سەرۆکایەتى هەرێم: سه‌ركۆنه‌ى هێرشەکەى ئيسرائيل ده‌كه‌ين

هاوڵاتی  ئێوارەی ئەمرۆ وانەبێژێک لەناحیەی بەحرکەی سەر بە هەولێر لەکاتی کارکردنی لەسەر خانوویەک بە تەزووی کارەبا گیانی لەدەستدا. فەرمان ئیبراهیم ئامۆزای ئەو مامۆستایە بە هاوڵاتی راگەیاند، "ئەو وانەبێژە ناوی رەشید حاجی شێخە، وانەبێژ بووە لە خوێندنگای دەشتی بنەڕەتی کوڕان لەناحیەی بەحرکە، ئەم ئێوارەیە لەسەر خانووەیەک ئیشی کارەبا دەکات لەناکاو کارەبا گرتوویەتی و گیانی لەدەستدا. فەرمان ئیبراهیم وتیشی، "ئەو مامۆستایە خێزاندارە و دوو منداڵی هەیە، هاوکات هاوسەرەکەشی مامۆستایە" ئامۆزای ئەو مامۆستایه ئاماژەی بەوەشدا، ئەو وانەبێژە جگە لەکاری وانەبێژی وەستای بۆری بوو، هاوسەرەکەشی وانەبێژە، پارەی وانەبێژی بەشی پێداویستیەکانی نەکردووە بۆیە ناچاربووە ئیشێکی تر بکات. وێنەی رەشید حاجی شێخە: 

هاوڵاتی  پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێم لە گرتە ڤیدیۆیەکدا باس لە دەستکەوتەکانی کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێم  لە کەرتی کشتوکاڵ دەکات و رایگەیاند، حکومەتی هەرێم لە رێگەی دروستکردنی چوار سایلۆوە هەناردەکردنی بەربوومی کشتوکاڵی لە %1.5 ەوە بەرزکردووەتەوە بۆ %8. وتەبێژی حکومەتی هەرێم دەڵێت، لە رێگەی راهێنانکردن بە جوتیارە نمونەییەکانی هەرێمی کوردستان توانراوە هەنار، پەتاتە و سێو و هەنگوین و چەندین بەربوومی دیکە هەناردەی دەرەوەی کوردستان بکرێت. لەبارەی مۆڵەتدان بە کۆمپانیاکانی بواری کشتوکاڵ، پێشەوا هەورامانی دەڵێت، لە چوار ساڵی رابردوودا حکومەت مۆڵەتی داوەتە شەش کۆمپانیایی بواری بەرهەمهێنانی "چپسی پەتاتە" و "فینگر"، کە توانای بەرهەمی ساڵانەیان نزیکەی 70 هەزار تۆنە. بە وتەی پێشەوا هەورامانی پەتاتەی کوردستان لە ئاستی براندە جیهانییەکاندا مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت و دەڵێت، چەندین رێستۆرانتی جیهانی بەناوبانگ داوای هەناردەکردنی پەتاتەی کوردستان دەکەن. ساڵی رابردوو وەزارەتی کشتوکاڵی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، توانیویانە ژمارەیەک بارهەڵگری هەنار ڕەوانەی وڵاتانی کەنداو و لەوێشەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا بکەن، لەو بارەیەوە وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کورستان رایگەیاند، حکومەتی توانیویەتی بەسەرکەوتووی هەناری کوردستان رەوانەی مارکێتەکانی ئەوروپا بکات و لە ئێستاشدا هەناری کوردستان دڵخوازترین میوەیە کە هاوڵاتیانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان دەیانەوێت بەدەستییان بگات.  

هاوڵاتی  دژەتیرۆری کوردستان-پارتی رایگەیاند هیچ هێرشیکی درۆنی نەکراوەتە سەر فرۆکەخانەی هەریر و دەڵێت، ئەو هەواڵەی بڵاوکراوەتەوە لەسەر ئەو بابەتە "بێبنەما و ناراستە." بەیانی ئەمڕۆ شەممە 11ی تشرینی دووەمی 2023، چەند میدیایەکی پارتی بڵاویانکردەوە کە بە درۆن هێرشکراوەتەسەر سەر فرۆکەخانەکە و تەقینەوە رویداوە، لەئەنجامدا زیان بە هۆڵێکی فرۆکەخانەکە گەیشتووە. لەسەر بڵاوبوونەوەی هەواڵەکە دژەتیرۆری کوردستان-پارتی دەڵێت، "بە دەزگە میدیاییەکانی ڕادەگەیەنین دەنگی هەر تەقینەوەیەک مەرج نییە هێرش و بۆردومان بێت، دەشێ مەشق و ڕاهێنان یاخود ڕێکاری تایبەت بێت." دەقی راگەیاندراوەکەی دژەتیرۆری کوردستان-پارتی: ڕاگەیەندراوێک لە دژەتیرۆری کوردستانەوە ئەمڕۆ شەممە 11ی تشرینی دووەمی 2023 لە چەند دەزگەیەکی میدیایی هەواڵێک بڵاو کرایەوە، کە گوایە نیوەڕۆی ئەمڕۆ بە درۆنی بۆمبڕێژکراو هێرش کراوەتە سەر فڕۆکەخانەی هەریر. لای خۆمانەوە ڕایدەگەیەنین کە ئەم هەواڵە بێبنەما و ناڕاستە و هیچ هێرشێک نەکراوەتە سەر شوێنی ئاماژە پێ کراو. بە دەزگە میدیاییەکانیش ڕادەگەیەنین دەنگی هەر تەقینەوەیەک مەرج نییە هێرش و بۆردومان بێت، دەشێ مەشق و ڕاهێنان یاخود ڕێکاری تایبەت بێت. لە کۆتاییدا داواکارین لە دەزگە میدیاییەکان و میدیاکاران، بەرپرسانە مامەڵە لەگەڵ هەر جۆرە ڕووداوێکدا بکەن و نەبنە هۆکاری دڵەڕاوکێ لە لای هاووڵاتییان. دژەتیرۆری کوردستان

