و ئەمریکا. لەوبارەیەوە هێزەکانی سوریای دیموکرات ھۆکاری پاشەکشە کردنیان لەفرۆکەخانەی حەلەب ئاشكرا دەکەن و دەڵێن بەشداری ئەو شەرە ناکەين کە لەناوخۆی سوریا ڕوودەدات. لە بڵاوکراوەیەکدا (هەسەدە) دەڵێت، بەپێی ڕێنماییەکان و بەلەبەرچاوگرتنی دۆخی ئێستای سوریا،  هەموو ئامادەکارییەکی خۆیان کردووە، بەڵام بەشداری ئەو شەرە ناکەن کە لەناوخۆی سوریا ڕوودەدات، هەسەدە ھۆکاری پاشەکشە کردنیان لەفرۆکەخانەی حەلەب بۆ ئەوە دەگەرێننەوە، کە ستراتیژیەتی ئێستای ھەسەدە پاراستنی ناوچە کوردیەکانە و خۆ دوورگرتنە لە ھەر بەریەککەوتنێک. تورکیاش دوای دەربڕینی بێ ئاگایی خۆی لە پێکدادانەکان هۆشداری دایە کوردەکانی سوریا و دەڵێت نابێت هەلی  کشانەوەی هێزەکانی سوپای سوریا بقۆزنەوە و ناوچەی زیاتر کۆنترۆڵ بکەن. هەر سەبارەت بە شەڕ و پێکدادانەکانی سوریا حسێن سەلامی فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران،  ئیسرائیل تۆمەتبار دەکات و دەڵێت تەلئەبیب لە پشت ئەو روداوانەوەیە بە گوتەی سەلامی ئەوەش دوای ئەو تێکشکانە ستراتیجییە دێت کە لە لوبنان و غەزە دوچاری ئیسرائیل هاتووە. عێراقیش وەک یەکەم وڵات پشتیوانی خۆی بۆ رژێمی سوریا دەربڕی لەو شەڕو پێکدادانەی ماوەی چەند رۆژێکە ئەو وڵاتەی گرتۆتەوە. بۆ کۆنتێۆڵکردنی سنورەکانیشی هێزی زیاتری رەوانەی ئەو ناوچانە کردووە.   دەستەی تەحریر شامیش کە  هەڵگیسێنەری سەرەکی شەڕ و پێکدادانەکانی ئەم دواییەی سوریایە و بە پشتیوانی تورکیا ناوچەیەکی فراوانی لە شارەکانی حەلەب و ئیدلیب کۆنترۆڵ کردووە بەم قۆناغانە دروست بووە: ■ قۆناغی یەکەم؛ (2012-2013) لە ژێر ناوی بەرەی نوسڕە  پێکهات و لەلان  رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی هاوکاری ماددی دەکرا. ■ قۆناغی دووەم:(2013-2016) تیایدا بەرەی نوسڕە لە رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی جیابویەوە و سەرۆکەکەی چووە پاڵ رێکخراوی قاعدە. ■ قۆناغی سێیەم: (2016-2017) تیایدا بەرەی نوسڕە بە شێوەیەکی ڕوکەش پەیوەندی لەگەڵ قاعیدە بڕی و هاوپەیمانی لەگەڵ چەند گروپێکی تری ئیسلامی پێکهێنا لەژێر ناوی بەرەی فەتحی شام. ■ قۆناغی چوارەم: (2017 تا ئێستا) تیایدا بەرەی فەتحی شام لە رێکخراوی قاعیدە بە تەواوی جیابویەوە لەگەڵ چەند لایەنێکی تر دەستەی تەحریر شامی پێکهێنا.     