قەرەیلان: ئۆجەلان ئازاد نەبێت و زیندانەکان پڕبن گەریلا چۆن چەک دابنێت؟

هاوڵاتی دوای ئەوەی ئیسرائیل هەواڵی ڕفاندنی ژنێكی لە بەغدای پایتەختی عێراق بڵاوكردەوە، گرتەیەكی ڤیدیۆیی ئیلیزابێس چۆركۆف بڵاوبوەوە، كە باس لەسەردانی بۆ شاری سەدر دەكات و لەسەر كەسایەتی موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدریش قسە دەكات. ژنە ئیسرائیلیەكە كە هەڵگری ڕەگەزنامەی ڕوسیاشە، لە گرتە ڤیدیۆییەكەدا بە "حیجاب" ەوە دەردەكەوێت و دەڵێت: نوێژی هەینی لە شاری سەدر ڕووداوێكی مێژووییە و دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی نەوەدەكان، ئەم شارە لەڕووی نێودەوڵەتییەوە ناسراوە و خاوەن مێژووی بەرەنگاربوونەوەی ستەمكارانە". لەبارەی موقتەدا سەدریشەوە، ئیلیزابێس دەڵێت:"كەسێكی نیشتیمانییە و دەستێوەردانی وڵاتانی ڕۆژئاوا و عەرەبی و دەوروبەر ڕەتدەكاتەوە ئەمەش هەڵوێستێكە دەبێت هەموو سیاسیەكی عێراقی گرنگی پێبدات و وەك ئەو بێت". پەیامنێرەكە لێی دەپرسێت تۆ موسوڵمانی؟ ئیلیزابێس چۆركۆف دەڵێت:"نا موسوڵمان نیم بەڵام هاتووم لە مەراسیمی نوێژی هەینی لە شاری سەدر ئامادەبم". بەوتەی باسم عەوادی وتەبێژی حكومەتی عێراق، حكومەت لێكۆڵینەوەی سەبارەت بە ڕفاندنی ئەو ژنە توێژەرە "ئیسرائیلیە- ڕوسییە دەستپێكردووە، دوای ئەوەی ئیسرائیل گروپێكی لایەنگری ئێرانی لەعێراق تۆمەتباركرد بەوەی لەماڵێكدا لەبەغدا ڕفاندوویانە. ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو نوسینگەی سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل ئاشكرایكرد یەكەكانی حزبوڵای عێراق بەرپرسیارە لەڕفاندنی ئەو ژنە و ئەوەشی خستەڕوو: ئیلیزابێس چۆركۆف هاوڵاتییەكی ئیسرائیلی- ڕوسییە و چەند مانگێك لەمەوبەر لەعێراق دیارنەماوە و لەلایەن میلیشیای حزبوڵای عێراق كە گروپێكی شیعەیە دەستبەسەرە. نوسینگەی سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل ئەوەشی ئاشكراكرد ژنە ئیسرائیلیەكە تائێستا زیندووە و بەرپرسیارێتی گیانیشی لەئەستۆی حكومەتی عێراقە. لەبەرامبەریشدا گروپی حزبوڵا بە ناڕوونی قسەی لەسەر ئەو ژنە ئیسرائیلیە كرد و ِفاندنەكەشی ڕەتنەكردەوە. ئەبو عەلی عەسكەری شەوی پێنجشەمەی ڕابردوو لەتیلیگرام وتی "دانپێدانانی سەرۆكوەزیرانی قەوارەی جولەكە بەبوونی سیخوڕێكیان لەعێراق ئاماژەیەكی مەترسیدارە و پێویستە بەوردی مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسە بكرێت". ئەو ژنە ئیسرائیلیە لە كانوونی دووەمی 2022 بە پاسپۆرتێكی ڕووسی سەردانی بەغدای كردووە، ئەمەش بەوتەی دیپلۆماتكارێكی ڕۆژئاوایی لەعێراق كە نەیویستووە ناوەكەی ئاشكرا بكرێت، بەوتەی زۆرێكیش لەو ڕۆژنامەنوسانەی قسەیان لەگەڵ كردووە كە زۆربەیان بیانین، چۆركۆف توێژینەوەی لەسەر گروپە میلیشیاكانی نزیك لەئێران كردووە لەعێراق هاوكات توێژینەوەشی لەسەر ڕەوتی سەدر كردووە. ئیلیزابێس چۆركۆف لەپێگەی خۆی لەئینتەرنێت باسی لەوەكردووە بەزمانەكانی ئینگلیزی و ڕوسی و عیبری و عەرەبی دەتوانێت قسە بكات و بنوسێت، ئاماژەی بەوەشكردووە توێژەری پەیمانگەی نیولاینزی ستراتیژی سیاسییە، هاوكات توێژەریشە لە كۆڕبەندی بیركردنەوەی هەرێمیی كە دەزگایەكی توێژینەوەی ئیسرائیلییە و بارەگاكەی لەقودسە.