هاوڵاتی  وتەبێژی حکومەتی هەرێم رایگەیاند، سبەینێ یەکشەممە وەزیری نەوتی عێراق سەردانی هەرێمی کوردستان دەکات بەمەبەستی چارەسەرکردنی دۆسیەی نەوتی هەرێم. پیشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە راگەیاندراوێکدا دەڵێت، هاتنی حه‌ییان عه‌بدولغه‌نی، وه‌زیری نه‌وتی عێراق و تیمێکی وەزارەتەکە بۆ هەرێمی کوردستان "لە سەر رێککەوتنی هەردوو سەرۆکوەزیران" مەسرور بارزانی و محەممەد شیاع سودانی بووە. ئەمڕۆ شەممە وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند، ئامادەکارییان دەستپێکردووە بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەرێی بەندەری جەیهانی تورکیاوە. وتەبێژی حکومەتی هەرێم دەڵێت، حەییان عەبدولغەنی و تیمەکەی وەزارەتی نەوتی عێراق لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتیەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کۆدەبێتەوە "تا دۆسیەی نەوتی هەرێم و کێشەکانی تر پێکەوە چارەسەر بکەن." هاوکات پێشەوا هەورامانی باس لەوە دەکات، "بابەتی سەرەکی کۆبوونەوەکان کێشەی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت و رێکارەکانی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمەو بۆ ئەم پرسە دوو بۆ سێ ڕۆژ دەمێننەوە."

هاوڵاتی  لەکاتی داخستنی بازاری دراو لە سلێمانی بەهای دینار بەرامبەر دۆلار بەرزبوویەوە بەراورد بە کاتی مامەڵەکردن لەکاتی کردنەوەی بازاڕی دراو.  ئەمڕۆ شەممە 11ی تشرینی یەکەمی 2023، لەکاتی داخستنی بازاڕی دراو لە سلێمانی بەهای دینار بەرامبەر دۆلار بەرزبوویەوە و 100 دۆلار بەرامبەر 162,750 دینار جێگیر بوو.  لەناوەراستی ئەمڕۆ و لەدەوروبەری کاتژمێر یەک بۆ دووی دوانیوەڕۆ 100 دۆلار بەرامبەر 163,500 دینار مامەڵەی پێوە دەکرا.  هاوکات هەر ئەمڕۆ  لەکاتی کردنەوەی بازاڕی دراوی سلێمانی و لە پێشنیوەڕۆدا، 100 دۆلار 164,750 دینار کڕین و فرۆشتنی پێوە کرا.  ماوەی دوو هەفتەیە بەهای دینار ناجێگیرییەکی زۆر بەخۆیەوە بینییوە و چەندین جار لە رۆژێکدا بەرز و نزم دەکات و بانکی ناوەندی لە هەوڵی ئەوەدایە بەهای دینار جێگیر بکات، بەڵام تا ئێستا نەیتوانیووە.  بانکی ناوەندی رۆژانی دەوام نزیکەی 200 ملیۆن دۆلار دەخاتە بازاڕەوە بە نرخی فەرمی کە 132,000 بۆ هەر 100 دۆلارێک، بەڵام بەپێی وتەی بەشێک لە ئاڵوگۆڕکارانی دراو کە بۆ هاوڵاتی قسەیان کردووە، ئەو بڕە پارەیە ناخرێتە ناو بازاڕەکانی دراوەوە و ئەو ژمارەیە "راست نییە."

هاوڵاتی  لە رێی درۆنێکی بۆمب رێژکراوەوە جارێکی تر هێرشکرایە سەر فڕۆکەخانەی هەریر و بەپێی زانیارییەکان تەقینەوە دروست بووە.  سەرچاوەیەکی ئەمنی بە میدیای پارتی راگەیاندووە، هێرشەکە لەکاتژمێر 12:35 خولەکی دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ روویداوە و بەهۆی هێرشەکەوە، "تەقینەوە دروستبوە زیان بە هۆڵێکی فڕۆکەخانەکە گەیشتوە و لە ئێستادا چۆڵکراوە." ئەمە سێیەم جارە هێرشی درۆنی دەکرێتەسەر فڕۆکەخانەی هەریر کە بنکەیەکی سەربازییە. پێشتر لە رۆژی پێنجشەممەی رابردوو، واتە دوو رۆژ لەمەوبەر، هێرشێکی هاوشێوە ئەنجامدراوە دژەتیرۆری کوردستان-پارتی رایگەیاند،  بە سێ درۆن و لە دوو کاتی جیاوازدا ئەنجامدرا هێرشەکە ئەنجامدراوە.  پێشتریش لە هەفتەی رابردوودا هێرشێکی درۆنی کرایە سەر هەمان فرۆکەخانە و گروپی چەکداری "مقاوەمە (بەرەنگاری) ئیسلامی لە عێراق" ئەنجامدانی ئەو هێرشەی لەئەستۆ گرت.     

