مەزهەر كەریم جبس، یەكێكە لەو خواردنانەی منداڵان رۆژانە دەیخۆن كەیەكێكە لەهۆكارەكانی نەخۆشییەكانی دڵو شەكرەو گورچیلەو شێرپەنجەو تێکدانی هاوسەنگی جەستەو زوو توڕەبوونیان. بەهۆی بازاڕی ئازاد لەهەرێمی كوردستاندا دەیان كۆمپانیا لە رێگەی وڵاتانەوە جبس كەچەندین جۆری جیاوازی هەیە دەهێندرێتە هەرێمی كوردستانەوە، سەرەڕای بوونی كوالێتی كۆنترۆڵ، بەڵام پسپۆرە خۆراكییەكان باس لەزیانەكانی دەكەن بەتایبەت بۆ منداڵان. دكتۆر بینایی كامەران پسیۆڕی زانستی خۆراكو سەرۆكی هوبەی خۆراك لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» جبس بەهەموو جۆرەكانیەوە، لەپێكهاتەكەیدا زیاد لەحەد دورە لەتەبیعیو پێكهاتەكانی ناو جبسەكە، زۆر زۆر دەسكاری كراوەو هەرجۆرە خواردنێكیش زۆر دەسكاری بكرێت هیچ بەهایەكی كانزاییو ڤیتامینیو خۆراكی تێدا نامێنێت». ناوبراو باسی لەوەشكرد كە جبس زیان بەخشە لەڕووی ئەو خوێو چەوریو موادی حافیزەیەی تێیدەكرێت یان ئەو قرمە قرمەی، كەپێی دەوترێت (ئەدیكتف ) هۆرمۆنێك دەجوڵێنێت لەمێشكدا وادەكات بەردەوام ئەو منداڵە حەزی لێی دەبێتەوە، هەر كاتێكیش منداڵ دەیخوات ئەوە رێگری دەكات لەخواردنە سودبەخشەكانی دیكەی وەك میوەكان. ئەو پسپۆڕەی خۆراك ئەوەشی دووپات كردەوە خواردنی جبس زیانبەخشە بۆ خانەكانی جەستە كەڕێژەی شەكر لەجەستەدا زیاددەكات. وتیشی:»بەپێی كات هۆكارە بۆ نەخۆشی شێرپەنجەو نەخۆشیەكانی دڵو قەڵەوییو لاوازی جەستەو گورچیلەو دواخستنی گەشەی مێشكیو زوو هەڵچونو توڕەبوون لەكاتە جیاوازەكانداو نەخۆشییەكانی دیكە لەمنداڵاندا». هەروەها ئەو پسپۆرەی خۆراك لەبارەی رێنمایی و بەكارنەهێنانو نەخواردنی جبس لەلایەن منداڵانەوە پێیوابوو كە ئەمساڵو ساڵانی رابردووش وەك لیژنەی تەندروستی قوتابخانەكان رێنماییان دەركردووە بۆ فرۆشگای قوتابخانەكان، كەنابێت جبس بفرۆشن، بەڵام بەداخەوە لەدەرەوەی قوتابخانەكانو جێگەكانی دیكەی دەرەوەی قوتابخانە جبس دەفرۆشرێت، بۆ ئەوەش لەڕێگەی كۆبوونەوەو محازەرەوە، لەگەڵ مامۆستای قوتابخانەكان كۆبوونەتەوە تا هۆشیاری بدەینە قوتابیانو كەسوكاری قوتابیان تا جبس نەخۆن. جبس سەرەڕای زیانە زۆرەكانی یەكێكە لەخواردنە جیهانییەكان، ئەكادیمیای زانستی ئەمریكی بۆ تەندروستی منداڵان بەخراپترین خواردن هەژماركردووە. رزگار عەلی بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» خۆراكی جبس لەسەرجەم وڵاتان دەخورێت و ناتوانرێت رێگری لێبكەین تەنیا لەوكاتەدا دەتوانین رێگری لێبكەن كە بەكتریای زیانبەخشی تێدابێت و لەپشكنیندا دەرنەچووبێت و پێكهاتەكانی بەسەرچووبێت». بەڕێوەبەری خۆپاراستنی تەندروستی سلێمانی پێشیوابوو كە»جبس وەك بەكارهێنانی جگەرەو ساردی وایە»، نموونەی ئەوەی هێنایەوە كە چۆن بەخەڵك دەڵێن لەساردی خواردنەوە دوركەونەوە، بەڵام ناتوانن قەدەغەی بكەن. بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی سلێمانی دەڵێت:» وەك چاودێری بازرگانی ئەو نووسراوانەی بۆمان دێت لە بەڕێوەبەرایەتی تەندروستییەوە ئەو جبسەی رەنگیان پێوەیە سەرجەمیان قەدەغە كراون، چونكە رەنگێكی ئاسایی نیە». سۆران عەبدولغەفور بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی سلێمانی بەهاوڵاتی وت:» لەگەڵ ستافی تەندروستی باسمان لەوە كردووە، خواردنی جبس چی بۆ منداڵو گەورەش خواردنێكی ئاسایی نیە بەهۆی ئەو شێوازە لەبەرهەمهێنانو ئەو جۆرە گۆڕانكاریەی لەپێكهاتەكەیدا روودەدات، گەر بەدەست من بێت حەزناكەم یەك جبس لەشارەكەماندا هەبێت». «وەك چاودێری بازرگانی ئەو نووسراوانەی بۆمان دێت لەبەڕێوەبەرایەتی تەندروستییەوە ئەو جبسەی رەنگیان پێوەیە سەرجەمیان قەدەغە كراون، چونكە رەنگێكی ئاسایی نیەو پێكهاتەی كیمیایی هەیە لەڕەنگەكەدا، هەربۆیە رێگەپێدراو نیە، بەڵام بەپێچەوەوانەوە رەنگی رووەكی رێگەپێدراوە لەبەكارهێنانی جبسدا»، بەڕێوەبەری چاودێری بازرگانی سلێمانی وای وت. بەڕێوەبەرایەتی گشتی گومرگی هەرێم باجیان لەسەر جبس زیادكردووە لەپێناو كەمترین بەكارهێنان و خواردنیدا. ساماڵ عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ هەموو جبسێك بەبێ جیاوازی وێنەی حیمایەی مونتیجی بۆ دانراوە واتا لەسەدا 5% گومرگ دەكرێت». ناوبراو ئەوەشی دووپاتكردەوە كە»لەسەدا 90% باجمان لەسەر جبس زیاد كردووەو بەنرخێكی گران دەهێندرێتە بازاڕەكانی هەرێم، ئەمەش وایكردووە بەڕێژەیەكی كەم هاوردەی هەرێم دەكرێت». هاوكات، بەڕێوەبەری گشتی گومرگی هەرێم ئەوەشی روونكردەوە كە تائێستا هیچ نووسراوێكیان لەوەزارەتی تەندروستییەوە پێنەگەیشتووە بۆ ئەوەی جبس قەدەغە بكرێت.
هاوڵاتى ئیدارەی جۆ بایدن بڕیاری لێخۆشبونیان بۆ عێراق دەرکرد لەبەرامبەر کڕینی کارەبا لەئێران بۆ ماوەی 120 ڕۆژی دیکە، سەرەڕای سزاکانی واشنتۆن بۆسەر تاران. ئەمڕۆ پێنجشەممە 9 ی كانوونی یهكهمی 2021، ڕۆژنامەی واشنتۆن فری بیکۆن بڵاویکردەوە، ئیدارەی جۆ بایدن بڕیاریداوە بۆ ماوەی 120 ڕۆژی دیکە ڕێگە بەعێراق بدات کارەبا لەئێران بکڕێت، سەرەڕای سزاکانی واشنتۆن بۆسەر تاران. بەرپرسانی پێشوی ئەمریکا دوای ئەو هەواڵە دژی ئیدارەی بایدن هاتونەتە دەنگو ڕیچارد گۆڵدبێرگ بەڕێوەبەری پێشوی لەناوبردنی چەکی کۆکوژ لەئەنجومەنی ئاسایشی ئەمریکا ئەو بڕیارە بە"پێشکەشکردنی دیاریی بەئێران وەسفدەکات". شارەزایان پێشبینیدەکەن ئەوە کۆتا لێخۆشبونی ئەمریکا بێت بۆ عێراق بەتایبەت کە لەکۆتایی ئەمساڵ لەو وڵاتە دەکشێتەوە، لەپاش کۆتاییهاتنی وادەی لێخۆشبونەکە، ئەمریکا سزا بەسەر عێراقدا دەسەپێنێت ئەگەر کارەبا لەئێران بکڕێت.