هاوڵاتی رۆژنامەی ئەلعەرەب ئاشکراى دەکات کە سودانى بۆ رازیکردنى نورى مالیکى دەستیکردوە بە دورخستنەوەى لایەنگرانى حەلبوسى و کار بۆ لابردنی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق دەکرێت لە پۆستەکەی. بە گوێرەی ئەو ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەکە بڵاویکردووەتەوە ئەم هەنگاوەى سودانى دژ بە محەمەد حەلبوسى بۆ چەند ئەگەرێک دەگەڕێتەوە و یەکێکیش لەو ئەگەرانە رێککەوتنى سودانى و مالیکییە بۆ ئەوەی سودانى گەرەنتى مانەوەى لە پۆستەکەى بکات لە هەڵبژاردنى داهاتودا. ڕۆژنامەکە هۆکارێکى دیکەى ئەم دژایەتیکردنەى سودانى بۆ حەلبوسى گەڕاندوەتەوە بۆ پڕۆژەیاساى بودجە و دەڵێت: سودانى پێى وایە کە کۆمەڵێک بڕگەى یاساى بودجە لەلایەن حەلبوسییەوە دژى کابینەکەى سودانى زیاد کراوە. هەروەک ئاماژە بۆ ئەوەکراوە کە سەرۆکى ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق داواى لە سەرۆک کۆمارى عێراق کردوە کە ببێتە نێوەندگیر بۆ چارەسەرى ئەم ناکۆکییە، بەڵام تا ئێستا نەیتوانیوە سەرکەوتو بێت.

هێرشی چەکداریی دەکرێتە سەر بنکەیەکی پۆلیسی ئێران و دوای چەند کاتژمێرێک لە پێکدادان، بنکەکە کۆنتڕۆڵ دەکرێتەوە. ئەمڕۆ شەممە ژمارەیەک چەکدار هێرشیان کردە سەر بنکەی ژمارە 16ی پۆلیسی ئێران لە شاری زاهیدان ناوەندی پارێزگای سیستان و بەلوچستان و بنکەکە بۆ چەند کاتژمێرێک لە لایەن چەکدارەکانەوە کۆنتڕۆڵ کرا. پۆلیسی ئێران بڵاوی کردوەتەوە: چەکدارەکان دوای کۆنتڕۆلی ئەو بنکەیە لە لایەم هێزی ئەمنیی و سەربازییەوە گەمارۆ دراون و دوو هێرشبەر کە پشتێنی بۆمبڕێژکراویان پێوەبوە خۆیان تەقاندوەتەوە. ئاماژە بەوە کراوە دوای زیاتر سێ کاتژمێر پێکدادان پۆلیسک کوژراوە و پۆلیسێکی دیکە بریندار بوە و هاوکات لەگەڵ خۆ تەقاندنەوەی دوو هێرشبەر یەکێکی دیکە لە هێرشبەرەکان لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراوە.  

کۆماری ئیسلامی ئێران دوو کەس بە تۆمەتی ئەندامێتی داعش و کوشتنی 13 کەس لە شیراز لەسێدارە دەدات. میدیای فەرمی ئێران بڵاوی کردەوە؛ بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە دوو تۆمەتباری هێرشکردنە سەر مەزارگەی (شاهچراغ) لە شاری شیراز لەبەرچاوی خەڵکەوە و لە شەقامێکی ئەو شارە لەسێدارە دراون. دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی ئەو دوو کەسەی تۆمەتبارکردبو بە ئەندامێتی رێکخراوی داعش و هێرشکردنە سەر مەزارگەیەکی شیعەکان لە شیراز کە کوژرانی 13 کەس و برینداربونی 25 کەسی لێکەوتەوە. رۆژی (26/10/2022) هێرشێکی چەکداریی کرایە سەر مەزارگەی (شاهچراغ) دواتر دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکانی کۆماری ئیسلامی رێکخراوی داعشیان بە ئەنجامدانی هێرشەکە تۆمەتبار کرد. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران رایگەیاندوە؛ ئەو دوو کەس لە ژێر ئەشکەنجەدا و بە زۆر دانیان بەو تاوانەدا ناوە و سزای سێدارەکەیان هیچ بنەمایەکی یاسایی نییە. ئەو رێکخراوەیە ئاماژەی بەوە کردوە لە دوای ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران لەسێدارەدان بەشێوەیەکی بەرچاو زۆر بوە کە ئامانجی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بۆ زۆربونی سێدارە چاوترسێنکردن و سەرکوتی نەیارانە. بە پێی ئامارەکان لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا 369 کەس لە ئێران بە تۆمەتی جیاواز لەسێدارەدراون.