هاوڵاتی  وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند، ئامادەکارییان دەستپێکردووە بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەرێی بەندەری جەیهانی تورکیاوە. حه‌ییان عه‌بدولغه‌نی، وه‌زیری نه‌وتی عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا لەسەر دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، "پرسەکە تەکنیکییە، ئێمەش ئامادەین و هەندێک ئامادەکاریش كراوه‌ بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەکردن لەڕێگەی بەندەری جەیهانەوە." لە 25ی ئازاری ئەمساڵەوە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لەلایەن تورکیاوە راگیراوە و زیانەکان بۆ هەرێمی کوردستان بە شەش ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت. راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان دوای بڕیارەکەی دەستەی ناوبژیوانی پاریس دێت کە بڕیاریدا دەبێت تورکیا 1.9 ملیار دۆلار وەک قەرەبوو بداتە عێراق بەهۆی ئەوەی لەساڵانی 2014-2018 نەوتی هەرێمی کوردستانی بە ناسایی گواستووەتەوە. هاوکات وەزیری نەوتی عێراق باسی لە پرۆژەی خۆبژێوی عێراق کرد و وتی، پڕۆژەیان هەیە بۆ وەبەرهێنانی غازی دەرهێنراو لە سەرجەم پارێزگاکانی عێراق بە پارێزگاکانی باکووریشەوە، لەگەڵ تەواوبوونی ئەو پڕۆژانە سووتانی غاز دەوەستێت و "حكومه‌ت پابه‌نده‌ به‌ رێككه‌وتنه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌كان له‌باره‌ی راگرتنی سووتانی غاز تاكو‌ پێش ساڵی 2030 كراون." رۆژی چوارشەممە 8ی تشرینی دووەمی 2023، محەممەد شیاع سودانی سەرۆکایەتی حەوتەمین کۆبونەوەی ئاسایی باڵیۆزانی عێراقی کرد کە پێکهاتوون لە باڵیۆزانی عێراق لە وڵاتە جیاوازەکان و هەروەها نێردە و باڵیۆزانی وڵاتانی عەرەبی و بیانی لە عێراق و لە بەشێکی کۆبوونەوەکەدا سودانی باسی لەو "دەستکەوتانە" کرد لە بەرنامەی کابینەکەیدا بەدەست هاتوون و وتی، دەرفەتێکی ئومێدبەخش هەیە کە حکومەتی عێراق وەبەرهێنانی تێدا دەکات لە کەرتی نەوت و پیشەسازی ستراتیژی و غازدا، "عێراق دەچێتە بازاڕی غازی جیهانییەوە لە ماوەی 3-5 ساڵدا خۆبژێوی بەدەست دەهێنێت."

هاوڵاتی  دامەزراوەی جیۆفیزیکی زانکۆی تاران رایگەیاند ئێوارەی هەیینی بوومەلەرزەیەک بە گوڕی ٥.١ رێختەر، لە شاری موورموور سەر بە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان رویداوە. ئەم بوومەلەرزەیە لە شارەکانی ئابدانان،  دەرەشارە، دێهڵوڕان و تەنانەت پولدوختەر لە پارێزگای لوڕستان هەستی پێکراوە. هاوکات رێکخراوی بوومەلەرزەزانی ئەمریکا رایگەیاند ئەم بوومەلەرزەیە بە گوڕی ٥.٢ ریختەر بووە. محەممەد رەحمانی، قایممقامی ئیلام رایگەیاندووە کە بوومەلەرزەکە زیانی گیانی نەبووە، بەڵام زیانی ماددی لێکەوتووەتەوە. پێشتر لە مانگی ئابی ٢٠١٤ بوومەلەرزەییەک بە گوڕی ٦.٢ ریختەر ئەم ناوچەیەی گرتەوە کە چەند کەس بریندار بوون و زیانی گەورەی ماددی لێکەوتەوە.

هاوڵاتی  بەرێوبەرایەتی بەرگری شارستانی هەولێر رایگەیاند، لە روداوێکی ئاگرکەوتنەوەکەدا لە ماڵێک لە گەڕەکی فەرمانبەران کچێکی تەمەن ١٧ ساڵ %98ی جەستەی سووتا. بەرگری شارستانی هەولیر دەڵێت، کاتژمێر یەکی بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە ئاگادارکراونەتەو لە روودانی رووداوەکە هەرچەندە رووداوەکە کاتژمێر 10:30 خولەکی شەوی رابردوو رویداوە بۆیە "زۆر درەنگ هەواڵ بە ژووری کۆنترۆڵی بەرێوەبەرایەتیمانیان دراوە." بەرگری شارستانی هەولێر باس لەوەش دەکات، "بەپێی لێکۆڵینەوە لە ئاگرەکە هۆکارەکەی شێوەیەک سووتانی بەشێک لە ژووری چێشتخانە لە نهۆمی سەرەوەو دەرگاو رایەخێک و تەباغی خواردن ئامادەکردن بووە، کە ئەو کچە تەنها لە ماڵی مامی لەو خانووە لە نهۆمی سەرەوە ژیانی کردووە." هاوکات ئاماژە بەوەشکراوە کە بەهۆی زۆری سووتانی جەستەیەوە، کچەکە رەوانەی نەخۆشخانەی ئیمیرجنسی هەولێر کراوە و دۆخی تەندروستی ناجێگیرە. لەکۆتاییدا بەرگری شارستانی هەولێر رایگەیاندووە، راپۆرتییان لەسەر رووداوەکە پیشکەش کردووە و لێکۆلێنەوەی وردتر دەمێنیتەوە بۆ پۆلیسی هەولێر لەسەر راستی روودانی رووداوەکە. 