روداوەکانی سوریاش دەرخەری بوونی نەخشەیەکی نوێن بۆ ناوچەکە و ئەوەی زیاتریش ڕۆڵ دەبینێت تەنها لولەی تفەگەکان و کۆنتێۆڵ کردنی ناوچەی زیاترە، هەرهێزێکیش ناوچەی دەسەڵاتی خۆی فراوانتر بکات ئەوا لە سوریای دوای بەشار ئەسەد کە کورسیەکەی لەقتربووە، پشکی زیاری بەردەکەوێت و لە ناوەندە نێودەوڵەتییەکان قسەی زیاتر بیستراو دەبێت. چاوەروانیش دەکرێت پیلانێکی نێودەوڵەتی لە ئارادابێت بۆ بڕینی دەستی ئێران لەناو سوریادا دوای ئەوەی لە باشوری لوبنان لەرێی تێکشکانی حیزبوڵاوە رۆڵی تاران لە لوبنان تەواو لاواز کرا، ئێستاش سەرەی کردنە دەرەوەیەتی لە سوریا و پێدەچێت بۆ ئەو مەبەستە روسیا گڵۆپی سەوزی بۆ نەیارانی ئێران هەڵکردبێت. لەم هەلومەرجە نوێیەشدا نزیکەی یەک ملیۆن کورد کە لە خۆرئاوای روباری فورات نیشتەجێن بە تایبەت لە حەلەب و شەهبا و چەندین ناوچەی تر، مەترسی راستەقینەیان لەسەرە و ئەگەری کۆمەڵکوژیش لە ئارادایە، بە تایبەت دوای داگیرکردنی عەفرین لە ساڵی ٢٠١٨  بوونی پیلانێک بەدی دەکرێت بۆ دابڕانی تەواوی ناوچە کوردییەکانی خۆرئاوای روباری فورات، هەرچەندە هەردوو هێزی سوریای دیموکرات و هێزی پشتیوانی جەوهەری تەواو خۆیان بۆ هەموو ئەگەرەکان ئامادەکردووە بەڵام بە دڵنیایی بۆ ئەو دۆخە نوێیە پێویستیان بە هاوکاری و پشتیوانی بەشەکانی تری کوردستان دەبێت، وەک چۆن لە کۆبانی هاوکاری سەربازییان پێشکەش کرا و هێزی پێشمەرگە رەوانەی ئەو شارە کرا.

ئەم دانیشتنەی پەرلەمان دەبێتە سەرەتای کردنەوەی گرێ کوێرەکان یان هێندەی تر رێگەکانی پێکهێنانی حکومەت دوردەخاتەوە و بە تونێلێکی تاریکی دەگەیەنێت؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی بڕیارە رۆژی دوو شەممە یەکەم دانیشتنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بەرێوەبچێت، بەپێی مادەى 47ـی یاسای هەڵبژاردنى پەرلەمانیش یەکەم دانیشتن بە سەرۆکایەتیی بەتەمەنترین ئەندام دەکرێت و هەر لەو دانیشتنەدا ئەندامانى نوێ سوێندى یاسایی دەخۆن. لە مادەى 48 یشدا هاتووە، بە رێگەى دەنگدانى نهێنى سەرۆک و جێگر و سکرتێرى پەرلەمان لە هەمان دانیشتندا هەڵدەبژێردرێن. بە گوێرەى مادەى چوارى یاساى کاراکردنەوەى دامەزراوەى سەرۆکایەتیی هەرێمیش، لە ماوەى 30 رۆژ لە هەڵبژاردنى دەستەى سەرۆکایەتی، دەبێت پەرلەمان دەرگاى خۆپاڵاوتن بۆ پۆستى سەرۆکى هەرێم بکاتەوە. رونیش نییە ئایا ئەو دانیشتنە دەبێتە سەرەتای هەنگاوەکانی پێکهێنانی کابینەی نوێ یاخود هێندەی تر رێگاکانی پێکهێنانی کابینەی نوێ ئاڵۆزتر و دوورتر دەخاتەوە؟ یاخود دانیشتنەکان بە کراوەیی دەهێڵێتەوە و فشارە ناوخۆیی و دەرەکیەکان حزبە براوەکان ناچار دەکات سازشی زیاتر بۆ یەکتر بکەن. تا ئێستا هیچ جۆرە رێکەوتنێک لە نێوان یەکێتی و پارتی بۆ یەکەم دانیشتنی پەرلەمان نەکراوە؛ تا سەرۆک و جێگرەکەی و سکرتێری پەرلەمان هەڵبژێرن، بەوەش بە دڵنیاییەوە دانیشتنی پەرلەمان بە کراوەیی بۆ کاتێکی نادیار دەمێنێتەوە. لەسەر ئاستی حزبیش سەردان و کۆبوونەوەکان