هاوڵاتى بەپێی ئاماری ئەنجوومەنی هەناردەکارانی تورکیا لە 11 مانگی رابردوودا لە ناو وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، تورکیا زۆرترین کاڵای بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق هەناردە کردووە، لەو ماوەیەدا بایی 8 ملیار و 7 ملیۆن و 574 هەزار دۆلار کاڵای بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق هەناردە کردووە. بەگوێرەی داتاکانی ئەنجوومەنی هەناردەکارانی تورکیا، کە رۆژی شەممە 4ی کانوونی یەکەمی 2021 بڵاوکراوەتەوە، هەناردەی تورکیا لە 11 مانگی ئەمساڵدا بەبەراورد بە هەمان وادە لە ساڵی 2020دا بە رێژەی 33.8% زیادیکردووە. واتا هەناردەی تورکیا لە 151 ملیار و 800 ملیۆن و 621 هەزار دۆلارەوە گەیشتووەتە 203 ملیار و 141 ملیۆن و 161 هەزار دۆلار. زۆرترین ئەو کاڵایانەی لە وادەیەدا تورکیا بۆ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەناردەی کردووە بریتین لە، مادەی کیمیایی و بەرهەمەکانی، دانەوێڵە، پاقلەمەنی، چەرەزات، پۆڵا، مۆبیلیات، کاخەز و بەرهەمەکانی دارستان لەگەڵ خشڵ، کە 52.8%ی کاڵا هەناردەکراوەکان پێکدەهێنن. لە ماوەیەدا تورکیا بایی 3 ملیار و 570 ملیۆن و 787 هەزار دۆلار مادەی کیمیایی و بەرهەمەکانی، 3 ملیار و 234 ملیۆن و 885 هەزار دۆلار دانەوێڵە، پاقلەمەنی، چەرەزات وبەرهەمەکانی و 2 ملیار و 910 ملیۆن و 784 هەزار دۆلاریش پۆڵا هەناردە کراوە. تورکیا لە ماوەی ئەو 11 مانگەدا زۆرترین هەناردەی بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق بووە. لەو ماوەیەدا هەناردەی تورکیا بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق بەبەراورد بە هەمان وادەی ساڵی 2020 بە رێژەی 22.3% زیادیکردووە و لە 6 ملیار و 545 ملیۆن و 758 دۆلارەوە بۆ 8 ملیار و 7 ملیۆن و 574 هەزار دۆلار. کۆمپانیاکانی ئیستەنبووڵ لە 11 مانگی ئەمساڵدا ئاستی هەناردەیان بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق بەبەراورد بە ساڵی رابردوو بە رێژەی 33.6% زیادیکردووە و لە 1 ملیار و 809 ملیۆن و 630 هەزار دۆلارەوە بووەتە 2 ملیار و 417 ملیۆن و 194 هەزار دۆلار. کۆمپانیاکانی ئیستەنبووڵ هەر لەو ماوەیەدا، بۆ میسر بایی 1 ملیار و 481 ملیۆن و 558 هەزار دۆلار، بۆ ئیمارات بایی 1 ملیار و 295 ملیۆن و 823 هەزار دۆلار، بۆ ئێران بایی 913 ملیۆن و 292 هەزار دۆلار، بۆ لوبنان بایی 774 ملیۆن و 563 هەزار دۆلار و بۆ قەتەر بایی 509 ملیۆن و 75 هەزار دۆلار کاڵایان هەناردە کردووە.
هاوڵاتى شێروان شێروانى پەیامێکى بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند:" پەیمانی ئازادی یان ئازادی، كەڵبژین یان ناژین، عەشقێكە كە هەموو ترسێك لە بەرامبەرماند ا بێمانا دەبێت، دەشڵێت" ئەگەر ئەوان دەمانكوژ ن و ڕاوماندەنێن بۆئەوەی مەملەكەتێك لە ترس و مردن پێشانبدەن، ئەوا هێزی بەرخودان لە هێزی مردن زۆر زۆر لای ئێمە گەورەترە". ئەمڕۆ یەکشەممە 5ی كانوونی یهكهمی 2021، شێروان شێروانى پەیامێکى بڵاوکردەوەوڕایگەیاند:" سڵاو لە بەخودانی ناوزیندانەوە بۆ پاكڕەوانی ئازادیی ئەمساڵ لەسەر گڵكۆی سەردەشت عوسمانەوە پەیمانی سەردەم و ساڵێكی تر نوێدەكەینەوە، پەیمانێك كە سەردەشتی نەمر پێشەكییەكەی داڕتووە و بە خوێنی تۆیش گەشەی كردووە و بە بەخودانی من و هاوڕێكانیشم بەردەوام دەبێت". ئاماژەى بەوەشکردوە، پەیمانی ئازادی یان ئازادی، كەڵبژین یان ناژین، عەشقێكە كە هەموو ترسێك لە بەرامبەرماند ا بێمانا دەبێت، دەشڵێت" ئەگەر ئەوان دەمانكوژ ن و ڕاوماندەنێن بۆئەوەی مەملەكەتێك لە ترس و مردن پێشانبدەن، ئەوا هێزی بەرخودان لە هێزی مردن زۆر زۆر لای ئێمە گەورەترە". شێروانی جەخت دەکاتەوە کە ئەوان زاڵمن، بەڵام هەرگیز بەهێز نین، ئەوان قات لەبەرن، بەڵام هەرگیر ڕۆشنبیر و ڕۆشنفكر نین، ئەوان حەشامەتێكی چەكدارین، بەڵام هەرگیز نێچیرڤان نین، ئەوان دەیەها كورسین، بەڵام دەنگ نین، ئەوان سەدان كەناڵن، بەڵام هەرگیز خاوەن دۆز نین، ئەوان خاوەنی چەندین زیندانین، بەڵام مرۆڤێكیان پێدەستەمۆ ناكرێت. لەکۆتاییدا دەشڵێت"ئێمە بە مردنیش هەر نەمرین، ئەوان بە ساغیش هەر مردوون، ئێمە لە زیندانین، بەڵام ئازادین، ئەوان بەرەڵان، بەڵام زیندانین، ئێمە سومعەو شكۆمان گەواهیدەرمانە، ئەوان سومعە سوك و گومان لەخۆن". شێروان شێراوانی یەکێک بوو لەو دەیان رۆژنامەنوس و چالاکوانانەى بادینان کە دەستگیرکرا بوو لە ١٦ی شوباتى ئەمساڵ دادگای هەولێر سزای شەش ساڵ زیندانى بەسەر شێروان شێروانى و چوار لە هاوڕیێیەکانیدا سەپاند.