عەمار عەزیز لەساڵی‌ 2006ەوە تائێستا حكومەت و لایەنە پەیوەندیدارەكان بەڵێن بەخەڵك دەدەن كەپاڵاوگە نایاساییەكانی ناوچەی كواشێ‌ سەر بەقەزای سێمێل دابخرێن بەڵام تائێستا لەکارکردن بەردەوامن، جگە لەزیانە تەندروستییەکانی، ژینگەی قەزاكەشی تێكداوە . پاڵاوگە نایاساییەكان دەكەونە ناوچەی كواشێ‌ سەر قەزای سێمێل، تاپێش ساڵێك ژمارەیان 45 پاڵاوگە بوو، ئێستا تەنها 16 پاڵاوگە ئیش دەكەن، لەسەر ئاستی باڵا چەندینجار بڕیاری داخستنیان بۆ دەركراوە، بەڵام نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە . ساڵح رەمەزان، موختاری كۆمەڵگای باستكێ‌-یە كەتەنها چوار كێلومەتر دوورە لەناوچەی كواشێ،‌ بەهاوڵاتی وت، «17 ساڵی رێكە ئەم كێشەیەمان بۆ چارەسەرنەكراوەو تازە لێی راهاتووین، رۆژانە دوكەڵی پیس و رەش و بۆنی ناخۆش هەڵدەكێشین، ژمارەیان نازانم بەڵام دڵنیام زۆر كەس تووشی نەخۆشی رەبۆو سییەكان بوونەتەوە بەهۆی ئەم پاڵاوگانە، هەر ماوە ماوە بڕیاری تازە دەردەكەن و جێبەجێ‌ ناكرێت، ئەوەی زیانی پێدەگات تەنها خەڵكی ئاساییە». دوو  هەزارو 500 كەس لەكۆمەڵگای باستكی دەژین. لەساڵی 2010 خەڵكی قەزای سێمێل و دەوروبەری بەنوێنەرایەتی هەموو خەڵكی قەزا 500 ئیمزا كۆكرانەوە، دواتر رادەستی ئیدارەی پارێزگای دهۆك كرا، سەرباری چەندین هەوڵی دیكەش تا لەم كێشەیە رزگاربین بەڵام هەر سوودی نەبووە . ساڵح رەمەزان دەڵێت، «ئەگەر ئەوانە نایاسایی نەبن ئەی بۆچی بەشەو زیاترو قاچاغی ئیش دەكەن، ماوەیەك هەندێك پاسەوانیان لەسەر رێگای گشتی ناوچەی كواشێ دانا تاڕێگری لەو تەنكەرانە بكەن كەنەوتی خاو دەگوازنەوە بۆ ئەو پاڵاوگانە بەڵام ئێستا پاسەوانەكانیش لەوێ‌ نەماون، خاوەنی ئەو پاڵاوگانە حساب بۆ لایەنی پەیوەندیدارو حکومەت ناكەن». « هیچ خۆشیمان نیە، بەهاوینان ناتوانین موبەریدەو پانكە دابگیرسێنین بەهۆی بۆنی ناخۆش و دوكەڵ، لەزستانیش بەهەمانشێوە دوكەڵ و بۆنێكی پیس و بۆگەن بەناوچەكەدا بڵاودەبێتەوە، بۆنەكەی ئەوەندە ناخۆشە ناتوانم وەسفی بكەم، جگە لەزیانە تەندروستییەكان هاوكات زیانی زۆر گەیاندووەتەوە ژینگەی قەزاكە، هەروەها زیانی زۆری بۆ جووتیارانی ناوچەكە هەیە « ساڵح رەمەزان وای وت . پیسكردنی ژینگەو ئاووهەوای كوردستان بەپێی یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2008ی پاراستن و چاككردنی ژینگە سزای قورسیشی بۆ دانراوە، كەزیندانی  و غەرامەی تا 200 ملیۆن دیناری تێدایە، ئەوەش بەپێی جۆرو شێوازی سەرپێچی دەگۆڕێت . شەڕی یاسایی و بڕیاری نێوان حكومەت و پاڵاوگەكان نوێ‌ نییە، لەساڵی 2010وە چەندینجار دووبارە بووەتەوە، هەر جارەو زنجیرەیەك رێوشوێن دەركراوە بەڵام پاڵاوگەكان هێشتا لەكاردان. عەبدولسەمەد تێلی، سەرۆكی لیژنەی وزەو پیشەسازی لەئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت، «لەكابینەی پێشووی حكومەتی هەرێم و لەم كابینەیەشدا، بڕیاری داخستنی پاڵاوگە نایاساییەكانی ناوچەی كواشی دەركردووە، هاوكات پێشتر لەوەزارەتی ناوخۆو ئێدارەی پارێزگای دهۆكیش بڕیاری داخستنیان دەركردووە، بەڵام تائێستاش بەشێكیان ئیش دەكەن، دوای دەرچوونی هەر بڕیارێك بەماوەیەكی كەم دووبارە ئیشیان كردووە. عەبدولسەمەد تێلی دەشڵێت: چارەسەركردنی ئەم كێشەیە زۆر ئاسانە، تەنیا بەڕێگریكردن لەو تەنكەرانەی نەوتی خاویان بۆ دابین دەكەن، ئەگەر نەوتی خاویان پێنەگات ناتوانن ئیش بكەن و بەناچاری خۆیان وازدەهێنن، بەڵام ئەمە نەكراوە تائەم ساتەش نەوتی خاویان بۆ دەڕوات و ئیش دەكەن». نزیكەی 45 پاڵاوگە لەسنوری كواشێ‌ بەشەوو رۆژ كاریاندەكرد، بەڵام بەهۆی تێكدانی ژینگەو ناڕەزایی خەڵك ئیدارەی پارێزگای دهۆك لە 25ی ئابی 2021دا بڕیاریدا بەداخستنی هەموو پاڵاوگەكان، لەئێستادا 16 پاڵاوگە ئیش دەكەن و دۆسیەی ژمارەیەك پاڵاوگە لەدادگان و یەكلایی نەكراونەتەوە. لەبارەی رێكارەكانی ئیدارەی پارێزگای دهۆك و قایمقامیەتی قەزای سێمێل بۆ داخستنی پاڵاوگەكان، خەلیل مەحمود، قایمقامی قەزای سێمێل بەهاوڵاتی وت: گوڕانكاری و رێكاری ئیداری بەرامبەر پاڵاوگە نایاساییەكانی ناوچەی كواشێ‌ كراوە، یەکەم ژمارەی پاڵاوگەكان پێشترنزیكەی 45 پاڵاوگە بووە، ئێستا ئەوانەی ئیش دەكەن ژمارەیان 11 بۆ 12 پاڵاوگەن، دووەم ئەوانەی ئێستا ئیش دەكەن لەژێر چاودێری وردی لایەنە پەیوەندیدارەكانن كەكۆمەڵێك مەرج و رێنماییان بۆ دانراوە كەدەبێت جێبەجێی‌ بكەن، بەپێچەوانەوە دادەخرێن «. خەلیل مەحمود دەشڵێت: بەپێی بەداواداچوونەكانمان ئەو پاڵاوگانەی ئێستا ئیش دەكەن بەشی زۆری رێنمایی و مەرجەكانیان جێبەجێ‌ كردووە، بۆ داخستنی یەكجارەكی كاری ئەو پاڵاوگانەش پێویستی بەبڕیاری حكومەتە «.