بۆ لای یەکتر دەستی پێکردووە و هەر یەک لە یەکێتی و پارتی شاندی تایبەتیان بۆ ئەو مەبەستە پێکهێناوە، ئەوەش لەکاتێکدایە لە ڕاگەیەندراو و لێدوانی بەرپرسانی یەکێتی و پارتی لە دوای کۆبونەوەیان لەگەڵ لایەنەکان تا ئێستا تەنها زانیاری گشتی بڵاو دەکەنەوە و بە هیچ جۆرێک روخسار و ناوەرۆکی کابینەی نوێ دیار نییە. بۆ لێکتێگەیشتنیش رۆژی شەممە یەکێتی و پارتی لە سلێمانی کۆبونەوە، دوای کۆبونەوەکەش نووسینگەی قوباد تاڵەبانی لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت: هەردوو شاندی دانوستاندنکاری پارتی و یەکێتی، ئامادەییان دەربڕی بۆ درێژەدان بە کۆبوونەوەکانی نێوانیان. پێشتریش مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان رایگەیاندبوو لە پێکهێنانی کابینەی نوێدا پێویستە یه‌ك حكوومه‌ت، یه‌ك په‌رله‌مان و یه‌ك هێزی پێشمه‌رگه‌ هەبن. ئەوەش لە کاتێکدایە لە هەڵمەتی هەڵبژاردنی پەرلەمان بافڵ تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتی جیاواز لە کۆی حزبەکانی تر هێڵی سوری بۆ ئەو کەسە داناوە کە پارتی بە نیازە جارێکی تر بیکاتەوە بە سەرۆکی حکومەت، بافڵ تاڵەبانی سوێندیشی خوارد بێ ئۆکەی یەکێتی پۆستی بەرێوەبەری گشتیش وەرناگرێت، ئەو سوێندە و کۆی بەڵێنەکانی لە کاتی هەڵمەتی هەڵبژاردن، دانوستان و سیناریۆکانی پێکهێنانی حکومەتی بەرەو رێگەیەکی داخراو بردووە. تا ئێستاش باس لە چەندین سیناریۆ بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت دەکرێت، بەڵام تەنها سیناریۆی بەشدابوونی پارتی و یەکێتی لە کابینەی ١٠ لۆژیکییە و کۆی ناکۆکیەکانی پارتی و یەکێتییش لە پێکهێنانی کابینەی نوێ و شێوازی بەرێوەبردنی حکوت لە کاتێکدایە دانیشتوانی هەرێم دوچاری چەندین قەیرانی کوشندە بونەتەوە لە نەبوونی موچە و کۆی خزمەتگوزاریەکانی تر و هەقی خۆیانە بپرسن؛ لە کارنامەی حکومەتی داهاتوودا ئایا جارێکی تر هەر باس لە کۆتاییهێنان بە قەیرانەکان دەکرێت، یان ئەمجارە بەجدی خاڵ دەخرێتە سەر پیتەکان و قۆناغێکی نوێ دەستپێدەکات.

ئێران  ئەم جەنگە بە پیلانی ئەمریکا و ئیسرائیل لەقەڵەم دەدات ئامادەکردنی: هاوڵاتی دوای راگەیاندنی ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵای لوبنانی، شەڕ و پێکدادانەکان لە سوریا دەستیپێ کردەوە، ئەوەش دوای چەند ساڵێک لە ئاگربەستی ناچاری و رانەگەنراو لە نێوان لایەنە ناکۆکەکانی ئەو وڵاتە، بە تایبەت، دوای ئەوەی چەکدارەکانی بەرەی نوسرە و تەحریر شام و هاوپەیمانەکانی هێرشیان کردە سەر شارەکانی حەلەب و ئیدلیب، سوپای سوریاش دەڵێت لانی کەم ٤٠٠ چەکداریان کوشتووە، چەکدارانی تەحریر شامیش ئاماژە بەوە ئەکەن