هاوڵاتى ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەکانی یەکێتی ڕایگەیاند:" وردبینی سەركردایەتی سیاسی كوردستان لەم قۆناغەدا و لەم دانوستانەدا، لەوەدایە دەست بە شادەماری پرۆسەی سیاسی عێڕاق بگرێ و پێ لەسەر ئامانجە گرنگەكانی كوردایەتیش دابگرێ". ئەمڕۆ یەکشەممە 5ی كانوونی یهكهمی 2021، مەلا بەختیار، ئەندامی ئەنجومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەکانی یەکێتی لە نوسینێكیدا لە فەیسبوكی تایبەتی خۆی بەناونیشانی( دانوستان لەنێوان موچە و كێشەی هاوچەرخی كوردایەتیدا ) ڕایگەیاند:" وردبینی سەركردایەتی سیاسی كوردستان لەم قۆناغەدا و لەم دانوستانەدا، لەوەدایە دەست بە شادەماری پرۆسەی سیاسی عێڕاق بگرێ و پێ لەسەر ئامانجە گرنگەكانی كوردایەتیش دابگرێ. لەلایەكەوە مەیدان و پێگەی عێڕاق گرنگە. لە بەرانبەریشدا خوێندنەوەی هاوكێشەكانی ناو عێڕاق و لایەنەكانیش، هاوكات ئاستەنگەكانی ناو عێڕاق لەم دانوستانەدا، لەگەڵ حكومەتی تازە پێكهێنراودا گرنگە. سەركەوتن لەم دانوستانەدا، چارەنوسسازە. بە پێچەوانەشەوە، ژێركەوتنی، بۆ ناوخۆی كوردستان مەترسیدارە". لەبەشێكی دیكەی وتارەكەیدا نوسیویەتی:" لە ناوخۆی كوردستانیشدا، گەرچی گەندەڵی و كەموكوڕیش زۆرن، بەڵام ناكرێ هەڵوێست لە ناوخۆدا، زاڵبكرێ بەسەر راپەڕاندنی ئەركەكانیان لە بەغداد. لەهەمان كاتدا، چاو لە گەندەڵی و كەموكوڕیەكان نەپۆشرێ!". دەقی وتارەكەی مەلا بەختیار:. دانوستان، ئەنجامێكی سیاسی زۆربەی كێشە سیاسیەكانی جیهانە. لە كوردستانیشدا، تاقە راپەڕین و شۆڕش، لە سەردەمی عوسمانی و لە دوای دامەزراندنی دەوڵەتی عێڕاقەوە ( ١٩٢١ ) سەرداران و سەركردایەتی كوردایەتی كلاسیكدا، ناوبەناو دانوستانیان لەگەڵ حكومەتەكاندا هەر كردووە. گرنگترین دانوستان لە سەرەتای هاتنی كۆڵۆنیالیستی بەڕیتانیا و دامەزرانی حكومەتی پاشایەتیدا، دانوستانی شێخی نەمر و بەڕیتانیا و دەسكەلاكانیان بوو.. كە لە ئەنجامدا گەیشتە كۆمەڵەی گەلان و پەیمانی سیڤەریش ( ١٩٢٠ ) بەڵام لە ژێر فشاری كەمالیەكاندا، بە رێككەوتنی ( لۆزان – ١٩٢٣ ) هەڵیان وەشاندەوە. لەدوای راپەڕینی بارزانیەكان و راپەڕین و حكومەتی شێخ مەحمودەوە، هەتا شۆڕشی ئەیلول، دانوستانی ستراتیژی نەكراوە. لە ( ١٩٦٣ )وە، بۆ بۆ یەكەمین جار، دەروازەی دانوستان و دیبلۆماسیەتی فراوان بۆ كوردایەتی سەردەمی جەنگی سارد كراوەتەوە. مەخابن سەری نەگرت. هەتا بەیاننامەی ١١/ی ئازاری ١٩٧٠ دانوستانی تریش لە ١٩٦٣ وە بۆ ١٩٧٠ كراون، بەڵام بێهودە بوون. گرنگترین دانوستان كە گەیشتە بەیاننامەیەكی هەرە گرنگ، دانوستان و بەیاننامەی ١١/ی ئازاری ١٩٧٠، بڕیار بوو دوای ( ٤ ) ساڵ ئۆتۆنۆمی بێتە دی.. بەڵام كاتێك بەعسیەكان لەگەڵ شورەوی و فەرەنسا و رۆژهەڵاتی ئۆروپا، پەیوەندییان تۆكمە و تەكنەلۆژیای جەنگییان دەستەبەر كرد و حیزبی شیوعیش چووە پاڵیان، لە بەیاننامەكە پاشگەز بوونەوە و ١٩٧٤ جەنگیان دژی گەلی كوردستان سەپاندەوە. لە شەڕدا رژێم دەرەقەتی پ.