عەمار عەزیز   بەڕێوەبەرایەتی گەشەپێدانی دهۆك بڕیاریداوە لەمەودوا هەركەسێك دایك و باوكی خۆی بەخێو نەكات، رووبەڕووی یاسا بكرێتەوە و سزا بدرێت، چونکە خانەی بەساڵاچووانی دهۆک توانای وەرگرتنی بەساڵاجووی تری نییەو شوێنەکەی بچووکە. شێرزاد حەمید، بەڕێوەبەری گشتی گەشەپێدانی كۆمەڵایەتی دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند، «لەئێستادا دەستمان بەدانانی پرۆسەیەكی تازە كردووە بۆ وەرگرتنی كەسانی بەساڵاچوو، بڕیارێكی تازەمان دەركردووە لەمەودوا هەر منداڵێك نەتوانێت دایك و باوكی خۆی بەخێوبكات، سكاڵای یاسایی لەسەر تۆماردەكەین و رووبەڕووی دادگای دەكەینەوە، رێنمایی دیكەش هەن بۆ خانەی بەساڵاچووان كەپێویستە ژنان لەتەمەنی 55 ساڵیداو پیاوان لەتەمەنی 60 ساڵیدا وەربگیرێن». بەپێی یاسای سزادانی عێراق ژمارە 11ی ساڵی 1969 لەسەر منداڵەكانە دایك و باوكیان بەخێوبكەن. «هەركەسێك بیەوێت باوكی یان دایكی ببات بۆ خانەی بەساڵاچووان پێویستە لەڕێگای رێنماییە تازەكان بێت، هەروەها ناتوانین ئەو كەسانە وەربگرین كەنەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، وەك ئیفلیجی مێشك و سەرع  و بیركۆڵی» شێرزاد حەمید وای وت. بەهۆی بچووکی شوێنەکەوە، خانەی بەساڵاچووانی دهۆک ناتوانێت بەساڵاچووی تر وەربگرێت، بەڵام ئەگەر رێنماییەکان کەمبکرێنەوە ئەوا بەساڵاچووی زۆر دەهێندرێن بۆ خانەی بەساڵاچووان. بەهۆی بچووكی شوێنەكەو چەند هۆكارێكی تر لەدهۆك مەرجەكانی وەرگرتنی بەساڵاچووان قورسكراون . شێرزاد حەمید لەسەر وەرگرتنی بەساڵاچووی نوێ دەڵێت، «ئێمە تووشی ئیحراجی و كێشەیەكی گەورە بووینەتەوە لەسەر وەرگرتنی بەساڵاچوو، لەئێستادا توانای وەرگرتنی بەساڵاچوومان نەماوە، ئەوەش بەهۆی بچووكی شوێنەكە، ئەگەر دەرگای وەرگرتن بكەینەوە یاخود توزێك ئاسانكاری لەمەرجەكانی وەرگرتنیان بكەین ژمارەیەكی زۆر لەخەڵك داوادەكەن دایك و باوكیان وەربگرین». لەسنوری پارێزگای دهۆك تەنها یەك خانەی بەساڵاچووان هەیە، ئێستا 26 هاووڵاتی بەساڵاچوو لەخانەی بەساڵاچووانی دهۆك دەژین، كە 12 كەسیان ژن و 14شیان پیاون. سەعدی شەعبان، بەڕێوەبەری خانەی بەساڵاچووانی دهۆك بەوەكالەت بەهاوڵاتی راگەیاند، «لەسەرەتای ئەمساڵەوە تائێستا سێ بۆ چوار كەسمان وەرگرتووە، خەڵكێكی زۆر سەردانمان دەكەن، بەڵام ئێمە ناتوانین کەس وەربگرین، ئەوەش بەهۆی نەبوونی شوێن، لەئێستادا شوێنی باوکانمان نەماوەو تەنها توانای وەرگرتنی سێ  بۆ چوار ژنی ترمان هەیە». «رۆژانە سێ‌ ژەم خواردنیان بۆ دابیندەكرێت لەگەڵ كڕینی جلوبەرگ، هاوكات بەردەوام چاودێریی تەندروستییان بۆ دەكرێت و ئەگەر پێویستیش بكات بەئەمبوڵانس دەگوازرێنەوە بۆ نەخۆشخانە، ئەوانەی ئێستا وەرمانگرتوون نیوەیان رەگەزنامەیان پارێزگای موسڵەو بەشەكەی تر خەڵكی سنوری پارێزگای دهۆكن « سەعدی شەعبان وای وت. خزمەتگوزارییەکان تەنها لەلایەن حکومەتەوە دابین ناکرێت، بەڵکو بەشێکی لەلایەن خێرخوازانەوەیە. سەعدی شەعبان لەسەر خزمەتگوزارییەکان دەڵێت، «ئەو خزمەتگوزارییانەی رۆژانە بۆ بەساڵاچووان دابینی دەكەین لەسەدا 35 بۆ 40 خێرخوازان بۆمان دابیندەكەن ئەوەی تر حكومەت، ئەوەی لەتواناماندا بێت بۆیان دەكەین، چونكە هەموویان بەكەسوكاری خۆمان دەزانین، بەڵام وەرنەگرتنی ژمارەیەك بەساڵاچووی تر پەیوەندی بەبیناكەوە هەیە كەزۆر بچووكە». هەڵات حەسەن، پارێزەرێکە لەشاری دهۆك و باس لەوەدەکات بەپێی یاسا دەبێت دەوڵەت مافەکانی بەساڵاچووان دابین بکات. «بەپێی یاسای ژمارە 126ی ساڵی 1980 ئاماژە بەوەكراوە كەدەبێت دەوڵەت مافەكانی بەساڵاچوو و خزمەتگۆزارییەكانی ئابووری و پێداویستییەكان بگرێتەئەستوی خۆی، لەڕووی شەرعی ئایینی ئیسلامیش زۆر گرنگی بەم پرسە دراوە كەدەبێت منداڵەكان بەباشترین شێوە دایك و باوكی خۆیان بەخێوبكەن، بەپێچەوانەوە تووشی گوناهێكی گەورە دەبن «، هەڵات حەسەن وای وت. هەڵات حەسەن دەشڵێت، «تائێستا هیچ كەیسێكم بۆ نەهاتووە كەمنداڵ دایك یان باوكی خۆی بەخێونەكات، یان بەزۆر بیباتە خانەی بەساڵاچووان، چەند هۆكارێك هەن تاوەكو ئەو بە ساڵاچووانە پەنا بۆ خانەی بەساڵاچووان ببەن، یەكەم هەندێكیان لەبنەڕەتدا هیچ منداڵێكیان نیە یان بێ‌ كەسوكارن، دووەم هەندێكیان منداڵەكیان روویان لەدەرەوەی وڵات كردووەو بەتەنیا ماونەتەوە، سێیەم لەوانەیە خێزانی پیاوەكە باوكی یان دایكی هاوسەرەكەی خۆی بەخێونەكات، ئەمانەو چەند هۆكاری تر وادەكەن كەئەو بەساڵاچووانە لەو خانانە بژین «. سەبارەت بەدروستکردنی شوێنی گونجاوترو فراوانتر بۆ بەساڵاچووان شێرزاد حەمید دەڵێت، «پارچە زەویەكمان دابینكردووە بۆ دروستكردنی بینایەكی تازە بۆ بەساڵاچووان، چەند خێرخوازێك هاتوونەتە لای ئێمە تا خۆیان دروستی بكەن، بەڵام هێشتا نەگەیشتووینەتە رێككەوتن، زۆر پێویستمان بەبینایەكی تازەیە چونكە خەڵك بەردەوام سەردانمان دەكەن بۆ وەرگرتنی دایك و باوكیان «.  