رێگەی سەرەکی نێوان حەلەب دیمەشقیان کۆنترۆڵ کردووە لەگەڵ نزیکەی ٦٠ گوند و چەکدارەکانیان چونەتە ناو نزیکەی نیوەی گەڕەکەکانی شاری حەلەبەوە. دەستپێکرنەوەی شەڕ و پێکدادانەکانیش راستەوخۆ کاریگەری بۆ سەر ناوچە کوردیەکان دەبێت، لەوبارەیەوە فەرهاد شامی بەرپرسی نوسینگەی ڕاگەیاندنی هێزەکانی سووریای دیموکرات دەڵێت: هەرچییەک ڕووبدات، ئێمە ئەولەویەتێکی نیشتمانی و ئەخلاقیمان هەیە، ئەویش پاراستنی گەلەکەمان و ناوچەکانمانە، بۆیە بەپێی پێویستی پاراستنی گەلەکەمان دەستوەردان دەکەین. هاوکات جێگری سەرۆکی سەنتەری ئاشتەوایی روسیا لە سوریا ئۆلیگ ئاکناسیوک لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند: لە هێرشەکەی چەکدارانی بەرەی نوسرە بۆ سەر ئەو ناوچانەی لە ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی سوریادان لانی کەم ٤٠٠ چەکدار بە هاوکاری هێزی ئاسمانی روسیا کوژراون. لە بەربەرچدانەوەی ئەم هێرشە نوێیەی چەکدانی تەحریر شام هێزی ئاسمانی روسیا رۆڵی سەرەکی هەبووە و دەستبەجێ فرۆکە جەنگییەکانی بۆردومانی بەرفراوانی میلشیاکانی کردووە، پێدەچێت مۆسکۆ رێگە نەدات سوریا ببێتەوە بە گۆڕەپانی شەڕ و پێکدادان. بەپێی زانیارییەکانیش لەماوەی ٢٤ کاتژمێردا چەکدارەکانی بەرەی نوسرە ١٣ هێرشیان کردۆتە سەر سوپای سوریا ١٢ هێرشیان بۆ سەر شاری ئیدلیب و هێرشێکیش بۆ سەر شاری حەلەب بووە و لەو هێرشانەدا چەکدارەکانی بەرەی نوسرە زیانی گەورەیان بەرکەوتووە. لای خۆیەوە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئیسماعیل بەقایی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسیدا دەڵێت: هێرشی گروپە چەکدارەکان بۆسەر ریفی حەلەب و ئیدلیب پێشێلکردنی رێکەوتنی ئاستانەیە، و هەرجۆرە دواکەوتنێکیش لە بەرەنگاربوونەوەیان ناوچەکە دوچاری خولێکی نوێی شەڕ و پێکدادان و ناسەقامگیری دەکاتەوە. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران راشیگەیاند: ئەو پەلامارە نوێیە بەشێکە لە پیلانی ئەمریکا و ئیسرائیل بۆ تێکدانی ئاسایش و ئارامی ناوچەکە. هاوکات مەرسەدی سوری دەڵێت چەکدارەکانی تەحریر شام و گروپە چەکدارەکان بە ئامانجی فراوانکردنی ناوچەی دەسەڵاتیان هێرشی فراوانیان دەستپێکردووە و چەندین گوندیان لە دەوروبەری شارەکانی ئیدلیب و حەلەب کۆنتڕۆڵ کردووە، بە گوتەی خۆشیان مەبەستیانە ئامادەکاری بکەن بۆ گەڕانەوەی هاوڵاتیان بۆ ناوچەکانیان. هاووڵاتییانی شارەکانی حەلەب و ئیدلیبیش مەترسی ئەوەیان هەیە، جارێکی تر شەڕەکە فراوانتر بێت و هاوشێوەی جەنگی نێوخۆیی ساڵی 2011 ببێتە هۆی ئاوارەبوونی سەدان هەزار کەسی دیکە. دوای نزیکەی ١٣ ساڵ لە شەڕ و