م نەهاتن. بۆیە خیانەتنامەی جەزائیریان لەگەڵ شا دا ٦/٣/١٩٧٥ مۆر كرد. دەكرا شۆڕشی كوردستانم ئەم خیانەتنامەیە رەت بكاتەوە و ستراتیژی شۆڕشەكە لە شەڕی بەرەییەوە، بۆ شەڕی پارتیزانی بگۆڕێ، هەروەكو چۆن ساڵی ١٩٧٦ یەكێتی و پارتی هاوزەمان شۆڕشی پارتی زانییان بەرپاكرد. بەڵام بە داخەوە، لەبری گۆڕینی تاكتیكی شەڕ، كۆتایی بە شۆڕشی ١٤ ساڵە هێنرا. رژێم، وای دەزانی كوردستان چیكە شۆڕشی تیا بەرپا ناكرێتەوە. رێك بە پێچەوانەوە، بۆ یەكەمین جار بوو لە مێژوودا، دوای ساڵێك و سێ مانگ، سەرلەنوێ شۆڕش بەرپاكرایەوە. ئەم جارەشیان نەك یەك لایەن، بەڵكو دوو لایەنی سەرەكی بەرپایان كرد ( یەكێتی و پارتی ). پاشان لایەنەكانی تریش بەتایبەتی پاسۆك و حیزبی شیوعی. لە شۆڕشی نوێدا، دوو جار دانوستانی مێژوویی لەسەر ئامانجی ئەوكاتەی كوردستان كراوە. یەكەمیان : ١٩٨٣- ١٩٨٥ لە نێوان یەكێتی و رژێمی عێڕاق. لەبەر ئەوەی یەكێتی ئامادە نەبوو دەست بەرداری كەركوك بێ و ئامادەش نەبوو بچێتە ناو بەرەی نیشتیمانی عێراقەوە بە رابەرایەتی بەعس.. سوریش بوو لەسەر ئاوەدانكردنەوەی دێهاتەكان و نەهێشتنی تەعریب، دانوستانەكە شكستی خوارد. دووەمیان: دانوستانی نێوان بەرەی كوردستانی و رژێمی عێڕاق، دوای شكستی عێڕاق لە داگیركردنی كوییت، كەچی سەدام بە چەشنێ نوقمی خەیاڵپڵاوی دیكتاتۆریەت بوبوو، وای دەزانی ئەمریكا كە جەنگی كوییتی راگرت و كوردیش دوچاری كۆڕەو كرا، ئیتر كورد دوچاری هەمان چارەنوسی خیانەتنامەی جەزائیر دەكرێتەوە. ئەم بۆچونەی سەدام، كورتبینی بوو لەو دۆخە جیهانیە و لە خوێندنەوەی سیستەمی نوێی جیهان.. دوای جەنگی سارد! هەر ئەم كورتبینییەش سەری خوارد!! سەدام وای دەزانی، بۆی دەچێتە سەر بە داهاتی نەوت، زلهێزەكان دەستەمۆ بكات. نەیدەزانی كاروانی سیاسەتی نێودەوڵەتی دوای جەنگی سارد، دیكتاتۆریەتی سەدامی جێ هێشتووە و ستراتیژیەكی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگوزەرێ!! كە بەداخەوە، جارێكی دیكە، سازش لەنێوان زلهێزەكان و گەورە وڵاتانی ئیقلیمی، پێچەوانەی چارەنوسی كوردایەتی و دیموكراسی، دێتە دی سەركردایەتی سیاسی كوردستان، لەو دۆخەدا باشتر سیاسەتی نێودەوڵەتی خوێندبوەوە.. بۆیە كە دانوستانی دوای كۆڕەوی بەهاری ١٩٩١ شكستی خوارد ( بەرەی كوردستانی ) ئامانجەكانی زیاتر كرد و كردیە فیدراڵی. یەكێتی لەو هەلومەرجەدا رۆڵی داینەمۆی بۆ چەسپاندنی فیدراڵ گێڕا. لەم دۆخە بە دواوە، دانوستان ئاراستەكەی گۆڕدرا. لە ئاراستەی دانوستان لەگەڵ رژێم، بۆ ئاراستەی سەلماندنی فیدراڵ لەناو هێزەكانی ئۆپۆزسیۆندا. ئەمەش كارێكی قورس بوو.. هەتا توانرا، لە كۆنگرەی سەلاحەدینەوە (١٩٩٢) پاشان كۆنگرەی نیویۆرك و لەندەن ( ١٩٩٢ – ٢٠٠٢ ) بە دانوستان و ململانێ، فیدراڵیزم پەسەند بكرێ. ئەمەش سەركەوتنێكی سیاسی گەورە بوو. لەدوای روخانی بەعس و پێكهێنانەوەی عێڕاقەوە، لە قوناغی دامەزراندنەوەی وڵاتەكە، كێشەی كورد و سەركردایەتی سیاسی كوردستان، وەكو هاوبەشی عێڕاق دەچونە سەر مێزی دانوستان. ئەنجامەكەشی پەسەندكردنی دەستوری هەمیشەیی عێڕاق، بە مادەی ( ١٤٠)وە بوو. ئەمەش لە دوای (٨٢) ساڵ لە دامەزراندنی عێراق و ئەو هەموو شۆڕش و دانوستانە بێ ئەنجامانەی لە عێراقدا كران، وەرچەرخانی سیاسی- دەستوری بوو. ئێستا ( ١٦ ) ساڵ بەسەر نوسینی دەستوری هەمیشەیی عێڕاق تێ دەپەڕێ. بەڵام حكومەتەكانی عێڕاق، بە هەمان روحیەتی ( ٢٠٠٣ ) دانوستان لەگەڵ كورد ناكەن، ئەو كاتە وەكو هێزی سەرەكی هاوبەشی عێڕاق سەیری هێزە سیاسیەكانی كوردستانیان دەكرد، ئێستا روانگەیان گۆڕدراوە. مادەی (١٤٠) فەرامۆش دەكرێ، نەوت و گاز بە گەزی خۆیان دەپێون. بودجە و موچە كراوەتە كێشەی سەرەكی. كێشە سیاسی یە سەرەكیەكان كراوەتە لاوەكی!! ئەمەش بەڕای ئێمە، مەترسیدارترین روداوی سیاسییە لە دوای روخاندنی سەدامەوە. بۆیە، ئەركی سەركردایەتی سیاسی كوردستانە، بە هەموو لایەنەكانیەوە، بودجە و موچە، وەكو دوو بڕگەی پاكێجی دانوستان، بخەنە بەرنامەی دانوستانەوە. لە بەرنامەكەدا..