هاوڵاتى وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت سەرجەم خەرجییەکانی ساڵی دارایی 2021 (جگە لە مووچە و پێشینەی خەرجکراوی مانگانە، کرێی مانگانە و خەرجییەکانی پاککردنەوە و خواردن) رادەگرێت. بەپێی نووسراوی ژمارە 10946ی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان، کە لە ئەمڕۆ پێنجشەممە 09-12-2021 دەرچووە و واژۆی وەزیری دارایی لەسەرە، بڕیار دراوە بە راگرتنی سەرجەم خەرجییەکانی ساڵی دارایی 2021. لە نووسراوەکە، کە رێنمایی ژمارە 10ی وەزارەتەکەیە هاتووە: بەهۆی نزیکبوونەوەی ساڵی دارایی 2022 و دیاریکردنی هەلی گونجاو بۆ یەکە ژمێرییەکانی بەستراو و نەبەستراو بە وەزارەتەکان، بە مەبەستی پاکتاوکردنی ژمێرکارییەکان، گەیاندنیان بە وەزارەت، وەزارەتی دارایی چەند بڕیارێکی دەرکردووە، لەوانە: 1- راگرتنی سیستمی ئۆنلاین لە رێکەوتی دەرچوونی ئەو رێنماییە تاوەکو کردنەوەی خەرجی لە ساڵی دارایی / 2022. 2- راگرتنی گشت خەرجییەک لە رۆژی 16-12-2021 بۆ ساڵی دارایی 2021 (جگە لە مووچە و پێشینەی خەرجکراوی مانگانە، کرێی مانگانە و خەرجییەکانی پاککردنەوە و خواردن). 3- راگرتنی زیادکردنی پێشینەی بەردەوامی مانگانە. 4- ئەم راگرتنە تەمویلکردنی تایبەت بە پڕۆژەکانی وەبەرهێنان و پەرەپێدانی پارێزگاکان ناگرێتەوە. 5- لە رێککەوتی دەرچوونی ئەم رێنماییەوە، هیچ داواکارییەکی خەرجی ئاڕاستەی وەزارەتمان نەکرێت. 6- ئەو نووسراوانەی کە فەرمانی خەرجکردنی وەزارەتمانیان هەیە، لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ژمێرکاری / بەڕێوەبەرایەتیی خەرجییەکان، کە ئاراستەی گەنجینەکان دەکرێت و رێککەوتی دەرکردنیان دەکەوێتە پێش 16-12-2021 جێبەجێ دەکرێت و راناگیرێت. ئەو نووسراوانەی کە داخڵی سیستەم کراون و کاریان لەسەر نەکراوە، لە ساڵی نوێدا کاریان لەسەر دەکرێت. 7- ئەم رێنماییە لە رۆژی 16-12-2021 کاری پێدەکرێت و لە رۆژنامەی وەقائیعی کوردستان بڵاودەکرێتەوە.
هاوڵاتى سەرۆکی دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستان رایگهیاند:" لەم کاتەدا 804 دۆسیەی گەندەڵی لێکۆڵینەوەیان تێدا دەکرێت و لەلایەن دادگای لێکۆڵینەوە سەرپەرشتی دەکرێن". ئەمڕۆ پێنجشەممە 9 ی كانوونی یهكهمی 2021، ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆکی دەستەی دەسپاکی هەرێمی کوردستان له كۆنگرهیهكى ڕۆژنامهوانیدا باسی لەوەکرد:' لەم کاتەدا 804 دۆسیەی گەندەڵی لێکۆڵینەوەیان تێدا دەکرێت و لەلایەن دادگای لێکۆڵینەوە سەرپەرشتی دەکرێن". سەرۆکی دەستەی دەسپاکی وتیشی:" ستراتیژی نیشتیمانی بۆ بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی کە لەئێستادا کاری لەسەر دەکەن پێکهاتوە لە یەکەم؛ چاودێری راییکردنی کاروباری سێ دەسەڵاتەکە و دامەزراوە سەربەخۆکان، دوەم؛ چاودێری راییکردنی کاری پارتە سییەکان، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دەزگاکانی راگەیاندن". ئەحمەد ئەنوەر، ئاماژەی بەوەشکرد، وەک دەستەی دەستپاکی و دیوانی چاودێری دارایی، چاودێری جێبەجێکردنی یاسای چاکسازی دەکەن، هەروەها مەبەستایانە یاساکە دادپەروەری دروستبکات و ئەو فەرمانبەرانەی دەوامی فەرمی دەکەن مافی خۆیان وەربگرن و ئەوانەش دەوام ناکەن دەبێت چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە، هەروەها داوا دەکەن هەنگاوەکانی پرۆسەی چاکسازی خێراتربکرێن تاوەکو لەماوەیەکی کەمدا زۆربەی یاساکە جێبەجێ بکرێت. سەرۆکی دەستەی دەسپاکی ئەوەشی دوپاتكردەوە:"هەنگاوی سێیەمی ستراتیژی نیشتیمانی بۆ بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی بریتییە لە چاودێری سەرجەم دەزگاکانی کەرتی تایبەت، ئامانجیش لەم بەرنامەیە گەشەپێدانی دەستپاکی، برەودان بەکلتوری هۆشیاری و روبەڕوبونەوەی گەندەڵی و حکومڕانییەکی شەفافە لەگەڵ بونی کارنامەیەکی رون بۆ بەڕێوەبردنی دامەزراوەکان".
هاوڵاتى وهزیری كشتوكاڵ و سهرچاوهكانی ئاوی حكومهتی ههرێمی كوردستان رایگهیاند:" بەپێی پڕۆژە یاسای سەرپەرشتیارانی پڕۆژە کشتوکاڵییەکانی هەرێمی کوردستان، ههلیكار بۆ پێنج ههزار له دهرچوانی كۆلێژه كشتوكاڵییهكان له زانكۆ و پهیمانگاكانی ههرێم دەڕهخسێندرێت". ئەمڕۆ پێنجشەممە 9ی كانوونی یهكهمی 2021، ماڵپەری حکومەتی هەرێم بڵاویکردەوە: له ئهنجامی گفتوگۆكانی پهرلهمانی كوردستان بۆ خوێندنهوهی دووهم لهسهر پڕۆژه یاسای سەرپەرشتیارانی پڕۆژە کشتوکاڵییەکانی هەرێمی کوردستان، كه رۆژی سێشهممه 7ی كانوونی یهكهمی 2021، بهڕێوهچوو تیایدا گفتوگۆ لهبارهی گرنگی دهرچواندنی پڕۆژهكهوه كرا. هاوكات بێگەرد تاڵەبانی، وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو رایگهیاند: "دەتوانین لە رێگەی بەکارخستنی ئەم پڕۆژە یاسایەوە لە سێکتەری کشتوکاڵی دەرفەتی کار بۆ پێنج هەزار لە دەرچووانی کۆلێژ و پەیمانگهکانی کشتوکاڵی و ڤێتێرنەری لە هەرێمی کوردستان بڕەخسێنین". هاوكات حكومهتی ههرێم ئاماژهی بهوهكردووه: "ئەم هەنگاوە گرنگە دەبێتە فاکتەرێکی بەهێزی پێشخستنی پڕۆژە کشتوکاڵییەکان و زەمینەسازی بۆ سوود وەرگرتن لە توانای دەرچووانمان و دابینکردنی دەرفەتی کار و زەمانەتی بیمەی خانەنشینی بەپێی ئەو ناوەڕۆکەی کە لە بڕگە و ماددەکانی پڕۆژە یاساکەدا هاتووە".
هاوڵاتى جێگرى سهرۆكى پهرلهمانى كوردستان پهیامێكى بهپهله ئاراستهى لایهنه سیاسییهكان دهكاتو دهڵێت:"كات كراوه نییه لهبهردهم فراكسیۆنهكانو دهبێت كۆمسیۆن پێش مانگى سێى ساڵى داهاتوو كاراكرابێتهوه". هێمن ههورامى جێگرى سهرۆكى پهرلهمانى كوردستان لهكۆنگرهیهكى ڕۆژنامهوانیدا وتى:"ئهمجۆره ڕێكنهكهوتنهى ڕاگهیاندنهكانیش بهشێكه لهگهندهڵى". ههورامى باسى ههڵبژاردنى پهرلهمانى كوردستانى كردو ڕایگهیاند، "پێش مانگى سێى ساڵى داهاتوو پێویسته كۆمسیۆن كارابێتهوهو ههڵبژاردنیش لهوادهى خۆیدا بهڕێوهبچێت كه مانگى 10ى ساڵى داهاتوه". سهبارهت بهههڵوێستى پارتیش لهبارهى شێوازى ئهنجامدانى ههڵبژاردن، جێگرى سهرۆكى پهرلهمان ڕایگهیاند، "ئهگهرچى ئێستا من وهك جێگرى سهرۆكى پهرلهمان قسه دهكهم، بهڵام ههڵوێستى پارتى لهكۆبونهوهى سهرۆكى فراكسیۆنهكان لهپهرلهمان ئهوهبوه، پارتی پێى باشه كار بهلیستى نیمچه كراوه بكرێتو كوردستانیش یهك بازنه بێت، ئهگهر گۆڕانكاریش پێویست بێت، بسپێردرێت بهخولى داهاتوى پهرلهمانى كوردستان". ئاماژهى بهچاكسازیهكانى ههرێمى كوردستانیش جهختیكردهوه، "پێویستمان بهئیرادهیهكى بههێزى سیاسیی لایهنه سیاسییهكانى ناو كابینهكه ههیه، پرسى كۆمسیۆنیشمان بۆ لێكتێگهیشتنى لایهنه سیاسییهكان بهجێهێشتوه، بهڵام كات كراوه نییه لهبهردهم فراكسیۆنهكان كه نهگهنه ڕێكهوتن، چونكه دهبێت ههڵبژاردنهكان لهمانگى 10ى ساڵى داهاتوو بهڕێوهبچێت". ئهوهشى وت:"بۆ ئهمهش دهبێت كۆمسیۆن پێش مانگى سێ كاراكرابێتهوه، هیوادارین لایهنهكان هیچ بیانویهكى حزبىو بهشكارى نهكهنه بیانوو بۆ كارانهكردنهوهى كۆمسیۆنو دواخستنى ههڵبژاردن".