ئەنجومەنێکی گەشتیاریی ئاشکرای دەکات زیاترین گەشتیار لە عێراقەوە سەردانی ئێرانی کردوە و رێژەی گەشتیش بۆ ئەو وڵاتە بەرز بوەتەوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری بڵاوی کردەوە؛ رێژەی چونی گەشتیاران بۆ ئێران  لە ساڵی 2022 زیاتر لە 39% بەرز بوەتەوە و داهاتەکەشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە پێی ئامارەکانی ئەنجومەنەکە 55%ی سەرجەم ئەو کەسانەی گەشتییان بۆ ئێران کردوە لە عێراقەوە بون و بەوەش لە ریزبەندنی یەکەم وڵاتدا بون کە زۆرترین هاوڵاتیی بە مەبەستی گەشت رویان لە ئێران کردوە. ئەنجومەنەکە ژمارەی گەشتیارانی عێراقی بۆ ئێران  بڵاو نەکردوەتەوە بەڵام پێشتر هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستیی ئێران رایگەیاندبو ؛ لە ساڵی 2022 یەک ملیۆن و 223 هەزار و 896 کەس بۆ چارەسەری تەندروستیی رویان لە ناوەندە پزیشکی و نەخۆشخانەکانی ئێران کردوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری ئاماژەی بەوە کردوە؛ ساڵی رابردو گەشتیارانی بیانی لە ئێران زیاتر لە شەش ملیارد دۆلاریان خەرج کردوە کە 97.9%ی بە مەبەستی بەسەربردنی کات و گەشتیاریی بوە و 2.2%ی مەبەستی گەشتەکان بازرگانیی بوە. دوای عێراق 12% گەشتیارانی ئێران هاوڵاتیی تورکیا و ئازەربایجان بون و هاوڵاتییانی پاکستان بە 5% و کوەیت بە 2% زۆرترین گەشتیاریان رویان لەو وڵاتە کردوە. ماوەی چەند ساڵێکە هاوڵاتییانی عێراق و دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بە مەبەستی گەشت و چارەسەری تەندروستیی بەشێوەیەکی بەرچاو سەردانی ئێران و ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەن.

هاوڵاتی بە پێی ئەو سزایانەی ئەمریكا دژی ئێران سەپاندویەتی تەنانەت ئەگەر واشنتۆن رەزامەندیی بۆ ئازادكردنی پارەكانی لە وڵاتان دەربڕێت ئەوا تەنها دەتوانرێت بە دراوی فەرمیی ئەو وڵاتەی كە پارەكانی تێدا ئازاد كراوە تەنها خۆراك و دەرمان بكڕێ. لە ماوەی رابردودا ئەمریكا رایگەیاند بڕی نزیكەی سێ ملیار دۆلار لە پارەی قەرزەكانی غاز و كارەبای عێراقی بۆ ئێران بە مەرج ئازاد كراوە و ئەو پارانە دەبێت تەنها بۆ بوارە مرۆییەكان و ئەو بوارانەی سزا نەیگرتونەتەوە بەكار بهێنرێت. دوای چەند رۆژێك ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای عێراق رایگەیاند؛ وەزارەتەكەیان سەرجەم قەرزەكانی كڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانكی بازگانیی عێران (TBI) كردوە، بەڵام بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران. بەرپرسانی ئێران ئاماژەیان بەوە كردبوو كە لەو قەرزانە تەنها دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری فرۆشتنی غاز بە عێراق ئازاد كراوە، چونكە بە پێی لێدوانی ئەو بەرپرسانە، عێراق زیاتر لە 11 ملیار دۆلار قەرزاری كارەبا و غازی لایە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەكرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناكرێتەوە. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیكەی سێ ملیار دۆلاری بلۆككراوی ئێران لە عێراق ئازاد كراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانكاریی بەسەردا نەهاتووە و ئیدارەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێكردنی سزاكان دژی ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا ئەو پارانەی لە عێراق ئازاد كراون تەنها دەبێت بۆ بوارە مرۆییەكان بەكاربهێنرێت. بەوتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ژمارەیەك لێخۆشبون لە سزاكانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەكە (كۆنگرێس) بۆ عێراق دەركردووە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچووی كڕین یان دابینكردنی كارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێكی بانكیی.