كێشەی سیاسی وەكو مافێكی دیموكراسی – دەستوری بكرێتە ئەركی سەرەكی.. مادەی ١٤٠ و نەهێشتنی تەعریبی كۆن و نوێ، بكرێتە بنەما. ئینجا، قەرەبوو كردنەوەی ئەنفال، كیمیاباران، راگواستنی گوندەكان و تەواوی قوربانیەكانی كوردستان،.. لەگەڵ حكومەتی نوێی عێڕاق بكرێنە بەشێكی پاكێجی دانوستان، كە بڕیارە وەكو حكومەتی هەڵبژاردنی پێشوەختە هەر شیعە پێكی بهێنێ. ئەم حكومەتە سەرەنجامی خۆپیشاندانی خەڵك و ململانێی گەورەی نێوان شیعە و سونە و لایەنەكان.. هەروەها لە دۆخی رێكخستنەوەی داعشەكان و مۆڵ خواردنیان لە عێڕاق دوای پاشەكشەیان لە سوریا پێك دێ. لە دۆخێكی وادا، مایەی نیگەرانیە كە هێشتا ماڵی كورد یەك نەخراوە. شیعەكان كارێكی ئاقڵانەیان كرد، كە گرفتە ناوخۆییەكانیان لە هی كوردستانیەكان زۆرترە ، كەچی توانییان شەختەی نێوانیان بتوێننەوە و پێ دەچێ بەرەو رێككەوتن و پێكهێنانی حكومەتیش پێشكەون. كورد، بە دوا خستنی رێككەوتنی هێزە سیاسیەكان، كایەیەكی گرنگی سیاسی لەسەرەتای پێكەوە نانی حكومەتدا، لەدەستدا. بەڵام بێ كوردیش مەحاڵە حكومەتی عێڕاق پێك بێ؛ كەوابێ بۆ دانوستان، كورد پێویستە پاكێجی تەواوی ئامانجەكانی ئامادە بكات؛ ئینجا بەدیقەتەوە، ریزبەندی هێزە عێڕاقیەكان، ئەوانەی بۆ پێكەوە نانی حكومەت رێك دەكەون و ئەوانەی رێكیش ناكەون، هەڵوێست بەرانبەریان وەربگرێ. راستە كورد گیرۆدەی كێشە ناوخۆیی و قەیرانی ئابوری و، هی تریشە، ئەمەش خالێ لاوازی دانوستانە؛ بەڵام لە بەرانبەریشدا، عێڕاق و هێزە عێڕاقیەكانیش، لە ناوچەكەدا و لە جیهاندا، هەروەها لە ناو خۆیاندا، كێشەیان لە كورد زیاتر هەیە. زۆربەی خەڵك لێیان ناڕازیە و ئاستەنگی ئابوری زۆریشیان هەیە. جگە لە گرفتی هەمە چەشنەی گەندەڵی و خزمەتگوزاری.. تاد. وردبینی سەركردایەتی سیاسی كوردستان لەم قۆناغەدا و لەم دانوستانەدا، لەوەدایە دەست بە شادەماری پرۆسەی سیاسی عێڕاق بگرێ و پێ لەسەر ئامانجە گرنگەكانی كوردایەتیش دابگرێ. لەلایەكەوە مەیدان و پێگەی عێڕاق گرنگە. لە بەرانبەریشدا خوێندنەوەی هاوكێشەكانی ناو عێڕاق و لایەنەكانیش، هاوكات ئاستەنگەكانی ناو عێڕاق لەم دانوستانەدا، لەگەڵ حكومەتی تازە پێكهێنراودا گرنگە. سەركەوتن لەم دانوستانەدا، چارەنوسسازە. بە پێچەوانەشەوە، ژێركەوتنی، بۆ ناوخۆی كوردستان مەترسیدارە، دەستەبەری پێشوەختەش، یەكێتی ریزی كوردایەتیە.. كوردایەتی هاوچەرخ! ئەم كوردایەتیە هاوچەرخە، دەبێ تاقیكردنەوەكانی دانوستانەكانی رابردوو، سود لێوەربگیرێ.. لە هەمان كاتدا، لە روانگەیەكی هاوچەرخی سەردەمی جیهانگیریەوە، بیر لە هێزەكانی كوردایەتی بكرێ و بەگیانی لێبوردەییەوە، ریزەكانی ئەم هێزانە لەسەر رێبازیكی هاوبەش رێكبخاتەوە. بەدی هێنانی ئەركەكانی كوردایەتی لە بەغداد، ئەركی سەرەكی هەموو لایەنەكانی كوردستانە.. لە ناوخۆی كوردستانیشدا، گەرچی گەندەڵی و كەموكوڕیش زۆرن، بەڵام ناكرێ هەڵوێست لە ناوخۆدا، زاڵبكرێ بەسەر راپەڕاندنی ئەركەكانیان لە بەغداد. لەهەمان كاتدا، چاو لە گەندەڵی و كەموكوڕیەكان نەپۆشرێ!
