بەمنزیکانە ئاستەنگەکانی بەردەم هەناردەی نەوت چارەسەر دەبن

کاکەلاو عەبدوڵا رووبەڕووبونەوەی ناڕاستەوخۆی ئەمریکا و رووسیا بووەتە ئەگەرێکی نزیک دوای شکستهێنانی دانوستانەکانی نێوانیان لەسەر قەیرانی ئۆکرانیا و واشنتن سزای ئامادە کردووە بۆ سەپاندنی بەسەر بەرپرسە گەورەکاندا کە ڤلادمیر پوتین، سەرۆکی رووسیاشی تیدایەو مۆسکۆش زیاتر خۆی ئامادە دەکات بۆ داگیرکردنی ئۆکرانیا بە ناردنی سەربازی زیاترو دروستکردنی پاساو بۆ داگیرکارییەکەی. رووسیا نەک هەر لەڕووی سەربازییەوە بەڵکو لەڕێگەی ئەلکترۆنیشەوە ئۆکرانیای هەراسانکردووە و نزیکەی ٧٠ وێبسایتی حکومەتی ئۆکرانیای هاککردو دواتریش نامەیەکی هەڕەشە ئامێزی بۆ بەجێهێشتن و تێیدا نووسیویەتی «چاوەڕێی خراپتر بکەن». ئیدارەی بایدن باس لەوە دەکات رووسیا بەنیازی دروستکردنی کردەوەیەکی چەکدارییە لەئۆکرانیا تا بیکاتە بیانوو وڵاتەکە لەماوەی مانگێکدا داگیر بکات، چەند بەرپرسێکی ئەمریکاش دەڵێن واشنتن بەنیازە هێزە چەکدارەکانی ئۆکرانیا پڕچەک بکات بۆ رووبەڕووبونەوەی هێرشی سەربازانی رووسیا. دروستکردنی پاساو بۆ داگیرکاری هەفتەی رابردوو گفتوگۆکانی رووسیا لەگەڵ ئەمریکاو وڵاتانی ناتۆو ئەوروپا بۆ هێورکردنەوەی دۆخی ئۆکرانیا بەڕێوەچوون، بەڵام هیچ ئەنجامێکی یەکلاکەرەوەیان نەبوو، بەرپرسانی هەردوولاش رایانگەیاند جیاوازییان زۆرە لەسەر بابەتەکان. کۆبوونەوەکان بەمەبەستی هێورکردنەوەی قەیرانی ئۆکرانیا بوو کە ماوەی دوو مانگە رووسیا زیاتر لە ١٠٠ هەزار سەربازی لە نزیک ئۆکرانیا جێگیرکردووەو وڵاتانی ناتۆ دەڵێن مۆسکۆ بەنیازی داگیرکردنی وڵاتەکەیە، بەڵام بەرپرسانی رووسیا ئەوە رەتدەکەنەوە و دەڵین تەنها گرەنتی ئاسایشیان لە ناتۆ دەوێت و نایانەوێت هیچ وڵاتێکی رۆژهەڵاتی ئەوروپا، بەتایبەتی ئۆکرانیا، وەک ئەندام لە رێکخراوی ناتۆ وەربگیرێن، چونکە دەبێتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی وڵاتەکەیان بەوپێیەی چەک و مووشەکی رێکخراوەکە لەئۆکرانیا جێگر دەکرێت. بەڵام وێندی شێرمن، نوێنەری ئەمریکا لەدانوستانەکان، ئەوەی خستەڕوو کە «بەڕاشکاوی بە رووسیامان وت ئێمە ناتوانین رازی بین لەسەر ئەوەی ناتۆ فراوان نەبێت، ئەمریکاو هاوپەیمانانی ناتۆ بێ چەند و چوون ئەوەمان روونکردەوە کە دەرگای بەئەندامبوونی ناتۆ لەسەر هیچ وڵاتێک داناخەین، ئەوەش سیاسەتێکە کە چەقی رێکخراوەکەیەو گرنگە بۆ هاوپەیمانی ناتۆ». بەرپرسانی رووسیا دوای کۆبوونەوەکان ئەوەیان نەشاردەوە کە ئەگەر رێگەی دیبلۆماسی سەرنەگرێت ئەوا هەوڵی بەکارهێنانی رێگەی سەربازی دەدەن. ئەلیکزاندەر گروشکۆ، جێگری وەزیری دەرەوەی رووسیا، دوای کۆبوونەوەکان وتی بە نوێنەرانی ناتۆی راگەیاندووە کە «خراپتربوونی دۆخەکە رەنگە سەربکێشێت بۆ چاوەڕواننەکراوترین و سەختترین دەرئەنجام بۆ ئاسایشی ئەوروپا». لەسەرەتای ئەم هەفتەیەوە قسەکانی گروشکۆ بەجۆرێک لەجۆرەکان پشتڕاستکرانەوە کاتێک جۆن کێربی، وتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا، لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، فێڵێکی رووسیایان ئاشکرا کردووە کە لەهەوڵدایە کردەوەیەکی چەکداری لە رۆژهەڵاتی ئۆکراینا ئەنجامبدات کە دژبەرانی حکومەتی وڵاتەکەی تێدایە، بۆ ئەوەی بیخاتە ئەستۆی حکومەتی ئۆکرایناو بەو پاساوە هێرش بکاتە سەریان. جۆن کێربی وتیشی، «ئێمە پێشتر ئەم یاریکردنەمان بینیوە، بە دیاریکراوی لە ٢٠١٤، ئەو دەمەی رووسیا کریمیای داگیرکرد. ئێستاش زانیاریمان هەیە پیشانی دەدەن رووسیا بەدوای پاساوێکە بۆ هێرشکردنە سەر ئۆکراینا. رووسیا بەنیازە گرووپێكی چەکدار دروستبکات وا دەرکەوێت کە هێرش دەکاتەسەر ئۆکراینییەکانی دانیشتووی رۆژهەڵاتی وڵات تاوەکو بەبیانووی ئەوەوە هێز بباتە نێو خاکی ئۆکراینا». هاوکات جێن ساکی، وتەبێژی کۆشکی سپی، رایگەیاند «رووسیا چەکداری هەیە کە راهێنراون بۆ شەڕی ناو شارو تەقەمەنی بەکاردەهێنن» بۆ ئەنجامدانی کردەوەی هەراسانکردن دژی هێزە وەکیلەکانی خۆی. ساکی وتیشی، ئەم هەوڵەی بۆ ئەوەیە هێزەکانی خۆی دژی یەک بوەستنەوە و ببێتە بیانوو، لە ئیستاشدا رووسیا «ئامادەیی دەکات بۆ داگیرکردنی ئۆکرانیا و لەهەمانکاتیشدا ئەم پاساوەی ساختە دەکات بۆ داگیرکارارییەکە». «پلانەکان بۆ ئەنجامدانی ئەم کردەوانە چەند هەفتەیەک پێش داگیرکارییەکە ئەنجام دەدرێت کە رەنگە لەناوەڕاستی مانگی یەک بۆ ناوەراستی مانگی دوو رووبدات، ئەمەش بەپیی هەڵسەنگاندنی دەزگا هەواڵگرییەکانی ئەمریکا»، ساکی وای وت. لەوەڵامدانەوەی ئەم وتانەی وتەبێژەکانی ئیدارەی بایدن، دیمتری پێسکۆڤ، وتەبێژی کریملین رایگەیاند ئەو راپۆرتانەی باس لەوە دەکەن رووسیا بەنیازی کارێکی لەو جۆرە بێت بێ بەڵگەن و بە «هیچ شتێک نەسەلمێنراون». هاوکات سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی رووسیا، وتەکانی وتەبێژەکانی ئەمریکای رەتکردەوەو بە «هەواڵی ساختە» ناوی بردن. بەڵام  وتەکانی جۆن کیربی و جێن ساکی زیاتر بوونە بەڵگە کاتێك لە یەکشەممەی رابردوودا تیمی هەواڵگری ململانێ، کە گروپێکە چاودێری جموجوڵەکانی سوپای رووسیا دەکات، ئاشکرایکرد سەربازی زیاتری رووسی و کەلوپەلی سەربازیی زیاتر لە رۆژهەڵاتی رووسیاوە جووڵەیان کردووە بۆ رۆژئاوای رووسیا، واتە سنوری ئۆکرانیا. لەلایەکی ترەوە، بەرپرسێکی باڵای ئێستاو بەرپرسێکی پێشووی ئەمریکا ئەوەیان بۆ ئێن بی سی نیوز پشتڕاستکردووەتەوە کە ئیدارەی بایدن بەنیازە چەکدارە گەریلاکانی ناو ئۆکرانیا پڕچەک بکات کە شەڕێکی گەریلایی دەکەن دژی هێزەکانی رووسیا ئەگەر مۆسکۆ ئۆکرانیا داگیربکات و شەڕ هەڵبگیرسێنێت، ئەمەش دەبێتە رووبەڕووبونەوەیەکی ناڕاستەوخۆی رووسیاو ئەمریکا لەئەوروپا. سزادانی ڤلادمیر پوتین وڵاتانی رۆژئاوا چەندین جار هەڕەشەی تووندیان لە ڤلادمیر پوتین، سەرۆکی رووسیا، کردووە کە لەحاڵەتی داگیرکردنی ئۆکرانیا رووبەڕووی دۆخێکی سەخت دەبێتەوە و باجێکی قورس دەدات، بەڵام هەموو ئەمانە پوتینی نەوەستاندووەو سوورە لەسەر ئەوەی گەرەنتی ئاسایشی پێ بدرێت. لەئێستادا ئەمریکا و بەشێک لەشیکەرەوانی سەربازی و سیاسی نیگەرانن لەوەی رووسیا تەنها بۆ مەرامێک بەشداری لەدانوستانەکان کردبێت، ئەویش ئەوەیە کە گفتوگۆکان شکست بهێنن و ئەمەش وابکات بڵێت هیچ رێگەچارەیەکی تری نەماوە جگە لەبەکارهێنانی هێز دوای ئەوەی کە رێگەی دیبلۆماسی شکستیهێناوە. لەدوایین هەوڵدا بۆ گرتنی جڵەوی پوتین و جارێکی تر ترساندنەوەی، کۆمەڵێک ئەندامانی کۆنگرێسی ئەمریکا پرۆژەیاسایەکیان ئامادەکردووە بۆ سزا خستنەسەر سەر پوتین و چەند بەرپرسێکی باڵای تر لەوانە میخائێل میشوستین، سەرۆک وەزیرانی رووسیا، و سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی رووسیا. پرۆژەیاساکە لەلایەن کۆشکی سپییەوە پشتگیری دەکرێت و بەتایبەتی سەرۆکی رووسیا بەئامانج دەگرێت کە تێیدا گەشتی لێ قەدەغەدەکرێت و دەست بەسەر هەرچی موڵک و سامانیدا دەگیرێت کە بەناوی خۆی یان ناوی ئەندامانی خێزانەکەیەوە هەیەتی لەوڵاتانی رۆژائاوادا. سزا خستنەسەر سەر بەرپرسە باڵاکان زۆر دەگمەنە، بەڵام ئەمریکا ئەمە دەکات لەپێناوی وەستاندنی پوتیندا. پرۆژەیاسایەکە، کە ناوی «پرۆژەیاسای بەرگریکردن لەسەروەریی ئۆکرانیا»یە، ٥٠٠ ملیۆن دۆلاریش دابین دەکات لەشێوەی هاوکاری سەربازی بۆ ئۆکرانیا تاوڵاتەکە بتوانێت رووبەڕووی داگیرکاری مۆسکۆ ببێتەوە. دیمیتری پێسکۆڤ لەوەڵامی پرۆژەیاساکەدا رایگەیاند سزا خستنەسەر پوتین «رێکارێکی پەڕگیرانەیە» و «یەکسانە بە لەناوبردنی پەیوەندییەکانی» هەردوو وڵات، وتیشی «رووسیا هەمیشە ئەو کارە دەکات کە لەبەرژەوەندی وڵاتەکەیدایە». ‹بترسن و چاوەڕێی خراپتر بکەن› رووسیا نەک هەر بەهێزی سەربازی بەڵکو لەڕێی هاککردنەوە هێرشی بۆ سەر ئۆکرانیا دەستپێکردووەو وڵاتەکەی هەراسان کردووە. بەپێی داتاکانی حکومەتی ئۆکرانیا، ٧٠ پێگەو وێبسایتی وڵاتەکە کەوتوونەتە بەر هێرشێکی هاککەران. هاککەرەکان نامەیەکیان بەجێهێشت لەسەر وێبسایتەکان کە تێێدا ئاماژەیان بەوەکرد چەندین داتای حکومەتییان لەناوبردووەو لەئینتەرنێتدا بڵاویان کردووەتەوە، بەڵام حکومەتی ئۆکرانیا دەڵیت ئەوە رووینەداوە. لەیەکشەممەی رابردوودا وەزارەتی بەرەوپێشبردنی سیستەمی دیجیتاڵی ئۆکرانیا لەبەیاننامەیەکدا رایگەیاند، «هەموو بەڵگەکان ئاماژە بەوە دەدەن رووسیا لەپشتی هێرشە ئەلکترۆنییەکەوە بووە». پێشتریش کۆمپانیای مایکۆرسۆفت رایگەیاندبوو کۆمەڵێک سیستەمی کۆمپیوتەری لەچەند دەزگایەکی حکومی ئۆکرانیا کەوتوونەتە بەر هێرشێکی هاککردنەوە. ئەمە یەکمەجار نییە رووسیا هێرشی ئەلکترۆنی دەکاتە سەر ئۆکرانیاو لەساڵی ٢٠١٧دا هێرشێکی گەورەی کردە سەر وڵاتەکە کە زیانەکەی ١٠ ملیار دۆلار بوو. لەهێرشە ئەلکترۆنییەکەی هەفتەی رابردوودا، هاککەرەکان بۆ ماوەیەک وێبسایتەکانیان پەکخست و لە نامەکەشیاندا ئەم رستەیەیان بەجێهێشتبوو: «بترسن و چاوەڕێی خراپتر بکەن».    