شاناز حەسەن نەقیب محەمەد سەدان كێشەی خێزانی لەبەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان چارەسەر كردووە ئەو شەوەش بۆ چارەسەری خێزانی لەگەڵ چەند پۆلیسێكدا رۆیشتووە، بەڵام بەفیشەك وەڵامیانداوەتەوە شەوی 4 لەسەر 5ی ئەم مانگە نەقیب محەمەد لەتیف بەدەنگ تەلەفونی هاواری ژنێكەوە دەچێت كە داوای كردووە فریای بكەون و ئەویش لەگەڵ چەند پۆلیسێكدا دەچێت بەدەم داواكارییەكەوە. نەقیب محەمەد لەگەڵ مەفرەزەیەكی پۆلیس كە پێكهاتووە لەدوو پۆلیس و شۆفێرەكە لەنوسینگەی رۆژهەڵاتی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان لەلایەن داواكراوێكەوە هێرشیان كرایەسەر و لەئەنجامدا نەقیب محەمەد لەتیف شەهید دەكرێت و دوو پۆلیس بریندار دەكرێن. نەقیب محەمەد خێزاندارەو باوكی كچێكە و مانگێكی دیكە خێزانەكەی منداڵی دووەمی دەبێت. خەسرەو سایە، خاڵی نەقیب محەمەد، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» خوشكەزاكەم بەردەوام بەدوای كێشەكانی ژنانەوە دەڕۆیشت و دەیویست تادەتوانێت چارەسەری كێشە خێزانیەكان بكات و تاوانبار بەسزا بگەیەنێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە تائێستا بە سەدەها كێشەی ژنان و خێزانی و كۆمەڵایەتی چارەسەر كردووەو نموونەی ئەو حاڵەتانەش لەم دوو رۆژی پرسەیەیدا بەڵگەبوون كە چەندەها خێزان بەچاوی پڕ گریانەوە لەگەڵیان بەشداربوون و گێڕاویانەتەوە كە چۆن نەقیب محەمەد هاوكاریان بووە بۆ رێككەوتنەوە و دڵسۆزانە كاری كردووە. خەسرەو سایە باسی لەوەشكرد كە تائێستا سەرقاڵی پرسەن، لە رۆژانی داهاتوودا دەبێت بزانن بەرپرسان پلانیان چییە بۆ تاوانبارانی كوشتنی كوڕەكەیان. خاڵی نەقیب محەمەد، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە پێیان گەیشتووە كە تاوانبارەكان چوونەتە ئێران و «هەڵاتوون». « نەقیب محەمەد تاكە كەیس نیە لەم شێوەیەو رۆژانە لەم كۆمەڵگەیەدا كەخەڵك لەژێر سایەی حكومەت و دەسەڵاتێكدا دەژی كە هیچ وەڵامێكی پێنیە بۆ داخوازی و پێداویستیەكانی ژیانی خەڵك، ناتوانێت ئەمنیەتی نەك كۆمەڵگە بەڵكو كارمەندەكانی خۆشی بپارێزێت»، خاڵی نەقیب محەمەد وای وت. خەسرەو سایە پێشیوابوو كە ئەوە چەند ساڵە دیاردەی ژن كوشتن و توندوتیژی هەر هەیە و یەكێكە لەو گرفتانەی بەقەدەر دەرماڵەو موچە لەناو خەڵكدا هەیەو قوربانیانی ئەم توندوتیژیە لەماوەی ئەم سی ساڵەدا لەژمارەی قوربانیانی هەڵەبجە و ئەنفال زیاترە. مقەدەم هیوا كەریم، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»بەداخەوە ئەوەی باسدەكرێت راست نیە كە هەر پەیوەندیەك بكرێت و ژنێك بڵێت فریام كەون، بەڵكو ئەمە كەیسێك بووەو ماوەیەكە لەبەڕێوەبەرایەتیەكەمان بووە، كەسەكە فەرمانی دەستگیركردنی هەبووەو فەرمانەكەی بۆ دەرچووە». وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ئەوەشی روونكردەوە، ئەوەی جێگەی پرسیارە لێرەدا چۆن كەسێك بۆ كەیسێكی ئاوا بچووك تاوانێكی وا گەورە ئەنجام دەدات، چونكە لەزۆربەی حاڵەتەكانیاندا دادوەر چەند رۆژێك كەسەكە تەوقیف دەكات و دواتر ئازاد دەكرێت. مقەدەم هیوا كەریم وتیشی:» خاوی ئەم جۆرە كەیسانە دەگەڕێتەوە بۆ كاری دادوەرەكان كە تەنیا لەهەفتەیەكدا سێ رۆژ ئەم كەیسانە رادەپەرێنن لەكاتێكدا رۆژانە ئەم كەیسانە دێنە لامان و ژمارەیان زۆر زۆرە». كەیسەكانی ژنان و توندوتیژی بەرامبەر ژنان روویان لەزیادبوونەو رۆژانە كەیسی لەم جۆرە دەچنە بەڕێوەبەرایەتیەكان وتەبێژی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی دەڵێت:» تاوانبارەكان فەرمانی دادگایان هەیەو لەهەر شوێنێك بن دەستگیر دەكرێن و رووبەڕووی دادگا دەكرێنەوە». نەقیب سەركەوت ئەحمەد، وتەبێژی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» هەموو ئیجرائاتێك كراوەو بەپێی یاسا هەموو رێكارەكان گیراوەتەبەر بۆ دەستگیركردنی تاوانبارەكان، بەڵام لەكاتێكدا تاوانبار نادیار بوو، ئێمە شەوو رۆژمان كردۆتەسەر یەك و بەردەوامین لەگەڕان و لەكەسوكاریان زیاتر حەزدەكەین دەستگیربكرێن». ناوبراو وتیشی:» ئەو ماڵە كوڕێك و دایك و باوكێكی تێدا بووەو فەرمانی گرتن بۆ هەرسێكیان دەرچووە لەلایەن دادوەرەوە». وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی جەختی لەوەكردەوە زانیارییان نیە چووبنە ئێران و وتی:» هەندێك ئیجرائات هەیە وا ئاسان نیەو ناتوانرێت بیڵێیت فەرموو ئەو كەسەم بۆ دەستگیربكە، بەڵكو وردەكاری دەوێت دەبێت بەپلانی وردەكاری یاساو داتاو زانیاری بێت». سەركەوت ئەحمەد پێشیوابوو ئەو كەیسە ئەوەندە ئاسان بووە كە تەنیا ئەو داواكارە بچوایە بنكە لەوانەیە بەتەعاهودێك ئازاد بكرایەو دادوەر ئازادی بكردایە، بۆیە كەئەمە روویداوە دەبێت تاوانبارەكان خۆیان راستییەكە ئاشكرابكەن بۆ ئەم كارەیان كردووە. تووێژەرێكی دەروونی: دواكەوتنی كەیسەكان و زۆر مانەوەیان یاری لەگەڵ ژیان و دەروونی داواكارو داوالەسەركراو دەكات هێمن جەزا، تووێژەری دەروونی، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» دواكەوتنی ئەم جۆرە كەیسانە و زۆر هاتن و بردنی كەسەكان وا دەكات یاری لەگەڵ دەروونی نائارامی كەسەكە بكرێت و كێشەكە بەشێوەیەكی نەخوازراو بتەقێتەوە». ئەم تووێژەرە ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كەیسە خێزانیەكان زۆر هەستیارن و بەپێویستی دادەنێت حكومەت و پەرلەمان و لەناو دادگاكاندا بەجددی كار بۆ راپەڕاندنی ئەو جۆرە كەیسانە بكرێت، بۆ ئەوەی نەمێننەوەو كێشەكان ئاڵۆزتر نەبێت.