هاوڵاتی سزا بانكییەكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران دەسەڵاتی ئەو وڵاتەی بێهیوا كردووە تەنانەت لەو پارە بلۆككراوانەشی كە ئازاد دەكرێن چونكە تەنها لە كڕینی خۆراك و دەرمان بەكاردەهێنرێت ئەوەش وای كردوە ئێران پەنابەرێتە بەر ئاڵوگوڕی راستەوخۆی نەوتەكەی بەرامبەر بە خۆراك. لە ماوەی رابردوودا ئەمریكا رەزامەندیی دەربڕی بۆ ئەوەی عێراق بڕێك لە قەرزەكانی غاز و كارەبای بە ئێران رادەست بكات، بەڵام تەنها دوای چەند رۆژێك بەرپرسانی بەغداد رایانگەیاند كۆماری ئیسلامی ناتوانێت پارەكانی لە بانكی بازرگانیی وڵاتەكە بە دۆلار رابكێشت و داواتریش ئەمریكا وردەكاریی مەرجەكانی بۆ ئازادكردنی ئەو قەرزانە راگەیاند. ئەمریكا رایگەیاند؛ قەرزەكانی غاز و كارەبای ئێران تەنها دەبێت بە مەبەستی مرۆیی و كڕینی خۆراك و دەرمان و ئەو شتانە بەكاربهێنرێت كە سزاكانی واشنتۆن نەیگرتونەتەوە. ئێران بەهۆی ئەو جۆرە لە سزایانەی واشنتۆنەوە پەنای بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتەكەی بردوە لەگەڵ هەندێك وڵاتی وەك پاكستان و سریلانكا و چەند وڵاتێكی ئەمریكای لاتین. رۆژنامەی (ئیعتیماد) سەر بە باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی ئاماژەی بەوە كردوە هەنگاوی نەوت لە بەرامبەر خۆراك داوێكی دوژمنكارانەیە كە رەنگە بەرپرسانی ئێران بە هەڵە بكەونە ئەو داوەوە هاوشێوەی ئەوەی بەرامبەر بە رژێمی سەددام حسێن لە عێراق كرا و هەر ئەوەش روخانی رژێمی بەعس و سەدام حسێنی لێكەوتەوە. تەنانەت قەرزەكانی عێراقیش چونكە كراوە بە دینار تەنها دەتوانێت لەو وڵاتەد   نەوت لەبەرامبەر ئامێری بیناسازیی و چا ئێران كە بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكانەوە ناتوانێت قەرزەكانی بە شێوەیەكی «كاش و نەختینەیی» وەرگرێتەوە و بیخاتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی بە ناچاری نەوتەكەی بە چایی ئاڵوگۆڕ پێكردوە  و وڵاتی سریلانكا كە 250 ملیۆن دۆلاری پاڕەی كڕینی نەوتی ئێران قەرزارە بڕیاری داوە بە رێككەوتنێكی دوولایەنە مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چایی رەوانەی ئێران بكات. بڕیارە سریلانكا لە ماوەی 48 مانگدا و لە بەرامبەر 250 ملیۆن دۆلاردا مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چا رەوانە دەكات، بەڵام لە ئێستادا ئەو بڕە چایە بۆ كەمتر لە دوو ملیۆن دۆلار لە مانگێكدا كەمی كردوە. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) ئاشكرای كردوە؛ بەهۆی بەرنامە موشەكی و ئەتۆمییەكەی كۆماری ئیسلامی ژمارەیەك سزای نێودەوڵەتیی دژی ئێران سەپێنراوە كە رەوانەكردنی پارەی بۆ سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئەو وڵاتە راگرتوە و ئێران بە ناچاریی داهاتی فرۆشی نەوتەكەی بە كاڵا ئاڵوگۆڕ پێدەكات و لە ساڵی 2021 سریلانكا و ئێران رێككەوتون لەسەر ئاڵوگۆڕی نەوت بەرامبەر چایی. لە دوای سریلانكا، كۆماری ئیسلامی سەرقاڵی رێككەوتنێكە بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتەكەی لەگەڵ وڵاتی پاكستان و بڕیارە لە بەرامبەر نەوتدا، ماددە وشكە خۆراكییەكان و ئامێر و كەرەستەی بیناسازیی لە پاكستان وەرگرێت. جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندوە؛ لەگەڵ ژمارەیەك وڵاتی جیهان رێككەوتنیان كردوە بۆ ئەوەی نەوتیان بۆ رەوانە بكرێت و لە بەرامبەردا شتومەك و كاڵای خۆراكیی بۆ ئێران رەوانە بكرێتەوە. ئێران پێش سزا نێودەوڵەتییەكانی ساڵی 2018، رۆژانە زیاتر لە دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوتی بە شێوەی فەرمی رەوانەی بازاڕەكان كردوە بەڵام لە ئێستادا بە شێوازی نهێنی و بە ناوی وڵاتانی دیكەوە بڕێك لە نەوتەكەی لە بازاڕەكانی جیهاندا ساخ دەكاتەوە.   ئێران پارەكانی بە دۆلار دەست ناكەوێتەوە بە پێی ئەو سزایانەی ئەمریكا دژی ئێران سەپاندویەتی تەنانەت ئەگەر واشنتۆن رەزامەندیی بۆ ئازادكردنی پارەكانی لە وڵاتان دەربڕێت ئەوا تەنها دەتوانرێت بە دراوی فەرمیی ئەو وڵاتەی كە پارەكانی تێدا ئازاد كراوە تەنها خۆراك و دەرمان بكڕێ. لە ماوەی رابردودا ئەمریكا رایگەیاند بڕی نزیكەی سێ ملیار دۆلار لە پارەی قەرزەكانی غاز و كارەبای عێراقی بۆ ئێران بە مەرج ئازاد كراوە و ئەو پارانە دەبێت تەنها بۆ بوارە مرۆییەكان و ئەو بوارانەی سزا نەیگرتونەتەوە بەكار بهێنرێت. دوای چەند رۆژێك ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای عێراق رایگەیاند؛ وەزارەتەكەیان سەرجەم قەرزەكانی كڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانكی بازگانیی عێران (TBI) كردوە، بەڵام بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران. بەرپرسانی ئێران ئاماژەیان بەوە كردبوو كە لەو قەرزانە تەنها دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری فرۆشتنی غاز بە عێراق ئازاد كراوە، چونكە بە پێی لێدوانی ئەو بەرپرسانە، عێراق زیاتر لە 11 ملیار دۆلار قەرزاری كارەبا و غازی لایە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەكرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناكرێتەوە. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیكەی سێ ملیار دۆلاری بلۆككراوی ئێران لە عێراق ئازاد كراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانكاریی بەسەردا نەهاتووە و ئیدارەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێكردنی سزاكان دژی ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا ئەو پارانەی لە عێراق ئازاد كراون تەنها دەبێت بۆ بوارە مرۆییەكان بەكاربهێنرێت. بەوتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ژمارەیەك لێخۆشبون لە سزاكانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەكە (كۆنگرێس) بۆ عێراق دەركردووە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچووی كڕین یان دابینكردنی كارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێكی بانكیی.