کاکەلاو عەبدوڵا تا دێت نرخی نەوت بەرزدەبێتەوە و ریکۆردی چەندین ساڵە دەشکێنێت، ئەوش دوای ئەوەی گەیشتە ئاستێک کە لەحەوت ساڵی رابردوودا بەخۆیەوە نەیدیبوو، شارەزایانیش باس لەوە دەکەن لەمساڵدا خواست لەسەر نەوت خستنەڕوو تێدەپەڕێنێت و ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەشێوەیەکی چاوەڕواننەکراو. لەگەڵ کردنەوەی بازارەکانی جیهاندا لە رۆژی سێشەممە نرخی نەوت بەرزترین ئاستی لەحەوت ساڵی رابردوودا تۆمارکرد، کە ئەوکات لەتشرینی یەکەمی ٢٠١٤دا بوو کاتێك گەیشتە سەروو ٨٧ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک. هۆکاری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەهۆی مەترسی پچڕانی خستنەڕوو دروستبووە،  ئەویش دوای ئەوەی حوسییەکانی یەمەن هێرشێکیان ئەنجامدا لە رۆژی دووشەممەدا بۆ سەر ئیمارات، هەروەها نزمبوونەوەی پلەکانی گەرما لەچەندین وڵاتدا خواستی زیاتر کردووە. بەپێی ئاماری رێکخراوی ئۆپیک، لەمساڵدا خواست لەسەر نەوت چوار ملیۆن و ٥٠٠ هەزار بەرمیل زیاد دەکات و بەکۆی گشتی ١٠٠ ملیۆن بەرمیلی رۆژانە تێدەپەڕێنێت لەمانگی تەمموزدا. بەپێی ئاژانسی رۆیتەرز لەئێستادا نرخی نەوتی برێنت بۆ هەر بەرمیلێک یەک دۆلار بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە سەروو ٨٧ دۆلار. یەکێک لەهۆکارەکان کە نرخی نەوتی بەرزکردووەتەوە هێرشەکەی رۆژی دووشەممەی رابردووی حوسییەکانی یەمەن بوو بۆ نزیک فرۆکەخانەی ئەبوزەبی کە تێیدا وێستگەی نەوتی موسەفەح بە ئامانج گیراو سێ کەس کوژران، حوسییەکان دواتر رایانگەیاند کە پێگەی زیاتر لەئیمارات بە ئامانج دەگرن، ئەمەش بووە هۆی دروستکردنی دڵەراوکێ لەبازاڕی نەوتدا. هاوکات ئیماراتیش رایگەیاند مافی خۆیەتی وەڵامی هەبێت و لەهێرشێکی هاوپەیمانانی جەنگی یەمەن بۆ سەر سەنعای پایتەختی یەمەن ١٤ کەس کوژران. شارەزایانی رێکخراوی تووێژینەوەی ئەی ئێن زی رایانگەیاند، «ئەم گرژییە جوگرافییە-سیاسییە نوێیە هۆکارێکی تری خستەسەر بازاڕی سنورداری نەوت». هۆکارێکی تر بۆ بەرزبوونەوەی نرخی نەوت ئەوەیە پلەکانی گەرما لەزۆر وڵات دابەزیوە و ئەمەش خواستی زیاد کردووە لەکاتێکدا خستنەڕوو بەهەمان ئاستی خۆیەتی، هاوکات کرانەوەی وڵاتانیش دوای دوو ساڵ لەکەرەنتینە بووەتە هۆکارێکی تر بۆ بەرزبوونەوەی نرخ. بەپێی وتەی شارەزایانی مارکێتی سی ئێم سی بەریتانی، «پێشبینی دەکەن لەمساڵدا ئاستی خواست خستنەڕوو تێپەڕێنێت و زیاتر ببێت لەگەڵ ئەوەی وڵاتانی جیهان زیاتر دەکرێنەوە دوای دوو ساڵ لەکەرەنتینە و رێکاری خۆپارێزی و  گەڕانەوەی ئاستی راستەقینەی خواست». شارەزایانی کەرتی وزە باس لەوە دەکەن ئەگەر رێکخراوی ئۆپیک بەردەوام بێت لەسەر سیاسەتەکانی و بەرهەمهێنانی زیاد نەکات ئەوا لەچەند مانگی داهاتوودا نرخی هەر بەرمیلێک نەوت دەگاتە ١٠٠ دۆلار یان زیاتریش.  بەپێی خەمڵاندنی بانکی گۆڵدمن ساش، نرخی نەوت لەسێ مانگی یەکەمی ٢٠٢٢ دەگاتە ٩٠ دۆلارو دواتریش لە ناوەڕاستی ساڵدا دەگاتە ٩٥ دۆلار، پاشان لە نیوەی دووەمی ساڵدا دەگاتە ١٠٠ دۆلار یان زیاتر. عێراق، کە یەکێکە لە ئەندامانی ئۆپیک و دووەم گەورەترین بەرهەمهێنی نەوتی رێکخراوەکەیە دوای سعودیە،  لە سەرەتای ئەم مانگەوە ئاماری فرۆشی نەوتی ساڵی ٢٠٢١ی بڵاوکردەوەو رایگەیاند بە بەهای ٦٩ ملیار دۆلار نەوتیان فرۆشتووە. لە ٨ی ئەم مانگەدا، وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویکردەوە، مانگانه‌ زیاتر له‌ ٩١ ملیار به‌رمیل نه‌وتیان هه‌نارده‌ كردووه‌و هه‌نارده‌ی نه‌وتی عێراق لە ٢٠٢١دا گه‌یشتۆته‌ یه‌ك ملیارو ١٠٢ ملیۆن به‌رمیل نه‌وت. لە راگەیاندراوەکەدا ئەوەش هاتبوو کە نرخی هه‌ر به‌رمیلێك تێكڕا زیاتر له‌ ٦٨ دۆلاربووه ‌و كۆی گشتی داهاتی نه‌وت گه‌یشتۆته‌ نزیكه‌ی  ٦٩ ملیار دۆلار. وه‌زاره‌ته‌كه‌ باسی له‌وه‌شكردبوو‌، لەسەدا ٧٠ی نەوتی هه‌نارده‌كراو بۆ چین و هندستان بووە ‌و رێژه‌كه‌ی تری بۆ ئه‌وروپاو ئه‌مریكا رەوانە کراوە. هاوکات بەپێی ئاماری لیژنەی وزەو سەرچاوە سروشتییەکانی پەرلەمانی کوردستان، حکومەتی هەرێم رۆژانە ٤٢٠ هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە کەدەکاتە ١٥١ ملیۆن و ٢٠٠ هەزار بەرمیل لە ٢٠٢١دا. هەرچەندە تائێستا نرخەکەی دیارینەکراوە، بەڵام ئەگەر وەک نرخەکەی عێراق بەتێکڕا وەربگیرێت، ئەوا کۆی گشتی داهاتی هەرێمی کوردستان لەهەناردەی نەوت دەکاتە ١٠ ملیارو ٢٨١ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار دۆلار لەساڵی رابردوودا. مانگی رابردوو پێگەی گڵۆباڵ ئەند پلاتسی بەریتانی تایبەت بەوزە بڵاویکردەوە هەناردەی نەوتی عێراق و هەرێمی کوردستان لەمانگی ١٢دا لەسەدا ٠.٥٪ زیادیکردووە. گڵۆباڵ ئەند پلاتس رایگەیاندبوو عێراق بەهەرێمی کوردستانیشەوە لەمانگی رابردوودا سێ ملیۆن و ٦٧٧ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەناردە کردووە کە سێ ملیۆن و ٢٧٧ هەزار بەرمیل لەلایەن عێراقەوە و ٤٠٠ هەزار بەرمیلیش لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە هەناردە کراوە. بەهەناردەکردنی ئەو بڕە، عێراق بڕی چوار هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی لە مانگی تسڕینی دووەمی ٢٠٢١ زیاتر هەناردە کردووەو هەرێمی کوردستانیش ١٣ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی زیاتر کردووە. بەڵام هەندێک لەوڵاتانی بەرهەمهێن لە رێکخراوی ئۆپیک لەئێستادا کێشەیان بۆ دروست بووە لەبەرهەمهێنانی ئەو بڕەی بۆیان دیاریکراوە بەهۆی کەمی وەبەرهێنان و وەستانی هەندێک پاڵاوگەوە بەهۆکاری کێشەی تەکنیکی. بەپێی رێککەوتنی وڵاتانی رێکخراوی ئۆپیک رۆژانە ٤٠٠ هەزار بەرمیل زیادە بەرهەم دەهێنن بۆ هەر مانگێك، کە ئەمەش لەئاستی خواستی جیهانیدا نییەو پسپۆڕان پێیانوایە دەبێتە پشتگیری بۆ زیادبوونی نرخی نەوت  

هاوڵاتی  سعودیەو ئێران كە دوو ركابەرو نەیاری دین و دنیای یەكترن لەسەر دەستی عێراق و چین بەرەو ئاشتیی هەنگاو دەنێن و لەنوێترین هەنگاویشدا ریاز پاش شەش ساڵ لە راگرتنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران، ڤیزا بەسێ دیپلۆماتكاری ئێرانی دەدات بۆ ئەوەی لەجەددە دەستبەكار ببنەوە. دوای  نزیكەی 10 ساڵ لەجەنگێكی سارد لەنێوان سعودیە و ئێران دواجار عێراق و چین بەستەڵەكەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتەیان تواندەوەو بەوە دوو جەمسەری سوننەو شیعەیان لەململانێی ئاینییەوە بەرەو ئاشتی و كێبڕكێی ئابوری هاندەدەن، چونكە پێشبینی دەكرێت ئێران لەم ئاشتییەدا مانگانە یەك ملیار دۆلاری كورتهێنانی بودجەی ساڵانەكەی قەرەبوو بكاتەوە و هاوكات سعودیە پلانە ستراتیژییە ئابورییەكەی بۆ ساڵی 2030 بە شێوەیەكی گونجاو بخاتە بواری جێبەجكردنەوە. لەسەرەتای بەهاری ساڵی 2021 بەرپرسانی عێراق و لەسەروی هەموویانەوە، مستەفا كازمی لەپێگەی سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەدا سەرقاڵی بە یەكگەیاندنی بەرپرسەكانی ئێران و سعودیە بوو.  بەغدا میوانداریی چوار گەڕی دانوستانی نێوان بەرپرسانی باڵای ئێران و سعودیەی كردووەو بڕیارە بەمزووانە گەڕی پێنجەمیش بەڕێوەبچێت، ئەم هەنگاوەی بەغدا بە بەهێزكردنەوەی پێگەی سیاسی و دیپلۆماسیی عێراق لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان لەقەڵەمدەدرێت. دین یان دنیا لەنێوان سعودیەو ئێراندا ناكۆكییە ئاینییەكانی نێوان سعودیە و ئێران كەم نین، ئابوریی لەسەردەمی ئێستادا دین و دیانەتی لەلای سەركردە سیاسییەكان كردوە بەپرسێكی لاوەكی و دوور نییە ئەو دوو وڵاتەش سەرەڕای ئەوەی یەكیان خۆی بەنوێنەری بەرەی سوننە دەزانێت و ئەوی دیكەشیان خەون بە بەهێزبوونی شیعەوە دەبینێت، بەڵام سەرنجیان زیاتر لەبەرژەوەندییە ئابورییەكانیان بێت. ناوەندی ئەمركیی كوینسی (Quincy Institute for Responsible Statecraft) لەشیكارییەكی پەیوەندییەكانی نێوان ئێران و سعودیەدا نووسیویەتی: ئەو دوو وڵاتە لەداهاتوویەكی نزیكدا دەبنە هاوبەشیی ئابوریی وڵاتی چین، بۆیە ئەو پەكین رۆڵی گرنگی هەبووە لە دروستكردنی هاوسەنگیی و هاندانیان بۆ ئەنجامدانی دانوستان. هەروەها ناوەندەكە ئاماژەی بەوە كردووە گەشتی وەزیرانی دەرەوەی ئێران و سعودیە لەهەفتەی رابردوودا بۆ پەكین-ی پایتەختی چین بە رێككەوت نییەو رووداوەكە ئاماژەیەكی روونە بە رۆڵی پەكین بەتایبەت كەهاوكات كۆبوونەوەو دانوستانە ئەتۆمییەكان لە ڤیەننای پایتەختی نەمسا بەڕێوەدەچوو. ئاستی ململانێكانی چین و ئەمریكا لە هەموو كاتێك توندتر بووەتە و ئەو ململانێیانەش جیاوازە لە ململانێكانی روسیا و ئەمریكا كە نیشاندانی هێزی سەربازییە بە یەكتر، چونكە چین تەنها ئەمریكا بە ركابەری ئابوریی خۆی دەزانێت بۆیە بەهەموو نرخێك ئابورییەكەی بەهێز دەكات و هەوڵی سەرەكەوتنی ئابوریی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەدات. بەپێی شیكارییەكانی ئەو ناوەندە ئەمریكییە دەسەڵاتدارانی سعودیە لەساڵی رابردودا بەهۆی دابەزینی بەهای نەوت زیانی زۆریان پێگەیشتوە و هاوكات بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا زیانی 28 ملیار دۆلاری تەنها بەكەرتی گەشتیاریی ئایینی یان حەج گەیاندووە، بۆیە دەسەڵاتدارانی سعودیە بیر لەپێداچوونەوە بە بڕیارەكانیان لەدژی ئێران دەكەنەوە نایەنەوێت بەریەككەوتن لەگەڵ تاران ببێتە مایەی زیانی ئابوریی بۆ ریاز. چین كە لەلایەن دەسەڵاتێكی كۆمۆنیستییەوە بەڕێوەدەچێت لەهەنگاوێكی چاوەڕوان نەكراودا لەنوێترین كۆبوونەوەی رێكخراوی هاریكاریی وڵاتانی ئیسلامی نوێنەری هەمیشەیی خۆی لە رێكخراوەكەدا