هاوڵاتی مانگی رابردوو 16 هەزار و 345 منداڵ بردراونەتە نەخۆشخانەی منداڵانی فێرکاری د.جەمال ئەحمەد رەشید لە سلێمانی و دوو هەزار و 182یان هێڵدراونەوە، لەو رێژەیە بەرزترینی حاڵەتەکانی سکچوون و رشانەوە بووە. تەندروستی سلێمانی ئامارێکی بڵاوکردوەتەوە و ئاماژەی بەوەکردوە، 818 حەڵەتی سکچوون و رشانەوە و وشکبوونەوە و 456 حاڵەتی هەناسەتوندی تۆمار كراوە و 217 منداڵ لە بەشی نەبەكام داخڵ كراون، 232 منداڵ لە بەشی بەدخۆراكی و 311 منداڵ لە بەشی تیشك و دەمار و 239 منداڵ لە بەشی هێنانەوەی چارەسەری خۆراك بینراون. بەپێی ئامارەكە، هەر لەو ماوەیەدا لەنەخۆشخانەی د.جەمال ئەحمەد ڕەشیدی منداڵانی فێركاری 14.731 پشكنینی تاقیگەیی جۆراوجۆر و 230 پشكنینی گەشەی هۆرمۆن و 456 سۆنەر و 88 ئیكۆ ئەنجام دراوە و 378 تیشك گیراوە.    