هاوڵاتی لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە، 50 کەس رەوانەی نەخۆشخانەی رەققە کراون و دۆخی تەندروستی هەندێکیان ناجێگیرە. بە هاتنی وەرزی هاوین و بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، حاڵەتی پێوەدانی دووپشک و مار لە پارێزگای رەققە و دەورەبەری لە زیادبووندایە. تەنیا لە رەققە لە دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە 50 کەس سەردانی نەخۆشخانەی نیشتیمانی ناوەندی رەققەیان کردووە. دکتور محەمەد ئەلجابر سەرۆکی ئۆفیسی پزیشکی نەخۆشخانەی نیشتیمانی رەققە لەم بارەیەوە بۆ ئاژانسی هەواڵی هاوار (هاوار نیوز) قسەی کرد و ئاماژەی بە مەترسی دووپشک و مار کرد لە سەر هاوڵاتیان. دکتور محەمەد ئەلجابر دەڵێت، لە دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە 50 کەس سەردانی نەخۆشخانەکەی کردووە و ئەو کەسانە 12 بۆ 24 کاتژمێر لەژێر چاودێریا دەمێننەوە و ژمارەیەکیش لەژێر چاودێری ورددان. هەروەها باسی ئەوەشی کرد کە چەند حاڵەتێکی مار پێوەدانیش هەبووە.

نوێنەری بەریتانیا لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند؛ دەبێت کۆماری ئیسلامی بەرپرسیارێتی کوشتن و تاوانی دڕندانە دژی خەڵک و خۆپیشاندەران لە ئەستۆ بگرێت. ریتا فرێنچ، نوێنەری بەریتانیا لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان لە یەکەم کۆبونەوەی ئەو ئەنجومەنە سەبارەت بە ئاشکراکردنی راستییەکانی دوای ناڕەزایەتییەکانی مەرگی ژینا ئەمینی، رایگەیاند؛ لانیکەم لەو ناڕەزایەتییانەدا 500 کەس لە لاین دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامییەوە کوژراون. فرێنچ لەو کۆبونەوەیەدا کە دوێنێ چوارشەممە بەڕێوچو، وتی: زیاترین سەرکوت روبەڕوی ژنان و خۆپیشاندەرانی ئێران بوەتەوە و دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بەشێوەیەکی دڕندانە ناڕەزایەتییەکانی سەرکوت کردوە و خۆپیشاندەرانی کوشتوە. نوێنەری بەریتانیا بە ئاماژەدان بە ڕۆڵی ژنان لە ناڕەزایەتییەکان، وتیشی کاتی ئازادیی لە ئێران هاتوە و دەبێت دادپەروەرانە مامەڵە لەگەڵ دانیشتوانی ئێران بکرێت چونکە دوای حەوت مانگ تێپەڕین بەسەر خۆپیشاندانەکاندا تا ئێستاش توندوتیژیی و پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران بەردەوامە. لە یەکەم کۆبونەوەی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ دەستەی ئاشکراکردنی راستییەکان راپۆرتی توندوتیژییەکانی کۆماری ئیسلامی بەرامبەر ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێرانی راگەیاند و جگە لە نوێنەری بەریتانیا، نوێنەری یەکێتی ئەوروپا و ژمارەیەک لە وڵاتانی رۆژئاو هۆشدارییان دا لە زۆربونی سەرکوت و سێدارە لە ئێران.  