پێکدادانەکانی سوریا و کوژرانی نزیکەی ٥٠٠ هەزار کەس و ئاوارەبوونی ژمارەیەکی زۆری هاوڵاتیان، ئێستا ئەو وڵاتە دابەشبووە بەسەر چوار بەشدا بەشێکی وڵات لە لایەن کوردەوە حوکمڕانی دەکرێت بەشێکی تریشی لەلایەن هێزە جیهادییەکان و بەشێکیش لەلایەن ئەو چەکدارانەوە کۆنترۆڵ کراوە کە تورکیا پشتیوانیان دەکات، بەڵام تا ئێستاش نزیکەی لەسەدا ٧٠ی وڵات لەژێر دەسەڵاتی بەشار ئەسەد دایە کە لەلایەن روسیا و ئێران پشتیوانی تەواوی لێ دەکرێت. هاوکات سەرچاوەیەکی سەربازی سوپای سوریا بە ئاژانسی رۆیتەرزی رایگەیاندووە روسیا بەڵێنی پێداون هاوکاری زیاتری سەربازی پێشکەش بە سوپای سوریا بکات و رێگە نەدات شاری حەلەب بکەوێتە دەست ئەو چەکدارانەی کە لەلایەن تورکیاوە پشتیوانی دەکرێن. سەرهەڵدانەوەی شەڕ و پێکدادانەکانیش لە سوریا بە تایبەت لە هەردوو شاری حەلەب و ئیدلب هاوکاتە لە گەڵ راگەیاندنی ئاگربەست لە نێوان ئیسرائیل و حزبوڵای لوبنان ئەوەش بەروونی دیارە دەستی دەرەکی لە پشت دەستپێکردنەوەی جەنگەکەن، ئێرانیش کە قوتبێکی روداوەکانی ناو سوریایە ئەو شەڕە بە پیلانی ئەمریکا و ئیسرائیل ناودەبات، سەرچاوەکانی هەواڵیش باس لەوە دەکەن کە تورکیا دەستی سەرەکی هەیە لە دەستپێکردنەوەی شەڕ و پێکدادانەکان و مەبەستی بەهێزبوونی زیاتری پێگەی خۆیەتی بۆ ئەگەری هەر دانوستانێکی داهاتوو لەگەڵ بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریا.

گریگۆری ڕاسپۆتین ئەو پیاوەی کە دەسەڵات نەیتوانی بیکوژێت! ئامادەکردنی: هاوڵاتی ئەو پیاوە ڕووسە عارف و تەڵەکەبازەی کە ژیانێکی هێندە سەیروسەمەرەی هەبووە، تا ئەمڕۆش مێژوونووسانی سەرسام کردووە و لەسەری دەنووسن. ساڵی ١٨٦٩ لە گوندێکی سیبیریا لە دایک بوو، منداڵی و قۆناغەکانی سەرەتای ژیانی، سەرنجڕاکێش نەبوون، تا ئەو کاتەی بانگەشەی کۆمەڵێک ئەزموونی سەیری ڕووحانی دەکات. دواتر بە سەرتاسەری ڕووسیادا گەشت دەکات و بە قسە و بانگەشە سەیرەکانی، هەوادار و شوێنکەوتوویەکی زۆر کۆ دەکاتەوە کە بڕوایان بەوە بوو ڕاسپوتین توانای کۆمەڵێک کاری موعجیزەئاسای هەیە. بەناوبانگترین پەیوەندی راسپوتین لەگەڵ بنەماڵەی ئیمپراتۆری ڕووسیا بوو. لە ساڵی 1905، بە تسارینا ئەلێکساندرا ئاشنا بوو، کە زۆر بەپەرۆش بوو بۆ چارەسەرکردنی کوڕە نەخۆشەکەی بە ناوی تسارێڤیچ ئەلێکسێی. گوتار و قسە پڕ لە تەلیسم و تەڵەکەبازانەکەی ڕاسپۆتین بۆ ئەلێکسی سەبارەت بە کەمکردنەوەی ئازار و شیفابەخشین وایان لە ئەلێکساندرا کرد بڕوا بکات کە ئەو لە لایەن خوداوە نێردراوە، ئەمەش دەسەڵاتێکی زۆری بەخشییە ڕاسپۆتین لەناو خێزانی شاهانەدا. تا وای لێ هات ڕاسپۆتینی شەیتان و تەڵەکەباز، دەستی بەسەر بەشێکی زۆری دادگای ڕووسیادا گرت و دەنگۆی ئەوە هەبوو کە لە پشتەوە بە نهێنیی وڵات بەڕێوە دەبات و توانای دەستکاریکردنی سیاسەتی ڕووسیای هەیە.   