دەستنیشان كرد و ئەوەش لەپێناو لیكنزیكبوونەوەی زیاتر لەوڵاتانی موسوڵمان و ئەنجامدانی كاری بازرگانیی لەگەڵ ئەو وڵاتانە. بەرزكردنەوەی داهات ئامانجی سەرەكیی ئێران و سعودیە بەپێی راپۆرتی پێگەی كاپیتاڵ ئیكۆنۆمیكس (capitaleconomics) ئێران و سعودیە بەئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان قەرەبووی زیانی ماددی چەندساڵی رابردوویان دەكەن، چونكە سعودیە سەردەمێك 30%ی هەناردەی نەوتی هەموو جیهانی بەدەستەوە بووە بەڵام ئێستا ئەو رێژەیە بۆ كەمتر لە 12% دابەزیوە. ئاماژە بەوەكراوە سعودیە سالڵانە پێویستی بەزیاتر لە 222 ملیارد دۆلار داهات هەیەو لەئێستاشدا یەدەگی ئەو وڵاتە 450 ملیارد دۆلارە، واتە یەدەگەكەی تەنها بەشی دوو ساڵی دەكات لەكاتێكدا لەساڵی 2016 پلانی ستراتیژی و ئابوریی بۆ ساڵی 2030 داناوە، بۆیە سعودیە بیر لەوە دەكاتەوە خەرجییەكان و تێچوی ململانێ لەگەڵ ئێران كەمبكاتەوە و تەرخانی بكات بۆ پلانە ستراتیژییەكەی. بەرپرسانی ئێران دەیانجار وتوویانە سزا ستەمكارانەكانی ئەمریكا داهاتی وڵاتەكەی لە 113 ملیارد دۆلاری ساڵانەوە بۆ 13 ملیار دۆلار كەمكردووە لەكاتێكدا ئەو وڵاتە دوای روسیا و سعودیە سێیەم وڵاتە لە رووی سەرچاوەكانی نەوتەوە و خاوەنی 18%ی سەرجەم یەدەگی نەوتە لەجیهاندا، بۆیە چەند رۆژێكە ئێران رێككەوتنێكی ستراتیژیی 25 ساڵەی لەگەڵ چین خستووەتە بواری جێبەجێكردنەوە كە بەپێی رێككەوتنەكە چین 400 ملیار دۆلار سەرمایە لەكەرتی نەوت و غازی ئێران دەخاتەگەڕو لەبەرامبەردا ئێران سوتەمەنی بەو وڵاتە دەفرۆشێت و هاوكات ئەو بڕە پارەیە لە 25 ساڵدا بۆ چین دەگەڕێنێتەوە. ئاماژەكانی ئەو جێبەجێكردنی رێككەوتنی 25 ساڵەو دانوستانەكان بەرزبوونەوەی دۆلاری راگرتووە و لەمانگێدا تمەن لەبەرامبەر دۆلاردا  بە رێژەی 10% بەرزبووەتەو نرخی هەر دۆلارێك لەئێران بووەتە 27 هەزار تمەن، لەكاتێكدا پێشتر چووە سنوری 30 هەزار تمەنەوە. وڵاتانی هاریكاریی ئیسلامی لەنێوان ئێران و سعودیە نزیكەی 57 وڵات ئەندامی رێكخراوی هاریكاریی ئیسلامین كەدووەمین رێكخراوی نێودەوڵەتیی جیهانە دوای رێكخراوی نەتەوەیەكگرتوەكان، ئێران و سعودیە هەردووكیان لەدامەزرێنەرە سەرەكییەكانی ئەو رێكخراوەن كەساڵی 1969 لەوڵاتی مەغریب دامەزرا بەڵام زۆربەی دانیشتن و كۆبوونەوەكانی ئەو رێكخراوە لەشاری جەددە لەسعودیە بەڕێوەدەچێت و زۆربەی وڵاتانی ئەندامیش نوێنەرو نووسینگەیان لەو شارەیە، چونكە ساڵی 1970 بڕیار لەسەر ئەوە دراوە بارەگا سەرەكییەكی لەجەددە بێت. تا ئێستا ئێران یەكجار میوانداریی كۆبوونەوەكانی رێكخراوی هاریكاریی ئیسلامی كردووە لەساڵی  1977، بۆیە بوونی بارەگای سەرەكیی رێكخراوەكە لەسعودیە پێگەی وڵاتەكەی لەو رێكخراوەدا لەدژی ئێران بەهێز كردووە و تەنانەت لەگەڵ سەرهەڵدانی ناكۆكییەكانی نێوان تاران و ریاز لەساڵی 2016 ئەو وڵاتە نەیتوانیی نوێنەری خۆی رەوانەی كۆبوونەوەی ساڵانە لەجەددە بكات ، سعودیە بەپێدانی ڤیزە بەسێ دیپلۆماتكاری ئێران بۆ ئامادەبوون لە رێكخراوەكەو دەستبەكاربوونەوەیان دوای شەش ساڵ، گڵۆپی سەوزی هەڵكردووە بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران. ساڵی 2016 رێكخراوەكە هێرشی لایەنگرانی توندڕەوی كۆماری ئیسلامیی ئێرانی بۆ سەر باڵیۆزخانەی سعودیە لەتاران و كۆنسوڵخانەی ئەو وڵاتە لەشاری مەشهەد لەئێرانیان ئیدانە كردو لەدانیشتنێكی بەپەلەدا داوای روونكردنەوە و لێكۆڵینەوەیان لەدەسەڵاتی ئێران كرد، عەباس عێراقچی، جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران لەو سەردەمەدا، هێرش و پەلامارەكانی بۆ سەر باڵیۆزخانەو كۆنسوڵخانەی سعودیە ئیدانە كردو بەڵینی دا بەدۆزینەوەی تاوانباران. ئێران دەیەوێت باڵیۆزخانەكەی لەسعودیە بكاتەوە سەعدید خەتیب زادە، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رۆژی دووشەممە رێككەوتی 17/1/2022 لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ دانوستانەكانی نێوان سعودیەو ئێران بەنێوەندگیریی و میوانداریی بەغدا هەنگاوێكی گرنگن بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان و لەهەنگاوێكی ئەرێنیشدا وڵاتی سعودیە ڤیزەی بەسێ دیپلۆماتكاری وڵاتەكە داوە كە لەسعودیە دەستبەكار ببنەوە. خەتیب زادە ئاماژەی بەوە كردووە كە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران ئامادەیی دەربڕیوە بۆ كردنەوەی باڵیۆزخانەی وڵاتەكە لە ریازی پایتەختی سعودیە، بۆیە هەنگاوەكانی دیكە پەیوەندیی بەدەسەڵاتی سعودیەوە هەیە لەپێناو ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەكاندا. مەرجەكانی سعودیە سەلمان بن عەبدولعەزیز، پاشای سعودیە پێشتر رایگەیاندبوو ئەگەر ئێران دەستبەرداری پڕچەككردنی چەكدارە شیعەكانی سەر بەوڵاتەكەی ببێت و هاوكات پابەندی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی 5+1 بێت، ئەوا ریاز ئامادەیە پەیوەندییەكانی ئاسایی بكاتەوە. لەلایەكی دیكەوە فەیسەڵ بن فەرحان، وەزیری دەرەوەی سعودیە رایگەیاند؛ ئەگەر ئێران بەڵێن بدات بەهەڕەشەكانی و پڕچەككردنی چەكدارە شیعەكان، نەبێتە هۆی تێكدانی ئاسایشی ناوچەكەو مەترسیی لەسەر وڵاتانی عەرەبی ئەوا سعودیە دەستی دۆستایەتیی بۆ درێژ دەكات. ئەمریكا لەنێوان سعودیەو ئێراندا لەساڵی 1933 تا ئێستاش پەیوەندییەكی توندوتۆڵ لەنێوان واشنتۆن و ریازدا هەیە، بەپێچەوانەوە تاران لەساڵی 1979 تائێستا ناكۆكیی توندی لەگەڵ واشنتۆن هەیە، ئەوەش وای كردووە كۆماری ئیسلامی ئێران بەبەردەوامی بەچاوی گومانەوە لەسعودیە بڕوانێت. ساڵی 1969 ئەوكاتەی بەریتانیا هێزەكانی خۆی لەئاوەكان و ناوچەكانی كەنداو كشاندەوە ئاسایشی سەربازیی ناوچەكە رادەستی ئەمریكا كراو ركابەریی سعودیەو ئێران لەو سەردەمەدا بۆ بەهێزكردنی پێگەی خۆیان لەكەنداو سەریهەڵدا، بەڵام چونكە ئەو دوو وڵاتە بە هاوپەیمانی ئەمریكا لەقەڵەمدەدارن هیچ جۆرە بەریەككەوتنێكی قورس لەنێوانیاندا رووی نەدا. لەگەڵ رووخانی دەسەڵاتی پاشایەتی و هاتنی كۆماری ئیسلامی ئێران و دژایەتیی ئەو كۆمارە لەلایەن ئەمریكاوە، پەیوەندییەكانی نێوان ریازو تاران ئاڵۆزی تێكەوت و تەنانەت لەساڵی 1980 لەكاتی هەڵگیرسانی جەنگی ئێران-عێراق، تاران دەسەڵاتدارانی سعودیەی بەوە تۆمەتبار كرد كەهاوكاری سەددام حسێن سەرۆكی رژێمی بەعسی عێراق دەكەن. بەرپرسانی ئێران پێیان وایە ئەمریكا لەساڵی 2018 لەسەر دەستی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشوی وڵاتەكە لە رێككەوتنی ئەتۆمیی كشایەوە بۆ ئەوەی ببێتە مایەی نیگرانیی سعودیەو ئەو وڵاتەش پەنا بۆ واشنتۆن بەرێت بەمەبەستی كڕینی چەك بەبیانوی مەترسییە موشەكییەكانی ئێران. بەرپرسەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران دەڵێن: ئەمریكا هەیمەنەی شیعەی لەناوچەكەدا وەك مەترسییەك بۆ سعودیە پیشان داوەو دەیەوێت بەو بیانوەشەوە فشارەكانی لەسەر تاران زیاد بكات، بۆیە واشنتۆن هەمو هەوڵێك دەدات پەیوەندییەكانی نێوان ریازو تاران ئاسایی نەبێتەوە، چونكە پەیوەندیی سعودیەو ئێران بەواتای ئاسایش و سەقامگیریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە كە هیچ كات ئەمریكا ئەوەی نەویستوەو نایەوێت. توركیا نەیاری ئێران و سعودیە توركیا گەورەترین ركابەری مێژویی ئێرانە لەسەردەمی عوسمانییەكانەوە، لەئێستاشدا هۆكاری پەراوێزخستنی هەیمەنەی سعودیەیە لەوڵاتانی سوننەو هاوكات پشتیوانی چەكدارانی ئۆپۆزسیۆن لەلیبیا و یەمەن و سوریا دەكات، بۆیە باشترین هەنگاوی ریاز نزیكایەتییە لەئێران بۆ لاوازكردنی رۆڵی توركیا لەوڵاتانی عەرەبی و ئیسلامیی. ئێران و سعودیە لەساڵی 1942 دەیان جار ناكۆكیی و كێشە لەنێوانیاندا روویداوە، بەڵام هیچ كات ئەو ناكۆكییانە نەگەیشتووەتە قۆناغێك كەسەروەریی خاكی یەكتر پێشێل بكەن بۆیە بە بەردەوامی تروسكاییەك لەنێوان ئەو دوو وڵاتە بەدیدەكرێت بۆ ئاسییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان، لەئێستادا عێراق رۆڵی ئەو تروسكاییە دەگێڕێت. بەبڕوای شارەزایانی سیاسیی ململانێ سەرەكییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەنێوان سێكوچكەی سعودیەو توركیا و ئێراندایە، چونكە ئەو سێ وڵاتە زیاتر لە 10 ساڵە  لەلوبنان، سوریا، عێراق، یەمەن و لیبیا لەجەنگێكی سارددان بەتایبەت كە ساڵی 2017 سعودیە رایگەیاند ئەو جەنگەی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵیگیرساندووە دەبێت ببرێتە ناوخۆی ئێرانەوە وەك ئاماژەیەك بەجەنگ لەسوریا و یەمەن، بۆیە تاران بەبەردەوامیی ریازی بەوە تۆمەتبار كردووە كەهاوكاریی ماددی نەیارانی كوردو عەرەبی كردووە لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران. عێراق ململانێی سعودیەو ئێران لەخۆی دووردەخاتەوە عێراق كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی شیعەیەو چەكدارانی شیعەی وڵاتەكەش زۆربەیان لەئێرانەوە نزیكن لەكۆنە قوربانیی ململانێكانی سعودیەو ئێرانە لەگۆڕەپانی سیاسیی و هەندێكجاریش سەربازیی وڵاتەكەی، بۆیە بەدروستكردنی پردی پەیوەندیی لەنێوان تاران و ریاز، هەوڵدەدات وڵاتەكەی لەگۆڕەپانێكی جەنگی ساردەوە ببێتە مایەی ئاشتیی نێوانیان. بلۆمبێرگ نووسیویەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەو شوێنەی كە هەمیشە بەئاشتیی نامۆ بووە عێراق لەساڵی 2021 هەوڵی ئاشتبوونەوەیەكی چاوڕواننەكراوی سعودیەو ئێرانی داوە بەجۆرێك كەپێشبینیی دەكرێت ساڵی 2022 هەوڵەكانی عێراق لەخوڵقاندنی ئەو ئاشتییەدا بەدیبكرێت و ببێتە مایەی سەقامگیریی بۆ عێراق و ناوچەكە.