ئەمریکا رایگەیاند؛ ‌هێزەکانی کۆماری ئیسلامی هەوڵیان داوە دەست بەسەر دوو کەشتی گواستنەوەی نەوتدا بگرن بەڵام هەوڵەکەیان پوچەڵ کراوەتەوە. یەکەی پێنجەمی هێزی دەریاوانی ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ ئەمڕۆ چوارشەممە هێزەکای کۆماری ئیسلامی ئێران تەقەیان لە دوو کەشتی گواستنەوەی نەوت لە کەنداو کردوە و هەوڵیان داوە دەست بەسەر ئەو کەشتیانەدا بگرن. هێزی دەریاوانی ئەمریکا ئاماژەی بەوە کردوە هێز ئێران لە رێگەی بەلەمە تیژڕەوەکانییەوە هەوڵی راگرتنی کەشتییەکانی داوە لە سنوری ئاوە نێودەوڵەتییەکانی کەنداو و دواتر ئەو هێزانە روبەڕوی ئاماژە و ئاگادارکردنەوەی هێزە دەریاوانییەکانی ئەمریکا لەو سنورە بونەتەوە و بە ناچاری شوێنەکەیان جێهێوشتوە. بە پێی بەیاننامەکە؛ سەرەڕای ئەوەی هێزەکانی ئێران تەقەیان لەو کەشتیانە کردوە بەڵام هێزی دەریاوانی ئەمریکا رێگەی نەداوە ئەو دوو کەشتییە بکەوێتە دەست هێزەکانی کۆماری ئیسلامی و شکست بە هەوڵی داگیرکردنی کەشتییەکان هێنراوە. لە لایەکی دیکەوە ئاژانسی هەواڵی (ئەسۆ شیەتێدپرێس) بڵاوی کردوەتەوە؛ بەلەمەکانی ئێران لە دوریی 28 میلی دەریایی لە دوری مەسقەتی پایتەختی عۆمان تەقەیان لە دوو کەشتی یۆنان کردوە کە نەوتی وڵاتی ئیمارات-یان گواستوەتەوە. ئەمریکا رایگەیاندوە؛ لە دوو ساڵی رابردود لانیکەم پێنج کەشتی گواستنەوەی نەوت لە لایەن ئێرانەوە دەستی بەسەردا گیراوە و سوپای پاسداران و هێزەکانی ئەو وڵاتە کێشەیان بۆ ژمارەیەک کەشتی دیکەی بازرگانیی دروست کردوە.

سعودیە بە فەرمی پشکی ئێران لە کێلگەیەکی هاوبەشی نێوان وڵاتەکەی و ئێران و کوەیت رەت دەکاتەوە و رایدەگەیەنێت پێویستە ئەو وڵاتە سنورەکانی خۆی دیاریی بکات. دوای زیاتر لە هەفتەیەک ناکۆکیی نێوان تاران و ریاز لەسەر کێڵگەی هاوبەشی (دوڕە) وەزارەتی دەرەوەی سعودیە لە بەیاننامەیەکی فەرمیدا پشکی ئێران لەو کێڵگە هاوبەشە کە بە (ئارش) ناودەهێنرێت رەت کردەوە. لە بەیاننامەکەدا هاتوە: خاوەنداریی کێلکەی دوڕە بە تەواوەتی لە نێوان کوەیت و سعودیەدا دابەش کراوە و ئێران هیچ پشکێکی لەو کێلگە غازیەدا نییە و تەنها ئەو دوو وڵاتە دەتوانن سود لە بەرهەمەکانی ئەو کێڵگەیە وەرگرن. کێلکەی دوڕە لە باشوری ئێرانەوە دەکەوێتە سنورە هاوبەشەکانی نێوان ئەو وڵاتە و کوەیت و سعودیە لە ئاوەکانی کەنداو کە لە ساڵی 1962 دۆزراوەتەوە و لە ساڵی 2001، ئێران بەهۆی فشارە نێودەوڵەتییەکانی کوەیت کاری دۆزینەوەی نەوت و غازی لەو کێڵگەیە راگرت. سعودیە لە ساڵی 2000 تا ئێستا کار لەو کێلگەیەدا دەکات و لە ماوەی رابردودا بە پێی رێکەوتنێکی نێوان ئەو وڵاتە و کوەیت بڕی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز بە هاوبەشیی ئەو دوو وڵاتە بەرز کرایەوە و ئەوەش کاردانەوەی ئێرانی لێکەوتەوە. ئێران کێڵگەی دوڕە بە ئارش ناو دەهێنێت کە 20 تریلیۆن فوت-ی سێجا غاز 310 ملیۆن بەرمیل نەوت لەخۆ دەگرێت.