سازدانی: شاناز حەسەن پزیشكێكی نەخۆشییەكانی سنگ و بۆرییەكانی هەوا ئاماژە بەوەدەدات كە ڤایرۆسی ئۆمیكرۆن زۆر خێراتر لەكۆرۆنا بڵاودەبێتەوەو دەشڵێت:»دوای هاتنی ئەم ڤایرۆسە نوێیە كاریگەریەكانی وەرگرتنی ڤاكسین دەردەكەوێت كە وادەكات مرۆڤەكان زۆر بەسوكتر تووشی نەخۆشییە ڤایرۆسیەكان ببن». پزیشكی پسپۆڕ كامەران قەرەداغی پسپۆڕی نەخۆشییەكانی سنگ و بۆریەكانی هەوا لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتى ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە» ڤایرۆسی ئۆمیكرۆن، بەپێی هەموو سەرنجەكان نزیكەی دوو ئەوەندە تا سێ ئەوەندەی زیاتر لەدێڵتا ڤایرۆس خێراتر بڵاودەبێتەوە، بەڵام ئەوەی زۆر سەرنجی جیهانی راكێشاوە تائێستا مردنی نیەو نیشانەكانیشی سوكە». هاوڵاتى: لەم وەرزەدا بەتایبەتی نەخۆشییە ڤایرۆسییەكان زۆر بوون وەك پەتای وەرزی و هەڵامەت و پەتای كۆرۆناو جۆرەكانی دیكە ئایا ئەم پەتا وەرزیانە چ جیاوازییەكیان لەگەڵ كۆرۆنا هەیە لەكاتێكدا زۆربەی نیشانەكانیان وەك یەكن؟ كامەران قەرەداغی: ئێستا وەرزی پایز و زستانە، لەم وەرزانەدا هەموو ساڵێك شەپۆلێك لە نەخۆشییەكانی ڤایرۆس و هەڵامەت لەناو خەڵكیدا بڵاودەبنەوەو دەبێنە نەخۆشییەكی بەربڵاو لەسەرانسەری جیهاندا، پایزو زستان بۆ خۆی وەرزی شەپۆلێك لەنەخۆشییە، لەسەردەمی كۆرۆنا ڤایرۆسدا ئەم جۆرەشی دێتەسەر، بۆیە حاڵەتەكان زیاتر دەكات. پێش هاتنی كۆرۆناش ساڵانە لەئەوروپای خۆرئاواو ئەمریكا 150 بۆ 300 هەزار كەس بە ئەنفلۆنزا و هەڵامەت دەمرن، بۆیە بەردەوام ژمارەی مردن هەر هەیە، بەڵام ئەوەی جیاوازە ئەمجارە كۆرۆنا ڤایرۆسی بەهەردوو شەپۆلەكەیەو هەردوو جۆرە گۆڕاوەكەوە (شەپۆلی سێیەم – دێڵتا -وە شەپۆلی چوارەم – ئۆمیكرۆن-) لەگەڵدایە، نیشانەكانیان وەك یەكە، بەتایبەت لەو كەسانەی كە ڤاكسینیان وەرگرتووە، بۆیە پێویستە هەموو ئەو كەسانەی كە هەڵامەت و ئەنفلۆنزایانە پێویستە وەك كۆرۆنا ڤایرۆس سەیریان بكرێت و مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت و چەند رۆژێك كەرەنتینە بكرێت وەك تووشبوویەكی كۆرۆناو زۆربەی زۆریان پشكنینی ناو لوتیان بۆ بكرێت بۆ ئەوەی دیاریبكرێت. هاوڵاتى: كۆرۆنای گۆڕاوی ئۆمیكرۆن نیشانەكانی چییە؟ چۆن بڵاودەبێتەوە؟ كامەران قەرەداغی: كۆرۆنا ڤایرۆس خۆی گۆڕیوە بەجۆرێك ئۆمیكرۆن وەك شەپۆلی چوارەمیش ناودەبرێت، ئەم جۆرەیان بەپێی هەموو سەرنجەكان نزیكەی دوو ئەوەندە تا سێ ئەوەندەی زیاتر لەدێڵتا ڤایرۆس خێراتر بڵاودەبێتەوە، بەڵام ئەوەی زۆر سەرنجی جیهانی راكێشاوە تائێستا مردنی نیەو نیشانەكانیشی سوكە، دوو نیشانەی دیاری هەیە، ئەویش سەرهێشە و گیانهێشەیە، تائێستا ئەم دوو نیشانەیە زۆر زاڵە، پێدەچێت زۆربەی ئەو كەسانەی گرتوویانە، كۆرۆنا ڤایرۆسیان گرتووە پێشتر، یان ڤاكسینیان وەرگرتووە، بۆیە نیشانەكان لەسەریان سوكترە. هاوڵاتى: تاچەند مەترسی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنای گۆڕاوی (ئۆمیكرۆن)مان لەسەرە؟ كامەران قەرەداغی: بڵاوبوونەوەی ئۆمیكرۆن زۆرخێرایە، واتە لەوڵاتێكەوە دەچێتە وڵاتێكی دیكە، بۆ نموونە لەماوەی سێ هەفتەدا گەیشتووەتە 25 تا 30 وڵاتی جیهان، بۆیە پێشبینی دەكرێت ئەم شەپۆلی چوارەمە زووتر بڵاوببێتەوە بەجیهانداو ئەگەری هەیە زۆربەی وڵاتان بگرێتەوە. هاوڵاتى: كاریگەری ڤاكسینەكان چییەو كامیان تائێستا زۆر گرنگن؟ كامەران قەرەداغی: ئەوەی جێگەی سەرنجە، تائێستا ڤاكسینەكان زۆر گرنگەو زۆر پارێزگاری لەمرۆڤەكان دەكات، باشترین نموونە ئەم ڤایرۆسە گۆڕاوەیە، كە زۆربەی ئەو كەسانەی تووشی بوون ئەوانەن كە ڤاكسینیان كردووەو پێشتر كۆرۆنایان گرتووە، بۆیە نیشانەكان سوكە تیایاندا، ئەمە باشترین بەڵگەیە كە ڤاكسین باشترین رێگای خۆپاراستنە، لەم ڤایرۆسانە بۆیە تەنیا رێگە ڤاكسینكردنە بۆ رێگری لەم ڤایرۆسانەو پاراستنی ژیانی مرۆڤەكان. هاوڵاتى: واتا بەكارهێنانی ڤاكسین مرۆڤەكان دەپارێزێت لەڤایرۆسەكان كەئێستا بوونیان هەیە؟ كامەران قەرەداغی: زانستی پزیشكی زۆر پێشكەوتووە كە دنیای بەشێوەیەك لەشێوەكان سەرسام كرد كەدروستكردنی ڤاكسین بوو لەماوەیەكی كەمدا بۆ ئەم ڤایرۆسە، لەدوای دۆزینەوەو دروستكردنی ئەم ڤاكسینەش وایكرد ببێتە سەرچاوەی دۆزینەوەی چەندین ڤاكسینی دیكە بۆ نەخۆشییە درێژخایەنەكانی تر كەساڵانە بەملیۆنەهای دەكوشت وەك مەلاریاو كۆلێرا، بۆیە بەردەوامیش زانست بەرەو پێشەوە دەڕوات و نەخۆشییەكانیش زیاتر دەبن، چونكە زانستی پزیشكی پێشكەوت و نەخۆشی دیكە دەدۆزێتەوەو نیشانە دەكرێت، بۆیە لەوانەیە وا سەیربكرێت نەخۆشی لەم سەردەمەدا زیادیكردووە، بەڵام هۆكارەكەی دۆزینەوەی نەخۆشییەكان و چارەسەركردنەكانیەتی، لەكاتێكدا لەوانەیە 50 ساڵ لەمەوپێش ساڵانە بەمەلاین كەس بمردایە بەبێ ئەوەی دیاریبكرێت، بەنموونە هەموو ئەو نەخۆشییە شێرپەنجانەی كەئێستا هەیەو دەوترێت كە لەكۆندا نەبووە، لەڕاستیدا هەر هەبووە، بەڵام رێگاكانی تەشخیس نەبووە یان زۆر سەرەتایی بووە، بەڵام ئێستا بەهۆی پێشكەوتنەكانەوە تەشخیس دەكرێت.
هاوڵاتى وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند:" ئەمڕۆ لە ئۆپەراسیۆنێكدا هێزەكانی پێشمەرگە و سوپای عێراق توانیان 14 شوێنو پەناگەی داعش لەناو دەبەن. ئەمڕۆ چوار شەممە 8ی كانوونی یهكهمی 2021 بهگوێرهى ڕاگهیهنراوێكى وهزارهتى پێشمهرگه، "ئۆپەراسیۆنی هاوبەشی هێزەکانی پێشمەرگە لەگەڵ سوپای عێراقی لەهەردوو میحوەری یەکی گەرمەسێرو دوی قەرەتەپە بەردەوامی هەیە". ئهوهش ڕونكراوهتهوه، "پێشمەرگەو سوپای عێراق توانیویانە بەشێکی زۆری ناوچەکە کێوماڵ بکەن، لەهەندێ خاڵدا نزیکبونەتەوە لەیەکترییو هاوکارییو هەماهەنگی لەنێوانیان هەیە، ئۆپەراسیۆنەکە سەرکەوتوانە بەڕێوەدەچێت، توانراوە (14) شوێنو پەناگەی داعش لەناو ببرێن". ئهوهش هاتوه، "هێزەکانی پێشمەرگە لەو ئۆپەراسیۆنەدا، کێوماڵێکی وردی گوندەکانی (شۆراو، دەراجە، بەلەکەی سەروو، بەلەکەی خواروو، دۆڵی گوڵم کەوە، گوندی قۆری چایی) لەمیحوەری دوی قەرەتەپەو گوندەکانی (قوبەلبن، معدانەکان، هۆدەلی، تەپەکزن، خدران، بشر) لەمیحوەری یەکی گەرمەسێریان کردوە". جهختیشیكردۆتهوه، "تائێستا هیچ ڕوبەڕوبونەوەیەکی ڕاستەوخۆ، لەنێوان پێشمەرگەو پاشماوەی چەکدارانی داعش دروستنەبوە، لەو ئۆپەراسیۆنەشدا، لەمیحوەری گەرمەسێرەوە هەریەک لەلیواکانی (3و 5) پیادەو لەمیحوەری دووی قەرەتەپەوە لیواکانی (9و 17) پیادەی سەر بەوەزارەتی پێشمەرگە، لەگەڵ چەند یەکەیەکی هێزەکانی (70) بەشداریی تێدادەکەن".
هاوڵاتى ئەنجومەنی وەزیران، گفتوگۆی دەربارەی هێرش و پەلامارەکانی تیرۆریستانی داعش کرد بۆ سەر ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، کە بووە هۆی شەهیدبوون و برینداربوونی چەندین پێشمەرگەی قارەمان و هاووڵاتی. ئەمڕۆ چوارشەممە 8ی دیسەمبەری 2021 ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان، بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیران کۆبووەوە. ئەنجومەنی وەزیران، گفتوگۆی دەربارەی هێرش و پەلامارەکانی تیرۆریستانی داعش کرد بۆ سەر ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، کە بووە هۆی شەهیدبوون و برینداربوونی چەندین پێشمەرگەی قارەمان و هاووڵاتی. سەرۆک وەزیران، بە ناوی ئەنجومەنی وەزیرانەوە ، سەرەخۆشی لە کەسوکاری شەهیدەکان کرد و هیوای چاکبوونەوەی خێرای بۆ بریندارەکان خواست. سەرۆک وەزیران، ئاماژەی بەوەشدا کە لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی، لە پەیوەندی بەردەوامدان بۆ فراوانکردنی دەرفەتەکانی هاریکاری و هەماهەنگیی بۆ پڕکردنەوەی بۆشایی ئەمنی لە ناوچە کوردستانییە دابڕێنراوەکان و دابینکردنی پێداویستییەکانی پێشمەرگە، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش. سەرۆک وەزیران دووپاتیکردەوە، کە هەرچی پێمان بکرێت دەیکەین، بۆ پشتیوانیکردنی پێشمەرگە و پاراستنی خەڵکی خۆڕاگری ئەو ناوچە کوردستانییانەی ڕووبەڕووی هێرشە تیرۆریستییەکانی داعش بوونەتەوە کە ئەم هێرشانە، بە شێکن لە سیاسەتی بەردەوامی گۆڕینی دێموگرافی ئەو ناوچانە و ناچارکردنی دانیشتووانەکانیان بۆ ئەوەی شوێنەکانیان چۆل بکەن. لە بڕگەی یەکەمی کۆبوونەوەکەدا، ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای ( پەروەردە و فێرکاری لە هەرێمی کوردستان ) لە لایەن ئالان حەمە سەعید وەزیری پەروەردە خرایە ڕوو، دوای گفتوگۆ و ڕاگۆڕینەوە، ئەنجومەنی وەزیران، بە کۆی دەنگ پڕۆژە یاساکەی پەسەند کرد، بە ئامانجی ڕێکخستنی هەموو بوارە پەروەردەیی و فێرکارییەکان لە سەر بنەمای سەردەمیانە و برەودانی زیاتر بە پرۆسەی خوێندن لە پێناو دانانی بناخەی سیستەمێکی پەروەردەیی نوێی کوردستانی. پڕۆژە یاساکە، فراوان وگشتگیرە و کۆی پرۆسەی پەروەردە و فێرکاری، لە کەرتی حکومی و تایبەت لەخۆ دەگرێت. پاشان کەمال محەمەدساڵح وەزیری کارەبا، پڕۆژە یاسای ( هەمواری یەکەمی یاسای وەزارەتی کارەبا ژمارە 6ی ساڵی 2021 ) خستەڕوو، کە ئامانج لێی، باشتر ڕێکخستنەوەی هەیکەلیەتی وەزارەتە. پڕۆژە یاساکە، لە لایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە پەسەند کرا و بڕیاردرا بە ناردنی هەردوو پڕۆژە یاساکە، بۆ پەرلەمانی کوردستان. ئینجا بێگەرد تاڵەبانی وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، ڕاپۆرتێکی دەربارەی بابەتی وشکەساڵی و مەترسییەکانی بۆ سەر بەرهەمە کشتوکاڵییەکان لە هەرێمی کوردستان خستەڕوو، کە سەرئەنجام کاریگەری لە سەر بەرزبوونەوەی نرخی پەیینی کیمیایی و ماددە قڕکەرەکان و کاریگەری بۆ سەر داچاندنی بەرهەمی دانەوێڵەی گەنم و جۆ و دۆخی ئاژەڵداران و کێڵگەکانی پەلەوەری و سامانی ماسی و بەرزبوونەوەی نرخی ئالیک دەبێت. لە ڕاپۆرتەکەدا، ئاماژە بە گرنگیدان بە سەرچاوە ئاوییەکان و بەنداوەکان و پڕۆژە ئاودێرییەکان و گلدانەوەی ئاوی پێویست و پاراستنی ڕێژەی بەکارهێنانی ئاو کرا، لە ڕێگەی هوشیارکردنەوەی هاووڵاتییان و هەروەها چەندین پێشنیاری ئاسانکاریی بۆ جووتیاران وئاژەڵدارانی هەرێم خستەڕوو، ئەنجومەنی وەزیران، وەزیرە پەیوەندیدارەکانی بەو ئاسانکارییانە ڕاسپارد، کە کاریان لەسەر بکەن و لە چوارچێوەی یاسا بەرکارەکان، هاوکاریان بن. پاشان حەمەی حەمە سەعید وەزیری ڕۆشنبیریی و جووتیار عادل سەرۆکی فەرمانگەی میدیا و زانیاری، چەندین سەرنج و تێبینی و پێشنیار و ڕاسپاردەیان بۆ ڕێکخستنی مامەڵەی میدیا و سۆشیال میدیا، لە گەڵ دۆخی ئێستای بەرەکانی جەنگ دژ بە تیرۆریستانی داعش خستەڕوو ، کە پێویستە وەک ڕاگەیاندنی بەرپرس، ڕۆڵی خۆیان ببینن لە پاراستنی ئاسایشی نیشتیمانی و سەلامەتی و ژیانی پێشمەرگە قارەمانەکان، بە پێچەوانەوە کاریگەریی نەرێنی دەبێت لەسەر پلانەکانی ڕووبەڕووبونەوەی تیرۆریستان و سەنگەرەکانی بەرگری.