عەمار عەزیز نیسان ناوی كچێكی خاوەن پێداویستی تایبەتی ئاوارەی ئێزیدییە لەماوەی حەوت ساڵدا لەكەمپی كەبەرتووی سەر بەدهۆك دەژی 15 هەزار وێنەی ئاوارەیی ئەرشیف كردووەو دەڵێت:»دەمەوێت ئازاری ئێزییدیەكان پیشانی جیهان بدەم».  نیسان میرزا ، تەمەن 21 ساڵ ، خەڵكی قەزای شەنگالە، خاوەن پێداویستی تایبەتە، بەڵام هیچ رۆژێك بیری لەوە نەكردووە كە ئەو جیاوازە لەگەڵ خەڵكی تر، بەڵكو وەكو كەسێكی ئاسایی رەفتاری لەگەڵ دەوروبەری خۆیدا كردووە، بەدوو شێوە خزمەت بەئاوارەكانی كەمپی كەبەرتوو دەكات. یەكەم هەزاران وێنەی خۆشی و ناخۆشی دانیشتووانی كەمپی كەبەرتوو لای خۆی پاراستووە، جگە لەمەش وێنەی هەزاران ئاوارەی ئێزیدی لای ئەوە هەر لەپیاوی بەتەمەن تا بچووكترین منداڵ، دووەم دوكانێكی تایبەتی كردووەتەوە بۆ وێنەگرتنی ئەو كچ و كوڕانەی دەچنە ناو ژیانی هاوسەرگیری لەكەمپی كەبەرتوو و هەموو ئاوارەكانی سنوری پارێزگای دهۆك، لە رێگای دوكانەكەی داهاتێك بۆ خۆی و خێزانەكەی دابین دەكات. نیسان میرزا لەلێدوانێكدا بە وت:»  لەئابی 2014 كە هاتینە كەمپ، ئەوساڵ خوێندنم فەوتا، ئەوەش بەهۆی ژیانی ئاوارەیی نەمتوانی بخوێنم ،بەڵام بۆ ساڵی دووەم  بڕیارمدا هەرچونێك بێت دەست بەخوێندن بكەم، چوومە خوێندنگا بەڵام بەهۆی كورتەباڵاییەوە رووبەڕووی توانجی زۆر بوومەوە، رۆژێك دوو نەمتوانی بەردەوامی بەخوێندنی خۆم بدەم، بۆیە وازم لێهێنا ، ساڵی یەكەم پۆلی حەوتەمی بنەڕەتی بووم ، دوای دوو ساڵ جارێكی تر بڕیارمدا بچمەوە خوێندن  ئێستا پولی نۆیەمی بنەڕەتیم». «زۆر حەزم لە وێنەگرتنە، سەرەتا بە باوكم وت حەزدەكەم كامێرایەكم  بۆ بكڕی هەرچەند دۆخی ئێمە لەڕووی داراییەوە زۆر خراپ بوو، بەڵام دڵی منی نەشكاند، ئەو رۆژە لام خۆشترین و بەتامترین رۆژ بوو، چونكە خەونی من ئەوە بوو ببم بە خاوەن كامیرایەك ، هەر رۆژی دواتر لەبەیانیەوە تا ئێوارە دەستم بەوێنەگرتن كرد ،هەر شتێكی جوان و سەرنجڕاكێش بەچاوی كامێراكەم دەچركێنم، هەروەها ئازارو دۆخی ناخۆشی ژیانی ئاوارەیی لە رێگای كامێراكەم پێشانی هەموو جیهان دەدەم». لەبەرئەوەی نیسان خاوەن پێداویستی تایبەتە، زۆرجار تووشی بێزاركردن و قسەی ناشیاو دەبێتەوە، بەڵام ئەو قسانە نەبوونەتە رێگر لەبەردەم نیسان تا واز لەئیشەكەی بهێنێت، لەمبارەیەوە نیسان وتی: « بێگۆمان ئەو قسانە بۆ من زۆر ناخۆش بوون ، بەڵام بەهیوا بووم كە رۆژێك دێت خەڵك بەچاوێكی گەورەو پڕ لەخۆشەویستی سەیرم دەكەن، بۆیە بەردەوام بووم لەسەر پیشەكەی خۆم تا توانیم دوكانێكی تایبەت بە وێنەگرتن بۆ  بۆنەكان و بوك و زاوا بكەمەوە ، ئێستا خاوەن ستافێكی تایبەتم بەوێنەگرتن» .  لەماوەی حەوت ساڵی رابوردوو، نیسان لە رێگای كامێراكەی 15 هەزار وێنەی ژیانی ئاوارەیی بە كامێراكەی خۆی چركاندووە ، وتیشی: « هەموو وێنەكان لەلای خۆم پاراستووە، ئەمەش بۆ دیكیۆمێنتكردنی ژیانی ئاوارەیی ئێزیدییەكانی شەنگال لەسنوری پارێزگای دهۆك، تا هەموو خەڵك بزانیت لەماوەی حەوت ساڵی  رابوردوو ئاوارە ئێزیدییەكان چۆن ژیاون ، كێشەكانیان چی بوون، سەرەتا كۆمەڵێك كەس بەمنیان دەوت ئەم كارەی تۆ دەیكەی بۆچییە یان چ قازانجێكی هەیە، بەڵام ئێستا بۆ هەموو ئەو كەسانە روون و ئاشكرابووە كە ئەو ئیشەی من كردوومە خزمەتێكی گەورەیە بۆ ئاوارەكانی شەنگال«.