.jpg)
هاوڵاتى ئەمڕۆ مووچەى وەزارەتى پەروەردە دابەش کراو بڕیارە سبەینێ مووچەی ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستان دابەشبكرێت. بەپێی ئەو خشتەیەی وەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێمی كوردستان بڵاویكردووەتەوە، سبەینێ دووشەممە مووچەی مانگی 11ی ئەنجومەنی ئاسایش دابەشدەكرێت. تائێستا مووچەى سەرجەم وەزارەت و شوێنەکان دابەش نەکراوە ئەوەش بەوتەى بەرپرسانى حکومەت بەهۆى کۆ نەبوونەوە داهاتەکانى ناوخۆو نەهاتنى ٢٠٠ ملیارەکەى بەغداوە.
هاوڵاتى وەزیری پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان داوا لە سێ سەرۆکایەتیەکەی هەرێم دەکات، "باڵاترین نیشانهی ئازایهتی بەو خێزانە ببەخشرێت کە سێ کوڕیان شەهیدبوو". ئەمڕۆ یەکشەممە 5ی كانوونی یهكهمی 2021، شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگە لەكاتی سەردانكردنی سەنگەرەكانی پێشمەرگە ڕایگەیاند، "لهگهڵ سوپای عێراق گهیشتوینهته رێككهوتنێكی سهرهتایی ئومێدمان وایه نهك سنورێكی دیاریكراو بۆ داعش دابنرێت، بهڵكو بهتهوازی بنهبڕی بكهین، ئێمه دهمێكه هاوارمانه و داوامانكردوه له هاوپهیمانان بهڵام سوپای عێراق خهمسارد بوه و ههمو ئهوانهی له ناوچه جێناكۆكهكان شههیدبون بهرپرسیارێتیهكهی دهگهڕێتهوه بۆ سوپای عێراق چونكه خهمسارد بوه لهوهی پێكهوه ئهو ناوچانه پڕبكرێتهوه و ئۆپهراسینۆنی هاوبهش بكرێت و نهیهڵین داعش بهو ئازادیه له ههركوێیهك ویستی چالاكی بكات". هەروەها وتیشی "داوا له ههرسێ سهرۆكایهتیهكهی ههرێمی كوردستان دهكهم باڵاترین نیشانهی ئازایهتی بهو خێزانه ببهخشرێت کە سێ کوڕیان شەهید بووە". بەوتەی وەزیری پێشمەرگە، لهگهڵ سوپای عێراق گهیشتوینهته رێككهوتنێكی سهرهتایی ئومێدمان وایه نهك سنورێكی دیاریكراو بۆ داعش دابنرێت.
هاوڵاتى وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگهیاند:" بەهۆی هاتنی سەرما و زیادبوونی خواست لەسەر کارەبا، کاتژمێرەکانی پێدانی کارەبای نیشتمانی بۆ 10-12 کاتژمێر کەمبووەتەوە. ئەمڕۆ یەکشەممە 5ی كانوونی یهكهمی 2021، وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان راگەیێندراوێکی لەبارەی کارەبای نیشتمانی بڵاوکردەوە و رایگەیاند: "هاووڵاتییانی کوردستان ئاگادار دەکەینەوە کە بەهۆی هەڵکشانی خواست لەسەر کارەبا بۆ 6000 مێگاوات و هاتنی شەپۆلێکی سەرما و سۆڵە، ماوەکانی پێدانی کارەبا بۆ 10-12 کاتژمێرێک کەمبووەتەوە". ئێستا لە هەرێمی کوردستان، توانای بەرهەمهێنانی کارەبا بۆ هاوبەشانی کارەبا 2800 مێگاواتە. وەزارەتی کارەبا ئاماژە بەوەدەکات، کار بۆ گەڕاندنەوەی دوو یەکەی وێستگەی هەڵمیی خەبات دەکات و تاوەکو کۆتایی ئەم هەفتەیە 300 مێگاوات کارەبا بۆ ناو تۆڕی نیشتمانی کارەبا دەگەڕێتەوە و دۆخی کارەبا باشتر دەبێت.