عەمار عەزیز دوای پشكنین و ناسینەوەی 41 رووفاتی ئێزیدی لەپزیشكی دادی بەغداد تەواو بوو، وابڕیارە پێش سەری ساڵ لەمەراسیمیكی شایستەدا لەگۆرٍستانی گوندی كۆجۆ بەخاك بسپێردرێن . گروپی داعش دوای داگیركردنی موسڵ لەساڵی 2014 پاش ماوەیەك قەزای شەنگالی داگیركردو هەزاران كەسی لەناوبردو سەدان كەسی دیكەش تائێستا بێسەروشوێنن. سیروان جەلال، بەڕێوەبەری گشتی گۆڕە بەكۆمەڵەكانی سەر بەوەزارەتی شەهیدان و ئەنفالكراوان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت: «پزیشكی دادی بەغدا پرۆسەی پشكنین و ناسینەوەی بۆ 41 رووفاتی تری ئێزیدی تەواو كردووە كەسەرجەمیان ئێزیدین و خەڵكی سنوری قەزای شەنگالن، بڕیارە پێش سەری ساڵی نوێ رەوانەی گۆڕستانی كۆجۆ بكرێن». ناوبراو باسی لەوەشكرد كەئەوەی جێگای نیگەرانیانە بەرپرسانی فەرمانگەی شەهیدانی بەغداو گۆڕە بەكۆمەڵەكان بەتاكلایەنە بڕیار لەسەر كاتی هەڵدانەوەی گۆڕە بەكۆمەڵەكان و هێنانەوەی رووفاتەكان دەدات بەبێ ئەوەی ئاگاداریان بكات یان پرس و راوێژیان پێبكرێت لەكاتێكدا بەپێی یاساو پاراستنی گۆڕە بەكۆمەڵەكان دەبێت بەغداو هەرێم پێكەوە بڕیار بدەن . سیروان جەلال وتیشی: «سەرەتای هەڵدانەی گۆڕە بەكۆمەڵەكانی شەنگال تیمێكی هاوبەش و نیشتیمانیمان هەبوو، بەغداو هەرێم پێكەوە كارەكەیان دەكرد، بەڵام چەند رۆژێكە فەرمانگەی شەهیدان و گۆڕە بەكۆمەڵەكان بەبێ ئەوەی پرس بەئێمە بكەن دەستیان بەهەڵدانەوەی ژمارەیەك گۆڕی بەكۆمەڵ كردووە، هەرچەندە ئێمە زۆر حەزدەكەین تەواوی گۆڕە بەكۆمەڵەكانی ئەو قەزایە هەڵبدرێنەوە، بەڵام كارەكە بەهاوبەشی بكرێت ئەنجامەكەی زۆر باشتر دەبێت. هاوكات، خەیری عەلی، بەرپرسی رێكخراوی ئێزیدی بۆ دۆكیومێنتكردنی بەڵگەنامەكان بۆ هاوڵاتى ئەوەی خستەڕوو كە تەنها لەدوو هەفتەی رابردوو لەسنوری قەزای شەنگال پێنج گۆڕی بەكۆمەڵ لەگوندی (عەین فەتح)ی سەر بەناحیەی قەیرەوان لەسنوری قەزای شەنگال لەلایەن رێكخراوەكەیان دۆزرایەوە. هەروەها باسی لەوەشكرد كە لە 2ی كانوونی یەكەم فەرمانگەی بەرگری شارستانی شەنگال هەڵسان بەدەرهێنانی 10 رووفات لەناو زێرابێكدا لەسنوری ناحیەی گردعوزێردا بوون. خەیری عەلی وتیشی: «ژمارەی گۆڕە بەكۆمەڵەكانی شەنگال گەیشتووە 90 گۆڕی بەكۆمەڵ، تائێستا بەشێكیان هەڵدراونەتەوە، ژماریەكی زۆریش ماوە كەهێشتا هەڵنەدراونەتەوە». بەرپرسی رێكخراوی ئێزیدی بۆ دۆكیومێنتكردنی بەڵگەنامەكان، داوا لەدەزگا پەیوەندیدارەكانی عێراق دەكەن پەلە بكەن لەهەڵدانەوەی گوڕە بەكۆمەڵەكان و پشكنینەكان لەسەر رووفاتەكان تا بەزووترین كات بەخاك بسپێردرێن.
هاوڵاتى گەرەکی حەنانە لە نەجەف کەماڵی موقتەدا سەدری رێبەری رەوتی سەدری لێیە، بووەتە شوێنێکی یەکلاییکەرەوە لەپێکهێنانی حکومەتی عێراقدا، لەکاتێکدا کەناوچەی سەوزی بەغدای پایتەخت پێگەی سیاسی عێراقەو سەرجەم دامەزراوە یاسایی و دەستووریەکانی لێیە. لەتازەترین پێشهاتدا دوێنێ سێشەممە، جێنین پلاسخارت، نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتیی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان سەردانی ناوچەی حەنانەی لە نەجەف کردو لەگەڵ موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر کۆبووەوەو تاووتوێی پێکهێنانی حکومەتی عێراقیان کرد. بڕیارە سبەینێش موقتەدا سەدر لە نەجەف لەگەڵ چوارچیێوەی شیعە جارێکی تر کۆببێتەوە. سەدرو نەتەوە یەکگرتووەکان لە نەجەفەوە داوای پەسەندکردنی ئەنجامی هەڵبژاردن دەکەن نووسینگەی رێبەری رەوتی سەدر رایگەیاند لەکۆبوونەوەی نێوان موقتەدا سەدرو نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتیی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لەعێراق، کە کۆبوونەوەکە لە حەنانەی نەجەف سازدرا، جێنین بلاسخارت وتوویەتی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی عێراق سەرکەوتوو بووەو کۆمیسیۆنیش لەکارەکەیدا سەرکەوتوو بووە. نووسینگەی موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر راگەیەندراوێکی لەبارەی کۆبوونەوەکە بڵاوکردەوەو رایگەیاند «موقتەدا سەدر، پێشوازیی لە جێنین پلاسخارت کردووە و هەردوولا باسیان لە پێویستی پەسەندکردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەبێ دواکەوتن لەلایەن دادگای باڵای فیدڕاڵییەوە کردووەو دواخستنیشیان بە نەگونجاو زانیوە». جێنین بلاسخارت، باسی دۆخی سیاسیی عێراقی کردووە و ستایشی هەڵمەتی سەدرییەکانی لەهەڵبژاردنی پەرلەمان کردووە». هەروەها وتوویەتی ئاساییە لەهەڵبژاردن سەرکەوتوو و دۆڕاو هەبێت و ئەوەش واتای راستەقینەی هەڵبژاردنە. نووسینگەی رێبەری رەوتی سەدر راشیگەیاندووە ئەو هاریکارییە هونەرییەی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ سەرخستنی پرۆسەی هەڵبژاردن لەسەر داوای مەرجەعیەت و موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدرو حکومەتی عێراق و چەندین لایەنی دیکەی سیاسیی بووە. جێنین بلاسخارت، هەروەها وتوویەتی «کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بەڕێوەبردنێکی باش و سەرکەوتووانەی بۆ هەڵبژاردنەکە لەڕووی هونەرییەوە هەبووە». ئەو کۆبوونەوەیەی موقتەدا سەدر لەگەڵ بلاسخارت دوای ئەوە دێت، کە سەدر کۆبوونەوەی لەگەڵ لایەنەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە رەتکردەوە کە بڕیاربوو دوێنێ سێشەممە لەماڵەکەی خۆی لە نەجەف، بەڕێوەبچێت لەبری ئەوان لەگەڵ بلاسخارت کۆبووەوە. لایەنەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە کە لەهەڵبژاردندا شکستیان هێنا، جێنین هێنیس پلاسخارت بەدەستوەردان لەکاروباری عێراق و کاریگەری دروستکردن لەسەر گۆڕینی ئەنجامی هەڵبژاردن، تۆمەتبار دەکەن. دوای راگەیاندنی ئەنجامە بەراییەکان، هەموو لایەنە عەرەبییە