بەڵام راسپوتین کەسێکی پیرۆز و بە ئەخلاق و لەخواترس نەبوو، بەڵکە بە بەدڕەوشتی و کارە چەپەڵانەکانی بەناوبانگ بوو. بە گوێرەی ڕاپۆرتەکان چەندان پەیوەندی سێکسی هەبووە، هەندێکیان لەگەڵ هاوسەری کەسایەتییە دیارەکانی کۆمەڵگای ڕووسیا. توانای ڕاسپۆتین لە ڕازیکردن و فریودانی خانمانی ڕووس، بە تایبەتیش خانمانی خێزانی شاهانە، وایان لە خەڵک کردبوو پێیان وابێت کە هەر بە ڕاستی ئەم پیاوە خاوەنی هێزی سەروسرووشتییە. ساڵی ١٩١٦ کۆمەڵێک خانەدان کە چیتر بەرگەی ئیشە چەپەڵانەکانی ئەویان نەدەگرت، بڕیان دا کە بیکوژن. هەوڵیان دا ژەهرخواردی بکەن، بەڵام ژەهرەکە کاری تێ نەکرد، بۆیە بڕیاریاندا بە چەقۆ هێرش بکەنە سەری، ئەمەشیان هەر سەری نەگرت، لە کۆتاییدا تەقەیان لێ کرد و چەند فیشەکێکی بەرکەوت دواتریش دەکەوێتە ناو ڕووبارێکەوە. دواتر کە تەرمەکەی دەدۆزنەوە، پزیشکان بۆیان دەردەکەوێت کە هۆکاری مردنەکەی وەستانی دڵی بووە بەهۆی ساردیی ئاوی ڕووبارەکەوە. تا ئێستاش چەندان نهێنیی و ڕاستی نەزانراو هەن سەبارەت بە ژیانی ئەم کەسایەتییە کە مێژوونووس و لێکۆڵەڕان هەوڵی دۆزینەوە و ئاشکراکردنیان دەدەن.        

چۆن دەکرێت پیاوێک پاسپۆرتی وڵاتێکی پێ بێت و خەڵکی هیچ شوێنێکیش نەبێت؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی چیرۆکی پیاوی تاورد ڕووداوێکی نائاساییە کە لە ساڵی ١٩٥٤ لە فڕۆکەخانەی هانێدا لە تۆکیۆی ژاپۆن ڕوویدا. ئەم چیرۆکە پڕ لە نهێنییە پەیوەندی بە پیاوێکەوە هەیە کە بە پاسپۆرتێکەوە لە وڵاتێکەوە بە ناوی تاورد گەیشتە فڕۆکەخانە، کە لەلایەن دەسەڵاتدارانی ژاپۆنەوە نەناسرابوو و لەسەر هیچ نەخشەیەک دەرنەکەوت. ڕووداوەکە چۆن ڕوویدا؟ بەیانییەک پیاوێکی ئەوروپی کە جل و بەرگێکی جوانی لەبەردا بوو و پێدەچوو تەمەنی لە سییەکاندا بێت، گەیشتە فڕۆکەخانەی تۆکیۆ و پاسپۆرتەکەی پێشکەش بە کارمەندانی پێشوازی کرد. دوای پشکنین کارمەنندەکان سەریان سوڕما، چونکە پاسپۆرتەکە لەلایەن وڵاتێکەوە دەرچوو بوو بەناوی "تاورد"ەوە، نەتەوەیەک کە کارمەندانی پشکنین نەیانتوانی لەسەر هیچ نەخشەیەک بیدۆزنەوە. پیاوەکە بە چەند زمانێک قسەی دەکرد، لەوانە فەرەنسی و ژاپۆنی و بەڵگەنامەکانیشی ڕاستەقینە دەردەکەوتن، چونکە ڤیزەی وڵاتانی دیکەشی لەسەر بوو کە پێشتر گەشتی کردبوو بۆیان. کارمەندەکان بەهۆی ئەو دۆخەوە سەریان لێ شێوا و پۆلیسیان ئاگادارکردەوە. دواتر پۆلیسەکان پیاوەکەیان دەستبەسەر کرد تا لێکۆڵینەوەی زیاتری لەگەڵدا بکەن. بۆ شەوەکەی لە هۆتێلێکدا