فەرماندەیەکی سوپای پاسدران دەڵێت ئەو حکومەت و پەرلەمانەی ئێستا لە عێراق هەیە بەرهەمی شۆڕشی ئیسلامی و بەرگرییە و کۆماری ئیسلامی لە ناوچەکەدا رۆلێ بەرچاوی هەیە. ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس-ی سوپای پاسداران ئەمڕۆ چوارشەممە لە لێدوانێکدا رایگەیاند؛ کۆماری ئیسلامی رۆلی هەیە لە پەروەردەکردنی بەرگریی ئیسلامی و ئەمریکا لە ماوەی 20 ساڵدا حەوت تریلیۆن دۆلاری بۆ داگیرکردنی ناوچەکە خەرج کردوە بەڵام رۆژانە بە بێ دەستکەوتە و بگرە پێگەی خۆی لەدەست دەدات. لە لێدوانەکانیدا قائانی ئاماژەی بە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر فەلەستین کرد و وتی: کۆماری ئیسلامی بە بەردەوامی مەشق و راهێنان بە فەلەستینییەکان دەکات و ئەوەی ئێستا بەدی دەکرێت بەرهەمی فەرهەنگ و کەلتوری ئیسلامییە. بە وتەی ئەو کۆماری ئیسلامی جوانترین شێوەی بەرگریی فێری هێزەکانی بەرگریی کردوە و ئەگەر ئەو بەرگرییە نەبوایە ئەمریکا لە 11ی سێپتەمبەرەوە جیهانی قوت دەدا. قائانی وتیشی: ئەمڕۆ ئاڵوگۆڕی هێز لە رۆژئاواوە بۆ کیشوەری ئاسیا کەوتوەتە بوار جێبەجێکردنەوە بۆیە کۆماری ئیسلامی رۆڵی گرنگی لەو گۆڕانکاریانەدا هەیە. لە بەشێکی دیکە لێدوانەکانیدا ئاماژەی بە هۆکاری کوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس کرد و وتی: ئەمریکا دەیەوێت ئەو رێگایە بەسەر هەمو لایەکدا بسەپێنێت کە خۆی دەستنیشانی دەکات بۆیە سولەیمانی پێی وابو دەبێت لەو حاڵەتەدا هێز لە بەرامبەر دوژمندا بەکار بهێنرێت بۆ ئەوەی بەڵاڕێدا نەڕۆن ئەوەش لە هەڵسوکەوتەکانی کۆماری ئیسلامی بەرامبەر ئەمریکا بەدی دەکرێت. فەرماندەی فەیلەقی قودس لە کۆتایی لێدوانەکانیدا باسی لە هاتنی ئەمریکا بۆ عێراق کردو جەختی لەوە کردەوە سیستمی ئێستای حوکمڕانی و پەرلەمان و حوکومەت بەرهەمی بەهێزبونی فەرهەنگی شۆڕشی ئیسلامی و بەرگرییە. لێدوانی قائانی لەکاتێکدایە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی دەسەڵاتی وڵاتەکەیان بە (شۆڕشی ئیسلامی) و پشتیوانیی لە هێزەکانی شیعە لە ناوچەکەدا بە (هێڵی بەرگریی) ناودەهێنن.  

هاوڵاتی بۆ رۆژی دووەم ھێرشی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر کەمپی جنین لە فەڵەستین بەردەوامە، ژمارەی کوژراوەکانیش بۆ ١٠ کەس بەرزبووەوە. مانگی سووری فەڵەستینی بڵاویکردەوە، تەرمێکیان لە شەقامی حەیفا لە جنین دۆزیووەتەوە، بەوەش ژمارەی کوژراوەکان بۆ ١٠ کەس بەرزبووەتەوە، ھاوکات وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین، کوژرانی ١٠ کەسی پشتڕاستکردەوە و رایگەیاند، ١٠٠ کەس بەھۆی گرژییەکانەوە برینداربوون، کە برینی ٢٠ کەسیان سەختە. ھاوکات سوپای ئیسرائیل بۆ رۆژی دووەم بەردەوامە لە ھەڵمەتەکانی لە کەمپی جنین و ھێزی سەربازیی زیاتری رەوانەی کەمپەکە کردووە، ئاماژەی بەوەشکرد، ھەڵمەتەکانیان لە کەمپی جنین بەردەوام دەبن، تاکو ئەو ئامانجەی ھەیانە بەدەستی دەھێنن، سوپای ئیسرائیل دەشڵێت، لە کەمپی جنین پێنج تاقیگەی دروستکردنی بۆمبی چێندراویان ئاشکراکردووە، ئێستاش بۆ ٣٥٠ چەکداری فەڵەستینی دەگەڕێن، کە ١٦٠ کەسیان لەناو کەمپی جنیندان.