.jpg)
هاوڵاتى جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان رایگهیاند:" پیاوانی پۆلیس شایەنی رێزلێگرتنن بۆ ئەو ئەرکە نیشتمانییەى بەجێى دەگەیەنن لەپاراستنی ئارامی و جیبەجێکردنی یاسا و خزمەتکردنی کۆمەڵگە، هەرئەوانیش یەکەم وێستگەى پاراستنی کۆمەڵن لەتاوان و هەڵسوکەوتە چەوتەکان". ئەمڕۆ یەکشەممە 5ی كانوونی یهكهمی 2021، قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان لە پەیامێکدا نووسیویەتی :" پرسە و سەرەخۆشی ئاراستەی خانەوادە و هاوڕێ و ئازیزانی نەقیبی کۆچکردوو (محەممەد لەتیف عەبدولکەریم) دەکەم و هیوای زوو چاکبوونەوە بۆ بریندارانی دیکەی ئەو رووداوە دەخوازم، داواکارم لە دەزگا ئەمنییەکان بکەرى ئەو رووداوە رادەستی دادگە بکەن بۆئەوەی بەپێى یاسا سزاى دادپەروەرانەى خۆی وەربگرێت." جێگری سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە "پەرۆشیمان بۆ جێبەجێکردنی یاسا لەم هەرێمەدا دووپات دەکەینەوە و راشیدەگەیێنین کە پیاوانی پۆلیس شایەنی رێزلێگرتنن بۆ ئەو ئەرکە نیشتمانییەى بەجێى دەگەیێنن لە پاراستنی ئارامی و جێبەجێکردنی یاسا و خزمەتکردنی کۆمەڵگە، هەر ئەوانیش یەکەم وێستگەى پاراستنی کۆمەڵن لە تاوان و هەڵسوکەوتە چەوتەکان." شەوی رابردوو لە گەڕەکی تانجەرۆ لە شاری سلێمانی تەقە لە مەفرەزەیەکی پۆلیسی بەڕێوەبەرایەتیی تووندوتیژی دژی ژنان لە کرا و بەهۆیەوە نەقیبێکی پۆلیس بەناوی (محەممەد لەتیف) کوژرا و چەند پۆلیسێکی دیکە برینداربوون.
هاوڵاتى بەهۆی مەترسی بڵاوبونەوەی زیاتری ڤایرۆسی نوێی گۆڕاوی کۆرۆنا کە بە ئۆمیکرۆن ناسراوە، بەهای بەهای نەوت دابەزینی بەخۆیەوە بینی و نەوتی برێنت بە 69.88 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک مامەڵەی پێوەدەکرێت. ئەمڕۆ یەکشەممە 5ی كانوونی یهكهمی 2021، لە بۆرسەی بازارە جیهانییەکان، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی ئەمریکی بە 66.26 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت. ئاژانسی ههواڵی رۆیتهرز بڵاویكردهوه، ئهمریكا لهم كاتهدا روبهڕوی بهرزبوونهوهیهكی خێرای نرخی سوتهمهنی دهبێتهوه و كار دهكات بۆ دابهزاندنی نرخهكهی و پڕكردنهوهی ئهو كورتهێنانهی له نهوت و سوتهمهنی دروستبووه. بۆ ئهو مهبهستهش 50 ملیۆن بهرمیل نهوت له چوار كۆگا سوتهمهنییهكهی ئهمریكا دهردهكات كه به "یهدهگی ستراتیژیی پێترۆڵ" دهناسرێت، ئهمهش به ههماههنگی لهگهڵ چهندین وڵات دهبێت بۆئهوهی كاریگهرییهكهی لهسهر ئاستی جیهان بێت. ئەوەشی خستوەتەڕو، هەروەها دەرکەوتنی جۆرێکی نوێی ڤایرۆسی گۆڕاوی کۆرۆنا و مەترسیی دامەزراوە پیشەسازییەکان، هۆکارێکی دیکە سەرەکیە بۆ گەورەترین دابەزینی بەهای نەوت کە لە مانگی نیسانی ساڵی 2020 ەوە هاوشێوەی نەبووە.
هاوڵاتى کەمێک پێش ئێستا ڕۆژنامەی کەرار و میدیای فەرمی ڕوسیا بڵاویانکردەوە لەلایەن هەواڵگری تورکیاوە بۆمبێکی چێنراو لەژێر ئوتۆمبێلێکی پۆلیس دۆزراوەتەوە. ئەو ئوتۆمبێلە یەکێک بوە لەو ئوتۆمبێلانەی بۆ پارێزگاری لە کاروانی ئوتۆمبێلەکانی ئەردۆغان دانراوە. ڕوداوەکە لە شاری سێرت ی باکوری کوردستان بوە، بەپێی زانیاریەکان سەرۆک کۆماری تورکیا بۆ پێشکەشکردنی وتارێک بەرەو ئەو شارە بەڕێکەوتووە. دوای دەستبەسەراگرتنی بۆمبەکە لەلایەن هەواڵگیرییەوە، ئێستا بۆمبەکە پوچەڵکراوەتەوە و هیچ مەترسییەکی نەماوە. ئەوەی جێگەی باسە تائێستا هیچ کام لە میدیا فەرمییەکانی تورکیا وەک ئەنادۆڵ و تەرەتە و میدیا گەورەکانی تر هەواڵەکەیان پشتڕاست نەکردۆتەوە.