لە نزیک مەتاڕ لە ژێر چاودێریدا هێشتیانەوە و پاسەوانەکانیان ڕاسپارد بە وردی چاودێری بکەن و دڵنیابن لەوەی لە ژوورەکەیدا دەمێنێتەوە. بەڵام بەیانیەکەی کاتێک  دەرگای ژوورەکەی دەکەنەوە دەبینن پیاوەکە لە ژوورەکەیدا نەماوە! دوای ئەوەی هەموو ژوور و ڕاڕەوەکانی هۆتێلە دەپشکنن هیچ نیشانە و ئاماژەیەک لە پیاوەکە و شێوازی هەڵهاتنەکەی نادۆزنەوە ودەبینن هەموو کەلوپەلەکانیشی بە پاسپۆرت و جانتای جلەکانیشییەوە دیار نەماون. بە پێی ئەو لێکۆڵینەوانەی دەزگا پەیوەندیدارەکان لەبارەیەوە ئەنجامیانداوە چەند بۆچوونێکی جیاواز هەیە لەسەری لەوانەش: سەرنجڕاکێشترین بۆچوون ئەوەیە کە مرۆڤ لە ڕەهەندێکی جێگرەوە یان گەردوونێکی هاوتەریبەوە هاتووە، بەم پێیەش بێت تاورد وڵاتێکی ڕاستەقینەیە و پیاوەکە بە هەڵە پەڕیوتەوە بۆ ناو واقیعی ئێمە و دوای لێپرسینەوە، گەڕاوەتەوە بۆ جیهانەکەی خۆی.   بۆچوونێکی دیکە دەڵێت: ڕەنگە پیاوەکە گەشتیارێکی ناوکات بووبێت، لە داهاتووەوە یان قۆناغێکی تری کاتەوە هاتووە. هەندێکی دیکە پێیان وایە ئەو پیاوە سیخوڕ بووە و ناسنامە و بەڵگەنامەکانی هەڵبەسترابوون. بۆچوونێکی دیکە ئەوەیە کە تەواوی ڕووداوەکە فێڵ یان تێنەگەیشتن بووە، هەرچەندە ڕەفتاری ئارام و ڕاستیی بەڵگەنامەکانی پێچەوانەی ئەم بۆچوونانە دەسەلمێنن. سەرەڕای تێپەڕبوونی دەیان ساڵ، پیاوی تاورد تا ئێستا وەک نهێنیەکی چارەسەرنەکراو ماوەتەوە. هیچ بۆچوون و لێکۆڵینەوەیەکی یەکلاکەرەوە نییە ڕاستی و دروستی ئەم ڕووداوە بسەلمێنێت و ئەمەش وای کردووە وەک یەکێک لە ڕووداو و نهێنییەکانی جیهان بناسرێت.

تایبەتمەندی گۆرانییەکانی ئەم هونەرمەندە لە چیدایە و چۆن خزمەتی هونەری کوردی کردووە؟ ئامادەکردنی: هاوڵاتی هونەرمەندی دەنگخۆشی موكریان و شاری مەهاباد، (ئیبراهیم كەریم عەبدولڕەحمان عەبدولقادر)، کە نازناوی  ‌(ئیبراهیمی قادریی)ی لێ نراوە، لە گوندێكی هەڵكەوتەی نێوان دوو شاری ڕۆژهەڵاتی كوردستان ( مەهاباد و بۆكان) لە گوندی ( عیسا كەند) لە 26-4-1934 لە خانەوادەیەكی جوتیاری خانەدان و هونەردۆست چاوی بە سروشتی جوانی گوندەكەیان هەڵهێناوە‌. لە دواین چاوپێكەوتنیدا ئیبراهیم قادریی دەڵێت "لەسەر وەسیەتی بابم كە گوێم لێدەبوو ڕێگری لەوە ناكات گۆرانی بڵێم، ساڵی 1951دەستم بە گوتنی گۆرانی كرد". هونەرمەند ئیبراهیمی قادری باس لەو ڕۆژگارە دەكات كە دەناسرێت و تێكەڵاو بە خەڵكی و ئەو دنیا جوان و شیرینەی گۆرانی وتن بووە و دەڵێت: زۆرینەی ئەو هونەرمەندانەی کە گۆرانی فۆلکلۆرییان وتووە، هیچکامیان دەرچووی هیچ قوتابخانەیەكی هونەری نەبوون، بەڵکو بەو ئامێرە ڕەسەن و سادانەوە ( دەهۆڵ و زوڕنا، باڵەبان، جووزەله و زەڕب) حەوت شەو و حەوت ڕۆژ، بێ ماندووبوون زەماوەند و داوەت و شاییان گێڕاوه و شادی و خەنده و جووڵە و بزەیان خسووەتە سیما و دڵی گوێگر و بیسەرانی ئەو ئاهەنگانەوە.  