شاناز حەسەن فرۆشیارانی قەل و قاز لەبازاڕی سلێمانی ئاماژە بەوە دەدەن  بەهۆی ئەو شەپۆلە بەفرو سەرمایەی رووی لەسلێمانی كردووە قازو قەل لەبازاڕدا نەماوەو خواستێكی زۆری لەسەرە لەلایەن هاووڵاتیانەوە. رێباز، فرۆشیارێكە لەژێر پردەكەی سلێمانی كە لەباوكیەوە ئەم پیشەیەی بۆ ماوەتەوەو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەگەڵ باوكم ماوەی زیاتر لەهەشت ساڵە ئەم كارە دەكەین، ساڵانە بێجگە لەو قازانەی خۆمان بەخێوی دەكەین، بەسەدان قازی دیكە دەكڕین و دەیفرۆشین، چونكە موشتەریەكی زۆرمان هەیە». ناوبراو باسی لەوەشكرد بەگشتی نرخی كیلۆیەك قاز لەبازاڕەكانی سلێمانیدا لەحەوت هەزارەوە بۆ نۆ هەزار دەفرۆشرێت، بەڵام بەهۆی ساردو سەرمای ئەم دوو رۆژەی رابردوو كیلۆیەك قازی كوردی گەیشتووەتە 12 هەزار دینار، واتە نرخی قازێك بەتێكرا لەنێوان 35 هەزار تا 55 هەزار دیناردا فرۆشراوە. هەروەها رێباز باسی لەوەشكرد قازی باش دەبێت چوار كیلۆ بێت و وتی:» ئەوە پێی دەوترێت قازی باش و بەتایبەت كە تامەكەی زۆر خۆشە، چونكە لەچوار كیلۆ زیاتر قەڵەو بێت چەوریەكی زۆر دەبێت». سەردار بەكر، هاووڵاتیەكەو ماوەی پێشوو چوار قازی كڕیوە و كەسە خۆشەویستەكانی پێ بانگهێشت كردووە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» دوو رۆژە دەمەوێت قازی دیكە بكڕم بۆ دەعوەت، بەڵام دەستم ناكەوێت و فرۆشیارەكان لایان نەماوە». قاز و قەل یەكێكە لەو خواردنانەی لەهەرێمی كوردستان دەعوەتی پێدەكرێت و ناوبانگی هەیە و بەتایبەتی لەوەرزی زستاندا خەڵكی دەیكڕن و بۆ دۆست و ئازیزانیانی ئامادە دەكەن. حەنیفە ئەحمەد، خانمێكی بەتەمەنەو ئاماژە بەوە دەدات قازلێنان تایبەتەو هەموو كەس ناتوانێت ئامادەی بكات. ئەم خانمە باس لەوە دەكات لەكۆنەوە ئەو كلتورە لەناو كورددا هەر هەبووە لەبۆنەو میوانیە تایبەتەكاندا قازو قەل ئامادەكراوەو برنجی كوردی و رۆنی كوردی تێدا بەكارهاتووە. حەنیفە وتیشی:» قاز یەكێكە لەو خواردنانەی  بۆ دۆستە تایبەتەكان بەدار لێ دەنرا، چونكە گران بوو خەڵك كەمتر لەجۆرە گۆشتەكانی دیكە دەیتوانی بیكڕێت، بەڵام لەئێستادا  خەڵك بەگشتی وەزعی باشترەو زۆرتر دەكڕدرێت». خاوەن كێڵگەیەكی پەلەوەری قەل و قاز لە رانیە دەڵێت ساڵانەو بەتایبەت لەوەرزی زستاندا هەزار تا دوو هەزار قەل و قاز دەفرۆشێت. دانا محەمەد، خاوەنی پرۆژەی پەلەوەری رانیە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ساڵانە زیاتر لەهەزار بۆ دوو هەزار قەل و قاز لەم سێ مانگەی زستاندا دەفرۆشرێت، چونكە خەڵكەكە بەپێی ناوچەكانیان قەل یاخود قاز دەكڕن. هەروەها پێشیوابوو خەڵكی هەولێر زیاتر ئارەزووی خواردنی قەل دەكەن و خەڵكی سلێمانی و دەوروبەری زیاتر ئارەزووی خواردنی قاز دەكەن. خاوەنی كێڵگەی پەلەوەری رانیە، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد موشتەریان هەیە لەموسڵ و پارێزگاكانی دیكەی هەرێم و لەسلێمانی و هەولێریش موشتەریەكی بەردەوامیان هەیە، وتیشی:»بەهۆی بارینی بەفرو سەرماوە چەند رۆژێكە خواستێكی یەكجار زۆر لەسەر كڕینی قەل و قاز هەیە

هاوڵاتی سەنتەرێكی داكۆكیكردن لە رۆژنامەنوسان لە راپۆرتێكدا باسی ئەو پێشێلكاریانە دەكات كە لەماوەی ساڵی رابردوودا رووبەڕووی میدیاكاران بووەتەوەو گەیشتووەتە 353 پێشێلكاری، بەرپرسێكی سەنتەری میترۆ دەڵێت:» پێشێلكارییەكان لەسەدا هەشت كەمی كردووە». جیاواز لەو راپۆرتەی سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان، كە رۆژی یەكشەممەی رابردوو 16/1/2022 بڵاویكردەوەو ئاماری پێشێلكاریەكانی خستەڕوو كە لەماوەی ساڵێكدا 353 پێشێلكاری بەرامبەر بە 260 رۆژنامەنووس و دەزگای میدیایی تۆماركراوە، وردەكاری زیاتر لەخۆدەگرێت و دیوەكانی دیكەی پشت كاری رۆژنامەوانی لەهەرێم ئاشكرا دەكات. وەك لەسەرەتای راپۆرتەكەدا باسكراوە تەنیا هێزە ئەمنییەكان نین كە پێشێلكاری بەرامبەر رۆژنامەنووسان دەكەن، بەڵكو هاووڵاتیانیش ئێستا لاسایی هێزە ئەمنییەكان دەكەنەوەو پێشێلكاری بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان دەكەن. لەڕاپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ باس لەنموونەیەك كراوە، تیایدا هاتووە: شەوی 11ی تشرینی یەكەمی 2021 لەسەر شەقامی 60 مەتری هەولێر، لەكاتی رووماڵكردنی رووداوی ئاگركەوتنەوە لەدوكانێكی خواردەمەنی، چەند هاووڵاتییەك هێرشیان كردەسەر پەیامنێران و وێنەگرانی كەناڵەكانی راگەیاندن. وەك لەڕاپۆرتەكەدا ئاماژەی پێدراوە، پەلامارەكە بەشێوەی كۆمەڵ ئەنجامدراوەو چەند رۆژنامەنووس و كامێرامانێكیش بە شیش و ئاسن و كەرەستەی چێشتخانەكە لێیان دراوە، بەهۆیەوە تیمی دوو كەناڵ براون بۆ نەخۆشخانە، دواتریش رۆژنامەنووسەكان سكاڵایان تۆماركردووە و ئێستاش كەیسەكە لەدادگایە. دۆسیەیەكی دیكەی جیاواز لەڕأپۆرتی سەنتەری میترۆ، داخستنی كەناڵەكانی میدیایە لەهەرێمی كوردستان، یەكێك لەو رووداوانەش داخستنی میدیای «گاڤ نیوز»ە لەدهۆك كە رۆژی شەممە 13ی تشرینی دووەمی 2021 هێزێك چوونەتە سەر ئۆفیسی ئەو میدیایەو داوایان لێكردوون كلیلی ئۆفیسەكەیان رادەست بكەن و بچنەوە بۆ ماڵەوەو پێشیان وتوون كە نابێت لێدوان بۆ هیچ دەزگایەكی راگەیاندن بدەن. هەروەها ئاماژە بەوەكراوە كە ئەو هێزەی كە چوون بۆ داخستنی گاڤ نیوز چوار كەس بوون و خۆیان وەك ئاسایش ناساندووەو هیچ بڕیارێكی دادگایان پێنەبووە، جگە لەوەش بەڵێننامەیان بە رێكخەری دەزگاكە «فەهمی باڵایی» پڕكردووەتەوە كەهیچ ناوەڕۆكێكی میدیایی بەناوی گاڤ نیوز بڵاونەكەنەوە. یەكێكی دیكە لەڕووداوەكانی داخستنی میدیا لەهەرێمی كوردستان لەسلێمانی بووە، وەك لەڕاپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ ئاماژەی پێكراوە لەهەشتی تەمموزی 2021 پرسی گەڕاندنەوەی هەندێك میدیای نزیك لە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی بۆ سەر مەكتەبی راگەیاندنی ئەو حزبە سەریهەڵدایەوە، دواتریش لە 14ی تەمموز هێزێكی ئەمنیی چوونە ناو بینای كەناڵی ئای پڵەس و كارمەندانی دەزگاكەیان لەسوچێكی بیناكە دەستبەسەركردووە، هەندێك كەلوپەلیان شكاندووەو هەندێك لەكارمەندەكانیشیان ئازارداوە، ئەو رێوشوێنە تۆڕی هەواڵی ژیانیشی گرتەوەو هێزێك دەستی بەسەرداگرت. دیاری محەمەد، بەڕێوەبەری  سەنتەری میترۆ لەلێدوانێكدا بە وت: «بەداخەوە بەردەوام پێشێلكاریەكان ساڵانە دووبارە دەبنەوە لەهێرش و سوكایەتی و رێگری و پێشێلكاری و شكاندنی كەلوپەلی رۆژنامەنووسان و زەوتكردنی كەلوپەلەكانیان». هەروەها وتیشی: »ساڵانە هێرشكردنە سەر رۆژنامەنووسان و هەڕەشەلێكردن و داخستنی كەناڵە میدیاییەكان سەرەڕای ئەوەی فشار دروستدەكرێت هەر بەردەوامیی هەیە، بەڵام بەراورد بەساڵانی رابردوو 8٪ پێشێلكارییەكان كەمیان كردووە. هاوكات، كاروان ئەنوەر سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە وت:» دەبێت ژینگەیەك دروستبكەین بۆ كاری میدیایی كە لەدەسەڵاتی چوارەمەوە رۆژنامەنووس و كاری میدیایی بكەین بەدەسەڵاتی یەكەم، وەكو ئەوەی لەوڵاتە پێشكەوتووەكاندا هەیە». «ئێستا میدیا دەسەڵاتی یەكەمە لەوڵاتانی پێشكەوتوو، بەڵام لەلای ئێمە هێشتا نەگەیشتووەتە ئەو ئاستە»،  كاروان ئەنوەر وای وت. دیوێكی دیكەی راپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان باس لەهەراسانكردنی كچان و ژنانی رۆژنامەنوس دەكات، راپۆرتەكە دەرئەنجامی دوو راپرسی و چەند كەیسێكی تایبەت بەهەراسانكردنی رۆژنامەنووسانی ژنە لەهەرێمی كوردستان، ئامادەكاری راپۆرتەكە دەڵێت «كچان و ژنانی رۆژنامەنووس لەهەرێمی كوردستان ژینگەیەكی لەباریان نییە بۆ كاركردن، ئەوان رۆژانە لەلایەن هاوپیشە پیاوەكان، هاووڵاتیانی ئاسایی تا دەگاتە بەرپرسان و پارێزەرەكانی یاسا رووبەڕووی هەراسانكردن دەبنەوە». لەڕاپۆرتەكەدا راپرسییەك ئەنجامدراوە، كە 49 كچ و ژنی رۆژنامەنووس لەپێشكەشكارو پەیامنێرو ناونیشانی دیكە بەشدارییان كردووە، لەو ژمارەیە تەنیا یەك دانەیان وتوویەتی كە هەراسان نەكراوە لەكاتی كاركردن یاخود دوای كاركردن.  هەروەها لەڕاپۆرتەكەدا ئەوەش ئاشكراكراوە نیوەی ژنان و كچانی ناو دەزگاكانی راگەیاندن لەهەرێمی كوردستان لەناو خودی دەزگاكان هەراسان كراون، بەڵام كەمترین بەشداربوو وتوویەتی كە رۆژانە هەراسان دەكرێت. هەر بەپێی راپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ، لە 60٪ی ژنان و كچانی رۆژنامەنووس لەناو دەزگاكانی راگەیاندن هەراسان كراون، لەكاتێكدا شوێنی كاری مەیدانی 19٪ بووە و 8٪یشیان لەلایەن هاوپیشەكانیان لەدەزگاكانی دیكە هەراسان كراون، بەڵام هیچ یەكێك لەو كەیسانە داوای یاساییان تۆمار نەكردووە و تەنیا دوو لەو كەسانە داوای هاوكارییان لە رێكخراوەكانی داكۆكیكار لەمافەكانی رۆژنامەنووس كردووە، ئەوەش لەكاتێكدایە 27٪ی ئەو ژن و كچانەی رووبەڕووی هەراسان كردن بوونەتەوە لەدەزگاكانی راگەیاندن دواتر هەڕەشەیان لێكراوە. هەروەها زۆرینەی ژنان و كچانی بەشداربوو لە راپرسییەكە دەڵێن كەتووشی هەراسانكردنی ئەلكترۆنی بوون كەدەكاتە 81٪ی ئەو ژن و كچانەی لەدەزگاكانی راگەیاندن كاردەكەن و زۆربەشیان لەمیدیا بینراوەكاندا بوون، زۆرینەی ئەو ژن و كچانەش لەلایەن كەسانێكەوە هەراسان كراون كە لەدەرەوەی دەزگاكانیان بوون كە 79٪ دەكات. هەژان خالید، نووسەری راپۆرتی هەراسانكردنی ژنان لەدەزگاكانی راگەیاندن، لەلێدوانێكدا بۆ  ئەوەی خستەروو كە لەڕێگەی دوو راپرسییەوە گەیشتووین بەچەند دەرئەنجامێك كە   هەراسانكردنی ژنان و كچانی دەزگاكانی راگەیاندن بووە بەڕۆتین. هەژان خالید وتیشی:» بەداخەوە هاوپیشە پیاوەكان بەژنان دەڵێن لەبەرئەوەی جێندەرت ژنە كەمتری لەپیاو، تەنانەت كەیسمان هەیە رۆژانە رووبەڕووی هەراسان كردن بووەتەوە، ئاسانیش نییە بنەبڕكردنی، چونكە ئەوانەی كچان و ژنان هەراسان دەكەن لەڕووی ئاستی خوێندنیشەوە پلەیەكی باڵایان هەیە». چیرۆكی یەكێك لەو ژنە رۆژنامەنووسانە بەمشێوەیە لەڕاپۆرتەكەدا هاتووە:» حاڵی حازر شەنگی 24 ساڵ (ناوی خوازراو) كە پەیامنێری ماڵپەڕێكی هەواڵییەو دوو ساڵە رووماڵی رووداوەكان دەكات و بەرنامەی تایبەتی خۆی هەیە، لەگەڵ هاوسەرەكەی لەكێشەدایە بەهۆی ئەو هەراسانكردنانەی كە لەلایەن پیاوانی هاوپیشەی و كەسانی دیكەوە دەكرێنە سەری». شەنگ دەڵێت گەیشتووەتە ئەو بڕوایەی كە هەرچەندە پیشەكەی خۆشدەوێت و زۆریش سەركەوتووە، بەڵام بەدووری نازانێت دەستبەرداری ببێت، وتیشی:» هاوسەرەكەم ئاگاداری هەراسانكردنەكانە كە لەڕێگەی نامەو قسەی راستەوخۆوە بەرامبەرم دەكرێن، ئەوەش وایكردووە تووشی شەڕو ناكۆكی ببم لەگەڵیدا». ئەو باس لەجۆرەكانی هەراسانكردنەكانی سەری دەكات و دەڵێت لەڕێگەی نامەی ناو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان، رووبەڕوو، بەناوی هاوڕێیەتی و هاوكارییەوە، پیاوان هاوكاری دەكەن. « زۆرجار رووبەڕوو بەقسە هەراسان دەكرێم تەنانەت هەراسانكردنەكان دەگەنە هەراسانكردنی سێكسیش»، ئەو كچە رۆژنامەنووسە وای بۆ سەنتەری میترۆ باس كردووە. بەپێی ئاماری فەرمی وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان، تا كۆتایی مانگی ئابی 2021 ژمارەی كەناڵە ئاسمانییەكان لەهەرێمی كوردستان گەیشتووەتە 31 كەناڵ كە 17 یان لەهەولێر و 10 كەناڵیان لەسلێمانی و چوار كەناڵیش لەدهۆكن. هەر بەپێی ئاماری فەرمی حكومەتی هەرێم 126 كەناڵی ناوخۆیی لەهەرێم مۆڵەتی فەرمییان وەرگرتووە كە 83یان لەهەولێرە و 34یان لەسلێمانییە و نۆیان لەدهۆكن، جگە لەوەی 162 رادیۆ لەهەرێمی كوردستان هەن كە 87یان لەهەولێرو 55یان لەسلێمانی و 20یان لەدهۆكن. لەسەرەتای ساڵی 2021 وەزارەتی رۆشنبیری بڕیاری داوە مۆڵەتی پەخشی كەناڵەكانی راگەیاندن و كۆمپانیاكانی پەخش رابگرێت، بەوتەی خۆیان پێداچوونەوە بەسیستمی پەخش و ئەو فریكوێنسیانەی كە لەئاسمانی هەرێمی كوردستان هەیە دەكەن و جارێكی دیكە بەشێوازێكی دیكە دابەشیان دەكەنەوە. هەر بەپێی ئەو راپۆرتە لە 2021دا دووجار وەزارەتی رۆشنبیری رایگەیاندووە كە چەند كەناڵێكی ناوخۆیی داخستووە ئەوانیش كەناڵەكانی (داهێن، سروشت، تەسەوف، كۆمەڵ، ئاسمان و U2 )ن، كە بۆ ماوەی یەك هەفتە بەهۆی پابەندنەبوون بەڕێنماییەكان داخران، جگە لەڕاگرتنی چەند بەرنامەیەك لەكەناڵەكانی نێت تیڤی و كۆڕەك و كوردماكس، بەهۆی ئەوەی لەگەڵ دابونەریتی كۆمەڵایەتی نەگونجاون

هاوڵاتی باڵیۆزی پاکستان لە عێراق لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە و رایدەگەیێنێت، بەنیازن کۆنسوڵخانە لە هەولێر بکەنەوە و گەشتی ئاسمانیی راستەوخۆیشیان بۆ هەرێمی کوردستان هەبێت. پاشنيوه‌ڕۆى رۆژی پێنجشه‌ممه‌ 20-01-2022 نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان پێشوازیى له‌ ئه‌حمه‌د ئه‌مجه‌د عه‌لى، باڵيۆزى پاكستان له‌ عێراق كرد. بەپێی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، له‌ ديدارێكدا خواستى هاوبه‌ش بۆ بره‌ودان به‌ په‌يوه‌ندييه‌كانى عێراق و هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ پاكستان به‌تايبه‌تى له‌ بوارى بازرگانى، په‌روه‌رده‌يى و زانكۆييدا، ده‌رفه‌تى كار و سه‌رمايه‌گوزارى بۆ وه‌به‌رهێنه‌رانى پاكستانى له‌ عێراق و هه‌رێمى كوردستان، دۆخى ره‌وه‌ند و ده‌ستى كارى پاكستانى له‌ عێراق و هه‌رێمى كوردستان كه‌ له‌ زۆر بوارى جيادا كار ده‌كه‌ن، تاوتوێ كران. وەکو لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە، باڵيۆزى پاكستان دووپاتى كرده‌وه‌، وڵاته‌كه‌ى به‌ بايه‌خه‌وه‌ له‌ په‌يوه‌ندييه‌كانى له‌گه‌ڵ‌ عێراق و هه‌رێمى كوردستان ده‌ڕوانێت و بوارێكى باشى هاوكارى و چالاكيى بازرگانیى له‌گه‌ڵ هه‌رێمى كوردستاندا هه‌يه‌، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش نيازى وڵاته‌كه‌یى به‌ كردنه‌وه‌ى كۆنسوڵخانه‌يه‌ك له‌ هه‌ولێر نيشاندا و باسى له‌ ده‌رفه‌تى هه‌بوونى گه‌شتي راسته‌وخۆى ئاسمانى له‌نێوان پاكستان و هه‌رێمى كوردستاندا كرد. لاى خۆيه‌وه‌ سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان ئاماده‌يى و خواستى هه‌رێمى كوردستانى بۆ بره‌ودانى زياتر به‌ په‌يوه‌ندييه‌كان دووپاتكرده‌وه‌ و ئاماژه‌ى به‌ ده‌رفه‌تى سه‌رمايه‌گوزارى و وه‌به‌رهێناني پاكستانى له‌ هه‌رێمى كوردستان كرد.

هاوڵاتی سەرۆکى حکومەتی ھەرێمی کوردستان، فەرمانی دامەزراندنی بەشێوەى هەمیشەیی بۆ سێ یەکەمەکانى ساڵى خوێندنى (2016 ـ 2017) لەسەر ئاستی کۆلێژ و پەیمانگاکانی سەر بە وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەى زانستى دەرکرد. حکومەتی هەرێمی کوردستان راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بەپێى بڕیارى ژمارە 123ى ئەنجوومەنى وەزیران کە لە رێککەوتى 1ی کانوونی یەکەمى 2021 دەرچووە، مەسرور بارزانی، سەرۆکى حکومەتی ھەرێمی کوردستان، فەرمانی دامەزراندنی بەشێوەى هەمیشەیی بۆ سێ یەکەمەکانى ساڵى خوێندنى (2016 ـ 2017) لەسەر ئاستی کۆلێژ و پەیمانگاکانی سەر بە وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەى زانستى دەرکرد. دەرچووەکان ژمارەیان 1685 کەسە، لەسەر میلاکى وەزارەتى خوێندنى باڵا و توێژینەوەى زانستى و وەزارەتەکانى دیکە دادەمەزرێندرێن.

هاوڵاتی وەزارەتی كارەبا رایگەیاند، بۆ بەرەنگاربوونەوەی شەپۆلی نوێی بەفر و سەرما كارەبای كارگەكانیان بڕیوە و بڕی ئەمپێری كارەبای ماڵانیش كەمكراوەتەوە. وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێم بڵاویكردەوە: كەمال محەمەد ساڵح وەزیری كارەبا سەرپەرشتیی كۆبوونەوەیەكی ژووری ئۆپەراسیۆنی وەزارەت بۆ ھەڵسەنگاندنی دۆخی كارەبا لەم وەرزە سەرمایەدا كرد، كە بەھۆی شەپۆلی نوێی سەرما و سۆلەوە، خواست لەسەر كارەبا بۆ حەوت هەزار مێگاوات بەرز بووەتەوە و توانای بەرھەمھێنانیش سێ هەزار و 500 مێگاواتە. وەزارەتی كارەبا ئەوەشی خستووەتەڕوو: لە پێناو زیادكردنی ماوەكانی پێدانی كارەبا و كەمكردنەوەی پچڕانی كارەبا ئەم بڕیارانەی خوارەوە دران. یەكەم- ڕاگرتن و كەمكردنەوەی كارەبای كارگە گەورەكانی كوردستان و پێدانی بە ھاووڵاتییان. دووەم- سنوورداركردنی پێوەری زیرەكی سنگل فەیز بۆ 30 ئەمپێر و سرێ فەیز بۆ 60 ئەمپێر تا كۆتایی مانگی شوبات.

هاوڵاتی  سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان پێشوازى له‌ لوكاس گاسه‌ر باڵيۆزى سويسرا بۆ عيراق و ئوردن و وه‌فدێکى ياوه‌رى كرد كه‌ له‌ عه‌ممانه‌وه‌ كاره‌كانى به‌ڕێوه‌ ده‌بات. به‌يانيى ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ 2022/1/20  نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان پێشوازى له‌  لوكاس گاسه‌ر باڵيۆزى سويسرا بۆ عيراق و ئوردن و شاندێكى ياوه‌رى كرد كه‌ له‌ عه‌ممانه‌وه‌ كاره‌كانى به‌ڕێوه‌ ده‌بات. له‌ كۆبوونه‌يه‌كدا بره‌ودان به‌ په‌يوه‌ندييه‌كانى عيراق و هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ سويسرا تاوتوێ كرا، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش جه‌خت له‌ گرنگي كردنه‌وه‌ و ده‌ستبه‌كاربوونه‌وه‌ى باڵيۆزخانه‌ له‌ به‌غدا كرايه‌وه‌، هه‌روه‌ها باسيان له‌ پرۆسه‌ى سياسى و دۆخى عيراق به‌گشتى كرد. هه‌ردوولا هاوڕا بوون كه‌ فره‌ييى نه‌ته‌وه‌يى و ئايينى له‌ عيراق ده‌وڵه‌مه‌ندييه‌ و گرنگه‌ عيراقييه‌كان بۆ پرۆسه‌ى سياسيى وڵات بگه‌نه‌ لێكگه‌يشتنى هاوبه‌ش و حكوومه‌تى داهاتوو و پرۆسه‌ى سياسى به‌گشتى كۆكه‌ره‌وه‌ و له‌ خزمه‌تى سه‌قامگيريى سياسى و به‌رژه‌وه‌نديى عيراق و هه‌موو پێكهاته‌كانى و له‌ ئاستى‌ ته‌حه‌دييه‌كانى به‌رده‌ميدا بێت.  نێچيرڤان بارزانى جه‌ختى له‌وه‌ كرده‌وه‌ كه‌ گرنگه‌ له‌ عيراق سه‌قامگيريى سياسى هه‌بێت و ڕێگه‌يه‌ك بۆ پێكه‌وه‌كاركردن و هاوبه‌شى بدۆزرێته‌وه‌ و كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێن، به‌تايبه‌تى كێشه‌كانى هه‌ولێر ـ به‌غدا كه‌ ئيراده‌ و بڕيارى سياسى پێويسته‌، هه‌روه‌ها پابه‌ندى به‌ ده‌ستووره‌وه‌ بكرێت و فيدرالى بچه‌سپێت، كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تيش له‌ پشتيوانيكردنى عيراق به‌رده‌وام بێت. دۆخى ناوچه‌كه‌ به‌گشتى و په‌يوه‌ندييه‌كانى عيراق و هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ وڵاتانى دراوسێ و ناوچه‌كه‌ و چه‌ند پرسێكى جێى بايه‌خى هاوبه‌ش، ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى ديداره‌كه‌ بوو.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی كەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، لەماوەی 24 كاتژمێری رابردوودا زۆرترین بەفر لە سنووری كێلێ و كەمترینیش لە قەزای بەردەڕەش باریوە. بەڕێوەبەرایەتی كەشناسی و بومەلەرزەزانی هەرێمی كوردستان بڵاویكردەوە: وەك ئەوەی كە پێشبینییان بۆ كردبوو بەفر لەسەرجەم ناوچەكانی هەرێمی كوردستان باریوە، زۆرترین رێژەی بەفر بارین لە سنووری كێلێ بووە كە 90 سانتیمەتر بووە و كەمترینیش لە بەردەڕەش بووە كە تەنیا یەك سانتیمەتر بووە. بەوتەی كەشناسی زۆرترین بەفر كە لە 24 كاتژمێری رابردوودا لەناو سەنتەری شارەكان باری بێت، لە شاری سلێمانی بووە كە 13 سانتیمەتر بووە، دوای ئەوە دهۆك بە حەوت سانتیمەتر و هەولێر بە چوار سانتیمەتر دێن. وەك كەشناسی هەرێم بڵاویكردووەتەوە بەفر بارینی 24 كاتژمێری رابردوو تاوەكو كاتژمێر نۆی بەیانی ئەمڕۆ پێنجشەممە لەناوچە جیاوازەكان بەم شێوەیە بووە: سنووری كێڵێ 90 سانتیمەتر هەڵشۆ 60 سانتیمەتر سیدەكان 50 سانتیمەتر ناحیەی هێرۆ 45 سانتیمەتر پیرمام 42 سانتیمەتر حاجی ئۆمەران 40 سانتیمەتر یاخسەمەر 40 سانتیمەتر دینارتە 40 سانتیمەتر ئامێدی 39 سانتیمەتر سەرسەنگ 38 سانتیمەتر كانی ماسی 38 سانتیمەتر شەقلاوە 32 سانتیمەتر ئاكرێ 27 سانتیمەتر تەوێڵە 26 سانتیمەتر رواندز 22 سانتیمەتر هیران 22 سانتیمەتر چوارتا 20 سانتیمەتر قەڵادزە 20 سانتیمەتر قەرەداع 17 سانتیمەتر بیارە 15 سانتیمەتر بەرزنجە 15 سانتیمەتر سلێمانی 13 سانتیمەتر سەركەپكان 11 سانتیمەتر ئاغجەلەر 9 سانتیمەتر چەمچەماڵ 9 سانتیمەتر دهۆك 7 سانتیمەتر گردەسێن 7 سانتیمەتر سەنگاو 5.5 سانتیمەتر شوان 5 سانتیمەتر زاخۆ 4 سانتیمەتر هەولێر 4 سانتیمەتر كۆیە 4 سانتیمەتر دارەشەكران 3 سانتیمەتر چوارقوڕنە 3 سانتیمەتر ڕانیە 2 سانتیمەتر بەردەڕەش 1 سانتیمەتر.