هاوڵاتى هاووڵاتییهکى کورد به تهقهى هێزهکانى پاسدارانى ئێران له سنوورى قهسرى شیرین دهکوژرێت بهپێى وتهى کهسوکارهکهى هیچ بارێکى پێنهبووهو لهنزیک مهرزى پهروێزخان تهقهى لێکراوه. تۆڕى مافهکانى مرۆڤى کوردستان، بڵاویکردهوه که هاووڵاتییهکى کورد به ناوى حهبیب (حهقموراد) ڕوستهمى له نزیک سنوورى پهرویزخانى قهسرى شیرین له لایهن هێزهکانى پاسدارانى ئێرانهوه کوژراوه. ئهندامێکى بنهماڵهى ئهم هاووڵاتییه کورده به تۆڕى مافهکانى مرۆڤى کوردستانى راگهیاند که حهبیب ڕوستهمى هیچ کاڵا و بارێکى پێ نهبووه و بهبێ ئاگادارکردنهوهى پێشوهخت، له نزیک سنوورى پهرویزخان کهوتۆته بهر دهسڕێژى ڕاستهوخۆى هێزهکانى پاسدارانهوهو گوله بهر سهرى کهوتووه و ههر ئهمهش بۆته هۆى گیانلهدهستدانی. حهبیب رۆستهمى تهمهنى 30 ساڵهو خاوهنى دوو مناڵ بووهو هێشتا تهرمى ئهو هاوڵاتییه کورده لاى پزیشکیى دادى شارى سهرپێڵى زههاوییه. هێزهکانى پاسدارانى ئێران بههۆى تهقهکردنهوه تا ئێستا سهدان کهسیان له هاوڵاتیانى ئێران و کۆڵبهرانى کورد کوشتووه.
هاوڵاتى دواى ئهوهى دوێنێ شهو له ناوچهى تانجهرۆ له سلێمانى تهقه له مهفرهزهیهکى پۆلیس کرا و ئهفسهرێک کوژرا و سێ پۆلیسیش بریندارن تهقهکهرهکه دهستگیر کرا. دوێنێ شهو شهممه 4ى کانونى یهکهمى 2021، ژنێک پهیوهندى به پۆلیسى توندوتیژى دژى ژنانهوه کردووه که بچن به هانایهوه، دواى گهشتنى مهفرهزهى پۆلیس، هاوسهرى ژنهکه له سهربانى ماڵهکهیهوه تهقهى له مهفرهزهیهکى پۆلیس کردووه و نهقیبێک بهناوى محهمهد لهتیف دهکوژێت و سێ پۆلیسى دیکهش بریندار دهکات. پۆلیسى سلێمانى ئهوهى ئاشکرا کردووه که ئهو کهسهى تهقهى کردووه فهرمانى دهستگیرکردنى ههبووه و مهفرهزهکهى پۆلیس ویستویانه دهستگیرى بکهن، بهڵام لهوکاتهدا ههڵهاتووه و دواتر دهستگیرکراوه. له ئێستادا تهرمى نهقیب محهمهد لهتیف له پزیشکى دادى سلێمانییهو بریندارهکانى رووداوهکه رهوانهى نهخۆشخانهى شار کراون، هاوکات تهندروستى یهکێک له بریندارهکان ناجێگیره.
هاوڵاتى کهمێک لهمهوبهر تیرۆریستانى داعش هێرشیانکردهوه بۆ سهر سنورى ناحیهى سهرگهرانى پارێزگاى کهرکوک. تیرۆریستانى داعش هێرشیان کرده گوندى لهێبانى دهکهوێته سنورى ناحیهى سهرگهڕانى پارێزگاى کهرکوک و ڕووبهڕووبوونهوه لهنێوان هاوڵاتیانى گوندهکهو چهکدارانى داعش دهستێپکردووه، سهرجهم دانیشتوانهکهى کوردن. هێرش و ڕووبهڕووبونهوهکه زیاتر له نیو کاتژمێرى خایاندووهو دانیشتووانى گوندهکه هاتونهده دهست و تهقهیان لهو چهکدارانهى داعش کردووه. گوندى لهێبان به دوورى پێنج کیلۆمهتر دهکهوێته ناحیهى سهرگهڕان له سنوورى قهزاى دوبزى پارێزگاى کهرکووک و نزیکهى 90 خێزان لهو گونده دهژین و زۆرینهیان کوردن.