شیعەکان (جگە لە رەوتی سەدر)، خۆیان لە بەرەیەکدا بەناوی (ئیت چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە) رێکخست و ناڕەزایی خۆیان بە ئەنجامەکان راگەیاندو داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەو ئەنجامانەیان کرد. رۆژی 30-11-2021، کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عێراقی ئاشکرا کرد، کەهەڵبژاردنەکە لە رۆژی 10-10-2021 بەڕێوەچووو رەوتی سەدر بە بەدەستهێنانی 73 کورسی، بووە براوەی یەکەمی هەڵبژاردنەکە. سەردانەکەی جێنین بلاسخارت، نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتیی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق بۆ نەجەف لەدوای کۆبوونەوەی هەفتەی رابردووی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر دێت لەگەڵ لایەنە ناڕازییەکان لەئەنجامی هەڵبژاردن، کە لەپڕۆژەیەکدا بەناوی «چوارچێوەی هاوئاهەنگی» خۆیان رێکخستووە. لەلایەکی ترەوە موقتهدا سهدر سهرۆكی رهوتی سهدر داوایهكی ئاراستهی سهركردهكانی چوارچێوهی ههماههنگی كردووهو بڕیارە كۆبوونهوهیهكی نوێ له حەنانەی شاری نهجهف ئهنجامبدهن. ئهحمهد كینانی ئهندامی كوتلهی سادیقون رایگهیاند «سهدر داوایهكی فهرمی ئاراستهی سهركردهكانی چوارچێوهی ههماههنگی كردووه بێنه شاری نهجهف بۆ ئهوهی كۆبوونهوهیهكی نوێ ئهنجامبدهن وهك درێژكهرهوهی كۆبوونهوهكهی چهندڕۆژی رابردووی شاری بهغدا.» راشیگهیاند «بڕیاره كۆبوونهوهكه له چهندڕۆژی داهاتوودا ببهسترێ و تائێستاش دیار نییه سهركردهكانی چوارچێوهی ههماههنگی وهڵامیان بۆ داوای كۆبوونهوهكهی سهدر دهبێت یان نا.» ئهحمهد كینانی راشیگهیاند «به ئهنجامدانی ئهم كۆبوونهوانه ماڵی شیعه زیاتر لهیهك نزیكدهبنهوه و ناكۆكییهكانیش بهلاوه دهنرێن، بێگومان هیچ كێشهو ناكۆكییهك چارهسهر نابێت بهبێ دانیشتن و لێكتێگهیشتن». چهندڕۆژێك پێش ئێستا موقتهدا سهدر سهرۆكی رهوتی سهدر لهبهغدا سهردانی ماڵی هادی عامری سهرۆكی هاوپهیمانی فهتحی كردبوو و لهوێ لهگهڵ سهركردهكانی چوارچێوهی ههماههنگی كۆبووهوهو پرسی ئهنجامهكانی ههڵبژاردن و پێكهێنانی حكومهتی نوێ و دۆخی ئێستای عێراق لهبوارهكانی ئهمنی و سیاسی و ئابووری تاووتوێ كرابوو. سیناریۆکانی پێکهێنانی حکومەت چوارچێوهی ههماههنگی كه زۆرینهی لایهن و هێزه سیاسییهكانی شیعه لهخۆدهگرێت، دوێنێ سێشهممه سیناریۆكانی بۆ پێكهێنانی حكومهتی نوێی عێراق ئاشكراكردو بڕیاریشه رۆژی پێنجشهممه، لهكۆبوونهوهیهكی دیكهی چوارچێوهكهو رێبهری رهوتی سهدر، بڕیار لهسهر یهكێك لهسیناریۆكان بدرێت. محهمهد سههیود، سهركرده لهئیئتیلافی دهوڵهتی یاسا كه بهشێكه لهپێكهێنهرهكانی چوارچێوهی ههماههنگی رایگهیاند، سیناریۆی زۆر ههیه بۆ پێكهێنانی حكومهتی نوێی عێراق، لهوانهش رهوتی سهدر و هێزه سیاسییهكانی كوردو سوننه كوتلهی گهورهتر پێكبهێنن كه ئهمه مهحاڵه، لهبهرئهوهی سوننهو كورد بهفهرمی رایانگهیاندوه كه لهگهڵ یهك لایهنی شیعه هاوپهیمانی پێكناهێنن. وتیشی «سیناریۆی دیكه ئهوهیه كه چوارچێوهی ههماههنگی لهگهڵ سوننهو كورددا هاوپهیمانێتی بكهن، ئهوهش قورسه، بهڵام نزیكترین سیناریۆ كه بهچارهسهر دادهنرێت رێككهوتنی هێزهكانی چوارچێوهی ههماههنگی و رهوتی سهدره لهسهر حكومهتێكی تهوافوقی زۆرینهی هێزه سیاسییهكان، ههربۆیهش حكومهتێكی تهوافوقی زۆرینهیهكی نیشتمانی گشتگیرتره«. ئهو سهركردهیهی دهوڵهتی یاسا ئهوهشی خستهڕوو، له چهندڕۆژی داهاتوو سیناریۆی زاڵ لهسهر ئهرزی واقع جێبهجێدهكرێت بهتایبهتی دوای كۆبوونهوهی سهركردهكانی چوارچێوهی ههماههنگی لهگهڵ موقتهدا سهدر رێبهری رهوتی سهدر لهنهجهف و ئهگهریشی ههیه ئهو كۆبوونهوهیه پێنجشهممه بهڕێوهبچێت. رهوتی سهدر لهههڵبژاردنه پهرلهمانیهكهی 10ی (تشرینی یهكهم/10)ی ئهمساڵ، توانیویهتی 73 كورسی پهرلهمانی بهدهستبهێنێت، بهڵام لایهنه شیعیهكانی دیكه بههۆی بهدهستهێنانی رێژهیهكی كهمی كورسی بهراورد بهههڵبژاردنهكانی رابردوو، ناڕهزایهتیان بهرامبهر ئهنجامهكان دهربڕیوهو كوتلهیهكیان لهژێر ناوی «چوارچێوهی ههماههنگی» پێكهێناوه. لەهەولێرو نەجەف و بەغدا جووڵەی سیاسی هەیە عیزەت شابەندەر، سیاسەتمەداری سەربەخۆی عێراقی، دوێنێ سێشەممە لەتویتێکدا رایگەیاند لەبەغدا، هەولێرو نەجەف هەوڵی بەردەوامی بەرپرسیارانە بۆ پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی عێراق هەیە. تویتەکەی عیزەت شابەندەر دوو رۆژ دوای سەردانەکەی هات بۆ هەولێر کە لەگەڵ مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی کۆبووەوە. عیزەت شابەندەر دەڵێت «ئەو هەوڵانەی لەبەغداو هەولێرو نەجەف هەن پشتیوان بەخوا بەرەو باشتر دەڕوات و کاتێک گەورەکان قسە دەکەن بچووکەکان بێدەنگ دەبن». شابەندەر هەروەها نووسیویەتی «سەرکردایەتی قەدەرەو هونەرەو پۆست شمشێرە. شمشێریش لەدەستی پاڵەوان نەبێت کارناکات»، لەکۆتاییشدا پەندێکی عەرەبی بەنموونە دەهێنێتەوەو دەڵێت «ئەگەر بۆ کەسی دیکە بەردەوام بووایە نەدەگەیشتە دەستی تۆ»، وەک ئاماژەیەک بۆ لایەنە شیعەکان. هەوڵەکان بۆ پێکهێنانی حکومەتی عێراق چڕتربوونەتەوە بەتایبەت دوای چەند رۆژێک لە راگەیاندنی ئەنجامەکانی کۆتایی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە 10-10-2021 بەڕێوەجوو. کە لەئیستادا لەسەر ئەوە ماوە لەلایەن دادگەی باڵای فیدڕاڵییەوە پەسەندبکرێت. رۆژی سێشەممە 30-11-2021 جەلیل عەدنان خەلەف، سەرۆکی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقی راگەیاند. بەپێی ئەنجامە فەرمییەکان، رەوتی سەدر براوەی یەکەمی هەڵبژاردنە بە 73 کورسی، دواتر هاوپەیمانیی تەقەدووم 37 کورسی و دەوڵەتی یاسا 33 کورسی و پارتی دیموکراتی کوردستان 31 کورسی، یەکێتی نیشتمانی کوردستان 19 کورسی و هاوپەیمانیی فەتح 17 کورسییان بەدەستهێناوە.