سازدانی: لەیال ئەحمەد ئەندامێكی لیژنەی فەتوا لەهەرێمی كوردستان ئاماژە بەوە دەدات بڵاوكردنەوەی وتاری مامۆستایانی ئاینی لایەنی باش و خراپی هەیەو دەشڵێت:» بانگەشەكردن بۆ هەر دین و ئایدیایەك بەتایبەت ئەم دینە تازەیە (زەردەشتی) شتێكی نوێ نییە، ئەمانە بەشێكی كاری سیاسی و دەستێكی سیاسی لەپشتی ئەم جۆرە كارانەوە هەیە بۆ پارچە پارچەكردنی كۆمەڵگە». محەمەد عەبدوڵا پێنجوێنی، ئەندامی لیژنەی فەتوا سەر بەوەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینی حكومەتی هەرێم لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» بڵاوكردنەوەی وتارەكانی هەینی لەشۆسیال میدیا بەشێوەیەكی رەها باش نییەو پێویستە وەزارەتی ئەوقاف لەفلتەریان بدات ئەوكات بڵاوبكرێتەوە». هاوڵاتی : بۆچوونت چییە لەسەر وتاری مامۆستایانی ئاینی ئەوەی لەسۆشیاڵ میدیا بڵاودەكرێتەوە، چونكە وەك خۆت دەزانی  ژمارەیەكی زۆر لەخەڵكی گوێی لێدەگرن ؟ محمەد پێنجوێنی: بڵاوكردنەوەی وتاری مامۆستایان لەسۆشیاڵ میدیاكان لایەنی باش و خراپی هەیە، باشییەكەی ئەوەیە ئەو بابەتانەی كە لەمینبەر باسدەكرێت رەنگە هەزار بۆ دوو هەزار كەس گوێبیستی بێت، بەڵام لەسۆشیال میدیاوە رێژەكە دەگاتە دە هەزاركەس واتە دەنگەكە زیاتر دەڕوات و خەڵكێكی زیاتر گوێی لێدەبێت.  لایەنە خراپیەكەشی ئەوەیە كە ئەو بابەتانەی باس دەكرێن رەنگە كێشەی گەڕەكێك یا ناوچەیەك بێت، كێشەی ناوچەیەكی تر نەبێت، بۆیە گواستنەوەی بابەتێكی وەها رەنگە كاریگەری خراپی هەبێت، بۆیە بڵاوكردنەوەی وتارەكانی هەینی بەشێوەیەكی رەها كەئێستا هەیە باش نییە، بەڵام ئەگەر دەزگایەك لەوەزارەتی ئەوقاف هەبێت بەوتارەكاندا بچێتەوە بەدەستی وتاربێژان پۆلێن و مونتاجی بكەن بۆ ئەوەی بزانرێت گونجاوە بۆ بڵاوكردنەوە، دەتوانرێت وتارەكان سوودی هەبێت و خزمەتیش بكات. بەم شێوەیەی ئێستا هەركەس لای خۆیەوە هەرچییەكی پێ باشبێت بڵاوی بكاتەوە خراپە، چونكە رەنگە وتارەكە هێرشی تیابێت یا بابەتێكی تیابێ گونجاو نەبێ، یان وتارەكە زۆر زانستی نەبێت، یا ئاستی زانستی ئەو مامۆستایە زۆر بەرز نەبێت و وەك پێویست باش باسی بابەتەكە ناكات. هەندێك جار لەوانەیە تەوجیهێكی جۆرێك لەتێگەیشتنی ئاینی لەتێزێكی ئاینی تایبەت باس دەكرێت خراپە، چونكە ئەو تێزە تایبەتە تەنها خۆی بەلاوە پەسەندەو كەسی دیكەی بەلاوە پەسەند نییە، ئەمەش وادەكات دژایەتی لەنێوان خەڵك دروستدەكات و ناشكرێت بڵێین هەرنابێ بڵاوبكرێتەوە، بۆیە پیویستە لەوەزارەتی ئەوقاف خۆی كۆنتڕۆڵی بكات و وتارەكان رێكبخات، بۆ ئەوەی بڵاوكردنەوەی وتارەكان بەشێوەی ریزبەندی و بەرنامە بۆداڕێژراو بڵاوبكرێتەوە. هاوڵاتی: بەشێك لەمامۆستایانی ئاینی زۆر بەتووندی قسە لەسەر هەندێك بابەتی ئاینی دەكەن و وتارەكان بەجۆرێكن كەزیاتر ترس پشانی خەڵك دەدەن و زیاتر باسی جەهەنم و سزای خوا دەكەن لەوەی باسی بەهەشت و لێبوردەیی بكەن ؟ محەمەد پێنجوێنی: لەئاینی پیرۆزی ئیسلامدا شتێك هەیە پێی دەڵێن هاوسەنگی، چونكە كاتێك لەقورئانی پیرۆز باسی سزایەك دەكرێت بەدوایدا باسی پاداشت و رەحمەت و میهرەبانی و بەزەیی خوای گەورەش دەكرێت، چونكە كاتێك خوای گەورە سزای كەسێك دەدات لەسۆنگەی میهرەبانی خۆیەتی. سزای خوای گەورە بۆ عەبدەكەی وەك سزای دایك وایە بۆ كۆرپەلەكەی كەچەندی خۆشدەوێت سزای منداڵەكەشی دەدات، كەئەمەش لەسۆنگەی رقبوونەوە نییە بەرامبەر منداڵەكەی، بەڵكو لەبەر دڵسۆزییەتی. بۆیە ئەو سزایانەشی كەخوای گەورە دایناوە بۆ قیامەت هەر ئەبێت بەم شیوەیە نمایشبكرێت، بۆیە خوای گەورە نایەوێ عەبدەكانی بكەونە هەڵەوە، بەڵام كە كەوتیشە ناو هەڵەوە بەسزا دەیگێڕێتەوە بۆ ئەوەی نەبێتە شایستەی سزای هەتا هەتایی، بۆیە ئەگەر سزا نەبوایە قەدری پاداشتمان نەدەزانی، بۆیە دەبێت مامۆستایانی ئاینی لەباسكردنی بابەتی پاداشت و سزا هاوسەنگی رابگرن. هاوڵاتی: سەید ئەحمەد بەرزنجی، لەوتاربێژی دوورخرایەوەو باسی لەوەكرد ئەگەر 30 مامۆستای ئاینی لەسەری هەڵبدایە دووریان نەدەخستەوە،  ئایا مامۆستایانی ئاینیش وەك هەر چینێكی تر ناكۆكی و دووبەرەكییان تێدایە؟ محەمەد پێنجوێنی: لەناو هەر چینێكی كۆمەڵگە نەخۆشی حەسادەت و پێكەوە نەگونجان هەیە، بەتایبەت بەهۆی ئەم حزبایەتییە كە لەوڵاتی ئێمە رەنگێكی زۆر ناشرینی دروستكردووەو برایەتی و تەبایی لەكۆمەڵگەدا نەهێشتووە و دابشكراوین بەسەر رەنگ و فكری جیاواز، بەڵام سەبارەت بەكۆدەنگی زانایان ٪80 بەرەو ژوورە لەسەر هەر بابەتێك تەنها چینیكی كەم لەزانایان ماوەتەوە، خۆیان لەولائەكرن یا هەندێكیان توندڕەوییان ماوە بەشە زۆرەكەی پێكەوە تەبان. سەبارەت بەلابردنی سەید ئەحمەد، ئەوە ئیشی حكومەت بوو، بۆیە ئەگەر 30 مامۆستاش بچوایە لەكەڵ وەزیری ئەوقاف قسەی بكردایە رەنگە وەزیری ئەوقاف هەڵوێستێكی تری هەبوایە لەكاتێكدا رەنگە 50 مامۆستاش بچوایەو لەسەری هەڵبدایە هەر بڕیارەكە جێبەجێ بكرایە، چونكە لەم وڵاتە ئەوەندەی میزاجی سیاسی زاڵە بەسەر  ئیدارەیا ئەوەندە یاسا زاڵ نییە بەسەر كاروباریی ئیداری، بۆیە بەدیاریكراوی نازانم هۆكاری لابردنی ئەو مامۆستا ئاینییە چییەو زۆر ئاگاداری ئەو دۆخە سیاسییەی هەولێر نیم. هاوڵاتی: نوێنەری زەردەشتییەکان لەوەزارەتی ئەوقاف بۆ  دەڵێت؛ 15 هەزار کەس لەماوەی 7 ساڵدا لەهەرێم بوونەتە زەردەشتی، تا چەند ئەمە رێگەی پێدەدرێت لەئاینی ئیسلامدا ؟ محەمەد پێنجوێنی: بانگەشەكردن بۆ هەر دین و ئایدیایەك بەتایبەت ئەم دینە تازەیە شتێكی نوێ نییە، زۆر كۆنەو مێژوویەكی دوورودرێژی هەیە لەكۆمڵگەدا كە ناوبەناو بەشێك تێك هەڵچۆتەوەو نیشتۆتەوە، كەئەمانە بەشێكی كاری سیاسی و دەستێكی سیاسی لەپشتی ئەم جۆرە كارانەوە هەیە بۆ پارچە پارچەكردنی كۆمەڵگە. لەبەرئەوەی كوردستان لەڕووی سیاسییەوە وێرانكراوە، دەیانەوێ لەووە ئاینیەكەش پارچە پارچە بكرێت، بۆیە حزب پشتگیری هەر ئایدیایەك دەكات كاتێك سەرهەڵدەدات، هەندێك برادەری مەسیحی هەیە كە زیاتر لەدووسەد ساڵە لەم دەڤەرە دەژین و هیچ كەسێك قسەیەكی پێ نەوتوون، بەڵام دەڵێن بەهۆی ئەم كارانەوە رەنگە ئێمەش بكەوینە بەرچاوو  ژیانیان بكەوێتە مەترسییەوە بەهۆی رق لێبوونەوە. ئاینی ئیسلام تەحەدای هەموو ئاینێك دەكات و دەڵێت ئەگەر باوەڕتان بەخودا هەیە هەر ئەو خودایەش دەفەرموێت ئیسلام ئاینی منە، چونكە ئیسلام باوەڕی تەواوی بەهەموو ئاینێك و پێغەمبەرێك هەیە، كەچی ئەوان دێن بانگەشە بۆ شتێك دەكەن كە لەئیسلامدا كۆكراوەتەوە ئایا لەمە جوانتر هەیە.  هاوڵاتی: لەهەرێمی كوردستان چەندین دیسكۆ بوونی هەیەو بەئاشكرا چەندین شوێن وەك شوێنی لەشفرۆشی باسدەكرێت، قسەتان چییە لەو بارەیەوە؟ محەمەد پێنجوێنی: میللەتی كوردی مسوڵمان رازی نابێ بەوەی لەوڵاتدا ئافرەتی لەشفرۆش و داوێن پیسی تیابێ،  ئەوە ئیشی حكومەتە، بۆیە دەبێت بەپیاوو ژن و بەكوڕو كچ بڵێین نا بۆ بازرگانی كردن بەجەستەی ئافرەت، چونكە ئەوە ئیهانەیەكی گەورەیە بەژنان دەكرێت، ئەی كوا رێكخراوەكانی ژنان و ئەوانەی چەندین ساڵە هاوار بۆ یەكسانی ژن و پیاو دەكەن و خۆیان بەفێمێنیزم دەزانن،  هەر دەم دەكەنەوە دەڵێن ئێمە پارێزگاری لەژنان دەكەین و ئازادی ژنانمان دەوێت، ئایا ئەمە یەكسانییە، یان لەبەر حەزی كەسانی چاوچنۆك ئافرەت دەكەن بەكاڵاو دەیدەن بەپارە. هاوڵاتی: بۆچوونتان چییە لەسەر عەلمانییەت بەگشتی؟  محەمەد پێنجوێنی: ئێمە لەشەرقا هەموو شتەكانمان شێواندووە، چونكە حكومەتەكەمان نە علمانی تەواوە نە دیموكراسی تەواوە ، خۆزگە حكومەتێك بوایە بەو علمانییەی كە لەئەوروپا هەیە بەشێوازێكی زانستیانە لەسەر كەیسەكان قسەی بكردایەو عەدالەتی كۆمەڵایەتی دابین بكردایەو رەوشتی بپارێزایەو كاری بۆ ئازادی تاكەكان بكردایەو داهاتی هەموان بۆ هەموان بوایە، ئەوكات جێی خۆیەتی بڵێین حكومەتێكی عەلمانیمان هەیە. ئەم حكومەتە بەفكرو ئایدۆلۆژیا دەڵێن عەلمانی، بەڵام بەكردار دابڕاون لێی و چوونەتە قیمەی ماددەگەرایی، ئەسڵەن نە دین نە ئایدۆلۆژیای لەپشتەوە نییە، نازانم ئەم حكومەتە ناوبنێم چی؟،  تەنها ماددەو پارەیە، چونكە حزب لەم هەرێمە مومارەسە دەكات و پارەی پێ پەیدا دەكات بەهەر شێوەیەك بێت، یەكێك لەو شێوانە ئەوەیە كە ئافرەت دەكەن بەكاڵاو پارەی پێ پەیدا دەكەن و دەیفرۆشن، ئەی كێیە ئەو دیسكۆو شوێنی خراپەكارییانە دروستدەكات و دەعمی مادییان دەكات، ئەو ئەفرەتانە كێن و لەكوێوە دێن و كێ دەیانهێنێت؟، بۆیە مامۆستایانی ئاینی نایانەوێت ببنە كاراكتەرێكی ناتەندروست لەكۆمەڵگەو هانی خەڵك بدەن دژی ئەم كارانە، ئەوكاتە دەبنە كۆمەڵگەیەكی یەكتركوژ،  خۆمان هەزار دەردمان هەیەو دەمانەوێت شتەكان بەئاشتییانە چارەسەر بكرێت.