هاوڵاتی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌ی پارێزگای كه‌ركوك، له‌نوسراوێكی نوێدا په‌شیمانبونه‌وه‌ی له‌ نوسراوه‌كه‌ی پێشتری ده‌ربڕی كه‌ بڕیاریدابو، پیتی كوردی له‌ نوسینی ناوی خوێندكاران به‌كاربهێندرێت. لە  9-11-2023 ناوەندى پشکنینى خوێندنى سەرەتایی سەر بە بەڕێوەبەرایەتیی پەروەردەى کەرکووک نووسراوێکی ئاراستەى قوتابخانە سەرەتاییەکانى ئەو شارە کرد و ئاماژەى بەوە داوە، بەم نزیکانە دەفتەرى ئەلیکترۆنى بۆ ساڵى خوێندنى 2023-2024 بڵاودەکەنەوە و بۆ ئەو مەبەستە چەند رێنوێنییەکی بۆ تۆمارکردنى ناوى قوتابییانى قۆناخى سەرەتایی ئاراستەکردوون کە جێبەجێى بکەن.  یەکێک لە رێنوێنییەکان ئەوە بوو کە پیتەکانى (پ، ژ، چ، گ، ۆ، ڵ، ڕ، ک) بەکارنەهێنن لە کاتى نووسینی ناوی قوتابییەکاندا و لەبری ئەوە پیتە هاوتاکانى لە زمانى عەرەبیدا بنووسرێت. ئەمڕۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی په‌روه‌رده‌ی كه‌ركوك لە بڕیارەکەی پەشیمانبۆوەوە لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویكرده‌وه‌، دوای په‌یوه‌ندی به‌ لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كان، له‌سه‌ر ده‌فته‌ری تاقیكردنه‌وه‌ی قۆناغی سه‌ره‌تایی بڕیاردرا به‌ به‌كارهێنانی پیته‌كانی (پ، ژ، ڤ، چ، گ، ۆ، ڵ، ێ، ڕ، ك). پێشتر ئەو بڕیارەی  په‌روه‌رده‌ی كه‌ركوك بە لابردنی پیتە کوردییەکان، نیگه‌رانی زۆری لێكه‌وته‌وه‌ و به‌ پێشێلی رونی مافه‌كانی كورد و سوكایه‌تی به‌زمانی كوردی و ته‌عریبێكی وه‌سفكرا، هه‌روه‌ها به‌ هه‌نگاوێكیش دانرا بۆ پێشێلكردنی ده‌ستوری عێراق كه‌ زمانی كوردی هاوشێوه‌ی عه‌ره‌بی زمانێكی فه‌رمیه‌. هەربۆیە دوای رۆژێک لەو نووسراوە و دوای خستنەڕووی کێشەکە ، ئەمڕۆ هەینی، پەروەردەی کەرکووک بڕیارەکەی هەڵوەشاندەوە. بە گوێرەى بڕگەى یەکەمى مادەى چوارى دەستوورى عێراق، زمانى کوردى لە پاڵ عەرەبى زمانى فەرمیی دەوڵەتە و مافى تورکمان و سریان و ئەرمەنەکانیشە کە رۆڵەکانیان بەو زمانانە بخوێنن لە دامەزراوە پەروەردەییە فەرمییەکاندا بە گوێرەى رێنوێنییە پەروەردەییەکانن.