شاناز حەسەن خۆپیشاندانی خوێندكارانی زانكۆو پەیمانگاكان لەهەرێمی كوردستان بۆ داواكردنی دەرماڵەكانیان گەیشتە ئەنجام و حكومەتی هەرێم بڕیاریدا مانگانە حەوت ملیار دینار بخرێتە سەر بودجەی وەزارەتی خوێندنی باڵا بۆ پاڵپشتی دارایی كە»دەرماڵە» بۆ خوێندكاران تێیدا جێگیر كراوە. خۆپیشاندانەكانی خوێندكاران لەزانكۆو پەیمانگاكانی سلێمانی كە چەندین جار شەقامە سەرەكییەكانی شاریان كۆنترۆڵ دەكرد، فشاریان لەسەر حكومەتی هەرێم دروستكرد كە بەهۆی باشبوونی دۆخی داراییەوە پێویستە دەرماڵەكانیان بۆ خەرج بكرێت كە لەساڵی 2014 بەبڕیاری حكومەتی هەرێم راگیرابوو. هیوا بەكر، خوێندكاری قۆناغی سێی بەشی ماتماتیكە لەزانكۆی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» لەگەڵ بوونی سەدان كێشە لەبەشی ناوخۆیی و هاتوچۆ كردنی خوێندكاراندا، بەڵام لەخۆپیشاندانەكان بەردەوام دەبین تا بەڵێنی گەڕاندنەوەی مافە سەرەكیەكەی خۆمان پێدەدەن كە دەرماڵەیە». هەروەها خوێندكارێكی دیكە لەزانكۆی كۆیە ئاماژە بەوە دەدات، تەنیا بە مەرجی وەرگرتنی دەرماڵە دەچنەوە هۆڵەكانی خوێندن. بورهان مستەفا، خوێندكاری زانكۆی كۆیە، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:»دابینكردنی پێداویستی بەشە ناوخۆییەكان ئەركی هەموو حكومەت و زانكۆكانەو دەبێت دابینی بكەن، بەڵام داواكردنی دەرماڵە مافی ئێمەیەو دەبێت پێمان بدرێت». هاوكات نیشتیمان عومەر، لە زانكۆی راپەڕین لە رانیە، هاوڕابوو لەگەڵ هاوڕێكانی و وتی:» تا وەرگرتنی دەرماڵە ناچینەوە هۆڵەكانی خوێندن، لەگەڵ ئەوەی دەرماڵەكانمان پارەیەكی كەمە، بەڵام ئێمە داوای زیادكردنی ناكەین، تەنیا داوا دەكەین ئەو مافەمان بۆ بگێڕنەوە». سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە وەزارەتەكەیان داوای فەرمی لەئەنجومەنی وەزیران كردووە دەرماڵە بۆ خوێندكاران دابین بكات بۆ ئەمساڵیش بڕەكەی ئاشكرا دەكات كەپێویستیان بە 70 ملیار دینار دەبێت. دكتۆر توانا نەجەف، سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵای حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئەو بڕە پارەیەی كە دیاریكراوە بۆ خوێندكاران پێشبینیمان وایە بەشی دەرماڵە دەكات». سەرۆكی دیوانی وەزارەتی خوێندنی باڵای حكومەتی هەرێم لەبارەی شێوازی دەرماڵەو بڕەكەیەوە وتی:»هەر بڕە پارەیەك خەرج بكرێت پێویستە رێنمایی دارایی لەپشتەوە بێت، بۆ سەرجەم خەرجیەكان بەدەرماڵەشەوە، كەواتە كۆتا رێنمایی دارایی كە تاساڵی 2014 كاری پێكراوەو وەستێنراوە، هەر ئەو رێنماییە داراییە هەیە». ناوبراو زیاتر روونیكردەوەو وتی:» ئەمڕۆ چوارشەمە تیمێكی ئێمە دەچێتە وەزارەتی دارایی و دەبێت وردەكاری ژمارەی تەواوی خوێندكارەكانمان لابێت و لەگەڵ وەزارەتی داراییش بزانین بە رێنماییە كۆنەكە كاربكەین یان رێنمایی تازە دەردەچێت». توانا نەجەف، ئاشكراشی كرد:» كە لەساڵی نوێی 2022 واتا لە 1ی 1ی ساڵی داهاتوو ئەم بڕیارە كاری پێدەكرێت».
شاناز حەسەن كەسوكار و هاورێ و كەسە ناسراوەكانی نەقیب محەمەد لەتیف داوای بە سزا گەیاندنی تاوانبارەكان دەكەن، كە لە ئێستادا شوێنیان نادیارە. شەوی 4 لەسەر 5ی ئەم مانگە نەقیب محەمەد لەتیف بەدەنگ تەلەفونی هاواری ژنێكەوە دەچێت كە داوای كردووە فریای بكەون و ئەویش لەگەڵ چەند پۆلیسێكدا دەچێت بەدەم داواكارییەكەوە. نەقیب محەمەد لەگەڵ مەفرەزەیەكی پۆلیس كە پێكهاتووە لەدوو پۆلیس و شۆفێرەكە لەنوسینگەی رۆژهەڵاتی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان لەلایەن داواكراوێكەوە هێرشیان كرایەسەر و لەئەنجامدا نەقیب محەمەد لەتیف شەهید دەكرێت و دوو پۆلیس بریندار دەكرێن. نەقیب محەمەد خێزاندارەو باوكی كچێكە و مانگێكی دیكە خێزانەكەی منداڵی دووەمی دەبێت. خەسرەو سایە، خاڵی نەقیب محەمەد، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» خوشكەزاكەم بەردەوام بەدوای كێشەكانی ژنانەوە دەڕۆیشت و دەیویست تادەتوانێت چارەسەری كێشە خێزانیەكان بكات و تاوانبار بەسزا بگەیەنێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە تائێستا بە سەدەها كێشەی ژنان و خێزانی و كۆمەڵایەتی چارەسەر كردووەو نموونەی ئەو حاڵەتانەش لەم دوو رۆژی پرسەیەیدا بەڵگەبوون كە چەندەها خێزان بەچاوی پڕ گریانەوە لەگەڵیان بەشداربوون و گێڕاویانەتەوە كە چۆن نەقیب محەمەد هاوكاریان بووە بۆ رێككەوتنەوە و دڵسۆزانە كاری كردووە. خەسرەو سایە باسی لەوەشكرد كە تائێستا سەرقاڵی پرسەن، لە رۆژانی داهاتوودا دەبێت بزانن بەرپرسان پلانیان چییە بۆ تاوانبارانی كوشتنی كوڕەكەیان. خاڵی نەقیب محەمەد، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد لەتۆڕە كۆمەڵایەتیەكانەوە پێیان گەیشتووە كە تاوانبارەكان چوونەتە ئێران و «هەڵاتوون». « نەقیب محەمەد تاكە كەیس نیە لەم شێوەیەو رۆژانە لەم كۆمەڵگەیەدا كەخەڵك لەژێر سایەی حكومەت و دەسەڵاتێكدا دەژی كە هیچ وەڵامێكی پێنیە بۆ داخوازی و پێداویستیەكانی ژیانی خەڵك، ناتوانێت ئەمنیەتی نەك كۆمەڵگە بەڵكو كارمەندەكانی خۆشی بپارێزێت»، خاڵی نەقیب محەمەد وای وت. مقەدەم هیوا كەریم، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئەوەی جێگەی پرسیارە لێرەدا چۆن كەسێك بۆ كەیسێكی ئاوا بچووك تاوانێكی وا گەورە ئەنجام دەدات، چونكە لەزۆربەی حاڵەتەكانیاندا دادوەر چەند رۆژێك كەسەكە تەوقیف دەكات و دواتر ئازاد دەكرێت. مقەدەم هیوا كەریم وتیشی:» خاوی ئەم جۆرە كەیسانە دەگەڕێتەوە بۆ كاری دادوەرەكان كە تەنیا لەهەفتەیەكدا سێ رۆژ ئەم كەیسانە رادەپەرێنن لەكاتێكدا رۆژانە ئەم كەیسانە دێنە لامان و ژمارەیان زۆر زۆرە». نەقیب سەركەوت ئەحمەد، وتەبێژی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» هەموو ئیجرائاتێك كراوەو بەپێی یاسا هەموو رێكارەكان گیراوەتەبەر بۆ دەستگیركردنی تاوانبارەكان، بەڵام لەكاتێكدا تاوانبار نادیار بوو، ئێمە شەوو رۆژمان كردۆتەسەر یەك و بەردەوامین لەگەڕان و لەكەسوكاریان زیاتر حەزدەكەین دەستگیربكرێن». ناوبراو وتیشی:» ئەو ماڵە كوڕێك و دایك و باوكێكی تێدا بووەو فەرمانی گرتن بۆ هەرسێكیان دەرچووە لەلایەن دادوەرەوە». وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی جەختی لەوەكردەوە زانیارییان نیە چووبنە ئێران و وتی:» هەندێك ئیجرائات هەیە وا ئاسان نیەو ناتوانرێت بیڵێیت فەرموو ئەو كەسەم بۆ دەستگیربكە، بەڵكو وردەكاری دەوێت دەبێت بەپلانی وردەكاری یاساو داتاو زانیاری بێت».
هاوڵاتى سهرۆكی ههرێمی كوردستان رایگهیاند، دهبێت دادوهر ئازاد بێت له بڕیاردان و پارێزراوبێت، دهشڵێت: "دهسهڵاتی دادوهری كێشهو تهحهدای زۆری له بهردهمدایه". نێچیرڤان بارزانی، سهرۆكی ههرێمی كوردستان له كۆنگرهیهكی رۆژنامهوانیدا رایگهیاند: "ئەمڕۆ سەرپەرشتیی ڕێوڕهسمی سوێندخواردنی دادوەر عەبدولجەبار عەزیز حەسەن، سەرۆكی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستانم كرد، پیرۆزبایی لێدەكەم و هیوای سەركەوتنی بۆ دەخوازم". وتیشی: "هاوكات پشتگیریی تەواوی خۆم بۆ سەروەریی یاسا و دامەزراوە دادوەرییەكان دووپات دەكەمەوە". راشیگهیاند: دهبێت دادوهر ئازاد بێ له بڕیاردان و پارێزراو بێت. سهرۆكی ههرێمی كوردستان باسی لهوهشكرد: دهسهڵاتی دادوهری له ههرێم كێشهو تهحهدای زۆری له بهردهمدایه.