هاوڵاتی میدیای نزیک لە پەکەکە بڵاویکردەوە،تەڤگەری شۆڕشگێڕی یەکگرتووی گەلان، بەرپرسیارێتیی تەقاندنەوەی بۆرییە نەوتەکەی مەڕەشی لەئەستۆ گرتووە و ڕایگەیاندوووە "بە تەکنیکیکی تایبەت تەقێندراوەتەوە." وەک میدیای پەکەکەئاشکرایکردووە، تەڤگەری شۆڕشگێڕی یەکگرتووی گەلان-هەبەدەهە، ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاشکرایکرد، “ڕۆژی ١٨ی کانوونی دووەم، هێزەکانی ئێمە بۆری نەوتی مەڕەش/پازارجخ-یان، بە تەکنیکێکی تایبەت تەقاندەوە و دواتر هێزەکانمان بە سەلامەتیی گەڕانەوە بۆ بارەگاکانیان”. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە: ”ئەو چالاکییە بۆ تۆڵەکردنەوەی گەلە بندەستەکەمان، توێژی کرێکار، بەرخۆدێرانی زیندان، شەهیدکردنی دەیان شۆڕشگێڕ لەلایەن فاشیستەکانەوە، بووە”. لە ڕاگەیەندراوەکەدا جەختیشکراوەتەوە، "لەبەرامبەر تەواوی ئەو کۆمەڵکوژییانەی، ئاکەپە/مەهەپە بەسەر گەلی کورددا هێناویانە، لێپرسینەوە دەکەن و تۆڵەیان لێدەکەنەوە".

شاناز حەسەن قەیرانی غازی ماڵان لەسلێمانی سەریهەڵداوەو ماوەی دوو هەفتەیە بەردەوامەو لەبازاڕی رەشدا نرخەكەی گەیشتووەتە 20 هەزار دینار بۆ هەر بوتڵێك كە نرخی جێگری خۆی تەنها هەشت هەزارو 500 دینار بووە. لەسلێمانی چەندین كارگەی غاز بوونیان هەیەو رۆژانە لەڕێگەی بریكارەكانەوە غاز بەگەڕەكەكاندا دەسوڕێتەوەو نرخەكەی تەنها هەشت هەزارو 500 دینارە، بەڵام ماوەی دوو هەفتەیە ئەوە نەماوەو دەبێت لەسێ شوێنی سلێمانی نۆرە بگریت تا بتڵێك غاز پڕبكەیتەوە. قایمقامیەتی سلێمانی لەسێ شوێنی سلێمانی بەچاودێری هێزە ئەمنییەكان غاز دابەش دەكات كە هاووڵاتیان لەشەشی بەیانی نۆرە دەگرن بۆ پڕكردنەوەی تەنها یەك بتڵ، بەڵام لەڕێگەی پەیوەندی تەلەفونی و لەبازاڕی رەشدا بە بیست هەزار دینار دەفرۆشرێت. ئامانج خدر، بەهاوڵاتی وت:» ئەمە دووەم جارمە دێمە نۆرەی غازەوە، هەر جارەی بەچەند كاتژمێرێك لەنۆرەكەدا وەستاوم بەم وەرزی ساردو سەرمایە، بۆیە ئەمە هیچ مەعقول نیە، بمانەوێت بەپارەی خۆمان غاز بكڕین دەستمان نەكەوێت». ئەم پیاوە چوار منداڵی هەیەو كاری شۆفێری پاسە، وتی:» لەوەتەی وەرزی زستان هاتووە، لەبێ نەوتیدا غاز بەكاردەهێنین بۆ گەرمكردنەوە، بۆیە تائێستا چوار بتڵم بە 18هەزار دینار كڕیوە». خاوەنی كارگەیەكی غاز لەسلێمانی كە نەیویست ناوی ئاشكرابكرێت، ئاماژە بەوە دەدات زۆربەی بەشە غازی هەرێم بەرەو ئێران دەبرێت و دەڵێت:» حكومەت خۆی رێگەی پێدەدات». خاوەنی ئەم كارگەی غازە، وتیشی:» سلێمانی 250 تۆن غازی بەردەكەوێت، 300 تۆنی دیكەیان داوەتێ بۆ بازرگانەكان، بەڵام، ئەو 300 تۆنە بەرەو ئێران و چەند ناوچەیەكی دیكە دەڕوات و حكومەت رێگری لێناكات». خاوەنی ئەم كارگەیە ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، كە یارمەتیان بدرێت غاز بەهەمان نرخی پێشوو دەفرۆشن. بریكارێکی غازێك لەبەرئەوەی كارەكەی لەدەستنەدا نەیتوانی ناوی خۆی ئاشكرابكات، بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو كە:» لەئێستادا لە دەرەوەی شارەوە بەقاچاخ غازمان بۆ دەهێنن تا دەگاتە دەستی من 14 هەزار دەكەوێت، بۆیە من بە 18 تا 20 هەزار دەیفرۆشمەوە». هەروەها باسی لەوەشكرد ساڵانی رابردوو رۆژانە 100 بۆ 150 بتڵ غازی فرۆشتووە، بەڵام لەئێستادا بەهۆی نەبوونی بتڵی غازەوە رۆژانە 50 بۆ 70 بتڵی دەستدەكەوێت و وتیشی:» ئەوانەش تەنیا دەیگەیەنمە موشتەریەكانم بۆ ئەوەی لەدەستم نەچن». ئاریان هیوا یەكێكە لەبریكارانی غاز فرۆشتن دەچێتە ناو كۆڵانەكانی سلێمانی، هێمای بۆ ئەوەكرد كەڕۆژانە تەنیا دەتوانێت 100 بتڵ غازی بەربكەوێت لەكارگەكان و وتی:» ئەو بڕە لەچاو ساڵاندا زۆر كەمترە، چونكە ساڵانی پێشوو رۆژانە 200 بتڵم وەردەگرت و دەمفرۆشت». ئەم غاز فرۆشە باسی لەوەشكرد لەدەرەوەی شارەوە غازی بەدەست دەگات بەنرخێكی زیاترو وتی:» بۆ ئەوەی موشتەریەكانم لەدەست نەدەم بەهەمان نرخ دەیفرۆشمەوە كە زەرەرێكی زۆری بۆ خۆم تێدایە». هەموو بریكاری غازەكان لەكارگەكانی فرۆشتنی غازەوە رێژەیەكی بۆ دیاریكراوە كە رۆژانە غازی لێ وەردەگرێت بەحەوت هەزار و 500 دینارو لەبازاڕەكاندا بەهەزار دینار زیادە دەیفرۆشنەوە. نرخی سووتەمەنی لەبازاڕەكانی هەرێمی كوردستاندا بەتایبەتیش غازی ماڵان جێگیر نییە، بەشێوەیەك نرخی بوتڵێك غاز دوو هێندە زیاد بووە، هاووڵاتیانیش داوا لەحكومەت دەكەن چاودێری بازاڕ بكات و نرخەكەی جێگیر بكات. حەسەن یاسین، هاووڵاتیەكی ناو شاری سلێمانیە، ئاماژە بەوە دەدات، هەفتەیەكە غازفرۆشەكەی مەعمیلیان وەعدی پێداوە بتڵێكی بۆ پڕبكاتەوە بەڵام تائێستا دەستیان نەكەوتووە. حەسەن یاسین وتیشی:» پێشتر لەبازاڕی سەرچنار بە نرخێكی زیادە بتڵم كڕیوە، رۆژ تا ئێوارە كرێكاری دەكەم بە 30 هەزار، كێ پێی رەوایە 20 هەزار بدەم بە بتڵێك غاز». خاوەنی كارگەیەكی دیكەی غاز لەبەر لەدەستدانی كارەكەی ناوی لای هاوڵاتی پارێزراوە، ئەوەی ئاشكراكرد كێشەی سەرەكی كەمی غاز حكومەتی هەرێمە، چونكە بڕی ئەو باجەی لەبری وەرگرتنی غاز لەكەركوك وەریدەگرێت نایداتە بەغدا، بۆیە بەغداش غازی كەركوكی لەهەرێم بڕیوەو ئێستا تەنیا لەكۆرمۆرەوە غازیان پێدەگات بۆیە رێژەكەی كەمە. ئەم خاوەن كارگەیە ئاماژەی بۆ ئەوەكرد ماوەی زیاتر لەهەشت ساڵە ئەمە كاریەتی و وتی:» تائێستا هیچ كێشەیەكمان نەبووە، بەڵام ئەمە تەنیا باجنەدانی حكومەت دروستی كردووە». ئەوەشی روونكردەوە، ساڵان رۆژانە 10 بۆ 12 تەنكەر غازی هەبووە، بەڵام ئێستا كەمبووەتەوە بۆ هەشت تەنكەر. هاوكات ئەمڕۆ هەڤاڵ ئەبوبەکر، پارێزگاری سلێمانی رایگەیاند:"لەسلێمانی کێشەی کەمی ‌غاز بونی نیە چونکە پشکی پارێزگاکە بەراورد بە چەند مانگی رابردو لە 13 بەشەوە بۆ 15 بەش زیادکراوە، بەڵام هۆکاری کێشەی غاز پەیوەندی هەیە بە زۆری خواست لەسەر بەکارهێنانی غاز لەهەردو مانگی 1 و 2ی هەمو ساڵێکدا کە هاوکاتە لەگەڵ وەرزی زستان". ئەوەشی خستەڕو، "کێشەکە پەیوەندی بە بەرپرسیاریەتی هاوبەشی هاوڵاتیان و حکومەتیشەوە هەیە، چونکە ناکرێت هاوڵاتی سێ بتڵی پڕ لە غازی هەبێت و هەوڵبدات بتڵی چوارەمیش پڕبکات و قەرەباڵغی دروست بکەن".    

شاناز حەسەن بەڕێوەبەری كۆنتڕۆڵی كارەبای هەرێم دەڵێت:» بەهۆی ساردو سەرماوە خواست لەسەر بەكارهێنانی كارەبا زۆر زیادیكردووە و تەنها دەتوانین رۆژانە 10 كاتژمێر كارەبای نیشتمانی بدەینە هاووڵاتیان». ئومێد ئەحمەد، وتەبێژو بەڕێوەبەری كۆنتڕۆڵی كارەبای هەرێم، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئێستا بەتێكڕا  دەتوانین 10 كاتژمێر كارەبای نیشتیمانی بدەینە هاووڵاتیان». بەڕێوەبەری كۆنتڕۆڵی كارەبای هەرێم، وتیشی:» خواستنی كارەبا بەهۆی سەرماوە زیاتر لە شەش هەزار و 500 بۆ حەوت هەزار زیادیكردووە، بەڵام لەئێستا ئاستی بەرهەمهێنانی كارەبا دوو هەزارو 600 بۆ 700 مێگاواتە». هاوكات لەبارەی پێوەری زیرەك كە بۆ زیاتر لە نیوەی هاوبەشانی كارەبا دانراوە، ئەوەی روونكردەوە كە پێوەری زیرەك 40 ئەمپێرەو كارەبایەكی كەم نیە، وتیشی:»خەڵك بەوە راهاتووە، نەك 40 ئەمپێر بەڵكو 100 ئەمپێریشیان بۆ دابنرێت بەكاریدەهێنن و بەشیان ناكات».