بەرپرسانی تەندروستیی ئێران رایدەگەیەنن ساڵانە زیاتر لە یەک ملیۆن گەشتیار بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستیی رو لە وڵاتەکە دەکەن و داهاتەکەشی زیاترە لە یەک ملیارد دۆلارە. محەمەدحسێن نیکنام، راوێژکاری وەزیری تەندروستیی ئێران رایگەیاند؛ ساڵانە زیاتر لە یەک ملیۆن کەس لە وڵاتانی جیهانەوە سەردانی ئێران دەکەن بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستیی کە زۆربەیان لە وڵاتانی دراوسێن. بە وتەی نیکنام بەهۆی کەمیی نرخەکان و ئاستی گونجاوی خزمەتگوزارییە تەندروستیی و پزیشکییەکان، ژمارەیەکی زۆر لە هاوڵاتییانی وڵاتانی دراوسێی وەک گەشتی تەندروستیی رو لە ئێران دەکەن بۆیە پلان هەیە ئاسانکاریی بکرێت بۆ ئەوەی لانیکەم لە ساڵێکدا شەش ملیۆن کەس بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستیی رو لە وڵاتەکە بکەن. لە لایەکی دیکەوە دیاکۆ عەباسی، سەرۆکی ئەنجومەنی گەشتیاریی تەندروستیی رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی کە پێش سەردەمی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا رویان لە ئێران کردوە زۆر زیاتر بوە لە ئێستا و داهاتی ساڵانەشی یەک ملیارد و 100 ملیۆن دۆلار بوە کە بۆ 700 ملیۆن تا 800 ملیۆن دۆلار کەمی کردوە. عەباسی وتویەتی: زۆربەی ئەو کەسانەی بە مەبەستی تەندروستیی رو لە ئێران دەکەن هاوڵاتییانی عێراق، ئەفغانستان و عۆمان-ن.

بەرپرسێکی ئێران ئاشکرای دەکات ئەو هارد و سێرڤێرانەی حکومەتی ئەڵبانیا لە کامپی موجاهیدینی خەلق دەستی بەسەردا گیراوە رادەستی کۆماری ئیسلامی کراوە. سپێهر خەلەجی، سەرۆکی ئەنجومەنی راگەیاندنی حکومەتی ئێران لە تویتەر بڵاوی کردەوە؛ ژمارەیەک لەو هارد دیسکی کۆمپیوتەر و سێرڤێرانەی کە لە (کامپی ئەشرەفی 3)ی رێکخراوی موجاهیدینی خەلقی ئێران لە وڵاتی ئەڵبانیا دەستی بەسەردا گیراوە رادەستی کۆماری ئیسلامی کراوە. بە وتەی ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی، لە ئێستادا سەرقاڵی بەدەستهێنانەوەی ئەو زانیارییە نهێنییانەن کە پێشتر لە هاردەکان و سێرڤێرەکانی موجاهیدین سڕاونەتەوە و بەوەش زانیاریی گرنگ و کاری نهێنی و رێکخستنی ئەو رێکخراوە نەیارە ئاشکرا دەبێت. لە ماوەی رابردودا دەیان هێرشی ئەلیکترۆنی لە لایەن گروپێکەوە بە ناوی (سەرهەڵدان تا روخان) کە سەر بە رێکخراوی موجاهیدینی خەلقی ئێران بو کرایە سەر دامەزراوە فەرمییەکانی ئێران و زانیارییە نهێنییەکانی سوپای پاسداران و بەڵگەنامەکانی کۆماری ئیسلامی بڵاو کرایەوە. رۆژی 20ی مانگی رابردو پۆلیسی وڵاتی ئەڵبانیا دەستی بە پشکنینی کامپی (ئەشرەفی 3 ) لە شاری تیرانا-ی پایتەختی وڵاتەکەی کرد و موجاهیدین رایگەیاند بەهۆی هێرشی پۆلیس بۆسەر کامپەکەیان ئەندامێکیان کوژراوە.