دیارترین گۆرانییەكانی كە لە باشووردا دەبیستراو جێی ڕەزامەندی گوێگران بوون، گۆرانی ( هەنار هەنار هەنارە، ئەی گوڵم ڕوو لە كوێ كەم، لێوت خوێنی گەشمە، شەهێن و شەهلا، هەی دكتۆر، شەمامه و خاڵخاڵ ، ئەو كراسە گوڵ هەنارە و دەیانی دیكە). شایەنی باسە لەناو گۆرانییە میللیەکاندا، گۆرانییەکانی ئیبراهیمی قادری خاوەن تایبەتمەندی و ڕیتمێکی کوردانەی پڕ لە ڕەسەنایەتین، کە وادەکەن ئەو کەسانەی لەگەڵیدا هەڵدەپەڕن و ئاهەنگ دەگێڕن، جۆشوخرۆشێکی گەرم و لێوان لێو لە شادییان تێبگەڕێ و بە جوڵەی جەستەیان فۆڕمێک لە پێداگری و پابەندی بە خاک و کولتوری دێرینەی کوردانەوە بەرجەستە بکەن. ئەم هونەرمەندە هەرچەندە ئاستی خوێندەواری كەم بووە، بەڵام سوودی زۆری لەهۆنراوەی شاعیران ( هەژار، هێمن، هێدی، حاجی هاشمی نانەوازادەگان، وەفایی، مستەفا بەگی كوردی، شەریف، سوارەی ئیلخانیزادە و چەندانی تر)..وەرگرتووه و ئاوازی لەسەر داناون و بەدەنگە خۆشەكەی وتوونی. لە ساڵی (1974) هونەرمەند لەلایەن بەڕێوەبەرانی ڕادیۆی كرماشانەوە خەڵاتی ڕێزلێنان لە بەرانبەر بەخشش و كارە هونەرییەكانی پێدەبەخشرێت. هونەرمەند ئیبراهیمی قادری، خاوەنی كەسایەتییەكی بەرز و خۆشەویست بووە و لە ماوەی ژیانی هونەریدا لەگەڵ زۆر لە هونەرمەندان پێكەوە گۆرانییان وتووە، لەوانە (حەسەن زیرەك، ڕەسوڵی نادری، سەید محەمەدی سەفایی، عەلی گڵێنانی، سەید عەلی سەردەشتی، قادر مامەندی و ئەحمەد شەنگە و ئیسماعیل سەردەشتی). لە دوای ڕاپەڕینی باشوری كوردستان لە ساڵی (1991) و هاتنەدی بارودۆخێكی جیاواز لە پارچەكانی دیكەی كوردستان و كرانەوەی سنوور لەنێوان ڕۆژهەڵات و باشوور، هونەرمەند لە ساڵی (2003) بە یاوەری هونەرمەندی شمشاڵژەنی گەورە ( قالە مەڕە ) و لە ساڵی (2006) و دواین جار لە ساڵی (2014) هاتووەتە باشووری كوردستان و لە شاری سلێمانی و هەولێر، لەلایەن بەشێك لە كەناڵەكانەوە بانگهێشت كراوە و بەرنامەی هونەری لەو كەناڵە ئاسمانی و لۆكاڵییەكان تۆماركردووە. هونەرمەند ئیبراهیم قادریی هونەرمەندی ناسراوی كورد، دوانیوەڕۆی سێشەممە لە شاری مهابادی ڕۆژهەڵاتی كوردستان، بەهۆی نەخۆشییەوە كۆچی دوایی كرد. بە وتەی “کەمال موحیبی” کە یەکێکە لە کەسە نزیکەکانی وتوویەتی: "ئیبراهیم قادریی چوار ساڵە تووشی نەخۆشیی زەهایمەر بووە و ڕۆژ بە ڕۆژیش دۆخی تەندروستی خراپتر بووە تا دوێنێ بۆ دواجار ماڵئاوایی لە ژیان کردو و ئەمڕۆ چوارشەممە تەرمەکەی لە شاری مهاباد بە خاك سپێردرا.