شەنای فاتیح لەگەڵ دەستپێكی وەرزی پایزدا، بارانبارین لەهەرێمی كوردستاندا دەستپێدەكات و هەندێكجاریش دەبێتەهۆی روودانی لافاو، بۆ ئەم مەبەستەش تیمەكانی بەرگری شارستانی هەرسێ پارێزگاكەی هەرێم لەئامادەباشیدان بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر رووداوێكی نەخوازراو. كاروان میراودەلی، وتەبێژی بەرگری شارستانی هەولێر لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ساڵانە لە ١٥ی ئەیلوولەوە بەنووسراوی فەرمی داوا لەشارەوانی و یەكە ئیدارییەكان دەكەین كەهەرچی زووە رێڕەوی ئاوو مەنهۆڵەكان خاوێن بكەنەوە، چونكە مەترسی گیربوون و پەنگخواردنەوە درووستدەبێت. وتیشی: «لەبارانبارینی رۆژی هەینی رابردوودا لەسنوری بەڕێوەبەرایەتیمان كەزیاتر لە نۆ شوێن كێشەی پەنگخواردنەوەی ئاو هەبووەو لەدوو شوێنیشدا بەئەندازەیەك لافاو دروستبوو مەترسی و گرفتی بۆ هاووڵاتیان درووستكرد، بۆ ئەم مەبەستە ١٣تیم لەحەوت بنكە لەبنكەكانی بەرگری شارستانیمان دەرچوون بۆ شوێنی رووداوەكان بەمەبەستی بەهاناوەچوون». «ساڵانی رابردوو بەهۆی لافاوەوە زیانێكی زۆری ماددی درووستبوو، هەروەها چەند زیانێكی گیانیش لەسنووری هەولێردا هەبوون كەبریتیبوون لە ١٢رووداوی خنكان، ئەمەش بووەهۆی درووستبوونی ئەركێكی قورس بۆ كارمەندان و ئەفسەرانمان لەگەڕان و دۆزینەوەی چارەنووسی دوو لەقوربانیەكان لەسنووری ناحیەی قوشتەپەو ناحیەی دارەتوو كە بۆ ماوەی ٥٤رۆژ پڕۆسەی گەڕان بەدوای تەرمەكان بەردەوام بوو»، وتەبێژی بەرگری شارستانی هەولێر وای وت.  هاوكات ئارام عەلی، وتەبێژی بەرگری شارستانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «هەر لەسەرەتای هاتنی وەرزی پایزدا بەڕێوبەرایەتییەكەمان نووسراوێكی ئاڕاستەی پارێزگای سلێمانی كرد بەمەبەستی ئەوەی سەرۆكایەتی شارەوانی و سەرجەم شارەوانییەكان ئاگاداربكاتەوە كەهەستن بەپاككردنەوەی مەنهۆڵ و ئاوەڕۆی ئەو شوێنانەی كەئاویان كۆدەبێتەوە، جگە لەوەش سەرجەم تیمەكانمان لەئامادەباشیدان بۆ هەر رووداوێكی نەخوازراو «. وتیشی:» لەبارانبارینەكەی رۆژی هەینی رابردوو لەیەك دوو شوێن گرفتی لافاو دروستبوو، بەڵام خۆشبەختانە چارەسەرمان كرد، لەساڵانی رابردووشدا هیچ زیانێكی گیانی نەبووەو تەنها زیانی ماددی هەبووە». ساڵانە بەهۆی زۆر بارانبارینەوە لافاو لەچەند شارو شارۆچكەیەكی هەرێمی كوردستاندا دروستدەبێت بەتایبەت ئەو ناوچانەی كەشاخاوی نین، كۆتایی ساڵی ٢٠٢١ یەكێك لەگەورەترین لافاوەكان لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان لەشاری هەولێر روویداو  12 كەس گیانیان لەدەستدا، نزیكەی 200 ماڵ و 50 دووكان ژێرئاو كەوتن و سەدان ئۆتۆمبێلیش زیانیان بەركەوت، یەكێك لەقوربانییەكانیش منداڵێكی تەمەن ١٠ مانگ بوو بەناوی دانەر نەبەز كەتەرمەكەی پاش دوو مانگ دۆزرایەوە. جەوهەر عەلی، قایمقامی  قەزای ناوەندی دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « ساڵانە لەكۆتایی وەرزی پایزداو دەستپێكی بارانباریندا پێشوەختە كۆبوونەوە لەگەڵ بەڕێوبەرایەتییەكانی شارەوانی، رێگاوبان، ئاو، كارەبا، بەرگری شارستانی و بەڕێوبەرایەتی ئاوەڕۆ، ئەنجامدەدەین، هەر یەكێك لەمانە بەرنامەی خۆی هەیە بۆ وەرزی زستان و لەئێستاشدا زۆرجار لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی كەشناسییەوە ئاگادار دەكرێینەوە ئەگەربێت و بارانبارینێكی زۆر ببێت، بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا هەندێكجار رووداوی لەناكاو روودەدات». وتیشی: «ئێمە لەدهۆك رووبارێكمان هەیە پێی دەڵێن هشكەڕۆ، ساڵانە بەڕێوەبەرایەتی ئاوەڕۆ رووبارەكە پاكدەكاتەوە، ئەمساڵیش پاككراوەتەوە بۆ ئەوەی بەرگەی لافاو بگرێت، لەگەڵ ئەوەشدا سەرجەم ئاوەڕۆكان پاكدەكرێنەوە». «بەڕێوەبەراتی رێگاوبانیش تیمەكانیان لەئامادەباشیدان بۆ راماڵینی بەفر، هەروەها خەڵكیش هاوكارمانن داواكارین بەردەوام بن لەهاوكاریكردنمان و خۆبەخشیشمان هەیە، بارانبارینیش لەسەرەتادا بەدەگمەن دەبێتە لافاو  مەگەر لەو شوێنەدا ئاوەڕۆكان كارنەكەن یان رێڕەوەكان گیرابن، واتە دەستی مرۆڤی تێدابێت» قایمقامی قەزای ناوەندی دهۆك وای وت. بێوار عەبدولعەزیز، وتەبێژی بەرگری شارستانی دهۆك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «تیمەكانمان لەبەرگری شارستانی هەماهەنگن لەگەڵ تیمەكانی بەڕێوەبەرایەتی شارەوانی و ئاوو ئاوەڕۆ، هەر رووداوێكی لافاو رووبدات پێكەوە كاردەكەین بۆ رووبەڕووبوونەوەی». وتیشی: «ئەمساڵ لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتییە پەیوەندیدارەكان كۆبوونەوەیەكمان ئەنجامداوە بۆ هەماهەنگی زیاترو رووبەڕوبوونەوەی هەر رووداوێكی نەخوازراو هەروەها لەیەكی كانوونی دووەمی ئەمساڵەوە تائێستا ٦١ رووداوی لافاو لەسنووری پارێزگای دهۆكدا روویانداوە». لافاو دیاردەیەكی سروشتییەو بریتیە لەهاتن و داپۆشینی ناوچەیەك بەئاوێكی زۆرو بەگشتی بەخێرایی كەئەو بڕە ئاوە زیادە لەتوانای هەڵگرتن و تێپەڕبوونی سروشتی بەناوچەیەكدا زیاترە، كە لەوانەیە لەچەند سانتیمەترێك تاڕادەی داپۆشین و راماڵینی بیناكان بێت یاخود بریتیە لەنوقومبوونی ناوچەیەك بەئاو.

هاوڵاتی لێبرینی مووچە گەڕایەوە؛ دوای سێ مانگ لە دواکەوتنی ژینگە پارێزانی ئاکرێ مووچەکەیان بە لێبرینەوە وەرگرت، هەر ژینگە پارێزەک 40 بۆ50 هەزار لە مووچەکانیان بڕدراوە. ژینگە پارێزیک کە نەیویست ناوەکەی ئاشکرا بکرێت بە هاوڵاتی وت: " بەهۆی دواکەوتنی مووچەکانمان بۆماوەی پێنج رۆژ بایکۆتی دەواممان کرد، بەڵآم دوای سێ مانگ لە وەرنەگرتنی مووچەکانمان بەهۆی بایکۆتکردنمانەوە، 40 بۆ 50هەزار دینارمان لێبڕدراوە." وتیشی، " هەرچەندە بەرپرسانی کۆمپانیای MRF کە ئێمە بە  گرێبەستین لەگەڵیان کاردەکەین داوایان لێکردین گەر  بگەڕێینەوە بۆ دەوام مووچەمان دەدەنێ بەڵام  بەشێکیان لێبڕیبوو". ئەو ژینگەپارێزە ئەوەشی ڕونکردەوە ،" مووچەکەمان 410هەزارە بەڵام بۆئەم مانگە تەنها 375هەزار دیناریان حساب کردوین ، ئەمەش یەکەمجارنیە کە مووچە لەئێمە دەبردرێت " . کاری پاککردنەوەی شەقام و شوێنە گشتیەکان لە هەرسێ قەزای ئاکرێ، بەردەڕەش ، شێخان لەلایەن کۆمپانیای MRFوە بەرێوەدەبرێت