هاوڵاتى ئەنجومەنی ئەوروپا بڕیاریدا بەرامبەر بەپێشێلکردنی پڕەنسیپەکانی لەلایەن تورکیاوە، سزا بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێنێت. ەمڕۆ شهممه 4ی كانوونی یهكهمی 2021، بەگوێرەی پێگەی ڕۆژنامەی "جمهورییەت"ی تورکی، لیژنەی وزاریی ئەنجومەنی ئەوروپا لەکۆبونەوەیەکی مانگی 10ی ڕابردوو، بڕیاریدابوو کە ئەگەربێتو تورکیا تاوەکو 2ی مانگی 12ی ئەمساڵ عوسمان کالاڤالا ئازادنەکات، ئەوە بەپێی مادەی 46 لەڕێککەوتننامەی ئەوروپی بۆ مافەکانی مرۆڤ (ECHR) سزا بەسەر تورکیادا بسەپێنێت. هەربەپێی ڕۆژنامەکە، بەشێک لەو سزایانەی چاوەڕێدەکرێت ئەنجومەنی ئەوروپا بەسەر تورکیایدا بسەپێنێت بریتین لە: بێبەشکردنی تورکیا لەدەنگدان لەچەند دەزگایەکی ئەنجومەنەکەو کەمکردنەوەی ئاستی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان لەگەڵ ئەنکەرە بۆ نزمترین ئاست. باس لەوەشکراوە، پێشبینیدەکرێت بڕیارەکە خاڵێکی وەرچەرخان بێت لەپەیوەندییەکانی تورکیاو یەکێتیی ئەوروپا، ئەگەربێتو ئەنکەرە هەر بەردەوامبێت لەجێبەجێنەکردنی بڕیارەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا سەبارەت بەکاڤالا، بەشێوەیەک مەزەندە دەکرێت بگاتە ئاستی هەڵپەساردنی ئەندامێتیی تورکیا یان دەرکردنی لەئەنجومەنەکە. لەماوەی ڕابردودا، حکومەتی فیدراڵی ئەڵمانی بڕیاری دەسەڵاتدارانی تورکیایان بۆ درێژکردنەوەی ماوەی مانەوەی عوسمان کالاڤالا لەزیندان سەرکۆنەکردبوو، هەروەک هەڕەشەی ئەوەش لەتورکیا کرابوو کە ئەگەربێتو ئەگەر بەردەوامبێت لەدرێژەدان بەدەستبەسەرکردنی کاڤالا ئەوا لەلایەن یەکێتی ئەوروپاوە سزای بەسەردا دەسەپێنرێت. حکومەتی ئەڵمانیا ڕایگەیاندبوو، بڕیارەکەی تورکیا دەرحەق بەکاڤالا هەر مەترسیی نییە لەسەر مافەکانی مرۆڤ لەتورکیا، بەڵکو مەترسییە لەسەر پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لەهەموو ئەوروپادا.
هاوڵاتى ماوەی کەمتر لەساڵێکە لیرەی تورکی بەشێوەیەکی خێرا روو لەدابەزین دەکات بەشێوەیەک لە مانگی دووی ئەمساڵدا یەک دۆلاری ئەمریکی تەنیا ٧ دۆلار بوو، بەڵام ئێستا هەر دۆلارێک بۆ نزیکەی ١٤ لیرە دابەزیوە. ئهمڕۆ شەممە 4ی كانوونی یهكهمی 2021، بەهای دراوی تورکی بەرامبەر دۆلارێک بۆ ئاستی 13 لیرە و 87 قوروش دابەزی هۆکاری ئەو دابەزینە بەرچاوەش بۆ بڵاوبوونەوەی داتاکانی رێژەی هەڵاوسانی وڵاتەکە دەگەڕێتەوە، کە رێژەی هەڵاوسان لە مانگی تشرینی دووەمدا لەسەر بنەمای ساڵانە بۆ 21.13% بەرزبووەتەوە، ئەوەش بەرزترین ئاستییەتی لە سێ ساڵی رابردوویدا. هەروەها ئاژانسی فیتچ بۆ پلەبەندی ئابووری پێشبینییەکانی لەبارەی گەشەی ئابووری تورکیا لەمساڵدا لە 10.5% بۆ 9.2% دابەزاند، دیدگای داهاتووی ئابووری وڵاتەکەشی بۆ ئاستی نەرێنی دابەزاند. هەڵاوسان لە تورکیا کاریگەریی لەسەر هەموو خێزان و تاکێک جێهێشتووە هەر بۆیە سەندیکاکانی کرێکارانی رەنجدەرانی تورکیا داوا دەکات کەمترین مووچە لە سەرانسەری تورکیا و باکووری کوردستاندا پێنج هەزار و 200 لیرە بێت. لەكاتێكدا حزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی ناو توركیا ئەردۆغان تۆمەتبار دەكەن بە دابەزینی زیاتری نرخی لیرە و رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا دەڵێت، «هەروەک ئەوەی لە پێشوودا کردوویانە، یاری بەدراو، سوود و نرخەکان دەکەن کە ئێمە ئەم یارییانە دەبینین». هاوكات سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان “هەدەپە” کە ماوەی زیاتر لە پێنج ساڵە لە بەندیخانەدایە داوا دەکات فشار دورستبکرێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەخت لەتورکیا، بەهۆی ئەوەی خەڵکی وڵاتەکە توانای بەرگەگرتنی زیاتری قەیرانە دارییەکانیان نییە.
هاوڵاتى پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆران لە پەرلەمانی كوردستان رایگهیاند:" هێنانی هەنار لە دەرەوە قەدەغەیە، بەڵام دەسەڵاتداران لە سوریا و میسڕەوە بە قاچاخ دەیهێنن". ئەمڕۆ شهممه 4ی كانوونی یهكهمی 2021، عەلی حەمە ساڵح، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی گۆران لە پەرلەمانی كوردستان، لە ئەكاونتی تایبەتی خۆی بڵاویكردۆتەوە و نوسیویەتی :"هێنانی هەنار لە دەرەوە قەدەغەیە، بەڵام دەسەڵاتداران لە سوریا و میسڕەوە بە قاچاخ دەیهێنن". لە بەشێكی دیكەی نوسینەكەیدا پەرلەمانتارەكەی گۆران نوسیویەتی:" بە داخەوە خاوەنی سەدان ملیۆن دۆلار بیت قاچاخی هەنار بكەیت بۆ دژایەتی جوتیارێك".
